Ocena wpływu działań. Partnerstwa na Rzecz Rozwoju na sytuację
advertisement
Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności ______________________________________________________________ Ocena wpływu działań. Partnerstwa na Rzecz Rozwoju na sytuację grupy docelowej (mikroprzedsiębiorstwa) Ekspertyza Opracował zespół: dr hab. Sławomir Bukowski, prof. nadzw. dr hab. Eliza Frejtag-Mika, prof. nadzw. dr Maria Gagacka prof. zw. dr hab. Jerzy Żuchowski mgr Iwona Bednarczyk Radom marzec 2008 WYDZIAŁ EKONOMICZNY Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Spis treści Wprowadzenie – Eliza Frejtag-Mika 4 1. Makroekonomiczne uwarunkowania wzrostu konkurecyjności mikroprzedsiębiorczości w latach 2003-2007 – Sławomir Bukowski 5 1.1. Przedsiębiorczość 5 1.2. Międzynarodowa konkurencyjność i innowacyjność gospodarki 6 1.3. Konkurencyjność przedsiębiorstwa 9 1.4. Systemowe determinanty konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw i gospodarki 10 1.5. Konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw i jej determinanty 13 1.6. Wnioski 15 2. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) w gospodarce polskiej – Eliza Frejtag-Mika 16 2.1. Sytuacja makroekonomiczna 16 2.2. Stan sektora MSP 17 2.3. Wnioski 23 3. Mikroprzedsiębiorstwa obuwnicze i odzieżowe – Iwona Bednarczyk 25 3.1. Dlaczego mikroprzedsiębiorstwa obuwnicze i odzieżowe? 25 3.2. Przemysł obuwniczy i odzieżowy w okresie transformacji 26 3.3. Problemy konkurencyjności w Unii Europejskiej. Import z Chin, Indii, Ameryki Południowej i Afryki 28 3.4. Mikroprzedsiębiorstwa obuwnicze i odzieżowe 29 3.5. Bariery prawne i ekonomiczne działalności gospodarczej 31 3.6. Wpływ projektu na aktywność mikroprzedsiębiorstw 33 3.7. Rozwój projektu w nowych programach operacyjnych 34 3.8. Rozwój zasobów ludzkich. Innowacyjne kształcenie specjalistów produkcji obuwia i odzieży 37 3.9. Wnioski 38 4. Towaroznawcze aspekty jakości mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych – Jerzy Żuchowski 39 4.1. Współczesne towaroznawstwo 39 4.2. Podejście do doskonalenia jakości 41 4.3. TQM jako strategia projakościowa 42 4.4. Zintegrowany System Zarządzania a zrównoważony Rozwój 45 4.6. Innowacyjne rozwiązania projakościowe dla branży obuwniczej (aspekty towaroznawcze) 46 4.6. Wnioski 50 5. Organizacja partnerstwa i jego osiągnięcia – Maria Gagacka 52 5.1. Założenia Inicjatywy wspólnotowej EQUAL 52 5.2. Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności – założenia projektu 55 5.3. Potrzeby beneficjentów jako podstawa modelu transferu wiedzy 60 5.4. Pomnażanie i rozwój kapitału ludzkiego beneficjentów 63 __ 2 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 5.5. Zmiany w zarządzaniu przedsiębiorstwami 68 5.6. Pomnażanie kapitału społecznego 68 5.7. Wnioski 69 6. Podsumowanie– wybrane nowatorskie rozwiązania, przyszłość projektu – Eliza Frejtag-Mika, Maria Gagacka, Iwona Bednarczyk 71 7. Literatura 74 8. Załączniki 78 8.1 Raporty z badań i ewaluacji projektu 78 8.2 Publikacje projektu i artykuły 78 8.3 Opisy indywidualnych przypadków 83 8.4 Opinie mikroprzedsiębiorstw o projekcie 84 8.5 Spis tabel i rysunków 84 __ 3 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Wprowadzenie Celem prezentowanego opracowania jest wskazanie wpływu oferowanych form wsparcia na sposób funkcjonowania i kondycję mikroprzedsiębiorstw. Głównie na przykładzie sektora obuwniczego i odzieżowego. Autorzy przedstawiają sześcioczęściowa ekspertyzę – diagnozę funkcjonowania mikroprzedsiębiorstw wskazując na: makroekonomiczny – europejski kontekst działalności firm, diagnozę pozycji konkurencyjnej sektora, w tym dynamiki przemian w okresie trwania projektu, roli polityki jakości w umacnianiu pozycji konkurencyjnej firm, zmiany w zakresie wzorców uczenia się i rozwoju pracowników (kapitału ludzkiego), budowę sieci współpracy (pomnażanie kapitału społecznego). Autorzy ekspertyzy podjęli próbę odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jakie jest uzasadnienie wyboru grupy beneficjentów ostatecznych? 2. Jakie działania partnerstwa wpłynęły na aktywność, sytuację mikroprzedsiębiorstw? 3. Jak partnerstwo, partnerstwa międzynarodowe wpłynęły na przełamywanie barier? 4. Jak zostały zrealizowane zadania partnerstwa? 5. Jakie są perspektywy kontynuacji, rozwoju projektu? Podstawą analiz są zarówno dane makroekonomiczne (GUS, Eurostat) oraz literatura przedmiotu, jak i opracowania naukowe wypracowane (jako wartość dodana) w trakcie realizacji projektu Partnerstwo na rzecz rozwoju. Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności: analizy, raporty, modele, publikacje, Wortal mikroprzedsiębiorczość –administratora projektu Instytut Technologii Eksploatacji – PIB w Radomiu (H. Bednarczyk, D. Koprowska, J. Kacak, T. Sułkowski), załącznik 1–4, opracowane raporty koordynatorów – branż, grup i zadań (J. Żuchowski, M. Pawłowa, E. Wiśnios, N. Pruszanowski, M. Wierzbiński, M, Frączek, P Śleboda, J. Kraśny), sprawozdanie Partnerstwo Ponadnarodowych: ENTERPRISE, Przedsiębiorczość dla Europy (A. Mitchan, J. Religa, M. Kacprzak), TENKO, Międzynarodowa sieć wiedzy, doświadczenia i organizacji (D. Oborne, K. Machnicka, K. Skoczylas), badania potrzeb i barier mikroprzedsiębiorstw (Politechnika Radomska – M. Gagacka, I. Bednarczyk), raport z badań ewaluacyjnych pracy doradców (Altum – W. Kąkol), raport z badań konkurencyjności beneficjentów (Altum – A. Brodowicz). Ostateczna wersja ekspertyzy uwzględnia dopełnienia i rozwinięcia wprowadzone w wyniku wewnętrznej ewaluacji Komisji Odbioru Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB w Radomiu, administratora projektu. Eliza Frejtag-Mika __ 4 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Dr hab. Sławomir Bukowski – prof. nadz. P. Rad. 1 Makroekonomiczne uwarunkowania wzrostu konkurencyjności mikroprzedsiębiorczości w latach 2003-2007 W latach 90. ubiegłego stulecia powstało nowe zjawisko zwane „nową gospodarką”, lub też gospodarka opartą na wiedzy. Kształtowaniu się gospodarki opartej na wiedzy towarzyszyły i towarzyszą procesy globalizacji i internacjonalizacji życia gospodarczego. Globalizacja i postęp naukowo-techniczny zmienia pozycję dotychczasowych centrów gospodarczych świata. Niektóre kraje, które do początku lat 90. ub. wieku były słabiej rozwinięte, zaczęły się gwałtownie rozwijać w latach 90. i na początku nowego stulecia. Kolejne raporty Międzynarodowego Forum Ekonomicznego w Davos – International Competitiveness Reports- pokazują zmiany jakie zachodzą w konkurencyjności poszczególnych gospodarek ich zdolności konkurencyjnej. Na tym tle powstają liczne pytania, a między innymi: Dlaczego jedne kraje rozwijają się szybciej i są bardziej konkurencyjne niż inne? Dlaczego wiele krajów nowo uprzemysłowionych jest bardziej konkurencyjnych w porównaniu z niektórymi krajami rozwiniętymi? Na tym tle istotne jest również pytanie, czy szanse dalszego rozwoju mają małe i średnie przedsiębiorstwa, a w szczególności mikroprzedsiębiorstwa? Te ostatnie są przedsiębiorstwami zatrudniającymi do 10 osób, w większości rodzinnymi. Większość z nich działa zazwyczaj w drobnych usługach, handlu. Należą do nich również małe przedsiębiorstwa rzemieślnicze. Na działalność tych przedsiębiorstw oddziałują te same czynniki makroekonomiczne, co w przypadku przedsiębiorstw dużych i średnich. Różnica polega jednakże na tym, że mikroprzedsiębiorstwa są bardziej wrażliwe na wszelkie wahania koniunktury, mają ograniczony dostęp do kapitału obcego, nowych technologii z uwagi na niewielkie rozmiary, słabsza kondycję finansową i mniejsze możliwości zwiększania kapitału własnego. One też bardziej niż duże firmy odczuwają wszelkie niekorzystne zmiany i zaostrzenia przepisów w sferze polityki podatkowej państwa. Prezentowane opracowanie podejmuje następujące zagadnienia: makroekonomiczne uwarunkowania przedsiębiorczości, konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, determinujące funkcjonowanie przedsiębiorstw, szczególne aspekty funkcjonowania mikroprzedsiębiorstw w warunkach gospodarki opartej na wiedzy. 1.1. Przedsiębiorczość Przedsiębiorczość jest różnie definiowana w literaturze przedmiotu. Autorzy znanego podręcznika do ekonomii1, w ten oto sposób definiują przedsiębiorcę: „Przedsiębiorca jest osobą zajmującą się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalnie zyskowne możliwości, organizuje przedsięwzięcia mające produktywny charakter i kieruje nimi”. J. Schumpeter twierdził, że przedsiębiorcy są wielkimi twórcami, innowatorami, a nawet przypisywał im cechę „kreatywnych destruktorów”, zaangażowanych w proces „twórczego niszczenia”, po którym następował proces tworzenia nowych lepszych struktur gospodarczych. Według niego, przedsiębiorca jest przede wszystkim innowatorem, który zaburza równowagę 1 D.R., Kamerschen R.B McKenzie., C. Nardinelli, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1991, s. 5 __ 5 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności ekonomiczną, tworząc warunki dla rozwoju gospodarczego 2. Rozwój gospodarczy zostaje zapoczątkowany według J. Schumpetera dopiero w momencie, gdy ktoś nieoczekiwanie zastosuje w praktyce nową kombinację środków produkcji (innowacja). Może to nastąpić w następujących przypadkach: wprowadzenie na rynek nowego produktu lub nowego gatunku znanego produktu, zastosowanie nowych metod produkcji lub sprzedaży, otwarcie nowego rynku zbytu zdobycie nowego źródła surowców lub materiałów, nowy sposób organizacji jakiejś dziedziny wytwarzania. Tego typu działalność określa J. Schumpeter jako formy przejawiania się przedsiębiorczości3. J. Schumpeter jest twórcą zarówno podstaw teorii przedsiębiorczości, jak również związanej z nią teorii innowacji. Według niego innowacje są zawsze związane z narodzinami przywództwa nowych ludzi. „Funkcja przedsiębiorcy polega na reformowaniu lub rewolucjonizowaniu wzorca produkcji poprzez wykorzystanie nowych pomysłów czy – ogólnie mówiąc, nierozpoznanej dotąd technicznej możliwości produkcji nowego towaru lub wytwarzanego znanego towaru za pomocą nowych metod, poprzez udostępnienie nowych źródeł podaży surowców lub nowych rynków zbytu dla wytwarzanej produkcji, poprzez zmiany organizacyjne w przemyśle”4. Istotną jest również rzeczą, że przedsiębiorca potrafi podejmować i akceptować ryzyko związane z podejmowanymi przedsięwzięciami gospodarczymi. 1.2. Międzynarodowa konkurencyjność i innowacyjność gospodarki W literaturze przedmiotu wyróżnia się pojęcie konkurencyjności międzynarodowej, rozumianej jako długookresowa zdolność konkurencyjna gospodarki narodowej oraz pojęcie pozycji konkurencyjnej (ujęcie statyczne). W. Bieńkowski pisze, że problemem jest „co tak naprawdę oznacza termin konkurencyjności lub (...) pojęcie zdolności konkurencyjnej. Prawdę powiedziawszy, trudność w precyzyjnym posługiwaniu się tymi terminami wynika już z faktu, że nawet etymologicznie zdolność konkurencyjna oznacza zarówno zdolność do uczestnictwa w walce, jak i ocenę ex post rezultatu tej walki. Zawiera więc w sobie zarówno element dynamiczny (ujęcie diachroniczne), obejmujący analizę czynników decydujących o długookresowej zdolności do konkurowania, jak i element statyczny (ujęcie synchroniczne), ocenę tej zdolności w określonym momencie”5. Pozycja konkurencyjna (zwana inaczej konkurencyjnością wynikową) dotyczy przede wszystkim udziału gospodarki danego kraju w wymianie międzynarodowej. Jest to pojęcie węższe niż pojęcie międzynarodowej zdolności konkurencyjnej. Pozycja konkurencyjna, czyli międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej kraju w danym momencie, jest niczym innym, jak tylko sumą międzynarodowej konkurencyjności funkcjonujących na terenie tego kraju podstawowych podmiotów gospodarczych6. Międzynarodowa zdolność konkurencyjna jest pojęciem szerokim i oznacza długofalową zdolność gospodarki narodowej do sprostania konkurencji międzynarodowej. W taki też sposób rozumie pojęcie międzynarodowej zdolności konkurencyjnej J. Bossak. Według niego, 2 3 4 5 6 J. Schumpeter, Kapitalizm, socjalizm i demokracja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995. J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 60-65. J. Schumpeter, Kapitalizm, socjalizm i demokracja, s. 162. W. Bieńkowski, Reaganomika i jej wpływ na konkurencyjność gospodarki amerykańskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 21. Tamże, s. 32. __ 6 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności gospodarka konkurencyjna w układzie międzynarodowym „to taka gospodarka, która – z jednej strony – dostosowuje swoje cele społeczno-ekonomiczne oraz mechanizm funkcjonowania nie tylko do wewnętrznych warunków, ale również do uwarunkowań międzynarodowych, z drugiej zaś jest zdolna podjąć skuteczne działania, które nie tylko w sposób twórczy wykorzystują zmiany zachodzące w strukturze gospodarki światowej dla pobudzenia własnego rozwoju, ale także będą oddziaływać na zmiany warunków konkurencji w sposób zapewniający zwiększenie korzyści z udziału w międzynarodowym podziale pracy”7 O tak pojętej międzynarodowej zdolności konkurencyjnej decydują następujące czynniki: zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania (ziemia i surowce naturalne, praca, kapitał), zasoby, poziom rozwoju i efektywność wykorzystania wiedzy technicznej, wiedzy w zakresie organizacji, zarządzania, marketingu, sprawność systemu społeczno-ekonomicznego oraz polityki ekonomicznej wraz z możliwościami jej oddziaływania na międzynarodowe otoczenie ekonomiczne. Biorąc pod uwagę opisane czynniki determinujące międzynarodową zdolność konkurencyjną gospodarki, można wymienić następujące jej miary: wskaźniki ogólnego tempa rozwoju gospodarczego danego kraju: tempo wzrostu PKB, kształtowanie się stopy bezrobocia, stopa inflacji, stan budżetu państwa, saldo bilansu obrotów bieżących, saldo bilansu płatniczego, poziom rezerw dewizowych, zadłużenie wewnętrzne i zewnętrzne, wskaźniki informujące o zmianach strukturalnych i o zmianach efektywności wykorzystywania poszczególnych czynników produkcji, a także o swobodzie przemieszczania się czynników wytwórczych w kraju i w układzie międzynarodowym, wskaźniki informujące o stopniu zaangażowania w międzynarodowej wymianie gospodarczej8. Rozważając kwestię miar międzynarodowej zdolności konkurencyjnej warto przytoczyć definicję W. Bieńkowskiego, która wskazuje na konieczność analizowania i mierzenia tej zdolności w sposób dynamiczny. Według niego „miarą wzrostu zdolności konkurencyjnej jest więc nie tylko, a często nie tyle poprawa pozycji konkurencyjnej, ile zachowanie przez daną gospodarkę zdolności do długookresowego, zyskownego rozwoju (tj. z zachowaniem odpowiedniego poziomu akumulacji), którego efektem jest taka struktura eksportu, która koresponduje (jest w zgodzie) z długookresowymi zmianami w strukturze popytu światowego”9. Międzynarodowa zdolność konkurencyjna gospodarki jest pojęciem szerszym niż innowacyjność. Ważnymi czynnikami zdolności konkurencyjnej gospodarki są zasoby technologiczne, poziom rozwoju i efektywność wykorzystania wiedzy technicznej, wiedzy w zakresie organizacji, zarządzania, marketingu. Są to obszary działań, które można szeroko określić pojęciem innowacyjności gospodarki. Związek między innowacyjnością a zdolnością konkurencyjną gospodarki prezentuje rys. 1.1. 7 8 9 W. Bossak, W. Bieńkowski W., Międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju i przedsiębiorstw. Wyzwania dla Polski na progu XXI wieku, SGH, Warszawa 2004, s. 84. J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Pojecie i sposób mierzenia, IRIS, Warszawa 1995, s. 14-15. W. Bieńkowski, Reaganomika i jej wpływ na konkurencyjność…, s. 34. __ 7 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności INNOWACYJNOŚĆ Dynamika badań podstawowych Dynamika B&R Dynamika wykorzystania nowych rozwiązań w działalności gospodarczej Tempo uczenia się i kreatywność przedsiębiorstw EFEKTYWNOŚĆ Wzrost produktywności czynników produkcji Dostosowania strukturalne w gospodarce do nowych rozwiązań i zmian w popycie Kreowanie popytu na nowe produkty i usługi Wzrost efektywności Wzrost PKB Rys. 1.1. Innowacyjność i zdolność konkurencyjna gospodarki Źródło: opracowanie własne WZROST MIĘDZYNARODOWEJ KONKURENCYJNOŚC I GOSPODARKI Innowacyjność oznacza zespół działań nowatorskich, które mogą mieć miejsce w przemyśle i usługach. Mogą one dotyczyć zarówno produktów (tworzenie nowych lub znaczne zmodyfikowanych już istniejących wyrobów), jak również procesów produkcyjnych (usprawnianie) oraz metod wytwarzania (tworzenie nowych technologii i technik produkcji). Ponadto, innowacyjność obejmuje również zmiany podnoszące sprawność i skuteczność działania przedsiębiorstw, a zatem dotyczy one również sfery organizacji i zarządzania, marketingu, finansów. Narodowa zdolność innowacyjna, charakterystyczna dla danej gospodarki jest to długookresowa umiejętność tworzenia oraz komercjalizacji strumienia nowych innowacji. Oznacza zatem długookresowy trend twórczej działalności w różnych dziedzinach gospodarowania i praktycznego wykorzystania jej wyników. Jest ona funkcją zasobów materialnych i intelektualnych, nakładów niezbędnych do wykorzystania tych zasobów (nakłady na badania podstawowe, B&R), polityki innowacyjnej państwa, polityki ekonomicznej państwa stwarzającej warunki dla rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności, konkurencji rynkowej między przedsiębiorstwami10. Zdolność do tworzenia innowacji stała się jednym z najważniejszych czynników długookresowego wzrostu i rozwoju gospodarczego. Innowacyjność opiera się na działalności badawczo-rozwojowej – tj. na odbywających się w laboratoriach pracach nad usprawnianiem procesów produkcyjnych i ulepszaniem, rozwijaniem oraz tworzeniem nowych technologii i produktów. Gospodarki, w ramach których funkcjonują przedsiębiorstwa, mające największe zdolności innowacyjne osiągnęły w końcu XX i na początku XXI wieku najwyższe stopy wzrostu (Japonia, Singapur, Korea Południowa, Hongkong, Stany Zjednoczone, Irlandia). Związki między międzynarodową konkurencyjnością gospodarki i innowacyjnością ujawniły się wyraźnie wraz z pojawieniem się tzw. „nowej gospodarki”, lub też inaczej „gospodarki opartej na wiedzy”. Gospodarka oparta na wiedzy, inaczej „nowa gospodarka” („new economy”) to pojęcie, które pojawiło się na początku lat 90. w Stanach Zjednoczonych. Przyjęto je dla określenia nowego typu gospodarki rynkowej, której wzrost gospodarczy oraz zmiany strukturalne są wynikiem postępu technologicznego przede wszystkim w sferze technologii informatycznych (information and communication technology, ICT) i telekomunikacyjnych oraz jego dyfuzji w innych dziedzinach gospodarowania. „Nową gospodarkę” definiuje się również jako taką 10 S. Ster, M. Porter, J.L. Furman, The Determinants of National Innovative Capacity, NBER, Working Paper 2000, No 78776, September, s. 1-10; M.A Weresa., Zdolność innowacyjna polskiej gospodarki; pozycja w świecie i regionie, [w:] H. Brdulak, T. Gołębiowski (red.), Wspólna Europa. Innowacyjność w działalności przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2003, s. 97. __ 8 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności gospodarkę, w której główni aktorzy ekonomiczni (podmioty gospodarcze) mogą uzyskać informację i zastosować wiedzę zmieniając swoje zdolności strategiczne. Mała liczba dużych zmian strukturalnych i instytucjonalnych umożliwia te nowe zdolności, pozwalając na osiąganie przez podmioty gospodarcze pozytywnych korzyści zewnętrznych. Poszczególni aktorzy gry ekonomicznej mają raczej nierówną pozycję, jeśli chodzi o osiąganie korzyści z nowych uwarunkowań działalności11. Oznacza to wzrost znaczenia konkurencji między podmiotami gospodarczymi. Gospodarka tego typu, charakteryzuje się również dominującą rolą sektora usług w wytwarzaniu PKB oraz zatrudnieniu. Wiodącą rolę w rozwoju gospodarczym odgrywa sektor high-tech (nowoczesnych technologii) i nowe technologie. Kolejną cechą, niezwykle istotną, jest wzrost konkurencyjności. To zaś jest związane w znacznej mierze z deregulacją gospodarki. U podstaw rozwoju „ nowej gospodarki” leżą następujące przesłanki: wzrost poziomu edukacji społeczeństwa w krajach wysoko rozwiniętych, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych; internacjonalizacja gospodarek, charakteryzująca się w szczególności szybkim rozwojem międzynarodowego handlu usługami; rozwój i dyfuzja technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych; Rewolucja elektroniczna w latach 80. i 90. (kolejna zresztą w okresie po drugiej wojnie światowej) stworzyła warunki dla niezwykle szybkiego wzrostu produktywności czynników produkcji, w szczególności produktywności pracy. Zmianom technologicznym towarzyszyły zmiany instytucjonalne. W skali mikroekonomicznej dotyczyły one innowacji w organizacji i zarządzaniu przedsiębiorstwami. Upowszechnieniu uległy takie metody stosowane w zarządzaniu jak re-engeneering, benchmarking, outsourcing, TQM, GMP, ISO itd. 12. Procesy rozwoju w sferze technologii informatycznych informatycznych telekomunikacyjnych (ICT) dały rezultat we wzroście produktywności czynników produkcji (w tym pracy), wzroście tempa wzrostu gospodarczego oraz wzroście poziomu PKB głównie w krajach wysoko rozwiniętych. Efekty te pojawiły się najpierw w Stanach Zjednoczonych, a później w Europie Zachodniej i innych częściach świata. 1.3. Konkurencyjność przedsiębiorstwa Międzynarodowa konkurencyjność i innowacyjność gospodarki wynika z konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. Na rynkach międzynarodowych konkurują nie państwa, a przedsiębiorstwa tworzące wraz z ich otoczeniem biznesowym gospodarkę danego kraju. Na zdolność konkurencyjną przedsiębiorstwa składają się następujące elementy13: produktywność nakładów, sprawność mechanizmów organizacji, efektywność i skuteczność działania, przedsiębiorczość i elastyczność, innowacyjność. Przedsiębiorstwo jest konkurencyjne, gdy jest w stanie powiększać wartość, a zatem realizować w długim okresie cel główny, jakim jest pomnażanie korzyści majątkowych 11 12 13 P. Petit P., The Roots of the New Economy: An Institutional Perspecive, CEPREMAP/CNRS, Universite de Paris Sud (XI), 2002, May 1718, s. 2. Tamże. W. Bossak, W. Bieńkowski, Międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju, s. 38. __ 9 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności właściciela (właścicieli). Wzrost wartości przedsiębiorstwa jest przy tym rozumiany, jako zdolność do zwiększania dochodu pieniężnego. Jego miarą jest saldo przepływów pieniężnych netto. Aby to nastąpiło, przedsiębiorstwo, musi osiągać wzrost sprzedaży i zysku operacyjnego oraz dochodów pieniężnych oraz osiągać rentowność kapitałów własnych wyższą od granicznej stopy zwrotu (suma stopy wolnej od ryzyka oraz premii za ryzyko operacyjne lub też średnioważony koszt kapitału). Osiągniecie sukcesu rynkowego i powiększanie wartości przedsiębiorstwa wymaga przyjęcia odpowiedniej strategii dostosowanej do uwarunkowań na rynku krajowym i/lub międzynarodowym. Wymaga to osiągania przewag konkurencyjnych poprzez: zwiększanie stopnia przetwórstwa, wprowadzanie innowacji produktowych indywidualizację produktu, rozwój usług, podnoszenie jakości produktu, zdobywanie i utrwalanie lojalności klientów, doskonalenie działań marketingowych Ponadto należy podkreślić konieczność elastycznego stałego dostosowywania się do zmieniających się warunków zewnętrznych i okresowej restrukturyzacji. Istotnym czynnikiem pozwalającym przedsiębiorstwom na rozwój jest pozyskiwanie kapitału oraz nowych technologii. W przypadku mniejszych przedsiębiorstw jedną z dróg jest łączenie się (fuzje) lub też pozyskiwanie inwestorów strategicznych lub branżowych. 