schemat programu zdrowotnego - Biuletyn Informacji Publicznej

Program promocji zdrowia i zapobiegania wadom
postawy u dzieci i młodzieży szkolnej –
„Trzymaj się prosto ”
Autor programu: Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego Wrocławia
Okres realizacji programu – program realizowany będzie w latach 2014-2015
1. Opis problemu zdrowotnego
b. Problem zdrowotny
Postawą ciała nazywamy indywidualne ukształtowanie ciała w pozycji stojącej i położenie
poszczególnych odcinków tułowia oraz kończyn dolnych.
Prawidłowa postawa to harmonijne i bezwysiłkowe ułożenie poszczególnych elementów
w stosunku do osi długiej ciała. Postawa ciała rozwija się na podłożu morfologicznym
i czynnościowym. Tym samym konieczna jest prawidłowa budowa aparatu ruchu
w szczególności układu kostno-stawowego oraz właściwe funkcjonowanie układu
mięśniowego i sterującego tą czynnością układu nerwowego.
Istotną cechą postawy ciała jest jej zmienność w ciągu życia pod wpływem różnych
czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Noworodek nie ma żadnych możliwości
przeciwstawienia się sile ciążenia i przyjmowania pozycji nieleżącej. Dopiero w okresie
rozwoju dziecko nabywa umiejętności przyjmowania pionowej postawy ciała
i automatycznego utrzymywania jej w niekorzystnych warunkach równowagi chwiejnej.
W trakcie ontogenezy występują okresy zwiększonej podatności organizmu na
powstawanie wad postawy. Pierwszy okres krytyczny przypada na wiek 6-7 lat i wiąże
się ze zmianą stylu życia (kilkugodzinna wymuszona pozycja siedząca w ławce szkolnej).
Natomiast drugi okres krytyczny pojawia się u dziewcząt w wieku 11-13 lat, chłopców
w wieku 13-14 lat i związany jest z pokwitaniowym skokiem wzrostu, podczas którego
następuje zmiana proporcji ciała i dotychczasowego środka ciężkości. Podczas skoków
wzrostowych dziecko jest bardzo podatne na wpływ rozmaitych czynników zewnętrznych,
a rozwój układu mięśniowego nie nadąża za szybkim wzrostem kości. Zakończenie
okresu dojrzewania ponownie kształtuje prawidłową postawę, która warunkuje zdolność
człowieka do wysiłku fizycznego, a piękna sylwetka zapewnia komfort psychiczny
i fizyczny, dlatego ważne jest aby kształtować nawyk prawidłowej postawy ciała już
u małego dziecka.
Postawa ciała nieprawidłowa występuje wówczas, gdy kształt ciała wynikający
z budowy i nawykowego usytuowania poszczególnych części ciała jest niekorzystny dla
organizmu.
Wady postawy pogłębiają się wraz ze wzrostem i rozwojem dziecka jeśli nie podejmuje
się działań zapobiegawczych. Wynikiem tego są deformacje układu kostno-stawowego
powodujące w konsekwencji zaburzenia np. układu krążeniowo-oddechowego,
upośledzenie sprawności i wydolności ogólnej, zespoły bólowe kręgosłupa, problemy
ginekologiczne u kobiet itp.
Wady postawy wieku rozwojowego stanowią poważny problem społecznocywilizacyjny. Szybki postęp cywilizacji i technologii ułatwiających życie pociąga za sobą
coraz większą automatyzację codziennego życia człowieka, ograniczając tym samym
1
jego aktywność ruchową. W konsekwencji dominującym staje się siedzący tryb życia.
Znaczne ograniczenie aktywności ruchowej na rzecz zajęć rozrywkowych takich jak
telewizja, gry komputerowe oraz internet, powodują dysfunkcje i nieprawidłowości
w kształtowaniu się postawy ciała u dzieci i młodzieży w okresie rozwoju. Potwierdza to
stale rosnąca liczba dzieci i młodzieży mających wady postawy nabyte.
b. Epidemiologia (zgodnie z art. 31a ust. 1 pkt. 1-3 ustawy[1] i Rozporządzeniem
Ministerstwa Zdrowia z 21.08.09 r.[4])
Wady postawy u dzieci w wieku rozwojowym występują u ok. 50-60% populacji i są
spowodowane najczęściej utrwalonym złym nawykiem lub wymuszonym obciążeniem
ciała.
Z danych Centrum Systemów Informacji Ochrony Zdrowia (CSIOZ), sporządzonych
w oparciu o druk MZ-11 (sprawozdanie o działalności i zatrudnieniu w podstawowej
opiece zdrowotnej) wynika, że zniekształcenia kręgosłupa stanowią około 24% schorzeń
o charakterze przewlekłym, stwierdzonych u dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat. W tej
samej grupie wiekowej w 2005 roku, zniekształcenia kręgosłupa stwierdzono łącznie
u 421 042 osób tj. 4,5%, natomiast w 2006 roku u 420 989 osób co stanowi 4,8%
populacji. Największą liczbę zniekształceń kręgosłupa stwierdzono w grupie dzieci
w wieku 10-14 lat, łącznie 182 843 przypadków.
W 2007 roku zdiagnozowano 417 381 zniekształceń kręgosłupa, co stanowiło 5,19%
populacji w wieku 0-18 lat. Zmiany w elementach szkieletowych, bezpośrednio
związanych z kręgosłupem (klatka piersiowa, miednica) oraz zaburzenia pozostałych
odcinków narządu ruchu (kończyn dolnych i górnych) stanowią 45-55% ogółu wad
postawy.
W 2007 roku we Wrocławiu przebadano 2 000 dzieci w wieku 4 -6 lat w ramach
organizowanej przez Wydział Zdrowia kampanii profilaktycznej „Trzymaj się prosto”,
ukierunkowanej na profilaktykę wad postawy u dzieci.
Z badań przeprowadzonych wówczas przez lekarzy ortopedów wynika, że:

ponad 40% badanych dzieci miało wad postawy w zakresie kończyn dolnych
(płaskokoślawość stóp, koślawość kolan),

około 30% różne zniekształcenia klatki piersiowej np. poszerzone łuki żebrowe,
klatka piersiowa szewska, klatka piersiowa kurza,

u około 10% badanych stwierdzono wady w zakresie budowy ciała osi przedniotylniej (pogłębiona kifoza, spłycona lub pogłębiona lordoza),

10% dzieci, początkowe stopnie bocznych skrzywień kręgosłupa.
Wysoki odsetek wad postawy stwierdzono również podczas realizacji „Programu
wczesnego wykrywania chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży”, realizowanego
w latach 2005-2008. W badanej wówczas 7 000 populacji dzieci i młodzieży szkolnej,
stwierdzono różnego rodzaju nieprawidłowości w postawie ciała u ponad 50% dzieci
i młodzieży.
c. Populacja podlegająca jednostce samorządu terytorialnego i populacja
kwalifikująca się do włączenia do programu
Zgodnie z danymi Urzędu Statystycznego na dzień 30.06.2010
zarejestrowanych jest 73 417 dzieci i młodzieży w wieku od 4 do 18 lat.
we
Wrocławiu
W każdym roku realizacji programu działaniami diagnostyczno-korekcyjnymi objętych
zostanie 3 000 dzieci, które po wykonaniu lekarskiego badania ortopedycznego zostaną
zakwalifikowane na zajęcia gimnastyki korekcyjnej na sali gimnastycznej i basenie
kąpielowym z zaleceniem kontynuowania ćwiczeń ruchowych w domu oraz dbania
o prawidłową postawę ciała.
Zgodnie z kryteriami kwalifikacji lekarskich będą to dzieci i młodzież u których występuje
pilna konieczność wykonania ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych.
2
d. Uzasadnienie potrzeby realizacji programu
Zadaniem środowiska nauczania i wychowania dziecka jest m.in. profilaktyka
pierwszorzędowa, polegająca na kształtowaniu prawidłowej postawy ciała oraz
eliminowaniu czynników sprzyjających rozwojowi wad postawy.
Istotnym elementem profilaktyki wad postawy jest edukacja rodziców oraz środowiska
szkolnego, w którym dziecko spędza większość czasu.
Szczególna rola w zapobieganiu wadom postawy przypada rodzicom oraz nauczycielom
nauczania początkowego. Rodzicom, ponieważ oni poprzez właściwe wzorce i wychowanie
oddziałują na organizm dziecka we wczesnym okresie jego rozwoju, gdy jest ono jeszcze
bardzo plastyczne i podatne na wpływy zewnętrzne.
Ważna jest również aktywność nauczycieli, w szczególności nauczania początkowego,
ponieważ początek edukacji szkolnej stanowi zagrożenie dla prawidłowej postawy ciała,
w związku ze zmianą stylu życia dziecka dotychczas przyzwyczajonego do ruchu przez
zabawę na wymuszoną postawę siedzącą. Wówczas dziecko zaczyna spędzać większość
czasu w niefizjologicznej pozycji siedzącej, nosi tornister na jednym ramieniu, pochyla się
nad książkami, obciążając przy tym kręgosłup, co sprzyja powstawaniu jego skrzywień
