Nr 151. Nadzór państwa nad działalnością ubezpieczeniową w
advertisement
KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ OPINII PRAWNYCH Nadzór państwa nad działalnością ubezpieczeniową w ustawodawstwie państw członkowskich EWG Listopad 1993 Beata Alicja Homa Informacja Niniejsze opracowanie ma za zadanie przedstawienie zadań, organizacji, zakresu działania trzech różnych systemów nadzoru: systemu nadzoru ogólnego funkcjonującego w Niemczech, systemu nadzoru finansowego funkcjonującego w Wielkiej Brytanii i systemu nadzoru mieszanego funkcjonującego we Francji. Nr 151 1 BSE NADZÓR PAŃSTWA NAD DZIAŁALNOŚCIĄ UBEZPIECZENIOWĄ W USTAWODAWSTWIE PAŃSTW CZŁONKOWSKICH EWG Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie instytucji nadzoru nad rynkiem ubezpieczeniowym w krajach należących do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej tj. Francji, Niemczech, Wlk. Brytanii. W opracowaniu omawiam zasady, przedmiot, organizację i zakres działania instytucji nadzorujących rynek ubezpieczeniowy w krajach EWG. W ustawodawstwie Wspólnoty Europejskiej generalnie można wyróżnić trzy główne systemy nadzoru nad rynkiem ubezpieczeniowym: - system nadzoru ogólnego polegający na daleko idącej kontroli organu nadzoru nad prowadzeniem przez ubezpieczycieli działalności w zakresie wielu spraw; a więc umów ubezpieczenia, taryf składek, sprawozdań finansowych, przeniesienia portfela ubezpieczeń. Te aspekty działalności podlegają nadzorowi merytorycznemu, w związku z czym zasady gospodarki finansowej ubezpieczycieli określone są w sposób ogólny. - system nadzoru finansowego (normatywnego) polegający na obszernym i bardzo szczegółowym unormowaniu gospodarki finansowej ubezpieczyciela. Ogranicza to ingerencję organu nadzoru w sposób prowadzenia działalności przez ubezpieczyciela; ponieważ gospodarka finansowa jest szczegółowo uregulowana aktami rangi ustawy, kontrola ogranicza się do sprawdzania czy ogłaszane przez ubezpieczyciela sprawozdania dotyczące jego sytuacji finansowej i wyniki działalności są zgodne z wymogami ustawowymi, przede wszystkim pod względem wypłacalności. - system nadzoru mieszanego polegający na kombinacji obu powyższych systemów. PODSTAWOWE ZASADY NADZORU UBEZPIECZENIOWEGO W KRAJACH EWG Zadaniem nadzoru jest ochrona interesów osoby ubezpieczonej i niedopuszczenie do sytuacji, w której ubezpieczyciel nie będzie w stanie wypłacać należnego ubezpieczonemu świadczenia. W zależności od rozumienia pojęcia nadzoru, część krajów kontroluje jedynie finansową sytuację ubezpieczyciela w zakresie jego wypłacalności (nadzór finansowy), gdy inne kraje kontrolują wszelkie aspekty działalności prowadzonej przez ubezpieczyciela (nadzór materialny). Jednakże granice pomiędzy tymi systemami są płynne i trudno właściwie znaleźć państwo, w którym nadzór byłby sprawowany w czystej postaci - finansowej czy materialnej. Generalnie, w zależności od systemu nadzoru dominującego w danym państwie, nadzorem objęte są następujące elementy działalności ubezpieczeniowej: - aspekt prawny (warunki uzyskania zezwolenia, statut ubezpieczyciela, ogólne warunki ubezpieczenia); - aspekt księgowy (bilanse, rachunki wyników); - aspekt aktuarialny (taryfy składek, metodyka obliczania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych); BSE 2 - aspekt ekonomiczny (zasady działania rynku ubezpieczeń, zasady konkurencji, dane statystyczne); Wszystkie kraje członkowskie stosują dwa etapy przeprowadzania nadzoru: 1) nadzór prewencyjny - zobowiązywanie towarzystw ubezpieczeniowych do spełnienia szeregu warunków niezbędnych do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i niedopuszczanie do prowadzenia działalności z naruszeniem przepisów prawa ubezpieczeniowego; 