Granice tolerancji - Andrzej Siemaszko
advertisement
Granice tolerancji - Andrzej Siemaszko Kierunek strukturalny I. teoria anomii Mertona Kierunek strukturalny to takie ujęcie, w którym źródeł zachowań dewiacyjnych poszukuje się bezpośrednio w strukturze społecznej. Teoria Roberta Mertona. Anomia – stan lub rezultat pewnej dezintegracji w obrębie kultury, struktury społecznej lub wzajemnie między nimi. Dewiacja jako zjawisko normalne Merton w swojej teorii starał się udzielić odpowiedzi w jaki sposób struktura społeczna i kulturowa wywierają presje na różnie ulokowanych w niej ludzi, popychając ich do zachowań niezgodnych z normami społecznymi. Zachowanie dewiacyjne nie jest czymś nienormalnym lub „patologicznym”, lecz stanowi oczekiwany rezultat pewnych napięć w strukturach: społecznej i kulturowej. Niezależnie więc od kryteriów aksjologicznych (które sprawiają, że przynajmniej pewne rodzaje dewiacji społeczeństwa są skłonne uznawać za złe i niepożądane) zachowanie dewiacyjne jest normalne w tym sensie, że stanowi normalne to jest oczekiwane i poniekąd racjonalne działanie. Struktura społeczna – zorganizowany zespół społecznych zależności, w które uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub grupy. Struktura kulturowa – zespół kierujących zachowaniem wartości normatywnych, wspólnych członkom określonego społeczeństwa lub grupy. Dwa elementy tej struktury są istotne: - kulturowo zdefiniowane cele (rzeczy warte zabiegów) – są zazwyczaj powiązane i tworzą hierarchię wartości, cechuje je więc pewien stopień integracji. Są to: cele dominujące stanowiące układ odniesienia aspiracji, angażujące emocje i znaczenie; informują członków danego społeczeństwa, do czego należy zmierzać - usankcjonowane środki służące do realizacji kulturowo określonych celów – określają sposoby postępowania uznane za dopuszczalne w realizacji celów We właściwie funkcjonującym społeczeństwie cele kulturowe i instytucjonalne środki służące do ich realizacji są harmonijnie ze sobą powiązane. Równowaga między kulturowo zdefiniowanymi celami a środkami służącymi do ich realizacji może ulec zachwianiu. Merton wyróżnił dwa idealne typy społeczeństwa, w których brak jest prawidłowej integracji między tymi elementami struktury kulturowej: - społeczeństwo, w którym ważniejsze są cele niż wiodące do nich środki (wyjątkowo silny nacisk na realizacje kulturowych celów; jest to społeczeństwo, w którym „wszystkie chwyty są dozwolone”, w którym cel kulturowy jest tak ważny, że uświęca wszelkie sposoby jego realizacji Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. społeczeństwo, w którym działania służące realizacji celów są celem samym w sobie, a konformizm staje się wartością podstawową; innymi słowy w tego typu społeczeństwie cele kulturowe stają się nieistotne liczy się jedynie ścisłe przestrzeganie rytuałów Merton uważał, że właściwie zintegrowane społeczeństwo i kultura to taka, w której członkowie społeczeństwa czerpią satysfakcję zarówno z realizacji wymogów kulturowych, jak i z przestrzegania instytucjonalnych sposobów prowadzących do ich realizacji. Nadmierne akcentowanie konieczności realizowania kulturowo wyznaczonych celów w porównaniu z naciskiem, jaki dana kultura kładzie na przestrzeganie norm regulujących zachowania mające służyć osiąganiu owych celów rodzi tendencje do zachowań nonkonformistycznych – brak równowagi między postrzeganą istotnością celów i środków kulturowych sprzyja „chodzeniu na skróty”, sięganiu po nie aprobowane, nieinstytucjonalne (np. nielegalne) środki. Pewne kultury mistyfikują fakt tego, iż nie wszyscy są w stanie osiągnąć sukces stąd jeden człowiek jest lepszy od drugiego. Owa mistyfikacja kulturowa powoduje stan napięcia motywacyjnego. Kultura zatem zaleca przyjęcie trzech jej zasad: - wszyscy powinni zdążać do tych samych, istotnych celów, gdyż są one dostępne dla wszystkich - widoczne niepowodzenie jest tylko przystankiem na drodze do ostatecznego sukcesu - autentyczną porażką jest wyłącznie ograniczenie lub wyzbycie się ambicji - Przegranymi, wg Mertona są ci, którym się nie powiodło, odczuwają zatem podwójną klęskę: „obiektywną” wynikającą z odniesienia porażki w życiu oraz „subiektywną”, ponieważ łączą tę porażkę z ułomnością własnej natury. Anomia - załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące zwłaszcza wtedy kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami. Merton wyróżnił pięć typów przystosowania się jednostek do systemu dysharmonii między elementami struktury kulturowej oraz między strukturą kulturową a strukturą społeczną: 1. konformizm – najpowszechniejszy rodzaj adaptacji. Polega na akceptowaniu zarówno celów kulturowych jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji. Jednostki takie dążą do osiągnięcia kulturowo wyznaczonych celów przestrzegając jednocześnie norm określających sposoby ich realizacji. Inaczej mówiąc dążą do odniesienia sukcesu w rywalizacji przestrzegając reguł gry. 2. innowacja – polega na dążeniu do osiągnięcia kulturowo usankcjonowanych celów, jednakże przy wykorzystaniu nieinstytucjonalnych (zabronionych, nieetycznych) środków. Jednostki obierające innowacyjny typ adaptacji dążą do realizacji tych samych celów-wartości co konformiści odrzucając jednak konformistyczne środki prowadzące do ich realizacji (kasjer bankowy dąży tak samo jak kasiarz do zdobywania pieniędzy jednak obaj robią to różnymi sposobami – praca-kradzież). Innowacja występuje we wszystkich klasach społecznych, nie wyłączając najwyższych. Skłonność do innowacji będzie się zawsze pojawiać tam, gdzie struktura kulturowa kładzie nadmierny nacisk na jakikolwiek rodzaj sukcesu. Jeżeli prawdziwą satysfakcję daje tylko pomyślny rezultat, nie zaś sam przebieg gry, niepomiernie wzrasta prawdopodobieństwo, że na przykład któryś z graczy w pokera zechce ułatwić sobie wygraną przez rozdanie sobie czterech asów. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 3. rytualizm – polega na odrzuceniu celów wyznaczonych przez kulturę przy jednoczesnej (nadmiernej 4. 5. nawet) akceptacji środków instytucjonlanych czyli norm postępowania. Rytualny typ adaptacji oznacza więc znaczną redukcję aspiracji lub nawet całkowitą rezygnację do uzyskania sukcesu życiowego przy jednoczesnym niemal kompulsywnym trzymaniu się norm instytucjonalnych. Formalista, urzędas, biurokrata – to niektóre z epitetów określających pewne komponenty roli społecznej rytualisty. Dla rytualisty bezpieczniejsze są małe ambicje, gdyż duże stwarzają poczucie zagrożenia i wywołują frustrację. Człowiek taki wyżej ceni bezpieczeństwo i spokój na „ciepłej posadce”, która nie daje szans zrobienia błyskotliwej kariery niż niosące ryzyko robienie tejże. wycofanie – polega na odrzuceniu zarówno celów wyznaczonych przez kulturę jak i instytucjonalnych środków służących do realizacji tych celów. Jednostki, które obierają ten typ reakcji na rozdźwięk między elementami struktury kulturowej i stan braku równowagi między strukturą społeczną a kulturową, sa członkami społeczeństwa jedynie formalnie. To inaczej „rezygnacja z gry”. Jednotki takie bezproduktywnie obciążają społeczeństwo, które w swej przytłaczającej większości raźno zmierza ku lepszej przyszłości to na dodatek negują oni podstawowe wartości. Są to najczęściej psychotycy, narkomani, alkoholicy, włóczędzy (dawniej hipissi), najbardziej drastyczna formą wycofania jest samobójstwo. Pozycja w strukturze społecznej takiej jednostki jest taka, iż nie ma ona szans na realizację wymogów kulturowych, internalizacja norm uniemożliwia tej jednostce sięgnięcie po środki nonkonformistyczne wówczas konflikt jest rozwiązywany poprzez odrzucenie i celów i środków do ich zdobycia – ucieczka jest całkowita, konflikt wyeliminowany i jednostka staje się człowiekiem odspołecznionym. Defetyzm, rezygnacja, kwietyzm, „tumiwisizm” to postawy charakterystyczne dla jednostek wycofujących się ze społecznego współzawodnictwa i rezygnujących z gry. bunt – polega na odrzuceniu zarówno dotychczasowych celów kulturowych jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji przy jednoczesny dążeniu do wprowadzania nowych celów kulturowych i nowych norm instytucjonalnych. Jedyny typ reakcji mającej charakter grupowy a jego istotą jest zorganizowany charakter. Bunt jest charakterystyczny dla nowo wyłaniających się warstw lub klas społecznych, którym zastany system nie daje możliwości rozwoju adekwatnych do ich aspiracji. Opisane typy reakcji na rozdźwięk pomiędzy celami kulturowymi a możliwościami ich osiągania można podzielić – stosując jako kryterium stopień aktywności jednostki – na bierne i czynne. Jednostka aktywnie bierze się za działanie w typach adaptacji konformistycznej, innowacyjnej i buntowniczej natomiast rytualizm i wycofanie są typami wybitnie pasywnymi i biernymi. Dewiacja nie jest przejawem patologicznych skłonności poszczególnych jednostek lecz stanowi normalną i oczekiwaną reakcję, którą generują struktura społeczna i struktura kulturowa. Zdaniem Mertona zachowanie dewiacyjne jest normalną reakcją normalnych ludzi na nienormalne sytuacje. Teorie zróżnicowanych powiązań Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. II. Chicagowska szkoła ekologii społecznej Cechą wspólną chicagowskiej szkoły jest wspólna metoda badawcza, obszar zainteresowań oraz w znacznie mniejszym stopniu pewna dość luźna perspektywa teoretyczna. Badacze z kręgu szkoły chicagowskiej rozpatrywali perspektywę dewiacji przez pryzmat procesów zachodzących w wielkich miastach. Darwinizm społeczny Parka Wychodząc z założeń darwinizmu Park uważał, że społeczności ludzkie rządzą się tymi samymi prawami co społeczności zwierząt czy roślin. Główne