w wyniku rozwoju

Strategie rozwoju układów
przestrzennych
POLARYZACJA CZY RÓWNOWAŻENIE?
mgr Marcin Semczuk
Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej
Instytut Geografii
Uniwersytet Pedagogiczny Krakowie
[email protected], p.424
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
POLARYZACJA CZY
RÓWNOWAŻENIE?
Dylemat strategiczny we wszystkich skalach układów przestrzennych
Strategie rozwoju układów przestrzennych
ROZWÓJ REGIONALNY
1. W ujęciu długofalowym cechą naturalną każdej jednostki terytorialnej jest dążenie
do rozwoju;
- zasadniczym celem zarządzania przez władze samorządowe jest poprawa warunków
życia społeczności lokalnej, co może nastąpić jedynie w wyniku rozwoju.
- rozwój (jeśli tylko jest osiągany) jest niewątpliwie najlepszym sposobem pozbycia się
większości problemów, przed jakimi staje władza lokalna.
2. Rozwój to proces zmian stanu obecnego na lepszy, który prowadzi do wzrostu
dobrobytu i poprawy standardu życia ludności (tj. dostępu do dóbr i usług
materialnych i duchowych: w zakresie kultury, wiedzy, sztuki, rozrywki)
Rozwój to proces przeobrażeń, polegający na przechodzeniu do stanów lub form
bardziej złożonych albo pod pewnym względem doskonalszych.
Rozwój regionalny jest rozumiany jako proces pozytywnych zmian wzrostu
ilościowego i postępu jakościowego zachodzących w regionie.
3. Rozwój jest wypadkową zmian zachodzących w gospodarce, środowisku
przyrodniczym i społecznym. Można wyróżnić 3 główne płaszczyzny rozwoju
21:00
regionalnego: gospodarczą, społeczną i ekologiczną.
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Wybrane definicje rozwoju regionalnego
wg J. Szlachty
„rozwój regionalny to systematyczna poprawa konkurencyjności podmiotów
gospodarczych i poziomu życia mieszkańców oraz wzrost potencjału gospodarczego
regionów, przyczyniający się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju”
wg T. Kudłacz
„trwały wzrost poziomu życia mieszkańców i potencjału gospodarczego w skali
określonej jednostki terytorialnej”
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
CZYNNIKI ROZWOJU REGIONALNEGO
1. Czynniki rozwoju są to wszystkie okoliczności, które pośrednio lub
bezpośrednio przyczyniają się do trwałych przemian w gospodarce regionu.
2. O rozwoju regionów decyduje szereg czynników, wchodzących we wzajemne
współzależności.
Proces rozwoju regionalnego jest efektem działania dwóch
grup czynników:
1) endogenicznych,
2) egzogenicznych.
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Czynniki endogeniczne stanowią główną siłę sprawczą rozwoju regionalnego;
- obejmują wszystkie zasoby własne regionu
- znajdują się one na obszarze danego regionu
- mają one charakter specyficzny, odpowiadający tylko danemu regionowi i przez
niego wytworzony
- wynikają z: potencjału społecznego i gospodarczego, walorów położenia
geograficznego, wielkości i dostępności zasobów czynników produkcji, stanu
infrastruktury, poziomu przedsiębiorczości, polityki intraregionalnej.
Czynniki egzogeniczne – to czynniki zewnętrzne w stosunku do regionu,
- obejmują zmiany w makrootoczeniu regionu, które są konsekwencją m.in.:
procesów globalizacji, integracji europejskiej, warunków makroekonomicznych
(np. podatki, subsydia, wydatki na B+R) , polityki interregionalnej i polityk
sektorowych, zmian ustrojowych (np. decentralizacja państwa), koniunktury
gospodarczej, sytuacji politycznej, konkurencyjności otaczających regionów, itp.,
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Dysproporcje w rozwoju regionalnym
1. Rozwój gospodarczy jest przestrzennie nierównomierny; przebiega w sposób
niezrównoważony przestrzennie
dysproporcje rozwojowe – to zróżnicowania poziomu rozwoju poszczególnych obszarów
kraju wskutek różnego tempa ich rozwoju gospodarczego, zróżnicowanego wyposażenia
w zasoby czynników rozwoju zwłaszcza jakościowych i różnych zdolności
dostosowawczych do zmieniających się warunków otoczenia,
2. Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju ma wiele źródeł (ekonomicznych, politycznych i
kulturowych), których podłoże jest w większości historyczne (m.in. w XIX w. silna
koncentracja przestrzenna przemysłu w tworzących się ośrodkach przemysłowych; szybki
rozwój miast w wyniku nasilenia się imigracji ludności wiejskiej).
3. Zróżnicowanie regionalne rozwoju pogłębia się wraz z upływem czasu
– jest to spowodowane kumulowaniem się i wzajemnym oddziaływaniem przyczyn
ekonomicznych, politycznych i kulturowych; w ten sposób obszary bogate rozwijają się
coraz szybciej, natomiast biedne pogrążają się w stagnacji
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
4. Polaryzacja rozwoju wywołana jest kumulowaniem się (koncentracją) działalności
gospodarczej i społecznej w silnych ośrodkach gospodarczych – tzw. biegunach
wzrostu (zazwyczaj dużych i nowoczesnych ośrodkach miejskich) i jej zanikaniem
(rozrzedzaniem się) na peryferiach, tj. obszarach oddalonych od centrów rozwoju.
5. Istnieje wiele teorii rozwoju regionalnego, które tłumaczą przyczyny
nierównomierności i zróżnicowania rozwoju w perspektywie przestrzeni, czasu i
między podmiotami.
21:00
Zwiększająca się
dostępność obszarów
peryferyjnych
Zwiększająca się
mobilność ludności
‘udrożnienie’ kanałów migracyjnych
szansa
Impulsy dla rozwoju wielofunkcyjnego
(dojazdy, mobilność kapitału)
zagrożenie
Wymywanie ‘kapitału ludzkiego’
Dalsze narastanie dysproporcji
Zwiększająca się luka pomiędzy
rdzeniem a peryferiami
(inwestycje, przychody)
Niekorzystne zmiany demograficzne
Podstawy teoretyczne
Teoria etapów rozwoju J. Friedmana (1966)
Teoria kumulatywnej przyczynowości
Koncepcja polaryzacji regionalnej
G. Myrdala (1958)
Na zróżnicowanie przestrzenne wpływa
pozytywny albo negatywny kierunek
kumulujących się efektów, zwiększając
nierówności pomiędzy ośrodkami wzrostu
a pozostałymi (peryferiami).
Czy nierówności mogą wzrastać
nieskończenie?
2016-01-05
Strategie rozwoju układów przestrzennych
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Polską przestrzeń najsilniej różnicują obecnie dwa wymiary:
1) wielkie miasta-reszta kraju (zastępuje tradycyjny podział na miasto i wieś),
- obecnie to nie status miasta i dominacja pozarolniczych sektorów gospodarki jest
wyznacznikiem zdolności do rozwoju, ale zróżnicowana struktura gospodarki, związki z
UE, względnie dobra infrastruktura transportowa i telekomunikacyjna, bogate
wyposażenie w placówki badawczo-rozwojowe i akademickie oraz dobrze wykształcona
ludność.
- tak więc jedynie miasta wielkie (szczególnie Warszawa, a także Poznań, Kraków, Wrocław,
w nieco mniejszym stopniu Łódź oraz Trójmiasto) są w stanie nawiązać intensywne
kontakty z konkurencyjną gospodarką globalną = metropolizacja rozwoju Polski - tylko w
wielkich miastach rozwija się sektor wyspecjalizowanych usług wyższego rzędu,
powiązanych z kapitałem zagranicznym
- rozprzestrzenianie rozwoju z wielkiego miasta do jego otoczenia nie przekracza
promienia 20-30 km, zaś w promieniu 50100 km dominują efekty „wymywania” zasobów
z regionu do ośrodka metropolitalnego
- osłabieniu ulegają gospodarcze związki wielkich miast z ich otoczeniem
- jednocześnie stają się one coraz silniej powiązane ze światową siecią metropolii, z którą
zwiększają zakres wymiany dóbr, usług, informacji i wysokiego segmentu zatrudnienia. W
wyniku szybszego rozwoju wielkich miast w stosunku do pozostałych obszarów kraju
można mówić o, która zapewne będzie też trwała w przyszłości.
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
2) wschód–zachód
- od średniowiecza zachodnia część obecnych ziem polskich była wyżej rozwinięta niż
część wschodnia.
- podział ten pogłębiły zabory, których granice są do dziś widoczne w przestrzeni
społeczno-gospodarczej kraju.
- po 1990 r. Polska wschodnia, której potencjał w znacznej części znajduje się jeszcze
w fazie przedprzemysłowej, zapłaciła mniejszą cenę za zmiany strukturalne (w
okresie 1900–1992), ale też po 1992 r. wykazywała znacznie mniejszą zdolność do
rozwoju.
- obecny regres niektórych polskich regionów wschodnich jest głównie wynikiem
zapóźnienia strukturalnego i ich, a także pozametropolitalnych regionów
centralnych, niezdolności do sprostania wymogom współczesnej, otwartej
gospodarki opartej na wiedzy.
