Jak starzeje się mózg?
advertisement
JAK STARZEJE SIĘ MÓZG? NA PYTANIA ODPOWIADA DR N. MED. MAREK JURGOWIAK Starzenie jest naturalnym procesem, który dotyczy wszystkich narządów, w tym również mózgu. Wraz z wiekiem funkcjonowanie całego naszego organizmu ulega pogorszeniu– zmniejsza się wydolność, zdolność adaptacyjna, czy odporność na choroby. Poziom sprawności u osób w podeszłym wieku bywa różny, ponieważ na tempo i przebieg starzenia wpływa wiele czynników, m.in. tryb życia. Czy mózg musi się starzeć? że nie. Starzenie Mózg jest jednym z organów na- w nasze życie, tak jak w życie sprawniej szego ciała, kluczowym, ponie- organizmów gatunków. w dzieciństwie, młodości, i okresie waż odpowiada za tożsamość, Jest więc normalnym etapem pełnej dojrzałości, w wieku śred- człowieczeństwo. Skoro starzeją naszej ontogenezy, czyli rozwoju nim. Potem spadek liczby neuro- się osobniczego. nów powoduje stopniowe pogar- wszystkie komórki i tkanki innych człowieka, dotyczy także to mó- zgu. Starzenie się i śmierć jest procesem koniecznym. W jego wyniku nastę- puje wy- miana po- koleń, a jest wpisane „STARZENIE JEST WPISANE W NASZE ŻYCIE, TAK JAK W ŻYCIE ORGANIZMÓW INNYCH GATUNKÓW. JEST NORMALNYM ETAPEM NA- roku życia. Wobec tego najnasz mózg działa W jakim wieku szanie się pracy mózgu. mózg działa Wspomniał Pan, że po 35 roku najlepiej? życia następuje duży spadek Pewnie liczby neuronów. O jakich u szczytu jego swo- liczbach mówimy? rozwoju. Szacuje się, że po 35 roku życia Okazuje się, że z kory mózgowej może ubywać noworodek ma codziennie nawet 10 tys. neuro- niewiele nów. Jednak nie powinniśmy się neu- SZEJ ONTOGENEZY, CZYLI ronów. tym przejmować, ponieważ licz- ROZWOJU OSOBNICZEGO” Po pewnym ba neuronów w naszym mózgu czasie ta liczba jest olbrzymia. W mózgu zdrowe- rośnie. Około go, prawidłowo rozwijającego się zmienność genetyczna genero- siódmego roku życia w korze mó- człowieka znajduje się 1012 komó- wana rozmnażaniem płciowym zgowej znajduje się już olbrzymia rek nerwowych. Połączeń synap- jest motorem ewolucji. Wymiana liczba neuronów. Potem liczba tycznych jest 1015. To są olbrzymie pokoleń musi też następować, bo neuronów zaczyna spadać. Jed- liczby. Poza tym mózg wykazuje nasza planeta w krótkim czasie nak następuje to bardzo powoli, spore możliwości kompensacyjne, nie pomieściłaby wszystkich istot. stopniowo, więc nie ma wpływu czyli cały czas mogą tworzyć się Zapytała pani, czy starzenie jest na pracę naszego mózgu. Więk- nowe połączenia dendrytyczne konieczne? A czy możemy umie- szy między rać, nie starzejąc się? Okazuje się, neuronów obserwuje się po 35 fizjologiczny spadek liczby komórkami. neuronów mamy A oprócz jeszcze NA PYTANI A ODPOWI AD A DR N. MED. MAREK JURGOWI AK w mózgu tkankę glejową. Nie są roku życia, 80-latkowie czy jesz- takie osoby, które starzeją się i nie to komórki nerwowe, ale wypeł- cze starsi, zachowują zdolność cierpią na choroby wieku pode- niają luki po ubytku neuronów uczenia się. uniwersytety szłego. W słynnym badaniu pol- oraz wspomagają tkankę ner- trzeciego wieku, gdzie seniorzy skich stulatków – PolStu, przepro- wową odżywczo i podporowo. chodzą na