Współczesna psychologia mediów
advertisement
Współczesna psychologia mediów Nowe problemy i perspektywy badawcze pod redakcją naukową Agnieszki Ogonowskiej i Grzegorza Ptaszka Kraków © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków Recenzent: dr hab. Piotr Francuz, prof. KUL Redakcja naukowa: Grzegorz Ptaszek (AGH w Krakowie) Agnieszka Ogonowska (UP im. KEN w Krakowie) Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz Korekta: Danuta Porębska Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Redakcja streszczeń w języku angielskim: Aleksander Skrzypek Projekt okładki: Irena Czusz ISBN ---- Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel./fax: () , , www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków Spis treści Wstęp ................................................................................................................. Część I Psychologia mediów – filar edukacji medialnej Grzegorz Ptaszek Psychologia mediów – historia, obszar badań i perspektywy .................. Agnieszka Ogonowska Kompetencje medialne i informacyjne jako nowy typ kompetencji cywilizacyjnych człowieka. Ujęcia modelowe ...................... Anna Kołodziejczyk Media w życiu rodziny. Rodzaje mediacji korzystania z mediów ............. Mariusz Makowski Edukacja psychologiczna w serialu HBO Bez tajemnic. Przez rozrywkę do poznania ...................................................................... Część II Pułapki medialnej rzeczywistości i psychologia odbioru Krzysztof Mudy Fazy materializacji idei na przykładzie postaci Sherlocka Holmesa. Przyczynek do roli mediów w społecznym konstruowaniu rzeczywistości .............................................................................................. Lech Górniak Zaufanie na dobre i na złe? Czynniki wzmacniające i osłabiające zaufanie do mediów .................................................................................... Spis treci Konrad Maj, Przemysław Matul Zobaczyć znaczy uwierzyć? Sugestia i dezinformacja w przekazie wideo ....................................................................................... Tatiana Popadiak-Kuligowska Wskaźnik skuteczności telewizyjnego przekazu reklamowego ............... Małgorzata Kupit Afektywne i osobowościowe czynniki w percepcji reklamy ..................... Część III Nowe media i technologie Małgorzata A. Styko-Kunkowska, Marta Najbert Wizerunek marki jako pracodawcy w reklamie internetowej: o roli atrybutów funkcjonalnych i symbolicznych .................................... Julia Zajc Własne dobro czy prawdziwa pomoc? Przykłady nowych form zachowań pomocnych za pośrednictwem internetu ...................................................................... Agata Pasikowska Dialog z wirtualnym i wyobrażonym rozmówcą jako forma wsparcia i poprawy zdrowia psychicznego ............................. Noty o autorach ................................................................................................ Wstęp Zdaniem psycholog Pameli Rutledge z Media Psychology Research Center przestaliśmy żyć w epoce informacji, a zaczęliśmy żyć w epoce zaangażowania (engagement). Nie potrzebujemy już tylko dostępu do informacji i wiedzy, nowe media i technologie przestały nam służyć jedynie do komunikowania się z innymi, lecz stały się ważnym elementem naszego życiowego doświadczenia, którego istotą jest stworzenie silnej, emocjonalnej więzi człowieka z różnymi produktami kultury masowej, w tym przekazami medialnymi czy urządzeniami. Z przygotowywanego corocznie przez specjalistów z Millward Brown raportu na temat trendów w mediach i technologiach wynika, że nadchodzą poważne zmiany w ich wykorzystywaniu. Portale społecznościowe przestaną być już tylko platformą kontaktów społecznych, a staną się głównie podmiotem biznesowym, który będzie agresywnie przetwarzał informacje o użytkownikach. Nasze dane, które umieszczamy w serwisach społecznościowych, będą coraz częściej wykorzystywane przez firmy do określania strategii marketingowej służącej projektowaniu zachowań konsumenckich. Wzrośnie rola urządzeń przenośnych typu smartfon, które staną się „mobilnymi pilotami”, integrującymi nie tylko różne urządzenia, ale i elementy otaczającego nas świata. Również telewizja – dziś głównie postrzegana jako „pierwszy ekran”, który wymusza dodatkowe zachowania na innych ekranach – zmieni swoje oblicze i stanie się medium opowiadającym interaktywną historię równocześnie na kilku ekranach. Widzowie, którzy zechcą się bardziej zaangażować w konkretny program, otrzymają dostęp do dodatkowych treści zarówno w trakcie emisji programu lub serialu, jak i między nimi, będą one także dostosowane do konkretnych odbiorców. Konsekwencją opisanych powyżej sytuacji będą nowe zachowania i nawyki użytkowników, co pociągnie za sobą wiele zmian nie tylko w relacjach interpersonalnych czy społecznych, ale również poznawczych, emocjonalnych i być może w przyszłości w organizacji naszego mózgu, każde trwałe doświadczenie 1 http://www.pamelarutledge.com (dostęp: 5.03.2013). 2 Raport Przewidywania dla mediów tradycyjnych i cyfrowych na rok 2013 dostępny jest na stronie: http://www.millwardbrown.com/Locations/Poland/Default.aspx (dostęp: 5.03.2013). Wstp wpływa bowiem na jego rozwój. To, w jakim kierunku będą te zmiany zmierzały i jaki będą miały charakter, trudno przewidzieć. W ten sposób otwiera się również przed badaczami z różnych dyscyplin ciekawy obszar interdyscyplinarnej współpracy, w której ważną rolę odgrywają psycholodzy i specjaliści od nowych technologii, wspólnie na przykład projektując w taki sposób środowisko technologiczno-medialne, by było jak najbardziej funkcjonalne, przyjazne i pozbawione jakichkolwiek ograniczeń. Tak się dzieje nie tylko na świecie, ale również w Polsce, czego przykładem jest chociażby międzynarodowy projekt „Cyfrowe emocje” (Cyberemotions), którego celem jest m.in. zbadanie, jaką rolę odgrywają zbiorowe emocje w powstawaniu, formowaniu i rozpadzie społeczności internetowych. Zdecydowaliśmy się zatytułować książkę Współczesna psychologia mediów. Nowe problemy i perspektywy badawcze, aby postawić wyraźną cezurę pomiędzy okresem, kiedy psycholodzy zajmowali się wyłącznie efektem bądź wpływem mediów i prowadzili badania nad klasycznymi mediami, takimi jak fi lm, radio i telewizja, a okresem, w którym niebagatelne znaczenie w naszym życiu coraz bardziej mają nowe media i technologie, wdzierające się ekspansywnie w przestrzeń prywatną, społeczną i publiczną. Proponujemy Czytelnikom refleksję nad rolą psychologii w kontekście kontaktu człowieka z mediami (głównie telewizją i internetem) oraz nowymi technologiami. W tomie znajdują się zarówno artykuły teoretyczne, wprowadzające w problematykę, jak i odnoszące się do zagadnień szczegółowych, analizujące określone zjawiska i problemy. Autorami tekstów są głównie psycholodzy, reprezentujący różne ośrodki naukowe z całej Polski. Publikacja składa się z trzech części. Pierwszą, zatytułowaną „Psychologia mediów – fi lar edukacji medialnej”, otwiera artykuł Grzegorza Ptaszka poświęcony refleksji nad istotą psychologii mediów. Autor obrazowo charakteryzuje przedmiot tej dyscypliny oraz opisuje jej dynamiczny rozwój w Stanach Zjednoczonych i krajach europejskich. Ptaszek – w ujęciu diachronicznym – ukazuje rozwój psychologicznych badań, kolejno nad fi lmem, radiem, telewizją, internetem i mediami mobilnymi. Osobne zagadnienie stanowi wpływ nowych technologii na społeczne, poznawcze, emocjonalne i kulturowe funkcjonowanie człowieka. Nowe media i technologie komunikacyjne, które są już stałym elementem naszej codziennej rzeczywistości, wymagają nowych kompetencji medialnych i informacyjnych. Są one postrzegane współcześnie, choćby w świetle europejskiej polityki oświatowej i edukacyjnej, jako strategiczny rodzaj kompetencji cywilizacyjnych. Zagadnienia te omawia Agnieszka Ogonowska w kolejnym artykule dotyczącym kluczowych modeli i koncepcji rozwoju tych kompetencji. 