cechy społeczności zdaniem Parka to: - organizacja terytorialna, - powiązania z zajmowanym obszarem oraz trwałe więzy symbiotycznych zależności między jednostkami Walka, współpraca i konkurencja prowadzą do wytworzenia się w miastach specyficznej struktury przestrzennej, podobnie jak ma to miejsce w społecznościach zwierząt czy roślin. Walka o pozycję ekonomiczną, która ma wiele analogi z walką o byt wśród zwierząt, opiera się na trzech generalnych zasadach ekologicznych: - inwazji - dominacji - sukcesu Ekologiczna analiza Chicago Burgessa Stwierdził on istnienie na terenie Chciago pięciu stref, czyli obszarów wyraźnie różniących się składem mieszkańców a także charakterem zabudowy i pełnionych funkcji. Strefy te, mające formę koncentrycznych kręgów można by porównać do kształtu fali powstającej na wodzie po wrzuceniu kamienia 1. strefa pierwsza – wewnętrzna – to centrum przemysłowo-handlowe 2. strefa druga – przejściowa – to obszar, który zmienia się z dzielnicy mieszkaniowej na przemysłowohandlową w związku z rozrastaniem się centrum 3. strefa trzecia – obszar mieszkań robotniczych, który zamieszkują głównie ludzie opuszczający strefę przejściową 4. strefa czwarta – zamieszkują ją przedstawiciele warstw średnich 5. strefa piąta – to strefa prywatnych rezydencji o wysokim standardzie Badania zespołu Shawa Zespół potwierdził słuszność badań Burgessa co do istnienia stref w Chicago, charakteryzujących się różnym nasileniem przestępczości i innych problemów społecznych. Autorzy ustalili, iż przestępczość w dzielnicach Chicago maleje wraz ze wzrostem ich odległości od centrum. Największe nasilenie przestępczości, zarówno nieletnich jak i dorosłych zaobserwowano w strefie przejściowej. Oczywistym stało się zatem, iż przyczyn stanu rzeczy nie można doszukiwać się w pochodzeniu etnicznym ludzi lecz w środowisku, w którym się oni znaleźli. Badacze ci przywiązywali większą wagę do czynników ekologicznych niż kulturowych. Czynniki ekologiczne (środowiska fizycznego) to m.in. zmiany sposobu mieszkania, zwiększenia się gęstości zaludnienia, ekspansja Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. przemysłu. Słowem to wszystko co charakteryzuje sytuację człowieka we współczesnym mieście. Przestępczość jest wynikiem naturalnego procesu rozwoju miasta, a strefa przejściowa stanowi ostoję dla tych, którzy przegrali walkę o byt, nieuchronnie towarzyszącą rozwojowi wielkich miast. Uważał Shaw, że tradycje przestępcze mogą być i są przekazywane kolejnym generacjom w sposób podobny do sposobu przekazywania języka i innych wytworów społecznych. III. Teoria konfliktu kultur Sellina Teoria konfliktu kultur stanowi pomost między ustaleniami chicagowskich badaczy problemów społecznych a teorią zróżnicowanych powiązań Sutherlanda. Norma zachowania Sellin ostro przeciwstawił się traktowaniu norm prawnokarnych jako jedynej jednostki analizy w kryminologii czy też w socjologii przestępczości. Przyznawał wprawdzie, że normy prawne, zwłaszcza normy prawa karnego są zasadniczym instrumentem wymuszania konformizmu i fakt ten wyróżnia je poniekąd spośród innych norm zachowania. Stwierdził jednak także, iż „wczorajsze przestępstwa mogą być dziś zachowaniami legalnymi a to co stanowi przestępstwo w jednym kraju może być zachowaniem zgodnym z prawem w innym”. Sellin uważał, że wszystko czego ustawodawstwo danego kraju w danej chwili zabrania będzie dozwolone w jakimś czasie w przyszłości, jeśli nie założymy całkowitej stagnacji społeczeństwa a taka, jak dotąd, nie jest znana historii. Zdaniem Sellina podstawową jednostką analizy w socjologii przestępczości winna być norma zachowania. W tym kontekście pisał: z punktu widzenia grupy, do której należy jednostka, istnieją normalne (właściwe) i nienormalne (niewłaściwe) sposoby reakcji czyli normy uzależnione od społecznych wartości grupy je stanowiącej. Dlatego też normy zachowania występują wszędzie tam, gdzie istnieją grupy społeczne, czyli występują powszechnie. Norma zachowania wg Sellina to - pewne sytuacje życiowe są na tyle powtarzalne i tak społecznie zdefiniowane, że wymagają od jednostki, która się z nimi styka określonych reakcji. Z sytuacjami związane są normy, które określają, jakie reakcje jednostki są aprobowane bądź dezaprobowane przez grupę normatywną. Społeczne postawy tej grupy wobec określonych sposobów zachowania w pewnych okolicznościach krystalizują się w normę, której naruszenie wywołuje reakcję grupy. Owe reguły czy normy można określić jako normy zachowania. Potencjał oporu normy Punktem wyjścia analizy zachowań odbiegających od oczekiwań zbiorowych było dla Sellina ustalenie norm obowiązujących w danej grupie. O istotności normy możemy, wg Sellina, wnioskować na podstawie surowości sankcji, jakie są przewidziane w przypadku jej naruszenia; można ja traktować jako regułę popartą sankcją odzwierciedlającą wartość jaką grupa normatywna wiąże z dana normą. Sankcja tworzy barierę przeciwko naruszaniu normy. Moc tej bariery jest uzależniona od postawy grupy normatywnej wobec danego zachowania. Stosowanie sankcji wobec członka społeczności, który naruszył normę prawną obok funkcji integrującej społeczność pełni także inne funkcje: - jest szczególnego rodzaju procesem selekcji i segregacji – informuje kto jest a kto nie członkiem danej zbiorowości Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. - - akcentuje wagę tych norm i wartości, wokół których jest zorganizowana dana grupa – uświadamia lub przypomina członkom zbiorowości czego należy się trzymać i jakich reguł postępowania należy przestrzegać by pozostać członkiem grupy wyznacza przestrzenne granice danej zbiorowości, zakres jej jurysdykcji Norma aby skutecznie mogła kontrolować zachowanie jednostki musi się stać częścią jej osobowości. Jeżeli jednostka nie posiada informacji o normie lub jeśli nie jest w stanie normy odczuwać jej zachowaniu brak będzie znaczenia moralnego bez względu na to, jak istotna jest dana norma dla grupy. Sellin dokonał zatem klasyfikacji subiektywnego postrzegania oporu grupy przeciwko naruszaniu normy zachowania: 1. brak oporu ze strony grupy a) jeśli norma nie stanowi elementu osobowości jednostki to nie odczuwa ona oporu ze strony grupy; jest to możliwe gdy: jednostka nie jest w stanie właściwie odebrać znaczenia normy (np. z powodu obniżonej inteligencji lub choroby psychicznej) jednostka zinternalizowała system normatywny, w którym nie występuje norma uznawana przez grupę oceniającą dane zachowanie osobowość jednostki jest kształtowana przez grupę, która definiuje pewne sytuacje życiowe w odmienny sposób, niż grupa oceniająca dane zachowanie b) jeśli jednostka narusza normę przypadkowo to nie odczuwa oporu ze strony grupy 1. zredukowany opór ze strony grupy jeśli konflikt norm stanowi element osobowości jednostki, to odczuwa ona zredukowany opór ze strony grupy. Wprawdzie jednostka zinternalizowała daną normę lecz jednocześnie przyswoiła sobie inną normę (lub normy), która odmiennie definiuje reakcję na dane zachowanie. 2. całkowity opór ze strony grupy jeśli jednostka przyswoiła sobie tylko jedną normę odnoszącą się do danej sytuacji to naruszając ją odczuwa całkowity opór ze strony grupy Sellin ujmował społeczeństwo jako konglomerat różnorodnych kultur, grup i społeczności hołdujących odmiennym wartościom i przestrzegającym innych norm postępowania. Konflikt kultur jest naturalnym skutkiem zróżnicowania społecznego a więc istnienia nieskończonej liczby grup społecznych, z których każda ma swoje własne definicje sytuacji życiowych, własne interpretacje zależności społecznych, własną nieznajomość wartości społecznych innych grup lub błędne rozumienie tych wartości. Zdaniem Sellina to co w jednej grupie traktowane jest jako dewiacja w innej grupie o innej kulturze może być tolerowanym lub nawet zalecanym sposobem postępowania. W jego koncepcji społeczeństwo składa się jak gdyby z samych podkultur: etnicznych, terytorialnych, warstwowych, pokoleniowych. Często dochodzi do kolizji pomiędzy „kodeksami postępowania” rozmaitych grup. W koncepcji konfliktu kultur zakłada się bardzo duży stopień zróżnicowania kulturowego zarówno między społeczeństwami jak i w obrębie jednego społeczeństwa. Właśnie to wielkie zróżnicowanie kulturowe rodzi nieuchronny konflikt wartości i norm postępowania, który wywołuje zachowania dewiacyjne. Wewnętrzny konflikt kultur, rozgrywający się w psychice jednostki ma miejsce wówczas, gdy jednostka przyswaja normy zachowań pochodzące z różnych źródeł (np. przejmuje je od różnych grup, do których należy), których wartości i nornmy zachowania pozostają ze sobą w sprzeczności. Zewnętrzny konflikt kultur a więc konflikt o Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. charakterze grupowym, ma miejsce w sytuacji zderzenia się odmiennych „kodeksów kulturowych”. Zderzanie się lub nakładanie na siebie odmiennych systemów normatywnych występuje najczęściej w trzech typach sytuacji: - gdy odmienne „kodeksy kulturowe” zderzają się na granicy sąsiadujących ze sobą obszarów kulturowych (na terenie typowo rolniczym zostanie usytuowany duży ośrodek przemysłowy wokół, którego osiedla się znaczna ilość ludności napływowej) - gdy zasady obowiązujące w jednej grupie kulturowej są przenoszone (częściej przemocą niż w wyniku porozumienia) do innej grupy (stosowanie ustawodawstwa europejskiego w koloniach) - gdy członkowie jednej grupy kulturowej migrują na obszar zameszkany przez inną grupę IV. Teoria zróżnicowanych powiązań Sutherlanda Teoria Sutherlanda jest teorią zróżnicowanych powiązań i składa się z dziewięciu twierdzeń. 