Bilansowanie składników pokarmowych w gospodarstwie

Bilansowanie składników pokarmowych
w gospodarstwie ekologicznym
Bardzo duże znaczenie dla sukcesu w gospodarowaniu ekologicznym ma poznanie
zasobności gleby. Błędem jest stwierdzenie, że przecież w gospodarstwie ekologicznym plony są
niższe i roślina sobie „sama poradzi”. Gospodarowanie składnikami mineralnymi w rolnictwie
ekologicznym różni się radykalnie od nawożenia w rolnictwie konwencjonalnym. Zamiast
nawożenia mówimy o „żywieniu gleby” – zapewnieniu organizmom glebowym warunków do
przetwarzania substancji organicznej, aby stworzyć roślinom warunki do samodzielnego pobrania
potrzebnych składników. Nawożenie konwencjonalne polega na dostarczeniu dużych ilości
rozpuszczalnych form nawozów do wierzchniej warstwy ornej. W rezultacie korzenie nie są
zmuszane do aktywnego poszukiwania składników pokarmowych w głębszych warstwach, a dzięki
nadmiarowi składników jest ich mniej. W rolnictwie ekologicznym powinno się roślinę wraz z jej
strefą korzeniową (ryzosferą) traktować jako całość (Tyburski 2006). W strefie przy korzeniowej
znajduje się bowiem 50 do 100 razy więcej mikroorganizmów, które pomagają udostępnić składniki
pokarmowe roślinom.
Znaczenie systemu korzeniowego
Mówiąc o dostępności składników nawozowych musimy także zwrócić uwagę na prawidłowe
przekorzenienie gleby, a także sięgnąć do warstw głębszych:
Jak można zauważyć na powyższym, przykładzie wiele korzeni roślin uprawnych sięga głębiej niż
zajmuje poziom orny (w Polsce 20-25 centymetrów). Składniki z warstwy podornej są pobierane
przez rośliny - część z nich co prawda jest sprzedawana razem z plonem, ale wszystkie resztki roślinne
wracają na pole, wzbogacając poziom orny.
Drugim elementem, którym możemy wzbogacić zasobność gleb jest siew i przyorywanie poplonów.
W tym przypadku sto procent pobranych przez poplony składników wraca na pole. Należy jednak
1
zwrócić uwagę, na udatność poplonu. W przykładzie poniżej, wykazano, że udany poplon gorczycy1
(co prawda badanie było prowadzone w warunkach konwencjonalnych) wzbogacał glebę w ilość NPK,
która wystarcza dla najbardziej wymagających roślin uprawnych - łącznie 237 kg NPK, podczas gdy
nieudany tylko 88 kg NPK
Pobranie składników z plonem
zielonki [kg.ha -1 ]
127,3
140
98,6
120
100
51,1
80
43
39,1
60
5,8
40
20
0
N
P
pobranie z maksymalnym plonem zielonki
K
pobranie z minimalnym plonem zielonki
Pobranie składników z udanym i nieudanym plonem gorczycy białej.
W. Kisielewska, Wpływ terminu siewu gorczycy białej Sinapis alba L. na plon nasion, biomasy zielonej
oraz na zawartość glukozynolanów”. UTP 2009
Jakie składniki powinny być kontrolowane w gospodarstwie
ekologicznym
Analizy glebowe i ich interpretacja
Przejście od nawożenia mineralnego do gospodarowania składnikami odżywczymi.
Często zdarza się, że zasobność gleb w podstawowe składniki przedstawia dużo do życzenia. Należy
pamiętać, że gospodarstwo gdzie rozpoczyna się konwersję, ma swoją historię i bagaż nawożenia.
Jeżeli wyniki analizy gleby są bardzo słabe, to dobrze jest uzupełnić niedobory zanim zaczniemy
przestawiać je na produkcję ekologiczną. Zwracamy uwagę przede wszystkim na najniższe zasobności
i drastyczne niedobory.
Przygotowując się do przestawiania na produkcję
ekologiczną należy wykonać analizę chemiczną gleby
W Stacjach Chemicznych bądź innych laboratoriach analiz chemiczno-rolniczych należy zlecić
wykonanie analizy gleb dla upraw polowych i trwałych użytków zielonych. W badaniu podstawowym
oznaczane są:




1
odczyn gleby (pH w KCl),
zawartość fosforu (P2O5),
potasu (K2O),
magnezu (MgO)
przykład, badanie było prowadzone w warunkach konwencjonalnych;
2
Zawartość azotu nie jest oznaczana dla upraw polowych standardowo, ze względu na bardzo
dużą zmienność przyswajalnej formy tego składnika. W gospodarstwach uprawiających warzywa
polowe, dla bardziej precyzyjnego nawożenia możemy zażądać analizy ogrodniczej (oprócz
wymienionych składników, zasolenie, zawartość wapnia i azotu przyswajalnego).
