Choroby wektorowe

Choroby wektorowe
Wektory to organizmy, które są przenosicielami patogenów lub pasożytów. Poprzez
wędrówkę i
kontakt z otoczeniem przenoszą groźne drobnoustroje na inne
organizmy, często na ludzi. W ten sposób mogą wywołać choroby, które zagrażają
życiu lub zdrowiu człowieka. Przykładem wciąż groźnej choroby pasożytniczej jest
malaria, która w 2010 roku pochłonęła 660 000 ofiar, natomiast w ostatnim czasie
znacznie wzrosło rozpowszechnienie gorączki denga, której wzrost na przełomie 50
lat jest 30-krotny. Do innych chorób przenoszonych przez wektory zaliczamy między
innymi Gorączkę Zachodniego Nilu, chikungunyę, kleszczowe zapalenie mózgu,
czy boreliozę.
Wektorami są m.in: komary, kleszcze, moskity, wszy, pchły, pluskwiaki.
W naszym klimacie zagrożenie stanowią przede wszystkim dwie choroby wektorowe:
kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) oraz borelioza.
Kleszcze
Kleszcze należą do gromady pajęczaków, do której zaliczamy także pająki i roztocza.
Wyglądem przypominają małe, czarne pajączki, które wydają się zupełnie
nieszkodliwe.
W
rzeczywistości
te
niepozorne
osobniki są jednymi z najbardziej niebezpiecznych
pasożytów
atakujących
występuje
kilka
człowieka.
gatunków
W
Polsce
kleszczy,
jednak
najbardziej rozpowszechniony jest kleszcz pospolity
(łac. Ixodes ricinus).
Kleszcze podczas cyklu rozwojowego przeobrażają się od najmniejszego stadium –
larwy, poprzez nimfę wielkości ziarnka maku, aż do postaci dorosłej wielkości dużej
główki szpilki.
Każda postać rozwojowa kleszcza potrzebuje do
dalszego
przeobrażania posiłku z krwi, po którym
kleszcz pęcznieje i jest wtedy już dobrze widoczny na
skórze.
Kleszcze żywią się krwią zwierząt i ludzi. W czasie ukłucia przekazują
do krwi
bakterie i wirusy, które mogą wywoływać groźne choroby zakaźne. Typowymi
miejscami ukąszenia u człowieka są: głowa, uszy, miejsca zgięcia dużych stawów,
ręce i nogi. Z racji tego, iż ślina kleszcza zawiera wiele substancji biochemicznych w
tym substancje łagodzące ból, ukąszenie kleszcza jest bezbolesne.
Kleszcze występują powszechnie na terenie całego kraju. Możemy spotkać je w
lasach i na obrzeżach lasów, na obszarach porośniętych trawą, zaroślami, na łąkach,
nad brzegami rzek i jezior. Pojawiają się także na działkach i w parkach. Mogą
zostać przeniesione do domów przez psy, kwiaty, gałęzie lub na ubraniu. Są aktywne
od wczesnej wiosny do późnej jesieni.
Jak usunąć kleszcza?
Wczepionego kleszcza usuwamy jak najszybciej za pomocą pęsety lub przyrządu do
usuwania kleszczy. Chwytamy go jak najbliżej skóry,
a
następnie
delikatnie,
ale
pewnym
ruchem
odrywamy go od skóry nie obracając. Nie należy
paraliżować
substancjami,
kleszcza
ponieważ
tłuszczami
może
to
lub
innymi
spowodować
wstrzyknięcie większej ilości materiału zakaźnego do
ciała.
Po wyjęciu kleszcza ranę należy zdezynfekować, a
ręce dokładnie umyć. Miejsce ukąszenia należy
obserwować przez kolejne tygodnie - w wypadku wystąpienia rumienia, obrzęku lub
pojawienia się objawów grypopodobnych należy jak najszybciej skonsultować się z
lekarzem.
Choroby przenoszone przez kleszcze
 Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)
Jest chorobą wirusową ośrodkowego układu nerwowego przenoszoną przez
kleszcze. KZM wywoływane jest przez wirusy z rodziny Flaviviridae. Do zakażenia
dochodzi
podczas
ukłucia
przez
zakażonego
kleszcza
lub
spożycia
niepasteryzowanych produktów mlecznych pochodzących od zakażonych zwierząt.
U części osób choroba może przebiegać łagodnie i tylko badanie krwi potwierdza
zakażenie. W innych przypadkach przebieg choroby jest dwufazowy:
