Agresja dziecka w wieku przedszkolnym

AGRESJA DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
I SPOSOBY JEJ ELIMINOWANIA
Jakość relacji międzyludzkich skłania do głębokich refleksji nad kształtem życia
współczesnego człowieka. Duży niepokój budzi przemoc i brutalność działań
skierowanych przeciwko drugiemu człowiekowi. Od wielu lat w mediach pojawiają się
sygnały dotyczące bulwersujących zachowań dzieci i młodzieży. Agresję obserwujemy
nie tylko w filmach dla dorosłych ale także w bajkach dla dzieci.
Problem agresji dotyczy ludzi w każdym wieku nawet dzieci w wieku przedszkolnym.
Dzieci agresywne sprawiają dużo trudności zarówno nauczycielom jak i rodzicom.
Wywołują konflikty, biją inne dzieci, skarżą, przezywają, niszczą lub uszkadzają
przedmioty, męczą zwierzęta.
Analizując teoretyczne zagadnienia dotyczące agresji, biorąc pod uwagę przydatność
wiedzy do praktyki pedagogicznej w przedszkolu należy wyróżnić agresję fizyczną i
werbalną.
Agresja fizyczna - to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom. Dziecko w momencie
wybuchu gniewu bije, gryzie kopie i drapie. Jedną z form agresji fizycznej jest
okrucieństwo. Dzieci nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że zadają cierpienie, nie
mając takiej intencji. Przykładem może być – wyrywanie muchom skrzydełek i
obserwowanie czy będą biegać. Dokonując tych okrutnych czynów dziecko kieruje się
jedynie ciekawością.
Agresja werbalna – dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami a
powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe uwagi, przezywanie, skarżenie.
Dziecko w sposób otwarty dokucza innej osobie, bądź w sposób ukryty obmawia,
plotkuje, skarży. Ta forma agresji jest często spotykana w środowisku dzieci
przedszkolnych.
Zdaniem A Kozłowskiej, innymi formami agresji, typowymi dla dzieci w wieku
przedszkolnym są jej niewerbalne formy. Zachowania tego typu polegają na
przedrzeźnianiu, robieniu min, wysuwaniu języka do innego dziecka z zamiarem
zrobienia mu przykrości. Takie zachowania dzieci odbierają inaczej niż dorośli, którzy
niestety są skłonni do lekceważenia tej formy agresji i dziecko, które tłumaczy się, że
uderzyło kolegę, bo ten się do niego wstrętnie wykrzywił, nie jest zrozumiane
przez dorosłego.
Agresja naśladowcza – dziecko od początku swojego życia naśladuje, obserwuje
najbliższe otoczenie. Agresywne zachowanie się dzieci bywa następstwem oddziaływania
określonych modeli zachowań. Warto podkreślić, że największe szanse stania się
modelem maja osoby znaczące dla dziecka : rodzice, rodzeństwo, a także inne osoby
posiadające autorytet w oczach dziecka.
Agresja
frustracyjna
- pojawia
się
w
momencie niemożności
przezwyciężenia przeszkody fizycznej lub psychicznej w zaspokojeniu danej potrzeby.
Frustracje wywołują wystąpienie poczucia krzywdy, emocji, gniewu, zdenerwowania,
wrogości.
Autoagresja – zachowanie, które dziecko kieruje przeciwko sobie np: obgryzanie
paznokci aż do krwi, uderzenie głową w ścianę itp. Dzieci przejawiające swoją agresję w
takiej formie, wymagają profesjonalnej pomocy terapeutycznej, gdyż zachowania tego
typu traktowane są jako zaburzenia.
Agresywne zachowanie dzieci w wieku przedszkolnym to sygnał , aby właśnie temu
dziecku poświęcić więcej uwagi, udowodnić mu, że chcemy być jego partnerem. Agresja
dziecka to znak, że to właśnie dziecko ma problem iwymaga od nas pomocy.
Oddziaływania wychowawcze względem dzieci powinny prowadzić do kształtowania
osobowości w taki sposób, aby młody człowiek świadomie umiał hamować swoją agresję.
Rodzina jest najkorzystniejszym i równocześnie najbardziej znacznym środowiskiem w
życiu dziecka. W niej gromadzi pewne społeczne doświadczenia i rozwija się
emocjonalnie. To prawidłowo funkcjonująca rodzina może dać wyraz
pełnej akceptacji dziecka, dostrzegając równocześnie jego wady.
