PSYCHOTERAPIA KRÓTKOTERMINOWA I PSYCHOTERAPIA

PSYCHOTERAPIA KRÓTKOTERMINOWA
I PSYCHOTERAPIA RODZINNA
ZABURZENIA SEKSUALNE
Dr n. med. Tomasz Markowski

Psychoterapia
to metoda leczenia zaburzeń psychicznych i
somatycznych, spowodowanych dotychczas nie rozwiązanymi konfliktami
wewnątrzpsychicznymi, uświadamianymi lub nie uświadamianymi,
wymagająca od pacjenta współpracy i zaangażowania, odbywająca się w
relacji psychoterapeutycznej opartej na rozmowie.


Psychoterapia to lecznicze oddziaływanie na chorobę, zaburzenie lub
anomalię, środkami psychologicznymi.


Psychoterapia to zamierzone korygowanie
organizmu środkami psychologicznymi.
zaburzeń
czynności


Psychoterapia to taki sposób bycia z inną osobą, który sprzyja zdrowym
zmianom i ułatwia rozwój.


Psychoterapia to planowa działalność, prowadzona przez jedną lub wiele
osób wobec jednej lub wielu osób, której celem jest uzyskanie zmian w
postawach i zachowaniu, doprowadzających do zwiększenia satysfakcji z
życia i realizacji potencjalnych możliwości jednostki.



Psychoterapia krótkoterminowa – Psychoterapia długoterminowa
Krótkoterminowa - do ½ roku (~20 – 25 sesji)
Długoterminowa – powyżej ½ roku (1, 2 – 5 lat)









Od percepcji psychoterapeuty zależy, czy problem pacjenta
będzie spostrzegany jako krótkotrwały, czy długotrwały

Myślenie psychoterapeuty warunkuje to, jak on działa

Percepcja psychoterapeuty
o Zasoby pacjenta
o Deficyty pacjenta

Psychoterapeuta kieruje uwagę w stronę zasobów pacjenta
pomaga mu w otwieraniu nowych możliwości

Przewartościowanie – nadanie innego znaczenia bez negacji




Szklanka:
+
Do połowy pełna
Do połowy pusta

























Osoby:
niewidomy:
+
często korzystający z innych niż wzrok zmysłów
ślepy
narkoman:
+
mający duże doświadczenie ze środkami psychoaktywnymi
uzależniony od narkotyków
leworęczny:
+
mający sprawniejszą lewą rękę
mańkut
homoseksualista:
+
zorientowany na tę sama płeć
gej
dziecko nadpobudliwe:
+
dziecko bardzo aktywne ruchowo
wiercipięta
dziecko autystyczne:
+
indywidualista
odludek
rodzina dysfunkcyjna:
+
rodzina dostarczająca dzieciom niezwykłych wrażeń
rodzina problematyczna, rodzina patologiczna
pacjent chroniczny:
+
pacjent, który zaadoptował się do szpitalnych warunków
rezydent









Zjawiska:
opór – tendencja do utrzymywania status quo
nerwica – duża wrażliwość, adaptacja do życia w mało
sprzyjających okolicznościach
schizofrenia – doznawanie zmienionego bytu
depresja – pławienie się w smutku
lęk – doznawanie niezwykle silnych przeżyć
natręctwa – niestrudzone powtarzanie, mistrzowska
konsekwencja i wytrwałość w działaniu
smutek – nastrój melancholijny, chwila zadumy nad
światem
atak paniki – gwałtowne szukanie wyjścia z sytuacji















Psychoterapeuta, który chce pracować krótkoterminowo, powinien:

zmienić swoją percepcję pacjenta

sformułować prawidłowo cel psychoterapii
o
ważny dla pacjenta
o
raczej mały niż duży
o
opisywany jako
§
początek, a nie koniec czegoś
§
jako obecność czegoś, a nie brak
o
spostrzegany przez pacjenta jako wymagający ich wysiłku
o
osiągalny przez pacjenta w jego warunkach życiowych

