Zmiany klimatu_Anna Marzec
advertisement
prof. dr hab. inŜ. Anna Marzec Zmiany klimatu Straty materialne w rolnictwie to jedna z wielu przewidywanych konsekwencji zmian klimatu. Europejska Agencja Środowiska pod koniec ubiegłego roku opublikowała raport na temat stanu środowiska („The European environment – state and outlook 2010”). Jest on bardzo obszerny – poszczególne rozdziały liczą po kilkadziesiąt stron. PoniŜszy tekst stanowi streszczenie rozdziału drugiego – „Zmiany klimatu” („Climate Change”). Przez ostatnie 10 tys. lat klimat Ziemi był stabilny, co sprzyjało rozwojowi ludzkiej cywilizacji. Obecnie jednak ulega on zmianie, co stanowi wyzwanie dla całej ludzkości. Koncentracja gazów cieplarnianych w atmosferze wyraźnie wzrosła w porównaniu z okresem przedindustrialnym (przed 1800 r.), szczególnie nasiliła się koncentracja CO2 – od ok. 280 ppm do 387 ppm w 2008 r. Wzrost emisji gazów cieplarnianych do atmosfery jest powodowany głównie uŜytkowaniem paliw kopalnych (węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny). DuŜe znaczenie mają takŜe wyrąb lasów i zmiany w uprawie rolnej. W ich wyniku średnia globalna temperatura powietrza (przy powierzchni ziemi) wzrosła w 2009 r. o niemal 1ºCw porównaniu z okresem przedindustrialnym. Według Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu (IPCC), istnieje bardzo duŜe prawdopodobieństwo, iŜ zmiany są powodowane przez działalność ludzi. Prognozy wskazują, Ŝe globalna średnia temperatura wzrośnie do końca XXI w. o 4ºC. Jeśli wysiłki w kierunku jej ograniczenia nie będą przebiegały efektywnie, moŜe ona podnieść się nawet o 6,4ºC. Ocieplający się w ciągu ostatnich 30 lat klimat juŜ spowodował widoczne zmiany. NaleŜą do nich m.in. wzrost poziomu mórz, kurczenie się powierzchni zajętej przez lodowce, zmniejszający się zasięg pokrywy lodowej morza na Arktyce oraz zmiany natęŜenia przepływu wód w rzekach zasilanych przez lodowce. Inne konsekwencje ocieplenia klimatu to rosnące zagroŜenie powodziowe obszarów zamieszkałych i ekosystemów, zakwaszenie wód oceanów i pojawianie się ekstremalnych zjawisk klimatycznych, takich jak fale upałów. Zmiany klimatu spodziewane są we wszystkich regionach Ziemi, bez wyjątku. Ograniczyć wzrost temperatury Podczas wielu dyskusji na międzynarodowych spotkaniach uznano, iŜ celem winno być ograniczenie wzrostu średniej globalnej temperatury o maksymalnie 2ºC (w porównaniu z temperaturą okresu przedindustrialnego). Osiągnięcie tego celu jest moŜliwe jedynie pod warunkiem duŜej redukcji globalnej emisji wszystkich gazów cieplarnianych. W szczególności wymaga to zmniejszenia emisji CO2 tak, aby jego koncentracja w atmosferze została ograniczona do poziomu 350-400 ppm (w 2009 r. wynosiła juŜ ok. 390 ppm). Tak więc osiągnięcie powyŜszego celu wymaga powstrzymania w bieŜącej dekadzie dalszego wzrostu globalnej emisji CO2, a w dalszych latach – znacznej jej redukcji. Dla Unii Europejskiej i pozostałych uprzemysłowionych krajów oznacza to konieczność ograniczenia emisji o 2540% do 2020 r. oraz o 80-95% do 2050 r. (potrzeba tak drastycznej redukcji emisji wynika z faktu, iŜ znaczna część juŜ wyemitowanego CO2 pozostanie w atmosferze przez setki lat). W 2008 r. UE była odpowiedzialna za ok. 11 – 12% globalnej emisji gazów cieplarnianych, podczas gdy jej zaludnienie stanowiło tylko 8% światowej populacji. Emisja gazów cieplarnianych w UE nie pozostaje w ścisłym związku z rozwojem ekonomicznym (mierzonym za pomocą produktu krajowego brutto), bowiem w okresie 19902007 emisja przypadająca na jednostkę PKB zmalała o ok. 30%. W UE emisja w 2008 r. była niŜsza o 11% w porównaniu z rokiem 1990. JednakŜe w kilkunastu krajach – w tym w Polsce – emisja CO2 przypadająca na jednego mieszkańca wynosi co najmniej 10 ton/rok. Emisja w róŜnych sektorach gospodarki W ostatnich 20 latach emisja gazów cieplarnianych pozostawała pod wpływem dwu zespołów czynników. W pierwszej grupie znajdują się te, które powodują wzrost emisji. NaleŜą do niej wzrost produkcji energii elektrycznej i ciepła, wzmoŜona produkcja przemysłowa, większa ilość gospodarstw domowych (co wynika głównie ze wzrostu demograficznego) oraz wzrost udziału transportu drogowego w porównaniu z innymi środkami transportu. Zasadniczy problem stanowi właśnie ten ostatni czynnik – transport. Emisja z tego sektora w UE wzrosła o 24% w okresie 1990-2008, a liczba