UJĘCIE SPRAWOZDAWCZE INWESTYCJI W JEDNOSTKACH

Katarzyna Bareja, Marta Gawart
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
UJĘCIE SPRAWOZDAWCZE INWESTYCJI
W JEDNOSTKACH STOWARZYSZONYCH
1. Wprowadzenie
Bezpośrednią inspiracją do zajęcia się tematem sprawozdawczości inwestycji w jednostkach stowarzyszonych, był dla obu autorek dokument
zatytułowany: „Metoda praw własności w jednostkowym sprawozdaniu
finansowym” (Equity Method in Separate Financial Statements) wydany
w sierpniu 2014 roku przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR). Wprowadza on zmiany do Międzynarodowego Standardu
Rachunkowości nr 27 Jednostkowe sprawozdanie finansowe (MSR 27),
zezwalając na zastosowanie metody praw własności w jednostkowym
sprawozdaniu finansowym w celu odzwierciedlenia posiadanych przez jednostkę inwestycji w jednostkach zależnych, współzależnych i stowarzyszonych (Equity Method in Separate…, 2014, par. IN1 i 4)1.
Powyższa zmiana jest jednym z efektów prowadzonego przez RMSR od
2011 roku dużego projektu badawczego dotyczącego zastosowania metody
praw własności w rachunkowości. Inicjując projekt RMSR zauważyła, że
metoda praw własności jest przedmiotem częstej krytyki. Przeciwnicy tej
metody kwestionują jej przydatność informacyjną, podkreślają jej złożoność oraz zwracają uwagę na niespójności, jakie powstają przy stosowaniu
metody praw własności w relacji do innych wymagań (np. utrata wartości
składnika aktywów – wartości firmy, płatności w akcjach, wspólne przedsięwzięcia) przewidzianych w Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Stąd, projekt przedsięwzięty przez RMSR
miał na celu przeprowadzenie dogłębnej oceny przydatności metody praw
własności dla użytkowników sprawozdań finansowych oraz trudności w jej
zastosowaniu przez sporządzających raporty (The Equity Method of Accounting, 2014, par. 1).
1
Zmiana obowiązuje dla lat obrotowych zaczynających się 1 stycznia 2016 r. lub po tej
dacie (Equity Method in Separate…, 2014, par. 18J).
26
Katarzyna Bareja, Marta Gawart
Z kolei, podając argumenty uzasadniające dopuszczenie w MSR 27
metody praw własności, RMSR powołała się na respondentów, którzy sygnalizowali o istniejącym w krajowych prawach bilansowych obowiązku
ujmowania w jednostkowych sprawozdaniach finansowych inwestycji
w jednostkach zależnych, współzależnych i stowarzyszonych według metody praw własności. W większości przypadków zastosowanie metody praw
własności było jedyną różnicą pomiędzy jednostkowymi sprawozdaniami
finansowymi spółek giełdowych sporządzanymi według regulacji krajowych i MSSF (Equity Method in Separate…, 2014, par. BC10A).
Powyższe uzasadnienie prowadzi do wniosku, że omawiana zmiana ma
przede wszystkim na celu zwiększenie przejrzystości i porównywalności informacji pomiędzy różnymi rodzajami sprawozdań finansowych. Jednakże
jednocześnie powstaje wątpliwość, czy zmiana ta jest rzeczywiście efektem pogłębionej analizy przydatności informacyjnej metody praw własności oraz czy uzyskiwany w ten sposób wzrost porównywalności informacji
o inwestycjach w jednostkach stowarzyszonych przekłada się na wzrost jej
przydatności.
2. Ujmowanie jednostek stowarzyszonych metodą praw
własności
Metoda praw własności była wykorzystywana w rachunkowości już
na początku XX wieku. W sprawozdaniu finansowym inwestora stosowano
ją jako formę konsolidowania jednostki zależnej w tzw. jednej linii (one-line
consolidation). Wykształcenie się metody pełnej konsolidacji teoretycznie
mogło zakończyć byt metody praw własności w rachunkowości. Jednakże
tak się nie stało. Metoda ta była nadal wykorzystywana dla jednostek zależnych, które nie były objęte konsolidacją pełną. Jednocześnie w latach 60.