3 http://www.cyberemotions.eu/index.html (dostęp: 5.03.2013). Wstp Badaczka opisuje podejście skoncentrowane na odbiorcy, koncepcji interakcyjnej i modelu kompetencji wielorakich (krytycznym i poznawczym) oraz na ujęciu funkcjonalnym. Ogonowska wskazuje także na negatywne konsekwencje analfabetyzmu medialnego, w tym na różne formy społecznego wykluczenia oraz kryzys państwa obywatelskiego. Anna Kołodziejczyk rozpatruje natomiast problem funkcjonowania współczesnej rodziny w świecie nowych mediów w kontekście wieku jej członków, typu relacji rodzinnych oraz kształtowania właściwych sposobów korzystania z nich (mediacji). Kołodziejczyk zwraca uwagę na rodzinne wzorce użytkowania mediów, wskazując zarówno na ich formy aktywne (restrykcyjne i instruktywne) oraz bierne (wspólne oglądanie, monitorowanie oferty medialnej). Mariusz Makowski upatruje szansę edukacji psychologicznej w wykorzystaniu popularnych seriali telewizyjnych. Posiłkując się przykładem serialu Bez tajemnic, emitowanego na kanale HBO, badacz pokazuje jego rolę w kształtowaniu świadomości na temat psychoterapii wśród widzów. Makowski konstatuje, że uczenie przez media, także przy uwzględnieniu odpowiednio dobranych programów rozrywkowych czy seriali, może przyczynić się do wzrostu wiedzy na temat psychologii jako dziedziny badań, wiedzy naukowej oraz stosowanej. W części drugiej, zatytułowanej „Pułapki medialnej rzeczywistości i psychologia odbioru”, znajdują się teksty pięciu badaczy. Pierwszy z nich, Krzysztof Mudyń, opisuje rolę mediów w społecznym konstruowaniu rzeczywistości. Na przykładzie fikcyjnej postaci Sherlocka Holmesa autor śledzi poszczególne fazy obiektywizacji jej idei (od formy subiektywnej konceptualizacji do materializacji), aż do momentu, w którym postać ta staje się pełnoprawnym elementem społecznej rzeczywistości. Przykład ten prowadzi Mudynia do wniosku o randze wspólnie podzielanych fikcji oraz doświadczeń tworzonych przez media w procesie społecznego konstruowania obrazu świata oraz uzgadniania znaczeń i statusów jego poszczególnych fragmentów. Z problematyką tą koresponduje artykuł Lecha Górniaka, który podejmuje próbę ukazania podobieństw między zaufaniem interpersonalnym a zaufaniem do mediów jako „personifi kowanych obiektów wieloosobowych”. Górniak analizuje także negatywne konsekwencje deficytu zaufania względem mediów oraz wpływ tego stanu rzeczy na postawy społeczne odbiorców. Autorzy kolejnego artykułu, Konrad Maj i Przemysław Matul, analizują wpływ sugestii tekstowej oraz obrazowej w przekazie wideo. Na podstawie wyników eksperymentu z udziałem pracowników jednej w warszawskich korporacji, wykorzystując celowo spreparowane reportaże, zbadali siłę sugestii i wpływu dezinformacji na procesy interpretacji przekazu. Maj i Matul opisali czynniki determinujące podatność na manipulację. Niejako przedłużeniem tej problematyki jest artykuł Tatiany Popadiak-Kuligowskiej, która analizuje kwestię oddziaływania mediów, a w szczególności telewizyjnych reklam. Autorka Wstp opisuje atrybuty komunikatu reklamowego, które decydują o jego skuteczności (dotarcie do odbiorców i perswazyjność). Kolejny artykuł zamieszczony w książce kontynuuje tę problematykę, a jej autorka Małgorzata Kuśpit koncentruje się na analizie afektywnych i osobowościowych czynników i ich wpływu na percepcję reklamy, a zwłaszcza jej oddziaływanie na przebieg procesów poznawczych i emocjonalnych odbiorcy. Badaczka konstatuje, że zakres i siła oddziaływania tych przekazów zależy zarówno od cech samego komunikatu reklamowego, jak i cech osobowościowych odbiorcy, przy czym te ostatnie decydują także o wyborze określonych mediów reklamy. Część trzecia tomu to „Nowe media i technologie”. Do tej problematyki bezpośrednio nawiązuje artykuł Małgorzaty A. Styśko-Kunkowskiej oraz Marty Najbert. Autorki analizują bowiem zjawisko employer branding w reklamie internetowej, zwracając szczególną uwagę na rolę atrybutów funkcjonalnych i symbolicznych w ocenie internetowego ogłoszenia o pracę i wizerunku samego pracodawcy. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują m.in. na rolę atrybutów symbolicznych w wyróżnianiu się komunikatu reklamowego na temat oferowanego zatrudnienia. Badaczki stwierdzają także, że na ocenę atrakcyjności reklamy i jej moc perswazyjną oddziałują takie zmienne, jak płeć czy status posiadanego wcześniej zatrudnienia. Do środowiska sieci odnosi się także tekst Julii Zając. Badaczka przedstawia w nim specyfi kę nowych form zachowań pomocnych w środowisku internetu i za jego pośrednictwem. Autorka poszukuje odpowiedzi na pytanie o motywację ludzi pomagających, proponuje klasyfi kacje form pomocy online oraz uzasadnia wykorzystanie pojęcia „nowe formy zachowań pomocnych za pośrednictwem internetu”. Do tych zagadnień bezpośrednio nawiązuje także artykuł Agaty Pasikowskiej, traktujący o wirtualnym i wyobrażonym rozmówcy, który daje wsparcie oraz umożliwia poprawę zdrowia psychicznego. Autorka stoi na stanowisku, że towarzyszące nam na co dzień technologie komunikacyjne (komputer, smartfon, tablet) są urządzeniami, które można wykorzystać jako środek do rozwoju osobistego oraz formy radzenia sobie ze stresem. Jest to możliwe m.in. dzięki awatarom, które dostarczają swoim użytkownikom wsparcia emocjonalnego i technicznego w codziennych sytuacjach. Mamy nadzieję, że książka, którą oddajemy w ręce Czytelników, pobudzi do dalszych refleksji, dyskursów i badań poświęconych psychologii mediów, a także pozwoli odkryć kolejne rejony tej fascynującej dyscypliny i przyczyni się do dyskusji na temat jej statusu w Polsce. Agnieszka Ogonowska Grzegorz Ptaszek Kraków, kwietnia r. Grzegorz Ptaszek AGH w Krakowie Psychologia mediów – historia, obszar badań i perspektywy Streszczenie Psychologia mediów jest zupełnie nową, dynamicznie rozwijającą się od połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku dyscypliną naukową, głównie w Stanach Zjednoczonych. W Europie tylko w niektórych ośrodkach akademickich (np. w Wielkiej Brytanii i Niemczech) wykłada się psychologię mediów jako osobny przedmiot lub prowadzi taki kierunek studiów i badania naukowe w tym zakresie. W artykule przedstawiono historię badań nad mediami prowadzonych przez psychologów w ciągu stulecia, począwszy od badań nad fi lmem, przez badania nad radiem i telewizją, na badaniach związanych z internetem i urządzeniami mobilnymi skończywszy. Omówiono również obszar badań psychologii mediów, ze szczególnym uwzględnieniem nowych technologii i ich wpływu na funkcjonowanie człowieka w sferze poznawczo-emocjonalnej, rozwojowej oraz społeczno-kulturowej. Słowa kluczowe: psychologia mediów, mass media, wpływ mediów, nowe technologie, urządzenia przenośne. Wprowadzenie W roku International Center for Media & the Public Agenda (ICMPA) Uniwersytetu w Maryland w Stanach Zjednoczonych przeprowadziło wśród tamtejszych studentów dziennikarstwa badanie „Dzień bez mediów” (A day without media). Ochotnicy, którzy zdecydowali się wziąć w nim udział, mieli 1 Informacje na temat badania dostępne są na oficjalnej stronie projektu: http://withoutmedia. wordpress.com (dostęp: 12.12.2012). Grzegorz Ptaszek za zadanie powstrzymać się od korzystania z wszelkiego typu mediów przez całą dobę w ciągu kilkudniowego okresu trwania projektu ( lutego– marca). Następnie po zakończeniu okresu „abstynencji” uczestnicy proszeni byli o podzielenie się na blogu własnymi odczuciami związanymi z tym doświadczeniem. Wspólnie napisali tys. słów, czyli tyle, ile liczy -stronicowa powieść. Jaki obraz człowieka korzystającego z mediów wyłania się z tych wypowiedzi? Wielu uczestników badania używało określenia „nałóg” (addiction), aby podkreślić, jak bardzo są przywiązani do mediów. Jeden z badanych napisał: Chociaż na początku dnia czułem się świetnie, pod wieczór zaobserwowałem zmianę nastroju. Zacząłem czuć się samotnie, odosobniony. Dzwoniono do mnie kilka razy, a ja nie mogłem odebrać. Zdaniem autorów badania dla młodych ludzi brak dostępu do mediów oznacza izolację, niemożność kontaktu z rodziną i przyjaciółmi, z którymi komunikują się często właśnie za pośrednictwem nowych mediów. Nie oglądają telewizyjnych programów i serwisów informacyjnych, najważniejsze są bowiem dla nich informacje, jakie otrzymują za pośrednictwem znajomych na portalach społecznościowych. Mogą żyć bez telewizji i gazet, ale nie wyobrażają sobie życia bez smartfona, dzięki któremu są w kontakcie ze światem i ludźmi. Tendencja ta nie ma jedynie lokalnego charakteru, ale globalny, co potwierdziło drugie badanie „The world unplugged” (co w wolnym tłumaczeniu znaczy: „odcięty od świata”), przeprowadzone przez ten sam zespół naukowców z Uniwersytetu w Maryland. Współcześnie media i nowe technologie, głównie cyfrowe, zaspokajają różne potrzeby człowieka: dostępu do informacji, porozumiewania się z innymi, przynależności (dynamicznie rozwijające się media społecznościowe) itp. Wpływają nie tylko na to, jak postrzegamy siebie i innych, ale również wzbogacają i przekształcają proces kształtowania własnego „ja” oraz dostarczają doświadczeń, które w innym wypadku trudno byłoby przeżyć (Thompson, ). Nie bez powodu coraz częściej mówi się o „wykluczeniu cyfrowym” (analogicznie do ważnego zjawiska społecznego, jakim jest wykluczenie społeczne), wynikającym z braku dostępu do mediów cyfrowych i umiejętności posługiwania się nimi. 2 Wszystkie wypowiedzi uczestników badania pochodzą z oficjalnej strony projektu. Teksty obce w tym artykule podaję w tłumaczeniu własnym. 3 Ciekawy obraz użytkowania mediów przez młodzież w Polsce wyłania się z raportu „Młodzi a media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze” opublikowanego w 2010 roku przez Centrum Badań nad Kulturą Popularną SWPS (raport dostępny na stronie: http://bi.gazeta.pl/ im/9/7651/m7651709.pdf, dostęp: 17.04.2013). 4 Informacje na temat tego projektu badawczego znajdują się na stronie: http://theworldunplugged.wordpress.com (dostęp: 12.12.2012). 5 Już samo porozumiewanie się z innymi zaspokaja potrzeby fizjologiczne, tożsamościowe, społeczne i praktyczne (zob. Adler, Rosenfeld, Proctor II 2007, s. 6–10). Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy Ze względu na rolę, jaką media odgrywały i odgrywają w społeczeństwie, stanowiły (i wciąż stanowią) obszar badań naukowców reprezentujących różne dyscypliny. W niniejszym artykule przedstawię wkład psychologów w badania nad mediami. Można śmiało powiedzieć, że psychologia – jako nauka, która ukonstytuowała się pod koniec XIX w. – od zawsze interesowała się mediami, a psycholodzy (głównie społeczni) chętnie czynili obiektem swoich badań różne media (fi lm, radio, telewizję, nowe media). Mieli oni duży wkład – wraz z badaczami z innych dyscyplin, np. socjologami, antropologami, językoznawcami – w budowanie w Ameryce Północnej podwalin nauki o komunikacji (communication science) (McDonald, ). Z czasem jednak psycholodzy zaczęli dostrzegać potrzebę stworzenia nowej dyscypliny badawczej, którą określono mianem psychologii mediów. Perspektywa psychologiczna badań nad mediami (ujęcie historyczne) Początek XX wieku. Badania nad filmem niemym Jedną z pierwszych prac psychologicznych na temat mediów, a dokładnie niemego filmu, była praca Karla Marbego pt. Theorie der kinematografiphischen Projektionen, w której przedstawiono m.in. sposób ulepszenia projektorów filmowych (Winterhoff-Spurk, , s. ). Pracę tę wydano w roku, czyli piętnaście lat po publicznej projekcji filmów Augusta i Luisa Lumière oraz braci Skladanowskych. Sześć lat później Hugo Münsterberg (), urodzony w Gdańsku psycholog społeczny, uczeń Wilhelma Wundta i profesor Uniwersytetu Harvarda, opublikował studium The photoplay: A psychological study. W publikacji tej podkreślał zalety kinematografu i filmu niemego, analizując przede wszystkim sposób, w jaki ruchome obrazy (photoplays) wpływają na umysł widza, i odnosząc obraz filmowy do występu teatralnego pod wieloma względami od niego różny. Jaka jest więc różnica pomiędzy widzeniem ruchu w fi lmie i na prawdziwej scenie? Na scenie, gdzie aktorzy rzeczywiście się poruszają, oko naprawdę rejestruje ciąg zdarzeń. Każda pozycja przechodzi w następną bez jakichkolwiek zakłóceń. Widz odbiera wszystko z zewnątrz i cały ruch, który widzi, w rzeczywistości dzieje się na zewnątrz, a zatem w jego oku. Ale jeśli ogląda on świat fi lmowy, ruch, który widzi, wydaje się prawdziwy, ale jest tworzony przez jego własny umysł (Münsterberg, ). 6 http://www.gutenberg.org/files/15383/15383-h/15383-h.htmchapter3. Grzegorz Ptaszek Jak słusznie zauważa Daniel G. McDonalds: Wpływ ten odnosi się do poglądu, że media umożliwiają interakcję raczej z symbolami lub znakami niż z obiektami czy ludźmi, którzy te znaki reprezentują (McDonalds, , s. ). W kolejnych latach zaczęto badać skutki oglądania przez dzieci i młodzież fi lmów. W latach – The Motion Picture Research Council na zlecenie Fundacji Payne’a (The Payne Fund) przeprowadziło serię dwunastu badań, w których analizowano: treść i tematykę filmów ( obrazów), zapamiętywanie informacji, wpływ na postawy wobec różnych grup rasowych i etnicznych, zdolność do wzbudzania emocji, wpływ na sen i moralność widza, relacje pomiędzy ekspozycją fi lmu a pewnymi rodzajami zachowań (DeFleur, DeFleur, ). Wyniki badań ukazywały się sukcesywnie w ciągu kilku lat (–), łącznie opublikowano je w dziewięciu tomach pod wspólnym tytułem Motion pictures and youth („Film i młodzież”). Było to pierwsze w historii badań nad skutkami mediów masowych tak obszerne opracowanie tego zagadnienia i jeden z „kamieni milowych” w rozwoju badań nad komunikowaniem masowym (Lowery, DeFleur, ). Chociaż badania The Payne Found Studies były szeroko krytykowane, zwłaszcza za nierzetelną metodologię i brak możliwości oceny wyników w kategoriach przyczyna – skutek (zob. Jowett, Jarvie, Fuller, ), należy docenić skalę przedsięwzięcia oraz wnioski, jakie wówczas sformułowano na długo przed teorią społecznego uczenia się Alberta Bandury. Zaobserwowano bowiem, że fi lm może z jednej strony pełnić funkcję edukacyjną (kształtować pozytywne postawy), ale z drugiej – promować postawy i wartości moralne sprzeczne z tymi, jakie przekazują instytucje wychowawcze. Jak pisał jeden z członków zespołu badawczego, Herbert Blumer, Filmy mogą kwestionować to, co dla instytucji wychowawczych jest oczywiste. Schematy postępowania, jakie prezentują, mogą z jednej strony być czymś, z czym dziecko do tej pory nie miało do czynienia, ale z drugiej strony być w sprzeczności z wartościami i normami, jakie dom, szkoła czy Kościół próbują dziecku zaszczepić. To, co przedstawiane jest w formie rozrywkowej, może być [przez dzieci i młodzież – G.P.] traktowane w kategoriach usankcjonowanego zachowania i wchodzić w konfl ikt z przyswojonymi już wartościami (Blumer, , s. ). 7 Spostrzeżenia Münsterberga były zatem zbieżne z koncepcją semiotyczną znaku Charlesa Sandersa Peirce’a, który również wykładał na Uniwersytecie Harvarda i z którego ideami Münsterberg raczej musiał się zetknąć. Zwłaszcza że Peirce przyjaźnił się z Wiliamem Jamesem, dzięki któremu Münsterberg otrzymał posadę profesora Harvardu. Niestety, na temat relacji Peirce’a i Münsterberga nie ma żadnych bezpośrednich dowodów. Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy Wpływ wyników badań na przemysł fi lmowy był na tyle znaczący, że na początku lat trzydziestych minionego stulecia American Motion Pictures Association wprowadził kodeks produkcyjny, będący swego rodzaju cenzurą. Lata dwudzieste i trzydzieste XX wieku. Badania nad odbiorem programów radiowych Pod koniec lat dwudziestych ubiegłego wieku ogromną popularność w Stanach Zjednoczonych zyskiwało kolejne medium masowe – radio. Na początku roku zarejestrowano ponad milionów radioodbiorników (Recent Social Trends, , s. ), a do roku każdego wieczora przed odbiornikami zasiadało około miliona słuchaczy (McDonald, , s. ). W roku powołany przez prezydenta Herberta Hoovera zespół badawczy do spraw nowych zjawisk społecznych w Stanach Zjednoczonych (The President’s Research Committee on Social Trends) sporządził raport, w którym w części poświęconej wpływowi wynalazków na życie społeczne znalazła się lista skutków słuchania radia (ale również korzystania z radiotelegrafu i telefonu) (Ogburn, Gilfi lian, , s. –). Dwa lata później psycholog Gordon Allport oraz jego uczeń Hadley Cantril w wydanej wspólnie książce The psychology of radio doprecyzowali listę skutków, zwłaszcza funkcję, jaką radio może pełnić w demokratycznych społeczeństwach i standaryzacji życia społecznego. Autorzy doszli do wniosku, że Radio prawdopodobnie jest naszym głównym bastionem społecznej solidarności. Chroni nas przed szkodliwym wpływem i wzmacnia więzi społeczne. Dostarcza przez kilka godzin emocji sympatii lub oburzenia, łagodzi różnego rodzaju lęki, jest instytucją, która rozwiązuje problemy społeczne Amerykanów. Nie ma zatem wątpliwości, że zaletami radia są zmniejszanie skutków i możliwość zapobiegania rozłamom (Allport, Cantril, , s. ). Współpraca H. Cantrila z G. Allportem rozwijała się również w ramach kierowanego przez Paula Lazarsfelda projektu badawczego Princeton Radio Project, powołanego w roku i fi nansowanego przez Fundację Rockefellera, którego celem było badanie wpływu mass mediów na społeczeństwo. Jednym z pierwszych badań przeprowadzonych przez ten zespół była analiza czynników (w tym zachowań radiosłuchaczy), które wywołały powszechną panikę jesienią roku w Nowym Jorku i okolicach w związku z nadaniem przez stację CBS audycji na żywo, będącej adaptacją powieści Herberta G. Wellsa Wojna światów. Słuchowisko, przygotowane przez Orsona Wellesa i grupę The Mercury Theatre on the Air, utrzymane było w stylistyce reportażu. Składały się na nie wywiady z różnymi osobami (np. uczonymi z krajów, w których zaobserwowano na niebie dziwne zjawiska, policjantami, farmerem – świadkiem Grzegorz Ptaszek lądowania Marsjan itd.), relacje reporterskie z ważnych miejsc (np. obserwatorium w Princeton, farmy w Grovers Mill) oraz wypowiedzi polityków (np. sekretarza stanu do spaw wewnętrznych). Na taki a nie inny odbiór słuchowiska miały wpływ efekty dźwiękowe, muzyka, a także cisza. Razem to wszystko mogło wywoływać u widzów napięcie (Cantril, , s. –). Jak podaje H. Cantril, powołując się na statystyki, audycji słuchało około milionów ludzi, z czego , miliona potraktowało to jako wiadomość i tym samym uwierzyło w atak Marsjan na Stany Zjednoczone, natomiast , miliona było autentycznie przerażonych (Cantril, , s. –). Zespół badaczy z Princeton pod kierownictwem H. Cantrila przeprowadził kilkuetapowe badanie, na które składały się m.in. indywidualne wywiady z osobami, które przeżyły wstrząs spowodowany treścią audycji ( osób), analiza treści gazet opisujących zjawisko paniki ( tys. wycinków prasowych) oraz sondaż listowny wykonany wśród uczniów szkoły średniej, którzy mogli być świadkami nietypowych zachowań wśród znajomych i rodzin w związku z rozprzestrzeniającą się paniką. W roku H. Cantril wraz z Hertą Herzog oraz Hazelem Gaudetem opublikowali wyniki badań w książce The invasion from Mars. A study in the psychology of panic, opisując dokładnie czynniki zewnętrzne i wewnętrzne (osobowościowe), które zadecydowały o tym, że wyreżyserowana audycja radiowa została odebrana jak prawdziwa informacja o ataku Marsjan. Nie bez znaczenia okazały się dwie cechy osobowości: zdolność krytycznego myślenia (critical ability) oraz podatność na wpływy (susceptibility) (Cantril, , s. –, –). W zakończeniu książki H. Cantril pisał: Nasze badanie na zwykłych ludziach pokazało, że umiejętność koncentrowania się na sobie w obliczu krytycznych sytuacji może się nasilać, jeśli jesteśmy gotowi do dociekania i interpretacji tego, co słyszymy. Ale jeśli przejawiamy zdrowy sceptycyzm, musimy posiadać wystarczającą i odpowiednią wiedzę, żeby dokonywać oceny różnych interpretacji. Jeśli robimy ro inteligentnie, wiedza ta musi być osadzona w sprawdzonym doświadczeniu (Cantril, , s. ). W roku ukazało się jeszcze jedno istotne psychologiczne studium naukowe na temat radia: Professor quizz: A gratification study H. Herzog z Princeton Project Radio. Książkę tę uważano za pierwsze naukowe opracowanie koncentrujące się na potrzebach ludzi słuchających radiowych quiz show (autorka była zafascynowana psychoanalityczną teorią Freuda). W kolejnych latach H. Herzog opublikowała jeszcze dwie prace, w których skupiała się na odbiorcach i powodach słuchania przez nich programów radiowych (Herzog, , ). 