i deformacji.
Elementem działań umożliwiających zachowanie prawidłowej postawy ciała dzieci jest
zapewnienie im właściwych warunków do nauki, szczególnie dostosowanie ławek i krzeseł
zapewniających zachowanie fizjologicznej postawy ciała, a także kształtowanie nawyku
jej przyjmowania i kontrolowania.
W profilaktyce wad postawy szczególna rola przypada nauczycielom wychowania
fizycznego, którzy jako pierwsi mogą dostrzec nieprawidłową postawę ciała uczniów oraz
zadbać, by uczniowie z wadami postawy wykonywali ćwiczenia korekcyjne podczas zajęć
z wychowania fizycznego i nie byli zwalniani z lekcji z błahych powodów. Skuteczność
działań profilaktycznych w zapobieganiu występowania wad postawy uwarunkowana jest
koniecznością
ścisłego
współdziałania
wszystkich
podmiotów,
związanych
ze
środowiskiem nauczania i wychowania. Z tego też względu zasadne jest podejmowanie
prób systemowego rozwiązywania problemu poprzez stałą współpracę między dziećmi i
młodzieżą, ich rodzicami, pracownikami oświaty oraz ochrony zdrowia.
Niewątpliwie systematycznie prowadzona edukacja zdrowotna przyczynia się do
ograniczenia częstotliwości występowania wad postawy, ponieważ wady nabyte
(nawykowe) początkowo są czynnościowe stąd stosunkowo łatwo je korygować. Wczesne
wykrycie patologicznych zmian w obrębie postawy ciała pozwala na skuteczne ich
korygowanie.
Bibliografia:
Górecki A., Kiwerski J., Kowalski I. M., Marczyński W., Nowotny J., Rybicka M., Jarosz U.,
Suwalska
M.,
Szelachowska-Kluza
W.:
„Profilaktyka
wad
postawy
u dzieci i młodzieży w środowisku nauczania i wychowania – rekomendacje ekspertów”,
Rocznik Medyczny 2009; 16(1); 168-177,
-
Łukowicz M., Karolak A., Weber-Zimmermann M., Ciechanowska K., Zalewski P., Pawlak
A.: Stopień świadomości rodziców, nauczycieli i dzieci w zakresie prawidłowego
kształtowania postawy ciała. W: Edukacja bez granic - mimo barier: przestrzeń tworzenia.
T. 1. Red. nauk. P. Bury, D. Czajkowska-Ziobrowska. Poznań: Wydaw. Wyższej Szkoły
Bezpieczeństwa, 2008 s. 138-144.
-
Prof. Chybicka A., – Raport z realizacji Programu wczesnego wykrywania chorób
nowotworowych u dzieci i młodzieży szkolnej, Wrocław 2008 rok.
-
Pismo nr. MZ-ZP-D-073-9795-3/JC/07, do Rzecznika Praw Obywatelskich, Pana Janusza
Kochanowskiego, od Podsektretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia, Pana Grzegorza
Gołdyni, z dnia 23.10.2007 roku
-
Wójcik W., Plebańczyk E. „Wady postawy ciała u dzieci w wieku szkolnymi”, źródło internet
3
2. Cele programu
a. Cel główny
Zapobieganie pogłębianiu się i utrwaleniu wad postawy ciała u dzieci i młodzieży
szkolnej poprzez wczesne ich wykrywanie i korygowanie oraz kształtowanie nawyku
aktywności ruchowej, dbania o prawidłową sylwetkę.
b. Cele szczegółowe