XX wieku zaczęto ją stosować dla jednostek innych niż zależne, zarówno
w sprawozdaniach skonsolidowanych, jak i nieskonsolidowanych. Metoda
praw własności była zatem ugruntowaną praktyką raportowania wartości
inwestycji kapitałowych w podmiotach podporządkowanych w momencie
wydania przez Radę Wspólnot Europejskich w 1978 roku Czwartej Dyrektywy w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów
spółek oraz w 1983 roku Siódmej Dyrektywy w sprawie skonsolidowanych
sprawozdań finansowych. Czwarta Dyrektywa w art. 59 zezwoliła na wycenę inwestycji w jednostkach podporządkowanych metodą praw własności
w rocznym sprawozdaniu finansowym. Z kolei Siódma Dyrektywa w art. 33
wprowadziła metodę praw własności dla jednostek stowarzyszonych ujmowanych w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych
27
Już w 1976 roku metoda praw własności została włączona do Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 3 Skonsolidowane sprawozdania
finansowe i metoda praw własności. Ostatecznie metoda ta została przeniesiona do Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 28 Inwestycje
w jednostkach stowarzyszonych (MSR 28). Dopuszczono jej zastosowanie
w przypadku wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych zarówno
w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym, jak i jednostkowym sprawozdaniu finansowym. W tym ostatnim była jedną z możliwych metod wyceny obok ceny nabycia i wartości godziwej2. Obecnie MSR 28, po kilku
zmianach, przewiduje stosowanie metody praw własności dla inwestycji
w jednostkach stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach. W swym
aktualnym brzmieniu standard ten nie wskazuje wyraźnie rodzaju sprawozdania finansowego, dla którego znajduje zastosowanie metoda praw
własności. Niemniej jednak niektóre zapisy MSR 28 świadczą o tym, że
metoda praw własności ma zastosowanie zarówno w sprawozdaniu finansowym inwestora, jak i skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym grupy
kapitałowej3. Jednocześnie ten sam standard wyraźnie wskazuje, że inwestycje w jednostkach stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach są
ujmowane w jednostkowym sprawozdaniu finansowym zgodnie z MSR 27,
który z kolei nie przewiduje stosowania metody praw własności. Warto podkreślić, że MSR 27 precyzuje, że jednostkowe sprawozdania finansowe to
sprawozdania prezentowane dodatkowo do skonsolidowanych sprawozdań
finansowych lub dodatkowo do sprawozdań finansowych, w których inwestycje w jednostkach stowarzyszonych lub wspólnych przedsięwzięciach
ujmowane są zgodnie z metodą praw własności (MSR 27, par. 6). Jak widać, zapis ten potwierdza, że omawiana metoda może być zastosowana dla
sprawozdań skonsolidowanych i nieskonsolidowanych, te ostatnie jednak
nie mogą być określone jako jednostkowe.
Należy zauważyć, że w systemie MSSF występują następujące rodzaje
sprawozdań finansowych: sprawozdanie finansowe4, jednostkowe sprawoz-
Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych mogły być wyceniane w wartości godziwej
ustalanej zgodnie z zasadami przewidzianymi w ówczesnym MSR 39 Instrumenty finansowe
– ujmowanie i wycena dla aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży.
3
Paragrafy MSR 28 odnoszące się do tych dwóch rodzajów sprawozdań finansowych to:
par. 11, 21, 30 i 35.
4
Począwszy od MSR 1 przez praktycznie każdy standard.
2
28
Katarzyna Bareja, Marta Gawart
danie finansowe5, indywidualne sprawozdanie finansowe6 i wreszcie skonsolidowane sprawozdanie finansowe7. Nie są precyzyjnie wskazane różnice
między pierwszymi trzema raportami, co prowadzi do chaosu terminologicznego i niepotrzebnego mnożenia bytów.
3. Kontrowersje wokół metody praw własności
Jak zauważa Muller, metoda praw własności jest jednym z ośmiu zagadnień dotyczących konsolidacji jednostek powiązanych, które były rozważane w teorii rachunkowości na przestrzeni lat (Muller, 2011). Praktycznie
przez cały okres jej stosowania wywoływała ona wiele kontrowersji, zarówno wśród praktyków, jak i teoretyków rachunkowości.