wykłady, dokształca- wadzonym w 2001 r., okazało się, Jak zaobserwowano ten spadek ją się przyswajają że wielu z nich nie chorowało liczby neuronów związany nową wiedzę. Na starość mózg wcześniej i nie choruje na po- z wiekiem? nie traci więc zdolności zapamię- ważne choroby. Nie jest więc tak, Na początku odkryto, że w trak- tywania i uczenia się, ale te pro- że starzejemy się, zatem koniecz- cie starzenia mózg się obkurcza. cesy zachodzą troszkę wolniej. nie Dzieje się tak z powodu utraty A czy nie jest tak, że z pewnym na cukrzycę, wody, wiekiem wiążą się niektóre cho- nadciśnienie. To prawda, że jeżeli śmierci neuronów. Obecnie do roby, np. miażdżyca naczyń ktoś już w młodości cierpi na hi- badania liczby neuronów stosu- krwionośnych czy choroby ukła- percholesterolemię, je się m.in. magnetyczny rezo- du krwionośnego związane szanse wystąpienia choroby Al- nans jądrowy. Pozwala on ocenić z nadciśnieniem krwi? Czy sta- zheimera na starość. Ale to nie np. rozmiar hipokampu czy pła- rzenie samo w sobie nie jest zwią- znaczy, że my wszyscy musimy tów zane z chorobami? być obarczeni chorobami, które odpowiadają za naszą pamięć. W przeszłości byli badacze, którzy towarzyszą starzeniu. W jaki sposób się starzejemy? starzenie traktować Po czym można więc poznać, że W biologii starzenia i medycynie jako jednostkę chorobową. Od mózg starzeje się nieprawidłowo starzenia wyróżnia się dwa poję- innych różniła się według nich (w sposób patologiczny)? cia: successful aging, czyli starze- tym, że stanowiła jednostkę uni- W starzeniu nie pomyślne, fizjologiczne, oraz wersalną, dotyczącą wszystkich. stępują zmiany, których nie ob- starzenie patologiczne. Jeśli sta- Jednak proszę zobaczyć, że są serwuje ale również czołowych w wyniku mózgu, które Stąd i rzeczywiście próbowali będziemy się rzejemy się w sposób pomyślny, to mimo że w naszym organizmie, a więc także w mózgu, zachodzą zmiany starzeniowe, temu starzeniu nie towarzyszą choroby. Natomiast w starzeniu patologicz- nym pojawiają się bardzo poważne schorzenia, takie jak choroba Alzheimera. Jak poznać, że ktoś starzeje się pomyślnie? W starzeniu pomyślnym nasz mózg zachowuje sprawność, bo wykazuje olbrzymie kompensacyjne. zdolności Nawet utrata dużej liczby neuronów nie powoduje drastycznych zmian w funkcjonowaniu mózgu. Dzięki temu ludzie starzy, czyli powyżej 65-go JAK PRZEBIEGA STARZENIE SIĘ? cierpieć nowotwory ma patologicznym przy czy duże wy- starzeniu NA PYTANI A ODPOWI AD A DR N. MED. MAREK JURGOWI AK pomyślnym. Na przykład dwóch terminów wynika z tego, funkcjonuje. Każdy z nas jest inny u chorych na Alzheimera obser- że nie zawsze upływ czasu jest i każdy z nas starzeje się w innym wuje się równoznaczny tempie. Wpływa na to szereg odkładanie znacznej liczby tak zwanych płytek star- postępem czych, czyli złogów białka amylo- zmian starze- idowego. Kiedy mózg starzeje się niowych. normalnie, fizjologicznie, również Okazuje się, pojawiają się że 70- w nim te płytki. dwie z takim samym czynników. Jednak jest ich znacznie mniej: letnie osoby kilka, kilkanaście, czasem kilka- mogą dziesiąt. w różnym Załóżmy więc, że mamy dwóch wieku − 70-latków. Czy