samochodów (do 2006 r.) – o 52 mln (ponad 250 mln samochodów porusza się po drogach UE, a po drogach całego świata – ponad 800 mln). Równocześnie obserwuje się bardzo niekorzystną tendencję spadku udziału kolejowego i rzecznego transportu towarów. Z kolei do czynników, które sprzyjają ograniczeniu emisji, naleŜą wzrost efektywności zarówno energetycznej (głównie w przemyśle), jak i uŜytkowania paliw w pojazdach, postęp w zakresie gospodarowania odpadami i wykorzystania gazu powstającego na terenie składowisk, istotny spadek emisji gazów cieplarnianych (o 20% w porównaniu z 1990 r.) w rolnictwie, częściowa substytucja węgla przez gaz, takŜe przez biomasę, w produkcji elektryczności i ciepła oraz zmiany w strukturze ekonomicznej w krajach Europy Wschodniej po 1990 r. Wpływ zmiany klimatu w Europie Przewidywane konsekwencje zmian klimatycznych na terenie Europy to m.in. wzrost ryzyka występowania zarówno powodzi, jak i okresów suszy, utrata bioróŜnorodności, zagroŜenia dla zdrowia ludzi oraz straty materialne w sektorach energii, leśnictwa, rolnictwa i gospodarki związanej z turystyką. W niektórych regionach (na północy Europy) mogą pojawić się nowe, korzystne warunki rozwoju, np. wzrost produkcji rolnej. W krajach śródziemnomorskich przewiduje się spadek aktywności turystycznej w okresie lata i moŜliwość jej wzrostu podczas innych pór roku. JednakŜe w dłuŜszych okresach i przy wzrastającej częstotliwości ekstremalnych zjawisk w wielu częściach Europy będą dominowały niekorzystne efekty. Szczególnie dotkliwe będą negatywne wpływy na terenie krajów śródziemnomorskich – wzrost temperatury,susze, niŜsze urodzaje w rolnictwie, kurczące się zasoby wody, pustynnienie rolnych areałów, spadek wydajności przepływu w rzekach, mniej energii z hydroelektrowni, poŜary lasów oraz fale upałów powodujące wzrost śmiertelności (w ostatnich latach juŜ wystąpiły rozległe poŜary lasów w Hiszpanii, Włoszech i Grecji oraz pustynnienie areałów rolnych w południowej Hiszpanii). W krajach środkowej i wschodniej Europy (w tym w Polsce) prognozy przewidują rosnącą ilość dni z ekstremalnymi temperaturami, mniejszą ilość opadów w lecie, wzrost ilości wylewów rzek w okresach zimy, duŜą zmienność zbiorów w rolnictwie i wzrost zagroŜeń poŜarowych w lasach. Nawet w przypadku znacznej redukcji globalnej emisji gazów cieplarnianych niezbędna jest aktywność w zakresie przystosowania do nieuniknionych (powodowanych przez dotychczasową emisję) zmian klimatycznych. Ta adaptacja obejmować winna bardzo róŜne działania. Mogą to być m.in. wczesne systemy ostrzegania o nadchodzących falach upałów, suszy i niedostatku wody, dywersyfikacja upraw rolnych czy zabezpieczenie przeciwpowodziowe wybrzeŜy rzek i mórz (w tym ostatnim przypadku godnym naśladowania krajem jest Holandia, bowiem od kilkunastu lat tamtejszy rząd wykupuje tereny spodziewanych powodzi i pilnie przestrzega, aby na zagroŜonych terenach nie powstawała nowa zabudowa). Koszty adaptacji mogą być wysokie, rzędu kilku miliardów euro/rok – i to przez długi okres. JednakŜe koszty, które musiałyby być poniesione na pokrycie szkód w przypadku braku aktywności adaptacyjnej, ocenia się jako znacznie wyŜsze. Komisja Europejska opracowała plan działań adaptacyjnych, które wymagają współpracy międzynarodowej, regionalnej i lokalnej („White Paper on Adapting to Climate Change”. European Commission 2009). prof. dr hab. inŜ. Anna Marzec Nieliczne wyjaśnienia lub dodatkowe informacje, które pochodzą od autorki, są pisane kursywą. Aktywnie dla środowiska Europejska Agencja Środowiska (European Environment Agency – EEA) to organ Unii Europejskiej, którego zadaniem jest dostarczanie obiektywnej informacji o środowisku. EEA rozpoczęła aktywną działalność w 1993 r. Jej siedziba mieści się w Kopenhadze. EEA pomaga UE oraz krajom członkowskim w podejmowaniu decyzji dotyczących poprawy stanu środowiska, współpracy w tym zakresie oraz wynikających stąd implikacji dla polityki gospodarczej. Stałymi uŜytkownikami informacji dostarczanych przez EEA są Komisja Europejska i Parlament, kraje członkowskie Unii, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów. Ponadto są to ośrodki naukowe, organizacje pozarządowe oraz środowiska biznesowe. EEA stara się inicjować i intensyfikować kontakty pomiędzy uŜytkownikami. Artykuł pochodzi z miesięcznika „Przegląd Komunalny”, Numer 4/2011 (235)