Po pierwsze, dotychczas nie udało się rozstrzygnąć kwestii, czy metoda
praw własności jest metodą wyceny, czy raczej sposobem konsolidowania
podmiotów powiązanych, alternatywną bądź uzupełniającą wobec pełnej
konsolidacji. Już sam MSR 28 prezentuje niejednoznaczne poglądy w tym
względzie. Z jednej strony traktuje metodę praw własności jako metodę wyceny, gdy wskazuje, że udział inwestora w stratach jednostki stowarzyszonej nie może przewyższyć jego udziału w tej jednostce. W sytuacji, gdyby
udział w stratach był wyższy od udziału w jednostce, inwestor zaprzestaje
ujmowania swojego udziału w dalszych stratach (MSR 28, par. 38). Z drugiej strony podkreśla podobieństwa procedur metody praw własności do
procedur konsolidacyjnych (MSR 28, par. 26). Nie daje jednak uzasadnienia
dla żadnego z powyższych stwierdzeń.
Na nierozstrzygniętą kwestię dotyczącą interpretacji metody praw własności jako metody konsolidacji bądź metody wyceny nakłada się kolejna
5
MSR 27 Jednostkowe sprawozdanie finansowe (separate financial statements) określa
wymogi w zakresie rachunkowości i ujawniania inwestycji w jednostkach zależnych, wspólnych przedsięwzięciach i jednostkach stowarzyszonych, w przypadku gdy jednostka sporządza jednostkowe sprawozdanie finansowe. Termin jednostkowe sprawozdanie finansowe
pojawia się także między innymi w MSR 28 i MSSF 11.
6
Termin indywidualne sprawozdanie finansowe używany w standardach w ich brzmieniu
angielskim jako individual financial statement pojawia się m.in. w MSR 21 – par. 32 i 33,
w MSR 32 – par. AG29 i AG 29A, MSR 40 – par.15. Jednakże w polskiej wersji MSSF
termin ten nie jest tłumaczony jako indywidualne sprawozdanie finansowe. I tak na przykład w MSR 21, gdzie w języku angielskim individual financial statement pojawia się obok
seprate financial statement, tłumaczenie polskie zawiera po prostu termin jednostkowe sprawozdania finansowe. Z kolei w angielskiej wersji MSR 32 pojawiają się terminy individual
i separate financial statements, które są tłumaczone na język polski odpowiednio jako jednostkowe i oddzielne sprawozdanie finansowe.
7
MSSF 10 Skonsolidowane sprawozdania finansowe, którego celem jest ustanowienie zasad
prezentacji i sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Termin skonsolidowane
sprawozdania finansowe pojawia się w wielu standardach, np.: MSSF 3, MSR 27, MSR 28.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych
29
wątpliwość co do zakresu jej wykorzystania. Metoda praw własności w systemach prawa bilansowego różnych krajów jest stosowana w odniesieniu
do jednostek zależnych, przez współzależne i stowarzyszone. Co więcej,
można ją odnaleźć zarówno w sprawozdaniach finansowych skonsolidowanych, jak i nieskonsolidowanych. Najlepszym przykładem są wspomniane
wcześniej dyrektywy UE. Przewidziane w nich rozwiązania podtrzymała
również nowa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 2013 roku,
zastępująca dyrektywy czwartą i siódmą. Państwa członkowskie mogą zezwolić lub nakazać, aby udziały kapitałowe w rocznych sprawozdaniach
finansowych były ujmowane za pomocą metody praw własności. Natomiast
w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym należy stosować metodę
praw własności dla jednostek stowarzyszonych (Dyrektywa…, art. 9, ust. 7
i art. 27). W konsekwencji zakres jej zastosowania może być szeroki.
Następną kontrowersyjną kwestią jest wielkość udziału inwestora
w podmiocie, która upoważnia go do zastosowania metody praw własności.
Syntetycznie ujmując ten problem, przyjęte 20% udziałów jako dolna granica jest de facto pewną konwencją, dla której niekoniecznie można znaleźć
uzasadnienie. Również samo pojęcie znaczącego wpływu nie jest pojęciem
ścisłym (szerzej: Nobes, 2002, s. 27–31).
Kolejne wątpliwości związane z metodą praw własności dotyczą jej
relacji z zasadą ostrożności. Zwolennicy tej zasady widzą w omawianej
metodzie furtkę dla wykazywania w sprawozdaniach finansowych niezrealizowanych zysków (The Equity Method: A Measurement Basis…, 2014,
s. 18). Jednocześnie przeciwnicy konserwatyzmu w rachunkowości zarzucają metodzie praw własności, że wymaga ona włączania do sprawozdania inwestora strat podmiotów, w których dokonano inwestycji (Edwards,
Webb, 1984, s. 40).