2) nadzór represyjny- ingerowanie w zarządzanie ubezpieczycielem oraz nakładanie na niego sankcji w przypadku naruszenia prawa lub znalezienia się w sytuacji, w której mogłyby być zagrożone interesy osób ubezpieczonych. PRZEDMIOT I ZAKRES NADZORU Przedmiotem nadzoru są ubezpieczyciele prowadzący bezpośrednią działalność ubezpieczeniową. Nadzór obejmuje wszystkie rodzaje (grupy) ubezpieczeń wymienione w aneksie do Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej o wolności prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie z dnia 24 lipca 1973 r. (73/239/EEC) ze zmianą w Dyrektywie z dnia 10 grudnia 1984 r. Dyrektywa (84/641/EEC) zawiera listę pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, aneks do Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej o wolności prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w zakresie ubezpieczeń na życie z dnia 5 marca 1979 r. określa listę ubezpieczeń na życie. W przypadku, gdy ubezpieczyciel prowadzi także oprócz działalności ubezpieczeniowej działalność reasekuracyjną czynną, wówczas także ten element działalności podlega nadzorowi; konkretnie nadzorowana jest księgowość profesjonalnych reasekuratorów. Zagraniczne towarzystwa ubezpieczeniowe podlegają nadzorowi we wszystkich krajach członkowskich pod warunkiem utworzenia przedstawicielstwa, prowadzącego bezpośrednią działalność ubezpieczeniową na terenie tego kraju. Ograniczonemu nadzorowi (w zakresie przestrzegania ogólnych przepisów prawa) podlegają ubezpieczyciele prowadzący działalność na podstawie zasady swobody usług - freedom of services). ORGANIZACJA NADZORU UBEZPIECZENIOWEGO W KRAJACH EWG Wewnątrz EWG wszystkie Państwa kontrolują ubezpieczenia (zwane prywatnymi dla odróżnienia ich od ubezpieczeń "społecznych"). W praktyce kontrola ta jest przeprowadzana: - przez organy administracji centralnej (Ministerstwo Finansów w Hiszpanii, Ministerstwo Handlu i Przemysłu w Wlk. Brytanii). Niekiedy pewne aspekty kontroli są przekazywane organom zewnętrznym: W Wlk. Brytanii, kontrola produktów ubezpieczenia na życie i ich rozpowszechnianie jest przeprowadzana przez Securitas and Investmens Board (SIB), który jest jakby równoważnikiem francuskiej Komisji Operacji Giełdowych (COB), - bądź przez niezależny organ administracji centralnej i umieszczona pod opieką ministra (finansów i przemysłu). W Niemczech Federalny Urząd Kontroli w Berlinie cieszy się szeroką autonomią. BSE 3 NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ UBEZPIECZENIOWĄ WE FRANCJI - SYSTEM NADZORU MIESZANEGO Wykonywaniem nadzoru najmuje się Komisja Kontroli Ubezpieczeń (CCA), niezależny organ jurysdykcyjny ustanowiony ustawą z dnia 31 grudnia 1989 r. Zadaniem tego organu jest: - kontrolowanie zakładów ubezpieczeń i kapitalizacji z wyjątkiem tych, które specjalizują się w reasekuracji. - czuwanie nad tym, aby zakłady ubezpieczeniowe stosowały się do przepisów prawnych i dotyczących, ubezpieczeń, - upewnianie się, że zakłady ubezpieczeniowe dotrzymują swoich zobowiązań wobec ubezpieczonych, i że utrzymują wymagany margines wypłacalności. W tym celu bada ich sytuację finansową i warunki eksploatacyjne. Komisja składa się z pięciu członków mianowanych na 5 lat, nieodwołalnych - na mocy zarządzenia ministra gospodarki i finansów, Dyrektor ds. Ubezpieczeń w Ministerstwie Gospodarki i Finansów zasiada w Komisji w charakterze Komisarza Rządu. Szef Służby Kontroli Ubezpieczeń sprawuje funkcję w Sekretariacie Generalnym Komisji. Nadzór wykonywany jest dwoma sposobami: 1) na dokumentach księgowych, 2) podczas inspekcji w siedzibie ubezpieczyciela dokonywanej przez komisarzy-kontrolerów, będących do dyspozycji Komisji Kontroli Ubezpieczeń. Komisja Kontroli może