1.4. Systemowe determinanty konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw i gospodarki Wzrost produktywności czynników produkcji we współczesnej gospodarce jest głównie konsekwencją przyspieszenia postępu naukowo - technicznego (nakłady na rozwój nauki i techniki, B&R) oraz jakości kapitału ludzkiego, a także przedsiębiorczości i innowacyjności. Same nakłady na badania naukowe, mierzone udziałem w PKB, nie przesądzają jeszcze o przyszłych efektach. Niezbędny jest mechanizm stymulujący przetwarzanie rozwiązań naukowych na aplikacje znajdujące zastosowanie w praktyce w postaci nowych metod wytwarzania, nowych produktów. O ile wielkość nakładów na badania naukowe w znacznej mierze jest w stanie zagwarantować państwo, o tyle nie jest ono w stanie sprawić, aby ich efekty zostały zastosowane w gospodarce. Niezbędny jest po temu mechanizm konkurencji rynkowej wymuszający doskonalenie metod wytwarzania i wprowadzanie nowych produktów na rynek. Państwo może stwarzać warunki dla sprawnego funkcjonowania rynku i konkurencji lub też ograniczać jego działanie i wręcz w wielu obszarach gospodarki w części go zastępować. Jednakże, jak pokazują doświadczenia wielu krajów, takie działania nie są skuteczne. Przeregulowanie gospodarki (w tym rynku pracy), przejawiające się w nadmiernej ilości biurokratycznych ograniczeń w postaci przepisów regulujących działalność w różnych obszarach gospodarki, nakazach, zakazach, licencjonowaniu działalności gospodarczej, prowadzi do ograniczenia bodźców do innowacyjności, przedsiębiorczości, obniżenia produktywności czynników wytwórczych i wysokich kosztów produkcji. Te ostatnie są również konsekwencją fiskalizmu w polityce ekonomicznej państwa, idącemu w parze z przeregulowaniem gospodarki. Przejawia się on w skali makroekonomicznej w postaci wysokiego udziału podatków i opłat parafiskalnych w PKB, a z drugiej strony również wydatków państwa w PKB (tzw. wskaźnik fiskalizmu). W skali mikroekonomicznej fiskalizm oznacza wysokie obciążenia przedsiębiorstw podatkami i różnego typu daninami o charakterze __ 10 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności socjalnym, opłatami administracyjnymi. Wysokie obciążenia fiskalne obniżają stopę oszczędności wewnętrznych w PKB, a tym samym oddziałują negatywnie na wzrost gospodarczy. Z drugiej strony wysokie wydatki państwa uruchamiają efekt wypychania, co oznacza spadek inwestycji i konsumpcji prywatnej. Ingerencja administracyjna, przejawiająca się w nadmiernej ilości restrykcyjnych przepisów prawnych regulujących w szczegółach działalność gospodarczą, powoduje obniżenie stopnia elastyczności przedsiębiorstw w dostosowywaniu się do sygnałów rynkowych oraz zmian, jakie zachodzą w gospodarce światowej. Niekorzystnie również na stan konkurencyjności innowacyjności gospodarki wpływa protekcjonizm w wymianie gospodarczej z zagranicą. Prowadzi on do zakłócenia rynkowych mechanizmów alokacji zasobów czynników wytwórczych w gospodarce, do osłabienia bodźców do efektywnego gospodarowania w przedsiębiorstwach oraz bodźców do postępu w technice i technologii. Przedsiębiorstwa są pozbawione presji konkurencyjnej ze strony zagranicy14. Wymienione wyżej czynniki (przeregulowanie gospodarki, fiskalizm i protekcjonizm) wywołują w konsekwencji petryfikację struktur gospodarczych, obniżenie przedsiębiorczości i innowacyjności, obniżenie efektywności gospodarowania, co znajduje wyraz w obniżeniu tempa produktywności czynników produkcji, niskim tempie wzrostu gospodarczego i w efekcie niższej konkurencyjności gospodarki w stosunku do zagranicy. Rys. 1.2 prezentuje systemowe uwarunkowania międzynarodowej zdolności konkurencyjnej gospodarki. PODSYSTEM FUNKCJONALNY sprawność systemu finansowego poziom fiskalizmu elastyczność rynku pracy system współpracy z zagranicą SYSTEM WŁASNOŚCI otwartośc reżimu przedsiębiorczości stopień prywatyzacji struktura gospodarcza otwartość praw własności typy własności kurs walutowy SPRAWNOŚĆ MECHANIZMU wolność gospodarcza charakter i intensywność konkurencji mechanizm koordynacji mechanizm alokacji czynników produkcji MIĘDZYNARODOWA ZDOLNOŚĆ KONKURENCYJNA KRAJU dynamika wzrostu PKB per capita mobilizacja zasobów efektywność innowacyjność charakter i jakość prawa o podmiotach gospodarczych równowaga ekonomiczna POLITYKA MAKROEKONOMICZNA polityka makroekonomiczna stopień wykorzystania zasobów polityka stabilizacyjna Rys. 1.2. Systemowe determinanty międzynarodowej zdolności konkurencyjnej gospodarki Źródło: W. Bossak, W. Bieńkowski, Międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju, s. 52 Szczególnie istotne jest zapewnienie otwartości praw własności. Otwarty system praw własności oznacza, że nie stosuje się ograniczeń dla podejmowania, prowadzenia i czerpania pożytków z działalności gospodarczej. System ten obejmuje różne formy własności, jako równorzędne. Jednakże, należy pamiętać, że w warunkach wolności podejmowania 14 S. Bukowski S., Teoretyczne podstawy i realizacji unii monetarnej krajów członkowskich Wspólnot Europejskich. Szanse i zagrożenia dla Polski, Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom 2003, s. 4547. __ 11 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności działalności gospodarczej i konkurencji własność prywatna stanowi czynnik wzmacniający rozwój sektora prywatnego, który jest bardziej efektywny i sprawny oraz innowacyjny niż sektor publiczny oparty na własności niekapitalistycznej15. Tabela 1.1. Efekty deregulacji gospodarki w krótkim, średnim i długim okresie (okres krótki do 1 roku, średni 2-4 lat i długi powyżej 4 lat) Rodzaj mechanizmu Działanie mechanizmu Elastyczność płac Dostosowanie ceny pracy do relacji między podażą i popytem Poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez obniżkę płac Elastyczność cen Dostosowanie popyt i podaży, poprawa konkurencyjności mikroekonomicznej Deregulacja rynków produktów Przyspiesza dostosowania popytowo-podażowo – cenowe Stymuluje wzrost aktywności gospodarczej Deregulacja rynku pracy Zmniejszenie kosztów pracy przez obniżenie kosztów administracyjnych systemów ochrony socjalnej związanych z zatrudnieniem elastyczność systemów zatrudnienia i płac Stymulowanie wzrostu zatrudnienia Efekty krótkookresowe Efekty średnio i długookresowe Ograniczenia Poprawa efektywności mikroekonomicznej Wzrost produkcji i zatrudnienia Zmniejszenie bezrobocia Przyspieszenie procesów dostosowawczych Działalność związków zawodowych Restrykcyjne prawo pracy i układy zbiorowe Bariery społeczne i możliwość strajków Znikome Efekty alokacyjne Przyspieszenie procesów dostosowawczych po stronie popytu i podaży Monopolizacja gospodarki Sztywność rynków i zachowań przedsiębiorstw w stanowieniu cen Znikome Wzrost konkurencji i efektywności mikroekonomicznej Wzrost stopnia elastyczności cen Przyspieszenie procesów dostosowawczych Przeciwdziałanie ze strony grup interesów gospodarczych Konserwatyzm polityków w przypadku wycofywania się państwa z regulacji Znikome Obniżenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw Wzrost skłonności do pracy i wzrost zatrudnienia Stymulowanie wzrostu gospodarczego Przyspieszenie procesów dostosowawczych Bariery społeczne i polityczne Silne związki zawodowe Możliwość występowania strajków Obniżenie podatków, w tym bezpośrednich i uproszczenie systemu podatkowego Stymulowanie aktywności gospodarczej, akumulacji kapitału, wzrostu gospodarczego zatrudnienia Przejściowy spadek dochodów budżetowych i wzrost deficytu budżetowego Obniżenie deficytu budżetowego długu publicznego poprzez zmniejszenie wydatków Zmniejszenie skutków efektu wypychania Stymulowanie wzrostu gospodarczego w długim okresie Stworzenie możliwości do reformy i obniżenia podatków Przejściowy spadek tempa wzrostu gospodarczego Wzrost oszczędności i akumulacji kapitału Wzrost inwestycji i zatrudnienia Przyspieszenie wzrostu gospodarczego i wzrost poziomu PKB Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw i gospodarki Wzrost dochodów budżetowych Zmniejszenie szarej strefy Wzrost stabilności gospodarki Wzrost skłonności do pracy w związku ze zmniejszeniem ochrony socjalnej Obniżenie stóp procentowych Wzrost inwestycji prywatnych w związku z ograniczeniem efektu wypychania Bariery społeczne i polityczne Wysoki deficyt budżetowy i dług publiczny w momencie zapoczątkowania reformy podatkowej Bariery społeczne i polityczne Źródło: Opracowanie własne 15 W. Bossak, W. Bieńkowski, Międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju, s. 64. __ 12 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Stąd też istotną rolę odgrywają procesy prywatyzacji w gospodarce. Procesy te prowadzą do rozszerzania skali wolności gospodarczej. Jak pisze J. Bossak: „Prywatyzacja gospodarki oznacza poszerzenie zakresu wolności gospodarczej i konkurencji i zmniejszenie regulacji rynku, w tym praw własności, finansów, pracy i współpracy z zagranicą. Poszerzenie zakresu i intensywności oddziaływania mechanizmów rynkowych zwiększa selekcyjne i lokacyjne funkcje rynku, za tym samym mobilność zasobów (zwłaszcza pracy) i sprzyja zwiększeniu efektywności gospodarczej”16. Polityka makroekonomiczna oparta na deregulacji gospodarki i liberalizacji jej powiązań gospodarczych z zagranicą oraz tworzenie warunków dla mechanizmów konkurencji między przedsiębiorstwami może w większym stopniu sprzyjać długofalowemu wzrostowi gospodarczemu opartemu na wykorzystaniu innowacyjności. Podstawowe znaczenie ma tutaj stworzenie warunków instytucjonalnych dla elastycznego funkcjonowania rynków, w tym rynku pracy, a także dla zapewnienia wysokiego stopnia wolności gospodarczej oraz swobodnego działania mechanizmów konkurencji między przedsiębiorstwami krajowymi i zagranicznymi. Polityka gospodarcza państwa może jedynie korygować skutki działania mechanizmów rynkowych, ale nie zastępować ich. Istotne jest obniżenie poziomu fiskalizmu w polityce ekonomicznej, mierzonego udziałem podatków, składek na ubezpieczenie społeczne i innych opłat parafiskalnych w PKB. Efekty deregulacji prezentuje tabela 1.1. Jak wynika z treści tabeli 1.1 istnieją liczne ograniczenia możliwości przeprowadzenia reform opartych na deregulacji i liberalizacji życia gospodarczego, co nie oznacza, że nie można ich przezwyciężyć. W końcu udało się to w niektórych krajach. Można tutaj podać przykład Stanów Zjednoczonych, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Słowacji (choć w tym ostatnim przypadku przyszłość reform jest wyraźnie zagrożona przez zamierzenia nowego rządu). Procesy tego typu zachodzą również w ostatnich latach w Japonii. W kierunku deregulacji gospodarek zmierzała również Strategia Lizbońska. Państwo może aktywnie wspierać procesy wzrostu gospodarczego poprzez gwarantowanie otwartości i ochrony praw własności, szerokiego zakresu wolności gospodarczej, wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności. W szczególności może i powinno dbać o rozwój infrastruktury, edukacji społeczeństw, rozwój szkolnictwa na różnych poziomach, finansowanie badań naukowych (przede wszystkim podstawowych, które stanowią m.in. podstawę postępu w sferze technologii oraz w edukacji i dostosowywaniu społeczeństwa oraz gospodarki do wyzwań ze strony otoczenia zagranicznego w długim okresie). 1.5. Konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw i jej determinanty Konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw jest zdeterminowana przez czynniki wewnętrzne, związane z ich specyfika, oraz czynniki zewnętrzne. Do czynników wewnętrznych należą: małe rozmiary działalności gospodarczej wynikające z jej lokalnego charakteru i rodzaju działalności ograniczonego głównie do handlu i usług oraz produkcji na niewielką skalę, o charakterze krótkoseryjnym, w znacznej mierze rodzinny charakter i wynikające stąd psychologiczne bariery poszerzania działalności gospodarczej na drodze przekształcania w spółki prawa handlowego, zaspokajanie głównie popytu w ramach społeczności lokalnej, relatywnie niewielkie możliwości powiększania kapitału własnego, 16 Tamże. __ 13 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności średnio niższy poziom wykształcenia właścicieli i pracowników w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami. Do czynników zewnętrznych należą obok ogólnych uwarunkowań systemowych omówionych w poprzednich częściach opracowania: relatywnie małe możliwości pozyskiwania kapitału obcego ze względu na niską zdolność kredytową oraz związany z tym wyższy koszt kredytu bankowego, ograniczone możliwości pozyskiwania środków z programów UE z uwagi na ograniczenia finansowe uniemożliwiające skorzystanie z profesjonalnego doradztwa w przygotowaniu wniosków i biznes planów, ograniczenia w pozyskiwaniu nowych technologii ograniczony możliwościami finansowymi oraz barierą wiedzy właścicieli i pracowników, a także skalą działalności gospodarczej i rynku zbytu nieprzejrzysty, skomplikowany system podatkowy i ubezpieczeń społecznych, niestabilność prawa gospodarczego, w tym podatkowego, wysokie obciążenia fiskalne. Wymienione wyżej czynniki wewnętrzne i zewnętrzne utrudniają uzyskiwanie przewag konkurencyjnych mikroprzedsiębiorstw. Konkurencja sprowadza się w tym przypadku do konkurowania między przedsiębiorstwami w ramach grupy mikroprzedsiębiorstw danej branży. Oddziaływanie wymienionych wyżej grup czynników utrudnia rozwój mikroprzedsiębiorstw, a tym samym wzrost ich konkurencyjności. Wskazuje na to szereg opracowań17. Starczewska-Krzysztoszek (2007) w raporcie z badań nad kondycja małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce wskazuje na relatywnie niskie zainteresowanie innowacyjnością w tych przedsiębiorstwach. Bojewska i Skowronek- Milczarek (2003) wskazują, że taki stan rzeczy wynika w dużej mierze z bariery kwalifikacji pracowników i samych właścicieli przedsiębiorstw, a także z bariery finansowania innowacji. „Mimo potocznie wyrażanych opinii o większej innowacyjności firm małych i średnich w porównaniu z firmami dużymi wyniki badań wskazują, iż innowacyjność w polskim przemyśle rośnie wraz ze wzrostem wielkości firmy”18. I nic dziwnego, albowiem w świetle wymienionych determinant rozwoju i konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw, mają one małe szanse na wzrost innowacyjności, biorąc pod uwagę w szczególności brak wykwalifikowanych pracowników, ograniczenia finansowe i tradycyjność branż, jakie w większości przypadków reprezentują. Czy możliwe są zmiany? Z pewnością tak, ale mogą one nastąpić w długim okresie. Gospodarka polska wymaga gruntownych reform polegających na deregulacji i liberalizacji życia gospodarczego, nakreślone w poprzednich fragmentach opracowania. W przypadku mikroprzedsiębiorstw (i szerzej małych i średnich przedsiębiorstw), potrzebne jest wsparcie państwa oraz instytucji pozarządowych. Owo wsparcie powinno dotyczyć głównie inwestycji w kapitale ludzkim. To brak wykwalifikowanych pracowników, relatywnie niskie kwalifikacje właścicielki mikroprzedsiębiorstw, brak dopływu informacji o innowacjach w technice, zarządzaniu i marketingu oraz finansach stanowią jedną z głównych barier innowacyjności i konkurencyjności. Tworzenie małych innowacyjnych firm lub przekształcanie w takie firmy dotychczas funkcjonujących wymaga wiedzy, pomysłu, często zmiany dotychczasowego 17 18 B. Bojewska, A. Skowronek-Mielczarek,, Uwarunkowania i finansowanie działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] H. Brdulak, T. Gołębiowski (red.), Wspólna Europa. Innowacyjność w działalności przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2003, s. 117133; K. Poznańska., Instrumenty wzrostu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] H. Brdulak, T. Gołębiowski (red.), Wspólna Europa…, s. 203-212; M. Starczewska-Krzystoszek, Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw 2007, cz. I, Raport z badań „ Monitoring kondycji sektora MSP 2007” PKPP Lewiatan, październik, http// www. kpplewiatan.com.pl Barczak B., Finansowanie działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, s.117-132 __ 14 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności profilu działalności (wyjście poza tradycyjne drobne usługi i drobny handel oraz tradycyjne rzemiosło). Wsparcie państwa jest możliwe przede wszystkim poprzez wspieranie również finansowe programów szkoleń, treningów w sferze nowoczesnego zarządzania, marketingu, technologii, finansów. Istotna rolę odegrać powinny w tym zakresie programy finansowane z funduszy UE. Warunkiem jest jednak również odbiurokratyzowanie ich realizacji. W Polsce wiele prostych spraw jest bardzo komplikowana na szczeblu centralnym, co czyni możliwości pozyskania środków z funduszy UE dość skomplikowanym, kosztownym i czasochłonnym procesem. 1.6. Wnioski W opracowaniu wskazano na istotny makroekonomiczne – systemowa uwarunkowania konkurencyjności i innowacyjności zarówno gospodarki, jak tez przedsiębiorstw. W warunkach globalizacji oraz gospodarki opartej na wiedzy, innowacyjność stanowi kluczowy czynnik wzrostu gospodarczego. Do czynników sprzyjających wzrostowi innowacyjności oraz konkurencyjności gospodarki i przedsiębiorstw, a w konsekwencji wzrostowi gospodarczemu należą: nakłady na badania naukowe i edukację, deregulacja procesów gospodarczych i liberalizacja życia gospodarczego, dominacja rynkowych mechanizmów regulacji (opartych na elastyczności, cen, płac, rynków) i swoboda konkurencji między przedsiębiorstwami, liberalizacja powiązań gospodarczych z zagranicą, otwartość i ochrona praw własności, dominacja prywatnej własności i prywatyzacja, niskie podatki i obciążenia parafiskalne. Do czynników oddziałujących negatywnie należą z kolei: dominacja lub zbyt duży udział sektora przedsiębiorstw państwowych w gospodarce, przeregulowanie gospodarki, ograniczenia w systemie praw własności, fiskalizm i wysokie obciążenia fiskalne ludności i przedsiębiorstw, protekcjonizm w wymianie z zagranicą. Państwo może i powinno wspierać innowacyjność, poprzez finansowanie badań naukowych – podstawowych, edukacji, tworzenie infrastruktury. Nie może natomiast zastępować swoimi działaniami mechanizmu rynkowego (w tym konkurencji rynkowej), który stymuluje przedsiębiorczość oraz innowacyjność. Dodatkowe wsparcie wzrostu konkurencyjności i rozwoju mikroprzedsiębiorstw powinno sprowadzać się przede wszystkim na wspomaganiu inwestycji w kapitale ludzkim oraz ułatwianie dostępu do informacji o nowych technologiach, innowacjach w zarządzaniu, marketingu, finansów oraz wspomaganiu procesu edukacyjnego w tym zakresie (szkolenia, treningi). Oczywiście owo wsparcie będzie miało sens tylko wówczas, jeśli gospodarka zostanie tak zreformowana, aby stwarzać możliwości nieskrępowanego rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności. __ 15 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Dr hab. Eliza Frejtag-Mika – prof. nadz. Politechniki Radomskiej 2 Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (msp) w gospodarce polskiej Małe i średnie przedsiębiorstwa są w Polsce trwałym i bardzo ważnym elementem struktury gospodarczej. Odegrały one doniosłą rolę w początkowej fazie transformacji ustrojowej. Także obecnie, w fazie rozwiniętej gospodarki rynkowej, gdy poddane są stałej presji konkurencyjnej ze strony rywali, organizacyjnie potężniejszych i silniejszych pod względem wyposażenia kapitałowego, kształtują własne perspektywy rozwoju, oferując jednocześnie miliony miejsc pracy. 2.1. Sytuacja makroekonomiczna MSP działają w złożonej sytuacji makroekonomicznej, podlegającej nieustannych szokom podaży i popytu, opisywanej zazwyczaj poprzez układ podstawowych parametrów: wzrostu gospodarczego, inflacji i zatrudnienia. Wzrost gospodarczy. Po kryzysie lat 2001-2002 wywołanym załamaniem się wysoko technologicznych sektorów „Nowej gospodarki” w USA19 i innych rozwiniętych krajach, także gospodarka polska powróciła na tory przyspieszonego wzrostu gospodarczego. W latach 2003-2006 Polska zanotowała średnie tempo wzrostu na poziomie ok. 5 % rocznie. Najlepsze wyniki pod tym względem zostały osiągnięte w latach 2006 – 5,8% i w 2007 –-6,1% (szacunek wstępny). Wzrost gospodarczy w 2006 r. uległ przyspieszeniu dzięki wzrostowi spożycia, głównie indywidualnego – o 5,2% oraz wzrostowi nakładów na środki trwałe – ponad 20%. Motorem wzrostu PKB jest sektor budownictwa, przemysłu i usług rynkowych. W coraz mniejszym stopniu na wzrost gospodarczy wpływa wolumen eksportu netto z powodu wyczerpywania się układu tradycyjnych przewag konkurencyjnych gospodarki rodzimej oraz postępującej aprecjacji waluty narodowej. Na tle wysokich wskaźników dynamiki produkcji sprzedanej, zwłaszcza w przemyśle przetwórczym należy odnotować wskaźnik wzrostu wydajności pracy w przemyśle – 9,4% (2006 r.) oraz relatywnie wysoki wzrost, w wyniku działań proinnowacyjnych, udziału produktów wysokiej techniki w produkcji przemysłu. Inflacja. W wyniku szybkiego wzrostu produktu krajowego w ostatnim okresie nastąpił spadek bezrobocia, wzrosły dochody realne gospodarstw domowych i znacząco wzrosły inwestycje krajowe. Polska zyskała także na atrakcyjności jako miejsce lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Na tle tych pozytywnych zjawisk narasta jednak zagrożenie z tytułu wzrostu presji inflacyjnej. Wprawdzie w 2006 r. odnotowano w Polsce najniższą stopę inflacji w okresie przemian rynkowych – 1,0%, to jednak w kolejnym roku dynamika inflacji znacznie przyspieszyła, do poziomu ok. 2,8% rocznie, z tendencją do dalszego wzrostu w przyszłości. Podejmowane na przestrzeni 2007 r. zaostrzenie polityki monetarnej w formie regularnego podnoszenia podstawowych stóp procentowych nie zapobiegło narastaniu tempa deprecjacji pieniądza, wywołanego utrzymującą się presją na wzrost płac, wzrostem światowych cen nośników energii oraz żywności. Istnieje obawa, że w wyniku dotychczasowej wysokiej dynamiki wzrostu płac, zostanie uruchomiona jego „druga 19 E. Frejtag-Mika, Paradygmat „Nowej gospodarki” jako wyznacznik konkurencyjności gospodarki krajowej, [w:] E. Frejtag-Mika (red.), Teoria i praktyka ekonomii a konkurencyjność gospodarowania,, Difin, Warszawa 2006, s. 38. __ 16 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności runda”. Według najnowszych ocen stopa inflacji w Polsce20 osiągnie w 2008 r. poziom – 3,9%, tj. wyraźnie wyższy od kryterium przystąpienia do strefy euro. Zatrudnienie. Wzrost gospodarczy przyczynia się do znacznej poprawy na rynku pracy. Na koniec 2006 roku liczba zatrudnionych w gospodarce narodowej wyniosła 13,1 mln osób, tj. prawie o 2% więcej niż w roku poprzednim. W sektorze przedsiębiorstw przeciętne zatrudnienie wyniosło prawie 5 mln osób (w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób). Wzrost zatrudnienia dotyczy głównie sektora handlu i napraw, obrotu nieruchomości oraz przetwórstwa przemysłowego. Liczba bezrobotnych na koniec 2006 r. wyniosła 2,3 mln osób, tj. 14,9 % ogółu zatrudnionych. Spośród bezrobotnych ok. 86 % nie posiada prawa do zasiłku. W kolejnym roku liczba bezrobotnych ponownie znacznie spadła, do poziomu 11,3% na koniec 2007 r. W przekroju terytorialnym stopa bezrobocia jest znacznie zróżnicowana; najniższe bezrobocie występuje na Mazowszu, w Małopolsce, Wielkopolsce i Śląsku. Najwyższa stopa bezrobocia utrzymuje się w na Warmii i Mazurach, w Zachodnio-Pomorskiem i Świętokrzyskim. Utrzymanie wysokiego tempa wzrostu jest wynikiem umiejętnego zastosowania tradycyjnych czynników produkcji (pracy, aparatu wytwórczego, technologii21) oraz – zgodnie z endogeniczną teorią wzrostu gospodarczego – w coraz większym zakresie czynników niematerialnych, do których należą: kapitał wiedzy, sfera badań i rozwoju, edukacja (stopnia średniego i wyższego), liberalizacja rynków produktów, kapitałów i pracy, nowoczesność instytucji otoczenia biznesu, legislacji prawnej i egzekucji prawa oraz parametry makroekonomiczne: poziom wydatków i deficytu finansów publicznych, zadłużenia, nakłady inwestycyjne, cena pieniądza i poziom inflacji. Badania ekonometryczne nie dostarczają na ogół jednoznacznych wniosków dotyczących wpływu poszczególnych czynników na wzrost wydajności pracy oraz produktu krajowego (PKB). Wielkości te, na podstawie bieżącego stanu badań modelowych należy jednak wiązać z trzema grupami czynników: dynamiką nakładów na środki trwałe, zwłaszcza wydatków na maszyny i urządzenia, z wyjściowym poziomem PKB per capita oraz z poprawą warunków prowadzenia działalności gospodarczej22. 2.2. Stan sektora MSP 23 Przedsiębiorstwem według kwalifikacji Głównego Urzędu Statystycznego są podmioty gospodarcze: przedsiębiorstwa państwowe, zagraniczne oraz stanowiące własność organizacji społecznych i fundacji, spółdzielnie, spółki (akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki jawne, komandytowe, komandytowo - akcyjne, partnerskie i cywilne), a także zakłady osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Sektor MSP obejmuje przedsiębiorstwa zatrudniające do 249 osób, w tym mikroprzedsiębiorstwami są podmioty o zatrudnieniu do 9 osób, przedsiębiorstwa małe zatrudniają od 10 do 49 osób, a przedsiębiorstwa średnie zatrudniają od 50 do 249 osób. Przedsiębiorstwami zatrudniające powyżej 249 osób są 20 21 22 23 Wypowiedź Prezesa NPB, S. Skrzypka, Bankier.pl, 10.04.2008. E. Frejtag-Mika, Przesłanki efektywnego transferu technologii do gospodarki polskiej [w:] J. Misala (red.), Perspektywy europejskiej współpracy gospodarczej. Teoria i praktyka, Politechnika Radomska, Radom 2005, s. 298. L. Zienkowski, Determinanty i perspektywy wzrostu gospodarczego w nadchodzących latach – próba syntezy, VIII Kongres Ekonomistów Polskich, Warszawa 2007. Autor prognozuje potencjalne spowolnienie tempa rozwoju do poziomu 4-4,5% rocznie, zastrzegając jednak, że „istnieje ryzyko, że w wyniku nierozważnej polityki gospodarczej i społecznej rządu oraz braku reform” pierwotne zwolnienie może doprowadzić do spadku PKB nawet do poziomu 1-2% rocznie. Opracowano na podstawie Stan sektora małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2005-2006, GUS, Warszawa 2007. __ 17 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwami dużymi. Liczba zatrudnionych w przedsiębiorstwie nie obejmuje właścicieli i współwłaścicieli oraz członków ich rodzin, uwzględniając jedynie zatrudnionych na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór). Rolę sektora MSP w gospodarce polskiej charakteryzuje układ wskaźników przedstawiony w tabeli 2.1. Tabela 2.1. Parametry stanu sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w 2005 r. Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Parametr Wartość dodana brutto Struktura produktu krajowego Przedsiębiorstwa aktywne Liczba pracujących Liczba zatrudnionych Wynagrodzenie średnie w relacji do wynagrodzenia średniego Przychody przeds. z działalności Wskaźniki rentowności brutto Wskaźnik rentowności II stopnia % Wskaźniki rentowności III stopnia Nakłady inwestycyjne J. miary Przeds. razem Małe i średnie przedsiębiorstwa 10-49 50-249 Razem 0-9 ztr. zatr. zatr Przeds. duże> 259 zatrud. mld zł 687,8 470,8 302,4 74,6 93,8 217,0 % 79,6 54,5 35,0 8,6 10,9 25,1 % 69,6 47,7 30,7 7,5 9,5 21,9 tys. % tys. % tys. % 1666,7 100,0 8234,1 100,0 5778,6 100,0 1663,8 99,8 5842,7 71,0 3509,4 60,7 1605,3 96,3 3380,9 41,1 1206,3 20,9 44,3 2,7 968,4 11,8 881,9 15,3 14,2 0,9 1493,4 18,1 1421,2 24,6 2,8 0,2 2391,4 29,0 2269,2 39,3 zł 2397,0 2047,0 1486,0 2180,0 2441,0 2938,0 85,4 62,0 90,9 101,8 122,6 2257,2 100,0 1375,2 60,9 551,7 24,4 322,2 14,3 501,3 22,2 882,0 39,1 % 4,8 bd bd 4,6 3,9 5,5 % 32,3 bd bd 31,0 28,3 35,1 % 99,3 bd bd 98,3 97,6 100,6 % mld zł % mld zł 99,4 43,6 11,8 10,5 21,3 55, 8 % 100 43,9 11,9 10,5 21,5 56,1 mld zł 84,7 37, 1 10, 8 7, 9 18,4 47, 5 w tym środki trwałe % 100 43,9 12,8 9,4 21,7 56,1 Nakłady inwestycyjne – na tys. zł 26,2 7,3 235,8 1501,2 19700,8 przedsiębiorstwo – na pracującego tys. zł 12,1 7,5 3,5 10,8 14,3 23,3 Wartość środków mld zł 1058,9 441,9 107,8 108,5 225,6 617,0 trwałych – na tys. zł 635,3 265,6 67,2 2449,2 15887,3 220357,1 przedsiębiorstwo – na pracującego tys. zł 128,6 75,6 31,9 112,0 151,1 258,0 Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005-2006, Załącznik. Tab. 3,4,6-9,10,12-14,17 i obliczenia własne Udział MSP w tworzeniu PKB i wartości dodanej brutto ogółem. Wartość PKB w 2005 r. z uwzględnieniem szarej strefy wyniosła 980,7 mld zł w cenach bieżących. W __ 18 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności stosunku do roku poprzedniego wzrosła ona o 6,2%, a w cenach stałych o 3,5 %. Udział MSP w tworzeniu PKB, obejmującym wartość dodaną brutto, kwotę podatków pośrednich (cła i podatki) i pomniejszoną o dotacje, wyniósł w 2005 r. 47,7%24, w tym przedsiębiorstw mikro – 30,7%, małych – 7,5% i średnich 9,5% i był o 0,6% mniejszy niż w roku poprzednim. W strukturze PKB obserwuje się wolny wzrost udziału przedsiębiorstw dużych kosztem podmiotów mikro i średnich. W tworzeniu wartości dodanej brutto ogółem udział MSP wyniósł 54,2 %; zaznacza się jednak spadek udziału przedsiębiorstw mikro na rzecz przedsiębiorstw średnich i dużych. W odniesieniu do wartości dodanej wytworzonej przez przedsiębiorstwa (poza rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem) udział MSP wyniósł w 2005 r. – 68,5%. Tendencja spadku udziału MSP w tworzeniu wartości dodanej występuje w podstawowych sekcjach gospodarki: Przetwórstwo przemysłowe, Handel i naprawy, Hotele i restauracje oraz w sekcji Transport, gospodarka magazynowa i łączność. Tendencje te świadczą o szybszym rozwoju przedsiębiorstw większych. Struktura podmiotów zarejestrowanych i wykreślonych z rejestru. W rejestrze REGON zarejestrowano na koniec 2005 r. ogółem 3.501,1 tys. podmiotów, tj. więcej o 1,0% niż w roku poprzednim. Największy przyrost wystąpił w grupie podmiotów o zatrudnieniu 1049 osób – o 3,2 %, przy wzroście liczby przedsiębiorstw mikro o 0,9%, umiarkowanym wzroście liczby podmiotów o zatrudnieniu 50-249 osób – 0,4% i spadku liczby przedsiębiorstw dużych – o 4%. Podobne tendencje wystąpiły w 2006 r. Odnotowano wtedy kolejny wzrost liczby zarejestrowanych podmiotów o 0,5%, przy takiej samej dynamice wzrostu w grupie przedsiębiorstw mikro, szybszym wzroście przedsiębiorstw małych, wolniejszych wzroście liczby przedsiębiorstw większych i kolejnym spadku liczby przedsiębiorstw dużych. W strukturze zarejestrowanych przedsiębiorstw według liczby zatrudnionych przedsiębiorstwa mikro stanowiły w 2006 r. – 95,2%, podmioty małe- 4,0%, średnie – 0,7% i podmioty duże – 0,1%. W latach 2005 – 2006 odnotowano szybki wzrost liczby przedsiębiorstw nowo zarejestrowanych, odpowiednio o 12,3% i 13,9%. Przyczyny tego wzrostu należy upatrywać w znacznym wzroście tzw. samozatrudnienia, tj. rejestrowania działalności gospodarczej na własny rachunek i wykonywania takiej pracy jak poprzednio przez osoby zatrudnione dotąd w ramach stosunku pracy. Samozatrudnienie wynika z chęci racjonalizacji kosztów przez dotychczasowych pracodawców, głównie w zakresie ubezpieczenia społecznego. Największy wzrost nowo zarejestrowanych podmiotów odnotowano w dziale Handel i naprawy, przy czym zwraca uwagę porównywalne tempo wzrostu liczby spółek i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Wysoką dynamikę wzrostu odnotowano także w sekcji Obsługa nieruchomości i firm oraz w budownictwie. W strukturze nowo powstałych podmiotów dominują przedsiębiorstwa handlowe i usługowe – 44,1%. Kolejne miejsca zajmują przedsiębiorstwa zajmujące się obsługą nieruchomości i firm – 21,4%. Na budownictwo i przemysł i przypada odpowiednio 10,8 % i 10,7% (2004 r.). 93,1% nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw stanowiły zakłady osób fizycznych. Przeżywalność podmiotów na rynku. Przedsiębiorstwa nowo powstałe podejmują trudną walkę o przetrwanie na rynku. Zadanie to przekracza możliwości dużej części nowych podmiotów. Badania GUS wykazują, że okres pierwszego roku od uruchomienia działalności przeżywa ok. 62% przedsiębiorstw, a po trzech latach pozostaje na rynku około 32 % 24 Poza tym w strukturze PKB udział przedsiębiorstw dużych wynosi 21,9% (przedsiębiorstwa razem – 69,6%), cła i podatki – 11,9% oraz udział innych podmiotów (przedsiębiorstwa z sektora rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i rybactwa, indywidualne gospodarstwa rolne, jednostki i zakłady budżetowe, środki specjalne i fundusze celowe oraz organizacje społeczne, społeczne i wyznaniowe – 18,2 %. __ 19 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Najlepiej radzą sobie przedsiębiorstwa przemysłowe, transportowe i obsługi nieruchomości, a najgorzej firmy hotelarskie i usługowe. Współczynnik przeżycia przedsiębiorstwa wykazuje wahania spowodowane cyklicznością rozwoju makroekonomicznego. Firmy nowo powstałe napotykają na bariery popytu (silna konkurencja w branży i niska zdolność nabywcza klientów) oraz bariery podaży (niedostateczne własne środki finansowe oraz trudności w pozyskaniu finansowania zewnętrznego). Z biegiem lat obserwuje się łatwiejszy dostęp firm do kredytów i wraz ze zmniejszaniem się stopy bezrobocia, rosną trudności z pozyskaniem wykwalifikowanej siły roboczej, zwłaszcza w budownictwie. Finansowanie działalności przedsiębiorstw odbywa się głównie ze środków własnych (86,5% przedsiębiorstw w roku 2005). Z kredytów bankowych korzysta jedynie 4,1% firm, co stanowi istotną barierę w ich działalności inwestycyjnej. Inwestycje są realizowane przez 28,8% przedsiębiorstw (2004 r.). Firmy inwestujące charakteryzują się znacznie większym współczynnikiem przeżywalności (84,2%). Przetrwaniu na rynku sprzyja także prawna forma spółki, zatrudnianie pracowników najemnych oraz podejmowanie działalności eksportowej. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w roku 2005 wyniosła 1,667 miliona i była mniejsza o 2,2% w porównaniu do roku poprzedniego. Liczba przedsiębiorstw mikro spadła o ok. 38 tysięcy, tj. o 3,2%, podczas gdy w pozostałych grupach według kryterium zatrudnienia nastąpił wzrost liczby podmiotów. W ujęciu procentowym skala tego wzrostu wyniosła 0,3% w grupie przedsiębiorstw małych; 1,8% w grupie firm średnich i 2,9% w grupie przedsiębiorstw dużych. Spadek ogólnej liczby przedsiębiorstw utrzymuje się od roku 2003, co zdaje się zapowiadać utrwalenie się tendencji spadku liczby przedsiębiorstw mikro przy równoległym wzroście liczby przedsiębiorstw większych. W strukturze aktywnych MSP w 2005 r. dominują przedsiębiorstwa w sekcji Handel i naprawy – 35,4%, przed Obsługą nieruchomości i firm – 16%, Przemysłem – 11,6%, Budownictwem -9,6% oraz Transportem, gospodarką magazynową i łącznością – 8,2%. Liczba pracujących oraz przeciętne zatrudnienie. Na koniec 2005 r. liczba pracujących w przedsiębiorstwach wyniosła ok. 8.234,1 tys. osób, tj. o 1,6% więcej niż w roku poprzednim. W MSP pracowało łącznie 5.842,7 tys. osób. Największy wzrost liczby zatrudnionych nastąpił w grupie przedsiębiorstw dużych – o 70,1 tys. osób, tj. o 3 %. W grupie przedsiębiorstw MSP nastąpił przyrost łączny o 57,2 tys. osób, tj. o 1,0%, przy czym największy przyrost nastąpił w grupie przedsiębiorstw średnich – o 32,4 tys. osób, tj. o 2,2%. Przedsiębiorstwa mikro zwiększyły zatrudnienie o 19,9 tys. osób, tj. o 0,6%. Przyrost zatrudnienia w przedsiębiorstwach mikro miał miejsce w sekcji Pośrednictwo finansowe – o 15,8 %, W sekcji Hotele i restauracje – o 7,9% oraz w sekcji Budownictwo – o 7,6%, przy znacznym spadku w sekcji Przemysł – o 9,8%. Pod względem struktury pracujących MSP zatrudniały łącznie 71,0%, w tym przedsiębiorstwa mikro – 41,1 %. Podobnie jak w przypadku liczby przedsiębiorstw aktywnych, udział zatrudnionych w przedsiębiorstwach średnich i dużych zwiększyło się, a udział zatrudnionych w przedsiębiorstwach m mikro i małych zmalał. Udział pracujących w MSP w podziale według sekcji gospodarki wynosi powyżej 85 % w sekcjach Budownictwo, Handel i naprawy, Hotele i restauracje oraz Pozostała działalność usługowa oraz jest najniższy w sekcji Transport i łączność – 48,55 oraz w sekcji Przemysł – 55,1%. W strukturze pracujących w MSP na koniec 2005 r. według sekcji gospodarki dominują pracownicy zatrudnieni w sekcji Handel i usługi – 32,45 i Przemysł – 27,1%. Przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwach w 2005 r. wzrosło o 2,6% do poziomu 5 778,6 tys. osób25, w tym zatrudnienie w MSP – 3 509,4 tys. osób. Największy przyrost liczby 25 Liczba zatrudnionych jest mniejsza niż liczba pracujących, gdyż nie obejmuje właścicieli firm oraz pomagających członków ich rodzin. __ 20 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności zatrudnionych nastąpił w grupie przedsiębiorstw mikro – o 4,9%, w tym głównie w dynamicznie się rozwijających sekcjach: Pośrednictwo finansowe, Budownictwo oraz Hotele i restauracje. Powyższe tendencje świadczą o wyższej dynamice wzrostu w sektorze usług, zarówno pod względem liczby nowo rejestrowanych przedsiębiorstw, jak i liczby zatrudnionych. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto zatrudnionych w przedsiębiorstwach wyniosło w 2005 r. – 2 397 zł, tj. o 2,7% więcej niż w roku poprzednim. Wynagrodzenie przeciętne w poszczególnych grupach przedsiębiorstw według liczby zatrudnionych było bardzo silnie zróżnicowane. Wynagrodzenie to w przedsiębiorstwach mikro wyniosło 1 486 zł, w małych – 2 180 zł, średnich – 2 441 zł i w dużych – 2 930 zł. Wynagrodzenie w przedsiębiorstwach mikro stanowi 62,0% wynagrodzenia przeciętnego w przedsiębiorstwach ogółem i zaledwie 50,6% średniego wynagrodzenia w przedsiębiorstwach dużych. Największe dysproporcje pomiędzy przeciętnymi wynagrodzeniami miesięcznymi brutto w MSP a przedsiębiorstwami dużymi występuje w sekcjach Pozostała działalność usługowa, oraz w Budownictwie i w Przemyśle. Przychody i sytuacja finansowa MSP. Przychody przedsiębiorstw ogółem wyniosły w 2005 r. 2,257 biliona zł i były wyższe o 3,2% w porównaniu do roku poprzedniego. Dynamika wzrostu przychodów przedsiębiorstw najmniejszych wyniosła 2,1% i była znacznie mniejsza niż dla przedsiębiorstw dużych – 5,6%. Udział przedsiębiorstw mikro w przychodach ogółem wyniósł 24,4%, a udział MSP – 60,9%. W strukturze przychodów MSP w 2005 r. dominuje sekcja Handel i naprawy – 50,1% przed sekcją Przemysł – 22,8%. Dochody przedsiębiorstw, tj. ich przychody pomniejszone o koszty prowadzenia działalności, zatrudniających do 9 osób w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo wzrosły w 2005 r. do 39,6 tys. zł, tj. o 15,6%. Ta znacząca poprawa dochodów przedsiębiorstw dokonała się w dużej mierze dzięki zmniejszenia się liczby przedsiębiorstw. Według dostępnych raportów GUS, liczba przedsiębiorstw prowadzących księgi rachunkowe i zatrudniających powyżej 9 osób wyniosła na koniec 2005 r. – 42.954 podmioty, tj. 2,6% ogółu przedsiębiorstw. Przychody tej grupy przedsiębiorstw wyniosły 72% przychodów ogółem przedsiębiorstw. Rentowność obrotu brutto tych jednostek (wynik na działalności gospodarczej skorygowany o saldo strat i zysków nadzwyczajnych) wyniosła 4,8%. Przedsiębiorstwa sektora prywatnego wykazały nieznacznie większą rentowność obrotu brutto – 4,9%. MSP (bez przedsiębiorstw mikro) wykazują rentowność brutto wyraźnie niższą niż przedsiębiorstwa duże; małe – 4,6%, średnie – 3,9% wobec 5,7% dla przedsiębiorstw dużych. Zwraca uwagę wysoka stopa rentowności brutto przedsiębiorstw małych sektora publicznego – 16,6%. Podobne prawidłowości dotyczą wskaźnika rentowności netto (wynik finansowy pomniejszony o obowiązkowe obciążenia). Przeciętny wskaźnik rentowności netto przedsiębiorstw (bez przedsiębiorstw mikro) wyniósł w 2005 r. – 3,9%. Przedsiębiorstwa duże wykazały rentowność netto na poziomie 4,3%. Wskaźniki płynności. Przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 9 osób posiadały w 2005 r. wskaźnik płynności I stopnia (relacja procentowa stanu gotówki i najbardziej płynnych aktywów do zobowiązań krótkoterminowych) ogółem na poziomie 32,3%, z tego przedsiębiorstwa małe – 31,0%, średnie – 28,3% i duże 35,1%. Wskaźniki te są zasadniczo lepsze dla przedsiębiorstw sektora publicznego; odpowiednio – 51,4% i 28,7%. Wskaźnik płynności II stopnia (relacja procentowa aktywów najbardziej mobilnych plus należności do zobowiązań krótkoterminowych) wyniósł 99,3%, przy czym dla przedsiębiorstw sektora publicznego – 119,3%, a dla sektora prywatnego – 95,5%. Wskaźniki płynności II stopnia rosną dla grup przedsiębiorstw o wyższym poziomie zatrudnienia. Ogólnie należy stwierdzić, ze wskaźniki płynności I i II stopnia uległy w 2005 r. znacznej poprawie, a stan płynności w przedsiębiorstwach był relatywnie wysoki i stworzył bazę do finansowania inwestycji ze środków własnych. __ 21 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Nakłady inwestycyjne. Wskaźniki inwestycji po okresie załamania na początku bieżącej dekady powróciły do poziomu wartości dodatnich w 2003 r., ustaliły się na relatywnie wysokim poziomie w 2004 r., lecz tempo ich wzrostu w roku 2005 r. ponownie uległo osłabieniu. Nakłady inwestycyjne w 2005 r. wyniosły ogółem 99,4 mld zł, a nakłady na nowe środki trwale – 84,7 mld zł, tj. więcej odpowiednio o 10,4% i 6,1% w porównaniu do roku poprzedniego. Nakłady inwestycyjne ogółem w 2005 r. były większe o 3,9% w przedsiębiorstwach mikro, niższe o 9,8% i 1,5% odpowiednio w przedsiębiorstwach małych i średnich oraz o 22,9% wyższe w podmiotach dużych. Spadek absolutnych nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach małych i średnich dotyczył głównie sekcji Przemysł oraz Handel i naprawy. Podobna tendencja charakteryzowała nakłady inwestycyjne na nowe środki trwałe, choć w przypadku przedsiębiorstw średnich nakłady te wzrosły o 1,8%, mimo ogólnego spadku nakładów na inwestycje. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw mikro zmniejszyły się w sekcji Transport, gospodarka magazynowa i łączność (o 23,7%) i Pośrednictwo finansowe (o 72,2%) oraz wzrosły o 25,7% w firmach przemysłowych i o 30,6% w sekcji Handel i naprawy. Ogółem udział MSP w nakładach inwestycyjnych ogółem wyniósł w 2005 r. – 43,9%. W strukturze nakładów inwestycyjnych MSP dominują inwestycje w sekcji Przemysł- 37,7% oraz w sekcji Handel i naprawy – 22,8%. Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na pracującego wynosiły w 2005 r. – 12,1 tys. zł, z tego w przedsiębiorstwach mikro – 3,5 tys. zł, małych – 10,8 tys. zł, średnich – 14,3 zł – dużych – 23,3 tys. zł. Dynamika wzrostu nakładów inwestycyjnych na pracującego odpowiada dynamice wzrostu nakładów ogółem. W strukturze nakładów inwestycyjnych ogółem w 2005 r. w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób dominują środki własne – 76,8%, z tego w sektorze publicznym – 70,4%, a w sektorze prywatnym – 79,0 %. Innymi źródłami finansowania inwestycji są kolejno: kredyty i pożyczki krajowe – 9,2%, środki z zagranicy – 4,7% i nakłady niesfinansowane – 5,1%. Udział kredytów i pożyczek jest w przypadku sektora prywatnego prawie dwukrotnie większy niż w sektorze publicznym: odpowiednio 10,5% i 5,5%. Finansowanie inwestycji ze źródeł zagranicznych nie jest dramatycznie większe w sektorze prywatnym – 5,0% w porównaniu do 3,9% w sektorze publicznym. Sektor publiczny wykazuje natomiast znacznie wyższy udział inwestycji niesfinansowanych – 9,3% wobec 3,6% w sektorze prywatnym. W przedsiębiorstwach o wyższym poziomie zatrudnienia rośnie udział środków własnych kosztem udziału środków z kredytów i pożyczek. Przedsiębiorstwa małe finansują inwestycje w 71,9% ze środków własnych i w 20,9% z kredytów, podczas gdy odpowiednie dane dla przedsiębiorstw dużych wynoszą 78,5% i 5,2%. Środki trwałe. Na koniec 2005 r. wartość brutto środków trwałych wyniosła 1,059 bln zł i była wyższa o 4,5% w porównaniu do roku poprzedniego. Największą dynamikę wzrostu wartości środków trwałych odnotowano w firmach mikro – o 12,2%. Udział tych firm w ogólnej wartości środków trwałych wyniósł – 10,2%, podobnie jak w przedsiębiorstwach małych, podczas gdy udział firm średnich wyniósł – 21,3%, a dużych – 58,3%. Ogólny stopień zużycia środków trwałych (relacja procentowa wartości umorzenia środków trwałych do ich wartości brutto) wyniósł – 44,2%, w tym był najniższy w przedsiębiorstwach mikro- 25,6%, a najwyższy w przedsiębiorstwach dużych – 49,7%. Największy stopień zużycia wykazują maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia – 60,5%, w tym w przedsiębiorstwach mikro – 44,4%. Innowacyjność przedsiębiorstw sektora MSP. Badania stanu innowacyjności i postaw przedsiębiorców sektora MSP wobec innowacyjności26 wykazały, że deklarowane zrozumienie dla ważności tego obszaru działalności dla perspektyw pozostania przedsiębiorstwa na rynku i jego dalszego rozwoju nie zawsze nie transformuje się w ciąg działań praktycznych. Spośród reprezentatywnej próby MSP objętych badaniem jedynie 60% respondentów deklarowało 26 Badanie innowacyjności MSP w Polsce, PARP, Warszawa 2007 __ 22 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności prowadzenie działalności innowacyjnej27, głównie w formie zakupu gotowych maszyn i urządzeń oraz oprogramowania, a także zakupu gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw28. Forsowanie innowacji drogą zakupu technologii ucieleśnionej kosztem wzrostu nakładów na prace badawczo- rozwojowe jest prawidłowością polskiej drogi transformacji ustroju gospodarczego, spowodowanej koniecznością możliwie najszybszego nadrobienia luki technologicznej. Działalność innowacyjną deklaruje jedynie 56 % przedsiębiorstw mikro, podczas gdy przedsiębiorstwa małe i średnie – 80%. Jedynie 7% przedsiębiorstw prowadzi własną działalność badawczo - rozwojową, a 4% firm zleca takie prace na zewnątrz. Wskaźniki te dla firm większych są lepsze, np. działalność B+R prowadzi 29% firm średnich. MSP współpracują głównie z własnymi dostawcami i odbiorcami. Współpraca z instytucjami badawczymi, wyższymi uczelniami, centrami transferu technologii i parkami przemysłowymi jest bardzo sporadyczna; prowadzi ją jedynie 8,9% MSP29. Źródłami informacji w procesie innowacyjnym są głównie pracownicy firmy, odbiorcy, najbliżsi konkurencji i dostawcy materiałów i wyposażenia. Nowości produktowe i procesowe są rzadkie i zazwyczaj nie są chronione przed konkurencją w formie uzyskania praw autorskich, rejestracji znaku towarowego lub użytkowego, zgłoszenia patentowego lub wzoru przemysłowego. Instytucje infrastruktury otoczenia biznesu, powołane statutowo do wspierania procesów innowacyjnych w MSP, takie jak ośrodki Krajowego Systemu Usług (KSU) i Krajowej Sieci Informacji (KSI) oferują głównie proste usługi informacyjne i szkoleniowe. Badania potencjału innowacyjnego MSP30 potwierdzają istnienie silnego związku między poziomem innowacyjności a wykształceniem właściciela. Finansowanie procesu innowacyjnego odbywa się głównie ze środków własnych (94%), ze źródeł zewnętrznych w formie kredyty – 42 %, a ze środków publicznych – 7%. Przedsiębiorstwa dysponują ograniczoną wiedzą na temat dostępnych form wsparcia. Ze wsparcia publicznego, również w formie informacji na stronach internetowych instytucji wspomagających oraz w formie szkoleń korzysta ok. 15 % przedsiębiorstw. Wiele spośród nich, które korzystały ze wsparcia publicznego doświadczyło trudności w pozyskaniu i rozliczeniu pomocy. 2.3. Wnioski Relatywnie niski poziom innowacyjności w Polsce, a także tradycyjna struktura finansowania działalności innowacyjnej, dowodzi zachwiania rozumienia związku między koniecznością rozwijania działalności badawczo-rozwojowej, stałego inwestowania w kapitał ludzki a konkurencyjnością firmy. Zmiany postaw w tym zakresie należy oczekiwać w miarę postępu procesu dopasowywania się przedsiębiorstw do ostrych wymogów konkurencji na rynkach, w tym na rynku międzynarodowym, usprawniania działalności instytucji otoczenia biznesu pracujących na rzecz wdrażania innowacji oraz racjonalizacji wydatków budżetowych na sferę B+R. Celowi temu służą także działania publiczne w zakresie wypracowania i promocji dobrych praktyk, wspierania powiązań kooperacyjnych w ramach klastrów MSP, wzmocnienia ochrony własności intelektualnej, a także pozyskanie prywatnych źródeł finansowania, głównie w ramach funduszy wysokiego ryzyka (venture capital) i obniżenia kosztów wdrożenia rozwiązań innowacyjnych. 27 28 29 30 Działalność innowacyjna obejmuje inwestycje produktowe, procesowe i organizacyjne i marketingowe. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w latach 2002-2004, GUS, Warszawa 2006 Badanie innowacyjności MSP w Polsce, PARP, Warszawa 2007. Żołnierski A., Potencjał innowacyjny polskich małych i średnich przedsiębiorstw, PARP, Warszawa 2005. __ 23 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności mgr Iwona Bednarczyk 3. Mikroprzedsiębiorstwa obuwnicze i odzieżowe W opracowaniu przedstawię uzasadnienie głównie wyboru w ekspertyzie beneficjentów ostatecznych, tj. mikroprzedsiębiorstw odzieżowych i obuwniczych. Na podstawie diagnozy aktualnego stanu sektora obuwniczego i odzieżowego, głównie mikroprzedsiębiorstw przedstawię bariery rozwoju działalności gospodarczej, wpływ projektu na aktywność mikroprzedsiębiorstw, nowe możliwości programów wsparcia Europejskiego Funduszu Społecznego oraz innowacyjnego kształcenia modułowego w rozwój zasobów ludzkich. 3.1. Dlaczego mikroprzedsiębiorstwa obuwnicze i odzieżowe? Wśród dyskryminowanych na rynku mikroprzedsiębiorstw, wybranych pięciu branż (drzewnej, fotograficznej, obuwniczej, odzieżowej, poligraficznej) uczestniczących w projekcie Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności dla celów ekspertyzy rekomenduję analizę mikroprzedsiębiorstw branż obuwniczej i odzieżowej jako znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji rynkowej. Trudna sytuacja rynkowa mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych jest uwarunkowana: dyskryminacja na rynku mikroprzedsiębiorstw z powodu ich potencjału i skali działalności, braku współpracy lokalnej, nie równa konkurencyjność, a raczej brak ochrony własnego rynku powodowanej zalewem tanich wyrobów chińskich i nie tylko, otwartością rynku europejskiego i trudna konkurencją z silniejszymi mikroprzedsiębiorstwami z Unii Europejskiej, zmiennością mody i brakiem możliwości kreowania, promowania lokalnego, krajowego i globalnego, brak skutecznych mechanizmów i instrumentów wsparcia, Radom jest jednym z ważnych centrów kształcenia kadr przemysłu obuwniczego i odzieżowego a w regionie funkcjonuje ponad 2000 takich mikroprzedsiębiorstw. W opracowaniu podejmę próbę rozwiązania następujących problemów: 1. Jakie są skutki transformacji oraz wejścia do struktur Unii Europejskiej dla polskiego przemysłu obuwniczego i odzieżowego? 2. Jaki jest wpływ otwarcia rynku krajowego i konkurencji tanich towarów z Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej? 3. Jaka jest aktualna kondycja ekonomiczna polskich mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych? 4. Jakie są bariery prawne i ekonomiczne w działalności mikroprzedsiębiorstw? 5. Jaki jest wpływ projektu na aktywizację mikroprzedsiębiorstw? 6. Jakie są szanse wspierania mikroprzedsiębiorstw w nowych programach operacyjnych 2007–2013? 