Autorki artykułu nie aspirują do tego, by rozstrzygnąć powyższe wątpliwości. Podjęły natomiast próbę oceny porównywalności informacji sprawozdawczej o inwestycjach w jednostkach stowarzyszonych. Zastosowanie
metody praw własności w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych
dla prezentacji udziałów w jednostkach stowarzyszonych jest utartą praktyką, zarówno w wymiarze europejskim (kształtowanym dyrektywami), jak
i międzynarodowym (determinowanym przez MSSF). Znaczący inwestor
może natomiast zastosować na poziomie jednostkowego sprawozdania finansowego cenę nabycia lub metody wyceny przewidziane dla kapitałowych instrumentów finansowych w MSSF 9 (MSR 27, par. 10). Co więcej,
jak było to już wspomniane, od 1 stycznia 2016 roku stworzono mu również
możliwość ujmowania jednostek stowarzyszonych z wykorzystaniem metody praw własności.
30
Katarzyna Bareja, Marta Gawart
4. Informacja o inwestycjach w jednostkach
stowarzyszonych w sprawozdaniach spółek indeksu
WIG30
Autorki przeanalizowały sprawozdania finansowe trzydziestu spółek
giełdowych wchodzących w skład indeksu WIG30. Wszystkie zbadane
spółki sporządzają zarówno sprawozdanie finansowe, jak i skonsolidowane
sprawozdanie finansowe. Jak wiadomo, sprawozdania skonsolidowane
podmiotów notowanych na rynku regulowanym Europejskiego Obszaru
Gospodarczego sporządzane są zgodnie z MSSF. Natomiast sprawozdanie
finansowe może być przygotowane zgodnie ze standardami międzynarodowymi lub polskim prawem bilansowym.
Spośród trzydziestu spółek WIG30 zidentyfikowano dwie, których
sprawozdania finansowe są sporządzane według prawa polskiego. Zostały
one określone jako jednostkowe sprawozdanie finansowe. Z kolei pozostałe spółki posługiwały się zarówno terminem jednostkowe sprawozdanie
finansowe, jak również po prostu sprawozdanie finansowe8. W związku
z tym, że głównym przedmiotem analizy była sprawozdawczość inwestycji
w jednostkach stowarzyszonych należy zauważyć, iż praktycznie wszystkie
spółki9 stosujące MSSF wykorzystywały do wyceny tych inwestycji cenę
nabycia pomniejszoną o odpis z tytułu utraty wartości. Tak samo wyceniano
inwestycje w jednostkach zależnych i wspólnych przedsięwzięciach. Oznacza to, że podmioty te zastosowały MSR 27 i powinny używać terminu jednostkowe sprawozdanie finansowe.
Z badania wyeliminowano piętnaście spółek, które nie posiadały inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. W pozostałych spółkach podjęto
próbę zidentyfikowania jednostek stowarzyszonych, których wartość została
wykazana zarówno w jednostkowych, jak i w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych. Co do zasady wszystkie spółki deklarowały w swojej
polityce rachunkowości wycenę inwestycji w jednostkach stowarzyszonych
w cenie nabycia i metodzie praw własności odpowiednio w jednostkowych
i skonsolidowanych raportach rocznych. Najczęściej jednak prezentowały
one łączną wartość inwestycji we wszystkich podmiotach podporządkowanych lub łączną wartość inwestycji w samych jednostkach stowarzyszo8
Podmioty używały następujących określeń: „jednostkowe sprawozdanie finansowe” –
10 spółek, „roczne jednostkowe sprawozdanie finansowe” – 2 spółki, „sprawozdanie finansowe” – 16 spółek, „roczne sprawozdanie finansowe” – 1 spółka; ponadto 1 podmiot nie
sporządzał sprawozdania w języku polskim i określił swój raport jako „annual accounts”.
9
Jedna spółka kwalifikowała inwestycje w jednostkach stowarzyszonych jako dostępne
do sprzedaży i wyceniała zgodnie z metodą przewidzianą w MSR 39 dla tej kategorii instrumentów finansowych.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych
31
nych. W konsekwencji okazało się, że tylko w pięciu przypadkach udało się
uzyskać pożądane informacje, czyli wartość tej samej inwestycji ustalonej
w sprawozdaniu finansowym – według ceny nabycia, a w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym – według metody praw własności. Wyniki
zostały zaprezentowane w tabeli 1.