Pierwsza faza choroby pojawia się po 7-14 dniach od kontaktu kleszczem i
przebiega z gorączką ok.38*C, oraz objawami podobnymi do grypy. Objawy te
utrzymują się około tygodnia.
Druga faza choroby występuje po kilku dniach lepszego samopoczucia. Objawy:
gorączka, bóle głowy, wymioty, nudności, utrata przytomności oraz zespół zapalenia
opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu. Objawy zwykle ustępują po 2-3
tygodniach.
W
lżej przebiegających
przypadkach następuje
całkowite
wyzdrowienie,
w
przypadkach cięższych chorzy cierpią na długotrwałe lub trwałe powikłania
neurologiczne, takie jak porażenia nerwów lub niedowłady kończyn, oraz zmiany
psychiczne i emocjonalne, które znacznie pogarszają jakość życia.
Na KZM można zachorować w każdym wieku. Osoby narażone na KZM to przede
wszystkim: leśnicy, służby mundurowe, rolnicy, pracownicy zatrudnieni przy wyrębie
lasów, budowie utrzymaniu dróg, sieci energetycznych, myśliwi, weterynarze,
grzybiarze, dzieci i młodzież w czasie letniego wypoczynku, turyści piesi i rowerowi i
wielu innych.
Skutecznym sposobem pozwalającym uniknąć kleszczowego zapalenia mózgu
jest szczepienie ochronne. Szczepienie przeciwko Kleszczowemu Zapaleniu
Mózgu jest szczepieniem zalecanym zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych
w Polsce z 2014 roku.
 Borelioza
Jest wieloukładową chorobą zakaźną wywołaną przez bakterie należące do krętków
z rodzaju Borrelia burgdorferi, przenoszona na człowieka i niektóre zwierzęta przez
kleszcze. Czasami początek choroby przebiega bezobjawowo. Bakteria może wejść
w stan utajenia, wówczas mimo istnienia zakażenia nie obserwuje się żadnych
objawów klinicznych. Stan taki może w każdej chwili przejść w aktywną postać
choroby.
Wczesne rozpoznanie choroby jest ważne z dwóch powodów:
 im wcześniejsze leczenie, tym większe prawdopodobieństwo wyleczenia,
 tylko w najwcześniejszym okresie występują (choć nie u wszystkich
pacjentów) objawy, pozwalające na stosunkowo łatwe rozpoznanie tej
choroby.
W okresie późniejszym (przewlekłym) znacznie trudniej rozpoznać tę chorobę.
Objawy wczesnej fazy boreliozy
Ogólne: złe samopoczucie, objawy grypopodobne, zmęczenie, bóle mięśniowostawowe, gorączka
Skórne: charakterystyczna zmiana skórna rozprzestrzeniająca się koncentrycznie
wokół miejsca ugryzienia kleszcza, tak zwany „rumień wędrujący”. Za typowy
rumień uważa się zmianę skórną o średnicy przynajmniej 5 cm ,stopniowo z czasem
blednącą od środka. Pojawia się zwykle kilka dni po ukłuciu kleszcza. Po kilku
tygodniach
rumień
wędrujący
może
ustąpić
samoistnie,
ale
zakażenie
rozprzestrzenia się na wiele układów i narządów..
Neurologiczne: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bóle głowy, sztywność
karku, porażenia nerwów (najczęściej twarzy), bóle korzeniowe (tzw. „korzonki”),
zaburzenia czucia, zapalenie mózgu.
Stawowe: obrzęki i bóle stawów (zwykle zajęte są duże stawy: kolana, barki, łokcie).
Sercowe: zaburzenia rytmu serca.
Objawy przewlekłej boreliozy
Stawowo-mięśniowe: bóle stawów, ścięgien i mięśni, nawracające zapalenia
stawów.
Neurologiczne: niedowłady, postępujące zapalenie mózgu, zaburzenia czucia,
koncentracji, pamięci, nastroju, drażliwość, zmiany osobowości.
Skórne: zmiany zanikowe skóry.
Po zastosowaniu odpowiedniego leczenia najczęściej dochodzi do całkowitego
wyzdrowienia. W nielicznych przypadkach choroba staje się przewlekła i objawy
mogą utrzymywać się przez dłuższy okres czasu.
Sposobem uniknięcia przykrych skutków chorób przenoszonych przez
kleszcze
jest
stosowanie
zasad
zmniejszających
ukąszenia i zakażenia. W tym celu należy:
prawdopodobieństwo

