Cechy przedsiębiorcze pracowników małych przedsiębiorstw – na

PRZEDSIĘBIORSTWO I REGION nr 1/2009
Konkurencyjność a innowacyjność
Cechy przedsiębiorcze pracowników małych
przedsiębiorstw – na przykładzie przedsiębiorstwa Alfa
Katarzyna Szelągowska-Rudzka∗
Wstęp
Przedsiębiorczość najczęściej kojarzy się z prowadzeniem działalności gospodarczej na własny rachunek i na własne ryzyko przez przedsiębiorcę – właściciela.
Jednym z istotnych warunków umożliwiających prowadzenie działalności jest posiadanie takich cechy charakteru, jak: zaradność, inicjatywa, aktywność, niezależność, odporność na stres, silna wola, zdolność podejmowania decyzji, ponoszenie
ryzyka, zdolności organizacyjne itp. Które z tych cech posiadają szeregowi pracownicy małych przedsiębiorstw? Co się dzieje, gdy identyczne cechy przedsiębiorcze posiada, i przedsiębiorca, i pracownicy? W artykule poszukuje się odpowiedzi na te pytania konfrontując poglądy przedstawiane w literaturze przedmiotu z
zebranym - metodą wywiadu - materiałem empirycznym.
Cechy przedsiębiorcze – podstawa działania przedsiębiorczego
Posiadanie cech przedsiębiorczych uznać należy za podstawę, czynnik
sprawczy niezbędny do podejmowania działań przedsiębiorczych [Sudoł, 2008, s.
30]. Wątpliwości nie budzi fakt, że cechami przedsiębiorczymi obdarzony jest (lub
być powinien) przedsiębiorca – właściciel oraz przedsiębiorcy - kierownicy różnych
szczebli odpowiedzialni za określone obszary działania firmy. Z punktu widzenia
przedsiębiorczości wewnętrznej cechami przedsiębiorczymi (prowadzącymi do
działań przedsiębiorczych) dysponują również pozostali pracownicy dużych organizacji [Kraśnicka, 2002, s.137]. Autorka opracowania stoi na stanowisku, że cechy
przedsiębiorcze charakteryzują nie tylko kierowników i szeregowych pracowników
organizacji dużych (w odniesieniu do których zdefiniowano przedsiębiorczość wewnętrzną), ale także członków przedsiębiorstw małych i średnich [SzelągowskaRudzka, 2008, s. 142-143].
Właściciel małego lub średniego przedsiębiorstwa stawiając pracownikom
określone wymagania dotyczące, np. zaangażowania, lojalności wobec firmy, dyspozycyjności, potrzeby podejmowania słusznych dla przedsiębiorstwa decyzji (w
∗
Dr Katarzyna Szelągowska-Rudzka, Katedra Ekonomii i Zarządzania, Wydział Przedsiębiorczości i Towaroznawstwa, Akademia Morska w Gdyni.
79
Cechy przedsiębiorcze pracowników małych przedsiębiorstw
n a p r z y k ł a d z i e p r z e d s i ę b i o r s t wa A l f a
zakresie przyznanych kompetencji), myślenia i działania dla jego dobra, wymaga
od pracowników zachowań przedsiębiorczych, które mogą mieć miejsce tylko w
sytuacji, gdy pracownicy ci posiadają cechy przedsiębiorcze, ewentualnie są tak
mocno zdeterminowani, iż owe cechy, pod wpływem sytuacji, będą w stanie w
sobie ukształtować i je skutecznie wykorzystywać [Sudoł, 2008, s. 32]. Oczywiście
nie wszyscy pracownicy będą zainteresowani tym, aby sprostać stawianym wymaganiom, nie wszyscy będą posiadali cechy przedsiębiorcze lub znajdą się w warunkach determinujących ich ujawnienie się i rozwój. Niemniej jednak, uznać należy,
że znajdą się takie osoby, które poprzez zaangażowanie w codzienną pracę będą się
wykazywały tymi cechami świadomie lub nieświadomie. Świadomie, jeżeli uzyskają wsparcie przedsiębiorcy - właściciela aktywnie poszukującego sojuszników w
zmaganiach prowadzących do rozwoju (lub przetrwania) organizacji. Posiadającego
cechy przedsiębiorcze i poszukującego tych samych cech u podwładnych. Doceniającego wszelkie przejawy zaangażowania, skuteczności, aktywności czy kreatywności poprzez stosowanie instrumentów motywowania (materialnego i pozamaterialnego) ukierunkowanych na pobudzanie cech przedsiębiorczych. Nieświadomie,
jeżeli pracownicy, pozostawieni sami sobie przez pracodawcę, muszą na własną
rękę poszukiwać sposobów poradzenia sobie z wyzwaniami i zadaniami, co może
wymagać od nich myślenia i działania jak przedsiębiorca - właściciel. Zatem słuszne wydaje się przypuszczenie, że przedsiębiorczy pracownicy są w firmie potrzebni.