W przypadku PKO BP S.A. taka sama wartość inwestycji w jednostkach
stowarzyszonych wycenionych z zastosowaniem ceny nabycia, a następnie
metody praw własności wynika z tego, że spółka dokonała odpisu aktualizującego wartość w obu tych metodach. W pozostałych przypadkach zastosowanie dwóch metod wyceny powoduje powstanie różnicy w wartości
inwestycji w jednostkach stowarzyszonych.
W tym miejscu należy postawić pierwsze pytanie: jakie są podstawy
metodologiczne, by tę samą inwestycję wykazywać w różnych – często
znacznie odbiegających od siebie – wartościach? Stosując aktualnie przewidziane w MSSF rozwiązania, ta sama inwestycja może być wykazana
w trzech odmiennych wartościach: wartości godziwej, wartości historycznej
skorygowanej o ostrożność, wartości udziału w aktywach netto podmiotu,
w który zainwestowano. Trudno doszukać się uzasadnienia dla jednoczesnego stosowania różnych wartości dla tego samego składnika aktywów,
wycenianego na ten sam moment. Niewątpliwie sytuacja powyższa oznacza brak porównywalności informacji sprawozdawczych o grupie zasobów
podmiotu, jakim są inwestycje w jednostkach stowarzyszonych.
Powyższy problem rodzi kolejną wątpliwość. Czy istnieje alternatywa
dla takiego rozwiązania? Innymi słowy, czy możliwe jest, by stosowano
jedną metodę wyceny dla inwestycji w jednostkach stowarzyszonych zarówno dla potrzeb jednostkowego, jak i skonsolidowanego sprawozdania
finansowego? Gdyby z kolei przyjąć, że jest to rozwiązanie pożądane, to
która z metod wyceny powinna być zastosowana?
Można odnieść wrażenie, że ostatnia zmiana wprowadzona do MSR 27
stwarza możliwość wyeliminowania ograniczenia porównywalności informacji o wartości inwestycji w jednostkach stowarzyszonych pomiędzy
różnymi rodzajami sprawozdań finansowych. Jednakże analiza tej zmiany
prowadzi do wniosku, że nadal mogą wystąpić rozbieżności. Omawiana aktualizacja MSR 27 pozwala co prawda zastosować tę samą metodę ujęcia/
wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych zarówno w jednostkowych, jak i skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych, ale pod jednym warunkiem – że będzie to metoda praw własności.
PayUpb)
Fundusz Inwestycyjny Zamknięty RE Incomec)
Jednostka stowarzyszona
117 646
Bank Pocztowy S.A.
Centrum Operacyjne Sp. z o.o.
Spółka Dystrybucyjna Banku Pocztowego Sp. z o.o.
„Poznański Fundusz Poręczeń Kredytowych” Sp. z o.o.
ITI Neovision S.A.
PKO BP S.A.
TVN S.A.
1 505 848
117 646
184 228
109 400
-50 152
0
154 801
69 400
Różnica
1 556 160
106 720
29 427
40 000
43 766
Cena
nabycia
1 479 929
106 720
176 002
136 500
36 167
2013
Metoda
praw
własności
-76 231
0
146 575
96 500
-7 599
Różnicaa)
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych spółek za lata 2013–2014.
a)
Jest to różnica między wyceną dokonaną metodą praw własności a metodą ceny nabycia.
b)
PayUp w 2014 r. stała się jednostką zależną, dlatego nie jest wykazana jej wartość w 2014 r.
c)
W 2014 r. Eurocash zbył udziały w Funduszu Inwestycyjnym Zamkniętym RE Income, który na koniec 2013 r. był jej jednostką stowarzyszoną.
d)
Akcje w jednostce stowarzyszone ING Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A. zostały przeznaczone do sprzedaży w 2014 r. (niewiążąca umowa sprzedaży
posiadanego pakietu akcji). Niemniej, pomimo przekwalifikowania do aktywów przeznaczonych do sprzedaży, wartość udziałów nie uległa zmianie.