zażądać od ubezpieczycieli wszystkich informacji niezbędnych do wykonania swojego zadania. Kontroluje, czy ubezpieczyciel regularnie publikuje swoje sprawozdania finansowe, czy są one dokonywane rzetelnie. Może nakazać wprowadzenie zmian oraz poinformować opinię publiczną o wszystkich danych dotyczących ubezpieczyciela, które uzna za stosowne. W razie kontroli na miejscu sporządza się protokół, a wyniki podawane są do wiadomości ubezpieczyciela. Sformułowane wnioski oraz odpowiedzi ubezpieczyciela podawane są do wiadomości Komisji oraz Rady Nadzorczej Ubezpieczyciela. Komisja Kontroli posiada prawo do dalszej kontroli. Jeśli okaże się to niezbędne, kontrola może objąć filie ubezpieczyciela, także zagraniczne. Jeżeli ubezpieczyciel ulega reorganizacji (podziałowi) kontrola w siedzibie może się rozciągać na towarzystwa macierzyste i tej samej grupy w celu sprawdzenia, czy mają one możliwość udzielenia pomocy towarzystwu mającemu trudności. W przypadku naruszenia przepisów prawa lub w przypadku prowadzenia przez ubezpieczyciela działań mogących spowodować jego niewypłacalność, Komisja Ubezpieczeń może: - udzielić upomnienia zarządowi ubezpieczyciela i zalecić wyciągnięcie wniosków, - wydać nakaz podjęcia działań zmierzających do poprawy sytuacji finansowej, takich jak plan przywrócenia prawidłowych stosunków lub plan ratowania ubezpieczyciela, - w przypadku niepodporządkowania się zaleceniom organu nadzoru można zastosować jedną z sankcji dyscyplinarnych, stopniowanych w zależności od powagi wykroczenia tj: 1) ostrzeżenie, 2) naganę, 3) zakaz wykonywania niektórych operacji oraz inne ograniczenia działalności ubezpieczyciela, 4 BSE 4) czasowe zawieszenie w czynnościach członków zarządu, 5) całkowite lub częściowe cofnięcie zezwolenia, 6) przymusowe przeniesienie portfela. Ponadto Komisja może orzec karę pieniężną do 3% obrotu ubezpieczyciela lub do 5% w przypadku ponownego popełnienia wykroczenia. Osoby ukarane mogą w ciągu 2 miesięcy złożyć odwołanie do Rady Państwa. Po uprawomocnieniu sankcja może zostać podana do publicznej wiadomości. Nadzór wykonywany przez Komisję obejmuje działalność ubezpieczyciela od jego powstania do jego likwidacji. Ubezpieczyciele mogą prowadzić działalność jedynie w formie spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Do rozpoczęcia działalności niezbędne jest uzyskanie zezwolenia ministra gospodarki i finansów wydanego w porozumieniu z Radą Ubezpieczeń. W skład Rady wchodzą: reprezentant ministra, prezes Komisji Kontroli Ubezpieczeń, reprezentant ubezpieczonych i autorytet w dziedzinie ubezpieczeń. Zezwolenie nie ma charakteru uznaniowego i odmowa może być zaskarżona do Rady Państwa. W przypadku ubezpieczycieli spoza Wspólnoty, Ministerstwo Gospodarki i Finansów przy wydawaniu zezwoleń bierze pod uwagę wzajemność z krajem siedziby ubezpieczyciela. Zezwolenie wydawane jest na czas nieokreślony, jest udzielane na jeden lub kilka rodzajów ubezpieczeń i ubezpieczyciel może prowadzić działalność jedynie w tych rodzajach ubezpieczeń, na które uzyskał zezwolenie. W przypadku wydania zezwolenia dla przedstawicielstwa ubezpieczyciela z kraju ze Wspólnoty Europejskiej minister gospodarki i finansów konsultuje decyzję z organem nadzoru kraju siedziby. Nadzór nad bieżącą działalnością wykonywany jest przez komisarzy-kontrolerów, zaprzysiężonych wyższych urzędników, działających w imieniu Państwa. Komisarzy-kontrolerów jest około 40, sprawują permanentną kontrolę nad około 600 przedsiębiorstwami ubezpieczeniowymi, działając w systemie brygad nie wyspecjalizowanych. Kontrolerzy mogą żądać od ubezpieczycieli wszelkich dokumentów niezbędnych do oceny sytuacji ubezpieczyciela. Nadzór prowadzony jest zarówno przez badanie