7. Jak rozwijać zasoby ludzkie mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych? Podstawą moich analiz były: dokumentacja projektu i analizy wymienione we wprowadzeniu, raport F0320 (2007) Potrzeby i bariery w rozwoju mikroprzedsiębiorstw, IW EQUAL, serwis informacji gospodarczej przemysłu tekstylnego, Instytut Techniki i Technologii Dziewiarstwa TRICITEXTIL, Łódź, 2006 i 2005, badania własne, analizy i wywiady w mikroprzedsiębiorstwach. __ 24 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 3.2. Przemysł obuwniczy i odzieżowy w okresie transformacji Profesor Janusz Szosland wskazywał na fakt, że po obu wojnach światowych przemysł lekki „pomógł wyjść Polsce z upadku gospodarczego, ograniczyć bezrobocie, zminimalizować pauperyzację społeczeństwa.” Jego zdaniem „III Rzeczpospolita nie skorzystała z tych historycznych doświadczeń – stwarzając niekorzystne warunki dla przemysłu lekkiego.” Przy czym „nie chodzi o odbudowywanie przeszłości, ale wykreowanie nowoczesnego przemysłu” 31 [23,24]. „W Polsce w latach 1985/86 produkowaliśmy przeciętnie 75,5 mln sztuk ubiorów i okryć a w 2000 r. zaledwie 12,2 mln sztuk tj. ponad sześciokrotnie mniej. W Polsce w latach 1985/86 produkowaliśmy przeciętnie 162 mln par obuwia a w 2000 r. 48,7 mln par tj. ponad trzykrotnie mniej”32. Tabela 3.1. Produkcja sprzedana przemysłu, wg sektorów (w cenach bieżących) Włókiennictwo Produkcja odzieży i wyrobów Skóry wyprawione i wyroby futrzarskich z nich Udział w PKB Udział w PKB Udział w PKB Rok Wartość, Wartość, Wartość, przemysłu,% przemysłu,% przemysłu,% mln zł mln zł mln zł 1995 6399 2,6 6330 2,6 2679 1,1 2000 8762 9492 3466 2002 9855 1,9 3651 0,7 2005 10124 8091 2984 2006 10580 1,3 8300 1,1 3302 0,4 Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2007,Warszawa GUS, s. 492, tab.3(425) Załączone zestawienie (tabela 3.1) pokazuje, że udział przemysłu lekkiego w ciągu tych lat zmalał z 6,3% do 2,8% PKB, czyli ponad dwukrotnie. Wartość produkcji, podana w cenach bieżących, w tym czasie dość poważnie wzrosła z około 15,4 mld zł do prawie 22,2 mld zł, czyli o 44%, ale przy inflacji prawie 106%, to jest rzeczywista wartość produkcji w roku 2005 stanowiła tylko ok. 70% w porównaniu z rokiem 1995. Tabela 3.2. Produkcja przemysłu i zatrudnienia w przemyśle w tym produkcja obuwia, maszyn do szycia Rok Produkcja Zatrudnienie Obuwie Maszyny do szycia ogółem tys. osób mln par tys sztuk (1992 = 100 %) 1980 162,0 409 1985 164,0 419 1990 105,0 343 1995 3357 62,8 179 2000 180,4 3223 48,7 57,4 2001 181,3 3100 50,0 50,9 2002 182,4 2939 52,5 24,4 2003 197,0 2902 48,9 36,0 2004 220,4 2925 46,6 12,6 2005 228,6 2919 45,5 3,3 2006 242,9 2955 45,0 ––– Źródło: Rocznik Statystyczny Przemysłu 2007, Warszawa GUS, s. 32, tabl. I W latach 2000–2006 przyrost wartości produkcji, liczony w cenach stałych, wyniósł ok. 48,4% (tabela 3.2) przy inflacja 24,9%. Oznacza to, że mimo wszystkich trudności, przemysł 31 32 Szosland J.: Włókiennictwo w Polsce, Przegląd Włókienniczy 1 (2003), s.3-5 cyt. wg: www.samoobrona.org.pl/pages/05.Unia/index.php?document=86.html __ 25 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności polski, jako całość rozwija się, rośnie również produkt krajowy brutto, którego wartość w roku 2006 wyniosła 552,4 mld US$ – 23 pozycja na świecie. Dochód liczony na 1 mieszkańca wynosi 14880 US$, co zapewnia tylko 53 miejsce. Z całą pewnością to dochód określa popyt na odzież i obuwie w aspekcie jakości i mody. Największy spadek produkcji obuwia nastąpił na początku okresu transformacji pomiędzy rokiem 1990 i 1995 (odpowiednio z 105,1 do 62,8 mln par) z kolei najkorzystniejszym okresem dla produkcji obuwia były lata 1995–1997, kiedy odnotowano systematyczny wzrost produkcji, który utrzymywał się do 2002 r. (tab. 3.2). W 2004 roku nastąpił znów niewielki spadek. Udział produkcji skór i wyrobów skórzanych zmniejszył się z 2,6% do 0,5%.Wahania wielkości produkcji były związane z polityką celną. Import obuwia osiągnął największy wzrost w latach 1996 i 1998 (odpowiednio 113,8 i 103,8 mln par). Ograniczenie importu w latach 1999–2001 w wyniku wprowadzenia dopłat skutkowało wzrostem produkcji i eksportu (tab. 3.3, 3.4). Tabela. 3.3 Import i eksport towarów (mln/zł) Sekcje 1995 Skóry 649 i wyroby 476 z nich Materiały 6832 i wyroby 6883 włókiennicze Obuwie, 439 nakrycia 662 głowy Źródło: Rocznik Statystyczny GUS 2003. 2000 2002 2003 1851 2987 2792 1092 1668 173 13854 18453 16450 11926 13333 12913 1102 1666 1504 1280 1268 1301 Tabela. 3.4 Produkcja, eksport, import i podaż obuwia w Polsce w latach 1990–2004 (mln par) Lp. Wskaźnik */ 1990 1995 1998 2000 2002 2004 2006 105,1 62,8 57,1 48,7 52,5 37,5 45,5 1. Produkcja ogółem 2. Eksport 22,0 17,2 28,3 29,5 31,1 16,7 3. Import 4,2 78,4 103,8 54,1 94,6 86,3 4. Podaż 87,3 124,0 132,6 73,3 116,0 107,1 – rynek krajowy Źródło: Rocznik Statystyczny GUS 2003, 2004. Spadek produkcji obuwia do 1 wytwarzanej w roku 1980 nie oznacza zmniejszenia zakupów. Wręcz przeciwnie, bogactwo asortymentu na rynku roku 2008 jest nieporównanie większe niż w roku 1980, jest to skutek ogromnego wzrostu importu (tab. 3.3, 3.4). Likwidacja produkcji maszyn do szycia jest skutkiem zwiększonej podaży odzieży gotowej, zmianą stylu życia oraz zmniejszonym zapotrzebowaniem rynków zagranicznych. Na podstawie tych zestawień można wysnuć wniosek o głębokiej recesji w produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich oraz produkcji skór wyprawionych i wyrobów z tych skór. Według badań innowacyjności branża produkująca skóry wyprawiane i wyroby ze skór charakteryzuje się indeksem innowacyjności 1,27, a produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich __ 26 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 1,03 przy najbardziej innowacyjnych branżach tytoniowej i wyrobów chemicznych charakteryzujących się odpowiednio indeksami 10,0 i 4,3333 [27]. W rankingu przewag komparatywnych przemysł wyrobów ze skóry charakteryzuje indeks RCA/2005 0,3505, gdy na pierwszych miejscach znajdują się: przemysł tytoniowy (1,1176) i papierniczy, wyroby poligraficzne 1,115834. Są to więc sektory mało innowacyjne o niskiej konkurencyjności. 3.3. Problemy konkurencyjności w Unii Europejskiej. Import z Chin, Indii, Ameryki Południowej i Afryki Sytuacja na rynku obuwia i odzieży staje się niebezpieczna również w Polsce, a wzmacnia ją wyjątkowo silna pozycja polskiej waluty w stosunku do Euro i USD. Powoduje to spadek atrakcyjności eksportu, a rynek wewnętrzny nie jest w stanie wchłonąć dodatkowej podaży wyrobów odzieżowych i obuwia. Producenci polscy stwierdzają, że często koszt zakupu surowców często jest wyższy od kosztów zakupu gotowych wyrobów produkcji chińskiej. W skali całej Unii Europejskiej problem jest niezwykle poważny, jeśli zauważyć, że dotyczy on ok. 3 mln pracowników tego przemysłu, a w niektórych krajach, np. w Portugalii i na Litwie pracuje w nim ok. 25% wszystkich zatrudnionych w przemyśle. Główny konkurent na całym rynku europejskim, czyli Chiny, jest doskonale chroniony przed konkurencją europejską na swoim terenie, o czym świadczy choćby fakt, że, np. w roku 2004 Unia Europejska wyeksportowała tam wyroby tekstylne wartości nieco tylko ponad 510 mln €, natomiast wartość chińskiego eksportu odzieży do Unii sięgnęła 16 mld €. Na początku lat 90. główne niebezpieczeństwa zagrażały polskiej gospodarce z Zachodu i wynikały one ze słabości polskiego rynku, który, nagle otwarty, był niezwykle chłonny na wszelkie, dotąd mało dostępne towary i usługi. Nie wprowadzono wówczas ceł ochronnych i innych środków pozostających w rękach Państwa które, mogły chociaż częściowo chronić polskich producentów 35. Trzeba przyznać, że w tym czasie, w wielu państwach, w tym w EWG, obowiązywały liczne cła na importowane towary, tak więc żądania polskich przedsiębiorców miały swoje merytoryczne uzasadnienie. Np. cło importowe w EWG na włókna wynosiło 7%, na tkaniny – 11,5%, a na odzież aż 22,5%36. Jeszcze większe cła, zwłaszcza na tkaniny i odzież obowiązywały w Wielkiej Brytanii – 36%, w Kanadzie – 50–60%, w Pakistanie – 125%, w Tajlandii i Indiach – 100%, czy w Indonezji – 60% 37. Możliwości przemysłu chińskiego stały się również zagrożeniem dla potężnej gospodarki amerykańskiej. Niektórzy działacze gospodarczy, jak np. James Chesnutt, wiceprzewodniczący nowo utworzonej organizacji Narodowa Rada Organizacji Tekstylnych (National Council of Textile Organizations – NCTO) sądzą, że przewaga handlowa Chin, zagraża 200-letniemu przemysłowi tekstylnemu USA, będącego największym pracodawcą w tym kraju. Pesymistyczne prognozy z początku 2005 roku sugerowały np., że ten przemysł zostanie zlikwidowany w ciągu dwóch lat, jeśli rząd amerykański nie podejmie stosownych działań w tym kierunku. [??]. Prognozy te okazały się wyolbrzymione. Po zniesieniu restrykcji, Chiny zwiększyły z 9 do 65% udział w globalnym rynku przy równoczesnym spadku udziału np. Tajlandii z 10 do 4%. 33 Weresa M.A.: Polska – Raport o konkurencyjności, IGŚ SGH, Warszawa 2006. Tamże. 35 Marzec Z.: Wiadomości: Włókno-Odzież-Skóra 1993, nr 11 36 Verret R.: America’s Textiles International 1993, nr 10, s. 62 37 Textile Month 1993, nr 11, s. 7 34 __ 27 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Zniesienie restrykcji w handlu z Chinami spowodowało zagrożenie utraty ok. 30 milionów miejsc pracy na całym świecie. Od 1980 roku Chiny modernizowały swój przemysł tekstylny i odzieżowy, osiągając pozycję największego światowego producenta odzieży. Według Międzynarodowej Federacji Producentów Tekstylnych przemysł ten jest źródłem 10% chińskiego PKB, posiada przewagę konkurencyjną w ogromnych zasobach ludzkich i bardzo niskich kosztach pracy. Od stycznia 2005 r. wraz zakończeniem uzgodnień dotyczących tekstyliów i odzieży (ATC) i systemu kwotowego, sektor tekstylny i odzieżowy doświadczył kolejnej globalnej rewolucji. Po 40 latach ograniczeń kwotowych sektor ten został włączony do „Głównych Uzgodnień Dotyczących Taryf i Handlu”. Proces liberalizacji handlu wywołuje ogromną niepewność w wielu krajach, przedsiębiorstwach, wśród pracowników38. Sytuacja po wycofaniu porozumienia dotyczącego handlu odzieżą (MFA) stała się bodźcem do prowadzenia rozlicznych badań na temat wpływu nowych regulacji handlowych, które przyniosły sprzeczne wyniki, wywołujące wzrost obaw i nadziei zarówno wśród krajów importujących, jak i eksportujących. W efekcie wzrostu międzynarodowej konkurencji niektóre kraje zyskają na otwarciu rynków, podczas gdy w innych wzrosną trudności. Wynikiem zmiany strategii globalnych klientów nastąpi znacząca konsolidacja produkcji zarówno pomiędzy krajami, jak i wewnątrz krajów. Wywoła to dalsza modyfikację łańcucha zaopatrzenia w sektorze tekstylno-odzieżowym i wpłynie na strukturę zatrudnienia. Reakcja na tak zmieniona sytuację wymaga opracowania i wdrożenia zintegrowanej strategii dla wszystkich poziomów, od globalnych do lokalnych, przez rządy państw i partnerów społecznych. Raport Międzynarodowej Organizacji Pracy: Zrównoważona globalizacja w przemyśle odzieżowym (Promotion, 2005) przedstawia istniejąca sytuację, kilka miesięcy po abolicji kwot analizuje doświadczenia prób rozwinięcia zintegrowanych strategii dla uczciwej globalizacji, sugeruje kilka elementów, które mogą zostać włączone do Wspólnego Programu Działań39. Z drugiej strony, Unia Europejska podpisała trzyletnią przejściową umowę z Chinami. Umowa, która reguluje wzrost chińskiego eksportu w dziesięciu wrażliwych kategoriach produktów. Jak przewidywano zatrudnienie w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej w przemyśle tekstylnym i odzieżowym spadło obniżając się o 6,5 procent pomiędzy majem 2004 i majem 2005 r. w Stanach Zjednoczonych i o 5 procent pomiędzy lutym 2004 i lutym 2005 r. w Unii Europejskiej (Promotion, 2005). Głównym kryterium konkurencyjności polskich producentów pozostaje więc nadal osiągnięcie wysokiej jakości i jednak ciągła obniżka kosztów. 3.4. Mikroprzedsiębiorstwa obuwnicze i odzieżowe W 2006 roku wśród 3456 tys. zarejestrowanych w systemie REGON mikroprzedsiębiorstw aktywnych jest 1648 tys., w których pracuje 3448 tys. osób. Mikroprzedsiębiorstwa wytwarzają około 30% PKB (tabela 3). Co roku jest likwidowane i powstaje nowych około 100–200 tys. mikroprzedsiębiorstw. Z badań GUS wynika, że po upływie roku aktywnie działa dwie trzecie nowo zarejestrowanych firm, po dwóch latach już tylko około połowy, a czterech lat „dożywa” ledwie co trzecie mikroprzedsiębiorstwo. Niska przeżywalność mikroprzedsiębiorstw powoduje destabilizację lokalnego rynku pracy oraz erozję pewności zatrudnienia właścicieli i pracowników mikroprzedsiębiorstw. 38 39 Pawłowa M.: New Materiale and Innovative Technologies of Manufacturing Clothing and Footwear. (PROMOTING THE FAIR GLOBALIZATION IN TEXTILES AND CLOTHING – A PART OF ILO – RAPORT), 2005, s. 11. Tamże. __ 28 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności W wyniku procesów komercjalizacji i prywatyzacji po 1990 roku nastąpiło znaczne rozdrobnienie przemysłu obuwniczego. Tabela 3.5. Mikroprzedsiębiorstwa w Polsce w latach 1998–2006 Lata Mikroprzedsiębiorstwa Pracujący w mikroprzedsiębiorstwach Według REGON Aktywnych (w tys.) 1 634 1999 2 707 2 896 1 773 2000 3 036 2001 Przyrost do poprzednie go roku w mikroprzedsiębiorstwach Udział mikroprzedsiębiorstw w tworzeniu PKB w% do w% do ogółem (w tys.) ogółu 1998 2 660 16,7 24,7 +139 3 380 21,5 25,0 1 719 -54 3 432 22,2 30,6 3 165 1 605 -114 3 205 21,4 31,0 2002 3 302 1 692 +87 3 404 22,8 32,4 2003 3 410 1 661 -31 3 367 26,6 33,0 2004 3 402 1 651 -10 3 389 26,6 32,1 2005 3 437 1 610 -41 3 437 26,7 30,7 2006 3 456 1 648 * +38* 3 448* 23,1 Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarczych w 2006 r. GUS Pod koniec 2004 r. produkcją obuwia w Polsce zajmowało się 6478 firm, w tym 48 produkcją obuwia sportowego. Zaledwie 22 to firmy duże, tylko 115 podmiotów to firmy średnie, zatrudniające 50–249 pracowników. Tak więc firmy zajmujące się produkcją obuwia w Polsce to najczęściej firmy małe – 1192, zatrudniające od 10 do 49 pracowników i mikro – 5111, zatrudniające do 9 pracowników i firmy. Oprócz produkujących obuwie funkcjonuje również 4012 mikroprzedsiębiorstw prowadzących naprawę obuwia (Rocznik Statystyczny 2004). Podobne zjawiska chociaż w mniejszej skali następowały również w przemyśle odzieżowym. Udział przemysłu produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich zmniejszył się z 2,6% (1995) do 1,4% (2004). Produkcją odzieży zajmuje się aktualnie 18 318 jednostek, w tym 505 średnich i dużych zatrudniających 76,7 tys. osób, 241 małych przedsiębiorstw, zatrudniających 6,8 tys. osób i 17 572 mikroprzedsiębiorstw zatrudniających 47,99 tys. pracowników. Wielkość produkcji jest ustabilizowana i w 2000 r. wynosiła 9492,1 mln zł, a w 2004 r. – 9586 mln zł 40. Tabela 3.6. Charakterystyka mikroprzedsiębiorstw odzieżowych Wyszczególnienie Jedn. miary 2000 2002 2003 Produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich Liczba jednostek 20935 20039 17643 Pracujący osób 57630 51673 49657 Przychody mln zł 1905,7 2127,5 1694,6 Koszty mln zł 1612,5 1894,7 1444,2 Źródło: Serwis informacji gospodarczej przemysłu tekstylnego ITiTD, Łódź 2005. 2004 17572 47994 2479,1 2052,2 2004 (2000 = 100) 83,9 83,3 130,1 127,3 Mikroprzedsiębiorstwa odzieżowe i obuwnicze to półprzemysłowe i chałupnicze zakłady wytwarzające gotowe wyroby, niekiedy tylko poszczególne elementy, a także w coraz 40 Serwis informacji gospodarczej przemysłu tekstylnego, ITiTD TRICOTEXTIL, Łódź 2005. __ 29 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności mniejszym stopniu prowadzące naprawy. Przedstawione wyżej dane świadczą o dużym rozdrobnieniu obu omawianych branż. Analiza danych tabeli 2 charakteryzujących zmiany w mikroprzedsiębiorstwach odzieżowych, potwierdza spadek ich ogólnej liczby i spadek ilości zatrudnionych. Te zmiany nie mają jednak tak kryzysowego charakteru jak w przypadku branży obuwniczej. Wzrost wartości przychodów potwierdza wzrost wydajności pracy i świadczy o umocnieniu firm. Obserwujemy, że wprawdzie niewiele firm zwiększa jednak zatrudnienie i z mikroprzedsiębiorstw stają się małymi i średnimi. W badaniach przeprowadzonych przez Partnerstwo uczestniczyły 23 mikroprzedsiębiorstwa odzieżowe i 21 obuwniczych. Opracowany kwestionariusz ankiety był poddawany ewaluacji przez wszystkie grupy partnerstwa, które prowadziły badania w poszczególnych branżach. Badania potwierdziły występowanie wyżej przedstawionych problemów mikroprzedsiębiorstw, głównie ze zbytem produkcji i potrzebami modernizacji. Tylko 10% właścicieli zainwestowało w 2004 roku ponad 50 tys. zł, głównie w modernizację wyposażenia. Mikroprzedsiębiorcy, podobnie jak cała branża, uważają, że interesy krajowych producentów nie są właściwie zabezpieczane głównie przed nadmiernym importem. Jako pilne i bardzo pilne mikroprzedsiębiorcy określają konieczność poprawy: marketingu, uzyskania informacji, komunikacji z klientem i poprawę zarządzania. Około połowa firm nie korzysta z komputera i sieci internetowej. Wzrost innowacji, stosowanie nowych materiałów i technologii napotyka szereg barier, w tym jakości zasobów ludzkich. Z naszych badań wynika, że warunkiem rozwoju mikroprzedsiębiorstw jest kompleksowe stosowanie technologii informatycznych w projektowaniu, zarządzaniu i edukacji. Tymczasem wiele mikroprzedsiębiorstw nie posiada nawet komputera, a więc nie może wspomóc swojej działalności wykorzystaniem Internetu, nie mówiąc już o działalności gospodarczej. Stąd założony główny kierunek działania w trakcie projektu na umożliwienie mikroprzedsiębiorcom korzystania z Internetu i udzielenie wsparcia na odległość z pomocą wortalu poprzez elearning i doradztwo był uzasadniony. 3.5. Bariery prawne i ekonomiczne działalności gospodarczej „Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach” (ust. 1), a „organy administracji publicznej nie mogą żądać ani uzależniać swojej decyzji w sprawie podjęcia, wykonywania lub zakończenia działalności gospodarczej przez zainteresowaną osobę od spełnienia przez nią dodatkowych warunków…”41. Nie oznacza to, że kandydat na przedsiębiorcę nie musi spełniać „warunków” wynikających z jego osobowości, wykształcenia, doświadczenia życiowego itp. Kandydat musi mieć przedewszystkim pomysł i realnie ocenić własne możliwości i prowadzenie projektu biznesowego. Najczęściej rozpoczyna się działalność gospodarczą jako indywidualny przedsiębiorca (po wpisie do ewidencji w urzędzie gminy), ale również w formie spółki: cywilnej, jawnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej. „Przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo w Ewidencji Działalności Gospodarczej” art. 14 Ustawy .... 41 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r., o swobodzie działania gospodarczego. Dz. U. z 2007 r., Nr 155 z późniejszymi zmianami). __ 30 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Wpisowi do ewidencji poprzedza rejestr w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, Urzędzie Skarbowym – nadanie NIP oraz w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym – REGON. Przedsiębiorcy deklarują formę opodatkowania – stałą – 19% albo podatek na podstawie skali z tabeli (tabela przewiduje kwotę wolną od podatku i trzy progi podatkowe 19%, 30% i 40%), lub formę karty podatkowej – tzw. ryczałt. Przy zatrudnieniu chociażby jednego pracownika przedsiębiorca winien na piśmie powiadomić, właściwego inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy i właściwego inspektora sanitarnego. Proces rejestracji firmy trwa średnio 30 dni. Prowadzenie niektórych rodzajów działalności gospodarczej wymaga uzyskania koncesji lub zezwolenia. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej art. 17 stanowi: „przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz własnych interesów konsumentów”. Podjęcie inwestycji to również złożony proces. Nabywanie nieruchomości w Polsce wynosi 200 dni, podczas gdy w Austrii 32 dni, Bułgarii 18, w Estonii 65 dni (Zielona Księga …, 2007). Problemy wynikają często z braku aktualnych planów zagospodarowania przestrzennego oraz nieuregulowanego statusu prawnego. Źródłem finansowania w 86% przypadków są środki własne, gdyż utrudnione jest uzyskanie kredytów przez rozpoczynających działalność gospodarczą. Stąd instytucje wsparcia Polskie Stowarzyszenie Funduszy Pożyczkowych, Poręczeń Kredytowych i inne. Przedsiębiorcy generalnie uskarżają się na wysokie pozapłacowe koszty pracy i koszty biurokratycznej sprawozdawczości, możliwość kontroli (zbyt wielu instytucji), przedłużaniu kontroli oraz brak spójności, ten sam problem w wielu regulacjach, niejasność i inna interpretacja prawa. Duże nadzieje z porządkowaniem prawa związane są z działaniem Nadzwyczajnej Komisji Sejmu RP „Przyjazne Państwo”. W kierunkach pomocy publicznej w latach 2007–20013 Ministerstwa Gospodarki przyjętych przez Radę Ministrów 23 maja br. Proponuje się koncentrację na: wspieraniu inwestycji, innowacyjnych przedsięwzięć i wyników badań, poprawie jakości i dostępności oferty edukacyjnej, ekologicznych modernizacjach zakładów, funduszach kapitałowych inwestujących w małe przedsiębiorstwa, Ministerstwo Gospodarki wystąpiło do organów UE o wydzielenie specjalnego Instrumentarium dostosowanego do mikroprzedsiębiorstw. Niezbędny jest rozwój potencjału i mechanizmów rozwoju inkubatorów przedsiębiorczości, parków przemysłowych, technologicznych wspierających głównie mikroprzedsiębiorstwa. W polityce lokalnej oprócz instrumentów ekonomicznych (ulgi w lokalnych opłat) oraz ważne jest: tworzenie klimatu przedsiębiorczości, poważne traktowanie mikroprzedsiębiorców, tworzenie lokalnej infrastruktury i usług wsparcia, doradztwa, inkubatorów, parków technologiczno-przemysłowych, itp. 3.6. Wpływ projektu na aktywność mikroprzedsiębiorstw Największą barierą w realizacji projektu były problemy z rekrutacją i podpisaniem umów na uczestnictwo w projekcie. Podkreśla to brak zaufania i jednak marginalizację mikroprzedsiębiorstw. Świadczy to o konieczności kontynuacji projektów w których jednym z __ 31 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności podstawowych elementów będą mechanizmy skutecznego zachęcenia do aktywności. W naszym kraju nagromadziło się wiele doświadczeń programów wsparcia dla małych firm. Europejski i rządowe programy wsparcia: Fundusz Pracy, Fundusze Pożyczkowe i Poręczeń Kredytowych, Kierunki działań wobec małych i średnich przedsiębiorstw (1998–2002), Pomoc przedakcesyjna: PHARE, SAPARD (1999 – 2005), Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (2001 – 2004), Rządowy program zwiększenia innowacyjności gospodarki (2000 – 2006), Program Przedsiębiorczość Rozwój Praca (2003 – 2004), Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, SPO Rozwój Zasobów Ludzkich (2004 – 2006), SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (2004 – 2006), Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (2004 – 2006), Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL (2005 – 2008), Program Pilotażowy Leader + (2005 – 2013). Mimo to udział szczególnie mikrofirm w tych projektach w stosunku do ich liczebności był i jest dalej znikomy. W projekcie uczestniczyło w branży odzieżowej 33 firmy, w brnży obuwniczej 33 firmy, dla których zarejestrowano 610 i 2876 logowań. w wizytach studyjnych w Hiszpanii, Portugalii, Walii i Niemczech uczestniczyło 14 osób, przeprowadzono 5 seminariów branżowych i 2 międzynarodowe konferencje naukowe połączone z prezentacją produktów, programów komputerowych, wydano 3 specjalistyczne monografie: 1. Pawłowa M.: Innowacyjne technologie w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i odzieżowych. ITeE-PIB, Radom 2006. 2. Gawlik T., Bednarczyk I.: Europejskie idee i inspiracje rozwoju mikroprzedsiębiorstw. ITeE-PIB, Radom 2008. 3. Jaszczyk T., Bednarczyk H.: Standardy kwalifikacji i modułowe programy kształcenia zawodowego dla mikroprzedsiębiorstw. opublikowano 15 artykułów naukowych oraz 5 artykułów prasowych. W trakcie trwania projektu aktywność mikroprzedsiębiorstw, uczestnictwo w przedsięwzięciach, formułowanie oczekiwań, ilość składanych propozycji oraz obecność i aktywność na wortalu internetowym wyraźnie wzrosła. Nastąpiło wyraźne zbliżenie ze środowiskiem naukowym. Uświadomiono wyraźnie obustronne korzyści i możliwości współpracy. Uczestnicy wyraźnie uświadomili sobie potrzebę wzrostu głównie kapitału społecznego. Wewnątrz branży coraz bardziej dostrzeżono partnerów, a nie tylko konsumentów. Ugruntowało się przekonanie o współpracy i wzajemnym wspomaniu. To głównie udział w projekcie, jego skuteczność spowodowały udział mikroprzedsiębiorstw branży obuwniczej i odzieżowej w Polskiej sieci innowacji i współpracy. Jestem przekonana, że uczestnicy mikroprzedsiębiorstwa z całą pewnością będą poszukiwać szans uczestnictwa w nowych projektach wsparcia nie tylko inwestycyjnego. Jedną z podstawowych przyczyn dyskryminacji na rynku mikroprzedsiębiorstw jest ich mały potencjał, skala działalności, oraz brak wiedzy i umiejętności informatycznych, słabe więzi, niski kapitał społeczny. Projekt wykazał wysoką efektywność przygotowania – szkolenia w technologiach informatycznych, opracowanie specjalnego narzędzia wortalu Internetowy Doradca Przedsiębiorcy i udzielenie wsparcia mikroprzedsiębiorcom poprzez __ 32 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności wyspecjalizowaną bazę danych, e-lerning i głównie szeroki zakres e-doradztwa. W ciągu roku udzielono ponad 300 e-porad, odnotowano na wortalu, iż około 20 000 razy korzystały z wortalu mikroprzedsiębiorstwa – beneficjenci projektu i około 100 000 inni zainteresowani. 