8 Herta Herzog studiowała psychologię w Wiedniu w Instytucie Psychologii założonym przez Karla L. Bühlera i jego małżonkę. W związku z tym, że przygotowywała rozprawę doktorską na temat radia, jej promotorem został Paul Lazarsfeld, który tam wówczas wykładał. Jej rozprawa była pierwszą pracą eksperymentalną na temat mediów przeprowadzoną w Austrii. W 1935 roku H. Herzog wyjechała do Stanów Zjednoczonych, aby poślubić Lazarsfelda. Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy Okres drugiej wojny światowej i powojenny. Badania nad filmem propagandowym W latach czterdziestych i pięćdziesiątych minionego wieku – w związku z zainteresowaniem badaczy zagadnieniem propagandy – pojawiła się fala badań psychologicznych nad perswazyjnością przekazu fi lmowego. W tym miejscu warto skupić się na dwóch badaniach prowadzonych przez naukowców (również psychologów) związanych z Uniwersytetem Yale, pracujących podczas drugiej wojny światowej dla amerykańskiej armii (The Expermental Section of Stouffer’s Research Branch under Infomation of Education Division of the War Departament). Celem pierwszego badania była analiza eksperymentalna wpływu serii fi lmów dokumentalno-propagandowych Why we fight („Dlaczego walczymy”), wyreżyserowanych w roku przez Franca Caprę, na wiedzę, postawy oraz opinie żołnierzy odnoszące się do wojska i wojny. Wyniki badań, opublikowane w roku w pracy Experiments on mass communication Carla Hovlanda, Arthura Lumsdaine’a i Freda Shefileda, wskazywały jednoznacznie na ograniczony wpływ fi lmów propagandowych (Grzybczak, , s. ; McDonald, , s. ). Z kolei drugie badania nad skutecznością przekazów perswazyjnych prowadzone były na Uniwersytecie w Yale już po zakończeniu drugiej wojny światowej w latach – m.in. przez C. Hovlanda w ramach „Yale Communication and Attitude Change Program” („Programu badań masowego komunikowania i zmiany postaw”) i przy wsparciu Fundacji Rockefellera. Badania Hovlanda i jego współpracowników z Yale wykazały zatem, że treści przekazywane przez środki masowe mogą wywoływać mniejszy lub większy wpływ. Jednakże wykazana przez nie wielość i różnorodność czynników, kształtujących proces zmian ludzkich opinii i zachowań, nakazywała ostateczne rozstanie się ze starą ideą silnego wpływu pojedynczego komunikatu perswazyjnego. Utopijną ideą okazało się również przekonanie o możliwości sformułowania ogólnego wzorca skutecznego komunikatu perswazyjnego (Grzybczak, , s. –). Druga połowa XX wieku. Badania nad telewizją Jedna z pierwszych analiz psychologicznych na temat telewizji powstała jeszcze przed wybuchem drugiej wojny światowej, a jej autorem był niemiecki psycholog poznawczy Rudolf Arnheim, który w tamtym okresie szczególnie 9 Perswazyjność różnych przekazów medialnych jest zagadnieniem bardzo dobrze zbadanym i opisanym na gruncie psychologii społecznej. Szczegółowe opracowanie na ten temat można znaleźć m.in. w pracach: Pawła Fortuny (2007), Dariusza Dolińskiego (2010) oraz Anthony’ego Pratkanisa i Eliota Aronsona (2008). Grzegorz Ptaszek interesował się mediami. Jego krótki esej, zatytułowany Ein Blick in die Ferne („Perspektywy telewizji”), został opublikowany we Włoszech w roku – w tym samym czasie, kiedy w Niemczech rozpoczęto nadawanie pierwszego publicznego programu telewizyjnego. Arnheim zwracał w nim uwagę na zagrożenia płynące z kontaktu z tym medium powodującym: nadmiar wrażeń zmysłowych, pojawienie się zagrożenia uniformizacją poglądów, zanik wspólnotowości opartej na bezpośrednim kontakcie oraz zastąpienie świata realnego medialnymi reprezentacjami. Telewizja da namiastkę rzeczywistej fi zycznej obecności w stopniu jeszcze pełniejszym niż radio. Ale tym bardziej izolowana będzie jednostka w swym zaciszu domowym i tym silniejsze zachwianie równowagi [...]. Godny pożałowania pustelnik zamknięty w swoim pokoju, odległy o setki kilometrów od rozgrywającej się sceny, którą przeżywa jako część własnego życia, „widz”, który nie może nawet śmiać się lub oklaskiwać, aby się nie ośmieszyć we własnych oczach – oto końcowy produkt stuletniego rozwoju, który od ogniska obozowego, jarmarku i areny doprowadził nas do osamotnionego odbiorcy dzisiejszych widowisk (Arnheim, /, s. ). Od połowy lat pięćdziesiątych telewizja zaczęła odgrywać coraz większą rolę w Stanach Zjednoczonych, oglądało ją miliony widzów, w tym dzieci. Wzrost popularności tego medium przyczynił się do powstawania kolejnych nie tylko psychologicznych prac badawczych, które analizowały głównie negatywne skutki oglądania programów telewizyjnych. Również napięta sytuacja społeczno-polityczna w Stanach Zjednoczonych i na świecie w latach sześćdziesiątych przyczyniła się do stawiania nowych pytań w związku z rosnącą falą zachowań agresywnych. Niemały wkład w rozwój badań nad wpływem mediów masowych na postawy i zachowanie odbiorców miał wówczas Albert Badura () – twórca teorii społecznego uczenia się, współcześnie określanej mianem społeczno-poznawczej teorii uczenia się. Prowadzone przez A. Bandurę i współpracowników (m.in. Dorothy i Sheilę Ross oraz Richarda Waltersa) badania nad uczeniem się zachowań wskutek ich obserwowania (modelowanie), w tym zachowań agresywnych (zob. Bandura, Walters, ), i wnioski z nich płynące szybko zostały zaadaptowane na potrzeby badań nad zdobywającym wtedy popularność telewizją i zaowocowały stworzeniem społeczno-poznawczej teorii mediów masowych (social cognitive theory of mass communication) (Bandura, ). To skłoniło A. Bandurę do uważnego przyjrzenia się medialnym przekazom, które traktował wówczas jako swego rodzaju doświadczenia zastępcze, dzięki którym możliwe jest przyswajanie 10 Zwraca na to uwagę również John Thompson (2006). Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy nie tylko określonych wzorów zachowań, ale i stylów działania, wartości życiowych, reakcji emocjonalnych, przekonań i standardów samooceny (Kubicka, , s. ). Podstawowym pojęciem w koncepcji A. Bandury i jednocześnie głównym mechanizmem społecznego uczenia się jest modelowanie społeczne, czyli wyrobienie sobie określonego poglądu (poprzez zakodowanie w umyśle pewnych informacji i późniejsze ich przypomnienie) na temat tego, jak wykonuje się nowe zachowania wskutek obserwowania czyjegoś zachowania (Bandura, , s. –), również prezentowanego w mediach. W społeczno-poznawczej teorii mediów masowych badacz opisał cztery kategorie zjawisk związanych z modelowaniem (uczenie się obserwacyjne, wzmacnianie lub osłabienie rozmaitych sankcji, wyzwalanie zachowań oraz wywoływanie pobudzenia emocjonalnego) wraz ze szczegółową ich charakterystyką. Koncepcja A. Bandury, choć rozwijała się w zupełnie innych warunkach społeczno-kulturowych, współcześnie dobrze opisuje wiele zjawisk zachodzących pod wpływem mediów, np. naśladownictwo stylu życia celebrytów, bohaterów popularnych programów czy seriali itp. Jak zauważa Dorota Kubicka, Wpływ przez modelowanie dokonuje się bez wysiłku ze strony obserwatora, który poddaje się mu dobrowolnie i w pełni je akceptuje. Dlatego też jest to jeden z najbardziej powszechnych i najbardziej skutecznych mechanizmów wpływu społecznego. Wiedza na ten temat ma znaczenie dla oddziaływań edukacyjnych zarówno w wymiarze lokalnym (w rodzinach, szkołach), jak i na skalę globalną (przez media i kulturę) (Kubicka, , s. ). Inną koncepcją mediów masowych, krytykującą dominujący wówczas paradygmat badawczy efektu mediów (media effect research), była teoria kultywacji telewizji, rozwijana od połowy lat sześćdziesiątych XX wieku przez George’a Gerbnera i współpracowników z Annenberg School for Communication Uniwersytetu Pensylwania. Choć teoria ta nie została stworzona na gruncie psychologii społecznej, lecz według założeń nauki o komunikacji, jest często przywoływana przez psychologów społecznych, stanowi bowiem doskonały przykład, w jaki sposób symboliczne obrazy medialne przenikają do umysłu, tworząc „reprezentację rzeczywistości społecznej” i mieszcząc się w paradygmacie badań nad poznawczym oddziaływaniem telewizji (Winterhoff -Spurk, ). Gerbner uważał, że 11 Polskie szczegółowe opracowanie tej koncepcji: Kubicka 2007. 12 Na stronie internetowej Annenberg School of Communication znajduje się archiwum George’a Gerbnera: http://www.asc.upenn.edu/gerbner/archive.aspx?sectionID=18, dostęp: 17.04.2013. 