dokumentów, jak i przez kontrolę w siedzibie ubezpieczyciela. Efektem pracy każdego kontrolera jest sporządzenie sprawozdania wraz z sugestiami, które przesyła Komisji Kontroli Ubezpieczeń za pośrednictwem swojego przewodniczącego, który legalnie łączy tę funkcję z funkcją sekretarza generalnego komisji. Komisja podejmuje wówczas stosowne kroki, może nawet cofnąć zezwolenie bądź zawiesić w czynnościach członka zarządu. NADZÓR PAŃSTWA NAD DZIAŁALNOŚCIĄ UBEZPIECZENIOWĄ W NIEMCZECH - SYSTEM NADZORU OGÓLNEGO W Niemczech nadzór nad rynkiem ubezpieczeniowym sprawowany jest przez Federalny Urząd Nadzoru i może dotyczyć takich zagadnień jak: - prawne (statut, umowy ubezpieczenia); - finansowe (gwarancje wypłacalności), - księgowość (bilans, rachunek wyników ); - techniczne (taryfy składek w ubezpieczeniach na życie i zdrowotnych, obliczanie rezerw techubezp.); BSE 5 - ekonomiczne (zasady konkurencji). Zgodnie z nowelizowaną ustawą o nadzorze ubezpieczeniowym, przedmiotem nadzoru są zarówno krajowe, jak i zagraniczne towarzystwa ubezpieczeniowe. Zakres nadzoru nad ubezpieczycielami zagranicznymi zależy od tego czy ubezpieczyciel posiada siedzibę w innym kraju Wspólnoty Europejskiej oraz czy ubezpieczyciel z Wspólnoty Europejskiej uzyskał zezwolenie na prowadzenie działalności w Niemczech, czy też prowadzi działalność zgodnie ^ zasadą swobody świadczenia usług. Krajowi ubezpieczyciele, działający w formie spółek akcyjnych i zajmujący się wyłącznie działalnością reasekuracyjną czynną, są przedmiotem identycznego nadzoru jak ubezpieczyciele prowadzący bezpośrednią działalność ubezpieczeniową. Nadzór nad reasekuratorami wykonuje się za pomocą: 1) nadzoru bezpośredniego - poprzez kontrolę rzetelności sporządzenia sprawozdań finansowych reasekuratora i poprzez inspekcję w siedzibie reasekuratora; 2) nadzoru pośredniego - na podstawie art. 81 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym, Federalny Urząd Nadzoru ma prawo badania umów reasekuracji biernej zawartych przez ubezpieczycieli zajmujących się jedynie bezpośrednią działalnością ubezpieczeniową. ' " f Nadzorowi nie podlegają: zakłady ubezpieczeń społecznych, niekomercyjne fundusze zapomogowe, niektóre organizacje zawodowe i samorządowe zajmujące się wypłacaniem rent i pokrywaniem szkód w wypadkach losowych, a także ubezpieczyciele posiadający siedzibę w kraju Wspólnoty i uczestniczący w koasekuracji pewnych ryzyk położonych na terenie Niemiec i inni. Działalność ubezpieczyciela podlega kontroli wieloaspektowej. Wszystkie dokumenty dotyczące sytuacji prawnej ubezpieczyciela i będące częścią planu działalności podlegają stałej kontroli prawnej. Statut ubezpieczyciela, jego zmiany a także ogólne warunki w ubezpieczeniach, dla swej ważności, muszą zostać zatwierdzone przez organ nadzoru. Poza sprawowaniem kontroli dokumentów nadsyłanych przez ubezpieczyciela organ nadzoru ma również prawo i obowiązek przeprowadzania inspekcji (kontroli) w siedzibie ubezpieczyciela, jego przedstawicielstwa lub agencji. Właściciele, zarząd, przedstawiciele i agenci, a także brokerzy pracujący na rzecz ubezpieczyciela obowiązani są do przedstawiania na żądanie organu nadzoru wszelkich ksiąg, dokumentów, wyciągów z kont itp. materiałów oraz do udzielania wszelkich informacji. Organ nadzoru ma prawo przedstawiać ubezpieczycielowi zalecenia mające na celu: - zapewnienie prowadzenia działalności zgodnie z przepisami; - powstrzymywanie działań mogących doprowadzić do zagrożenia interesów ubezpieczonych; - podjęcie określonych działań finansowych (np. przygotowanie planu wypłacalności w przypadku, gdy środki własne ubezpieczyciela są niższe niż kapitał gwarancyjny; - zwołanie zebrania władz spółki, na które organ nadzoru może wysyłać swoich przedstawicieli; - modyfikację planu działalności oraz struktury prowadzonych ubezpieczeń. W szczególnym przypadku organ nadzoru ma prawo: - zakazać ubezpieczycielowi nabywania udziałów lub akcji podmiotów gospodarczych nie podlegających nadzorowi, jeżeli mogłoby to zagrozić bieżącej działalności ubezpieczyciela; - cofnąć zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie jednej lub kilku grup ubezpieczeń, jeżeli ubezpieczyciel przestał spełniać warunki niezbędne do uzyskania zezwolenia, rażąco nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań i gdy nadużycia są tak poważne, że podjęcie tego środka jest niezbędne; 6 BSE - złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości ubezpieczyciela; - zredukować wpływy oraz zatrzymać wypłatę odszkodowań przez ubezpieczyciela w celu zapobieżenia jego upadłości. Działania powyższe mogą być wzmocnione przez sankcje administracyjne takie jak: - grzywna dla członków władz ubezpieczyciela, bezpośrednia ingerencja w treść i zakres zawieranych umów, zakaz prowadzenia działalności (poparty systemem sankcji karnych w przypadku prowadzenia działalności bez zezwolenia), - ustanowienie zarządu komisarycznego w celu zabezpieczenia interesów osób ubezpieczonych i przekazać na niego uprawnienia władz statutowych ubezpieczyciela. W przypadku, gdy ubezpieczycie! zawiesi sprzedaż swoich polis nie tracąc zezwolenia na prowadzenie działalności i jednocześnie chciałby zakończyć działalność, wtedy jego zezwolenie wygaśnie, ponieważ organ nadzoru uzna, że ubezpieczyciel wyrzeka się praw związanych z zezwoleniem, wówczas nadzór nad działalnością będzie dotyczył wykonywania przez ubezpieczyciela zobowiązań z zawartych uprzednio umów ubezpieczenia. Organ nadzoru może zażądać wyjaśnień, czy ubezpieczyciel zamierza nadal prowadzić działalność, czy zawieszenie działalności jest tylko tymczasowe, bądź też może podjąć decyzję o zakończeniu działalności. Organ nadzoru może cofnąć zezwolenie, jeżeli ubezpieczyciel nie wykonuje planu działalności, a stwierdzone nieprawidłowości dają podstawę do przypuszczenia, że dalsza działalność może zagrozić interesom ubezpieczonych i zasadom dobrych obyczajów kupieckich; jeżeli nie realizuje krótkoterminowego planu wypłacalności. Cofnięcie zezwolenia oznacza zakaz zawierania nowych umów ubezpieczenia oraz podwyższania sum ubezpieczenia i rozszerzania już zawartych ubezpieczeń. Szczególne jest to, że w przypadku cofnięcia zezwolenia ubezpieczycielowi niemieckiemu, który prowadzi działalność w innych krajach Wspólnoty, Urząd Nadzoru powiadamia organy nadzoru w tych krajach. W przypadku zamiaru cofnięcia zezwolenia na prowadzenie działalności na terenie Niemiec ubezpieczycielowi z siedzibą w kraju członkowskim Wspólnoty, decyzję należy skonsultować z właściwym organem nadzoru. Jak już wspomniano na wstępie niniejszego opracowania, w Niemczech Państwo sprawuje nadzór nad działalnością towarzystw ubezpieczeniowych przez Federalny Urząd Nadzoru. Natomiast ubezpieczyciele, których siedziba znajduje się poza Wspólnotą Europejską uzyskują zezwolenie od Federalnego Ministra Finansów. Poza tym istnieją krajowe organy nadzoru w poszczególnych krajach związkowych. Na czele Federalnego Urzędu Nadzoru stoi Przewodniczący wspomagany przez Wiceprzewodniczącego. Urząd jest podzielony na następujące wydziały: - ogólny zajmujący się organizacją, sprawami kadrowymi, płacami, kontaktami ze społeczeństwem i innymi organami nadzoru oraz statystyką; - pierwszy, zajmujący się nadzorem nad ubezpieczycielami prowadzącymi ubezpieczenia na życie; - drugi, zajmujący się nadzorem nad ubezpieczycielami prowadzącymi ubezpieczenia zdrowotne i rentowe; - trzeci, zajmujący się nadzorem