rozciągnąć w czasie efekty sesji psychoterapeutycznej
o
zadania domowe (nawet jeśli pacjent nie wykona zadania, będzie o nim
myślał)
o
kierowanie uwagi i aktywności pacjenta podczas sesji na okres między sesjami
(„Ciekaw jestem, co z poprzedniego spotkania mógł Pan/Pani wprowadzić w życie
przez ostatni tydzień?”)
o
magiczne pytania, pytania o cud („Wyobraźmy sobie, że zdarzył się cud i od
jutra ma być inaczej, to jak to będzie?”) – wizualizacja
o
dostrojenie do przyszłości – jeśli podczas sesji zaszły pozytywne zmiany, np.
pacjent jest spokojniejszy, to możemy zapytać: „A kiedy jeszcze dziś lub jutro
będzie Pan/Pani spokojniejszy w domu, to co się zmieni w życiu?”
Psychoterapia
krótkoterminowa
Psychoterapia długoterminowa
Przyszłość
§ Jeśli wiem dokąd idę, to mam
szansę się tam znaleźć.
Przeszłość
§ Jeśli nie wiem dokąd idę, to
mam szansę znaleźć się gdzie
indziej.
Cel psychoterapii
§ Co powinno się zdarzyć, żeby
zaszła zmiana?
Przyczyna psychoterapii
§ Skąd wziął się problem?
Rozwiązanie
§ A co Pan/Pani chce zmienić?
Problem
Co jest problemem?
Zasoby
Deficyty
System
Jednostka
Systemowa psychoterapia rodzinna




Rodzina jest grupą osób połączonych:
więzami krwi
małżeństwa lub adopcji


§
Zachowanie człowieka może być zrozumiane tylko w kontekście środowiska
społecznego, w jakim on aktualnie żyje, tylko w kontekście systemu, którego jest
częścią – podstawowe twierdzenie w teorii systemów.


§
System to zbiór elementów pozostających we wzajemnych relacjach. Relacje
są wyznaczane przez role pełnione w obrębie systemu i przez zasady określające
sposób pełnienia takich ról.


§
Podstawową energią utrzymującą systemy w działaniu jest wykorzystywanie
informacji, czyli procesy porozumiewania się wewnątrz systemu i systemu ze
środowiskiem zewnętrznym.




§
Dwa główne cele do zrealizowania przez rodzinę:
o Zaspokojenie potrzeb poszczególnych członków rodziny
o
Realizowanie zadań społecznych, urodzenie i wychowywanie potomstwa,
przekazywanie wzorców kulturowych
Fazy cyklu życia rodziny:
 1.
Małżeństwo (bez dzieci) ~2 lata
 2.
Rodzina wychowująca małe dzieci ~2,5 roku
 3.
Rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym ~3,5 roku
 4.
Rodzina z dzieckiem w wieku szkolnym ~7 lat
 5.
Rodzina z dorastającymi dziećmi ~7 lat
 6.
Rodzina z dziećmi opuszczającymi dom ~8 lat
 7.
Stadium pustego gniazda ~15 lat
 8.
Starzejący się rodzice ~15 lat
 Role:
 §
Małżonków
 §
Rodziców
 §
Dzieci i rodzeństwa
 System i podsystemy
Zaburzenia w systemie pojawiają się przy przejściu do kolejnej fazy rozwoju rodziny.
 Rodzina dysfunkcyjna – rodzina przejawiająca zaburzenia w funkcjonowaniu w
danej fazie.
 Rodzina jako całość przejawia zaburzenia funkcjonowania, a w roli chorego „delegata” występuje najsłabszy członek systemu, bardzo często dziecko.
 „Delegat” jest tylko wyrazicielem patologii systemu – dzięki jego „chorobie”
system funkcjonuje jako całość.










Jako odpowiedzialne za powstawanie i utrzymywanie się patologii
systemu rodzinnego wymienia się następujące czynniki:
1.
Zaburzenia struktury rodziny
a. zaburzenia w pełnieniu ról w rodzinie
b. zaburzenia w zakresie granic między podsystemami
Szczególnie niekorzystny wpływ na występowanie objawów mają
następujące zaburzenia struktury rodziny:
powstawanie patologicznych triad między członkami rodziny,
zwłaszcza triad międzypokoleniowych
zbyt sztywne lub zbyt rozmyte granice między podsystemami
zatarcie granic między pokoleniami, zaburzające rozwój tożsamości
członków rodziny
„tendencje dośrodkowe”, powodujące nadmierną spójność lub
tendencje do „delegowania” dzieci do realizacji zadań niezrealizowanych
przez rodziców – utrudniające proces oddzielania się od rodziny