e)
W 2013 r. w raporcie rocznym TVN S.A. jednostka ta figuruje pod nazwą Canal+ Cyfrowy Group. W czerwcu 2014 r. Canal+ Cyfrowy połączył się ze swoją jednostką zależną ITI Neovision S.A. (nC+), ITI Neovision S.A. była jednostką przejmującą w tej transakcji. W październiku 2014 r. TVN wniosła w formie aportu swoją
inwestycję w ITI Neovision S.A. do swojej spółki zależnej TVN DTH Holdings S.à r.l. Aport został wyceniony na kwotę 1 560 000 tys. zł. Tym samym nC+ nie jest
już wykazywana w sprawozdaniu finansowym TVN S.A., tylko jej spółki zależnej TVN DTH – jednak w związku z faktem, że jej wartość księgowa, jaka wykazana
jest w sprawozdaniu TVN DTH, została wymieniona w notach do sprawozdania TVN autorki przedstawiają jej wartość w tabeli, gdyż pozwala zobrazować różnicę
w wycenie jednostki stowarzyszonej nC+.
1 556 000e)
29 427
Pekao S.A.
40 000
d)
Cena nabycia
Dom Inwestycyjny Xelion Sp. z o.o.
Pioneer Pekao Investment Management S.A.
Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A.
CPF Management
Polish Banking System S.A.
PPU Budpress Sp. o.o.
ING Bank Śląski
ING Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A.
S.A.
Eurocash
Inwestor
2014
Metoda
praw
własności
Jednostki stowarzyszone wycenione według ceny nabycia i metody praw własności (dane w tys. zł)
Tabela 1
32
Katarzyna Bareja, Marta Gawart
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych
33
5. Ocena zastosowania metody praw własności dla
ujęcia inwestycji w jednostkach stowarzyszonych
Przedstawiona analiza, mimo że została przeprowadzona na stosunkowo małej próbie, pokazuje, iż stosowanie różnych metod wyceny dla tego
samego składnika aktywów na poziomie skonsolidowanych i nieskonsolidowanych sprawozdań finansowych prowadzi do braku porównywalności,
a zatem ograniczenia przydatności raportowanych informacji. Jednocześnie
rozważania zaprezentowane w artykule na temat metody praw własności
skłaniają do wniosku, że rozszerzenie zakresu jej stosowania nie musi poprawić tego stanu rzeczy.
Dotychczas nie udało się rozstrzygnąć, czy włączyć metodę praw własności do metod wyceny, czy też, zgodnie z jej historycznym rodowodem, uznać
ją za formę konsolidacji, ponieważ – w naszej opinii – nie jest ona żadną
z nich. Jest raczej swoistą hybrydą, która nie realizuje celów stawianych ani
przed wyceną w rachunkowości, ani przed działaniami konsolidacyjnymi.
Po pierwsze, nie można jej uznać za metodę wyceny dla celów sprawozdania nieskonsolidowanego. Metoda praw własności nie odzwierciedla
wartości historycznej inwestycji. Nie można jej również traktować jako
skorygowaną wartość historyczną w klasycznym rozumieniu tego pojęcia,
które oznaczało korektę wartości inwestycji z tytułu zmian cen lub z tytułu trwałej utraty wartości. Metoda praw własności nie odzwierciedla też
wartości rynkowej inwestycji, ponieważ w procesie jej wyceny uwzględnia
wyłącznie elementy specyficzne dla danej jednostki gospodarczej, w której
ulokowano kapitał, pomija natomiast zupełnie ocenę dokonaną przez niezależny rynek.
Po drugie, trudno uznać metodę praw własności za technikę konsolidacji, szczególnie w nieskonsolidowanych sprawozdaniach finansowych, ale
również w sprawozdaniach grup kapitałowych. Nie jest ona odpowiednia
do odzwierciedlania złożoności współczesnych powiązań kapitałowych.
Na pewno nie pozwala przedstawić właściwie inwestycji w jednostkach
zależnych, gdyż eliminuje informację o kontrolowanych aktywach netto.
Pod znakiem zapytania, w opinii autorek, należy również postawić kwestię
jej wykorzystywania dla inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. Nie są
one przecież jednostkami zaliczanymi do grupy kapitałowej.
Rozważając genezę oraz współczesne uwarunkowania stosowania
metody praw własności, autorki odnoszą wrażenie, że jej obecność w rachunkowości jest nie tyle umotywowana metodologicznie, ile historycznie.
Metoda praw własności jest swoistym „zasiedziałym” rozwiązaniem w rachunkowości, a jej status quo – jak w każdej innej dziedzinie – nie łatwo
naruszyć.