W Centrum Doradztwa w Radomiu dokonano analiz gleb z 20 gospodarstw ekologicznych w
kraju. Wyniki były bardzo zróżnicowane. Obok gospodarstw posiadających gleby o zasobności bardzo
dobrej i dobrej, było sporo gospodarstw i konkretnych pól na których występowały drastyczne
niedobory składników – zakwaszone, o niedoborach fosforu, potasu i magnezu. Analiza tego stanu
rzeczy pozwoliła na pewne spostrzeżenia (nie będące jednak ściśle naukowym rozumowaniem, ze
względu na zbyt małą liczbę danych). Gospodarstwa, które prowadzą produkcje ekologiczną ponad 5
lat i gospodarstwa posiadające produkcje zwierzęcą miały zdecydowanie lepsze zasobności. W
gospodarstwach, które niedawno rozpoczęły przestawianie, szczególnie na działkach dzierżawionych
bądź świeżo nabytych było najwięcej niedoborów. Co ciekawsze rysuje się pewna zależność – im dalej
pole położone jest od ośrodka gospodarczego, tym więcej problemów. Wiąże się to prawdopodobnie
z gospodarką obornikiem - wywozi się go najczęściej na pola bliższe.
GOSPODARSTWO EKOLOGICZNE I (GLEBY LEKKIE)
pH
FOSFOR
POTAS
MAGNEZ
w KCl
wapnowanie
mg
zasobność
mg
zasobność
mg
zasobność
3,9
konieczne
8,9
niska
6,2
niska
2,9
niska
4,3
konieczne
23,3
b.wysoka
14
średnia
5
średnia
4
konieczne
7,5
niska
6,7
niska
3,5
średnia
4,8
potrzebne
7
niska
11,7
średnia
7,8
b.wysoka
4,4
konieczne
7,9
niska
4,7
b.niska
4
średnia
Źródło: analizy własne CDR Radom
Należy pamiętać, że gospodarstwo gdzie rozpoczyna się konwersję, ma swoją historię i bagaż
nawożenia. Jeżeli wyniki analizy gleby są bardzo słabe, to dobrze jest uzupełnić niedobory zanim
zaczniemy przestawiać je na produkcję ekologiczną. Zwracamy uwagę przede wszystkim na najniższe
zasobności i drastyczne niedobory. W gospodarstwie powyżej takim poważnym problemem jest
odczyn gleby. Żadne działania nawozowe bez podniesienia odczynu nie będą skuteczne. Trzeba się
także liczyć z faktem, że jednorazowe zastosowanie pełnej dawki nie podniesie odczynu do poziomu
wymaganego. W gospodarstwie należy wdrożyć program uprawy międzyplonów i zwiększyć ilość
upraw głęboko korzeniących się w celu podniesienia poziomu P i K. Racjonalne będzie zastosowanie
fosforytów mielonych i nawozów potasowych. Na przykład racjonalnym jest zaplanowanie
stosowania nawozu potasowego wiosną na polu przeznaczonym pod uprawę ziemniaka. Można
zastosować kainit, który zawiera ok. 12-15% potasu, ale również 3-6% Mg i szereg mikro-elementów.
Z kolei kalimagnezja (dostępna pod nazwą handlową „Patentkali”) jest nawozem bardziej
skoncentrowanym – zawiera 26-29% potasu i 9-10% magnezu, ale jest nawozem drogim.
GOSPODARSTWO EKOLOGICZNE II
pH
FOSFOR
POTAS
MAGNEZ
3
w KCl
wapnowanie
mg
zasobność
mg
zasobność
mg
zasobność
7,5
zbędne
22
b.wysoka
8,2
niska
13,2
b.wysoka
7,2
zbędne
19,4
wysoka
10
niska
12
b.wysoka
7,1
zbędne
32,6
b.wysoka
19,5
wysoka
15,6
b.wysoka
6,7
zbędne
13,8
średnia
17,2
wysoka
17,3
b.wysoka
7,2
zbędne
51,9
b.wysoka
18,3
wysoka
17,3
b.wysoka
Źródło: analizy własne CDR Radom
Gospodarstwo (faktycznie istniejące) prowadzi prawidłową gospodarkę nawozową. Następne próby
należy pobrać za 10 lat. Gospodarstwo to ma obsadę zwierząt 0,8 DJP/ha, uprawia warzywa, ma
wręcz modelowy płodozmian, stosuje poplony i rośliny bobowate, ponadto przygotowywane w nim
są komposty dżdżownicowe (wermikomposty).