Przedsiębiorczość pracowników wynikająca z posiadania przez nich cech
przedsiębiorczych, pozostawiona bez nadzoru i właściwego ukierunkowania na
realizacje celów (strategii) przedsiębiorstwa, może przybrać formę przedsiębiorczości nieuczciwej, przejawiającej się działaniem dla własnych korzyści, ale na koszt,
ryzyko i z wykorzystaniem zasobów należących do pracodawcy. Obawa przed takim właśnie działaniem pracowników może spowodować ograniczenie lub w ogóle
zaniechanie przez pracodawcę działań zmierzających do stworzenia warunków
kształtowania (pobudzania i wykorzystywania) cech przedsiębiorczych pracowników. Jeżeli obawa ta wzmocniona zostanie zagrożeniem „wychowania na własnej
piersi” przyszłego konkurenta, przedsiębiorca może wcale nie być zainteresowany
występowaniem cech przedsiębiorczych wśród podwładnych.
Zatem potrzeba posiadania i wykorzystywania przez pracowników małych i
średnich przedsiębiorstw cech przedsiębiorczych zależy od tego, czy:
- przedsiębiorca – właściciel jest zainteresowany tym, aby jego pracownicy wyróżniali się tymi cechami i potrafili je uaktywniać dla realizacji celów (strategii) jego
przedsiębiorstwa, czemu sprzyja posiadanie tych cech przez samego pracodawcę,
- przedsiębiorca stwarza warunki do ujawniania się tych cech wśród zatrudnionych
(np. stosuje aktywne narzędzia motywowania do zachowań przedsiębiorczych).
Aby zweryfikować empirycznie zaprezentowane rozważania przeprowadzono
badanie pilotażowe wśród pracowników przedsiębiorstwa Alfa. Celem tego badania
jest określenia jakie cechy przedsiębiorcze charakteryzują pracowników oraz czy
cechy te pokrywają się z cechami przedsiębiorczymi pracodawcy?
80
Katarz yna Szelągo wska -Rudzka
Przyjęto bowiem hipotezę, że zgodność tych cech u obu stron jest znaczącym
motywatorem do maksymalizowania wartości rynkowej firmy, a ewentualna dychotomia działać może na jej niekorzyść (brak skuteczności działania, destrukcja).
Wyniki i wnioski, poprzedzone syntetycznym opisem przedsiębiorstwa i jego właściciela, zamieszczono w dalszej części opracowania.
Charakterystyka przedsiębiorstwa i jego właściciela
Przedsiębiorstwo Alfa założone zostało w 1993 r., działa w branży budowlanej
i zaopatrzenia rolnictwa, zlokalizowane jest w Województwie WarmińskoMazurskim, zatrudnia około 15 osób. W opinii pracowników i konkurencji zajmuje
wiodącą pozycję na rynku lokalnym. Poprzez przedstawicieli handlowych dociera
do klientów znajdujących się na obszarze całego województwa, a nie tylko mieszczących się w pobliżu siedziby firmy.
Przedsiębiorstwo swoją pozycję na rynku zawdzięcza ciężkiej pracy, zaradności, trafnym decyzjom inwestycyjnym właściciela, którego wyróżniają również inne
cechy przedsiębiorcze, takie jak: umiejętność podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów, niezależność, odwaga, dążenie do rozwoju, aktywność, kreatywność, silna wola, konsekwencja w działaniu, umiejętność ponoszenia ryzyka, radzenia sobie ze stresem, zdolności organizacyjne, zdolności przekonywania. Pracownicy postrzegają właściciela jako osobę bardzo zaangażowaną w sprawy firmy, cieszącą się w środowisku lokalnym opinią lidera postępu, człowieka sukcesu, wzór do
naśladowania dla innych. Jednocześnie zwracają uwagę na to, że właściciel podobnego zaangażowania, myślenia w kategoriach korzyści dla przedsiębiorstwa, budowania pozytywnych relacji i zaufania klientów, radzenia sobie z codziennymi sytuacjami biznesowymi oraz ciężkiej pracy oczekuje od pracowników. Szczególnie zaś
ceni te osoby, które potrafią „odczytać intencje szefa”, są w stanie działać tak, jak
on sam by postępował w określonej sytuacji20.