nad ubezpieczycielami prowadzącymi ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej i komunikacyjnej; BSE 7 - czwarty, zajmujący się ubezpieczeniami majątkowymi, transportowymi, kredytu, ochrony prawnej i strat finansowych^ - piąty, zajmujący się nadzorem finansowym nad działalnością ubezpieczycieli prowadzących ubezpieczenia na życie, w zakresie inwestycji, obliczania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, wykonywania zobowiązań podatkowych; - szósty, zajmujący się nadzorem finansowym nad działalnością pozostałych ubezpieczycieli i reasekuratorów. Przewodniczący podejmuje decyzje w drodze ogólnych przypadkach (np. odmowa wydania zezwolenia, zatwierdzania zmian planu działalności, zmian zakresu działalności) decyzje podejmowane są przez BESCHLUSKAMMER składająca się z 3 CZŁONKÓW FEDERALNEGO URZĘDU NADZORU i 2 członków VERSICHERUNNGSBEIRAT (RADY UBEZPIECZENIOWEJ) ciała składającego się z 60 CZŁONKÓW: AUTORYTETÓW W ZAKRESIE PRAWA UBEZPIECZENIOWEGO, PRZEDSTAWICIELI UBEZPIECZYCIELI I UBEZPIECZONYCH. Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego może również korzystać z usług niezależnych ekspertów. Ubezpieczyciele mogą zlecić biegłym rewidentom dokonanie weryfikacji ich rocznych sprawozdań finansowych. Każdy rewident musi być co roku zatwierdzany przez organ nadzoru. Musi również wykazać się posiadaniem odpowiednich kwalifikacji i nie może być w żaden sposób związany z ubezpieczycielem. Musi on przedstawić pisemny raport ze swojej pracy, podpisać bilans i rachunek wyników. Ponadto biegły rewident jest obowiązany do weryfikacji i podpisania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych stwierdzając, że zostały one obliczone zgodnie z zasadami. Wszelkie decyzje wydawane przez Federalny Urząd Nadzoru mogą być zaskarżane do Federalnego Sądu Administracyjnego. Decyzje Urzędu Nadzoru muszą zawsze zawierać pouczenie o możliwości i sposobie jej zaskarżenia. Dzięki temu ubezpieczyciel zostaje poinformowany jak należy zaskarżyć decyzję oraz gdzie i kiedy skarga ma być złożona. NADZÓR PAŃSTWA NAD DZIAŁALNOŚCIĄ UBEZPIECZENIOWĄ W WIELKIEJ BRYTANII - SYSTEM NADZORU FINANSOWEGO Obecnie zasady działalności ubezpieczeniowej oraz nadzoru nad tą działalnością w Wielkiej Brytanii określone są przez ustawę o ubezpieczycielach z 1982 r., która weszła w życie 28 stycznia 1983 r. Powyższą ustawę uzupełniają: zasady działania towarzystw ubezpieczeniowych (1981), zawierające przepisy dotyczące marginesu wypłacalności, lokat, zysku, głównych przedstawicieli, uzyskiwania zezwolenia, określania środków własnych, wykonywania zobowiązań, reasekuracji oraz zasady księgowości i sprawozdawczości ubezpieczeniowej (1983). Przepisy te zostały znowelizowane w 1990 r. w celu wprowadzenia do prawa brytyjskiego zaleceń Drugiej Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej z 22 czerwca 1988 r. o ubezpieczeniach innych niż ubezpieczenia na życie. Podstawową zasadą określającą i determinującą nadzór ubezpieczeniowy w Wlk. Brytanii jest wolność ubezpieczycieli w określaniu wysokości składek i ogólnych warunków ubezpieczenia oraz swoboda zarządzania środkami ubezpieczyciela zgodnie z jego wolą, ograniczoną jedynie obowiązkiem posiadania środków własnych w wysokości marginesu wypłacalności. Wpływ organu nadzoru na działalność ubezpieczyciela może mieć miejsce: - podczas procedury wydawania zezwolenia; - podczas inspekcji w siedzibie ubezpieczyciela; 8 BŚE - w przypadku naruszenia przepisów lub zasad, do których przestrzegania ubezpieczyciel jest zobowiązany na podstawie prawa; :i.,„, - w przypadku zawarcia niekorzystnych umów reasekuracyjnych nie gwarantujących wypłaty odszkodowań; - w przypadku znacznego odstąpienia od przedstawionego