Bilans próchnicy i substancji organicznej
Próchnica w glebie i jej znaczenie
Pochodząca z łaciny nazwa „humus” , używana zamiennie z nazwą próchnica, zapożyczona została z
egipskiego słowa oznaczającego żyzny namuł, jakim co roku po wylewie Nilu pokrywały się egipskie
pola dając możliwość trwania najwspanialszej starożytnej cywilizacji.
Polska nazwa „próchnica” najlepiej oddaje istotę procesu, w jakim powstaje. Części roślin muszą
„spróchnieć” czyli ulec rozkładowi do takiej postaci, że nie rozpoznaje się już struktury tkanek z
których powstały –jest to główna cecha podawana w definicjach naukowych.
Próchnica jest substancją bezpostaciową (amorficzną), która pod względem składu jak i procesów
biochemicznych doprowadzających do jej powstawania nie do końca jest poznana.
W powszechnym rozumieniu próchnicę glebową utożsamia się z substancją organiczną.
W glebie trwa nieustanny proces powstawania i rozkładu substancji organicznej, co zapewnia
obieg składników pokarmowych dla roślin.
Zawartość próchnicy w glebie kształtowana jest przez wiele czynników: ilość i jakość resztek
roślinnych, skład jakościowy i ilościowy mikroorganizmów, stosunki wilgotnościowe i temperaturę ,
skład mineralogiczny i stopień rozdrobnienia masy glebowej. Należy zaznaczyć, że każdy typ gleby
posiada swoisty rodzaj próchnicy, a jej zawartość w naszych glebach waha się od około 0,6% dla gleb
piaszczystych do 6% i więcej w madach próchnicznych i czarnoziemach.
Co wchodzi w skład materii organicznej?
Materia organiczna
Żywe organizmy
Mikro i makroorganizmy
Części roślin Szczątki organiczne
Substancja organiczna
Substancje próchnicze
4
Żywe organizmy – do których zaliczamy bakterie, grzyby, promieniowce, drobne zwierzęta glebowe,
larwy owadów, dżdżownice oraz podziemne części roślin stanowią 10-15 % materii organicznej w
glebie. Odpowiadają one za rozkład resztek organicznych. Efektem ich działalności jest obieg
składników pokarmowych w glebie. Składniki pokarmowe takie jak azot, fosfor, wapń czy
mikroelementy są pobierane z resztek roślinnych ulegających rozkładowi i wbudowywane w ich
organizmy. Po obumarciu składniki te są uwalniane do roztworu glebowego, skąd mogą być
ponownie pobrane przez rośliny.
Szczątki organiczne - obumarłe organizmy żywe i ich części znajdujące się w różnym stopniu
rozkładu, w których można zaobserwować strukturę tkanek.
Substancje próchnicze – bezpostaciowe, ciemno lub żółtawo zabarwione związki2. Są bogatym
źródłem azotu i fosforu – pobudzają i podtrzymują życie w glebie, spełniają istotną rolę w poprawie
struktury gleby. Ich budowa fizyczna i chemiczna powoduje, ze mogą „przytrzymywać” (sorbować)
inne składniki pokarmowe. Mówimy , że próchnica wchodzi w skład kompleksu sorpcyjnego gleby (w
skrócie zapisywany jako KS gleby) , do którego należą też najdrobniejsze części ilaste, jednak
próchnica ma kilka – kilkanaście razy większą pojemność sorpcyjną i odpowiada za 20-70% całkowitej
pojemności sorpcyjnej gleby. Co ważniejsze, kompleksy sorpcyjne oddają lub pobierają składniki
pokarmowe do i z roztworu glebowego w ten sposób, że nie powodują gwałtownych wzrostów i
spadków stężenia roztworu glebowego, które byłoby szkodliwe dla roślin – co nazywamy
właściwościami buforowymi.
Próchnica ma także dużą zdolność pochłaniania wody – każda część wagowa próchnicy może
zatrzymać do 3-5 części wagowych wody dostępnej dla roślin. Dzięki ciemnej barwie, sprzyja
lepszemu nagrzewaniu się gleb, poprawiając właściwości termiczne – gleby próchniczne, będące w
dobrej strukturze i nie nadmiernie uwodnione nazywamy glebami ciepłymi.
Próchnica glebowa odgrywa istotna role w tworzeniu gruzełkowatej struktury gleby i jej trwałości.
Czynnikami decydującymi o tych cechach są koloidalne związki próchniczne, kwasy huminowe i
fulwowe. Działając jak lepiszcze sklejają części mineralne w małe gruzełki, tworząc optymalne dla
rozwoju roślin warunki powietrzno-wodne.
Próchnica może nagromadzać wiele związków organicznych, takich jak witaminy, hormony,
antybiotyki.
Powstawanie próchnicy i jej zawartość w glebie.