1. ZACHOWANIE PRZESTĘPCZE JEST WYUCZONE. Oznacza to, że zachowanie przestępcze nie jest wrodzone, a także że jednostka nie wyszkolona w przestępczości nie może wymyślić zachowania przestępczego. Sutherland uważał, że człowiek nie ma żadnych wrodzonych predyspozycji do zachowań nonkonformistycznych. Gdyby przestępczość była szczególnie determinowana przez dziedziczność, prawa i zasady dziedziczenia byłyby takie same dla zachowania przestępczego i dla zgodnego z prawem. Zachowanie przestępcze różni się od zachowania normami stosowanymi do jego oceny, lecz nie zasadami rządzącymi procesem, który leży u jego podstaw. Przyjmując założenie o wrodzonych uwarunkowaniach zachowań przestępczych, należałoby konsekwentnie przyjąć, że ludzie mają również wrodzone skłonności do zachowań zgodnych z prawem. To założenie zaś byłoby już z pewnością mniej atrakcyjne dla zwolenników koncepcji ,, przestępcy z urodzenia ,,. Sutherland uważał, że człowiek nie rodzi się z określonym repertuarem zachowań, lecz uczy się ich dopiero z czasem. Traktując zachowanie przestępcze tak, jak każde inne zachowanie – zawodową przestępczość zaś jako podkategorię zachowań przestępczych, musielibyśmy konsekwentnie przyjąć, że skoro ktoś staje się zawodowym przestępcą wskutek dziedzicznych skłonności do działalności do wybierania zawodu sędziego, policjanta czy prokuratora. Ponieważ w teorii zakłada się, że człowiek nie ma żadnych – ani wrodzonych, ani dziedzicznych – norm prawnych, logiczna wydaje się teza, że zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym. Sutherland wyznawał, że każde zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym a jedynie przestępstwa psychotyków, pewne szczególne przypadki kleptomanii oraz inne czyny o charakterze kompulsywnym mogą być wynikiem inwencji jednostki. 2. PROCESY INETRAKCYJNE. Uczenie się zachowania przestępczego następuje w toku interakcji z innymi osobami w procesie komunikowania się. Jaźń człowieka, jego wyobrażenia o sobie, jego potrzeby i wartości tworzą się w procesie interakcji ze społeczeństwem. Jaźń jest przez społeczeństwo tworzona, lecz jednocześnie sama Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. je współtworzy. W ramach grup pierwotnych tworzy się jaźń człowieka, jego osobowość, wartości, idee, stosunek do otaczającego świata. Nie jest tak, by jednostka była wyłącznie tworzona przez społeczeństwo, ona także je tworzy. Skoro jaźń tworzy się w toku interakcji ze społeczeństwem w procesie wymiany informacji, to także repertuar zachowań, w tym zachowań przestępczych, jest przyswajany w analogiczny sposób. Jednakże proces wymiany informacji pojmuje Sutherland bardzo szeroko. Obok komunikacji werbalnej uwzględnia również komunikacje niewerbalną ( przez gesty ). 3. GRUPY PIERWOTNE. Zasadnicza część procesu uczenia się zachowania przestępczego odbywa się w obrębie grup pierwotnych, oznacza to, że środki masowego przekazu, takie jak kino czy gazety odgrywają stosunkowo nieistotną rolę w tworzeniu zachowań przestępczych. Grupy pierwotne to takie grupy w których wzajemne powiązania członków są szczególnie bliskie. Zalicza się do nich przede wszystkim rodzinę, grupy rówieśnicze i sąsiedzkie, odgrywające w procesie socjalizacji główną rolę. To właśnie grupy pierwotne są głównym źródłem przekazu wzorów zachowań. Wzory zachowań przestępczych prezentowane przez środki masowego przekazu mogą stanowić pewien ,, potencjał,, gdyż wchodzą do repertuaru zachowań znanych jednostce, lecz dopiero w wyniku bezpośrednich oddziaływań w ramach grup pierwotnych może dojść do realizacji tego potencjału. 4. CZEGO SIĘ UCZYMY Uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw – czasami skomplikowane, czasami zaś bardzo proste – jak i konkretne kierunki motywacji, dążeń, racjonalizacji i postaw. Sutherland twierdził, że jakkolwiek do popełniania niektórych przestępstw potrzebne są duże umiejętności, które można posiąść przez terminowanie u zawodowego przestępcy ( na przykład włamania do kas czy kradzieże kieszonkowe), to z reguły techniki przestępcze bądź są znane ogólnie ( jak w przypadku prostych kradzieży), bądź też są znane pewnej szerokiej grupie ludzi wykonujących dany zawód ( na przykład księgowi posiadają umiejętność defraudacji ). 5. DEFINIOWANIE NORM PRAWA Uczenie się konkretnych kierunków motywacji i dążeń jest wynikiem takiego sposobu definiowania norm prawnych, których sprzyja bądź nie sprzyja naruszaniu ich. W pewnych społecznościach jednostka przebywa wśród osób, które definiują normy prawne jako wymagające postrzegania, w innych natomiast wśród osób definiujących normy prawne w sposób sprzyjający naruszaniu ich. Kultura przestępcza jest równie rzeczywista, co kultura postępowania zgodnego z prawem i jest znacznie bardziej rozpowszechniona, niż się zazwyczaj sądzi. Nie obejmuje ona wyłącznie chuliganów czy zawodowych przestępców. Więźniowie twierdzą często, i niewątpliwie w to wierzą, że nie są gorsi od większości ludzi, którzy nie siedzą w więzieniu. Najciemniejsze sprawki biznesmenów i ludzi wolnych zawodów mogą być interpretowane jako zgodne z literą prawa, lecz w swojej logice i skutkach mogą być identyczne z zachowaniem przestępczym, które prowadzi do uwięzienia. Zdaniem Sutherlanda istnieją trzy typy kultur, jeżeli chodzi o stosunek do prawa: dwa typy biegunowe – kultura Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. całkowicie przestępcza i kultura całkowicie nieprzestępcza – oraz typ pośredni, najczęściej występujący czyli konfliktowy. 6. NADWYŻKA Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszeniu prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszeniu prawa. Odnosi się to zarówno do powiązań przestępczych jak i nieprzestępczych i mówi o ich wzajemnym oddziaływaniu. Ludzie stają się przestępcami wskutek kontaktu z wzorami przestępczymi oraz wskutek braku kontaktu z wzorami nieprzestępczymi. Każdy nieuchronnie przyswaja sobie kulturę swego środowiska, pod warunkiem, że inne wzory nie pozostają w konflikcie. Twierdzenie to Sutherland uważał za rdzeń swojej koncepcji, gdyż mówi ono o konkretnym procesie, w wyniku którego jednostka staje się przestępcą. Dochodzi do tego wówczas, gdy wpływ przestępczych wzorów zachowań jest większy niż wpływ zachowań nieprzestępczych. Myśl Sutherlanda można wyrazić obrazowo, posługując się przykładem wagi o dwóch szalkach. Gdyby na jednej szali umieścić wzory zachowań przestępczych, na drugiej zaś wzory zachowań nieprzestępczych i gdyby szala z wzorami przestępczymi przeważyła, oznaczałoby to, że doszło do wykształcenia się nadwyżki tych wzorów. 7. ZMIENNE PROCESU ZRÓŻNICOWANYCH POWIĄZAŃ Zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, czasem trwania i intensywnością. Oznacza to, że powiązania z zachowaniami przestępczymi, a także powiązania z zachowaniami nieprzestępczymi mogą się pod tym względem różnić. C z ę s t o t l i w o ś ć i c z a s t r w a n i a jako zmienne powiązań są oczywiste. Zakłada się, że u p r z e d n i o ś ć jest istotna dlatego, że zachowanie zgodne z prawem rozwinięte we wczesnym dzieciństwie może trwać przez całe życie, a także że zachowanie przestępcze rozwinięte we wczesnym dzieciństwie może trwać przez całe życie. Sutherland wprowadził cztery wymiary zróżnicowanych powiązań: częstotliwość, czas trwania, uprzedniość i intensywność. Zmienne te warunkują przyswajanie określonego typu wzoru zachowań. O wykształceniu się nadwyżki decyduje subiektywne postrzegana doniosłość danego typu powiązań. Zależy ona zdaniem Sutherlanda od czterech czynników: od częstotliwości kontaktu z danym rodzajem wzorów: im częstsze są kontakty z wzorami zachowań przestępczych, tym większe jest prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów. od czasu trwania kontaktu z danym rodzajem wzorów: im dłuższe są kontakty z wzorami zachowań przestępczych, tym większe jest prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów. od uprzedniość kontaktu z danym rodzajem wzorów: im wcześniejsze są kontakty z zworami zachowań przestępczych, tym większe jest prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów. od intensywności kontaktu z danym rodzajem wzorów: im bardziej intensywne są kontakty z wzorami zachowań przestępczych, tym większe jest prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów. 8. MECHANIZMY UCZENIA SIĘ - - Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Proces uczenia się zachowania przestępczego przez powiązania z wzorami zachowań przestępczych i nieprzestępczych obejmuje te same mechanizmy, co każde inne uczenie się. Uczenie się zachowań przestępczych nie ogranicza się do naśladownictwa. Na przykład osoba nakłoniona do zachowania przestępczego uczy się go przez powiązania, lecz procesu tego nie można nazwać jako naśladownictwo. Proces uczenia się zachowania przestępczego obejmuje te same mechanizmy, co każdy inny proces uczenia się i nie ogranicza się on do naśladownictwa. 