2.
Zaburzenia komunikacji w rodzinie
 a. Informacja o treści
 b. Informacja o relacji








Najważniejsze oczekiwane zmiany w psychoterapii
rodzinnej:
§
Zmiana dotychczasowej struktury rodziny
o Zaznaczanie wyraźnych granic między systemami
o Likwidowanie patologicznych triad
o
Zwiększanie klarowności w zakresie pełnienia ról
w rodzinie, zwłaszcza unikanie pełnienia określonych
ról przez osoby do tego nieuprawnione, np. roli rodzica
przez dziecko
o
Zwiększanie lub zmniejszanie spójności rodzinnej
tam, gdzie jej poziom jest nadmierny lub
niewystarczający, przez usuwanie błędów we
wzajemnych relacjach członków rodziny
§
Poprawa komunikacji w rodzinie
§
Zmiana w zakresie relacji emocjonalnych między
członkami rodziny

Wskazania do psychoterapii rodzinnej:
 §
Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży
 §
Zaburzenia jedzenia
 §
Uzależnienia (współuzależnienie)
 §
Gdy identyfikowanym pacjentem jest dziecko, a
psychoterapeuta podejrzewa psychogenne tło zaburzeń
 §
Okresowo w schizofrenii w celu poprawy
komunikacji w rodzinie
 §
Gdy występują tzw. „problemy małżeńskie”
 §
Gdy prowadzona psychoterapia indywidualna nie
przynosi zadowalających rezultatów




Popęd seksualny - bogactwo form
W żadnej dziedzinie ludzkiego życia nie jest trudniej zaznaczyć
granicę między normą a patologią niż w sprawach seksualnych.
Jest to o tyle dziwne, że życie seksualne wiąże się ściśle z tym, co
określa się jako popęd, podstawową potrzebę biologiczną lub
odruchowość bezwarunkową. Powinno więc przebiegać w wąskich
granicach wrodzonej struktury czynnościowej.
Człowiek zasadniczo nie różni się od zwierząt w swoich sposobach
zaspokajania innych podstawowych potrzeb: oddycha, pije i je
podobnie jak zwierzęta, przynajmniej te, które są do niego
morfologicznie zbliżone. Bogactwo form zachowania się i przeżyć
nie jest tu u człowieka tak dalece różne, jak w wypadku życia
seksualnego.
Fakt ten można by tłumaczyć tym, że popęd seksualny inaczej
rozkłada się na współrzędnej czasu niż inne podstawowe potrzeby
biologiczne i że jego charakter jest w swej zasadniczej strukturze
społeczny.




Współrzędna czasu
Dla rozumienia współrzędnej czasu w związku z popędem
seksualnym istotne jest, że w wypadku innych potrzeb, jak
powietrza, wody i pożywienia, imperatyw biologiczny musi być
spełniony w ciągu minut, godzin lub dni i przytłumia on wtedy
całkowicie inne struktury czynnościowe, a jego niezaspokojenie
grozi śmiercią. Natomiast zaspokojenie popędu seksualnego może
być przesunięte w czasie. U człowieka popęd seksualny występuje
na całej długości współrzędnej czasu, towarzyszy mu od urodzenia
do śmierci.
Macierzyństwo
Popęd seksualny, jak wiadomo, jest wyrazem konieczności
zachowania gatunku. Zakres tego popędu nie ogranicza się więc
tylko do aktu seksualnego, lecz obejmuje także zachowania
związane z macierzyństwem. Pieszczota jest jednocześnie wyrazem
stosunków macierzyńskiego i seksualnego. Oba rodzaje związków
dwojga ludzi należą bowiem do wspólnej grupy zachowania się
związanego z zachowaniem gatunku. Ujmując zatem pojęcie
popędu seksualnego w szerszym znaczeniu, można uważać, że
przejawia się on w wieku niemowlęcym i dziecięcym w postaci
pieszczoty. Pozbawienie dziecka pieszczoty odbija się ujemnie na
jego późniejszym życiu erotycznym i w ogóle uczuciowym.