Wyniki i wnioski z badania
Badanie dotyczące identyfikacji cech przedsiębiorczych pracowników przedsiębstwa Alfa przeprowadzono metodą wywiadu w kwietniu i maju 2008 roku
w siedzibie przedsiębiorstwa. Wzięło w nim udział 10 pracowników (co stanowi
67% załogi), w tym 70% kobiet i 30% mężczyzn. 80% respondentów stanowią szeregowi pracownicy (przedstawiciele handlowi, handlowcy, magazynier, pracownik
ds. administracyjno-finansowych), 60% osoby pracujące poniżej 5 lat i 40% zatrudnione w firmie od 6 do 12 lat. Wyniki badania prezentuje tabela 1.
Cechy najbardziej charakterystyczne dla pracowników badanego przedsiębiorstwa (najczęściej przez nich typowane) wskazują, z jednej strony, na posiadanie
przez tych pracowników atrybutów składających się na istotę przedsiębiorczości,
20
Niestety ze względu na brak systemu motywacyjnego promującego uzyskiwane wyniki
pracy w firmie miały miejsce odejścia najzdolniejszych i najbardziej wyróżniających się
pracowników. Pozostali skarżą się na niedostatki w zakresie narzędzi motywacyjnych i
autokratyczny styl kierowania właściciela.
81
Cechy przedsiębiorcze pracowników małych przedsiębiorstw
n a p r z y k ł a d z i e p r z e d s i ę b i o r s t wa A l f a
takich jak: zaradność, umiejętność rozwiązywania problemów (po 100%), kreatywność, zdolności organizacyjne, umiejętność ciężkiej pracy, odporność na stres (po
90%), aktywność, etyka w działaniu (po 80%), silna wola (70%), zaangażowanie,
autodyscyplina (po 60%).
Tabela 1. Cechy przedsiębiorcze pracowników przedsiębiorstwa Alfa
Cechy
świadomość własnego miejsca i roli w organizacji
zaradność – umiejętność radzenia sobie w każdej
sytuacji zawodowej
umiejętność rozwiązywania problemów
dążenie do rozwoju, ciągłego podwyższania
kwalifikacji zawodowych
przejawianie własnej inicjatywy, aktywność
kreatywność – umiejętność proponowania nowych
rozwiązań, modyfikacji istniejących
elastyczność w działaniu
silna wola
niezależność
autodyscyplina – konsekwentne dążenie do realizacji
celów (zadań)
zdolność przekonywania
zdolności organizacyjne
zdolności interpersonalne
skłonność do ryzyka
odwaga
umiejętność ciężkiej pracy
zaangażowanie na rzecz organizacji
przestrzeganie zasad etycznych w działaniu
odporność na stres
podporządkowanie przełożonym
b
Pracow.
szeregowi
63
100
b (%)
P.O.
kierownika
0
100
Razem
50
100
100
75
100
100
100
80
75
100
80
88
100
90
63
63
13
50
100
100
0
100
70
70
10
60
63
88
38
25
38
100
63
88
88
100
100
100
100
50
50
50
50
50
100
100
70
90
50
30
40
90
60
80
90
100
Respondenci mogli wskazać dowolną ilość odpowiedzi.
Źródło: opracowanie własne.
Z drugiej strony pokazują, że ramy przedsiębiorczości pracowników wyznaczają decyzje właściciela przedsiębiorstwa (100%), ograniczające także ich niezależność (10%), skłonność do ryzyka (30%) i odwagę (40%), które to cechy stanowią domenę właściciela. Z kolei niska częstotliwość wskazań świadomości własnego miejsca w organizacji (50%) wynika z braku czytelnego określenia kompetencji
pracowników21.
Analiza występowania poszczególnych cech przedsiębiorczych w podziale na
pracowników szeregowych oraz pełniących obowiązki kierownicze wskazuje, że ci
21
W przedsiębiorstwie brak opisów pracy i innych sformalizowanych instrumentów zarządzania zasobami ludzkimi (np. arkuszy ocen, zasad i regulaminów wynagradzania).
82
Katarz yna Szelągo wska -Rudzka
ostatni w większym stopniu wykazują się cechami świadczącymi o posiadaniu ducha przedsiębiorczości (odpowiedzi ze 100% ilością wskazań). Fakt ten nie budzi
wątpliwości z racji tego, że od kierowników w większym stopniu oczekuje się samodzielności i przypisuje im się większą decyzyjność. Z drugiej strony uwagę
zwraca to, że pracownicy ci w ogóle nie wyróżniają się niezależnością i nie mają
świadomości własnego miejsca w organizacji (0%), co jeszcze mocniej podkreśla
ich podporządkowanie właścicielowi. Struktura odpowiedzi pracowników na stanowiskach wykonawczych potwierdza posiadanie przez nich cech przedsiębiorczych.