13 W Polsce badania psychologiczne nad efektami kultywacji prowadził Jarosław Klebaniuk z Uniwersytetu Wrocławskiego (zob. Klebaniuk, 2002). Grzegorz Ptaszek [...] społeczeństwo i kultura, której nierozłączną częścią są media, oddziaływają na siebie dynamicznie, tworząc „środowisko symboliczne”, w które zanurzamy się już od dnia naszych narodzin (Giles, , s. ). Jak to obrazowo ujęła Krystyna Skarżyńska, media [...] „zasiewają” sztuczny świat w umysłach odbiorców. Działa więc efekt kultywacji, czyli przejmowania obrazu świata, pokazywanego w telewizji (Skarżyńska, , s. ). Zatem ludzie nałogowo oglądający telewizję i czerpiący informacje wyłącznie z niej mają zniekształconą wizję świata, relacji międzyludzkich, funkcjonowania instytucji publicznych (np. sądów, policji). Efekty kultywacji telewizji przejawiają się m.in. w niewłaściwym postrzeganiu różnych zjawisk społecznych (np. powszechność pewnych patologii społecznych: korupcja, zbrodnie rodzinne, prostytucja, narkomania itp.) oraz powielaniu stereotypów (zob. Kołodziejczyk, a, s. –; Morgan, Shanahan, Signorelli, ; Winterhoff-Spurk, , s. –). Współcześnie – w dobie mediów elektronicznych – efekty kultywacji telewizji wydają się znacznie bardziej ograniczone niż w czasach dominacji kilku stacji telewizyjnych, chociażby ze względu na wielość nadawców medialnych (czy źródeł informacji) oraz alternatywne sposoby dostępu do treści medialnych, niezależne od ramówki stacji telewizyjnych, takie jak: wideo na żądanie (VoD), płatny przekaz (PPV), bezpłatne oglądanie treści w internecie (np. Youtube) czy możliwość ich ściągania na urządzenia przenośne (por. Morgan, Shanahan, Signorielli, , s. –; Morgan, Shanahan, Signorielli, ). Drugą teorią, wyraźnie opozycyjną wobec klasycznego nurtu badań nad efektem mediów, było podejcie uytkowania i korzyci (uses and gratifications), rozwijane przez amerykańskiego socjologa Elihu Katza od połowy lat pięćdziesiątych. Koncepcja ta, zwracając uwagę na potrzeby odbiorców i motywy korzystania z mediów, nawiązuje do zyskującej wtedy coraz większą rzeszę zwolenników psychologii humanistycznej, uwzględniającej podmiotowość człowieka (Giles, , s. ). W podejściu użytkowania i korzyści odbiorca nie jest pasywny, lecz aktywny, korzysta z mediów w celu zaspokojenia własnych potrzeb, mających swoje psychologiczne i społeczne źródła, które z kolei rodzą oczekiwania wobec mediów. Jedynie różne sposoby korzystania z mediów mogą te potrzeby zaspokoić. Spośród różnych ujęć w obrębie podejścia użytkowania i korzyści płynących z masowych mediów warto wskazać na dwie teorie (akcentujące psychologiczne i społeczne korzyści wynikające z oglądania telewizji): zależności 14 Więcej na temat piszą: Kołodziejczyk, 2007b; Rubin, 2009. Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy (dependency theory) oraz oczekiwanie – wartość (expectancy-value theory). Według teorii zależności współczesny człowiek potrzebuje różnych informacji, aby móc normalnie funkcjonować, a dzięki mediom może mieć do nich dostęp. Zdaniem Melvina DeFleura i Sandry Ball-Rokeach (za: Giles, , s. ) istnieją trzy obszary „relacji zależnościowych”, jakie każdy z nas rozwija w kontakcie z mediami. Pierwszy związany jest z lepszym rozumieniem wiata, siebie i innych (media dostarczają nam informacji, które nam to umożliwiają), drugi obszar dotyczy informacji, które pozwalają nam orientowa si w świecie społecznym (podejmować określone działania), w końcu trzeci obszar zależności odnosi się do sfery rozrywki, jaką media nam oferują. Z kolei w świetle teorii oczekiwanie – wartość korzystamy z mediów, ponieważ oczekujemy, że zaspokoją nasze potrzeby, ale także dlatego, że ma to dla nas wysoką wartość, np. oglądamy programy rozrywkowe, aby się dobrze bawić, lub z tego powodu, że ktoś zachęcił nas do tego (Giles, , s. ). Lata dziewięćdziesiąte XX wieku i początek XXI wieku. Badania nad internetem i nowymi mediami Wraz z masowym dostępem do internetu oraz pojawieniem się technologii mobilnej, co całkowicie zmieniło sposób komunikowania się ludzi ze sobą i spowodowało wiele zmian nie tylko w obszarze inter- czy intrapersonalnym, lecz również społecznym, kulturowym, a nawet politycznym, psycholodzy zaczęli uważnie badać ten nowy i intrygujący obszar. Jedna z pierwszych badaczek internetu, Patricia Wallace, zauważa: Jako środowisko działania człowieka internet jest czymś względnie nowym, lecz o jego wpływie dużo możemy się dowiedzieć, przyjrzawszy się mu bacznie z perspektywy psychologicznej. Jak dotąd niewiele przeprowadzono badań na temat zachowania w sieci, choć dziedzina ta szybko zdobywa sobie popularność wśród uczonych reprezentujących różne dyscypliny. Musimy więc zacząć niemal od zera; mamy dużą wiedzę na temat czynników, które warunkują nasze zachowanie w innych sytuacjach, i na ich podstawie możemy się doszukiwać istotnych paraleli (Wallace, , s. ). 15 Jarosław Klebaniuk (2004, s. 145–150) dokonał usystematyzowanej klasyfikacji psychologicznych motywów oglądania telewizji, które podzielił na: intrapersonalne (strukturyzacja czasu; utrzymanie odpowiedniego poziomu stymulacji; kontrola nad zdarzeniami; regulowanie własnych stanów emocjonalnych; funkcja terapeutyczna; budowanie obrazu świata; tworzenie wartości, postaw i motywów działania) i psychospołeczne (strukturyzacja i regulacja kontaktów społecznych; dostarczanie modeli ról społecznych i relacji interpersonalnych; zastępcze zaspokajanie potrzeb społecznych). Grzegorz Ptaszek W istocie badania psychologiczne prowadzone w obszarze komputera i internetu koncentrowały się na zjawiskach dobrze wyjaśnionych i opisanych na gruncie psychologii, z tą jednak różnicą, że analizowano je w zupełnie nowym kontekście: w aspektach indywidualnym i społecznym (Giles, , s. –). Badano m.in.: sposoby i funkcje komunikowania się (Suler, a), typy relacji międzyludzkich i cyberemocje (Ben-Ze’ev, ; Wallace, ; Kappas, Krämer, ), problemowe użytkowanie internetu (Jakubik, Popławska, ; Suler, b; Aboujaoude ), zachowania autoprezentacyjne (Wallace, ; Back, Stopfer et al., ), cyberprzemoc, agresję i dyskryminację (Wallace, ; Bushman, Gibson, ), grupy społeczne (Suler, ), tożsamość użytkowników sieci (Wallace, ; Suler, ), terapię online i zachowania prospołeczne (Suler, ; Barak, Wander-Schwartz, ; Klisanin, ). W ciągu ostatnich kilku lat zaczęto prowadzić także szczegółowe, nierzadko interdyscyplinarne badania nad wpływem nowych mediów i technologii na funkcjonowanie mózgu oraz procesy umysłowe użytkowników, wykorzystując do tego m.in. funkcjonalny rezonans magnetyczny (zob. Small, Vorgan, ; Carr, ). Neuropsycholodzy podkreślają, że nowe media, choć są niezwykle przydatne, nie pozostają obojętne wobec okablowania naszego mózgu. W badaniu przeprowadzonym przez Gary’ego W. Smalla i współpracowników () zaobserwowano, że u osób, które nie miały doświadczenia w korzystaniu z internetem, po pięciu dniach „treningu” uaktywnił się ten sam (przednioczołowy) rejon mózgu, co u osób często korzystających z sieci. Wskutek użytkowania nowych technologii nasze mózgi, wyposażone w niebywałą zdolność plastyczności, uczą się funkcjonowania w zupełnie nowych warunkach. „Tak jak piasek na plaży pamięta ślady stopy, tak mózg pamięta podejmowane przez nas decyzje i działania oraz to, czego się nauczyliśmy” (Begley, , s. ). W związku z tym również zjawisko medialnej wielozadaniowości (media multitasking), tak powszechne we współczesnej kulturze, stało się obiektem badań neuropsychologów i psychologów poznawczych. Psychologia mediów – subdyscyplina czy interdyscyplina? Precyzyjne określenie, czym jest i zajmuje się psychologia mediów, nie jest łatwe, przede wszystkim dlatego, że rozwijała się ona na dwu kontynentach: w Stanach Zjednoczonych i później w Europie (głównie Niemczech), gdzie obowiązują różne tradycje akademickie. Wiele amerykańskich uniwersytetów 16 Kompendium wiedzy na temat psychologii internetu stanowi publikacja: Joinson, McKenna, Postmes, Reips, 2007. Polski kontekst badań nad psychologią internetu zob.: Szmigielska, 2008, 2009, 2011. Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy posiada wydział mediów i komunikacji (department of media and communications), w którym pracują psycholodzy prowadzący badania ilościowe nad psychologicznymi aspektami mediów i to właśnie tam najczęściej wykłada się „psychologię mediów”. Rzadko jednak można ją znaleźć w programach studiów na wydziale psychologii. Inaczej sytuacja wygląda w Europie, gdzie badania nad psychologicznymi aspektami mediów nie należą do tradycji akademickiej, tam bowiem prowadzi się głównie badania w nurcie nauk społecznych w obrębie dyscypliny zwanej media studies (medioznawstwo), stanowiącej obszar badań kulturowych (Giles, , s. –). Obecnie jednak działają w Europie, zwłaszcza w Niemczech i Wielkiej Brytanii, ośrodki akademickie, w których również prowadzi się badania nad mediami w nurcie psychologicznym, a psychologia mediów jest odrębnym kierunkiem studiów na poziomie licencjackim. W porównaniu z nimi w polskich ośrodkach akademickich psychologia mediów nie funkcjonuje jako ściśle wyodrębniony obszar badawczy, a uprawiający ją psycholodzy zwykle przywiązani są do specjalności, w obrębie których prowadzą swoje badania (np. psychologii rozwojowej, społecznej, poznawczej, eksperymentalnej itp.). W tym miejscu należy wspomnieć o kilku ośrodkach, w których takie badania były lub są nadal prowadzone, a mianowicie o ośrodku lubelskim (badacze z KUL, skupieni wokół Marii Braun-Gałkowskiej oraz Piotra Francuza), krakowskim (badacze z Uniwersytetu Jagiellońskiego, głównie: Anna Kołodziejczyk, Dorota Kubicka i Barbara Szmigielska) oraz warszawskim (m.in.: Lucyna Kirwil, Jan Zając i Krzysztof Krejtz). Do końca lat osiemdziesiątych badania nad psychologicznymi aspektami mediów prowadzone były w obrębie różnych dyscyplin: psychologii, nauce 17 Fielding Graduate University (Santa Barbara) w Stanach Zjednoczonych prowadzi studia doktoranckie w zakresie psychologii mediów (http://www.fielding.edu/programs/psychology/media/default.aspx, dostęp: 17.04.2013). 