Klimat Polski nie sprzyja nagromadzaniu się próchnicy, dość długi okres wegetacyjny, długie okresy
suszy powodują, że ulega ona mineralizacji. Przyjmuje się, iż 70-80 % substancji organicznej ulega w
glebie mineralizacji, a 20 -30 % humifikacji tj. tworzenia próchnicy.
2
takie jak kwasy huminowe, kwasy fulwowe, huminy oraz węglowodany (celuloza, lignina, skrobia)
tłuszczowce.
5
Właśnie z procesem humifikacji mamy do czynienia w procesie kompostowania.
Proces rozkładu próchnicy nazywamy mineralizacją. W trakcie jego trwania związki organiczne
rozkładają się do dwutlenku węgla, wody i amoniaku uwalniając jednocześnie składniki mineralne
(stąd nazwa). Składniki w formie organicznej, jeszcze niedostępnej dla roślin, możemy uruchomić
przyspieszając mineralizację np. poprzez obredlanie, bronowanie, opielanie. Napowietrzając glebę
powodujemy także wzrost temperatury - procesy tlenowego rozkładu przebiegają znacznie szybciej ,
podobnie wzrost temperatury przyspiesza tempo mineralizacji.
Ograniczeniu strat składników pokarmowych na skutek szybkiej mineralizacji substancji organicznej
sprzyja mniejsza intensywność uprawy mechanicznej, opóźnienie momentu uprawy roli oraz jak
najwcześniejszy wysiew rośliny następczej.
Miarą poprawnego gospodarowania jest utrzymanie co najmniej zrównoważonego bilansu substancji
organicznej w glebie. Jest to warunek podstawowy decydujący o żyzności, której wyznacznikiem jest
między innymi zawartość próchnicy w glebie. Bilans substancji organicznej są poprawiamy poprzez
wysycenie zmianowania roślinami pozostawiającymi dużo resztek pożniwnych, nawożenie nawozami
naturalnymi i organicznymi, uprawa międzyplonów, przyorywanie słomy.
Zbieranie słomy z pól i przeznaczenie jej do spalenia jest niczym innym jak gwałtowną mineralizacja –
tracimy całą substancję organiczną zawarta w słomie. Jeśli bilans substancji organicznej w glebie jest
niekorzystny to słomę zaorujemy lub zwracamy do gleby wraz z obornikiem.
Przybliżone dane dotyczące oddziaływania różnych grup roślin i nawozów na bilans substancji
organicznej daje tablica reprodukcji i degradacji substancji organicznej według Eicha i Kundlera. Na
podstawie tej tabeli możemy określić orientacyjny bilans substancji organicznej w glebie
Warstwa orna gleby (20 cm) na powierzchni jednego hektara waży około 3 000 ton, w związku z czym
czystej próchnicy (jako suchej masy) w glebie o zawartości 1 % jest 30 ton i odpowiednio 2 % - 60 ton.
Zawartość próchnicy w glebie można oznaczyć w laboratoriach analiz chemiczno rolniczych.
W dobrze zrobionym kompoście (gdzie zakończył się proces humifikacji) przy wilgotności 80% (
wilgotność świeżo wyciśniętej gąbki) znajduje się 0,2 tony humusu; przy wilgotności 60% (lekko
wilgotny) 0,4 tony.
Szczegółowy bilans próchnicy możemy sporządzić przy pomocy załączonego pliku „BILANS
PRÓCHNICY’
Optymalizacja odczynu gleby warunkiem udanej produkcji
Poniżej przedstawiono pięciostopniową skalę potrzeb wapnowania.
Przedziały potrzeb wapnowania
Kategoria agronomiczna
Zakresy pH dla przedziałów potrzeb wapnowania
6
gleby
Ograniczone*
konieczne
potrzebne
wskazane
zbędne
bardzo lekkie
do 4,0
4,1-4,5
4,6-5,0
5,1-5,5
od 5,6
lekkie
do 4,5
4,6-5,0
5,1-5,5
5,6-6,0
od 6,1
średnie
do 5,0
5,1-5,5
5,6-6,0
6,1-6,5
od 6,6
ciężkie
do 5,5
5,6-6,0
6,1-6,5
6,6-7,0
od 7,1
użytki zielone
do 5,0
5,1-5,5
5,6-6,0
* To jest odczyn najlepszy dla tego typu gleb
Źródło: IUNG PIB „Zalecenia nawozowe” 2005
Wskaźnik pH dla gleb przybiera najczęściej wartości od 4,0 do 7,5. Im niższa wartość tym
gleba kwaśniejsza. Powyżej 6,5 mówimy o glebach obojętnych i zasadowych. Najbardziej odpowiedni
odczyn został zaznaczony zaciemnieniem, „idealny” odczyn to górny zakres. Proszę zwrócić uwagę, że
dla gleb bardzo lekkich i lekkich wystarczy odczyn lekko kwaśny 5,1 do 6.0.