Ważnym elementem w procesie wychowania jest stosowanie wzmocnień w konkretnych
sytuacjach zachowania się dziecka. Nie można wszystkiego dziecku zabraniać i tylko
karać, ani też na wszystko pozwalać i tylko nagradzać.
Można zatem przedstawić kilka wskazówek, kiedy istnieje kontakt z dzieckiem
agresywnym:
 Okazywać dziecku serdeczność, dać mu poczucie bezpieczeństwa i spokoju, bez
względu na formy jego zachowań. Poświęcać dziecku więcej czasu na rozmowę,
wysłuchanie tego co ma do powiedzenia.
 Rozwijać u dziecka umiejętność: komunikowania się, współpracy, rozwiązywania
konfliktów i problemów, samooceny i samodyscypliny, radzenia sobie z własnymi
często negatywnymi emocjami, budowanie poczucia własnej wartości i wiary w
siebie.
 Nigdy nie pozostawiać zachowań agresywnych bez reakcji i komentarza. W sytuacjach
konfliktowych stanowczo wyrazić dezaprobatę zachowania dziecka przez krótkie
stwierdzenia, na przykład : Nie zgadzam się na takie zachowanie.
 Na przejaw agresji, czy złości dziecka reagować spokojnie, starać się je stłumić,
wyciszyć. Należy postępować według zasady: „ Jeżeli chcesz aby dziecko reagowało
spokojnie, sam wystrzegaj się gwałtownych reakcji wobec niego i innych”.
 Rozmowa z dzieckiem na temat tego, że uczucie złości jest częścią naszego życia, i że
wszyscy musimy nauczyć się jak z nią walczyć. Należy przedstawić dziecku sposoby
(najlepiej poprzez zabawę) rozładowania negatywnych emocji, w formie
nieszkodliwej dla samego dziecka, jak i dla innych osób. Kiedy widzimy, że dziecko
jest rozłoszczone, warto powiedzieć dziecku, że widzimy ten problem, a jednocześnie
spróbować porozmawiać na temat, co wywołało takie stan.
 Ustalenie z dzieckiem norm, reguł zachowania zarówno w domu, przedszkolu, jak i w
innych miejscach (na przekład na podwórku), konsekwentne ich przestrzeganie w
momencie, kiedy dojdzie do agresywnego zachowania z jego strony. Wtenczas
dziecko czuje się współautorem określonych zasad i będzie w większym stopniu
skłonne do przestrzegania przyjętych norm.
 Ograniczyć czas spędzony przez dziecko przed telewizorem lub komputerem. Wspólnie
dobierać programy, które dziecko może oglądać. Najlepiej wybierać takie programy,
które ubogacą dziecko w wiedzę, wyobraźnie. Po obejrzeniu programu, wskazane jest
aby przeprowadzić z dzieckiem rozmowę o treściach w nim zawartych.
 Wskazane jest, aby przydzielić dziecku stałe obowiązki, i co istotne, sumiennie rozliczać
z obowiązków. Jeżeli dziecko, nie wypełniło obowiązku, musi ponieść tego
konsekwencje, na przykład w formie małej kary. Jednocześnie, trzeba pamiętać, aby
ustalić reguły postępowania wedle obowiązków jemu powierzonych .
 Ważne jest aby dziecko uczestniczyło w zajęciach dodatkowych ( balet, szkoła języków,
nauka gry na instrumencie), przez co nauczy się lepszego gospodarowania czasem, co
istotne nie będzie się nudziło.
 Uczyć dziecko ( na własnym przykładzie- modelownie), w jaki sposób można poradzić
sobie z negatywnymi emocjami, jak należy je wyrażać, jak rozładowywać, aby nie
uległy stłumieniu i wyparciu z obawy przed odrzuceniem, krytyką, karą.
 Istotne jest, aby unikać własnych reakcji agresywnych, na przekład krzyków, złośliwych
uwag. Obserwacja zachowania rodzica skuteczniej wpływa na umiejętności społeczne
dziecka niż jego tłumaczenie.
 Obecnie często bywa tak, że dziecko jest mało samodzielne, przez co rodzice wyręczają
je w wszelkiego rodzaju czynnościach. Dziecko mało samodzielne ucieknie w agresję
, wtedy kiedy pojawi się przed nim problem, z którym nie będzie mogło sobie
poradzić, a rodziców blisko niego nie będzie.