18 W London School of Economics and Political Science profesor psychologii społecznej Sonia Livingstone wraz z zespołem prowadzi badania m.in. nad odbiorcami mediów, młodzieżą i internetem w kontekstach społecznych, krajowych i edukacyjnych oraz cyfrowymi kompetencjami medialnymi. Z kolei na Uniwersytecie Winchester w Wielkiej Brytanii pracuje dr David Giles, twórca pierwszego akademickiego podręcznika Media psychology. 19 W Niemczech m.in. Wydział Psychologii Uniwersytetu w Kolonii prowadzi studia licencjackie oraz badania w dziedzinie psychologii mediów. Również w Instytucie Psychologii Uniwersytetu w Tübingen prowadzi się badania w zakresie stosowanej psychologii poznawczej i psychologii mediów. 20 W Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Warszawie oraz w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie można studiować psychologię mediów jako specjalność na studiach psychologicznych. Dodatkowo w SWPS w Warszawie w ramach studiów psychologicznych prowadzona jest specjalność projektowanie interakcji człowiek – technologia, gdzie można nauczyć się projektowania innowacyjnych, estetycznych i łatwych w użyciu interaktywnych produktów zaawansowanej technologii, opierając się na wiedzy psychologicznej. Grzegorz Ptaszek o komunikacji, socjologii, politologii, antropologii, reklamy, marketingu, public relations, pedagogiki itp. W roku Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne oficjalnie powołało Towarzystwo Psychologii Mediów w ramach istniejących sekcji (tzw. Sekcja APA) i tym samym stworzyło podwaliny instytucjonalne pod nową dyscyplinę. Oficjalne utworzenie nowej sekcji było ważnym krokiem milowym w rozwoju dyscypliny, z którym nie wiązało się jednak ustalenie i ujednolicenie jej celów (Rutledge, , s. ). Do dziś wśród członków Sekcji APA panują dwa różne poglądy na temat tego, czym jest psychologia mediów. Jedni uważają, że zajmuje się ona wykorzystywaniem mediów w celu upowszechniania informacji o psychologii, inni z kolei – że stosuje metody i badania psychologiczne do analizowania sposobów użytkowania mediów, ich rozwoju oraz zastosowania (Rutledge, ). Warto się zatem zastanowić, jaki status obecnie ma psychologia mediów. Czy można mówić już o odrębnej, dojrzałej i ukształtowanej nowej dyscyplinie o interdyscyplinarnym charakterze, czy może o nowej dyscyplinie praktycznej w obrębie psychologii (subdyscyplinie)? David Giles (, s. ) twierdzi, że psychologię mediów można defi niować ze względu na główny obszar badawczy – media – podobnie jak inne dyscypliny w obrębie psychologii: parapsychologię (zjawiska paranormalne), psychologię kulturową (kultura) czy psychologię muzyki (muzyka). Przy czym psychologia mediów czerpie również z innych obszarów psychologii (np. poznawczej, społecznej, rozwojowej). Giles zauważa również, że istnieje niebezpieczeństwo, że obszar nowej dyscypliny zostanie zdefiniowany zbyt szeroko, co może być początkiem wchłaniania innych pokrewnych dyscyplin, które również interesują się mediami, np. psychologii politycznej (Giles, , s. –). Nieco inaczej widzi kwestię statusu psychologii mediów Karen Dill, dla której stanowi ona tzw. dyscyplinę hybrydową (mieszaną, synkretyczną), w której wykorzystuje się wiedzę z innych dziedzin psychologii (zarówno akademickiej, jak i stosowanej) oraz obszarów nauki i dyscyplin, zwłaszcza nauki o komunikacji i medioznawstwa (media studies research), ale również socjologii, badań nad wizualnością, kulturoznawstwa, a nawet literaturoznawstwa (Dill, , s. ). Psychologia mediów ma zatem interdyscyplinarny charakter, co zauważa także Peter Winterhoff-Spurk (, s. ). Psychologia mediów wykorzystuje te same metody badawcze, które stosuje się w innych dziedzinach psychologii, zwłaszcza w psychologii społecznej, tj. metody eksperymentalne, obserwacyjne, korelacyjne, a ostatnio również 21 Więcej informacji na temat tej sekcji znajduje się na jej oficjalnej stronie: http://www.apa. org/divisions/div46, dostęp: 18.04.2013. Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy neuroobrazowanie. Poza tym posługuje się metodami wypracowanycmi na gruncie nauk o komunikacji i badań kulturowych, takimi jak metody etnograficzne (odmiana metod obserwacyjnych) czy analiza treści i dyskursu (zob. Giles, , s. –; Winterhoff-Spurk, , s. –; Prot, Anderson, ; Polkinghorne, ). Podsumowując dotychczasowe rozważania, psychologię mediów można zatem zdefiniować jako dyscyplin naukow, która wykorzystuje metody i narzdzia badawcze stosowane zarówno na gruncie psychologii, jak i innych dyscyplin naukowych, zajmujcych si badaniem relacji człowiek – media – technologia. Jej celem jest analiza ludzkich zachowa, myli i przey powstajcych w kontakcie z mediami oraz nowymi technologiami w kontekstach indywidualnym, grupowym, społecznym oraz kulturowym (Fischoff, ; Luskin, ; Rutledge, ; Dill, , s. ). Nowe media i technologie a psychologia mediów. Perspektywy rozwoju Obszarem zainteresowania psychologii mediów przez prawie cały wiek były media masowe. Badano głównie zjawisko oddziaływania fi lmu, telewizji i radia na odbiorców (zachowanie, postawy, emocje), choć skupiano się również na ich potrzebach. Dominującymi paradygmatami były podejścia określane jako efekt mediów (media effect research) oraz wpływ mediów (media influence). W ciągu kilku ostatnich lat dynamiczny postęp technologiczny w komunikacji i dostępie do informacji, postępująca mediatyzacja i technicyzacja życia społecznego oraz badania nad sztuczną inteligencją i rzeczywistością rozszerzoną (augmented reality) spowodowały, że oprócz mediów także technologia i jej wpływ na różne sfery funkcjonowania człowieka stały się celem szczegółowych badań psychologów. W roku Towarzystwo Psychologii Mediów, sekcja . Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, uznało tę kwestie za niezwykle istotną i zmieniło nazwę stowarzyszenia na Towarzystwo Psychologii Mediów i Technologii (Society for Media Psychology & Technology). Bernard Luskin, przewodniczący-elekt stowarzyszenia, twierdzi, że W dzisiejszym świecie psychologia mediów odgrywa dużą rolę w mediach społecznościowych, tele-zdrowiu i tele-terapii, e-learningu; jest obecna w klasie szkolnej i wirtualnej, w mediach i rozrywce, wirtualnej terapii, marketingu, reklamie i teorii gier (Luskin, ). Grzegorz Ptaszek Stanowi zatem klucz do rozumienia nie tylko tego, jaki wpływ mają media i technologia na ludzi, grupy czy kultury, ale także tego, w jaki sposób i w jakim celu się je wykorzystuje. Według Pameli Rutledge () współczesna psychologia mediów stanowi cały system wzajemnych oddziaływań i zależności elementów, które są jego częścią (schemat ). Nie koncentruje się tylko na treści przekazów medialnych, ale także na technologii i tym, jakie reakcje wyzwala u użytkownika, co z kolei wpływa na pozostałe elementy systemu. Schemat . Psychologia mediów jako system Rozwój technologii (technology dewelopment) Reakcje odbiorcy (user response) Tre tworzona (content producer) Tre odbierana (content perceptions) Źródło: Rutledge, 2010. Współcześnie psychologia mediów skupia się również na badaniu różnych form zapośredniczonej przez media komunikacji i doświadczeniach człowieka z tym związanych. Koncentruje się na takich zagadnieniach, jak: interaktywność mediów, rozrywka, edukacyjność, gry (wideo, online, komputerowe), media społecznościowe, komunikacja biznesowa i marketingowa, technologie przenośne, opowieści transmedialne, aplikacje wirtualnej i rozszerzonej rzeczywistości, projektowanie interfejsów (graficznych, tekstowych), doświadczenia użytkowników – środowisko wirtualne, strategie komunikacyjne. Najbliższa przyszłość to badania nad wirtualną i rozszerzoną rzeczywistością oraz interakcją człowiek – robot, a także ich wpływem na zachowanie, przeżycia oraz myśli człowieka. Takie badania prowadzi się w interdyscyplinarnych laboratoriach, m.in. w Institute for Creative Technologies Uniwersytetu Południowej Kalifornii (USC) czy Communication between Humans & Interactive 22 Zob. http://ict.usc.edu/research, dostęp: 18.04.2013. W tym instytucie prowadzi się m.in. badania nad wirtualnymi ludźmi (virtual humans). W Muzeum Nauki w Bostonie można spotkać bliźniaczki: Adę i Grace, które są wirtualnymi przewodnikami. Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy Media (CHIMeLab) Uniwersytetu Stanforda. W fazie testów znajdują się także okulary z funkcją rozszerzonej rzeczywistości, czyli dostępem w czasie rzeczywistym do cyfrowych informacji, tzw. Google Glass. Pojawiają się również pierwsze aplikacje komputerowe, których celem jest dostarczanie pozytywnych wzmocnień w sytuacjach kryzysowych. Współczesna psychologia mediów, co podkreśla Pamela Rutledge (), „[...] pozwala lepiej zrozumieć pewne konsekwencje, jak niesie ze sobą technologiczna zmiana”. A, jak zauważa Stuart Fischoff: Tylko rozumiejąc, jak i dlaczego media [oraz technologia – G.P.] wpływają na nasze życie, możemy lepiej radzić sobie z nimi, dzięki czemu mogą nam służyć, a nie mieć nad nami władzę (), stąd w XXI wieku psychologia mediów stanowi fi lar edukacji medialnej (media literacy) (Luskin, ). Media psychology – history, field of research, future Summary Media psychology is a new, dynamically developing scientific discipline since the mid. s of the XX century, especially in the United States. In Europe, only in some academic centers (e.g. in Great Britain and Germany) media psychology is a course subject in a curriculum or a field of study. Moreover, there are only few academics doing researches in this area. In this paper, the history of media effect research carried out by psychologists from the research on a fi lm, then the study on radio and television, and finally the research on the internet and mobile devices, over the last century, is presented. The field of media psychology, with particular reference to new technologies and their impact on the functioning of a human being in the emotional-cognitive, developmental and socio-cultural areas is discussed too. Keywords: media psychology, mass media, media effect, new technologies, mobile devices. 23 Zob. http://chime.stanford.edu/hri, dostęp: 18.04.2013. 24 Zob. http://www.google.com/glass/start/what-it-does, dostęp: 18.04.2013. 25 Na ten temat pisze A. Pasikowska w niniejszym tomie. Grzegorz Ptaszek Bibliografia Aboujaoude, E. (). Problemowe użytkowanie internetu – przegląd literatury. Postępy Psychiatrii i Neurologii, (), –. Adler, R.B., Rosenfeld, L.B., Proctor II, R.F. (). Relacje interpersonalne. Process porozumiewania się. Poznań: Rebis. Arnheim, R. (/). Perspektywy telewizji. W: M. Hopfinger (red.). Nowe media w komunikacji społecznej w XX w. (s. –). Warszawa: Oficyna Naukowa. Back, M.D., Stopfer, J.M. et al. (). Facebook profi les reflect actual personality, not self-idealization. Psychological Science, (), –. Bandura, A. (). Teoria społecznego uczenia się. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN. Bandura, A. (). Social cognitive theory of mass communication. In: J. Bryant, M.B. Oliver (eds.). Media effects: Advances in theory and research. Third edition (p. –). New York – London: Routledge. Bandura, A., Walters, R. (). Agresja w okresie dorastania. Wpływ praktyk wychowawczych i stosunków rodzinnych. Warszawa: PWN. Barak, A., Wander-Schwartz, M. (). Empirical evaluation of brief group therapy through an internet chat room. http://construct.haifa.ac.il/~azy/cherapy.htm (dostęp: ..). Begley, S. (). The plastic mind: New science reveals our extraordinary potential to transform ourselves. London: Constable. Ben-Ze’ev, A. (). Miłość w sieci. Internet i emocje. Poznań: Rebis. Blumer, H. (). Movies and conduct: A payne fund study. New York. http://www.brocku.ca/MeadProject/Blumer//Blumer__toc.html (dostęp: lutego ). Bushman, B.J., Gibson, B. (). Violent video games cause an increase in aggression long after the games has been turned off. Social Psychology and Personality Science, () –. Cantril, H. (). The invasion form Mars: A study in the psychology of panic. New Brunswick–London. Cantril, H., Allport, G. (/). The influence of radio upon mental and social life. In: J.D. Peters, P. Simonson (eds.). Mass communication and American social thought: Key texts – (p. –). Roman & Littlefield Publishers. Carr, N. (). The shallows: What the internet is doing to our brains. New York: W.W. Norton & Company. DeFleur, M.L., DeFleur, M. (). Mass communication theories: Explaining origins, processes, and effects. New York: Pearson. Dill, K.E. (). Introduction. In: K.E. Dill (ed.). The Oxford handbook of media psychology (p. –). New York: Oxford Publishing. Doliński, D. (). Psychologiczne mechanizmy reklamy. Gdańsk: GWP. Fischoff, S. (). Media psychology: A personal essay in defi nition and purview. Journal of Media Psychology, (). http://www.calstatela.edu/faculty/sfischo/MEDIADEF-.html (dostęp: ..). Fortuna, P. (). Obrona przed wpływem telewizji. Lublin: Wyd. KUL. Giles, D. (). Media psychology. New Jersey, London: Mahwah. Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy Grzybczak, J. (). Czy oddziaływanie mediów jest skuteczne? Stare i nowe teorie. Zeszyty Prasoznawcze, –, –. Herzog, H. (). Professor quizz: A gratification study. In: P.F. Lazarsfeld (ed.). Radio and the printed page (pp. –). New York: Duell, Sloan & Pearce. Herzog, H. (). On borrowed experience: An analysis of listening of daytime sketches. Studies in Philosophy and Social Science, IX. Herzog, H. (). What do we really know about daytime serial listeners? In: P.F. Lazarsfeld, F.N. Stanton (eds.). Radio research – (pp. –). New York: Duell, Sloan & Pearce. Jakubik, A., Popławska, J. (). Zespół uzależnienia od internetu a osobowość. Studia Psychologica, , –. Joinson, A., McKenna, K., Postmes, T., Reips, U.-D. (eds.) (). The Oxford handbook of internet psychology. New York: Oxford. Jowett, G., Jarvie, I., Fuller, K. (). Children and the movies: Media influence and the payne fund studies controvercy. Cambridge. Kappas, A., Krämer, N.C. (eds.) (). Face-to-face communication over the Internet: Emotions in a web of culture, language and technology. Cambridge: Cambridge University Press. Klebaniuk, J. (). Efekt kultywacji u polskich telewidzów. W: W. Jakubowski, E. Zierkiewicz (red.). Edukacyjne konteksty kultury popularnej (s. –). Kraków: Impuls. Klebaniuk, J. (). Psychologiczne funkcje odbioru telewizji. W: P. Francuz (red.). Psychologiczne aspekty odbioru telewizji II (s. –). Lublin: TN KUL. Klisanin, D. (). Is the internet giving rise to new forms of altruism? Media Psychology Review, , . www.mprcenter.org/mpr/index. Kołodziejczyk, A. (a). Teoria kultywacji w badaniu skutków oglądania telewizji. W: D. Kubicka, A. Kołodziejczyk. Psychologia wpływu mediów. Wybrane teorie, metody, badania (s. –). Kraków: Impuls. Kołodziejczyk, A. (b). Podejście użytkowania i korzyści w badaniu skutków oddziaływania mediów. W: D. Kubicka, A. Kołodziejczyk. Psychologia wpływu mediów. Wybrane teorie, metody, badania (s. –). Kraków: Impuls. Kubicka, D. (). Społeczno-poznawcza teoria komunikacji masowej Alberta Badury. W: Kubicka D., Kołodziejczyk A. Psychologia wpływu mediów. Wybrane teorie, metody, badania (s. –). Kraków: Impuls. Lowery S., DeFleur, M. (). Milesones in mass communication research: Media effects. Third edition. New York: Pearson. Luskin, B. (). Defining and describing media psychology, http://www.apa.org/ divisions/div/Luskin,B.,Defi ningMediaPsychology,PsychologyToday,.pdf (dostęp: ..). McDonald, D.G. (). Twentieth-century media effects research. In: J. Downing, D. McQuail, P. Schesinger, E. Wartella (eds.). The SAGE handbook of media studies (pp. –). Thousand Oaks–London–New Delhi: Sage. Grzegorz Ptaszek Morgan, M., Shanahan, J., Signorielli, N. (). Growing up with television: Cultivation process. In: J. Bryant, M.B. Oliver (eds.). Media effects: Advances in theory and research. Third edition, New York–London: Routledge. Morgan, M., Shanahan, J., Signorielli, N. (eds.) (). Living with television now: Advances in cultivation theory & research. New York: Peter Lang. Münsterberg, H. (). The photoplay: A psychological study. New York–London. http:// www.gutenberg.org/fi les//-h/-h.htm (dostęp: ..). Ogburn W.F., Gilfi lian S.C. (). The influence and invention of discovery. In: Recent social trends in United Stated: Report of the President’s Research Committee on Social Trends. Volume . New York – London. http://ia.us.archive.org//items/ recentsocialtrenunitrich/recentsocialtrenunitrich.pdf (dostęp: ..). php?option=com_content&view=article&id=:internetdigitalaltruism&catid=: socialnetworks&Itemid= (dostęp: ..). Polkinghorne, D.E. (). Qualitative research and media psychology. In: K.E. Dill (ed.). The Oxford handbook of media psychology. New York: Oxford Publishing. Pratkanis, A., Aronson, E. (). Wiek propagandy. Używanie i nadużywanie perswazji na co dzień. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN. Prot, S., Anderson, C.A. (). Research methods, design, and statistic in media psychology. In: K.E. Dill (ed.). The Oxford Handbook of Media Psychology. New York: Oxford Publishing. Recent Social Trends in United States (). Report of the President’s Research Committee on Social Trends. Volume . New York–London. http://ia.us.archive. org//items/recentsocialtrenunitrich/recentsocialtrenunitrich.pdf (dostęp: ..). Rubin, A.B. (). Uses-and-gratifications perspective on media effects. In: J. Bryant, M.B. Oliver (eds.). Media effects: Advances in Theory and Research. Third edition, New York–London: Routledge. Rutledge, P. (). What is media psychology? A qualitative inquiry. Media Psychology Review. (). http://www.mprcenter.org/mpr/index.php?option=com_content&vi ew=article&id=&Itemid= (dostęp: ..). Rutledge, P. (). What is media psychology? And why you should care. http:// www.apa.org/divisions/div/Rutledge_What-is-Media-Psychology.pdf (dostęp: ..). Rutledge, P. (). Arguing for media psychology as a distinc fi led. In: K.E. Dill (ed.). The Oxford handbook of media psychology. New York: Oxford Publishing. Skarżyńska, K. (). Czy media elektroniczne tworzą sztuczny świat? Rola mediów elektronicznych w rozumieniu świata i kształtowaniu postaw. W: M. Filiciak, G. Ptaszek (red.). Komunikowanie (się) w mediach elektronicznych. Język, edukacja, semiotyka. Monografia, Warszawa: WAiP. Small, G.W., Moody, T.D., Siddarth, P., Bookheimer, S.Y. (). Your brain on Google: Patterns of cerebral activation during internet searching. American Journal Geriatric Psychiatry, (), –. Small, G.W., Vorgan, G. (). iMózg. Jak przetrwać technologiczną przemianę współczesnej umysłowości. Poznań: Vesper. Psychologia mediów – historia, obszar bada i perspektywy Suler, J.R. (). Psychotherapy in cyberspace: A -dimension model of online and computer-mediated psychotherapy. CyberPsychology and Behavior, , –. Suler, J.R. (). Identity management in cyberspace. Journal of Applied Psychoanalytic Studies, , –. Suler, J.R. (a). The psychology of text relationships. In: R. Kraus, J. Zack, G. Striker (eds.), Online counseling: A manual for mental health professionals, London: Elsevier Academic Press. Suler, J.R. (b). Computer and cyberspace addiction. International Journal of Applied Psychoanalytic Studies, , –. Suler, J.R. (). Image, action, word: Interpersonal dynamics in a photo-sharing community. CyberPsychology and Behavior, , –. Szmigielska, B. (red.) (). Całe życie w sieci. Kraków: Wyd. UJ. Szmigielska, B. (red.) (). Psychologiczne konteksty Internetu. Kraków: WAM. Szmigielska, B. (red.) (). Edukacja w dwóch światach offline i online. Kraków: Partner. Thompson, J.B. (). Media i nowoczesność. Społeczna teoria mediów. Wrocław: Astrum. Wallace, P. (). Psychologia internetu. Poznań: Rebis. Winterhoff-Spurk, P. (). Psychologia mediów. Kraków: WAM. Noty o autorach Górniak Lech – doktor, psycholog społeczny, adiunkt na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Wcześniej nauczyciel akademicki w Zakładzie Psychologii Społecznej Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Głównym obszarem jego zainteresowań zawodowych jest psychologia kontaktów międzyludzkich, w szczególności porozumiewanie się, komunikacja społeczna i wpływ na innych. Kołodziejczyk Anna – doktor, adiunkt w Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się poznawczymi aspektami kontaktów dzieci i dorosłych z przekazem audiowizualnym, rozumieniem zjawisk powstających na pograniczu świata mediów i ekonomii. Kupit Małgorzata – doktor, adiunkt w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, w Zakładzie Psychologii Ogólnej. Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół psychologii reklamy i twórczości, temperamentu, osobowościowych, społecznych oraz emocjonalnych aspektów funkcjonowania jednostek zdolnych i uzdolnionych. Maj Konrad – doktor, psycholog społeczny i trener, adiunkt w Katedrze Psychologii Społecznej Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Autor kilkunastu artykułów naukowych. Specjalizuje się w psychologii grup społecznych, komunikacji oraz psychologii wpływu społecznego (w SWPS prowadzi wykłady z tego zakresu). Wykłada również dla słuchaczy studiów podyplomowych w Centrum Kształcenia Praktycznego SWPS oraz Studium Penitencjarnego Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego. Członek Klubu Sceptyków Polskich. Prowadzi badania nad wpływem społecznym, wizerunkiem i zaufaniem społecznym. Obecnie jest Kierownikiem Projektu „Praktyk Nauk Humanistycznych i Społecznych”, realizowanego w SWPS z funduszy Unii Europejskiej. Stale współpracuje z agencjami PR, często wypowiada się w mediach (zarówno w radiu, telewizji, jak i prasie), popularyzując psychologię oraz komentując bieżące wydarzenia społeczne. Noty o autorach Makowski Mariusz – doktor, adiunkt w Katedrze Psychologii i Dydaktyki Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Interesuje się psychologią mediów, fotografi i oraz problematyką kształtowania postaw. Zajmują się również zagadnieniami dotyczącymi mechanizmów wpływu społecznego w perspektywie organizacji. Matul Przemysław – absolwent Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Ukończył specjalizacje: komunikacja wizualna oraz interakcja człowiek – komputer, na kierunku społeczna psychologia internetu i komunikacji. Posiada kilkunastoletnie doświadczenie pracy w branży reklamowej; zarządzał projektami na styku mediów tradycyjnych oraz internetowych. Obecnie rozwija projekty e-commerce. Planował działania marketingowe dla takich marek, jak: Novartis, Vichy, Estee Lauder, Philip Morris, Uni Credit i in. Interesuje się wpływem społecznym oraz psychologią internetu i mediów. Mudy Krzysztof – dr hab., prof. Uniwersytetu Pedagogicznego, pełni funkcję kierownika Zakładu Badań Podstawowych w Katedrze Psychologii UP w Krakowie. Jego zainteresowania badawcze dotyczą takich zagadnień, jak: prywatne orientacje ontologiczne (co – dla kogo – jest rzeczywiste), relacje między wartościami jawnymi (explicit) i utajonymi (implicit), międzypokoleniowa transmisja postaw i wartości, psychologiczne i społeczne konsekwencje wirtualizacji rzeczywistości. E-mail: [email protected]. Najbert Marta – psycholog, absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pod kierunkiem dr Małgorzaty Styśko-Kunkowskiej napisała pracę magisterską. Pracowała jako Marketing & PR Manager w polskim oddziale Universum – firmie będącej światowym liderem w badaniach i konsultingu z zakresu employer brandingu, oraz jako Public Relations Manager marek Garnier & Maybelline New York w L’Oreal Polska. Obecnie zajmuje stanowisko Dyrektora Marketingu na rynkach Europy Centralnej i Wschodniej w firmie PANDORA Jewelry, gdzie odpowiada za wprowadzenie oraz rozwój marki we wszystkich krajach regionu. Ogonowska Agnieszka – dr hab., profesor Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, absolwentka psychologii i fi lmoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego; autorka licznych publikacji poświęconych problematyce edukacji medialnej, teorii fi lmu i telewizji, komunikacji społecznej i kultury współczesnej. Prowadzi badania naukowe i zajęcia dydaktyczne związane z medioznawstwem, kulturoznawstwem i psychologią społeczną. Pasikowska Agata – psycholog, słuchaczka Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich SWPS, wykładowczyni SWPS oraz Polsko-Japońskiej Wyższej Szkoły Technik Komputerowych. Uczy projektowania rozwiązań interaktywnych i podejmuje tematy tworzenia rozwiązań wykorzystujących potencjał nowych technologii. Interesuje się osobowością w ujęciu dynamicznym oraz wykorzystaniem Noty o autorach nowych technologii w celach innowacyjnych, wpływających pozytywnie na jednostkę i społeczeństwo. Wiedzę praktyczną rozwija jako doświadczona projektantka interakcji – zajmuje się badaniem, projektowaniem i ulepszaniem serwisów internetowych i aplikacji interaktywnych. E-mail: [email protected]. Popadiak-Kuligowska Tatiana – socjolog (UW), słuchaczka Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich SWPS na kierunku kulturoznawstwo. Zajmuje się problematyką reklamy jako zjawiska społeczno-kulturowego, teoriami komunikacji masowej oraz badaniami społecznymi i konsumenckimi. Posiada dziesięcioletnie doświadczenie zawodowe w firmach badawczych. Członkini Polskiego Towarzystwa Badań Rynku i Opinii. Ptaszek Grzegorz – doktor, adiunkt na Wydziale Humanistycznym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Autor monografii Talk show. Szczerość na ekranie? (Warszawa ), współredaktor trzech tomów zbiorowych poświęconych różnym aspektom mediów [m.in. Komunikowanie (się) w mediach elektronicznych – język, edukacja, semiotyka (Warszawa ); Zmierzch telewizji? Przemiany medium. Antologia (Warszawa )] oraz autor licznych artykułów na ten temat. Interesuje się geneologią medialną i lingwistyczną, odbiorem tekstów medialnych, edukacją medialną oraz zachowaniami komunikacyjno-językowymi w sytuacjach społecznych. Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Edukacji Medialnej. E-mail: [email protected]. Styko-Kunkowska Małgorzata A. – doktor, adiunkt na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się psychologią zachowań konsumenckich, w tym psychologicznymi aspektami wpływu marek na przetwarzanie informacji. Od roku, we współpracy z agencjami badawczymi, jest niezależnym konsultantem zajmującym się marketingowymi i społecznymi badaniami jakościowymi dotyczącymi między innymi komunikacji reklamowej oraz wizerunków i pozycjonowania marek. Zajc Julia – psycholog społeczny, doktorantka Szkoły Nauk Społecznych Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. E-mail: [email protected].