ich mózgi mogą chronologicz- być „TRZEBA MIEĆ PREDYSPOZYCJE GENETYCZNE, ALE I PROWADZIĆ WŁAŚCIWY STYL ŻYCIA, ŻEBY W ZDROWIU nie tylko OSIĄGNĄĆ BARDZO ZAAWANSOWANY WIEK” Jedne to tak zwane czynniki niemodyfikowalne, na przykład czynniki genetyczne czy poziom wykształcenia w młodości, na które znacznie różnić się sprawnością? nym, Może tak być. W języku angiel- biologicznym. skim wyróżnia się dwa pojęcia Czasem widzimy tak sprawnego wu. Drugie to czynniki modyfiko- aging i senescence. Aging ozna- intelektualnie 70-latka, że wyda- walne, takie jak styl życia, aktyw- cza wiekowienie, czyli upływ cza- je się dużo młodszym człowie- ność, su. A senescence − biologiczne kiem. A jego rówieśnik jest uwię- sposób odżywiania się. Na te procesy starzenia. Używanie tych dłym staruszkiem, który już ledwie mamy wpływ. Trzeba więc mieć mamy stosowanie używek nie wpły- czy predyspozycje genetyczne, ale ZMIANY W MÓZGU W CHOROBIE ALZHEIMERA i prowadzić właściwy styl życia, żeby w zdrowiu osiągnąć bardzo zaawansowany wiek. Jak sprawność u ludzi starszych wygląda obecnie? Dzisiaj, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w Polsce żyje 1,5 mln osiemdziesięciolatków. Niestety aż 40% z nich to osoby niesamodzielne. Chcielibyśmy, żeby osób zupełnie sprawnych po 80-tce czy 90-tce było coraz więcej. Współczesna medycyna, badając procesy starzeniowe w mózgu, zmierza do tego byśmy zachowali sprawność jak najdłużej. Czy starzenie to coś złego? U chorych na Alzheimera obserwuje się znaczne ubytki kory mózgowej, szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za używanie języka i pamięć. Obecnie starzenie jest uważane przez lekarzy i biologów ewolucyjnych za czynnik wręcz pomyślny, pozytywny. Udowodniono bowiem istnienie tak zwanego NA PYTANI A ODPOWI AD A DR N. MED. MAREK JURGOWI AK syndromu babci, który pozwala tracimy bliską nam osobę. zmianom człowiek cały czas roz- godnie trwać naszemu gatunko- Osoby w starszym wieku są wija to, co nazywamy mądrością wi na Ziemi w zmieniających się postrzegane jako mądrzejsze. życiową. Osoby starsze uczą się warunkach. Kobieta po wejściu Czy ma to uzasadnienie? coraz wolniej, ale jednocześnie w okres menopauzy traci zdol- Dziecko rodzi się właściwie z pu- mają zgromadzony bardzo duży ność rozrodczą, więc może za- stym zasób jąć się o mózg. Z wiekiem nabywa coraz Jest on wynikiem zmian, jakie ków. To stanowi o sukcesie roz- szerszą zaszły w mózgu. Dlatego mówi- rodczym naszego gatunku i jego świadczenia. my, że człowiek przetrwaniu. W modelach mate- A czymże są w matycznych że nasza pa- gdyby w populacjach rozmnaża- mięć, do- jących się płciowo nie było sta- świadczenie wychowywaniem wnu- udowodniono, zasobem, jeśli chodzi wiedzę i gromadzi „ZASÓB DOŚWIADCZENIA, WIEDZY JEST WYNIKIEM z pamięcią ne wyginięciem, niż populacje, one w których jedne osobniki powo- gromadze- li się starzeją, a inne dorastają. niu się Starzenie w neuronac MĄDRY MĄDROŚCIĄ h zmian bio- NABYTĄ W CIĄGU ŻYCIA.” gwałtownej- nabytą MÓWIMY, ŻE CZŁOWIEK Tworzą się nie obserwujemy dry mądrością Wiąże pan pulacje byłyby bardziej zagrożo- że wieku jest mą- W MÓZGU. DLATEGO gencja? też, starszym