3.7. Rozwój projektu w nowych programach operacyjnych Programy operacyjne są integralną częścią Narodowej Strategii Spójności. Przedstawimy tylko wybrane działania wskazujące na proste możliwości wsparcia mikro i małych przedsiębiorstw. Narodowa Strategia Spójności z programów operacyjnych przedstawia Program Operacyjny – Innowacyjna Gospodarka42, Działanie 3.3 – Tworzenie systemu ułatwiającego inwestowanie w MSP. Wsparcie instytucji otoczenia biznesu (IOB), w tym istniejące i nowotworzone sieci inwestorów oraz przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie, w zakresie przygotowania przedsiębiorców do pozyskania zewnętrznego źródła finansowania (w tym o charakterze udziałowym), a także wsparcie sieci inwestorów (anioły biznesu, fundusze venture capital) i zwiększenie świadomości przedsiębiorców o korzyściach i usługach oferowanych przez te sieci. Projekty o charakterze edukacyjno-doradczym (szkolenia, seminaria, konferencje dla MSP). Działanie 4.2 – Stymulowanie działalności B+R przedsiębiorstw oraz wsparcie wzornictwa przemysłowego. Wzrost zaangażowania przedsiębiorstw w prowadzenie działalności w zakresie B+R oraz wykorzystania wzornictwa przemysłowego i użytkowego. Dofinansowane będą dwa typy projektów: – polegające na rozwoju działalności B+R, w szczególności na prze-kształceniu przedsiębiorcy w centrum badawczo-rozwojowe, – polegające na opracowaniu wzoru przemysłowego lub użytkowego i wdrożeniu go do produkcji (wsparcie w zakresie wzornictwa przemysłowego) Działanie 8.1 – Wspieranie działalności gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej. Dotacje na projekty polegające na świadczeniu usług mikro i małym przedsiębiorcy (prowadzący działalność gospodarczą nie dłużej niż 1 rok) drogą elektroniczną (e-usługi) i ewentualnym wytworzeniu produktów cyfrowych, niezbędnych do świadczenia tych usług. Projekty dofinansowane przez okres 24 miesięcy. Działanie 8.2 – Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B. Wsparcie przedsięwzięć przedsiębiorców MŚP o charakterze zarówno technicznym (informatycznym), jak i organizacyjnym, prowadzących do realizacji procesów biznesowych w formie elektronicznej pomiędzy co najmniej dwoma współpracującymi przedsiębiorstwami. Typowy projekt obejmuje wdrażanie nowych lub integrację istniejących systemów informatycznych, a także wdrażanie nowych systemów. Projekt: 24 miesiące. Instrumenty promocji eksportu. Programy promocji eksportu de minimis finansowane ze środków budżetowych: – certyfikaty wyrobów na rynki zagraniczne, – branżowe projekty promocyjne, – przedsięwzięcia wydawnicze promujące eksport lub sprzedaż na Jednolity Rynek Europejski (JRE), – przedsięwzięcia w zakresie promocji i wspierania eksportu lub sprzedaży na JRE. Certyfikacja wyrobu. Dofinansowanie kosztów MŚP związanych z uzyskaniem przez przedsiębiorcę certyfikatu zgodności wyrobów z wymaganiami określonymi w normach danego rynku zagranicznego lub normach międzynarodowych, a także kosztów związanych 42 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007–2013. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Warszawa, 2007. __ 33 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności z uzyskaniem świadectw lub atestów wymaganych w obrocie towarami na rynkach zagranicznych lub przedłużeniem ważność wyżej wymienionych certyfikatów, świadectw czy atestów. Limit kwotowy 50. tys. PLN, dofinansowanie 50% kosztów. Branżowe projekty promocyjne. Dofinansowywanie kosztów realizacji działań promocyjnych, tj.: pokazy, degustacje, wystawy, prezentacje, demonstracje, spotkania branżowe, które odbywają się za granicą, a także szkolenia i warsztaty lub badania rynku zagranicznego, mające na celu m.in. promocję produktów i usług grupy przedsiębiorstw, nawiązanie nowych kontaktów handlowych. Projekt realizowany przez grupę co najmniej 4 przedsiębiorców lub grupę firm tej samej branży lub kilku pokrewnych branż lub grup towarowych. Maksymalna kwota 8 tys. PLN. Dofinansowanie 50% kosztów43. Pozytywnie będą wpływać na sytuację mikroprzedsiębiorstw zadania w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki44: prognozowanie i efektywne zarządzanie zmianą gospodarczą, metody zwiększania zorganizowania partnerów społecznych, zwiększania potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw, nowe skuteczne metody promowania idei flexibility idei uczenia się przez całe życie, nowoczesne systemy zarządzania, wdrażania rozwiązań informatycznych, rozwiązywania problemów kulturowych, budowa sieci współpracy między przedsiębiorstwami i instytucjami nauki. Program Operacyjny Kapitał Ludzki składa się z 10 Priorytetów, realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym. Mikroprzedsiębiorstwa mogą uzyskać wsparcie głównie w szkoleniach i doradztwie. Priorytety realizowane centralnie w których mikro i makro przedsiębiorstwa mogą uzyskać wsparcie: Priorytet II – Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw: Rozwój i poprawa funkcjonowania adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw, Rozwój wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej, Poprawa funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą. Priorytety realizowane Regionalnych Programach Operacyjnych: rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej, regionalne kadry gospodarki, rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, aktywizacja obszarów wiejskich. Regionalne programy operacyjne opracowane w każdym województwie różnią się strukturą priorytetami i są zróżnicowane wielkością środków finansowych. Przykładowe typy projektów dla przedsiębiorców: bezpośrednie wsparcie inwestycyjne dla przedsiębiorstw (projekty do 2 MEUR) z preferencją dla projektów innowacyjnych, wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie dostosowania do wymogów ochrony środowiska i innych wspólnotowych, wsparcie B+R w przedsiębiorstwach (zwiększenie dostępności wyników prac B+R dla MŚP, zakup i/lub wdrożenie wyników prac B+R lub praw własności intelektualnej), inwestycje związane z inicjowaniem lub prowadzeniem działalności kooperacyjnej przedsiębiorstw w regionie, doradztwo i szkolenia w celu pobudzania badań i innowacji w MŚP. Przykładowe typy projektów dla instytucji otoczenia biznesu (IOB): 43 44 na podstawie prezentacji dr Bronisławy Kowalak – Dyrektora Departamentu Instrumentów Wsparcia Ministerstwa Gospodarki. Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Warszawa, 2007. __ 34 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Wspierające transfer technologii, np.: inkubatory technologiczne, parki naukowotechnologiczne, centra transferu technologii, Tworzące warunki dla rozwoju przedsiębiorczości, np. fundusze pożyczkowe i doręczeniowe, Organizacje samorządu gospodarczego, np. izby gospodarcze, izby przemysłowohandlowe, izby rzemieślnicze, organizacje przedsiębiorców i pracodawców, Świadczące usługi doradcze, szkoleniowe i informacyjne, np. punkty konsultacyjno-doradcze, Agencje rozwoju regionalnego i lokalnego. Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji 2007–2013 (CIP) Sieć europejska utworzona w ramach Programu CIP, zapewniająca dostęp do usług w zakresie: współpracy podmiotów gospodarczych i umiędzynarodowienia, innowacji oraz transferu technologii i wiedzy, zachęcania małych i średnich przedsiębiorstw do uczestnictwa w Siódmym Programie Ramowym na Rzecz Badań, Rozwoju Technologicznego i Demonstracji. Celem Programu jest zwiększenie konkurencyjności, promowanie innowacji, w tym ekologicznych, przyspieszenie tworzenia społeczeństwa informacyjnego, promowanie efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii. Komponenty programu: – EIP na rzecz przedsiębiorstw i innowacji, – ICT-PSP na rzecz wspierania polityki w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych, – IEE „Inteligentna Energia - Program dla Europy”. Program Leonardo da Vinci – projekty mobilności. Jeden z programów UE „Uczenie się przez całe życie” – LLL (Lifelong Learning Programme), (www.frse.org.pl). Wspieranie międzynarodowej mobilności osób w trakcie szkolenia zawodowego oraz osób odpowiedzialnych za prowadzenie takich szkoleń. Głównym założeniem projektów tego typu jest połączenie teorii z praktyką, a co za tym idzie wzmocnienie więzi między światem edukacji i pracy. Priorytety: wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, współpraca z małymi i średnimi przedsiębiorstwami w celu zwiększenia mobilności tych grup zawodowych. Europejski Program Współpracy w Dziedzinie Badań Naukowo–Technicznych (www.cost.esf.org). COST (European Cooperation in the field of Scientific and Technical Research). Akcja IS0701 – Analiza porównawcza danych przedsiębiorstw: dynamika rozwoju przedsiębiorstwa, wyniki działań formy, wyniki pracowników. Głównym celem akcji jest wzmocnienie międzynarodowej współpracy w celu umożliwienia przekrojowych badań porównawczych przy wykorzystaniu bardziej szczegółowych danych przy studiach nad źródłami ekonomicznego wzrostu z poziomu firm oraz konsekwencjami wynikającymi z tego wzrostu dla pracowników. Grupy robocze: Jakość danych, Dynamika przemysłu, Wydajność przedsiębiorstw, Wyniki/Rezultaty pracowników. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy (www.eog.pl) Europejskiego Obszaru Gospodarczego to instrumenty finansowe przeznaczone dla nowych państw członkowskich Unii Europejskiej. Priorytety: Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez między innymi redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii. Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami. Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast. Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń. __ 35 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Szwajcarski Mechanizm Finansowy (www.bierzdotacje.pl). Głównym celem wsparcia ma być niwelowanie przepaści ekonomicznej i społecznej pomiędzy dotychczasowymi i nowymi członkami UE. W ramach programu Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego przewidziano m.in. dotacje dla sektora prywatnego czyli przedsiębiorców na finansowanie projektów w następujących dziedzinach: 1. Bezpieczeństwo, stabilność i reformy. 2. Infrastruktura i środowisko. 3. Promocja sektora prywatnego m.in. działania na rzecz rozwoju sektora prywatnego (głównie MSP). 4. Dostosowanie administracji publicznej (głównie chodzi o wydajność) do poziomu europejskiego. 5. Programy wymiany akademickiej, stypendia, współpraca w naukach stosowanych. 6. Reformy systemu ubezpieczeń zdrowotnych, modernizacja szpitali. Wkład własny min. 40%. 3.8. Rozwój zasobów ludzkich – innowacyjne kształcenie specjalistów Struktura wykształcenia zatrudnionych mimo systematycznej poprawy jest dalej słaba. Wychodząc z opisów zawodów polskiej klasyfikacji zawodów i specjalności przedstawię podstawowe zawody w przemyśle odzieżowym: – Krawcy (robotnicy) wykonują samodzielnie, w punktach usługowych wzorcowniach modelowych prace polegające na konstruowaniu i szyciu odzieży z różnych materiałów włókienniczych. – Technicy technologii odzieży organizują i kontrolują pracę zespołu pracowników oddziałów, wytwarzających wyroby odzieżowe z materiałów włókienniczych i ze skóry, nadzorują przebieg procesów produkcyjnych oraz eksploatacje maszyn i urządzeń odzieżowych, uczestniczą w opracowaniu dokumentacji dotyczących struktury wyrobów, ich wytwarzania, przeprowadzają badania materiałów i wyrobów gotowych – Inżynierowie planują i organizują procesy wytwarzania wyrobów odzieżowych z płaskich materiałów włókienniczych i ze skór, prowadzą prace badawcze i projektowe dotyczące struktury i technologii odzieży oraz organizują i kontrolują pracę zespołów pracowników. W zawodach obuwniczych i pokrewnych odbywa się kształcenie w zawodach: obuwnik, technik obuwnik, inż. mgr specjalności technologia obuwia. Stosunkowo niskie kwalifikacje stanowią jedną z głównych barier rozwoju. Właściciele i pracownicy muszą więc podjąć masowe kształcenie ustawiczne i nauczyć się korzystać z doradztwa. W mikroprzedsiębiorstwach pracodawcy i pracownicy wykonują prace na wielu stanowiskach pracy często wymagających kwalifikacji w wielu zawodach. Podstawowym kierunkiem poprawy jakości zasobów ludzkich jest modernizacja kształcenia w wyniku opracowania standardów kwalifikacji zawodowych, standardów wymagań egzaminacyjnych, wdrożenie innowacyjnych modułowych programów kształcenia oraz systemów zarządzania jakością w procesie kształcenia, projektowania i produkcji. W ramach projektów PHARE, EFS Rozwój Zasobów Ludzkich (Instytut Technologii Eksploatacji – PIB w Radomiu wspólnie z konsorcjum Doradca Consultants) na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej opracował 253 standardy w tym dla zawodów: krawiec, technik technologii odzieży i inżynier włókiennik, szewc naprawiacz, technik obuwnik. Standardy kwalifikacji zawodowych są rodzajem normy opisującej kwalifikacje konieczne do wykonania zadań zawodowych na typowych stanowisk pracy. Standardy są podstawą do opracowania programów kształcenia zawodowego, ale mogą być przydatne do przygotowywania umów, zakresów czynności, oceny i edukacji pracowników. __ 36 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności W ostatnich latach znacznie zmniejszyła się ilość uczniów oraz szkół zasadniczych i techników przygotowujących kadry dla przemysłu skórzanego i odzieżowego. Intelektualizacja każdej pracy powoduje wzrost zapotrzebowania na kadry z wyższym wykształceniem. Niestety zmniejsza się ilość studentów na kierunkach studiów związanych z przemysłem odzieżowym i skórzanym. Podstawowe grupy specjalistów kształceni są w następujących uczelniach: – projektanci, kierunek wzornictwo – Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi, Politechnika Radomska, Politechnika Łódzka, – technolodzy – Politechnika Radomska (skóra, odzież, obuwie, wzornictwo), Politechnika Łódzka (włókiennictwo, odzież, wzornictwo), Akademia Humanistyczno-Techniczna w Bielsku-Białej (włókiennictwo, odzież). Innowacyjnymi metodami kształcenia jest kształcenie modułowe. Kształcenie modułowe to nowy model kształcenia zintegrowanego, ukierunkowanego na opanowanie umiejętności i wiedzy, którego celem jest przygotowanie do wykonania zadań zawodowych, a więc uzyskania umiejętności pożądanych na rynku pracy i czytelnych dla przedsiębiorcy. Dla zawodów obuwniczych i odzieżowych opracowano modułowe programy kursów, a także innowacyjne programy kształcenia w szkołach zasadniczych i technikach łącznie z poradnikami dla nauczycieli i uczniów w wersji elektronicznej (krawiec, technik technologii odzieży, obuwnik, technik technologii obuwia). Opisane programy modułowe mogą być wykorzystane do samokształcenia i dokształcania zawodowego pracowników. Rekomendowane programy i środki dydaktyczne mają postać elektroniczną i są dostępne na stronach Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej www.standardyiszkolenia.praca.gov.pl oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej www.men.gov.pl/menis_plglowna/index.htm, a kursy e-lerningowe na wortalu mikroprzedsiębiorczość.pl i na stronach akademii przedsiębiorczości PARP. Istotne znaczenie w prowadzeniu mikroprzedsiębiorstw mogą odegrać programy komputerowe wspomagające zarządzanie, ewidencję i sprawozdawczość, a także specjalistyczne programy informatyczne do projektowania. Ich stosowanie wymaga jednak intensywnego i skutecznego dokształcania w mikroprzedsiębiorstwach. 3.9. Wnioski Konkurencja zewnętrzna, zalew tanich towarów z Azji stanowi główną barierę popytu na produkcję lokalną mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych. Analizowane sektory charakteryzują się niską innowacyjnością i konkurencyjnością. Tej grupie rozproszonych mikroprzedsiębiorstw jest i będzie potrzebne wysokiej jakości pomoc i wsparcie w nowych programach Europejskiego Funduszu Społecznego. Głównym problemem jest zachęcenie do uczestnictwa najmniejszych firm w projektach europejskich. Indywidualizacja e-doradztwa i e-learningu, rozwój współpracy między mikroprzedsiębiorstwami, przygotowanie do wykorzystania technologii informatycznych to główne czynniki aktywizacji i wzrostu konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw w nowych programach europejskich. __ 37 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności prof. zw. dr hab. Jerzy Żuchowski 4. Towaroznawcze aspekty jakości mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych Od 1993 roku zwiększanie konkurencyjności jest jednym z celów polityki przemysłowej polskich rządów. Wśród podstawowych czynników rozwoju, niezbędnych do osiągnięcia tego celu, zawsze wymieniano wzrost innowacyjności. Tymczasem według rankingów międzynarodowych, Polska jest krajem o niskiej innowacyjności, słabo przygotowanym do rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Jedną z przyczyn niskiej konkurencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki jest brak odpowiedniego otoczenia sprzyjającego przenoszeniu wiedzy z instytucji naukowych do przedsiębiorstw. Współczesne towaroznawstwo traktowane, jako nauka o jakości, może poprzez swoje dokonania realizować cele i zadania zrównoważonego rozwoju. Towaroznawstwo kształtuje, monitoruje i ocenia cykl życia produktu. Powinno dążyć do „zamykania” tego cyklu tak, aby w większym stopniu wykorzystywać odpady, jako surowce wtórne, zachowując tym samym surowce naturalne dla przyszłych pokoleń. Taka filozofia pozwoliłaby między innymi na tworzenie bezpiecznego i przyjaznego środowiska naturalnego. Towaroznawstwo, jako nauka o jakości, promująca ciągłe doskonalenie, powinno uczestniczyć we wspieraniu takich zintegrowanych systemów zarządzania, które realizowałyby cele zrównoważonego rozwoju. W pierwszym teoretycznym fragmencie tej pracy pokazano towaroznawcze podejście do jakości i innowacyjności w aspekcie realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Przedstawiono w tej części filozofię TQM w kreowaniu innowacyjności procesów i produktów oraz zintegrowane zarządzanie w realizacji celów rozwoju zrównoważonego.. Zaprezentowano w niej również rolę towaroznawstwa jako nauki o jakości. W części empirycznej zaproponowano projakościowe rozwiązania dla branży garbarskiej, która tradycyjnie związana jest z przemysłem obuwniczym. Opracowania te dotyczą procesowych i produktowych rozwiązań jakościowych, a także związanych z ochroną środowiska naturalnego. Takie spojrzenie wydaje się być słusznym z punktu widzenia realizacji celów zrównoważonego rozwoju, które powinny stanowić podstawowe założenia polityki mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych. 4.1. Współczesne towaroznawstwo Rodowód towaroznawstwa, jako samodzielnej dziedziny wiedzy sięga średniowiecza. W tamtym okresie i następnych wiekach nauka towaroznawstwa ewaluowała w różnych kierunkach. Generalnie jej główny nurt wytyczany był z jednej strony przez stale rozwijające się technologie wytwarzania prowadzące do ciągłego dynamizowania różnorodności produktowej, z drugiej zaś poprzez wiedzę o właściwościach wyrobów z obszaru przyrodniczo-technicznego. To właśnie ta wiedza umożliwiła towaroznawcom wspomagać cele realizacyjne związane z techniką i praktyką handlową ważną dla konsumentów. Utrata pozycji i znaczenia towaroznawstwa w ubiegłym wieku, wyrażająca się wyprowadzeniem go w wielu krajach z niektórych uczelni i kierunków kształcenia spowodowana była najprawdopodobniej mylnym wyobrażeniem o tej dyscyplinie naukowej utożsamianej ze „znawstwem” „towarów”. „Znawstwo” takie było zbyt obszerne __ 38 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności i niewyraziste dla precyzyjnego zdefiniowania i tak właśnie było odbierane przez postronnych obserwatorów. Słusznie zauważa J. Kozioł45, że współczesne towaroznawstwo właściwie interesuje się „towarem” tylko marginalnie. Nazwa towar to inaczej wyrób gotowy ze skalkulowaną ceną, wystawiony na sprzedaż. Jego istnienie jest efemerydalne, zawarte w czasie zaistnienia na rynku do momentu zrealizowania zakupu. W tym krótkim czasie towary można jedynie oceniać pod kątem jakości, przydatności użytkowej i eksploatacyjnej oraz ceny, a to wydawało się nie stanowić głębokich podstaw do tworzenia dyscypliny naukowej. Tak mogli myśleć jednak postronni obserwatorzy, którzy zupełnie nie wnikali w intencje twórców współczesnego towaroznawstwa. Co ostatni mieli na celu osiągnięcie efektu polegającego na zachowaniu historycznej nazwy „towaroznawstwo”, ale rozumianej jako nauka o jakości46[. Współczesne towaroznawstwo związane jest z jakością przemian zachodzących w całym cyklu życia produktu, poczynając od koncepcji projektowej, poprzez procesy wytwarzania, logistyczne, eksploatacyjne i pokonsumpcyjne. Monitoring tych przemian z możliwością szybkiego towaroznawczego reagowania bez wątpienia przynieść może korzyści wszystkim organizacjom, klientom wewnętrznym, zewnętrznym oraz środowiskowe. Zadaniem więc współczesnego towaroznawstwa jest procesowe kształtowanie, ochrona i ocena jakości wyrobów oraz interakcja ze środowiskiem. Współczesne towaroznawstwo traktuje wyrób jako konsekwencję procesów realizacyjnych we wszystkich sferach jego powstawania, tj. przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej. Czy takie szerokie spojrzenie jest możliwe do zrealizowania? Odpowiedzi na „tak” można udzielić, jeżeli towaroznawstwo wyjdzie zdecydowanie poza „znawstwo” towarów a swym zasięgiem ogarnie specyfikę cyklu życia produktu, uwzględniając aspekty techniczne, ekonomiczne i środowiskowe. W takim też kierunku przebiegać ma kształcenie towaroznawców na różnych poziomach akademickich. Czy takie wykształcenie nie będzie zbyt ‘płytkie” i niekonkurencyjne w stosunku do wiedzy z zakresu: technologii żywności, chemii spożywczej, konkretnego materiałoznawstwa czy kosmetologii. Na tych kierunkach również przecież poznaje się określone procesy i wyroby i to znacznie dogłębniej. Można z dużą dozą prawdopodobieństwa zakładać, że dyscyplina „towaroznawstwo” w obrębie dziedziny nauk ekonomicznych jest wiedzą głęboką i użyteczną w teorii i praktyce. Rdzeniem współczesnego towaroznawstwa pozostają jakościowe, procesowe i produktowe relacje pomiędzy projektantem, wytwórcą dóbr, konsumentem i środowiskiem. Towaroznawstwo umiejscowione jest w środku oddziaływań nauk przyrodniczych, technicznych i ekonomicznych z równocennym ich traktowaniem (model Simpleksu Zalewskiego)47. Towaroznawstwo dzięki swoim metodom badań ma możliwość przenosić odczucia konsumenckie do sfer projektowych, wykonawczych i logistycznych doskonaląc wyroby pod kątem satysfakcji klientów i środowiska naturalnego. Takie rynkowe podejście dawać może organizacjom przewagi konkurencyjne czynić ich działalność bardzie elastyczną a przede wszystkim innowacyjną. Współczesne interdyscyplinarne towaroznawstwo poprzez analizowanie potrzeb ekonomicznych, społecznych i środowiskowych znakomicie realizować 45 46 47 J. Kozioł, Rola towaroznawstwa w naukach o jakości, [w:] J. Żuchowski (red.), Rola towaroznawstwa w zarządzaniu jakością w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, Politechnika Radomska, Radom 2002, s. 105-113. Tamże. R. Zalewski, Miejsce i rola towaroznawstwa w naukach jakości, [w:] J. Żuchowski (red.), Rola towaroznawstwa w zarządzaniu jakością w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, Politechnika Radomska, Radom 2002, s. 113-123. __ 39 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności może cele rozwoju zrównoważonego, które powinny stanowić również główne wskazania mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych. 4.2. Podejście do doskonalenia jakości W naukach towaroznawczych doskonalenie określa się jako dążenie do optymalizacji jakościowej wyrobów, procesów a w konsekwencji jakości życia. Polega ono na ciągłym usprawnianiu wyrobów, z których korzystamy, procesów, w wyniku których te wyroby otrzymujemy, a także nas samych, aby korzystanie z wyrobów materialnych i niematerialnych dało nam pełną satysfakcję. Ustawiczne zmiany w istniejących systemach jakości poprzez procesowe zarządzanie, wymusza filozofia TQM. Określane jako „serce TQM” procesy usprawniające jakość, są poszukiwaniem rozwiązań między niekończącym się ulepszaniem wzorca produktu lub usługi a doskonaleniem procesów realizacyjnych. To podejście procesowe ma służyć sprawnemu zarządzaniu organizacją i zachodzącymi w niej procesami. Nowelizacje norm serii ISO 9000 z 2000 r. i częściowo z 2005 r.48 spowodowały uproszczenie struktury standardów zapewniania jakości. W rozumieniu standardów ISO 9000:2005 wszystkie realizowane w organizacji działania określane są jako procesy. Poprzez proces rozumie się „zestaw wzajemnych powiązań lub wzajemnie oddziaływujących działań, które przekształcają wejścia w wyjścia”. Często wyjście z jednego procesu może stanowić wejście do kolejnego. Przez elementy wejścia do procesu można traktować uczestniczących w nim pracowników, dokumentację (procedury, instrukcje, wymagania prawne, specyfikacje klienta), materiały konieczne do jego przebiegu, wszelkiego typu urządzenia (technika) oraz środowisko, w jakim proces przebiega. W wyniku procesów powstają różnego rodzaju wyroby materialne i niematerialne. Istota zarządzania procesowego oparta jest o tzw. cykl procesowy PDCA: planowania (PLAN), realizacji (DO), oceny (CHECK) i zadziałania (ACT)49. To właśnie tylko poprzez zarządzanie procesowe możemy kształtować, oceniać i doskonalić innowacyjność. Poprzez określenie celów strategicznych a następnie ich przełożenie na sprecyzowane cele okresowe można przekazać je do realizacji procesowej. Wszystkie procesy powinny być zaplanowane, zabezpieczone, realizowane i ciągle doskonalone. Wszystkie postanowienia (strategiczne, taktyczne, operacyjne) zapadające na różnych szczeblach muszą w konsekwencji przekładać się na wykonywane procesy, najlepiej uporządkowane według standardów ISO. W tym miejscu można postawić pytania: na czym oparta jest filozofia TQM? a czym pozostaje zarządzanie jakością? Rozpatrując te zagadnienia w kompleksie Globalnie Zintegrowanego Zarządzania przez Jakość można stwierdzić, że to właśnie ten typ zarządzania oparty na trzeciej generacji TQM, związany jest z filozofią postępowań projakościowych. Filozofia ta kształtuje pozytywne relacje między produktywnością, konkurencyjnością i jakością wyrobów oraz usług, ochroną środowiska, a także bezpieczeństwem i higieną pracy. Ta nowa filozofia społeczna swoją ideą 48 49 M. Urbaniak, Systemy zarządzania w praktyce gospodarczej, Difin, Warszawa 2006, s. 25. J. Żuchowski, Zarządzanie jakością procesów, produktów i środowiska. Aspekty towaroznawcze PWN, Warszawa 2001, s. 18. Generacja trzecia TQM uznawana jest za najdojrzalszą generację jakości totalnej. W tej fazie rozwoju TQM rozumiane jest jako jednoczesne zarządzanie przez priorytety i cele stawiane w polityce organizacji. Z tą generacją związana jest przedsiębiorczość w biznesie, elastyczność reagowania na zmiany, szybkość działania, a także mobilizacja pracowników do ich realizacji. __ 40 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności obejmuje całą sferę zarządzania, w tym także relacje pomiędzy kierownictwem i pracownikami oraz między organizacją a społeczeństwem. To właśnie ona w efekcie wspiera działalność innowacyjną (zarządzanie wiedzą), wymusza elastyczne podejścia, wpływa na efektywność oraz kształtuje jakość życia jednostki i grupy. W kontekście tej filozofii zarządzanie jakością dotyczy rozwiązań systemowych, które ustalają dla organizacji: politykę jakości, cele i odpowiedzialność, środki urzeczywistniające te cele, planowanie jakości, sterowanie jakością, zapewnianie jakości i doskonalenie jakości. 