Ważną zasadą jest odkwaszenie gleb o przedziałach wapnowania koniecznym i potrzebnym.
Na takich glebach rośliny zawsze będą się rozwijały źle, a rośliny wrażliwe na niski odczyn (jęczmień,
pszenica, kukurydza, lucerna, koniczyna, soja, groch) mogą nie wydać plonu. Pola takie należy
zwapnować w pierwszej kolejności. Zanim zwapnujemy możemy uprawiać rośliny odporne na
zakwaszenie (żyto, seradelę, łubin żółty czy trawy).
Wapno do wapnowania powinno być dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym.
Warto wiedzieć, że takie dopuszczenie jest udzielane do wapien będących naturalnymi kopalinami –
skał wapiennych lub dolomitowych (zawierają dodatkowo magnez), które zostały poddane tylko
mieleniu i przesiewaniu. Wapna nawozowe zawierają różną zawartość czystego składnika (CaO).
Wapna niemagnezowe od 30 do 60% CaO. Wapna magnezowe więcej. Jednorazowe zastosowanie
wapna magnezowego to 300 do 500 kg magnezu – ilość wystarczająca roślinom na dziesięciolecia.
Dawki nawozów wapniowych w tonach CaO na hektar
Kategoria agronomiczna gleb (ciężkość)
Na użytkach
Potrzeby wapnowania gleb
średnie** ciężkie
zielonych
bardzo lekkie
lekkie*
Konieczne
3,0
3,5
4,5
6,0
3,5
Potrzebne
2,0
2,5
3,0
3,0
2,5
Wskazane
1,0
1,5
1,7
2,0
1,5
Ograniczyć
0
1,0
1,0
0
0
Zbędne
0
0
0
0
0
* dla gatunków wrażliwych jak dla średnich ** dla gatunków niewrażliwych jak dla lekkich
7
Źródło: IUNG PIB „Zalecenia nawozowe” 2005
Rozwój mikroflory zależnie od odczynu
Grupa
Drobnoustroje
drobnoustrojów
Odczyn
optymalny
Dolna
granica
tolerancji
Drobnoustroje
grzyby
4-5
1,5-2,0
rozkładające
amonifikatory
6,2-7,0
-
materię
denitryfikatory
7,0-8,0
-
organiczną
nitryfikatory
6,5-7,2
4,8-5,0
uruchamiające P
6,5-7,5
-
lucerny
6,8-7,2
4,9-5,0
koniczyny
6,8-7,2
4,2-4,7
Bakterie
grochu
6,5-7,0
4,0-4,5
asymilujące
wyki
6,5-7,0
4,0-4,5
azot
łubinu
5,5-6,5
3,2-3,5
seradeli
5,5-6,5
3,2-3,5
Azotobacter
6,5-7,5
5,5-6,0
Clostridium
5,0-7,0
4,7-5,0
Symbiotyczne:
Niesymbiotyczne:
pasterianum
K. Jończyk, Nawożenie w gospodarstwie ekologicznym, Radom 2009
Bilansowanie azotu, fosforu, potasu, magnezu
Bilans azotu możemy przeprowadzić posługując się z jednej strony pobraniem i wyniesieniem N wraz
z plonem oraz wyliczeniu źródeł azotu dostępnego dla roślin (przedplon, opad z deszczem, asymilacja
przez mikroorganizmy żyjące w glebie, nawożenie nawozami naturalnymi i kompostem, przyorywanie
słomy itp.
Bilanse azotu w gospodarstwie rolnym
- bilans na poziomie gospodarstwa
- bilans na powierzchni pola
Zawartość azotu mineralnego w glebie może być znaczna:
8
Zawartość Nmin
Kategoria agronomiczna gleby
bardzo
niska
niska
średnia
wysoka
bardzo
wysoka
Bardzo lekka
do 30
31-50
51-70
71-90
pow.90
Lekka
do 40
41-60
61-80
81-100
pow.100
Średnia i ciężka
do 50
51-70
71-90
91-100
pow.100
Źródło: T.Jadczyszyn, J.Kowalczyk, W.Lipiński: "Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i
trwałych użytków zielonych", IUNG PIB Puławy 2010
Zawartość fosforu, potasu i magnezu
Szczególna uwagę należy zwrócić na zawartość bardzo niską i niską – tam rośliny będą
cierpiały na niedobór składników. Na tych polach należy wsiewać głęboko korzeniące się rośliny
(motylkowate, poplony), wsiewać poplony na przyoranie, nawozić je kompostem lub obornikiem.