DTI planu działalności; - w przypadku uznania członka władz ubezpieczyciela za osobę nie dającą należytej rękojmi; - w przypadku gdy DTI uzna interwencję za pożądaną w celu ochrony interesów ubezpieczonego przed niewypłacalnością ubezpieczyciela lub, w przypadku umów długoterminowych, gdy DTI uznaje, że istnieje niebezpieczeństwo, że ubezpieczyciel nie będzie spełniał "uzasadnionych oczekiwań ubezpieczonego". W przedmiocie zakresu nadzoru ubezpieczeniowego w Wlk. Brytanii, ustawa o ubezpieczycielach z 1982 r. stwierdza, że nikt nie może prowadzić bez zezwolenia działalności ubezpieczeniowej w Wlk. Brytanii za wyjątkiem: - członków Lloyd's of London, - towarzystw przyjacielskich, - osób zajmujących się ubezpieczeniem wszelkiego rodzaju strat pieniężnych, jeżeli zajmują się one działalnością bankową nadzorowaną przez Bank of England, - związków zawodowych lub organizacji pracowniczych zajmujących się ubezpieczaniem szkód poniesionych przez pracowników wskutek strajków, - pewnych osób zajmujących się likwidacją szkód i obsługą ubezpieczeń komunikacyjnych. Ustawa definiuje działalność ubezpieczeniową jako wykonywanie i zawieranie umów, których przedmiot znajduje się na liście rodzajów ubezpieczeń wymienionych w ustawie. Ustawa zgodnie z zaleceniami Wspólnoty Europejskiej wyróżnią 25 rodzajów (klas) ubezpieczeń. Wykonywaniem nadzoru zajmuje się WYDZIAŁ UBEZPIECZEŃ DEPARTAMENTU PRZEMYSŁU I HANDLU (INSURANCE DIYISION IN DTI). Nadzoruje on działalność około 850 ubezpieczycieli prowadzących działalność na terenie Zjednoczonego Królestwa. Ubezpieczyciele zagraniczni mają w zasadzie prawo przyjmowania ryzyk z Wlk. Brytanii, bez konieczności uzyskania zezwolenia w Wlk. Brytanii, jeśli czynią to zgodnie z zasadą swobody świadczenia usług (tzn. nie prowadzą działalności w Zjednoczonym Królestwie). Ubezpieczyciele mający siedzibę w kraju członkowskim Wspólnoty mają obowiązek poinformować Sekretariat Stanu o zamiarze prowadzenia ryzyk umiejscowionych na terenie Wlk. Brytanii na zasadzie swobody świadczenia usług. Wlk. Brytania nie stosuje zalecenia Wspólnoty zgodnie z którym ubezpieczyciel przed przyjęciem ryzyka musiał otrzymać zezwolenie administracyjne w kraju, w którym umieszczono jest ryzyko. Wykonywanie nadzoru nad działalnością ubezpieczycieli w Zjednoczonym Królestwie polega przede wszystkim na kontroli sprawozdań i informacji nadsyłanych przez ubezpieczyciela. Badanie tych dokumentów ma na celu: a) wykrycie każdego naruszenia wymogów dotyczących wypłacalności ubezpieczyciela; b) badanie pokrycia zobowiązań ubezpieczyciela w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych; c) stwierdzenie, czy działalność jest wykonywana z zachowaniem obowiązujących przepisów prawa. BSE 9 W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości, organ nadzoru może zażądać nadesłania danych uzupełniających i wyjaśnień, lub, w zależności od stwierdzonych naruszeń prawa, podjąć odpowiednie działania mające na celu przywrócenie prawidłowego stanu. W przypadku, gdy dane nadsyłane przez ubezpieczyciela nie są wystarczające do dokładnej analizy sytuacji finansowej ubezpieczyciela lub gdy stwierdzone nieprawidłowości stwarzają zagrożenie dla interesów ubezpieczonych, Sekretarz Stanu w DTI może zarządzić przeprowadzenie kontroli działalności ubezpieczyciela w jego siedzibie lub w jego przedstawicielstwie. Z wyjątkiem tzw. ubezpieczeń przemysłowych podlegających zwiększonym ograniczeniom, nie istnieje w Wlk. Brytanii nadzór nad ogólnymi warunkami ubezpieczeń. Przepisy dotyczące umów ubezpieczenia są częścią ogólnie obowiązujących przepisów prawa zobowiązań i rozwijają się głównie dzięki precedensowym wyrokom sądów. Prawodawstwo brytyjskie szeroko stosuje zasadę