w ciągu życia. oraz z przyczyn losowych, to takie po- dzięki wiedzy. ZMIAN, JAKIE ZASZŁY rzenia, a organizmy ginęłyby tylko powoduje inteli- do- doświadczenia, W STARSZYM WIEKU JEST mądrość długotrwałą? Z całą pewnością tak. Na przykład chorzy wymiany pokoleń. Nie da się jej chemicz- zauważyć, bo następuje płynnie. nych i anatomicznych – syntezie tracą zdolność zapamiętywania Odczuwamy wymiany białek, tworzeniu nowych połą- tego, co wydarzyło się niedawno, pokoleń dopiero wtedy, kiedy czeń synaptycznych. Dzięki tym czyli fakt na Alzheimera szwankuje ich JAK DŁUGO BĘDZIEMY ŻYĆ? Długość życia w Polsce. Dla lat 1990−2013 dane rzeczywiste, dla lat 2020−2045 prognoza. pamięć NA PYTANI A ODPOWI AD A DR N. MED. MAREK JURGOWI AK krótkotrwała. Pamięć odległa jest Możemy jedynie postarać się, jak powoduje, że neuroprzekaźników przez najdłużej zachować sprawność produkuje się Łatwiej więc tym osobom wra- narządów, również mózgu. w terapii cać do wspomnień sprzed lat, niż Załóżmy, że osoba po 65 roku zaleca się rozrywki intelektualne do tego, co wydarzyło się nie- życia intensywnie się i umysłowe − grę w szachy, w dawno. uczyć, chodzi np. na kursy języka warcaby, rozwiązywanie krzyżó- Czy można odmłodzić mózg, angielskiego. Czy jej sprawność wek. To jedna z poważnych form który się już zestarzał? poznawcza terapii. Również, kiedy wykonu- Mówilibyśmy miętywania wzrastają? jemy czynności manualne, które procesu starzenia. Jednak nasz Może nie tyle wzrastają, co są wymagają sprawności, np. pisa- rozwój ontogenetyczny, tak jak zachowane na poziomie takim, nie ręczne lub kiedy rozwiązujemy ewolucja, jest jednokierunkowy w jakim dotrwały do wieku star- krzyżówki, czytamy czy słuchamy i nieodwracalny. Począwszy od czego, czyli 65 roku życia. Dziś muzyki, nasz mózg intensywnie długi czas tu zachowana. o odwróceniu zaczyna i możliwości zapa- więcej. choroby Dlatego Alzheimera zarodka aż do momentu śmierci twierdzi się, że rozrywki umysłowe, pracuje, odbiera bodźce i wysyła cały czas się starzejemy i nie czytanie, ręczne pisanie czy zain- je w kierunku innych tkanek, ro- da się cofnąć zmian, które za- teresowanie światem, powodują, śnie więc produkcja neuroprze- chodzą komór- że nasz mózg dłużej zachowuje kaźników. W efekcie sprawność kach. Gdybyśmy to potrafili, nau- sprawność. Jedno z japońskich naszego mózgu wzrasta. ka już dawno by z tego korzysta- przysłów mówi, że starzenie za- ła, a medycyna potrafiłaby nas czyna się wtedy, kiedy przestaje- odmładzać. W gabinetach chi- my się uczyć. Coś w tym jest. Pro- Dr n. med. Marek Jurgowiak jest wykła- rurgów plastycznych i kosmetycz- szę zobaczyć, że kiedy mózg de- dowcą biochemii klinicznej i biologii nych próbuje się te zmiany spo- generuje, nie tylko umierają ko- wolnić, ukryć. Ale wewnątrz, pod mórki i zanikają synapsy, ale spa- wygładzoną skórą, nadal jeste- da również produkcja neuroprze- czy, śmy 80-latkami czy 70-latkami. kaźników. Wydziału Farmaceutycznego, we wszystkich Wysiłek umysłowy molekularnej. Pracuje na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, w Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszw Katedrze Biochemii Klinicznej