 Należy pamiętać, ż dziecko ma silną potrzebę bycia w grupie. Ważne jest, aby tego nie
zabraniać dziecku, jednocześnie jednak kontrolować towarzystwo w jakim się dziecko
znajduję. Istotne jest by dziecko przebywało w grupie, która będzie pozytywnie
wpływała na jego osobę.
Kilka propozycji zabaw mających za zadanie przeciwdziałaniu agresji :
Kiedy jestem zły - Rodzice z dzieckiem siedzą w kole. Każdy po kolei pokazuje co robi kiedy
jest zły.
Malowanie uczuć- Rodzice i dzieci malują uczucia, które je ogarniają, gdy tracą panowanie
nad sobą. W trakcie pracy dziecko opowiada o tym co przeżywa a rodzice doradzają mu jak
można rozwiązać takie sytuacje.
Wściekły jak dzikie zwierzę- Dziecko otrzymuje zadanie: wyobraź sobie, że jesteś
zwierzęciem. Jakie zwierzę wybierasz ? Przeobraź się w nie. Jesteś spokojny, łagodny i nie
myślisz o niczym złym. Aż nagle pojawia się jakieś inne zwierzę, z którym kiedyś bardzo się
kłóciłeś i na które jesteś jeszcze zły. Dziecko maluje dalszy przebieg tej opowieści słownie
lub plastycznie. Obrazek zostaje wywieszony i omówiony
Dziura w murze- Rodzice tworzą mur przez który dziecko usiłuje się przedostać choć nie
zawsze mu się to udaje. Po zabawie dziecko opowiada o swoich odczuciach.
Start rakiety – Rodzice i dziecko bębnią palcami po blacie stołu, najpierw cicho i powoli, a
potem coraz głośniej i szybciej. Uderzają płaskimi dłońmi o stół albo klaszczą coraz głośniej.
Tupią nogami cicho i powoli, a potem coraz głośniej, cicho naśladują brzęczenie owadów
przechodzące aż do głośnego wrzasku. Wszyscy wstają z miejsc, wyrzucają z głośnym
wrzaskiem ramiona do góry – rakieta wystartowała. Powoli wszyscy siadają. Słychać ciche
brzęczenie owadów, które również cichnie – rakieta znika za chmurami.
Grupowy obrazek – Rodzice i dziecko na kartce z bloku malują obrazek na podany wcześniej
temat. Po krótkim czasie, na sygnał każdy przekazuje kartkę sąsiadowi. Ten dodaje do
obrazka kolejne detale. Na koniec prace zostają omówione i powieszone na wystawie.
Cicha opowieść- Uczestnicy siadają przy stole. Prowadzący opowiada historyjkę, a dzieci
dodają do niej odgłosy, stukając palcami albo wydając różne dźwięki: „Kropi deszcz. Z rynny
na dachu spływają kropelki. Myszka wystawiła głowę ze swej norki i porusza noskiem,
wyłapując dolatujące do niej zapachy. Biegnie szybko do domku gdzie wyczuła jedzenie.
Tam sprawnie rozłupuje znalezione ziarenko swoimi ostrymi ząbkami. Nagle przejeżdża obok
rowerzysta. Słychać jego dynamo. Myszka odwraca głowę i zauważa kota. Biegnie małymi
krokami do swojej norki. Kot wraca miękko i posuwiści na swoje legowisko. Układa się na
nim i woła głośno: miau!”
Literatura przedmiotu (wybrane pozycje):
1. Hang – Schnabel G.,2001, Agresja w przedszkolu, wyd. Jedność, Kraków.
2. Kozłowska A.,1996, Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego, wyd.
Żak, Warszawa.
3. Portmann R., Gry i zabawy przeciwko agresji.
4. Ranschburg J.,1993, Lęk, gniew, agresja ,wyd. WSiP, Warszawa.
5. Kozłowska A., 1996, Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego, Żak,
Warszawa.
6. Krowatschek P.,2006, Jak poradzić sobie z agresją u dzieci. Poradnik dla
rodziców, WAM, Kraków.
7. Krahe A., 2005, Agresja, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk.
8. Rumpf J., 2003, Krzyczeć, bić, niszczyć-agresja i dzieci w wieku do 13 lat, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
9. Szostak S., Tabaka A., 2004, Porozmawiajmy o agresji, Rubikon, Kraków.
opracowała
Anna Chrustek