swobody umów i wyboru ubezpieczyciela. Do minimum ograniczono liczbę ubezpieczeń obowiązkowych. Brytyjczycy mają również prawo ubezpieczania się u ubezpieczycieli nie działających na terenie Zjednoczonego Królestwa. Charakterystyczne jest, że brytyjskie ustawodawstwo ubezpieczeniowe rozróżnia wycofanie zezwolenia na zawieranie umów ubezpieczenia od ostatecznego cofnięcia zezwolenia (wygaśnięcie zezwolenia, kiedy ubezpieczyciel nie zawiera nowych umów ubezpieczenia, wykonał już wszelkie zobowiązania wynikające z uprzednio zawartych umów). Oba rodzaje cofnięcia zezwolenia mogą dotyczyć kilku lub wszystkich rodzajów ubezpieczeń. Cofnięcie ostateczne może mieć miejsce w 3 sytuacjach: 1) kiedy ubezpieczyciel wykonał wszystkie swoje zobowiązania; 2) kiedy zobowiązania zostały zgodnie z przepisami przeniesione do innego ubezpieczyciela; 3) w przypadku likwidacji ubezpieczyciela. Ubezpieczyciel może w każdym czasie zaprzestać zawierania nowych umów ubezpieczenia w jednej lub w wielu grupach ubezpieczeń, na prowadzenie których otrzymał zezwolenie. Ubezpieczycielowi przysługuje prawo złożenia wniosku o ograniczenie zezwolenia do kilku rodzajów ubezpieczeń lub do reasekuracji czynnej. Obowiązkowe cofnięcie zezwolenia następuje według prawa brytyjskiego, gdy ubezpieczyciel przestał spełniać warunki wymagane do uzyskania zezwolenia oraz narusza przepisy regulujące działalność ubezpieczeniową np. dotyczące posiadania środków własnych w wysokości marginesu wypłacalności. Cofa się również zezwolenie przedstawicielstwom ubezpieczycieli zagranicznych, jeżeli ubezpieczyciel utracił zezwolenie w kraju, gdzie posiada siedzibę. Ubezpieczyciele zajmujący się ubezpieczeniami, z wyjątkiem ubezpieczeń na życie, mogą wnioskować o dobrowolną likwidację na ogólnych zasadach dotyczących likwidacji podmiotów gospodarczych. Zarówno wypłacalny jak i nie wypłacalny ubezpieczyciel może zostać zlikwidowany na podstawie postanowienia sądu. Wniosek o likwidację może zostać zgłoszony przez DTT, jeżeli uzna on, że likwidacja jest niezbędna dla ochrony interesów ubezpieczonych. Wniosek o likwidację może być również zgłoszony przez inne zainteresowane strony. Procedura likwidacyjna odbywa się na ogólnych zasadach prawa handlowego z uwzględnieniem specyfiki ubezpieczeniowej. Ubezpieczyciele prowadzący działalność w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych mogą również, uzyskawszy zgodę DTI, dokonać przeniesienia portfela ubezpieczeń. Taki transfer jest także możliwy za zgodą sądu podczas postępowania naprawczego. BSE 10 WNIOSKI KOŃCOWE Przedstawione systemy nadzoru ubezpieczeń cechuje różnorodność. Nadzór ubezpieczeniowy w Wlk. Brytanii w sposób bardziej wyważony ingeruje w działalność ubezpieczycieli niż nadzór ubezpieczeniowy w Niemczech. Wynika to między innymi z tego, że działalność ubezpieczeniowa w Wlk. Brytanii opiera się na wieloletnich tradycjach, zwłaszcza w dziedzinie ubezpieczeń morskich, stąd pewne mechanizmy działania są powszechnie zrozumiałe, aprobowane i wykonywane bez konieczności ingerencji ze strony organu nadzoru. Mimo pozornie mniej szczegółowego nadzoru, rynek brytyjski jest również stabilny i bezpieczny. Brytyjska koncepcja nadzoru odniosła również sukces we Wspólnocie Europejskiej, która zaleciła swoim członkom przyjęcie finansowego systemu nadzoru. Uznano, że system ten jest najodpowiedniejszy, najdojrzalszy, a jednocześnie najprostszy. Francuski system nadzoru jest rozwiązaniem pośrednim pomiędzy systemem brytyjskim i systemem niemieckim. Charakteryzuje się ścisłym oddzieleniem kontroli finansowej od innych interwencji Państwa, zróżnicowanym systemem sankcji i skoncentrowaniem się na kontroli a. posteriori i złagodzeniem kontroli anteriori.