34
Katarzyna Bareja, Marta Gawart
Należy zatem zadać pytanie, czy w przypadku inwestycji w jednostkach
stowarzyszonych istnieje alternatywa dla metody praw własności? Warto
zauważyć, że od wielu lat równolegle do rozważań nad przydatnością informacyjną metody praw własności rozwija się koncepcja wyceny inwestycji
kapitałowych w wartości godziwej. Pomimo że dotyczy ona co do zasady
lokat, które nie dają żadnych praw do wpływu na podmioty, w które zainwestowano, w opinii autorek jest rozwiązaniem, które może być zastosowane do wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. Szczególnie
proste wydaje się wykorzystanie wartości godziwej w przypadku inwestycji w jednostkach notowanych na rynkach kapitałowych. Uzyskana w ten
sposób wartość inwestycji byłaby zrozumiała dla użytkowników sprawozdań finansowych, oczekujących by odzwierciedlała ona potencjał ekonomiczny aktywów jednostki. Skoro jednostki stowarzyszone nie są zaliczane
do grupy kapitałowej, proponowane rozwiązanie oznaczałoby, że wszystkie
podmioty spoza grupy wyceniane byłyby tą samą metodą, to jest według
wartości godziwej. Co więcej, autorki uważają, że inwestycje w jednostkach
stowarzyszonych powinny być raportowane w takiej samej wartości w każdym typie sprawozdania finansowego.
6. Podsumowanie
Reasumując zaprezentowane rozważania, autorki proponują zastosowanie wartości godziwej do wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. Wartość godziwa jest obecnie dobrze identyfikowalnych parametrem
wyceny instrumentów finansowych. W dobie coraz bardziej rozwiniętych
rynków nie można podważyć jej użyteczności informacyjnej. Zastosowanie
wartości godziwej dla wszystkich inwestycji kapitałowych w sprawozdaniu finansowym inwestora pozwoliłoby uprościć informację sprawozdawczą. W skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym jednostka dominująca
uwzględniałaby, jak to robi dotychczas, aktywa i zobowiązania jej jednostek
zależnych, natomiast pozostałe inwestycje kapitałowe – swoje i jednostek
zależnych, wykazywałaby w wartości godziwej. Również w nieskonsolidowanym sprawozdaniu finansowym wszystkie inwestycje kapitałowe – nawet
w jednostkach zależnych – byłyby zaprezentowane w wartości godziwej.
Dzięki temu ten sam składnik aktywów miałby taką samą wartość w obu
typach sprawozdania finansowego na dany dzień bilansowy. Dodatkowym
atutem proponowanego rozwiązania byłoby uporządkowanie w zakresie tytułów sprawozdań finansowych – jednostki sporządzałyby sprawozdanie finansowe jednostki wyodrębnionej prawnie i skonsolidowane sprawozdanie
finansowe grupy kapitałowej.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych
35
Literatura
Czwarta Dyrektywa Rady z dnia 25 lipca 1978 r. wydana na podstawie art. 54,
ust. 3 lit. g) Traktatu, w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych
rodzajów spółek (78/660/EWG) (1978), Dz. U. Wspólnot Europejskich L 222.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z dnia 26 czerwca 2013 r.
w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań
finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek, zmieniająca Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/43/WE oraz uchylająca dyrektywy Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG, Dz. U. Unii Europejskiej
L 182.
Edwards J.R., Webb K.M. (1984), The Development of Group Accounting in the
UK to 1933, „Accounting Historians Journal”, vol. 11, No. 1, http://www.
accountingin.com/accounting-historians-journal/volume-11-number-1/thedevelopment-of-group-accounting-in-the-united-kingdom-to-1933–2/, dostęp:
11.10.2015.
Equity Method in Separate Financial Statements (Amendments to IAS 27)
(2014), http://eifrs.ifrs.org/eifrs/files/71/Amendments%20to%20IAS%2027_
AUG%202014_WEBSITE_188.pdf, dostęp: 10.05.2015.
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 1 Prezentacja sprawozdań finansowych, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013,
IASB, Londyn.
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 21 Skutki zmian kursów wymiany
walut obcych, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn.
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 27 Jednostkowe Sprawozdania Finansowe, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej
2013, IASB, Londyn.
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 28 Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach, [w:] Międzynarodowe Standardy
Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn.