Przy drastycznych niedoborach rozważyć należy nawożenie dozwolonymi w rolnictwie ekologicznym
nawozami mineralnymi.
Pobranie składników pokarmowych z plonem głównych.
Plon główny
Plon uboczny
Stosunek
plon
główny :
uboczny
Plon główny i uboczny
Roślina
azot
(N)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
18.9
21.0
17.4
16.3
15.7
17.9
16.1
15.5
16.5
20.5
8.24
8.70
8.02
8.02
7.79
8.24
8.02
7.79
8.70
7.56
5.16
5.52
5.76
5.76
5.76
5.52
5.64
5.52
6.12
7.80
5.20
5.50
5.00
5.50
5.50
5.90
5.90
12.90
6.10
10.60
1.83
1.83
2.06
2.29
2.06
2.29
2.74
4.58
2.97
6.64
12.00
12.84
13.92
14.40
14.16
14.52
18.84
22.44
16.32
23.04
0.90
0.90
0.80
0.80
1.10
1.00
1.10
1.00
0.90
2.00
23.7
25.1
22.3
21.0
21.6
24.1
22.2
28.4
22.0
41.7
9.85
10.30
9.85
9.62
10.10
10.80
10.80
12.40
11.50
20.80
15.10
16.30
18.70
16.40
21.60
21.10
21.90
27.90
20.80
53.90
39.8
34.3
55.0
54.0
12.40
9.62
15.80
16.50
13.60
12.90
15.50
22.40
13.40
16.80
12.00
10.00
3.21
4.12
3.66
2.98
20.64
21.12
18.48
11.40
0.90
1.00
1.00
1.00
54.2
48.6
67.0
68.0
16.00
13.50
19.50
19.50
36.40
32.40
33.90
33.80
25.4
9.16
9.48
11.40
3.44
18.72
1.00
35.3
12.40
26.50
33.6
33.6
50.0
28.0
15.60
15.10
17.60
16.00
10.40
9.96
9.24
23.90
6.90
5.30
7.00
15.00
3.44
3.21
3.89
8.93
20.40
14.40
24.96
49.80
1.50
1.50
1.50
1.80
44.5
40.3
49.5
60.5
21.90
20.20
24.70
23.40
39.90
31.60
53.20
46.70
Zboża
Pszenica ozima
Pszenica jara
Jęczmień ozimy
Jęczmień jary
Żyto
Pszenżyto
Owies
Kukurydza
Mieszanki zbożowe
Gryka
Strączkowe
Bobik
Grochy
Łubiny
Soja
Mieszanki zbożowostrączkowe
Oleiste i przemysłowe
Rzepak, nasiona
Len oleisty, nasiona
Gorczyca, nasiona
Słonecznik, nasiona
fosfor potas
(P2O5) (K2O)
azot
(N)
fosfor potas
(P2O5) (K2O)
azot
(N)
fosfor potas
(P2O5) (K2O)
9
Korzeniowe
Wczesny ziemniak
3.0
1.15
5.28
2.10
0.46
3.60
0.15
Ziemniak późny
3.1
1.15
5.76
2.60
0.69
4.08
0.20
Burak cukrowy
1.7
0.92
2.28
3.60
0.92
6.60
0.70
Burak pastewny
1.8
0.92
3.36
3.30
0.92
6.24
0.40
Inne korzeniowe
1.8
0.92
2.52
3.50
0.80
7.32
0.40
Pastewne
Kukurydza na zieloną
3.7
1.37
4.56
masę
Koniczyna na zieloną
5.1 11.50
5.28
masę
Lucerna na zieloną masę
6.1
1.37
5.64
Koniczyna z trawami
4.8
1.15
5.64
(z.m.)
Lucerna z trawami (z.m.)
5.2
1.60
5.88
Strączkowo-zbożowe
4.8
1.60
6.48
(z.m.)
Trawy (z.m.)
5.1
1.37
5.88
Owies (z.m.)
4.0
1.37
5.52
Żyto (z.m.)
4.1
1.37
5.28
Słonecznik (z.m.)
4.2
1.60
5.16
Kapusta pastewna (z.m.)
4.2
1.15
6.00
Inne nie motylkowe (z.m.)
4.0
1.37
4.68
Inne motylkowe (z.m.)
4.8
1.37
4.68
Rzepak (z.m.)
4.5
1.37
5.76
Seradela (z.m.)