4.3. TQM jako strategia projakościowa Proces globalizacji spowodował wymieszanie się firm, metod zarządzania, przepływu ludzi na wszystkich kontynentach itp. Dzisiaj trudno mówić o typowym modelu organizacji. Dlatego też „stare” filozofie czy metody zarządzania tracą swój racjonalny charakter na rzecz nowych filozofii opartych na sprawdzonych doświadczeniach. Do tych nowych filozofii można zaliczyć: TQM – Total Quality Management, Kaizen – „duch organizacji”, BPR – Business Process Reengineering, Sześć Sigma – 6. Użyteczność tych strategii zależy od wielu czynników i przeróżnych konfiguracji. Amerykanie, Japończycy czy Europejczycy tworzyli systemowe rozwiązania wynikające głównie z ich specyficznych cech społecznych. To co było dobre dla Japonii – filozofia Kaizen, polegająca na powolnym lecz stałym wprowadzaniu zmian, nie musiało być akceptowane przez Amerykanów. Społeczeństwo japońskie to populacja ludzi skromnych, rzetelnych, cierpliwych, dociekliwych i punktualnych. Dla nich Kaizen, jak pisze M. Imai, to „traktowanie błędu, jak ziarenek ryżu, które powinny być zebrane a błąd wyeliminowany”50. Również odmienność japońskiej kultury przemysłowej wymuszała inne podejście do filozofii zarządzania przez jakości. Amerykanie nie doskonalą procesów drobnymi kroczkami. Nie mieści się to w ich naturalnym dynamizmie i przedsiębiorczości. Na „Dziki Zachód” pojechało wielu emigrantów, jednak zostali najwytrwalsi i przedsiębiorczy. Tym cechami charakteryzuje się dzisiejsze społeczeństwo amerykańskie. To społeczeństwo łatwiej akceptuje filozofię reengineeringu, tj. porzucenia stosowanych procedur procesowych i świeże spojrzenie na pracę potrzebą firmie do wytworzenia produktu mającego określoną wartość dla klienta. To właśnie Reengineering (R-g) jest filozofią propagującą analizowanie procesów organizacji i ich gruntowną rewolucyjną przebudowę tak, aby we współczesnych uwarunkowaniach gospodarczych zapewniały konkurencyjność firmy. Wybór rozwiązania, czy doskonalić procesy ewolucyjnie czy rewolucyjnie jest dla każdej organizacji wielkim problemem. Mają na to wpływ koszty związane z nowymi inwestycjami, zarówno w zakresie infrastruktury, szkolenia ludzi, ale również podejście mentalne do zmian kultury organizacji pracy. Te zmiany mają swój wpływ na innowacyjne rozwiązania. Daje się jednak zauważyć, że w obydwu przypadkach (Kaizen, R-g) są to zmiany korzystne. W Unii Europejskiej, która chce likwidować lukę innowacyjną i realizować program zrównoważonego rozwoju daje się zaobserwować pogląd, że żadna z najnowszych koncepcji zarządzania nie może pretendować do miana uniwersalnej prawdy, ponieważ w zarządzaniu takich prawd nie ma. 50 M. Imai, Kaizen. Tajemnica sukcesów Japonii, (tł. L. Wasilewski), ZETOM, Warszawa 1999. __ 41 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności POZIOM JAKOŚCI POZIOM JAKOŚCI innowacja założony poziom jakości kaizen innowacja założony poziom jakoś ci rzeczywisty pozim jakości CZAS a) sama innowacja CZAS b) innowacja + kaizen Rys. 4.1. Innowacja i kazein Źródło:L. Wasilewski, Wartości Kazein, Problemy Jakości 1993 nr 2 W Unii Europejskiej przeważ w świadomości społecznej filozofia TQM – zarówno Kaizen jak i R-g nie jest tak popularny. Różnice między reengineringiem a TQM przedstawiono w tabeli 4.1. Tabela 4.1. Różnice między reengineringiem a TQM Elementy Doskonalenie (TQM) Innowacje (BPR) Punkt wyjścia Istniejące procesy Czysta kartka Cele Inkrementalne (5-20%) Duże (co najmniej 50%) Powtarzalność Akt ciągły Proces skończony Czas trwania Długi Krótki Orientacja Działania oddolne Działania odgórne Obszar Funkcja Proces Ryzyko Średnie Wysokie Narzędzia Metody statystyczne Systemy informatyczne Rodzaj zmian Kulturowy Strukturalny i kulturowy Charakter zmian Ewolucyjny Rewolucyjny Źródło: J. Żuchowski, Zarządzanie jakością procesów produktów i środowiska. Aspekty towaroznawcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2001. Z reengineringu wycofywać zaczął się także same jego twórca (M. Hammer), który pod wpływem krytyki stwierdził jednoznacznie: „Obecnie doszedłem do wniosku, że nie miałem racji i sądzę, że radykalny charakter reengineringu, mimo że ważny i ekscytujący nie jest aspektem najważniejszym”51. Unia Europejska tradycje jakościowe wyniosła z kultury greckiej, kontynuowanej przez Imperium Rzymskie (Platon, Arystoteles). Duży wpływ na procesy doskonalenia w Środkowej i Zachodniej Europie miał czynnik religijny. Wyznawcy religii protestanckiej w formie etyki purytańskiej narzucili sobie założenie, że praca jest podstawowym powołaniem człowieka na Ziemi, a Bóg oczekuje od niego stałego doskonalenia pracy52. Staranność w wykonaniu pracy jest błogosławieństwem, które w postaci bogactwa będzie nagrodą na Ziemi. Na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia Zachód z przerażeniem stwierdził, że jakość wyrobów japońskich oraz ich atrakcyjność cenowa przewyższa dotychczasowe wyroby 51 52 M. Hammer, Reinżynieria i jest następstwa, PWN, Warszawa 1999. S. Nikomach, Epoka purytańska a duch kapitalizmu, Biuletyn Informacyjny nr 1/2000 Klub Polskie Forum ISO 9000, Warszawa 2000. __ 42 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności europejskie. Systematyczna praca Japończyków nad poprawą jakości przyniosła skutek. W latach 1985-1987 po analizie japońskich osiągnięć oraz amerykańskich doświadczeniach, Europa nastawiła się na normy ISO serii 9000 oraz związaną z nimi filozofię Total Quality Management. Kompleksowe zarządzanie przez jakość według EFQM (European Foundation for Quality Management) jest koncepcją prowadzącą do uporządkowania procesów i struktur kierowania organizacją w celu osiągnięcia najlepszych wyników. Filozofia TQM jest wynikiem zaakceptowania nauk B. Crosby’ego, E. Deminga i J. Jurana, którzy choć różnili się w szczegółach koncepcyjnych, to jednak ideę jakości mieli wspólną (tabela 4.2). Tabela 4.2. Podejście wybitnych przedstawicieli do kluczowych problemów zarządzania przez jakość Zagadnienie Crosby Definicja jakości Zgodność z oczekiwaniami Zero defektów Wykonanie standardu (motywacja) Deming Juran Spełnienie oczekiwań rynku przy niskich kosztach Różne skale badania jakości, zalecane stosowanie metod statystycznych; krytyczne podejście do idei – zero błędów Redukcja odchyleń w wyniku ciągłego procesu zmian; wstrzymanie masowej kontroli Przydatność użytkowa Unikać zmuszania pracowników do wykonywania pracy z bezwzględną precyzją Ogólne zapatrywanie na zarządzanie ze szczególnym uwzględnieniem czynnika ludzkiego. Ogólne podejście Prewencja zamiast kontroli Struktura koncepcji 14 kroków ulepszania jakości 14 punktów dla kierownictwa 10 kroków ulepszania jakości Statystyczny proces kontroli Odrzucenie statystycznej akceptacji poziomu jakości Należy wykorzystywać statystycznie metody kontroli jakości Zalecane zastosowanie statystycznych metod kontroli jakości, lecz z umiarkowaniem; statystyczny proces kontroli jakości nie może być głównym narzędziem TQM Stopień odpowiedzialności kierownictwa wyższych szczebli Odpowiedzialność za jakość Odpowiedzialność za 94% problemów związanych z jakością Mniej niż 20% problemów związanych z jakością można przyporządkować robotnikom Podstawy usprawniania Proces nie program; określone cele usprawnień Projekt po projekcie; podejście zespołowe do problemu, ustalanie celów Praca zespołowa Zespoły usprawniania jakości; związki jakości Ciągła redukcja odchyleń; cele bez metody realizacji należy eliminować Udział pracowników w podejmowaniu decyzji; przełamywanie barier między działami organizacji Brak poziomu optymalnego; ciągłe usprawnienie Koszty jakości Zaopatrzenie i dostawy towarów Ocenianie sprzedawców Koszty niezgodności; jakość nic nie kosztuje Określone zapotrzebowanie; większość problemów związana jest z nabywcą Tak, wskazane także ocenianie nabywców; audity jakościowe bezużyteczne Podejście promujące koła jakości oraz pracę zespołową Jakość nie jest za darmo; można określić poziom optymalny Wymagane prowadzenie ewidencji statystycznych oraz wykresów kontrolnych; zbyt późno na kontrole Problemy o charakterze kompleksowym; wprowadzenie formalnych badań dostaw Krytyczne podejście do większości aspektów zagadnienia Tak, ale należy pomagać dostawcom w ulepszeniu ich funkcjonowania Źródło: opracowanie własne Filozofia TQM uważana jest za uniwersalną metodę podnoszenia sprawności ludzkich działań. European Foundation for Quality Management uważa, że za sprawą TQM Unia Europejska stanie się główną siłą na rynku globalnym. Jej celem jest stwarzanie warunków do wzrostu roli europejskiego przemysłu poprzez umacnianie pozycji zarządzania w strategii jakościowej i innowacyjnej. EFQM pretenduje do stania się pierwszoplanową organizacją promującą i przybliżającą TQM w Unii Europejskiej. Dokonując charakterystyki TQM __ 43 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Europejska Fundacja Zarządzania Jakością wskazała na następujące jej elementy: przywództwo, politykę i strategię, zarządzanie zasobami ludzkimi, zadowolenie klientów i pracowników, wpływ na społeczeństwo i środowisko 53. 4.4. Zintegrowany System Zarządzania a Zrównoważony Rozwój Przyjęcie zrównoważonego rozwoju za podstawowy paradygmat praktyki społecznoekonomicznej znalazło swoje odbicie w regulacjach prawnych wielu krajów. Zrównoważony rozwój został po raz pierwszy zdefiniowany w 1987 r. w tzw. Raporcie Brundtland, jako „spełnienie potrzeb ekonomicznych, socjalnych i środowiskowych obecnej generacji bez zagrożenia zdolności spełnienie potrzeb generacji następnych54. Przyglądając się konstrukcjom Zrównoważonego Rozwoju i wynikającego z filozofii TQM Zintegrowanego Systemu Zarządzania można dostrzec, że obszary potrzeb i wymagań w obydwu tych rozwiązaniach są praktycznie tożsame (rys. 2). Można więc przypuszczać z dużą dozą prawdopodobieństwa, że organizacje, które zbudowały Zintegrowany System Zarządzania doskonale mogą realizować założenia Zrównoważonego Rozwoju. W celu zrealizowania takiego rozwoju, organizacje coraz częściej wprowadzają integrację systemową dążąc do certyfikacji zgodnej z wymaganiami norm ISO 9001, ISO 14001, PN-N/OHSAS 18001. Krótko ujmując, dążą do zarządzania jakością w warunkach bezpiecznych dla zdrowia, życia ludzkiego oraz dla środowiska naturalnego. Budowa zintegrowanego systemu zarządzania, choć jest procesem pracochłonnym, ma wiele zalet, tj.: kompleksowe spojrzenie na organizację i procesy w niej zachodzące, jedna wspólna dokumentacja zawierająca elementy wymagane zarówno przez normę ISO 9001, jak i ISO 14001 czy PN-N/OHSAS 18001, możliwość jednoczesnego procesu certyfikacji i nadzoru systemu, co pozwala obniżyć koszty nawet o 30%, otwartość i elastyczność w stosunku do wprowadzenia wymagań przyszłych norm, uzyskanie efektu synergii, która polega na doprowadzeniu do takiego współdziałania różnych elementów systemu zarządzania, aby rezultat tego współdziałania był lepszy i osiągany mniejszymi nakładami w stosunku do skuteczności uzyskiwanej w wyniku niezależnego działania tych elementów55. Z budowy ZSZ wynika, że integracja systemowa według filozofii TQM w bardzo istotnym stopniu przysłużyć się może zrównoważonemu rozwojowi w Unii Europejskiej. Reasumując można stwierdzić, że Unia Europejska przyjmując rozwiązania zawarte w normach ISO (9001, 14001, 18001) pozyskuje cenne narzędzie realizacyjne w postaci ZSZ wspierające zrównoważony rozwój. 53 54 55 E. Skrzypek, Jakość i efektywność, Wyd. UMCS, Lublin 2000. Brundtland Report: Our Common Future 1987, Wydanie polskie: Nasza wspólna przyszłość: Raport Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju, PWE, Warszawa 1991. J. Łańcucki, Podstawy kompleksowego zarządzania jakością, Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2006. __ 44 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności DO ISO 14001:2004 EMAS ISO 9001:2000 CHECK ZSZ PLAN PN-N 18001:2004 OHSAS 18000 SA 8000 ISO 22000:2005 HACCP ACT Rys. 4.2. Przykład Zintegrowanego Systemu Zarządzania Zrównoważonym Rozwojem Źródło: opracowanie własne Przyjęcie przez Unię Europejską filozofii TQM jako strategicznej filozofii zarządzania organizacjami przyczynić się może do realizacji strategii lizbońskiej. ZSZ może wskazywać na stopień zaawansowania rozwoju zrównoważonego, a także określać poprawność kierunków działań na wszystkich szczeblach. ZSZ może w istotny sposób przyczynić się do rozwoju innowacyjności procesowej, produktowej i organizacyjnej. 4.5. Innowacyjne rozwiązania projakościowe dla branży obuwniczej (aspekty towaroznawcze) Garbarstwo to tradycyjnie związany z regionem radomskim przemysł, który po kolejnych wzlotach i upadkach znowu dynamicznie się rozwija. Ten przemysł to obecnie jeden z najbardziej poszukujących nowoczesnych i innowacyjnych rozwiązań. Rozwiązania te realizowane są głównie w obszarach poprawy jakości (asortymentowości), ekologii i bhp. W zakładach garbarskich regionu radomskiego wdrażane są normy ISO i AQAP, które wychodzą naprzeciw innowacyjnym przedsięwzięciom. Do osiągnięcia tych celów konieczne są jednak innowacyjne narzędzia realizacyjne. W Katedrze Nauk o Jakości Politechniki Radomskiej podjęto próbę opracowania takich narzędzi, użytecznych do realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Narzędzia te zostały sprawdzone w skali laboratoryjnej, jak i w praktyce gospodarczej. Opracowano dwa typy narzędzi realizacyjnych: Technologiczny wyróżnik jakości (TWJ) – do oceny procesów i produktów garbarskich. Kolagenowy wskaźnik aminokwasowy (KWA) – do racjonalnego zagospodarowania odpadów skórzanych. Pierwszy wskaźnik kwantyfikuje jakość produktów i procesów, zaś drugi służy racjonalnej gospodarce odpadami powstającymi w tym przemyśle. Widać więc, że obydwa te wskaźniki mogą być użyteczne w realizacji celów zrównoważonego rozwoju. W praktyce garbarskiej trudno jest jednoznacznie ocenić i porównać procesy wyprawy i produkty będące ich wynikiem. Przydatność skór na wyroby garbarskie (skóry obuwiowe, __ 45 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności galanteryjne, odzieżowe, itp.) determinuje szereg różnorodnych cech. Do najistotniejszych należą: właściwości reologiczne takie jak: wydłużenie maksymalne, wytrzymałość na rozciąganie i rozdzieranie, właściwości organoleptyczne tj.: ścisłość i gładkość lica, pełność skór itp., wygląd warstwy licowej mający kluczowy wpływ na „estetyczny odbiór” skóry. Wymienione wyżej cechy kształtowane są od chwili poczęcia zwierzęcia, od którego skóra pochodzi, do czasu przekazania wyrobu finalnego do magazynu56. Garbarz przetwarzający skóry surowe, nie ma wpływu na kształtowanie ich cech do momentu poddania skór działaniu procesów wyprawy i uszlachetniania w zakładzie garbarskim. W wyniku tych procesów, właściwości fizyko-chemiczne skóry ulegają znacznym zmianom. Szereg składników skóry surowej zostaje usunięta – np.: włos, zrogowaciały naskórek, naczynia krwionośne, receptory czuciowe, gruczoły łojowe i potowe, tłuszcze, białka globularne, a sam kolagen (podstawowy składnik skóry) zostaje wypreparowany w postaci przestrzennej siatki włókien, która ulega dalszej modyfikacji w kolejnych procesach wyprawy. Uzyskuje się dzięki temu produkt finalny o odpowiednio zaprogramowanych właściwościach, tj. o odpowiedniej miękkości, ciągliwości, pulchności i ścisłości lica, a także o określonych właściwościach reologicznych, właściwych dla danego asortymentu skór57. Przedstawiony poniżej technologiczny wyróżnik jakości pozwala jednoznacznie ocenić proces wyprawy skór, jego poszczególne elementy, a także garbarski wyrób finalny. Konstrukcja kompleksowego wyróżnika jakości skór (TWJ). Użyteczność kompleksowego wyróżnika jakości przedstawiona została na przykładzie oceny skór przeznaczonych na wierzchy obuwia. W tym przypadku ocenie jakościowej podlegały wszystkie istotne dla skóry obuwiowej cechy, określane ogólnie mianem właściwości reologicznych i organoleptycznych. Właściwości reologiczne skóry – reologiczny wyróżnik jakości (Wr). Odpowiednie właściwości reologiczne są niezwykle ważne przy produkcji obuwia i powinny być tak ukształtowane, aby w procesie jego produkcji, gdzie okresowo skóra poddawana jest wysokim naprężeniom, jej odporność na rozdzieranie, wydłużenie czy pękanie warstwy licowej przewyższała wartość naprężeń występujących w czasie montażu obuwia lub podczas jego użytkowania. Każdy z wyróżników reologicznych jakości skóry, tj.: wydłużenie maksymalne, wytrzymałość na rozciąganie, wytrzymałość na rozdzieranie, jest normowany tzn. ma określoną jednoznacznie wartość minimalną58. W praktyce wyróżnik może wiec osiągnąć wartość równą lub większą od wymaganego minimum, może też przyjąć wartość poniżej minimum. Nowy, proponowany reologiczny wyróżnik jakości (Wr) jest iloczynem wyróżników cząstkowych, takich jak: wyróżnika wydłużenia maksymalnego (W1), wyróżnika wytrzymałości na rozciąganie (W2), 56 57 58 J. Golonka, Czynniki determinujące jakość skór na wierzchy obuwia, [w:] J. Żuchowski (red.), Towaroznawstwo wobec Integracji z Unią Europejską, Politechnika Radomska, Radom 2004. J. Żuchowski, J. Golonka, Badania nad wpływem procesów wyprawy na właściwości reologiczne i organoleptyczne skóry, Towaroznawcze Problemy Jakości, 2004 1 s. 44-55. PN-88/P-22131. Skóry wyprawione. Wyznaczenie wskaźników fizycznych przy rozciąganiu; PN-92/P-22134 Skóry wyprawione. Wyznaczanie siły rozdzierającej. __ 46 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności wyróżnika wytrzymałości na rozdzieranie (W3). Każdy wyróżnik przyjmuje następujące wartości: 1 – dla wyniku zgodnego z normą (wartość wyróżnika równa lub wyższa od normatywnej), 0 – dla wyniku poniżej normy. Reologiczny wyróżnik jakości przyjmuje wówczas postać: Wr = W1 W2 W3 Właściwości organoleptyczne – organoleptyczny wyróżnik jakości (Wo). Dla obuwnika istotne są cechy skóry decydujące o estetyce obuwia. Dla wyglądu buta i jego atrakcyjności ważne są pewne parametry spełniane przez skórę, a dostrzegalne na drodze oględzin organoleptycznych. Są to następujące cechy: ścisłość warstwy licowej, która winna być równomierna na całej powierzchni skórzanej części buta, gładkość lica cholewki (bez widocznych jarzm i ściągnięć), miękkość skóry, jej pełność i przyjemny chwyt, jakość błony licowej (bez zadrapań, blizn i uszkodzeń pochodzenia bakteryjnego itp.). Tak więc z punktu widzenia przetwórcy skóry – obuwnika, istotne w ocenie crusta przeznaczonego na wierzchy obuwia są następujące cechy: a. ścisłość warstwy licowej (C1), b. gładkość lica (C2), c. pełność i pulchność skóry (C3), d. jakość błony licowej (obraz lica). W toku wyprawy skóry, od moczenia do tzw. dogarbowania, kształtowane są różne cechy crusta, jednak przetwórca – garbarz nie ma żadnego wpływu na jakość błony licowej skóry, gdyż została ona ukształtowana za życia zwierzęcia, a niektóre jej uszkodzenia powstały w ubojni w wyniku złego wychłodzenia skór surowych59, błędów w procesie konserwacji itp. Generalnie jednak przyjąć można, że procesy technologiczne prowadzące do uzyskania skóry w stanie crust nie zmieniają „obrazu lica” w zakresie ciągłości jego błony (zadrapania, blizny, uszkodzenia typu bakteryjnego itp.). Z tej przyczyny w proponowanym kompleksowym wyróżniku jakości crusta, pominięto jakość błony licowej, jako cechę „niesterowalną technologicznie”. W związku z tym w organoleptycznym wyróżniku jakości (Wo) uwzględnione zostały trzy pierwsze z wymienionych powyżej cech. Nowy organoleptyczny wyróżnik jakości (Wo), jest więc sumą iloczynów oceny danej cechy organoleptycznej, dokonanej w skali od 1-5 (C) i jednakowego współczynnika ważkości dla każdej z tych cech (w) = 0,33. Wyróżnik organoleptyczny zatem przyjmuje postać: Wo = C1 w + C2 w + C3 w = 0,33 (C1 + C2 + C3) Nowy kompleksowy wyróżnik jakości (TWJ) dla skór w stanie crust przeznaczonych na wierzchy obuwia łączy w sobie wszystkie dotychczas wymienione wyróżniki, tj.: Wr – reologiczny wyróżnik jakości Wo – organoleptyczny wyróżnik jakości i przyjmuje postać: TWJ = Wr Wo Kompleksowy wyróżnik jakości (TWJ) w formie pełnej (rozwiniętej) przedstawia się następująco: 59 J. Sikora, A. Stępień, M. Speranza, Główne aspekty wstępnych procesów garbowania skór, Przegląd Skórzany, 2001, 3. __ 47 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności TWJ = W1 W2 W3(C1 0.33 + C2 0.33 + C3 0.33) = 0.33 W1 W2 W3(C1+ C2+ C3) Kolagenowy Wskaźnik Aminokwasowi został opracowany z myślą o prawidłowym zaprojektowaniu procesu technologicznego utylizacji odpadów skór bydlęcych na wysokobiałkowe mączki paszowe. W przypadku mączek białkowych z odpadów skóry należałoby, kierując się różnorodnością tych odpadów i ich różnorakim składem chemicznym, a tym samym przydatnością do produkcji pasz, oczekiwać od wskaźnika aminokwasowego odpowiedzi nie tylko – jaka jest jakość produktu finalnego, ale również – co jest niezmiernie istotne – czy wykorzystano w procesie utylizacji odpowiedni rodzaj odpadów skórzanych. Wychodząc naprzeciw tym problemom zaproponowano wprowadzenie metody tzw. kolagenowego wskaźnika aminokwasowego. W tej metodzie oparto się na tzw. minimalnym wzorcu białkowym, tj. wzorcu kolagenowym. Preferuje ona przetwarzanie na mączki paszowe odpadów skórzanych zawierających głównie białka sferoproteinowe ze względu na wartość pokarmową tych białek. W metodzie kolagenowego wskaźnika aminokwasowego białkom strukturalnym (nie posiadającym wartości odżywczej) przypisuje się minimalną liczbową wartość wskaźnika aminokwasowego równą 1. Wzrastające od jedności wartości liczbowe określać będą udział białek sferoproteinowych. Maksymalną – teoretycznie możliwą do osiągnięcia – wielkością jest w tej metodzie liczba 10. Metoda kolagenowego wskaźnika aminokwasowego oparta jest więc na 10-punktowej skali ocen. Ilościowa zawartość poszczególnych aminokwasów w kolagenie zależy od rodzaju, wieku jak również od gatunku, rasy i płci zwierzęcia. Ponieważ najmniej zmienny jest skład aminokwasowy w organizmach zwierząt dorosłych – zaproponowano oparcie wskaźnika kolagenowego na procentowej zawartości aminokwasów egzogennych kolagenu w skórze bydlęcej. Z odpadów tego rodzaju skór przede wszystkim produkowane powinny być mączki białkowe. W celu wyliczenia wartości kolagenowego wskaźnika aminokwasowego należy obliczyć wartości stosunków poszczególnych aminokwasów egzogennych zawartych w badanej mączce utylizacyjnej w odniesieniu do aminokwasów wzorca kolagenowego. Następnie z tej zbiorowości liczbowej należy obliczyć średnią geometryczną korzystając ze wzoru: G x1 x2 x3 xn gdzie: G – średnia geometryczna stosunków aminokwasowych, x1, x2, x3,..., xn – stosunki aminokwasów egzogennych. W metodzie kolagenowego wskaźnika aminokwasowego zakłada się, że maksymalny stosunek aminokwasów we wzorcu i badanej paszy nie może przekroczyć liczby 10. Obliczenia wyników w tabeli 3 dokonuje się na podstawie zmodyfikowanego wzoru na średnią geometryczną, tj. 1 log KWA (log x1 log x2 log x3 log xn ) n gdzie: KWA – kolagenowy wskaźnik aminokwasowy, x1, x2, x3,..., xn – stosunki aminokwasów egzogennych, n – liczba aminokwasów. Proponowana metoda wskaźnika kolagenowego opracowana została przede wszystkim z myślą o ocenie jakości białkowych mączek z odpadów skórzanych. Pozwala ona __ 48 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności kwantyfikować jakość produktu finalnego informując jednocześnie o rodzaju przetwarzanych odpadów skórzanych. Wzrost wartości kolagenowego wskaźnika aminokwasowego świadczy o zmniejszeniu się w surowcu odpadowym elementów skóry właściwej (białka skleroproteinowe) na rzecz tkanki przymięsnej (białka sferoproteinowe). Do oceny poziomu jakości mączek utylizacyjnych pochodzenia zwierzęcego zaproponowany wskaźnik jest znacznie czytelniejszy niż wskaźniki Osera czy Błocka i Mitchella. W celu łatwiejszej interpretacji można przedstawić wartości kolagenowych wskaźników aminokwasowych w procentach w odniesieniu do wzorca jaja kurzego, któremu przyporządkowuje się maksymalną wartość – 100%. W praktyce kolagenowe wskaźniki aminokowasowe służyć mogą do określenia optymalnych parametrów technologicznych w procesach utylizacji. Wyniki badań empirycznych zostały przedstawione w czterech referatach naukowych: 1) Żuchowski J., Golonka J., Usefulness of Technological Quality Discriminant (TWJ) in Shaping the Quality of New Assortments of Leather for Shoe Uppers, 9th International Commodity Science Conference, AE, Poznań 2007, s. 694-703. 2) Żuchowski J., Utilisation of hide wastes for the production of high-protein feed meals on the basis of a “Collagen amino-acid index, Artykuł przyjęty do druku, 16th IGWT Symposium, Seoul, Korea 2008. 3) Żuchowski J., Towaroznawstwo w realizacji strategii zrównoważonego rozwoju (na przykładzie branży skórzanej), Artykuł przyjęty do druku w monografii pod redakcją J. Żuchowskiego Towaroznawstwo w realizacji celów zrównoważonego rozwoju, Radom 2008 4) Żuchowski J., Golonka J., Zastosowanie technologicznego wyróżnika jakości do oceny właściwości skór, Artykuł przyjęty do druku w monografii pod redakcją J. Żuchowskiego Towaroznawstwo w realizacji celów zrównoważonego rozwoju, Radom 2008. 