utworzenie w podmiocie leczniczym oraz na terenie szkół (posiadających bazę
do prowadzenia gimnastyki korekcyjnej na sali gimnastycznej i basenie
kąpielowym) tzw. Centrów Korekcji Wad Postawy,

wykonywanie u dzieci i młodzieży badań ortopedycznych (diagnostycznych
i kontrolnych),

prowadzenie zajęć gimnastyki korekcyjnej na sali gimnastycznej i basenie
kąpielowym,

udzielanie dzieciom i ich rodzicom/opiekunom indywidualnych instruktaży
dotyczących
ćwiczeń
kompensacyjno-korekcyjnych
do
stałego
ich wykonywania w warunkach domowych,

kształtowanie u dzieci i młodzieży nawyku prawidłowej postawy ciała podczas
zajęć lekcyjnych oraz w warunkach domowych,

motywowanie dzieci i młodzieży do aktywnego spędzania czasu wolnego
z uwzględnieniem zajęć sportowo-rekreacyjnych,

podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności praktycznych nauczycieli
wychowania fizycznego do prowadzenia podczas lekcji ćwiczeń korekcyjnokompensacyjnych,
c. Oczekiwane efekty

utworzenie na terenie Wrocławia nie mniej niż 7 Centrów Korekcji Wad
Postawy,

objęcie programem ok. 3 000 dzieci i młodzieży, w każdym roku realizacji
programu,

wykształcenie u dzieci i młodzieży nawyku dbania o prawidłową postawę ciała
(ładną sylwetkę),

utrzymanie na poziomie ok. 70 % frekwencji na zajęciach z gimnastyki
korekcyjnej na basenie i sali gimnastycznej.
d. Mierniki efektywności odpowiadające celom programu

liczba dzieci i młodzieży uczestnicząca w programie,

liczba Centrów Korekcji Wad Postawy,

wyniki badań lekarskich dzieci i młodzieży (wstępnych i końcowych),

liczba rozpoznanych wad postawy u dzieci, zgłaszających się do programu,
4
e. Miejsca realizacji programu
1. Zespół Szkolno - Przedszkolny nr 1 ul. Zemska 16 c
2. Szkoła Podstawowa nr 18, ul. Poznańska 26
3. Zespół Szkolno – Przedszkolny nr 17, ul. Wieczysta 105
4. Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Bobrza 27
5. Szkoła Podstawowa nr 50, ul. Obornicka 28
6. Szkoła Podstawowa nr 72, ul. Trwała 17/19
7. Podmioty lecznicze wybrane w konkursie ofert
Placówki będące bazą Centrum Korekcji Wad Postawy posiadają salę do gimnastyki
korekcyjnej i basen kąpielowy.
3. Adresaci programu (populacja programu)
a. Oszacowanie populacji, której włączenie do programu jest możliwe
Rocznie w programie będzie uczestniczyło ok. 3 000 dzieci i młodzieży
z wrocławskich przedszkoli oraz szkół wszystkich poziomów nauczania.
b. Tryb zapraszania do programu
Informacje o programie będą przekazywane rodzicom przez:

Centra Korekcji Wad Postawy

Dyrektorów i nauczycieli przedszkoli i szkół wszystkich poziomów nauczania

Pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania
oraz:
5

stronę internetową Urzędu Miejskiego Wrocławia

plakaty w przedszkolach, szkołach i palcówkach medycznych na terenie
Wrocławia
4. Organizacja programu
a. Części składowe, etapy i działania organizacyjne

wybór podmiotu leczniczego, realizatora i koordynatora programu,

utworzenie w szkołach z zapleczem do prowadzenia zajęć gimnastyki
korekcyjnej (sala gimnastyczna, basen kąpielowy) tzw. Centrów Korekcji Wad
Postawy,

spotkanie organizacyjne z realizatorami programu

przygotowanie harmonogramów pracy poszczególnych Centrów Korekcji Wad
Postawy,

opracowanie strony internetowej z informacją o programie,

opracowanie materiałów informacyjno-edukacyjnych: logo programu, plakat,
karta badania lekarskiego, karta kwalifikacyjna na zajęcia korekcyjne na
basenie, karta kwalifikująca na zajęcia korekcyjne na sali gimnastycznej,

przygotowanie i prowadzenie komputerowej bazy danych oraz dokumentacji
medycznej programu,

opracowanie i wydrukowanie materiałów informacyjnych o programie
profilaktyki wad postawy realizowanym w Centrach Korekcji Wad Postawy.
b. Planowane interwencje
1. Jeden 6-tygodniowy cykl zajęć dla każdego dziecka składa się z:

badania lekarskiego kwalifikującego do zajęć gimnastyki korekcyjnokompensacyjnej oraz kontrolnego po realizacji wskazanego cyklu zajęć,

zajęć korekcyjnych na sali gimnastycznej – 2 godziny w tygodniu,

zajęć korekcyjnych na basenie kąpielowym - 2 godziny w tygodniu

udzielania dziecku i jego rodzicom/opiekunom instruktażu dotyczącego rodzaju
ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych i zasad ich wykonywania w warunkach
domowych.
2. Monitorowanie i ewaluacja wyników programu promocji zdrowia.
c. Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników
Kwalifikacja dzieci i młodzieży do programu odbywa się w oparciu o wynik badania
lekarskiego, jego decyzję i zalecenia.
Rejestracja dzieci do lekarzy ortopedów i lekarzy rehabilitacji, zatrudnionych
w programie (badanie lekarskie finansowane ze środków Miasta), odbywa się
telefonicznie lub osobiście, bez konieczności skierowania od lekarza pierwszego
kontaktu.
d. Zasady wykonywania zadań w ramach programu

Badania lekarskie kwalifikujące i zajęcia korekcyjno-kompensacyjne odbywają
się od poniedziałku do piątku w godzinach popołudniowych oraz w soboty
w godzinach rannych,

Centra Korekcji Wad Postawy, utworzone będą na bazie wybranych
wrocławskich szkół oraz podmiotów leczniczych wybranych w konkursie ofert,
6

do lekarza zatrudnionego w Centrach Korekcji Wad Postawy obowiązuje
wcześniejsza rejestracja (telefonicznie lub osobiście),

w zajęciach korekcyjno-kompensacyjne na basenie kąpielowym mogą brać
udział wyłącznie dzieci posiadające umiejętność pływania w stopniu dobrym.
e. Sposób powiązania działań programu ze świadczeniami zdrowotnymi
finansowanymi ze środków publicznych

Badania lekarskie dzieci i młodzieży finansowane będą z budżetu Miasta
Wrocławia.

Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna będzie finansowana z budżetu Miasta
oraz dopłat rodziców do każdej godziny zajęć.

Część edukacyjna programu i kampania profilaktyczna finansowana będzie
z budżetu Miasta Wrocławia.
5. Monitorowanie i ewaluacja
a. Ocena zgłaszalności do programu

prowadzenie komputerowej bazy odbiorców programu

prowadzenie list obecności na zajęciach korekcyjnych

prowadzenie dokumentacji lekarskiej
b. Ocena jakości realizacji programu zdrowotnego

wizytowanie merytoryczne programu
c. Ocena efektywności programu

porównanie badania wstępnego i końcowego

frekwencja na zajęciach z gimnastyki korekcyjnej
7