4.5
1.37
4.68
Źródło: T. Jadczyszyn, Dobre praktyki w nawożeniu użytków rolnych. Radom 2013
3.3
3.9
4.0
3.3
3.2
11.50
1.37
1.60
1.37
1.15
5.76
6.60
6.48
6.24
5.40
3.7
1.37
4.56
5.1
11.50
5.28
6.1
1.37
5.64
4.8
1.15
5.64
5.2
1.60
5.88
4.8
1.60
6.48
5.1
4.0
4.1
4.2
4.2
4.0
4.8
4.5
4.5
1.37
1.37
1.37
1.60
1.15
1.37
1.37
1.37
1.37
5.88
5.52
5.28
5.16
6.00
4.68
4.68
5.76
4.68
W glebie trwa nieustanny proces dostarczania i utraty składników pokarmowych. Aby dowiedzieć się
jak on dokładnie przebiega, trzeba dokonać dość skomplikowanych obliczeń bilansu składników. Nie
wdając się w obliczenia warto znać główne zasady bilansowania składników:
 w wyniku wietrzenia minerałów corocznie na hektarze uwalniane jest przyswajalnych
dla roślin: 7 kg P2O5; 15 kg K2O; 17 kg MgO;
 z opadem atmosferycznym na hektar spada: 20 kg N; 2,5 kg P2O5; 10 kg K2O; 12 kg
MgO;
 na skutek procesów denitryfikacji i wymywania z gleby (lekkiej ) tracimy rocznie: 15
kg N; 10 kg P2O5; 10 kg K2O; 30 kg MgO;
 bilans składników w przybliżeniu będzie więc wynosił:
+10 kg N; -0,5 kg P2O5; +17 kg K2O; -1kgMgO;
Taki bilans uzyskamy gdy gleba będzie miała uregulowany odczyn i nie będą zachodziły procesy erozji
(zmywania/zwiewania drobnych cząstek gleby)
 duże ilości składników pozostawiają przedplony3;
Aby uzmysłowić sobie, jakie ilości składników nawozowych są potrzebne dla roślin można sporządzić
przykładowy bilans. Uprawiamy pszenicę ozimą po łubinie białym. Spodziewamy się plonu w
wysokości 4 ton z hektara.
Tabela 9. Bilans składników wygląda następująco:
Potrzeby pokarmowe pszenicy
3
N
P2O5
K 2O
MgO
Dane według „Organic agriculture” B.Sarapatka, J.Urban, Prague 2009
10
pobranie z plonem
96
40
60
12
straty
15
2,5
10
30
111
42,5
70
42
z wietrzenia
0
7
15
17
z opadu
20
2,5
15
12
z resztek pożniwnych przedplonu
60
10
54
25
wiązany symbiotycznie
15
95
19,5
84
54
-16
-23,5
+14
+12
Potrzeby
Źródła
Dostarczone
Bilans dla 1 ha pszenicy
Źródło: opracowanie własne
Aby uzyskać zakładany plon, nie zubażając gleby powinniśmy wnieść brakujące składniki np. 10 ton
obornika, który będzie zawierał 50 kg N (ale tylko połowa może być pobrana w pierwszym roku,
reszta zostanie dla roślin następczych); 30 kg P2O5; 60 kg K2O i 15 kg MgO.
Mając dostateczną ilość składników pokarmowych, przy sprzyjającej pogodzie możemy uzyskać
nawet większy plon niż zakładany.
Bilans dla składników mineralnych możemy znaleźć w załączonym pliku BILANS SKŁADNIKÓW
MINERALNYCH W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM
Użyteczne linki i literatura
1. kalkulatory potrzeb nawożenia znajdziemy tutaj:
https://nawozy.eu/wiedza/multimedia/kalkulatory
2. „Dobre praktyki w nawożeniu użytków rolnych” zbiorowe pod redakcją J. Igrasa. Radom 2013
3. „Rolnictwo ekologiczne” B.Sarapatka, J.Urban, Warszawa 2012
11
Dokładne dane dotyczące pobrania składników z plonem
Zawartość składników pokarmowych w plonie roślin uprawnych
Roślina
Plon główny
i uboczny
Stosunek
ziarno : słoma
korzenie : liście
Pszenica
(86% s.m.*)
1:1,1
Pszenica ziarno
(86% s.m.)
1:1,1
Białko Ogółem
(% BO)
Jęczmień ziarno
(12% BO)
(86% s.m.)
1:1
Żyto ozime ziarno
(86% s.m.)
1:1,4
Pszenżyto ziarno
ziarno (12% BO)
ziarno + słoma
słoma
(14% BO)
ziarno + słoma
słoma
Plon
7
7
6,5
6
ziarno + słoma
słoma
Jęczmień browarny ziarno (10.5% BO)
(86% s.m.)
ziarno + słoma
1:1
słoma
18
24
5
22
28
5
8
17
8
15
6
18
6
25
5
14
19
5
6
11
3
8
MgO
S
2
21
14
6
11
3
2
6
8
8
8
4
2
23
17
3,5
1,5
2
4
2
2
23
17
3,5
1,5
2
2
6
11
3
2
2
6
3,5
1,5
4
2
26
20
12
3
2
2
6
3,5
1,5
4
2
23
17
12
3
2
4
2
21
14
11
3
22
5
(86% s.m.)