nosić odpowiednią odzież w lesie zakrywającą jak najwięcej części ciała
(koszula z długimi rękawami, długie spodnie i zakryte buty),

stosować środki odstraszające kleszcze,

unikać chodzenia w wysokiej trawie i krzakach,

po powrocie do domu z wycieczki w tereny zielone dokładnie obejrzeć swoje
ciało.
Malaria
Malaria (inaczej zwana zimnicą) jest śmiertelną chorobą pasożytniczą. Wywołana
jest przez pasożyta o nazwie Plasmodium, który jest transmitowany przez zakażone
komary. Do zakażenia może także dojść
w wyniku przetaczania krwi,
przeszczepiania zarażonych narządów czy używania niesterylnych strzykawek i igieł.
Malaria występuje w ponad 100 krajach świata – przede wszystkim w obszarach
tropikalnych: w Afryce, w Ameryce Środkowej i Południowej, w Azji PołudniowoWschodniej i na wyspach Pacyfiku. To jeden z trzech najpoważniejszych problemów
zdrowia publicznego na świecie, obok HIV/AIDS oraz gruźlicy. Spośród chorób
zakaźnych zawleczonych do Polski to schorzenie jest coraz częstsze i nadal
śmiertelnie niebezpieczne.
Objawy schorzenia są tak różnorodne, że często występują pomyłki przy stawianiu
diagnozy.
Objawy choroby to napadowe dreszcze i uczucie zimna, wysoka gorączka, uczucie
nadmiernego gorąca i pocenie się.
Dalszym etapem choroby jest postępująca niedokrwistość i ogólne wyniszczenie
organizmu człowieka. Do napadowych objawów dołączają się przewlekłe bóle głowy,
nudności, wymioty, postępujące osłabienie.
Po kilku tygodniach opisanych wyżej burzliwych i napadowych objawów malarii
może ona przejść w postać przewlekłą bezobjawową, uzewnętrzniającą się
ponownie przy zmniejszeniu ogólnej odporności organizmu..
Ponieważ zarodźce malarii są w stanie z krwią dotrzeć do każdego narządu
wewnętrznego, powikłania choroby mogą być bardzo różne. Jeśli zaatakowany jest
centralny układ nerwowy, to rozwija się tzw. malaria mózgowa, która może
przebiegać z zaburzeniami świadomości, śpiączką, napadami drgawkowymi. Malaria
może się także objawić ostrą niewydolnością nerek, która wymaga okresowej
dializoterapii
lub
niewydolnością
oddechową,
wymagająca
podłączenia
do
respiratora.
Ta niebezpieczna choroba pasożytnicza grozi turystom w ciepłych strefach
klimatycznych. Dotyczy również Polaków. Śmiertelność z powodu malarii jest w
Polsce wielokrotnie wyższa, niż w krajach zachodniej Europy. Powodem jest
zlekceważenie
zaleceń
dotyczących
profilaktycznego
przyjmowania
leków
przeciwmalarycznych oraz niewłaściwa chemioprofilaktyka . Dlatego przed podróżą
w rejony występowania malarii należy zadbać o profilaktykę.
Obecnie nie ma szczepionki przeciwko malarii.
Sposobem na zminimalizowanie ryzyka zachorowania jest ochrona przed
ukłuciem komarów. Należy nosić odpowiednią odzież ( długie spodnie, skarpetki,
koszule
z
długim
rękawem,
zakryte
buty).
Stosować
odpowiednie
leki
przeciwmalaryczne. Przebywać w pomieszczeniach zamkniętych po zachodzie
słońca, sypiać pod moskitierą.
Inne choroby przenoszone przez wektory:
anaplazmoza granulocytarna, babeszjoza, bartoneloza, tularemia, dur powrotny,
gorączka środziemnomorska, gorączka Q, kleszczowa gorączka Kolorado, ospa
riketsjoza.