Większość cech przedsiębiorczych charakterystycznych dla pracowników pokrywa się z przedsiębiorczymi cechami pracodawcy. Są to takie atrybuty jak: zaradność, umiejętność rozwiązywania problemów, umiejętność ciężkiej pracy, odporność na stres, kreatywność, dążenie do rozwoju, aktywność, zdolności organizacyjne (s.3-4). Brak zgodności dotyczy: niezależności, skłonności do ryzyka i odwagi.
Uwagi końcowe
Na bazie przeprowadzonego badania wysnuto następujące wnioski:
- Pracownicy badanego przedsiębiorstwa posiadają cechy przedsiębiorcze, które
wynikają nie tylko z ich cech charakteru, ale również z określonych sytuacji zawodowych, w których się znajdują.
- Sytuacje zawodowe występujące w firmie związane są z celami i wymaganiami
formułowanymi przez właściciela.
- Cechy przedsiębiorcze pracowników i właściciela w większości pokrywają się, co
wskazuje na wspólne dążenie obu stron do budowania wartości rynkowej firmy i jej
pozycji w otoczeniu. Wskazuje również na pozytywny stosunek właściciela do występowania cech przedsiębiorczych wśród zatrudnianych. Jednak zakres wykorzystania cech przedsiębiorczych pracowników wyznaczają granice ustalone przez
właściciela. Stąd pracownicy wyróżniają się atrybutami w większym stopniu ukierunkowanymi na realizację celów (strategii) określonych przez właściciela, niż
związanymi z samodzielnym identyfikowaniem i wykorzystywaniem pojawiających się w otoczeniu okazji.
Rozważania teoretyczne oraz badanie pilotażowe przeprowadzone wśród pracowników przedsiębiorstwa Alfa wskazują, że cechy przedsiębiorcze charakterystyczne są nie tylko dla właściciela firmy i kadr kierowniczych, ale również dla
szeregowych pracowników. Ich posiadanie i wykorzystywanie determinują warunki
określone przez pracodawcę (zakres uprawnień decyzyjnych, obowiązków, instrumenty motywowania) oraz występowanie u pracowników cech przedsiębiorczych
zbieżnych z cechami przedsiębiorczymi pracodawcy. Zbieżność owych cech przyczynia się do budowania wartości przedsiębiorstwa i jego pozycji konkurencyjnej
na rynku
Realizacja celu, jaki przyświecał badaniu (analiza cech przedsiębiorczych występujących wśród pracowników firmy Alfa i ich konfrontacja z cechami właściciela) oraz pozytywne zweryfikowanie postawionej hipotezy (występowanie zgodności
cech przedsiębiorczych pracodawcy i podwładnych) inspirują autorkę do dalszych
badań nad przedsiębiorczością pracowników w większej ilości małych przedsiębiorstw. Zwracają również uwagę na konieczność uwzględnienia w tych badaniach
83
Cechy przedsiębiorcze pracowników małych przedsiębiorstw
n a p r z y k ł a d z i e p r z e d s i ę b i o r s t wa A l f a
zagadnień dotyczących wpływu stylu kierowania przedsiębiorcy – właściciela na
posiadanie i aktywne wykorzystywanie przez podwładnych ich cech przedsiębiorczych. Uzyskane wnioski stanowią wytyczną do konstruowania przyszłego narzędzia pomiarowego.
Entrepreneurial Features of the Small Companies’ Employees – on the
Example of the Alfa Enterprise
Summary
It was indicated in the article, that entrepreneurial features characterize the
owner, people on managerial positions, as well as regular workers employed by the
Alfa enterprise. Employees’ entrepreneurial attributes in most cases coincide with
the attributes of the owner, which contributes to building the enterprises’ market
value. The obtained conclusions are an inspiration to the author in marking the direction of further research and a basis for an invitation to a discussion for all the
people interested in this issue.
Literatura
Kraśnicka T., 2002, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w
Katowicach, Katowice.
Sudoł S., 2008, Przedsiębiorczość – jej pojmowanie i czynniki ją kształtujące, [w:]
Jaremczuk K. (red.): Uwarunkowania przedsiębiorczości – różnorodność i zmienność. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prof. Stanisława Tarnowskiego w
Tarnobrzegu, Tarnobrzeg.
Szelągowska-Rudzka K., 2008, Cechy przedsiębiorcze – czy domeną tylko przedsiębiorców?, [w:] Jaremczuk K. (red.): Uwarunkowania przedsiębiorczości – różnorodność i zmienność. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prof. Stanisława
Tarnowskiego w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg.
84