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Polityka regionalna to świadome i celowe (ukierunkowane) oddziaływanie organów
władzy publicznej na rzecz kreowania procesów rozwoju społeczno-gospodarczego w
różnych obszarach kraju.
Strategiczne cele kierunkowe rozwoju regionalnego Polski:
1) Większa konkurencyjność województw
2) Większa spójność społeczna, gospodarcza i przestrzenna
3) Szybszy wzrost – wyrównywanie szans rozwojowych
21:00
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Szybki rozwój, zmniejszenie dysproporcji rozwojowych z
krajami zachodnimi
VS
Równomierny rozwój wszystkich
regionów
21:00
Polityka regionalna
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Polityka regionalna
Innowacje są podstawowym
czynnikiem rozwoju gospodarczego
rozchodzą się wzdłuż pewnych
pasm (szlaków).
Wzdłuż nich występują najlepsze
warunki rozwoju przemysłu,
natomiast w punktach ich przecięcia
znajdują się najkorzystniejsze
warunki do
lokalizacji ośrodków obsługi.
Rozwój miast wzmacnia znaczenie
szlaków
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Polityka regionalna
W układzie węzłowo-pasmowym
przejawiał się optymizm
racjonalnego zagospodarowania
przestrzennego.
Przeceniano szlaki żeglowne i zasoby
surowców, a także obszary
turystyczno-wypoczynkowe.
Pycha planisty oderwanego od
ekonomii i społeczeństwa
demokratycznego.
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Polityka regionalna
Planowanie indykatywne. Zaczątek
myślenia o zrównoważeniu struktury
przestrzennej.
Wykorzystaniu wielkiej zalety polskiej
struktury przestrzennej, jaką była
duża liczba miast i miasteczek i brak
molochów urbanistycznych.
Sieć aglomeracji przedstawiona
prymitywnie.
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Polityka regionalna
Agonalne inspiracje
zagospodarowania
przestrzennego oparte na
modelu industrialnego
rozwoju opartego o
surowce i przemyśl.
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Polityka regionalna
Najbardziej zaawansowany
intelektualnie schemat koncepcji
zagospodarowania przestrzennego
kraju
Generalnym założeniem jest
strategia dynamicznego
równoważenia rozwoju
umożliwiająca aktywne i świadome
kształtowanie procesu stopniowej
likwidacji
istniejących dysproporcji
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Polityka regionalna
Schemat ukazuje:
•rdzeń gospodarczy (żółty), mający
postać wieloboku,
•główne kierunki,
•powiązań i innowacji,
•Warszawa staje się „wyspą”,
•zróżnicowane funkcje aglomeracji i
ośrodków miejskich.
JERZY BAŃSKI, Koncepcje rozwoju
struktury przestrzennej w Polsce –
polaryzacja czy równoważenie?
ZADANIE
Określenie podstawowych założeń rozwoju wybranego podregionu
1. Przedstawienie charakterystyki społeczna gospodarczej podregionu (pokazującej
podregion na tle kraju oraz zróżnicowanie wewnętrzne podregionu – najlepiej wg gmin) na
podstawie wybranych wskaźników.
Charakterystyka społeczno-gospodaracza musi zawierać aspekt przestrzenny (przedstawiony na
podstawie map – kartogramy i kartodiagramy) oraz dynamiczny, czyli jak zmieniają się przedstawiane
zagadnienia w czasie (przedstawiony na podstawie wykresów liniowych oraz map, prezentujących indeks
dynamiki). Na koniec, proszę przedstawić prosta analizę SWOT podregionu.
Źródła danych: BDL, STRATEG, Portal Geostatystyczny, raporty tematyczne GUS
2.Podstawowe założenia w oparciu, o które zakłada się rozwój podregionu:
b) wizja,
c) misja,
d) cele (nadrzędne i podrzędne) – czyli co należy zrobi, aby poprawić sytuację społeczno-gospodarczą podregionu.
3. Bazując na wybranych założeniach strategicznych określ koncepcję, w oparciu którą będzie
realizowana strategia rozwoju (polaryzacja albo równoważenie). Należy uzasadnić wybór
oraz przedstawić oczekiwane rezultaty długofalowe (perspektywa do 2030 roku).
4. Zadanie wykonywane jest w grupach (3-4 os.). Forma prezentacji to PREZENTACJA PPT,
gdzie znajdą się materiały graficzne i schematy, na bazie których referenci będą objaśniać
poszczególne elementy zadania.
Strategie rozwoju układów przestrzennych
Podregiony
do wyboru:
-bielski,
-nowosądecki,
-krośnieński,
-chełmsko-zamojski,
-bialski,
-przemyski.
21:08