Społeczny charakter
W przeciwieństwie do innych biologicznych potrzeb, których
zaspokojenie jest indywidualne, istotą popędu seksualnego jest
jego społeczny charakter. Jakkolwiek u człowieka i u wyższych
zwierząt istnieje indywidualna forma wyładowania seksualnego
(autoerotyzm), która w pewnym okresie rozwoju może być
traktowana jako zjawisko normalne, to jednak ma ona zawsze
charakter poronny i nie daje pełnego zaspokojenia popędu.
Imprinting
Struktury czynnościowe, będąc strukturami obarczonymi silnym
ładunkiem
emocjonalnym,
łatwo
ulegają
utrwaleniu.
Niejednokrotnie formy życia seksualnego człowieka dojrzałego
odzwierciedlają imprinting pierwszych przeżyć erotycznych.
Odnosi się to zarówno do sytuacji, jak i do partnera. W ten sposób
istnieje dla każdego człowieka jakby określona konstelacja
bodźców, która najłatwiej wyzwala u niego szczytowe podniecenie
płciowe.


Złączenie z otaczającym światem
Według modelu komórkowego należałoby akt
seksualny określić jako złączenie się dwóch
indywiduów w nową całość. W tym biologicznym sensie
związek seksualny byłby realizacją ludzkiej tęsknoty za
wyjściem poza granice własnej indywidualności i za
złączeniem się z otaczającym światem. Schemat
społecznego rozwoju człowieka można określić jako
stopniowe oddalanie się od związku z grupą rodzinną,
w której matka jest osobą centralną, aż do stworzenia
nowej, własnej rodziny. Trudność polega na tym, że w
związku z drugą osobą obok uczuć łączących występują
uczucia o znaku przeciwnym, prowadzące do
rozerwania związku.







Klasyfikacja impotencji czynnościowej i anorgazmii
W bardzo ogólnym zarysie można posłużyć się następującą
klasyfikacją:

impotencja czy anorgazmia są tylko jednym z objawów
bardziej ogólnego zaburzenia

są wyrazem niewłaściwego stosunku do partnera

są wyrazem niewłaściwego stosunku do samego siebie
Typowym przykładem pierwszego przypadku jest jakakolwiek
cięższa choroba somatyczna lub zaburzenie psychiczne.
Impotencja łączy się tu zazwyczaj z obniżeniem popędu
seksualnego. Nie jest to jednak regułą. Przy całkowitej impotencji
popęd seksualny może być zachowany, a nawet paradoksalnie
wzmożony, jak zdarza się czasem w nerwicach.
W niektórych zaburzeniach psychicznych, łączących się z wysokim
poziomem samopoczucia (zespoły maniakalne w cyklofrenii i w
psychozach organicznych), popęd seksualny wzrasta czasem do
rozmiarów katastrofalnych. Wzrost popędu nie zawsze idzie w
parze ze wzrostem potencji.







Stosunek uczuciowy do partnera
Związek uczuciowy z otoczeniem społecznym, oscylujący w dwóch
wektorach „do” i „od”, zbliżania się i oddalania, osiąga swoje
szczytowe napięcie w chwili seksualnego złączenia się z partnerem
lub jego totalnego zniszczenia.
Stosunek uczuciowy do partnera seksualnego nie jest
jednokierunkowy, obok wektorów emocjonalnych pozytywnych
występują również negatywne. Ta ambiwalencja uczuciowa
wynika z samej dynamiki silnych stanów emocjonalnych – każde
uczucie ma w sobie wewnętrzną oscylację między biegunami
pozytywnymi i negatywnymi.
Zagadnienie to można analizować w trzech warstwach:

związku uczuciowego z matką

kontaktów emocjonalnych z rówieśnikami, zwłaszcza płci
przeciwnej

pierwszych zbliżeń o charakterze erotycznym



Co się tyczy wzajemnego związku uczuciowego między matką a
dzieckiem, to wpływa on w sposób zasadniczy na formowanie się
postawy uczuciowej wobec otoczenia. Zasadnicza struktura
emocjonalna kontaktu z otoczeniem (kontakt przyjemny lub
przykry) i związanych z tym tendencji do przyjmowania postawy
zbliżania się lub ucieczki czy walki (postawa „do” i „od”) kształtuje się w pierwszych latach życia i niemałą rolę odgrywa w
jej formowaniu atmosfera uczuciowa między matką a dzieckiem.
Ludzie o ciepłym stosunku uczuciowym do otoczenia na ogół
łatwiej nawiązują kontakty seksualne i ich związek uczuciowy z
partnerem jest bardziej jednokierunkowy (mniej ambiwalentny)
niż u ludzi, których zasadniczy stosunek uczuciowy do otoczenia
ma znak ujemny.
Podczas gdy kontakt emocjonalny z matką jest prawzorem
intymnego związku uczuciowego ze światem społecznym, to
kontakt z rówieśnikami okresu dzieciństwa (rodzeństwo,
towarzysze zabaw) jest matrycą, według której kształtują się
powiązania z otoczeniem, nie tak bliskie jak seksualne, ale
odgrywające nie mniejszą rolę w nawiązaniu kontaktu
seksualnego, gdyż bez większego dystansu nie można osiągnąć
bliższego kontaktu z partnerem (chodzi tu o umiejętność
nawiązywania kontaktu z ewentualnym partnerem seksualnym).


Najlepszą szkołą jest tu wspólna zabawa dzieci, gdyż ona stwarza
różnorodność zasadniczych postaw (zbliżenia, ucieczki, walki,
władania, ulegania), a dzięki temu, że wszystko dzieje się w niej na
niby, postawy zmieniają się jak w kalejdoskopie. Zabawa
przysposabia do życia na serio w świecie społecznym,
wymagającego dużej elastyczności emocjonalnej. Ludzie, których
historia życia ma luki w związkach zabawowych z otoczeniem w
dzieciństwie i wczesnej młodości, mają często duże trudności w
nawiązywaniu kontaktów seksualnych, okres autoerotyzmu jest u
nich zwykle znacznie dłuższy, a w związkach erotycznych są
skłonni do przyjmowania utrwalonych i często patologicznych
postaw uczuciowych, np.: uległości lub władania, agresji, lęku,
poczucia krzywdy, winy.
Jest zrozumiałe, że pierwsze przeżycia seksualne mają większą siłę
utrwalenia się niż późniejsze. W ten sposób tworzą się tzw. urazy
seksualne, nieudany pierwszy stosunek, uczucie bólu, obrzydzenia
lub nienawiści, związane z pierwszymi przeżyciami, mogą
rzutować na dalszą historię życia seksualnego.




Stosunek uczuciowy do samego siebie
Poczucie własnej męskości czy kobiecości jest zasadniczym
czynnikiem wpływającym nie tylko na rozwój życia seksualnego,
lecz na rozwój psychiczny i nawet fizyczny człowieka.
Oprócz wzorów kulturowych niemałą rolę odgrywają też wzory z
grupy rodzinnej. W każdej rodzinie po pewnym mniej lub bardziej
burzliwym okresie „walki o władzę” ustala się rola mężczyzny i
kobiety. Znając rodziców obu partnerów, czasem ze zdumieniem
się stwierdza, że koncepcja roli męskiej i kobiecej jest w obu
pokoleniach identyczna. Skutkiem tego pewne sytuacje rodzinne,
„układy sił”, kształtują się analogicznie, tak że odnosi się wrażenie,
iż jakby dziedziczą się one - w znaczeniu „dziedziczenia
społecznego”, naśladowania pewnych wzorów postępowań.
Grupa zabawowa odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu
kontaktów społecznych, a poza tym w formowaniu własnego
obrazu. Wytwarza ona swoje ideały męskości bądź kobiecości; w
pewnych okresach, np. przed pokwitaniem i w czasie jego trwania,
są one nawet bardzo jaskrawe i przesadne, co łączy się zwykle z
postawą antagonistyczną wobec płci odmiennej. Pewne postawy
emocjonalne mogą się utrwalić i przetrwać do późniejszych
okresów rozwojowych lub na drodze regresji powrócić w chwilach
konfliktów, jakie trafiają się nieraz w erotycznych kontaktach.