9. POTRZEBY I WARTOŚCI Chociaż zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go nimi wyjaśnić, gdyż zachowanie nieprzestępcze jest wyrazem takich samych potrzeb i wartości. Złodzieje kradną głównie po to, by zdobyć pieniądze, lecz również uczciwi pracownicy pracują po to, by zdobyć pieniądze. Sutherland ustosunkował się bezpośrednio do wyjaśnień zachowania dewiacyjnego odwołując się do ogólnych potrzeb i wartości, których miałoby być ono realizacją. Różnica leży w treści prezentowanych wzorów. Inna treść wzorów doprowadza do zachowań konformistycznych, inna zaś do zachowań przestępczych. Sam proces uczenia się nie różnicuje przestępców od osób przestrzegających prawa. Chęć rozładowania frustracji może powodować zachowania przestępcze. Jednakże frustracja sama w sobie nie jest wystarczającą przyczyną przestępczości, ponieważ może być rozładowywana także w sposób konformistyczny, nierzadko wysoko nagradzany przez społeczeństwo. Chęć zdobycia pieniędzy, może być powodem dokonywania kradzieży. Jednakże sama chęć zdobycia pieniędzy nie może być uznana za wystarczającą przyczynę kradzieży, większość bowiem ludzi zdobywa je bowiem w sposób instytucjonalnie aprobowany. Sutherland uważał, że pewna grupa ludzi odczuwa, że jednej z jej wartości – życiu, własności, pięknu krajobrazu czy doktrynie teologicznej – może zagrażać zachowanie innych grup. Jeżeli grupa ta ma wpływy polityczne, a wartość jest istotna i zagrożenie poważne, jej członkowie doprowadzają do wydania odpowiedniej ustawy, zapewniając sobie współpracę organów państwa na rzecz ochrony tej wartości, prawo jest środkiem wykorzystywanym przez jedną stronę konfliktu, przynajmniej w czasach współczesnych. Inna grupa nie ceni tak wysoko wartości, dla których ustanowiono prawo, i robi rzeczy nie będące wcześniej przestępstwami, ale obecnie za takowe uznane. Teoria zróżnicowanych powiązań bywa często krytykowana za to, że w jej ujęciu osobowość jednostki jest elementem biernym. Źródłem zachowania przestępczego są dostępne wzory kulturowe będące czymś wewnętrznym dla jednostki. Jednostka przyswaja motywy przestępcze pod wpływem trwałego kontaktu z wzorami zachowań przestępczych, nie zaś w wyniku realizacji swych ogólnych potrzeb. Teoria tłumaczy zachowanie jednostki, która stała się przestępcą, a zwłaszcza należącej do grupy przestępczej, nie zaś jednostki przestrzegającej prawa. Teoria implikuje bezpośrednią relację między motywami przestępczymi a zachowaniem przestępczym. Z teorii zróżnicowanych powiązań nie wynika jednoznacznie jakie zasady i mechanizmy uczenia się wchodzą w grę w procesie przyswajania zachowań przestępczych. W teorii mówi się jedynie, że Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. uczenie się zachowania przestępczego obejmuje te same mechanizmy, co każde inne uczenie się, a zatem nie ogranicza się do naśladownictwa. Sutherland przypisywał duże znaczenie częstotliwości i czasowi trwania powiązań danego rodzaju, lecz zdawał się traktować te zmienne jako czynniki posiłkowe, nie zaś jako czynniki wzmacniające. Intensywność powiązań oznaczała nie intensywność kojarzenia zapamiętywanego materiału, lecz emocjonalny stosunek do źródła prezentującego dany wzór zachowania ( na przykład prestiż tego źródła ). Odrębnym zagadnieniem wydają się przyczyny utrwalania się już ujawnionego zachowania dewiacyjnego. W tym wypadku istotnie czynnikiem wzmacniającym, utrwalającym to zachowanie może być wynikająca z niego korzyść, niezależnie już od bezpośredniego kontekstu interakcyjnego. Jeżeli jednostka w wyniku uczenia się przyswoiła sobie postawę nonkonformistyczną wobec norm prawnych, to – zgodnie z zasadami teorii uczenia się – można oczekiwać, że postawa ta zgeneralizuje się także na inne normy zachowania. Sutherland nie zdefiniował podstawowych pojęć swojej koncepcji. Dopuszczalne jest stosowanie terminów pierwotnych , czyli wprowadzanych bez definicji, jednakże brak definicji wszystkich pojęć które występują w teorii, stanowi z pewnością jej istotną wadę. Teoria zróżnicowanych powiązań zawiera wiele sprzeczności i niekonsekwencji. Sutherland wyodrębniał pewne zdania które nazywał je twierdzeniami. Twierdzenia teorii nie są uszeregowane ani wedle zakresu ich ogólności, ani wedle wynikania logicznego. Większość z nich w istocie niczego nie twierdzi i bez rozwinięcia jest zupełnie nie zrozumiała. Obok myśli odkrywczych nie brak w teorii stwierdzeń rozbrajająco naiwnych. Można powiedzieć, że wartość teorii zróżnicowanych powiązań nie jest zbyt duża. Na jej podstawie można na przykład przypuszczać, że będzie istniał silny związek między poziomem dewiacji jednostki a poziomem dewiacji jej najbliższego otoczenia (rodziny, kolegów ). TEORIA SUTHERLANDA MOŻE PEŁNIC POŻYTECZNĄ ROLĘ W WYJAŚNIANIU I SYSTEMATYZOWANIU WIEDZY NAGROMADZONEJ W DANEJ DZIEDZINIE, W PEWNEJ MIERZE NIEZALEŻNIE OD SWEJ ZASADNOŚCI. MA NIE MNIEJSZE MOŻLIWOŚCI WYJAŚNIANIA I SYSTEMATYZOWANIA DANYCH O ROZKŁADZIE ZACHOWAŃ DEWIACYJNYCH. MOŻNA WYPROWADZIC SZCZEGÓŁOWE HIPOTEZY, PRZYKŁADOWO ODNOŚNIE DO ZWIĄZKU PRZESTĘPCZOŚCI Z PŁCIĄ, OBSZAREM CZ WIEKIEM, PRZY CZYM SĄ ONE WERYFIKOWANE. STANOWI OD LAT PODSTAWĘ ANALIZY ZJAWISK DEWIACYJNYCH, STANOWIŁA ANTYPACJĘ WIĘKSZOŚCI WSPÓŁCZESNYCH SOCJOLOGICZNYCH I PSYCHOSPOŁECZNYCH IDEII W KRYMINOLOGII. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Teorie podkultur Podkultura – określa możliwe do wyodrębnienia „podsystemy kulturowe” funkcjonujące w ramach danego społeczeństwa. V. Teoria podkultur dewiacyjnych Cohena Zdaniem Cohena każde działanie człowieka jest rozwiązywaniem problemów. 1. Sytuacja i ramy odniesienia – problemy ludzi powstają i są rozwiązywane w ramach dwóch kategorii determinant: ich ram odniesienia oraz sytuacji, w której działają. Rozwiązywanie problemów polega na zmianie jednego lub obydwu czynników na raz. Sytuacja to świat, w którym żyjemy i miejsce, w którym w świecie tym jesteśmy ulokowani. Na postrzeganie sytuacji wpływają m.in. takie czynniki jak wychowanie, stereotypy, postawy, wartości, interesy. Czynniki te stanowią jakby pryzmat, przez który postrzegana jest sytuacja. Ponieważ postrzeganie sytuacji uzależnione jest od ram odniesienia prawdziwie zadowalające rozwiązanie musi obejmować pewne zmiany owych ram odniesienia. 2. Konformizm – zdaniem Cohena grupy odniesienia wywierają na jednostkę dużą presje w kierunku zachowań zgodnych ze standardami, które w grupach tych obowiązują. Nie każde zatem możliwe rozwiązanie problemu jest dostępne jednostce, lecz tylko takie, które nie jest sprzeczne ze standardami obowiązującymi w grupie. Dzieje się tak dlatego, że konformizm wobec oczekiwań grupy jest nagradzany akceptacją, dewiacja zaś jest karana odrzuceniem. Podstawowym warunkiem wyłonienia się nowych form podkulturowych jest interakcja jednostek, które mają podobne problemy w przystosowaniu. Problem statusu – to problem zdobycia uznania w oczach otoczenia; jeżeli pewna grupa odczuwa, że nie może czy nie potrafi osiągnąć statusu zgodnie z obowiązującymi kulturowo określonymi kryteriami (poprze brak umiejętności lub cech, które są konieczne do osiągnięcia statusu) będzie dążyć do wypracowania nowych kryteriów i norm, czyli nowych kryteriów statusu. Pojawienie się nowych kryteriów statusu oznacza powstanie nowej podkultury, w której obowiązują wartości odmienne niż te w kulturze dominującej lub sprzeczne z nimi. Podkultura a kultura – podkultura jest kulturowa ponieważ każdy jej uczestnik znajduje się pod wpływem innych, którzy uczestniczą w tym systemie normatywnym. Jest ona podkulturowa ponieważ normy dotyczą tylko jednostek czerpiących z nich korzyść i znajdujących wśród innych sprzyjający klimat moralny, w którym normy te mogą się rozwijać i trwać. Obronna prowokacja - członkowie nowo powstałej podkultury nie są do końca przekonani, czy ich system wartości jest zasadnym, Jego uwierzytelnieniu służy mechanizm obronnej prowokacji, która polega na zachowywaniu się w sposób, który wywołuje gniew, oburzenie i potępienie społeczeństwa. Reakcje tego rodzaju Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. świadczą bowiem o tym (lub potwierdzają), że istotnie społeczeństwo jako całość jest wrogo ustosunkowane do członków podkultur. Młodzieżowe podkultury dewiacyjne Kryteria statusu społecznego – są określane zgodnie z hierarchią wartości warstw średnich. Spełnianie tych kryteriów wymaga posiadania wielu cech, właściwości i umiejętności, których brak młodzieży z warstw niższych. Cohen wyróżnił 9 takich kryteriów statusu zgodnych z hierarchią wartości warstw średnich: 1. Ambicja Jest cnotą, jaj brak ułomnością i oznaką nieprzystosowania. Oznacza wysoki poziom aspiracji, zwłaszcza wobec celów trudno osiągalnych 2. Indywidualna odpowiedzialność Etyka warstw średnich to etyka indywidualnej odpowiedzialności czyli poleganie wyłącznie na sobie, niechęć do korzystania z pomocy i niechęć do udzielania jej 3. Szacunek dla osiągnięć Wysoko są oceniane różnego rodzaju zdolności, umiejętności oraz osiągnięcia 4. Umiejętność rezygnowania z natychmiastowych gratyfikacji Kładziony jest silny nacisk na umiejętność rezygnowania z bezpośrednich przyjemności i nieulegania pokusom w imię realizacji odleglejszych celów życiowych 5. Racjonalizm Umiejętność przewidywania własnych działań, planowania oraz gospodarowania czasem i środkami w najbardziej skuteczny sposób 6. Świadome kształtowanie wyglądu zewnętrznego, uprzejmości i manier Umiejętność przestrzegania konwencji mowy i gestów jest źródłem prestiżu i stanowi środek do osiągania celów. Ważna jest także umiejętność zjednywania sobie przyjaciół i wpływania na ludzi lub nie robienie sobie wrogów 7. Kontrola agresji fizycznej i niestosowania przemocy Wynika z konieczności realizacji innych wartości m.in. dobrych stosunków z innymi ludźmi oraz nacisku na konkurencyjność 8. Pożyteczny wypoczynek Nie należy marnować wolnego czasu 9. Poszanowanie własności Specyficzny zbiór postaw wobec własności i wobec natury prawa własności Cechy podkultur dewiacyjnych Zachowania dewiacyjne jako reakcja pozorowana Podkultura przestępcza czerpie swe normy z szerszej kultury lecz odwraca je do góry nogami. Zachowania przestępcze są oceniane jako właściwe zgodnie ze standardami w danej podkulturze właśnie dlatego iż są one niezgodne z normami obowiązującymi w szerszej kulturze. Głównymi cechami takiej podkultury są: Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. - - bezcelowość – normalnie kradnie się dla zdobycia jakiejś rzeczy, przyjmuje się zatem, iż kradzież jest środkiem do jakiegoś innego celu