4.6. Wnioski Konkurencyjność i pozycja rynkowa mikroprzedsiębiorstw obuwniczych i odzieżowych jest ściśle związania z realizacją strategii zrównoważonego rozwoju. Realizacja strategii zrównoważonego rozwoju powinna zostać przeniesiona z globalnych poziomów na poziom podmiotów gospodarczych, w tym mikroprzedsiębiorstw. W branży obuwniczej i skórzanej realizacja zasad zrównoważonego rozwoju powinna polegać na jakościowym doskonaleniu procesów produkcyjnych pod kątem wyrobów finalnych i zmniejszenia destrukcyjnych skutków dla środowiska naturalnego i środowisk pracy. W realizacji tej strategii niezwykle użyteczna staje się filozofia TQM oparta ma zasadach PDCA. Dla realizacji tej strategii w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i odzieżowych użytecznymi mogą okazać się: – Technologiczny Wyróżnik Jakości, – Kolagenowy Wskaźnik Aminokwasowy. Te towaroznawcze narzędzia realizacji produkcyjnych celów jakościowych zostały opracowane w Katedrze Nauk o Jakości Politechniki Radomskiej i sprawdzone w skali laboratoryjnej i przemysłowej. Niektóre aspekty tych badań były przeprowadzane w ramach programu Akcja COST 23 – Badanie wpływu projektów wsparcia na konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw. __ 49 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Technologiczny Wyróżnik Jakości służy do oceny właściwości mechanicznych i organoleptycznych skór wyprawionych. Pozwala on kwantyfikować te cechy jakościowe w procesie produkcji pod kątem przeznaczenia asortymentowego. Kolagenowy Wyróżnik Aminokwasowy umożliwia analizowanie wartości użytkowej odpadów garbarskich po procesie moczenia. Pozwala także analizować procesy utylizacji pod kątem najkorzystniejszej wartości mączek białkowych. Przedstawione towaroznawcze wskaźniki jakości mogą stanowić narzędzia przydatne do oceny ekonomicznych aspektów procesów: produkcyjnego i środowiskowego w mikroprzedsiębiorstwach branży obuwniczej i skórzanej. __ 50 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności dr Maria Gagacka 5. Organizacja partnerstwa i jego osiągnięcia 5. 1. Założenia Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Na szczeblu Unii Europejskiej realizacja Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL rozpoczęła się w 2001 r.. Polska zdołała wziąć udział jedynie w drugiej rundzie, która rozpoczęła się w 2004 r. we wszystkich 25 krajach ówczesnej UE. Polska na realizację IW EQUAL w latach 20042008 uzyskała 133,99 mln euro, które pochodziły z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz 44,64 min euro z budżetu krajowego. IW EQUAL stanowi część strategii Unii Europejskiej na rzecz stworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy i zapewnienia szerokiego do nich dostępu. Jej nadrzędnym celem jest inicjowanie zmian w sposobie udzielania pomocy grupom dyskryminowanym na rynku pracy. W związku z tym inicjatywa ta wspiera tworzenie i testowanie – w drodze współpracy międzynarodowej – „nowych sposobów zwalczania wszystkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy, które mogą mieć miejsce ze względu na płeć, pochodzenie rasowe, etniczne, wyznanie, przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, wśród osób aktywnych zawodowo (zatrudnionych oraz poszukujących pracy). IW EQUAL stwarza możliwości identyfikacji i przewidywania zmian na rynku pracy, jak też wyposaża w nowe narzędzia monitorowania, zapobiegania i rozwiązywania wykrytych problemów. Funkcjonowanie IW EUQAL opiera się na sześciu zasadach: 1) podejście tematyczne (Thematic approach), 2) partnerstwo na rzecz rozwoju (Developmen tpartnership), 3) zaangażowanie grup dyskryminowanych (Empowerment), 4) współpraca ponadnarodowa (Transnational co-operation), 5) innowacyjność (Innovativeness), 6) adaptacja rezultatów do głównego nurtu polityki (Mainstreaming). Zgodnie z zasadą drugą, działania podejmowanie w ramach IW EQUAL mogą być realizowane jedynie przez instytucje, które zdecydują się połączyć swój potencjał, aby osiągnąć określone cele i w tym celu stworzą Partnerstwo na Rzecz Rozwoju. Zawiązane Partnerstwo musi określić, w jakim zakresie tematycznym będzie realizowało projekt, co jest zgodne z zasadą pierwszą – podejściem tematycznym. Celem podejścia tematycznego jest poszukiwanie nowych sposobów rozwiązywania problemów wspólnych dla różnych rodzajów dyskryminacji i nierówności, zamiast skupiania się na poszczególnych grupach społecznych. W ramach IW EQUAL określono dziewięć tematów priorytetowych, jednak w Polsce zakres Inicjatywy został ograniczony do następujących pięciu tematów: Temat A: Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją na rynku pracy, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich - w tym temacie dąży się do wypracowania mechanizmów wyrównywania szans zatrudnienia grup społecznych, doświadczających nierówności ze względu na brak kwalifikacji i niski poziom wykształcenia, oraz zapewnienie ich udziału w rozwoju społeczeństwa informacyjnego, Temat D: Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnych oraz poprawa jakości miejsc pracy - w tym temacie wspiera się tworzenie polskiego modelu gospodarki społecznej, a szczególną uwagę przywiązuje się do wypracowania metod zaangażowania społeczności __ 51 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności lokalnych na rzecz wykorzystania instrumentów gospodarki społecznej w aktywizacji zawodowej grup zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy oraz na rzecz rewitalizacji lokalnych rynków pracy, Temat F: Wspieranie zdolności przystosowawczych przedsiębiorstw i pracowników do zmian strukturalnych w gospodarce oraz wykorzystania technologii informacyjnych i innych nowych technologii - działania w tym temacie mają na celu ułatwianie i wspomaganie wprowadzania nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań informacyjno-komunikacyjnych, które mają podnieść konkurencyjność przedsiębiorstw oraz pobudzać świadomość pracodawców o konieczności dokształcania kadry zarządzającej i pracowników, zwłaszcza osób starszych wiekiem i kobiet, Temat G: Godzenie życia rodzinnego i zawodowego oraz ponowna integracja kobiet i mężczyzn, którzy opuścili rynek pracy, poprzez wdrażanie bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz działań towarzyszących - w ramach tego tematu podejmowane są próby wypracowania modelowych rozwiązań sprzyjających godzeniu życia zawodowego i rodzinnego (work-life balance) poprzez rozwój instytucji opieki nad dziećmi i osobami zależnymi, ułatwienie podnoszenia kwalifikacji, promocję elastycznych form zatrudnienia i organizacji pracy. Temat I: Pomoc w społecznej i zawodowej integracji osób ubiegających się o status uchodźcy – działania realizowane w tym temacie mają na celu poprawę funkcjonowania systemu opieki instytucjonalnej nad osobami ubiegającymi się o status uchodźcy, jak również rozwój analiz i badań pożywiających na diagnozowanie i prognozowanie przepływu uchodźców oraz edukację społeczną w zakresie współistnienia kultur. Warunkiem uczestnictwa w Programie EQUAL była budowa Partnerstw. Wymagania programu EQUAL dostarczyły dwóch podstawowych warunków powstawania kapitału społecznego: podmiotom narzucono obowiązek zawiązania sieci współpracy w celu realizacji projektu, założono, że sieć współpracy będzie się opierać na całkowitej równości partnerów. Będą oni mieli równy udział w procesie decyzyjnym i dostęp do informacji. Tym samym podmioty zobowiązano do przestrzegania norm wzajemności. Rys. 5.1. Tworzenie kapitału społecznego przez partnerstwa na rzecz rozwoju Źródło; F. Piotrowski, R. Włoch, Idea partnerstwa w praktyce. Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Wyd. Fundacja „Fundusz Współpracy”, Warszawa 2008, s. 8 __ 52 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Partnerstwa EQUAL stanowią koalicje zawiązane w celu realizacji zadań konkretnego projektu. Impuls do ich zawiązania nie powstał oddolnie, lecz został wyindukowany przez instytucję działającą na poziomie reguł wyższego rzędu (powszechnych). Normy uogólnionej wzajemności i sieci współpracy charakteryzują się jednak tym, że podlegają sprzężeniu zwrotnemu – wzajemnie się wzmacniają, przyczyniając się przy tym do budowy uogólnionego zaufania. Sztucznie wytworzone sieci powiązań skutkują powstaniem kontaktów między instytucjami oraz, co równie ważne, kontaktów personalnych. Kapitał społeczny zostaje wzmocniony. Udana współpraca w przypadku konkretnej inicjatywy buduje kapitał społeczny, który może się przełożyć na dalsze współdziałanie na większą skalę. Można zatem założyć, że Partnerstwa mają realną szansę na przyczynienie się do zbudowania kapitału społecznego w Polsce (warunkiem jest tu jednak powodzenie ich przedsięwzięć)60. Idea partnerstwa „narzucona” przez instytucję europejską może więc stać się owym zewnętrznym bodźcem aktywizującym kapitał społeczny. Partnerstwo nie jest wartością samą w sobie, choć niewątpliwie pomnaża kapitał społecznych, lecz jest skutecznym narzędziem realizacji określonych zadań. Według T. Schimanka i M. Rymszy zadania związane z partnerstwem można podzielić na dwie grupy: zadania projektowe, zadania kooperacyjne. Zadania projektowe sprowadzają się do skutecznej i efektywnej realizacji projektu, zgodnie z przyjętym planem, założonymi celami i spodziewanymi rezultatami projektu. Zadania partnerstwa będą koncentrować się na dobrym rozpoznaniu potrzeb beneficjentów, rzetelnym planowaniu działań, zarządzaniu ich realizacją oraz na ocenie osiągniętych rezultatów. Szczególne znaczenie ma efektywne wykorzystanie mocnych stron partnerstwa: wartości dodanej, uzupełniania się partnerów, przepływu wiedzy i doświadczeń między partnerami. Ważnym zadaniem jest także dzielenie się doświadczeniami i wiedzą z innymi, upowszechnianie dobrych praktyk i sprawdzonych w partnerstwie metod rozwiązywania problemów społecznych. W odniesieniu do współpracy zadania partnerstwa dotyczą przede wszystkim utrzymania i rozwoju dobrych relacji między partnerami. Wśród tych zadań są te, które wiążą się z zarządzaniem partnerstwem, ale także i te, które pozwalają partnerom osiągać indywidualne korzyści z udziału w partnerstwie. Najważniejsze z nich to stałe ocenianie współpracy oraz doskonalenie jej zasad i mechanizmów, wymiana informacji i doświadczeń między partnerami (nie tylko w zakresie realizowanego wspólnie projektu), edukacja, budowanie wspólnych wartości, podtrzymywanie zaangażowania, a także pomoc w rozwiązywaniu problemów indywidualnych partnerów i wreszcie podejmowanie kolejnych działań i projektów. Rolę partnerstwa można także rozpatrywać na dwóch płaszczyznach: zewnętrznej (otoczenie) i wewnętrznej (partnerzy). Z punktu widzenia otoczenia partnerstwo to sposób na: lepsze postrzeganie potrzeb społecznych przez instytucje odpowiadające za ich zaspokajanie, realizowanie działań pozwalających na osiąganie celów istotnych społecznie, przyczyniających się do rozwiązywania problemów społecznych, pobudzanie aktywności społecznej, 60 F. Piotrowski, R. Włoch, Idea partnerstwa w praktyce. …, s. 9 __ 53 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności łączenie i uzupełnianie się kapitałów: materialnego, ludzkiego i społecznego oraz wykorzystanie tych połączonych potencjałów do realizacji wspólnych, zintegrowanych celów, podnoszenie jakości usług świadczonych przez partnerów, ale również przez mechanizmy konkurencyjne i inne instytucje będące poza partnerstwem, wykorzystanie zewnętrznych szans rozwojowych i źródeł finansowania działań służących istotnym celom społecznym, bycie liderem zmian, podejmowanie ryzyka wprowadzania nowych rozwiązań, promowanie idei współpracy, dialogu i konsensusu jako podstaw życia społecznego, odbudowywanie wzajemnego zaufania i budowanie sieci powiązań społecznych. Z punktu widzenia wewnętrznego, czyli uczestników partnerstwa, jest ono dobrym sposobem na: indywidualny rozwój ludzi i instytucji, poszerzenie zakresu działania każdego z partnerów, podniesienie jakości własnych działań, poprawę reputacji, poszerzenie indywidualnego kapitału społecznego zaufania, możliwość skorzystania z wiedzy i doświadczeń innych partnerów, dyskusję, ścieranie się poglądów, generowanie nowych pomysłów i projektów, bycie – wspólnie z innymi partnerami – liderem zmian, wykorzystywanie zewnętrznego wsparcia dla własnego rozwoju61. Realizacja zasady empowerment ma na celu podniesienie rzeczywistej zdolności grup dyskryminowanych do wpływania na działania Partnerstwa i zwiększenia w ten sposób skuteczności tych działań. Partnerstwa na Rzecz Rozwoju zobowiązane są również, zgodnie z czwartą zasadą, do nawiązania współpracy z Partnerstwami realizującymi podobne projekty w ramach tego samego tematu. Ta wymiana doświadczeń międzynarodowych i wspólnie wypracowane produkty powodują, że możliwe jest osiągnięcie efektu synergii w skali międzynarodowej (Partnerstwo międzynarodowe stanowi odpowiednik Partnerstwa na Rzecz Rozwoju zawiązywanego na szczeblu krajowym). Wypracowane w ramach prac Partnerstwa rezultaty są następnie włączane do głównego nurtu polityki na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym w zakresie określania kierunków i sposobu wdrażania polityki zatrudnienia. Dzięki temu mogą one być szeroko wykorzystywane dla poprawy sytuacji grup dyskryminowanych długo po zakończeniu działań poszczególnych projektach, jak i całej Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. 5.2. Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności – założenia projektu Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL „Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności” realizowany był w obszarze tematycznym: F – Wspieranie zdolności przystosowawczych przedsiębiorstw i pracowników do zmian strukturalnych w gospodarce oraz wykorzystania technologii informacyjnych i innych nowych technologii. Partnerstwo na Rzecz Rozwoju składało się z dwunastu partnerów/instytucji. Liderem i administratorem projektu był Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu. Pozostali Partnerzy to: Szydłowieckie Forum Gospodarcze w Szydłowce, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, Towarzystwo ALTUM w Rzeszowie, 61 T. Schimanek, M. Rymsza, E jak EQUAL, P jak Partnerstwo, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007, s. 22-23. __ 54 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Eduserwis spółka jawna w Poznaniu, Fundacja na Rzecz Rozwoju Przedsiębiorczości w Suwałkach, Związek Rzemiosła Polskiego w Warszawie, DEMOS Polska Sp. z o.o., Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Centralny Ośrodek BadawczoRozwojowy Przemysłu Poligraficznego w Radomiu, Gmina Miasta Radom, Fundacja Rozwoju Regionów i Przedsiębiorczości w Mogilnie. Poniżej przedstawiono schemat funkcjonowania Partnerstwa. Rys.5.2. Schemat organizacji i zarządzania Partnerstwa na Rzecz Rozwoju Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Źródło: H. Bednarczyk Wniosek ITeE-PIB – Działanie II 2005 r. Przyjęty model Partnerstwa spełniał następujące zasady: Motywacji angażowania się w projekt partnerski. Potencjalni uczestnicy powinni mieli rzeczywistą chęć uczestniczenia w Partnerstwie, a nie tylko dążyli do realizacji egoistycznych interesów. Ich decyzja była jednak świadoma i oparta na uprzednio przeprowadzonym bilansie korzyści. Struktury Partnerstwa. Cele i priorytety działań oraz podział zadań w ramach Partnerstwa zostały ustalone wspólnie. Mechanizm zarządzania był przejrzysty, demokratyczny, uwzględniał sposoby rozwiązywania konfliktów. Przestrzegano zasady równości. Kluczem do sprawnego funkcjonowania Partnerstwa było wyłonienie przywódcy – koordynatora. Tę rolę w projekcie spełniała dr Dorota Koprowska. Formy Partnerstwa. Zawarcie umowy partnerskiej stworzył czytelną strukturę partnerstwa. Zapisywani w niej tylko kwestie najważniejsze dla funkcjonowania Partnerstwa, resztę zaś pozostawiono decyzjom podejmowanym przez partnerów w trakcie realizacji wspólnych działań.. __ 55 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Obiegu informacji w ramach Partnerstwa. Podstawowym warunkiem była jasność, przejrzystość i sprawność przepływu informacji. Przeprowadzono także autoewaluację. Duże znaczenie dla funkcjonowania Partnerstwa miały procesy samouczenia się. Celem projektu jest wzrost konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw poprzez implementację modelu zastosowania technologii informatycznych do podnoszenia jakości i powszechnej dostępności usług wspierających. Punktem kluczowym jest stworzenie możliwości zapewniających w szybki, prosty i nie wymagający dużych nakładów finansowych dostęp do usług wspierających funkcjonowanie mikroprzedsiębiorstw. Spełnione są więc warunki, zmierzające do działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Wspieranie mikroprzedsiębiorstw nie pozostanie również bez pozytywnego wpływu na rozwój lokalny, gdyż w wielu regionach kraju stanowią one ogromny odsetek wszystkich miejsc pracy, generując zyski o charakterze zarówno ekonomicznym, jak i społecznym. Partnerstwo na Rzecz Rozwoju polega na wspieraniu zdolności dostosowawczych mikroprzedsiębiorstw i zatrudnionych w nich pracowników do zmian strukturalnych w gospodarce poprzez wykorzystywanie technologii informatycznych i nowych technologii. W ramach tak zdefiniowanego tematu Partnerstwa, jego celem głównym było opracowanie i przetestowanie modelu transferu wiedzy rozmaitych usług wspomagających dla mikroprzedsiębiorstw w oparciu o nowoczesne technologie informacyjne. Stworzyć to miało możliwość dostosowania mikroprzedsiębiorstw do zasad społeczeństwa informacyjnego i gospodarki rynkowej oraz rozwinąć pracodawców i pracobiorców zatrudnionych w tym sektorze świadomość potrzeby ustawicznego kształcenia w celu zwiększenia konkurencyjności firm różnych sektorów i branż. Projekt realizowany w latach 2004-2007 składał się z trzech działań. W ramach Działania l – realizowanego do maja 2005 roku zrealizowano następujące zadania: identyfikacja kompetencji uczestników Partnerstwa w kontekście przyszłej współpracy, opracowanie struktury zarządzania finansami, systemu monitoringu, ewaluacji i promocji projektu, określenie strategii i mechanizmów wprowadza zasad polityki horyzontalnej, diagnoza barier prowadzących do wykluczenia cyfrowego, dyskryminacji na rynku pracy zarówno w zakresie dostępności do wiedzy, jak i w zakresie wykorzystywania nowych technologii informatycznych; identyfikacja grupy docelowej dla opracowania i testowania rozwiązań oraz określenie roli grupy docelowej w pracach i działaniach Partnerstwa, konsultacje środowiskowe, opracowanie założeń modelu zastosowania technologii informatycznych do podnoszenia jakości i powszechnej dostępności usług wspierających mikroprzedsiębiorczość, podpisanie umowy o Partnerstwie na rzecz Rozwoju; zawarcie umowy o Partnerstwie Ponadnarodowym, w tym opracowywanie strategii współpracy ponadnarodowej, przygotowanie międzyorganizacyjnej mobilnej struktury współpracy zdolnej do opracowania modelu promującego kształcenie ustawiczne w zakresie wykorzystywania nowych technologii informatycznych przez beneficjentów; określenie strategii i szczegółowego programu działań oraz budżetu do Działań 2 i 3. __ 56 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Działanie 2 realizowane w okresie czerwiec 2005 – czerwiec 2007 a w jego ramach opracowano i przetestowano model. Beneficjenci ostateczni Podstawową grupą beneficjentów wskazanych przez Partnerstwo na Rzecz Rozwoju byli mikroprzedsiębiorcy, których uznano tu za grupę dyskryminowaną na rynku pracy. Grupa ta, charakteryzująca się wysoką w porównaniu z innymi aktywnością, zapewniająca zatrudnienie sobie i innym, napotyka w swym funkcjonowaniu na wiele barier. Mikroprzedsiębiorstwa dysponują zazwycząj niewielkimi środkami, skutecznie blokującymi możliwość inwestowania i rozwoju. Te i inne trudności wynikają w dużym stopniu z ograniczonego dostępu do profesjonalnych usług informacyjnych i doradczych, czego przyczynami są takie zjawiska jak: brak wystarczającej wiedzy na temat możliwości skorzystania z nich, niewielkie w porównaniu z dużymi firmami zasoby ludzkie i czasowe, umożliwiające korzystanie z usług wspierających, bariera psychologiczna wywołana przekonaniem dużej części mikroprzedsiębiorców o tym, że pewne usługi wymagają gruntowniejszego przygotowania merytorycznego niż to, którym dysponują. Sektor usługowy mikroprzedsiębiorców jest najbardziej dynamicznie rozwijającym się rynkiem. Usługi wsparcia kierowane do tego sektora spowodują wzrost konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw i mogą wpłynąć na wzrost zatrudnienia Zastosowanie Internetu będzie miało rewolucyjne znaczenie w kontaktach business to business i od każdego przedsiębiorstwa będzie wymagać nowego zachowania się na rynku. Polskie przedsiębiorstwa, aby sprostać tym wymogom, będą musiały nauczyć się funkcjonować w nowym środowisku i wprowadzić szereg innowacji. Rys. 5.3. Partnerzy i beneficjenci projektu Źródło: ITeE–PIB. Dokumentacja projektu __ 57 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Jak wykazują wcześniejsze badania, potrzeby informacyjne MSP są w poważnym stopniu niezaspokojone. Wśród wielu możliwości dostępu do informacji istotną rolę, również i w Polsce zaczyna pełnić Internet, który umożliwia: dostęp do rozproszonej po całym świecie informacji, tanie przesyłanie danych, prowadzenie handlu elektronicznego. Firmy potrafią posługiwać się Internetem przy pozyskiwaniu informacji rynkowych, natomiast część z nich ma później trudności w praktycznym zastosowaniu zdobytej wiedzy do poprawy efektywności działania firmy. Mikroprzedsiębiorstw odzieżowe i obuwnicze uczestniczące w programie mają utrudnione funkcjonowanie i rozwój ze względu na brak wiedzy ogólnej i specjalistycznej oraz szczególnie silną konkurencję ze strony podmiotów zagranicznych, zwłaszcza z Dalekiego Wschodu. Badania pilotażowe prowadzone były w dwóch etapach. W pierwszym etapie przeprowadzonym na grupie 60 mikroprzedsiębiorstw z województwa mazowieckiego testowano wszelkie narzędzia, które wykorzystane zostały w ramach Działania 2. Wykorzystana została także zasada empowermentu, wyrażająca się w bezpośrednim udziale beneficjentów na etapie budowy i tworzenia narzędzi badawczych. Drugi etap przeprowadzony został na grupie 400 przedsiębiorstw z 4 województw. Rezultatami działania 2 było: określenie potrzeb w zakresie wiedzy w mikroprzedsiębiorstwach niezbędnej do podnoszenia konkurencyjności firmy, określenie barier w zakresie dostępu do wiedzy, wykorzystania technologii informatycznej w dostępie do wiedzy, wykorzystania technologii informatycznej w zarządzaniu firmą, które mogą zwiększać ryzyko wykluczenia cyfrowego, wdrożenie narzędzia umożliwiającego wykorzystanie technologii informatycznych do podnoszenia jakości i powszechnej dostępności usług wspierających takich jak e-learning na bazie modułów samokształceniowych, doradztwo biznesowe czy aktualny informator oraz pasaż handlowy, opracowanie na bazie potrzeb pakietów do kształcenia modułowego z wykorzystaniem Internetu, podniesienie aktywności w zakresie wykorzystania komputera i Internetu jako narzędzi służących do rozwoju mikroprzedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności w mikrofirmach uczestniczących w projekcie, podniesienie poziomu wiedzy ogólnej i branżowej wśród właścicieli i pracowników mikroprzedsiębiorstw, wzrost znaczenia profesjonalnego doradztwa dla rozwoju firmy, udział mikroprzedsiębiorców w wizytach studyjnych w ramach Partnerstw Ponadnarodowych. wypracowanie dobrych wzorców samodzielnego korzystania z platform informacyjnoszkoleniowych oferowanych przez inne ośrodki (centra podobne do tworzonego w ramach projektu Wortalu dla Mikroprzedsiębiorstw. Zakładano, że uczestnicy szkoleń realizowanych w ramach projektu, po jego zakończeniu będą przygotowani do samodzielnego zdobywania wiedzy w ten sposób, wytworzenie Wortalu dla Mikroprzedsiębiorstw, który jest naturalnym narzędziem upowszechniania i wdrażania najlepszych wzorców opracowanych w ramach projektu. Wortal jestużywany do wymiany informacji zarówno pomiędzy instytucjami wchodzącymi w skład partnerstwa, jak i grupą docelową. Ponadto uczestnicy szkolenia mogą poprzez platformę logować się do systemu, w którym udostępniono kursy e-leamingowe. __ 58 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Działanie 3 to działania na rzecz upowszechniania modelu i promocji rozwiązań wśród beneficjentów. Osiągnięte rezultaty projektu 5.3 Potrzeby beneficjentów jako podstawa modelu transferu wiedzy Celem przeprowadzonych badań stanowiących integralną część Działania 2 w ramach programu „Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności” jest diagnoza kondycji mikroprzedsiębiorstw, w wyniku której: określone zostały potrzeby niezbędne do podnoszenia konkurencyjności firmy, określone zostały bariery tkwiące w sferze kapitału ludzkiego, dotyczące dostępu do wiedzy i wykorzystania technologii informatycznych w trzech zakresach: pozyskiwania wiedzy i informacji, zarządzania firmą, tworzenia nawyku uczenia się i samorozwoju poprzez technologię informatyczną. Diagnoza potrzeb i barier stała się w dalszej kolejności podstawą do opracowania programów doradczych i e-learningowych pozwalających zrealizować cele