1:1,3
K2O
kg/t świeżej masy plonu
22
5
ziarno + słoma
słoma
(12% BO)
P2O5
t/ha
św.m.**
ziarno + słoma
słoma
(11% BO)
N
3,5
1,5
2
4
2
3,5
1,5
12
Owies
(86% s.m.)
1:1,5
Kukurydza na
ziarno
/CCM
(86% s.m.)
1:1,5
Groch/peluszka
(86% s.m.)
1:1
Łubiny
(86% s.m.)
1:1.5
Rzepak nasiona
(91% s.m.)
1:2
Ziemniak
(22% s.m.)
1:1,05
Burak cukrowy
(23% s.m.)
1:0,4
Roślina
Stosunek
ziarno : słoma
korzenie : liście
Burak pastewny
(15% s.m.)
1:0,4
Kukurydza-silos
(28% s.m.)
Koniczyna
czerwona
(20% s.m.)
Koniczyna
czerwona
(20% s.m.)
Lucerna
(20% s.m.)
Życica
(20% s.m.)
Koniczyna z
trawą
(20% s.m.)
Koniczyna z
trawą
ziarno (11% BO)
ziarno + słoma
słoma
5,5
ziarno (10% BO)
6,5
15
22
4
8
15
8
ziarno + słoma
słoma
nasiona (26% BO)
4
nasiona + słoma
słoma
nasiona
2
nasiona + słoma
słoma
(23% BO)
3
nasiona + słoma
słoma
bulwy
30
bulwy + łęciny
łęciny
korzenie
45
korzenie + liście
liście
Plon główny
Plon
i uboczny
Białko Ogółem
t/ha
(% BO)
św.m.**
korzenie
60
części nadziemne
12
3
2
32
17
5
2
3,2
1
6
3,8
1,5
2
32
12
35
9
3,5
11,3
36
51
15
4
69
10
33
47
7
3,5
4,5
2
1,8
4,6
4
2,5
11
14,6
3,6
13,7
19,7
3,6
18
24
3
1,4
1,6
0,4
1
1,8
1,1
20
2,5
1,5
32
18
6
4
1,4
29,9
11
10
50
20
4
5,6
3,2
2,5
6
5
2,1
4,6
1,8
5
8
1,5
0,3
0,8
0,8
0,8
1,5
1
P2O5
K2O
N
14
2
2
MgO
6
4
5
8
1,5
0,3
0,6
0,5
0,3
0,5
0,3
S
kg/t św.m. plonu
1,8
korzenie + liście
liście
części nadziemne
6
0,9
3
3
3,6
1,2
0,8
0,5
5
4
0,3
0,8
0,8
0,4
0,3
46,5
3,8
1,6
3,5
1,2
0,5
50
5,5
1,3
5
0,7
1
50
5,5
1,3
5
0,7
1
50
6
1,4
5
0,7
1
50
4,8
1,6
6,5
0,7
1
50
5,2
1,4
6,2
0,7
1
50
5,3
1,4
6,2
0,7
1
zielonka
części nadziemne
zielonka
części nadziemne
zielonka
części nadziemne
zielonka
koniczyna : trawa
50 : 50 zielonka
koniczyna : trawa
13
(20% s.m.)
Lucerna z trawą
(20% s.m.)
Łubin
(20% s.m.)
Seradela
(20% s.m.)
Żyto na zielonkę
(15% s.m.)
Rzepak, rzepik
na zielonkę (15%
s.m.)
Międzyplony
(15% s.m.)
Trawa na nasiona
1:8
70 : 30 zielonka
lucerna : trawa
70 : 30 zielonka
części nadziemne
zielonka
części nadziemne
zielonka
części nadziemne
zielonka
części nadziemne
zielonka
części nadziemne
zielonka
nasiona + słoma
słoma
nasiona
50
5,5
1,5
6,5
0,7
25
5
1,4
4,7
0,5
15
4,5
1,4
4,7
0,5
25
4
1,4
5
0,5
20
4,5
1,4
4,5
0,5
25
3,5
1,1
4,5
0,5
0,8
22,1
142
15
7,8
31,8
3
6,6
215
26
1,7
33,8
4
1
1
1) Düngung 1998. Hinweise und Richtwerte für die ladwirtschaftliche Praxis.
Leitfaden zur Umsetzung der Düngeverordung. Ministerium für Ladwirtschaft und
Naturschutz des Landes Mecklenburg-Vorpommern – dane skorygowane;
* sucha masa;
** świeża masa, naturalna zawartość wody w roślinach podczas zbioru.
14