a zatem jest działaniem racjonalnym i utylitarnym. Większość kradzieży dokonywanych przez gangi młodzieżowe nie ma takiego podłoża motywacyjnego, kradnie się dla draki, dla ubawu, ot tak sobie złośliwość – przejawia się we wrogości zarówno wobec innych gangów ja i wobec rówieśników nie należących do grup tego rodzaju negatywizm – złośliwość i bezcelowość są elementami ogólniejszej postawy młodzieży z podkultur, którą Cohen określał jako negatywizm. Wszystkie normy i wartości takiej podkultury są wysoko oceniane tylko w takiej mierze w jakiej pozostają w zdecydowanej opozycji do wartości i norm warstw średnich. VI. Koncepcja kultury warstw niższych Millera Miller uważał, iż założenie Cohena o motywacyjnym podłożu zachowań dewiacyjnych młodzieży z warstw niższych jest podświadome negowanie wartości kultury warstw średnich. W ujęciu Millera kultura warstw niższych, charakteryzująca się dużą odrębnością wobec kultury warstw średnich ma już kilkuwiekową tradycję. Kultura ta zdążyła wykształcić własną siłę integrującą i motywującą zachowania. Miller zdawał się nawiązywać bezpośrednio do Sellina. Centralne punkty zainteresowania Miller uważał, iż w każdej kulturze można znaleźć tak zwane punkty zainteresowania czyli dziedziny lub problemy zwracające na siebie szeroką i trwałą uwagę oraz wywołujące duże zaangażowanie emocjonalne. Miller charakteryzował 6 takich punktów: 1. kłopoty – warstwy niższe są bardzo uczulone na to jak jednostka plasuje się na kontinuum przestępcaprzestrzegający prawa a wartością będzie właśnie brak kłopotów (matka w kandydacie na męża dla córki będzie szukać jego skłonności do popadania w kłopoty i będzie to najistotniejszym czynnikiem niż fakt osiągnięć życiowych, osobowości czy wyglądu zewnętrznego) 2. twardość- wartość zgodnie, z którą oceniane jest zachowanie (siła fizyczna i psychiczna, męskość, odwaga, odporność na ból, brak skrupułów i sentymentów) ale także antyintelektualizm (obojętność, lekceważenie a nawet pogarda dla sztuki, literatury) 3. spryt – jest wymiarem, który obejmuje całą klasę zachowań związanych z umiejętnością manipulowania innymi ludźmi i dochodzenia do własnego celu przy minimalnym nakładzie energii (przekręcić kogoś, wpuścić w maliny, wyrolować, oskubać); na ogół przywódca grupy cieszy się większym szacunkiem i prestiżem gdy jest sprytny nad przywódcę jedynie twardego 4. emocje – poszukiwanie emocji, podniecających przeżyć, chęć zakosztowania życia wynikają z szarzyzny i monotonii codziennego życia w kulturze warstw niższych (picie alkoholu, hazard, podryw) 5. przeznaczenie – umożliwia angażowanie się w niebezpieczne i ryzykowne sytuacje bez poczucia że ponosi się osobistą odpowiedzialność za skutki własnych działań; mistyczna wiara, iż wszystko zależy od losu (przeznaczenie, zrządzenie losu) sprawia, iż wszystkie działania zmierzające do poprawy swojego życia są bezcelowe Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 6. niezależność – z jednej strony kultura warstw niższych kładzie nacisk na niezależność, autonomię z drugiej zaś strony wysoko cenione jest poczucie bezpieczeństwa, oparcia, zależności i podporządkowania Centralne punkty zainteresowania młodzieży Cechą charakterystyczną ognisk domowych w kulturze warstw niższych jest zdaniem Millera dominacja kobiet. Domy takie nie mogą zaspokoić potrzeby identyfikacji z męskim modelem. Takim zastępczym domem staje się grupa koleżeńska, która pełni funkcje psychologiczne i wychowawcze w takim samym stopniu jak rodzina. Takie grupy młodzieżowe charakteryzują się wysokim stopniem solidarności i konformizmu wobec obowiązujących w nich norm kulturowych. Centralnymi punktami zainteresowania w takich grupach jest: 1. przynależność – ma dwa zasadnicze aspekty stałe weryfikowanie kto jest a kto nie członkiem grupy co pełni funkcję integrującą a ponadto podkreśla odrębność członków danej grupy w stosunku do innych grup podobnego rodzaju ustawiczne akcentowanie przez członków grupy swej przynależności do niej przynależność można osiągnąć poprzez ciągłe demonstrowanie sprytu, twardości, niezależności. Konformizm do norm takiej grupy jest bardzo silny z uwagi na sankcje w przypadku nie stosowania się do reguł w postaci wykluczenia. 2. status - jest to istotny czynnik motywacyjny w genezie zachowań dewiacyjnych młodzieży warstw niższych. Poprzez demonstrowanie swoich cech (twardości, sprytu, odwagi, sprzeciwu wobec autorytetów) osiąga się status, utrzymuje bądź podwyższa go. Dewiacyjny charakter zachowań młodzieży z tych grup wynika z dwóch przesłanek: konkurencja – walka o utrzymanie lub wzmocnienie pozycji w grupie konieczność uczenia się męskich ról społecznych i męskiej identyfikacji prowadzi do przesadnego akcentowania wszelkich przejawów dorosłości, zwłaszcza zewnętrznych Miller uważał, iż przedstawiciele kultury warstw niższych z premedytacją zmierzają do zanegowania kultury warstw średnich. VII. Teoria zróżnicowanych możliwości Clowarda i Ohlina Ww wychodzili z założenia, iż wykształcanie się podkultur jest uzależnione od tego, czy jednostka, zgodnie z panująca ideologią sukcesu przypisuje swe niedostatki bądź niepowodzenia własnym wadom lub ułomnościom charakteru czy tez postrzega, że to istniejący porządek społeczny uniemożliwia jej osiągnięcie kulturowo wyznaczonych celów. Prawomocność – odbieranie prawomocności danemu systemowi normatywnemu i brak poczucia iż się jest nadal związanym dana normą, która jest uważana za niesprawiedliwą choć nadal można uznawać te normy za słuszne z moralnego punktu widzenia. Odbieranie prawomocności niesprawiedliwym lub nie przystającym do sytuacji normom jest podstawowym warunkiem zaangażowania dewiacyjnego. Z chwilą bowiem odebrania prawomocności danej normie zostaje rozwiązany problem poczucia winy. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Odebranie prawomocności jest jednak dopiero warunkiem aby wystąpiło zachowanie dewiacyjne. Jednostka znajduje się wtedy w stanie gotowości psychicznej do dewiacji lecz jednocześnie staje w opozycji wobec społeczeństwa co powoduje stan napięcia, niepewności, lęku. Ww zakładali, iż postawy dewiacyjne wykształcają się jeszcze przed przystąpieniem do podkultury, niejako na zasadzie świadomego wyboru linii działania dokonywanych przez jednostkę. Rola grupy polega na dostarczaniu moralnego wsparcia rozwiązaniom innowacyjnym, m.in. przez racjonalizowanie zachowań dewiacyjnych. Dla jednostki, która winą za swe niepowodzenia obarcza niesprawiedliwą organizację istniejącego porządku społecznego i która znajduje u innych poparcie dla pozbawienia prawomocności oficjalnych norm, stosowanie nielegalnych środków w celu osiągnięcia sukcesu może stać się trwałym sposobem adaptacji. Typologia podkultur dewiacyjnych podkultury przestępcze – ma szanse rozwijać się na obszarze, który zamieszkują przestępcy z różnych grup wiekowych, na którym dewiacyjne normy i wzory zachowania stanowią już trwały element kultury środowiska. W wyniku bezpośredniego kontaktu z wzorami zachowań przestępczych następuje proces uczenia się przez modelowanie. Aby się dobrze nauczyć roli trzeba także próbować ją grać. Gangi czy podkultury przestępcze służą więc także trenowaniu przyszłych ról społecznych. 2. podkultury konfliktowe – wyłaniające się na obszarach będących odpowiednikami stref przejściowych (chicagowska szkoła); połączeni stanu przejściowości i niestabilności, które ma miejsce na tych obszarach, wywiera na młodzież silną presje w kierunku zachowań agresywnych. Po pierwsze społeczność zdezorganizowana nie jest w stanie zapewnić młodzieży dostępu do konformistycznych kanałów osiągania sukcesu, po drugie ograniczone są także możliwości nabywania wzorów zachowań przestępczych, ponieważ zdezorganizowane społeczeństwo nie integruje przestępców z różnych grup wiekowych 3. podkultura wycofania – aktywność tych grup jest skoncentrowana głównie wokół konsumpcji narkotyków. Podkultury te cechuje mniejsza solidarność, ponieważ rozbija ją walka o dostęp do ograniczonych źródeł narkotyków. Podkultury te charakteryzują się dwiema formami adaptacji: pierwsza jest rezultatem uwarunkowanej internalizacji wartości i norm – niemożność sięgnięcia po rozwiązania nonkonformistyczne druga jest rezultatem niepowodzeń doznanych przy próbach osiągnięcia sukcesu w sposób nielegalny ww byli zdania, iż „wycofanie” jest szczególnie prawdopodobne w wypadku młodzieży, która mimo doznanych porażek nie potrafi obniżyć swych aspiracji lub też przystosować się do życia w dorosłym świecie”. 1. VIII. Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy Punktem wyjścia rozważań ww jest teza, że nie istnieją podkultury dewiacyjne. Można mówić jedynie o podkulturach dewiacji czy też przestępczości. Technika neutralizacji – ww uważali, że młodzi przestępcy przejawiają poczucie winy, że czują się związani obowiązującym porządkiem normatywnym oraz że ich wartości nie różnią się od wartości konformistycznej Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. grupy społeczeństwa. Techniki neutralizacji osłabiają (neutralizują) moc obowiązywania normy, którą ma się zamiar naruszyć, umożliwiają one zatem popełnienie przestępstwa bez poczucia lęku czy wyrzutów sumienia, mogących pojawić się po jego dokonaniu. Techniki te wykształcają się przed popełnieniem przestępstwa umożliwiając tym samym nieaprobowane zachowanie pomimo deklarowanego konformizmu wobec dominujących wartości społeczeństwa. Techniki te pełnią w pewnym stopniu, prócz funkcji rozhamowującej, także motywacyjną, umożliwiają bowiem takie definiowanie sytuacji, z którego wynika, że zachowanie pozostające w sprzeczności z obowiązującym porządkiem moralnym czy prawnym jest nie tylko dopuszczalne ale wręcz może się okazać koniecznym. Kwestionowanie odpowiedzialności – służy do osłabienia normy przez „przekonanie siebie”, że pozostaje się w kręgu oddziaływań sił zewnętrznych, nad którymi się nie panuje, których się nie kontroluje. Forma kwestionowania odpowiedzialności jest stwierdzenie, że zachowanie dewiacyjne jest „wypadkiem”, czyli działaniem w istocie niechcianym i nie zamierzonym przez sprawcę. Tłumaczenie sobie i udowodnienie, że pozostaje się w kręgu oddziaływań sił, których nie potrafimy kontrolować, poczucie winy ulega redukcji (przekonanie siebie, że miało się ciężkie dzieciństwo, że rodzice byli alkoholikami itp.). Chodzi tu o rozerwanie związku między jednostką a jej czynem. Kwestionowanie szkody – nie zaprzecza się, iż dokonało się czynu ani też nie twierdzi się o braku odpowiedzialności na niego – neutralizacja normy dokonuje się poprzez pomniejszenie lub negowanie ewentualnej szkody. Chodzi tu o rozerwanie związku pomiędzy czynem a jego konsekwencjami. Kwestionowanie ofiary – polega na tym, że nie neguje się tu ani odpowiedzialności za czyn, ani że zaistniała szkoda a jedynie prawo ofiary do tego określenia (zminimalizowanie roli ofiary lub nawet zanegowanie jej istnienia). Potępienie potępiających – jest na wyższym poziomie abstrakcji i wyrafinowania. Moralne opory przed popełnieniem czyny zabronionego są osłabiane przez odbierania prawa potencjalnym sędziom danego występku do jego osądzania i wydawania sądów – potępiający są sami dewiantami w przebraniu, hipokrytami kierującymi się osobistymi i nagannymi pobudkami. Odwoływanie się do wyższych racji – przekonanie siebie, iż jest się w sytuacji konfliktowej pomiędzy dwiema konkurencyjnymi norami: ta, którą zamierza się naruszyć oraz którą zamierza się uchronić (przypomina to działanie w stanie wyższej konieczności sic.) Koncepcje kontroli społecznej IX. Koncepcja Durkheima Durheimowi przypisuje się ojcostwo trzech odmiennych orientacji: strukturalnej – ze względu na wprowadzenie do socjologii pojęcia anomii i podkreślania przestępczorodnej roli braku adekwatności aspiracji do możliwości ich realizacji Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. kontroli społecznej – ze względu na analizę związków między osłabieniem integracji grupowej a dewiacją reakcji społecznej – ze względu na podkreślanie normalnego charakteru przestępczości oraz jej roli w utrwalaniu świadomości zbiorowej Kontrola społeczna a zachowanie dewiacyjne Durkheim traktował człowieka jako HOMO DUPLEX – człowiek rozdwojony. Chcąc postępować moralnie człowiek musi zadawać gwałt swojej zwierzęcej naturze. Część społeczna i część zwierzęca człowieka pozostają względem siebie w trwałym konflikcie. Człowiek jest ze swej natury skrajnie egoistyczny, w swoim postępowaniu kieruje się popędami pierwotnymi, które z założenia są indywidualistyczne, egoistyczne i w swej istocie antyspołeczne. Tylko zbiorowość może ograniczyć antyspołeczne tendencje poszczególnych ludzi. Względny ład społeczny, mimo antyspołecznych tendencji jednostek jest więc możliwy gdy społeczeństwo jest dobrze zintegrowane, co jest nieodzowne dla sprawowania skutecznej kontroli. W należycie funkcjonującym społeczeństwie ludzie adekwatnie określają poziom swoich oczekiwań, dążeń i aspiracji. W okresach natomiast gwałtownych zmian społecznych może dojść do tak zwanego stanu anomii czyli poczucia nie wiązania istniejącymi normami. Dewiacja jako zjawisko normalne Przystępując do wyjaśniania zjawiska społecznego szukać trzeba oddzielnie przyczyn, które je wytworzyły i funkcji jaka to zjawisko wypełnia. Przestępstwo występuje we wszystkich znanych społecznościach, choć zmienny jest krąg zachowań określanych tym mianem. Przestępczość oraz inne formy dewiacji społecznej są nie tylko normalne lecz także nieuchronne a nawet pożądane. Jeśli społeczeństwo ceni jakąś wartość szczególnie wysoko, przejawia tendencje do określania jako nagannych, złych i zabronionych coraz większych obszarów zachowań, które mogą wartość tę naruszyć, zwłaszcza wtedy gdy prawdziwa przestępczość godząca w te wartość zmniejsza się. Przestępstwo obnaża ducha moralności społecznej a więc dewiacja przyczynia się do integracji grupowej, do wzrostu solidarności społecznej, stanowi wyzwanie dla świadomości zbiorowej. Zachowania dewiacyjne są nieodzowne by system wartości i norm mógł ewoluować by społeczeństwo nie pozostawało w bezruchu. Durkheim pojmował dewiacje jako rozmaite odmiany inności, nie tylko negatywne, złe i patologiczne (zbrodniarz, święty, heretyk, odszczepieniec, człowiek sposobem myślenia wyprzedzający swoja epokę). Zbrodnia jest tylko antycypacją przyszłej moralności, zwrotem ku temu co ma nadejść!!! A jej występowanie świadczy o rozwoju społeczeństwa. X. Koncepcja Reissa Koncepcja ta zasadza się na dwóch pojęciach: 1. kontrola wewnętrzna – zdolność jednostki do powstrzymywania się od takiego sposobu realizowania potrzeb, który pozostaje w konflikcie z normami i regułami obowiązującymi w społeczeństwie Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. kontrola zewnętrzna – zdolność grup społecznych lub instytucji do skutecznego egzekwowania zachowań zgodnych z normami i regułami; kontrola sprawowana przez społeczność, kościół, organizacje społeczne, instytucje (szkoła) oraz grupy pierwotne (rodzina) Zachowanie dewiacyjne jest rezultatem takiego osłabienia kontroli wewnętrznej i zewnętrznej, które powoduje, że źródła kontroli nie mogą doprowadzić do zachowań zgodnych z normami obowiązującymi w społeczeństwie. 2. Prawdopodobieństwo zachowania dewiacyjnego zwiększa się w następujących typach sytuacji: gdy zespół mechanizmów kontrolnych, dotychczas sprawnie funkcjonujących ulega osłabieniu gdy brak jest klarownych reguł i norm postępowania w grupach odniesienia, do których jednostka dostosowuje swoje zachowania lub gdy normy poszczególnych grup odniesienia pozostają ze sobą w konflikcie gdy jednostka nie przyswoiła sobie konformistycznych norm zachowania XI. Koncepcja Nye’a Kontrola wewnętrzna jak i zewnętrzna jest w rzeczywistości kontrola społeczną sprawowaną za pomocą mechanizmów zewnętrznych w stosunku do jednostki. Ten sam rodzaj kontroli, z tym że pierwszą sprawuje społeczeństwo od wewnątrz jednostki drugą zaś od wewnątrz. Autor wyróżnił 3 zasadnicze rodzaje kontroli społecznej oraz jeden element quasi-kontrolny: kontrola wewnętrzna – równoznaczna z internalizacją norm, które tworzą sumienie jednostki kontrola pośrednia – jest związana z uczuciową identyfikacją z rodzicami oraz innymi osobami o nastawieniu konformistycznym (niezbyt dobrze zdefiniowana) kontrola bezpośrednia – zewnętrzna kontrola formalna i nie sformalizowana, sprawowana za pomocą rozmaitych bodźców negatywnych (sankcje stosowane przez instytucje kontroli społecznej (policja, urzędnicy itp.)) zaspokojenie potrzeb – koncepcja 4 pragnień (uczucia, uznania, bezpieczeństwa i nowych doświadczeń) XII. Teoria Hirschiego Jest to teoria posługująca się wyłącznie zmiennymi socjologicznymi. Zasadniczą teza tej teorii jest stwierdzenie: jednostka może dokonywać czynów przestępczych, ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały a jakiś sposób zerwane. Wyodrębnił on cztery komponenty więzi jednostki ze społeczeństwem: 1. przywiązanie – emocjonalne związki jednostki z jej otoczeniem (rodziną, przyjaciółmi, kolegami z pracy itp.). Jeżeli człowiek jest przywiązany do otoczenia, jeżeli je ceni, szanuje, jeżeli mu na nim zależy to liczy się on niejako automatycznie z opinią „istotnych innych”, jednostka taka czuje się zobligowana do przestrzegania norm, które otoczenie to uznaje. Jeżeli słabnie więź emocjonalna z Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. otoczeniem człowieka słabnie także siła oddziaływania „alarmu wewnętrznego” co może prowadzić do angażowania się w dewiacje. 2. zaangażowanie – stosowanie się do reguł z obawy przed konsekwencjami; jest to niejako odpowiednik ego lub zdrowego rozsądku. Konformizm jednostki wynika także z prostego rachunku zysku i strat, musi się opłacać, dewiacja natomiast winna przynosić straty (porównanie człowieka do Homo Economicus) Błędna może być ocena sytuacji przy świadomości wszystkich jej elementów, może też wystąpić brak istotnych informacji dotyczących danej sytuacji, co sprawia, iż jednostka podejmuje niewłaściwą decyzję; błędna ocena sytuacji i brak stosownych informacji mogą stanowić możliwe wyjaśnienie zachowania dewiacyjnego. 3. zaabsorbowanie – ludzie postępują zgodnie z regułami obowiązującymi w społeczeństwie nie tylko dlatego, że czują się do tego „moralnie zobligowani” w wyniku przywiązania do konformistycznego otoczenia czy też dlatego, iż koszty dewiacji uważają za zbyt wysokie. Jednostka zaabsorbowana działalnością konformistyczną jest związana spotkaniami, terminami, godzinami pracy, planami itp., rzadko więc ma okazję do zachowania dewiacyjnego, nie może ona nawet pomyśleć o czynach dewiacyjnych, pomijając już nawet to, czy miałaby na nie ochotę. 