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 39 Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej
2011, IASB, Londyn.
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 40 Nieruchomości inwestycyjne,
[w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011, IASB,
Londyn.
Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 3 Połączenia przedsięwzięć, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013,
IASB, Londyn.
36
Katarzyna Bareja, Marta Gawart
Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 9 Instrumenty finansowe, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013,
IASB, Londyn.
Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 10 Skonsolidowane
sprawozdania finansowe, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości
Finansowej 2013, IASB, Londyn.
Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 11 Wspólne ustalenia
umowne, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej
2013, IASB, Londyn.
Muller V.O. (2011), Academic Research on Group Accounting over the Past Fifty Years, „International Journal of Business Research”, vol. 11, No. 1, http://
www.freepatentsonline.com/article/International-Journal-Business-Research/272511047.html, dostęp: 10.05.2015.
Nobes Ch. (2002), An Analysis of the International Development of the Equity
Method, „Abacus”, vol. 38, No. 1.
Siódma Dyrektywa Rady z dnia 13 czerwca 1983 r. wydana na podstawie art. 54,
ust. 3 lit. g) Traktatu w sprawie skonsolidowanych sprawozdań finansowych
(83/349/EWG) (1983), Dz. U. Wspólnot Europejskich L 193.
The Equity Method: A Measurement Basis or One-line Consolidation? (2014),
EFFRAG Short Discussion Series, January 2014, http://www.efrag.org/Front/
n1-1256/EFRAG-Short-Discussion-Series---The-Equity-Method--a-measurement-basis-or-one-line-consolidation-.aspx, dostęp: 10.05.2015.
The Equity Method of Accounting (2014), Staff Paper, May 2014, http://www.ifrs.
org/Meetings/MeetingDocs/IASB/2014/May/AP13-Equity%20Project.pdf,
dostęp: 10.05.2015.
Streszczenie
Wydana przez RMSR w 2014 roku zmiana do MSR 27 zezwala na ujęcie
w jednostkowym sprawozdaniu finansowym inwestycji w jednostkach zależnych, współzależnych i stowarzyszonych z zastosowaniem metody praw
własności. Dotychczas metoda praw własności mogła być wykorzystywana
jedynie w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych dla odzwierciedlenia inwestycji w jednostkach stowarzyszonych i współzależnych. Nowe
rozwiązanie ma na celu zwiększenie przejrzystości i porównywalności informacji pomiędzy różnymi rodzajami sprawozdań finansowych.
Autorki zbadały sprawozdania finansowe i skonsolidowane sprawozdania finansowe polskich spółek objętych indeksem giełdowym WIG30 pod
kątem stosowania metody praw własności. Z przeglądu wynika, że stoso-
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych
37
wanie różnych praktyk w zakresie wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych w jednostkowych i skonsolidowanych sprawozdaniach
finansowych może prowadzić do zmniejszenia użyteczności informacyjnej
sprawozdawczości finansowej. Jednakże rozszerzenie zakresu stosowania
metody praw własności na jednostkowe sprawozdania finansowe nie musi,
w opinii autorek, spowodować wzrostu przydatności informacji o inwestycjach w jednostkach stowarzyszonych.
Jako alternatywę dla metody praw własności, autorki proponują zastosowanie wartości godziwej do wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych w każdym typie sprawozdania finansowego.
Słowa kluczowe: jednostki stowarzyszone, metoda praw własności, jednostkowe sprawozdanie finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe.
Reporting of investments in associates
Abstract
The amendment to IAS 27 issued by IASB in 2014 allows to use equity
method in separate financial statements for investments in subsidiaries, joint
ventures and associates. To date equity method could be used only in consolidated financial statements for presenting investments in joint ventures
and associates. An increase in transparency and comparability among different types of financial statements is the purpose of the new solution.
Authors analyzed financial statements and consolidated financial statements of Polish WIG30 companies from the perspective of applying equity
method. The research indicates that using different methods in separate and
consolidated financial statements for valuation of investments in associates
can lead to decrease in informative usefulness of financial reporting. However, in opinions of authors, broadening the scope of use of equity method
into separate financial statements does not have to bring about rise in relevance of information about investments in associates.
As an alternative to equity method authors recommend applying fair
value for valuation of investments in associates in every type of financial
statements.
Keywords: associates, equity method, separate financial statements, consolidated financial statements.