4. przekonanie – nie istnieją postawy nonkonformistyczne; jeżeli dewiant jest związany systemem wartości odmiennych od obowiązujących w konformistycznym społeczeństwie to w kontekście tej teorii nie ma czego wyjaśniać. Im jednostka jest mniej przekonana o konieczności przestrzegania norm, tym bardziej jest prawdopodobne, że będzie je naruszała. Przekonanie, iż nie należy naruszać norm słabnie wówczas gdy pozostałe mechanizmy kontroli społecznej nie działają prawidłowo, gdy osłabiona jest więź jednostki ze społeczeństwem. Przekonanie, iż nie należy naruszać norm słabnie wówczas gdy pozostałe mechanizmy kontroli społecznej nie działają prawidłowo, gdy osłabiona jest więź jednostki ze społeczeństwem. Teorie reakcji społecznej Zadaniem tych teorii jest ustalenie dlaczego ludzie naruszają normy społeczne, jak powstają normy społeczne, jakie są reakcje społeczeństwa wobec osób, które zachowują się sprzecznie z oczekiwaniami normatywnymi i wreszcie jakie konsekwencje reakcje te powodują? Zainteresowanie skupia się wokół procesu, w trakcie którego dochodzi do uznania konkretnych osób za dewiantów oraz skutki wynikające z tego faktu dla dalszych relacji naznaczonej osoby z otoczenia. Symboliczny interakcjonizm Cechy charakterystyczne: interakcja jest konstruowana a nie wyzwalana tzn. ludzie konstruują swe działania w trakcie ich wykonywania a nie reagują mechanicznie na zewnętrzne bodźce czy wewnętrzne siły Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. - działanie dokonuje się na bazie definicji sytuacji, w której człowiek działa; definiowanie jest stałym procesem interakcja jest symboliczna, ponieważ dokonuje się za pośrednictwem wspólnych symboli, których interpretacja pozwala na uchwycenie wzajemnych linii działań interakcja zachodzi przez dopasowanie wzajemne linii działań, przez antycypowanie odpowiedzi partnera w toku prób – przyjęcie roli partnera przyjmowanie roli partnera jest centralnym procesem interakcji interakcja ma charakter wyłaniający się – pewne jej cechy wyłaniają się w jej trakcie i nie miałyby miejsca, gdyby nie połączone działania partnerów 1. Ład, porządek społeczny jest wynikiem chwiejnej równowagi między antagonistycznymi interesami, dążeniami i wartościami poszczególnych grup. 2. Dewiacja jest procesem nie stanem. 3. Konformizm i dewiacja są symbolami tworzonymi w procesie konstruowania rzeczywistości nie zaś stanami, którymi można by przypisać różnice obiektywne. 4. kontrola społeczna stanowi zmienną niezależną w procesie tworzenia dewiacji. 5. dewiacja ma charakter relatywny a nie absolutny 6. mechanizmy kreowania dewiacji i dewiantów maja charakter uniwersalny XIII. Propozycje Kitsusego Ww proponuje przenieść płaszczyznę teoretyczną i badawczą z form zachowania dewiacyjnego na procesy, w wyniku których jednostki zostają określone dewiantami przez innych. Kategoria odmieńców powstaje w procesie reakcji społecznej, w wyniku której pewne osoby (lub grupy osób) zostają określone jako dewianci, inne zaś nie. Dewiację należy rozpatrywać jako: proces w trakcie którego członkowie grup, społeczności lub społeczeństwa: interpretują zachowanie jako dewiacyjne definiują jednostki zachowujące się w taki sposób jako dewiantów określonej kategorii traktują ich w sposób uważany za stosowny wobec danej kategorii dewiantów Kitsuse i Cicourel byli zdania, iż trzeba się bliżej przyjrzeć procesom formalnej reakcji społecznej, w których wyniku pewne zachowania odnotowuje się jako dewiacyjne inne zaś nie. Uważali, iż dewiacja istnieje tylko w takiej mierze w jakiej spotyka się z reakcją społeczną. Określenie „zachowania dewiacyjne” należy rezerwować dla takich zachowań, które są urzędowo definiowane i traktowane jako „dziwne”, „anormalne”, „kradzieże” itp., przez przedstawicieli instytucji tworzących rejestry dewiacji. Pierwszym problemem jest wyjaśnienie, jak dochodzi do tego że pewne typy zachowań są społecznie określane jako dewiacyjne, drugim zaś jest wyjaśnienie jak są traktowane grupy i jednostki przejawiające takie zachowania, co powoduje m.in. zróżnicowane rozmiary zachowań dewiacyjnych w różnych segmentach populacji, trzecim problemem winna być etiologia zachowań określanych jako dewiacyjne. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. XIV. Koncepcja Eriksona Osią zainteresowania Eriksona była rola dewiacji w utrzymywaniu ładu społecznego i wyznaczaniu tożsamości kulturowej grup. Dewiant i dewiacja Dewiacja – z socjologicznego punktu widzenia dewiację można zdefiniować jako zachowanie uważane powszechnie za wymagające zainteresowania instytucji kontroli społecznej to znaczy zachowanie, z którym należy „cos zrobić”. Zdaniem Eriksona proces dorabiania się etykiet dewiantów przez niektórych członków grupy jest wynikiem wyłącznie tego, w jaki sposób społeczna widownia segreguje i kategoryzuje wiele elementów obserwowanego przez siebie zachowania. Jedną z istotniejszych funkcji społeczności jest stałe wyznaczanie i utrzymywanie granic w przestrzeni kulturowej. Aby nie doszło do połączenia się z innymi, każda społeczność winna mieć określony zasób aktywności, wartości, zwyczajów itp., które tylko dla niej są charakterystyczne. Społeczności wyznaczają swe granice w tym sensie, że ich członkowie oddają się specyficznemu kręgowi aktywności i uważają każde zachowanie, które wykracza poza ten okrąg, za niewłaściwe i niemoralne. Dewiant - jest jednostką, której działalność wykroczyła poza granice zakreślone przez grupę i kiedy społeczność nakazuje mu wytłumaczyć się z tego przewinienia, ustala tym samym charakter i położenie swych granic. Zachowania dewiacyjne nie są zwykłą usterką w mechanizmie działania społeczeństwa lecz w kontrolowanych rozmiarach mogą stanowić istotny warunek utrzymania stabilności życia społecznego. Zachowanie dewiacyjne wyznaczając zewnętrzne krawędzie życia społecznego, określają specyficzny charakter jego wewnętrznej struktury i stanowią ramy odniesienia, w obrębie których członkowie grupy rozwijają poczucie swojej tożsamości kulturowej. Funkcje instytucji kontroli społecznej Rejestrowane rozmiary zachowań dewiacyjnych są uzależnione od technicznych, materialnych i organizacyjnych środków, jakimi w danej chwili instytucje dysponują (od ich przepustowości) – poziom poważnych dewiacji psychicznych z grubsza rzecz ujmując odpowiada liczbie łóżek, w jakie zaopatrzone są w danej chwili szpitale psychiatryczne oraz liczbie specjalistów, których zadaniem jest leczenie chorób psychicznych. Rozmiary dewiacji w danym społeczeństwie, przynajmniej w części, są funkcją wielkości i złożoności aparatu kontroli społecznej. Relacje dewianta ze społeczeństwem Dewiacyjna rola społeczna ma charakter przejściowy, winna być więc zbliżona do innych ról społecznych o charakterze przejściowym (ucznia, studenta, żołnierza zsw). Początkowi pełnienia takich ról towarzyszą odpowiednie ceremonie jednocześnie analogiczne ceremonie służą podkreśleniu przestania pełnienia danej Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. funkcji (dyplom szkoły). W wypadku ról dewiacyjnych sytuacja jest odmienna. Społeczeństwo przewidując wiele wysoce zrytualizowanych i publicznych stadiów pozbawiania jednostki jej dotychczasowej tożsamości i stopniowego „wtłaczania” jej w rolę dewianta. Dewiant pomimo ukończenia swojej „przejściowej roli dewiacyjnej” nie dowie się jednak od społeczeństwa, iż zakończył on swoją rolę. XV. Koncepcja Beckera Zachowanie dewiacyjne staje się dewiacyjnym dopiero w wynik reakcji społecznej. Dewiacja – tworzą ją grupy społeczne przez ustanawianie reguł, których naruszenie stanowi dewiację a także przez stosowanie tych reguł wobec poszczególnych ludzi i etykietowanie ich jako outsiderów. Dewiant – jest nim ten, komu etykieta została skutecznie przyczepiona; zachowaniem dewiacyjnym jest zachowanie, które przez ludzi jest za takie uważane. Sam czyn nie jest dewiacyjny, lecz staje się nim wówczas dopiero, gdy zostanie tak określony w rezultacie reakcji społecznej. Dewiantem zaś jest ten, kogo społeczna widownia wskazała jako „winowajcę” przyczepiając mu dewiacyjną etykietę. Dewiantem nie jest ten kto narusza normy społeczne, jest nim ten kto zostaje uznany za naruszającego te normy to zaś jest często kwestią przypadku, wynika z przynależności do określonej grupy lub warstwy społecznej lub też zmiennego zainteresowania opinii publicznej danym typem zachowań. Typologia zachowań dewiacyjnych 1. zachowanie konformistyczne – to takie, które jest zgodne z regułami i nie jest postrzegane jako dewiacyjne 2. zachowanie błędnie oceniane – to takie, które są zgodne z regułami (są konformistyczne względem reguł) lecz mimo to postrzegane są jako dewiacyjne 3. dewiacja ukryta – zachowanie łamie reguły postępowania lecz społeczna widownia nie jest tego świadoma i nadal traktuje je jako konformistyczne, mimo że w jego wyniku zostały naruszone normy społeczne 4. dewiacja czysta – zachowanie, które stanowi naruszenie reguł i jest w taki sposób odbierane przez społeczną widownię Sekwencyjny model dewiacji Ujęcie procesu stawania się dewiantem. Kariera dewiacyjna: popełnienie nonkonformistycznego czynu, który stanowi naruszenie zbioru reguł – obok intencjonalnych zachowań sprzecznych z normami istnieją także nieintencjonalne zachowania. I kategoria intencjonalnych dewiantów – stanowią ją ci, którzy maja relatywnie mało do stracenia, a więc, ci których życie potoczyło się w taki sposób, że czują się częściowo lub całkowicie nie związani z systemem zobowiązań konformistycznych (ludzie bez pracy, bez reptacji itp.) Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. II kategoria intencjonalnych dewiantów – ludzie, którzy są związani konformistycznym systemem wartości i norm lecz osłabiają ich wpływ za pomocą technik neutralizacji (konc. Sykesa i Matzy) III kategoria intencjonalnych dewiantów – osoby, które naruszają normy dążąc do realizacji konformistycznych celów, są oni w stanie popełnić nonkonformistyczny czyn jeżeli jest on tylko w stanie przybliżyć ich do zamierzonego celu Becker uważał, że w całej sekwencji zdarzeń zapoczątkowanych pierwszym naruszeniem norm istotne znaczenie ma stopniowe kształtowanie się motywacjidewiacyjnych. Dewiacja pozytywna i negatywna Wg Kwaśniewskiego zachowania o cechach pozytywnej dewiacji społecznej łączy: 1. stanowią one odchylenie od normy powinności 2. są wyrazem buntu wobec standardów przyjętych w danym środowisku czy w jakiejś sferze działalności 3. charakteryzuje je nieegoistyczny typ motywacji 4. ich skutkiem jest pozytywna dezorganizacja społeczna Dewiacją pozytywną są zachowania, które stanowią przekroczenie normy, które wykraczają poza górną granicę oczekiwań społecznych. Wynika to z założenia, iż większość norm ma charakter niejako dwustronny: można zrobić coś jak gdyby poniżej i powyżej normy. Typy norm: (Joanny Pawłowskiej) 1. normy obowiązujące rygorystycznie – znajdują się poza obszarem tolerancji, ich nieprzestrzeganie powoduje negatywne sankcje, przestrzeganie nie powoduje sankcji pozytywnych 2. normy z obszaru tolerancji – niespełnianie tych norm nie powoduje sankcji negatywnych lecz z kolei ich spełnianie nie powoduje sankcji pozytywnych 3. normy należące do obszaru nie obowiązującego maksymalizmu moralnego – spełnianie tych norm jest sankcjonowane dodatnio (spotyka się ze szczególnym uznaniem), natomiast niespełnianie ich nie powoduje sankcji ujemnych XVI. Stygmaty w pojęciu Goffmana W przeciwieństwie do przedstawicieli perspektywy reakcji społecznej zainteresowania Goffmana koncentrowały się na codziennych relacjach osób „normalnych” z osobami, które mają pewne cechy, właściwości czy tendencje do zachowań uważane przez nie same lub przez różne społeczne widownie za inne – gorsze, dyskredytujące, poniżające, zawstydzające czy upośledzające. Goffmana interesowała przede wszystkim chwila, moment spotkania osoby normalnej z osoba pod pewnymi względami upośledzoną, inną, dziwną, wzajemne oczekiwania tych osób i ich realizacja w procesie interakcji. Zajmował się on reakcjami dewiantów wobec społecznej Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. widowni, interesowały go techniki za pomocą których osoby pod pewnymi względami inne i gorsze radzą sobie z posiadanymi stygmatami oraz to, w jaki sposób kontrolują one informacje dotyczące swego upośledzonego statusu lub też jak postępują wówczas, gdy ich wstydliwych, odmiennych lub gorszych cech, skłonności czy postępków już nie da się ukryć. Tożsamość oczekiwana – wszystko to, czego oczekujemy lub wymagamy od człowieka, z którym mamy się zetknąć Tożsamość rzeczywista – wszystko to jaki dany człowiek jest naprawdę W trakcie interakcji możemy doznać pozytywnego lub neutralnego zawodu, np. wówczas gdy dana osoba ma w rzeczywistości wyższe od spodziewanego wykształcenie lub gdy jest inteligentniejsza niż oczekiwaliśmy. Goffman wyróżniał 3 rodzaje stygmatów: 1. wzbudzające niechęć ułomności ciała 2. postrzegane wady charakteru jednostki 3. stygmat plemienny (rasa, narodowość, religia) Płaszczyzna dyskredytacji – pewne ułomności jednostki są od razu widoczne bądź też osoba naznaczona stygmatem zakłada, że otoczenie wie o ich istnieniu Właściwości dyskredytujące – właściwości, co do których jednostka zakłada, że otoczenie w danej chwili nie ma o nich informacji lub takie, które nie są widoczne gołym okiem (homoseksualizm, impotencja, głuchota, analfabetyzm) Dewiacja osiągnięta i przypisana Milton Mankoff rozwinął myśl Goffmana, że stygmat może wynikać nie tylko z zachowania ale również z faktu bycia kimś, posiadania cechy lub właściwości, o których sądzi się, że są uwłaczające, poniżające, dyskredytujące, gorsze lub po prostu „inne” w zakresie wykraczającym poza tolerancję grupy czy środowiska na obcość. Wyróżniał on 2 zasadnicze rodzaje dewiacji: 1. dewiacje osiągniętą – istota polega na tym, że jest to status wynikający z działania, z jakiegoś zachowania, którego intencją jest naruszenie normy 2. dewiację przypisaną – status dewianta uzyskuje się niejako niezależnie od działania czy intencji; warunkiem koniecznym istnienia dewiacji tego rodzaju jest reakcja społeczna Naznaczanie i samonaznaczanie Goffman zajmował się problemem naznaczania jednostek przez widownie społeczną ale także, przede wszystkim, sytuacjami, w których jednostki same uświadamiają sobie fakt, że coś je wyróżnia z otoczenia i że jakaś ich cecha lub zachowanie są oceniane ujemnie. Judith Lorber zainteresowała się tzw. dewiantami ukrytymi, z którymi mamy do czynienia wówczas, gdy ktoś uznaje, że postępuje niezgodnie z kryteriami swojej grupy odniesienia lub gdy uświadamia sobie, że otoczenie będzie to postępowanie potępiało. Dlatego dewiant ukryty, w obawie przed sankcjami usiłuje postępować tak, by otoczenie w dalszym ciągu miało go za konformistę. Mechanizmy naznaczania Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Stereotypizacja i typizacja rzeczywistości są naturalnymi cechami człowieka. Aby sprawnie funkcjonować w otaczającym świecie ludzie są zmuszeni kategoryzować, szufladkować rzeczywistość. Stereotypy odnoszą się do zjawisk, rzeczy i ludzi. Stereotypy ułatwiają interakcje w sytuacjach, w których nie wiemy czego się spodziewać po nieznajomym partnerze. Klasyfikujemy go wówczas do jeden ze stereotypowych kategorii, co ułatwia kontakt, ponieważ nieznajomy zostaje zaklasyfikowany do znanego nam już „rodzaju ludzi”. Korzenie stereotypów tkwią w niewiedzy. Stereotypy dewiacyjne funkcjonują w „przestrzeni kulturowej” dając podstawę do określonych oczekiwań w sytuacjach, w których przychodzi nam zetknąć się osobiście z dewiantem. Jedną z konsekwencji stereotypów dewiacyjnych jest to, że od dewiantów oczekujemy postępowania zgodnego z naszymi, często mylnymi wyobrażeniami o tym, jacy oni są i jak się zachowają. Wg Erdwina Pfuhla stereotypy dewiacyjne maja następujące konsekwencje: 1. są traktowane jako rzeczywiste zestawy cech lub zachowań poszczególnych dewiantów lub ich kategorii 2. tendencja do oczekiwania „złego zachowania” od dewianta oraz interpretowania sytuacji niejednoznacznych jako przejawów dewiacji 3. dochodzi do odrzucenia przez społeczną widownię osób odpowiadających stereotypom dewiacyjnym 4. są podstawą do prowadzenia selekcji jednostek, które mają być formalnie naznaczone piętnem dewiacyjnym Ceremonia degradacji statusu – wg Harolda Garfinkla W trakcie ceremonii tej przypisuje się „nowej” osobie również „nowe” motywacje, w kategoriach których postrzega się przeszłe jak i przyszłe zachowanie danej osoby. W ceremonii degradacji statusu chodzi o to, by: pozbawić człowieka jego dotychczasowej tożsamości i nadać mu całkowicie nową, gorszą tożsamość (ma charakter totalny) powiązać konkretne złe zachowanie z szerszym podłożem motywacyjnym działania sprawcy oraz z jego pozostałymi cechami charakteru udowodnić, że sprawca jest typem człowieka, który mógłby się dopuścić inkryminowanego czynu aby ceremonia degradacji statusu była skuteczna muszą być spełnione następujące warunki: zarówno sprawca jak i zdarzenie, które wzbudziło oburzenie moralne muszą być „wyjęte z obszaru normalności” i przedstawione jako niezwykłe, niecodzienne i nadzwyczajne zarówno sprawca jak i zdarzenie muszą być zaprezentowane w schematach preferencyjnych o następujących właściwościach: a) należy dokonać przejścia od wyższości zdarzenia A nad zdarzeniem B do wyższości zdarzenia typu A nad zdarzeniem typu B Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. - b) świadkowie muszą dostrzec właściwości sprawcy i zdarzenia w kontekście do ich moralnych przeciwieństw oskarżyciel musi zaprezentować się świadkom w taki sposób, by nie ulegało wątpliwości, że nie działa jako osoba prywatna lecz jako reprezentant interesu publicznego oskarżyciel musi przekonać świadków, że działając ma na względzie wartości nadrzędne oskarżyciel musi wykazać swoje prawo do występowania w imieniu tych wartości świadkowie winni być przekonani o prawie oskarżyciela do obrony tych wartości oskarżyciel winien zaakcentować swój dystans do osoby sprawcy oraz sprawić by świadkowie również odczuwali ten dystans sprawcę należy rytualnie odseparować od miejsca, jakie zajmował do tej pory w porządku normatywnym, winien on być tak przedstawiony by nie ulegało wątpliwości, że jego miejsce jest „na zewnątrz, że jest on obcy Retrospektywne interpretacje Jest pochodną ceremonii degradacji stanowiąc ich część składową lub kontynuację. Jest to proces, w trakcie którego rozpatruje się przeszłe zachowania jednostki w świetle nowych informacji dotyczących dewiacji. Bierze się generalnie stąd, iż społeczna widownia dąży do uzyskania poczucia zgodności nowej, dewiacyjnej tożsamości jednostki z jej postępowaniem w przeszłości; zgodność taka jest zazwyczaj osiągana przez dobieranie faktów z życia dewianta tak by pasowały one do jego nowego statusu. Uzgadnianie rzeczywistości W trakcie interakcji dewianta ze społeczną widownią dochodzi do ustalenia treści i znaczenia zachowania (cechy, stanu) dewiacyjnego do przyjęcia bądź odrzucenia dewiacyjnej etykiety. W procesie tym może dojść do swoistego przetargu między przyszłym dewiantem a naznaczającymi osobami czy instytucjami celem zanegowania faktu dewiacji lub „zmiany” etykiety na „mniejszą”. Normalizacja Normalizacja dewiacji jest procesem, w wyniku którego jednostka zaczyna traktować jako normalne i moralnie akceptowane to, co początkowo uderzało ją jako nienaturalne, „zwariowane”, dewiacyjne itp., niezależnie od tego, czy to pierwsze wrażenie było uzasadnione, usprawiedliwione i trafne. Davis wyodrębnił 3 fazy procesu normalizacji dewiacji: 1. fikcyjna akceptacja – następuje pozorna, „udawana” akceptacja dewianta wynikająca z kurtuazji, uprzejmości (fakt jakby niedostrzegania ułomności dewianta) 2. faza przejścia – do chodzi do wzajemnego przejmowania ról między dewiantem a otoczeniem 3. instytucjonalizacja znormalizowanych interakcji – uznanie dewiacji za fragment „osobowości” dewianta, za coś, co ten wprawdzie posiada lecz co nie przeszkadza w normalnych kontaktach z nim Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