określone w badaniu. Do zasadniczej części badań zostało zaangażowanych 202 przedsiębiorstwa biorące udział w programie z czterech województw: mazowieckiego, podkarpackiego, podlaskiego, kujawsko-pomorskiego z zachowaniem reprezentacji przeprowadzonych badań. Grupa ta została poddana badaniom diagnozującym potrzeby i bariery a późniejszym okresie będzie także przedmiotem procedur ewaluacyjnych całego programu. Przedmiotem badania są mikroprzedsiębiorstwa (do 9 zatrudnionych) reprezentujące 5 branż: poligraficzną, obuwniczą, odzieżową, fotograficzną i drzewną oraz – jako grupa kontrolna – przedsiębiorstwa z pozostałych branż. Udział wzięło 202 firm reprezentujących wszystkie prezentowane branże (27 firm branży drzewnej, 24 poligraficznej, 23 odzieżowej, 21 obuwniczej, 20 fotograficznej i 87, firm jako grupa kontrolna spoza wymienionych branż). Przeprowadzone badania stały się podstawą zbudowania adekwatnego dla tej grupy przedsiębiorstw modelu transferu wiedzy. Ową adekwatność należy szczególnie mocno podkreślić, bowiem wzorce transferu wiedzy stosowane przez instytucje w Polsce rzadko uwzględniają specyfikę przedsiębiorstw, a jeżeli nawet uwzględniają to zupełnie ignorują odrębność mikroprzedsiębiorstw wśród sektora MSP. Struktura modelu przedstawiona na powyższym schemacie obejmuje następujące elementy: potrzeby edukacyjne, Internetowy doradca przedsiębiorcy, e-doradztwo, e-learning, e-współpraca, lokalny i główny nurt polityki, monitoring i ewaluacja. __ 59 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności GOSPODARKA RYNEK PRACY KIERUNKI ROZWOJU Wzrost konkurencyjności Wdrożenie e-learning POTRZEBY MIKROPRZEDSIĘBIORSTW SKŁADOWE REZULTATU INNOWACYJNA USTAWICZNA EDUKACJA ZAWODOWA Klasyfikacja zawodów i specjalności Standardy kwalifikacji zawodowych Standardy kształcenia modułowego MES MOP Standardy edukacyjne Standardy e-learningowe 1. Modułowe programy szkolenia zawodowego 2. Pakiety edukacyjne – Poradnik dla słuchacza – Poradnik dla wykładowcy Procesy Kształcenia i doskonalenia 3. Doradztwo e-learningowe REZULTATY BADAŃ Raport badań barier i potrzeb Analiza dostępnych modułowych programów szkolenia zawodowego Analiza technologii e-learning 2. Biblioteka artykułów, publikacji I N N O W A C J E 1. Biblioteka modułowych programów szkolenia zawodowego (e-learning) Wortal Internetowy Doradca Przedsiębiorcy Biblioteka modułowych programów szkolenia zawodowego (klasyczna forma kształcenia) Seminaria integracyjno-szkoleniowe Opracowanie i modyfikacja rezultatu TRANSFORMACJA TRANSFER Rys. 5.4. Model transferu wiedzy i usług wspomagających mikroprzedsiębiorstwa Źródło: H. Bednarczyk, D. Koprowska, T. Sułkowski Dokumentacja projektu ITeE–PIB Transfer wiedzy odbywa się poprzez specjalnie skonstruowany wortal Internetowy Doradca Przedsiębiorcy, który jest zintegrowanym narzędziem wspierającym realizację celów projektu. Zastosowano w nim nowoczesne technologie informatyczne, integrujące trzy nurty wsparcia: doradztwo, informacje i szkolenie. Podstawowe zadania wortalu to: dostarczanie informacji z zakresu: zarządzania firmą, marketingu, promocji, logistyki, nowych krajowych i unijnych aktów prawnych, systemów informatycznych oraz specjalistycznej wiedzy (nowe technologie, materiały, urządzenia) dla wybranych branż, realizacja szkoleń e-learning i samokształcenia właścicieli i pracowników małych firm, prowadzenie profesjonalnego doradztwa w obszarach: określonych przez tematykę szkoleń e-learning; inicjowanych przez Doradców, dotyczących nowoczesnych technologii i rozwiązań, nowych produktów, nowych aktów prawnych, organizowanych targów, wystaw itp.; inicjowanych przez mikroprzedsiębiorców uczestniczących w projekcie, e-współpraca Rezultat projektu adresowany jest do 400 mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą w branżach (drzewnej, obuwniczej, odzieżowej, poligraficznej, fotograficznej, a także branżach różnych). __ 60 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Wortal umożliwia ponadto współpracę partnerską w branżowej, lokalnej, krajowej, europejskiej sieci współpracy, promocje mikrofirm uczestniczących w projekcie na organizowanych branżowych, specjalistycznych konferencjach, seminariach, wystawach62. Zintegrowane środowisko informatyczne Wortalu • e-doradztwo (doradcy on-line, 314 tematów konsultacji, 20 tys. logowań Beneficjentów, 120 tys. wejść na Wortal) • e-learning (9 kursów: 25 jednostek modułowych, 66 jednostek szkoleniowych, 259 uczestników) • e-współpraca mikroprzedsiębiorstw Rys. 5.5. Projekt wortalu Źródło: J. Marciniak, T. Sułkowski Dokumentacja projektu, Eduserwis, ITeE–PIB Beneficjenci Projektu, którymi było 400 mikroprzedsiębiorstw z 4 województw – mazowieckie, podkarpackie, podlaskie i kujawsko-pomorskie, reprezentujących 5 branż specjalistycznych – poligraficzna, fotograficzna, odzieżowa, obuwnicza, drzewna) i inne otrzymali wsparcie materialne i pozamaterialne w postaci: • 60 komputerów i uzupełniony sprzęt towarzyszący, • 180 specjalistycznych programów komputerowych, 62 www.equal.org.pl __ 61 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności • • • • • • • zwrot kosztów połączeń internetowych – wszystkich mikroprzedsiębiorstw w okresie realizacji projektu, e-doradztwo 314 tematów konsultacji, 20 000 wejść beneficjentów, około 100 000 innych, e-learning opracowano i przeprowadzono 9 kursów (25 j. modułowych, 66 j. szkoleniowych), wizyty studyjne w 6 krajach, 32 instytucjach, 88 uczestników, wydawnictwa 8 monografii (5 400 egz.) 31 artykułów naukowych, 25 prasowych, seminaria 17 branżowych i lokalnych (350 uczestników z mikroprzedsiębiorstw), 2 konferencje międzynarodowe, zasoby wortalu mikroprzedsiębiorczość (143 artykuły, aktualności, komunikacja). „Miękkie” efekty projektu 5.4. Pomnażanie i rozwój kapitału ludzkiego beneficjentów Centralną kategorią wśród czynników rozwojowych współczesnej organizacji staje się kapitał ludzki. Najważniejszą cechą kapitału ludzkiego jest jego nierozerwalny związek z osobą ludzką. Nie jest możliwe oddzielenie człowieka od jego kapitału. Kapitał jest więc czynnikiem, który w wymiarze jednostkowym stanowi źródło przewagi konkurencyjnej. Tomasz Kawka zwraca w związku z tym uwagę na paradoks w nim tkwiący. Kapitał ten będący „mozaiką kwalifikacji, talentu, doświadczenia poświęcenia, daje pełen obraz wartości firmy. Wartości te tkwią w ludziach (pracownikach, kooperantach, konsultantach, klientach itp.) i generalnie nigdy nie będą w dłuższym horyzoncie własnością firmy. (…) To, na czym aktualnie firmy powinny budować swoją przewagę konkurencyjną nie jest ich własnością”63 Wzrost kapitału ludzkiego w organizacji może się odbywać trzema sposobami: jako zasób informacyjny, dzięki któremu ludzie dowiadują się o nowych szansach rynkowych, jako aktywne wsparcie, pozwalające jednostkom osiągać cele życiowe, jako znaczący kanał transmisji wartości, postaw i umiejętności. Osiągnięcia jednostki w zakresie kreowania własnego kapitału intelektualnego zależą od stopnia jej dojrzałości – innowacyjnej i ekonomicznej, dzięki którym jednostka dysponuje: umiejętnością dostrzegania różnorodnych zjawisk, mogących mieć wpływ na jej sytuację, umiejętnością kojarzenia tych zjawisk z poznanymi wzorcami w oparciu o posiadany już zasób wiedzy, umiejętnością dostrzegania możliwości i konieczności działania, umiejętnością zdobywania dostępu do zasobów i uruchamiania ich64. To właśnie te wymienione wyżej czynniki stały się podstawą rozwoju kapitału osobniczego beneficjentów projektu. Do pierwszej grupy korzyści wpływających na rezultat tak rozumianego projektu należy uznać wzrost wiedzy i nabywanie nowych kompetencji. Już oczekiwania beneficjentów projektu wobec własnego zaangażowania w to przedsięwzięcie wskazywały na świadomość deficytu wiedzy i konieczność jej zdobywania i pogłębiania. 63 64 T. Kawka, Kapitał ludzki a przedsiębiorczość – aspekty teoretyczne, [w:] M. Juchnowicz (red.), Kapitał ludzki a kształtowanie przedsiębiorczości, Poltext, Warszawa 2004, s. 70. T. Bal-Woźniak, Kreowanie kapitału intelektualnego, [w:] M.G. Woźnik (red.), Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2003, s. 147. __ 62 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności inne 1% nauka nowych programów komputerowych 5% dostarczenie przez firmy doradcze nowego sprzętu informatycznego 7% dostarczenie pracownikom nowej wiedzy 7% lepsze przygotowanie pracowników w zakresie marketingu i tworzenia firmy nastwionej na chęć zmiany zasad organziacji i zarządzania firmą sytuacja na rynku zmusza do efektywniejszego działania dostarczenie nowych technologii informatycznych dostarczenie nowej wiedzy, która umożliwi zmiany 10% 16% 18% 26% 66% . 2 Rys. 5.6. Oczekiwania związane z uczestnictwem w projekcie Źródło: wyniki badań ankietowych Jak pokazuje powyższe zestawienie sporządzone przez ewaluatora projektu Towarzystwo Altum, brak wiedzy był jednym z dominujących wskazań beneficjentów. Jej brak uniemożliwia także skorzystanie z istniejącej oferty wsparcia dla mikroprzedsiębiorstw, stając się symptomem wykluczenia informatycznego. Potwierdzają to inne dane o projekcie, w którym ewaluator pyta o źródła informacji o programie wśród beneficjentów. Tylko co dziesiąta firma była w stanie sama odnaleźć ofertę do niej adresowaną. Zdecydowana większość beneficjentów wcześniej takich możliwości sama nie dostrzegła. Potrzebna była pomoc organizacji i osób z zewnętrznego otoczenia firmy. Podniesienie poziomu wiedzy własnej i własnych pracowników jest najbardziej wymiernym zdaniem badanych rezultatem projektu. 74% 11% 9% 3% zwiększył się zakres mojej wiedzy zmienił się mój sposób zarządzania firmą zwiększył się zakres wiedzy pracowników firmy poprawiły się stosunki międzyludzkie w firmie zwiększyło się znaczenie firmy na rynku lokalnym firma funkcjonuje zdecydoanie efektywniej 4% 1% inne 11% Rys. 5.7. Realne efekty uczestnictwa w projekcie Źródło: wyniki badań ankietowych __ 63 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Drugą wymierną korzyścią realizowanego projektu jest zmiana nawyków dotyczących korzystania z narzędzi informatycznych i doradztwa. Ten czynnik wydaje się być długookresowo jedną z najtrwalszych korzyści w zakresie pomnażania kapitału intelektualnego. Beneficjenci nie tylko przełamali opory dotyczące korzystania z konsultacji, ale także nauczyli się i zaakceptowali konsultacje przy użyciu nowoczesnych technologii informatycznych. zdecydowanie negatywnie 1% trudno powiedzieć 8% zdecydowanie pozytywnie 34% raczej pozytywnie 56% raczej negatywnie 1% Rys. 5.8. Ocena formy współpracy drogą internetową Źródło: wyniki badań ankietowych Wśród plusów internetowych form konsultacji wymieniano nie tylko te, które wiążą się z szybkością tej formy pomocy i brakiem konieczności wyjazdów z firmy, lecz także wieloaspektowość tych konsultacji, możliwość pomocy wielu konsultantów, możliwość konsultacji przez wszystkich pracowników firmy, czy też syntetyczny charakter otrzymywanych materiałów. Pozytywną zmianą wydaje się także przekonanie mikroprzedsiębiorców o trwałości tej formy wsparcia, co świadczy o ugruntowaniu nawyku korzystania z internetowych form pomocy. Korzystanie z nowych form doradztwa wskazuje jednak na brak spójności pomiędzy deklarowanymi potrzebami, działaniami związanymi z ich zaspokajaniem. Pomimo deklarowanych potrzeb wiedzy z zakresu funkcjonowania mikroprzedsiębiorstw, finansów I pozyskiwania środków największe zainteresowanie budziło zwłaszcza doradztwo branżowe. Ewaluator tej części projektu W. Kąkol, porównując ilość wejść i wypowiedzi doradców z przestrzeni branżowych i ogólnych problemów mikroprzedsiębiorczości zwrócił uwagę, iż przedsiębiorcy dużo lepiej radzą sobie z ogólnymi problemami niż specjalistycznymi. Łatwiej jest im także znaleźć alternatywne wobec wortalu źródła wiedzy. Program pokazał, iż w dobie specjalizacji istnieje coraz bardziej odczuwalny brak rzetelnej i sprawdzonej informacji branżowej. Inne programy wsparcia powinny opierać się na doradztwie branżowym z elementami doradztwa ogólnego. __ 64 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności trudno powiedzieć 4% raczej tak 38% zdecydowanie tak 56% raczej nie 2% Rys. 5.9. Ocena możliwości rozwoju internetowego wsparcia (pomocy mikroprzedsiębiorstw) Źródło: wyniki badań ankietowych Pomimo udostępnienia na wortalu trzech kanałów komunikacji nie były one wykorzystywane w równym stopniu. Najbardziej preferowaną formą konsultacji był kanał czat, gdyż jest on najbliższym odpowiednikiem rozmowy na żywo. Pokazuje to, że zarówno konsultanci, jak i przedsiębiorcy mają jeszcze trudności z dostosowaniem się do wymogów nowoczesnych technologii. Trudności wynikłe z braku tych kompetencji zostały szczegółowo omówione w raporcie W. Kąkola i powinny być przeanalizowane przez wszystkich organizatorów internetowych form komunikacji. Ewaluator zwrócił także uwagę na trudności wynikłe z wykorzystywania panelu konsultacji oraz kanału forum. Bariery z ich wykorzystaniem związane są nie tylko z problemami natury technicznej, ale także z niskim kapitałem zaufania typowych dla polskich stosunków społecznych i gospodarczych. Znacznie trudniej jest kontaktować się z osobami, których się osobiście nie zna i do ich zaangażowania i profesjonalizmu trzeba się stopniowo przekonać. O popularności tej formy komunikacji, mimo wymienionych wcześniej zastrzeżeń świadczy 120 tys. wejść na wortal, 20 tys. logowań beneficjentów i 314 tematów konsultacji. Trzecim obszarem zwiększającym korzyści z projektu w sferze pomnażania kapitału lidzkiego jest nawyk permanentnego uczenia i tym celom służyły programy e-learningowe. Przygotowano w ramach systemu 9 kursów z 25 jednostkami modułowymi, 66 jednostkami szkoleniowymi. Skorzystało z nich 259 uczestników. Na podstawie przeprowadzonych badań dotyczących potrzeb i barier mikroprzedsiębiorstw, opracowano programy do samokształcenia i doskonalenia zawodowego, z których za pośrednictwem Internetu mogą korzystać pracodawcy i pracownicy mikroprzedsiębiorstw. Przewidziano dwa kierunki szkoleń: ogólne – dotyczące zarządzania, marketingu i finansowania działalności gospodarczej a także pozyskiwania środków unijnych. Szkolenia te są skierowane do szerokiej palety firm we wszystkich wytypowanych branżach, szkolenia specjalistyczne – opracowane oddzielnie dla każdej branży. Ich zadaniem jest przybliżenie wiedzy o nowych materiałach, technologiach, maszynach i urządzeniach stosowanych w konkretnych branżach, __ 65 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Dla potrzeb beneficjentów opracowano model transferu modułowego programu nauczania do systemu zdalnego nauczania, opartego na technologii e-learning (rys. 9). Na system e-learning składają się cztery podsystemy (komponenty)65: treści uczenia się (w formie np. tekstu, grafiki, dźwięku, wideo, animacji), które umożliwiają przekazywanie wiedzy i przyciągnięcie uwagi uczącego się, sprawdzanie wiedzy (na wejściu, w trakcie nauki i po zakończeniu kursu w formie: np. testów, ćwiczeń, projektów, pracy grupowej), której celem jest motywacja i sprawdzenie postępów w nauce, komunikacja z uczącym się (w formie: np. e-mail, czat, forum), która ma zapewnić informację zwrotną, integrować uczących się oraz wspierać motywację i poczucie wspólnoty, kontrola uczącego się (m.in.: np. czas odwiedzin, ścieżki uczenia się, aktywności na forach, wyniki samooceny), która dostarcza informacji o aktywności uczestników, wynikach samooceny oraz umożliwia doskonalenie jakości działania platformy e-learning. Rys. 5.10. Model transferu modułowego programu nauczania do systemu zdalnego nauczania opartego na technologii e-learning Źródło: K. Symela, Wykorzystanie modułowych programów kształcenia i szkolenia zawodowego do tworzenia oferty telenauczania, www.mikroprzedsiębiorczość.pl. Modułowe programu szkoleń e-learningowych opracowano w podziale na: programy ogólnozawodowe – skierowane do wszystkich branże: usługi internetowe dla mikroprzedsiębiorstw, współfinansowanie inwestycji z wykorzystaniem funduszy unijnych, metody finansowania samochodu – leasing operacyjny a kredyt, metody pozyskiwania klientów, 65 K. Symela, Wykorzystanie modułowych programów kształcenia i szkolenia zawodowego do tworzenia oferty telenauczania, www.mikroprzedsiębiorczość.pl. __ 66 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności programy specjalistyczne opracowane dla każdej branży: systemy zarządzania barwą, klejowa obróbka elementów odzieży, przerabianie odpadów drzewnych na paliwa stałe, klejenie jako element zapewniających jakość obuwia, nowe trendy fotografii plenerowej66. 5.5. Zmiany w zarządzaniu przedsiębiorstwami. Innym profitem związanym z rozwojem kapitału ludzkiego beneficjentów projektu są zmiany w zakresie zarządzania badanymi firmami. Jedną z tez raportu potrzeb i barier było stwierdzenie, iż tradycyjne, autokratyczne formy zarządzania dominujące w badanych firmach są źródłem ograniczonego wykorzystania potencjału tkwiącego w pracownikach. Badani przedsiębiorcy w wyniku uczestnictwa w projekcie w znaczącym stopniu zrewidowali przyjęte strategie zarządzania personelem. Beneficjenci zwrócili uwagę, że w 11% firm zmienił się sposób zarządzania a także poprawiły stosunki międzyludzkie, przez co firmy funkcjonują zdecydowanie efektywnej. Opinie te są bardzo znaczące bowiem sami beneficjenci dokonują takiej samooceny. Wkładem projektu w podnoszenie efektywności zarządzania firmą było wprowadzenie beneficjentów w praktyki benchmarkingowe. (…) Opracowane przez niemieckich partnerów narzędzie benchmarkingowe, składające się z kluczowych czynników zmian i porównań oraz skali ocen pozwala na osiąganie szeregu korzyści, takich jak: samoocena, szukanie słabych i mocnych stron własnej firmy oraz zdolność do podnoszenia potencjału konkurencyjnego. 5.6. Pomnażanie kapitału społecznego Kapitał społeczny definiuje się funkcjonalnie, jako „grupę podmiotów społecznych, które mają dwa wspólne elementy: są częścią jakiejś społecznej struktury i ułatwiają wspólne działania – zarówno jednostek, jak i całych instytucji w ramach struktury. Tak jak inne formy kapitału, kapitał społeczny jest produktywny – umożliwia realizację pewnych celów, których osiągnięcie byłoby niemożliwe w sytuacji jego braku (…). Kapitał konstytuują takie mechanizmy, jak: oczekiwana wzajemność, wiarygodność struktur, wymuszanie przez grupę norm. Przejawia się więc w formach obowiązku, oczekiwanych kanałów informacyjnych i norm społecznych67. J. Krzyszkowski, analizując definicje kapitału społecznego, wymienia następujące ich cechy wspólne68: 1) długotrwałość – kapitał społeczny daje korzyści w perspektywie długoterminowej, 2) wielofunkcyjność i możliwość konwersji – kapitał społeczny można używać do różnych celów oraz wymieniać na inne formy kapitału, 3) funkcja substytucji i kompensacji – kapitał społeczny może zastępować deficyty innych form kapitału lub dopełniać inne zasoby, 4) potrzeba konserwacji – kapitał społeczny potrzebuje podtrzymywania więzi, 66 67 68 D. Koprowska, T. Sułkowski, I. Kacak, Internetowy Doradca Przedsiębiorcy – doradztwo i szkolenia elearningowe dla mikroprzedsiębiorstw, [w:] Z. Kramek, Teoretyczno-metodyczne podstawy rozwoju elearningu w edukacji ustawicznej, ITE, Radom 2007. J. S. Coleman, Social Capital in the Creation of Human Capital, American Journal of Sociology 1998, nr 94, s. 98, 102-103. J. Krzyszkowski, Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005, s. 100-101. __ 67 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 5) dobro zbiorowe – kapitał społeczny jest własnością szerszych grup aniżeli tylko tych, które z niego korzystają, 6) ulokowanie nie w aktorach, ale w relacjach między nimi – kapitał społeczny wymaga współpracy i uczestnictwa w relacjach społecznych, 7) niemierzalność – kapitał społeczny jest trudno mierzalny w tym sensie, w jakim dokonuje się pomiarów innych form kapitału. Wspólne płaszczyzny kapitału społecznego i ekonomicznego oraz empiryczną operacjonalizację tej kategorii przedstawiają M. Bartnicki i W. Dyduch. Zwracają uwagę, że istnieje kilka wspólnych płaszczyzn dla kapitału ekonomicznego i społecznego. Do najważniejszych można zaliczyć: kapitał społeczny jest zasobem, który podobnie jak inne formy kapitału można zainwestować, licząc na określony zwrot w przyszłości, kapitał społeczny może być wymieniany na inne formy kapitału, choć charakteryzuje się niższą wymienialnością niż kapitał ekonomiczny, kapitał społeczny może stać się substytutem innych zasobów, kapitał społeczny musi być stale podtrzymywany i uzupełniany69. Wyodrębnienie empirycznych składników kapitału społecznego pozwala na stwierdzenie, że nie jest on zawieszony w próżni organizacyjnej, a właściwe relacje międzyludzkie dostarczają szans na mobilizowanie i pomnażanie zarówno materialnych, jak i niematerialnych zasobów organizacji. Budowaniu sieci kapitały społecznego w projekcie służyło: kontakty przedsiębiorstw, ich właścicieli i pracowników za pomocą wortalu z administratorem projektu, doradcami, a co szczególnie istotne z innymi przedsiębiorcami. Tworzy to nową kompetencję wyrażającą się w zdolności zarówno do kooperacji, jak i równoczesnej konkurencji. Utrwalanie takich kompetencji może być bazą do budowy i upowszechniania innowacyjnych struktur klastrowych, wspólne rozwiązywanie problemów poprzez konsultacje uczy nie tylko twórczego podejścia do rzeczywistości i współpracy, ale także buduje zaufanie, które jest fundamentem kapitały społecznego, organizowanie spotkań lokalnych oraz spotkań branżowych, będących platformą wymiany wiedzy i doświadczeń, dzięki czemu zwiększyła się świadomość pomnażania kapitału ludzkiego oraz wzrostu konkurencyjności a także konieczności kształcenia ustawicznego, 5.7. Wnioski Budowanie partnerstwa skupiającego tak różnorodne instytucje oraz ich integrowanie w ramach projektu nie tylko na bazie zadań, ale przede wszystkim takich wartości jak: pomocniczość, służenie dobru beneficjentów, zaufanie, zaangażowanie, profesjonalizm. Szczególną rolę w tym procesie spełniał administrator projektu – ITeE–PIB, kierownik projektu dr Dorota Koprowska. Zbudowany potencjał projekty partnerstwa sieci tematycznej F i beneficjentów umożliwi dalszą współpracę w nowych projektach. Instytucjonalną platformą współpracy jest utworzenie Polskiej sieci innowacji i współpracy mikroprzedsiębiorstw. Celem jej powołania jest umożliwienie rozwoju firm poprzez wspieranie rozwoju kadr i pomnażanie kapitału ludzkiego i społecznego, wdrażanie 69 M. Bartnicki, W. Dyduch, W poszukiwaniu wyceny kapitału społecznego, Organizacja i Kierowanie 2003, nr 1. __ 68 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności innowacji i nowych technologii, współpraca i wymiana doświadczeń na różnych poziomach działania, głównie przez uczestnictwo w nowych projektach programów operacyjnych EFS 2007–2013. Zrealizowno główny cel projektu wzrostu konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw z pomocą wsparcia na odległość e-doradztwa i e-lerningu, wzmacniając potencjał partnerstwa i rozwoju projektu. __ 69 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności dr hab. Eliza Frejtag-Mika – prof. nadz. P. Rad. dr Maria Gagacka, mgr Iwona Bednarczyk 6. Podsumowanie – wybrane nowatorskie rozwiązania, przyszłość projektu 6.1. Wybrany model projektu pozwolił na osiągnięcie celów projektu, spełnienie oczekiwań beneficjentów – mikroprzedsiębiorstw, a także celów wspólnych Partnerstwa tak różnorodnych instytucji: możliwość zrealizowania określonych działań i osiągnięcia nakreślonych celów, które z uwagi na ograniczenia formalnoprawne, instytucjonalne czy finansowe nie mogłyby zostać zrealizowane indywidualnie, łączenie potencjałów, zasobów, wiedzy, umiejętności partnerów, co powoduje, że potencjał partnerstwa jest kilkakrotnie większy niż pojedynczego partnera. Stanowi to tak zwaną wartość dodaną partnerstwa, przy czym współpraca daje szanse na optymalne wykorzystanie posiadanych zasobów, budowa krajowych i europejskich sieci współpracy, uzupełnienie możliwości oddziaływania partnerów, na przykład połączenie formalnoprawnych możliwości działania samorządu terytorialnego z elastycznością i indywidualnością działań organizacji pozarządowych, poszerzenie punktów widzenia na problemy i sposoby ich rozwiązywania, trafniejsze definiowanie potrzeb i sposobów ich zaspokajania, potencjał partnerów dodaje się i uzupełnia, co stwarza możliwość wykorzystania szans rozwojowych, w tym także środków unijnych przeznaczonych na rozwój społeczności lokalnych, poprawa skuteczności i efektywności prowadzonych wspólnie działań, poprzez uniknięcie powielania działań i stworzenie wartości dodanej. 6.2. Najważniejsze korzyści partnerów, instytucji: poszerzenie i podniesienie jakości własnych działań, wzmocnienie ich skuteczności i efektywności poprzez wsparcie i/lub uzupełnienie działaniami partnerów, wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy partnerami, wzajemne uczenie się, rozwój zawodowy pracowników, wzmocnienie własnego potencjału instytucjonalnego, większy dostęp do różnych zasobów, prestiż, wizerunek, zaufanie. 6.3. Uczestnictwo w projekcie zapewniło beneficjentom wzrost aktywności i konkurencyjności poprzez: Zachęcanie do uczestnictwa współpracy i kształcenia, wymiany doświadczeń, stosowanie technologii informatycznych. Wzrost kapitału ludzkiego i społecznego, Utworzenie polskiej sieci współpracy i innowacji, wzrost potencjału, przygotowań do nowych projektów. Wzrost samooceny potencjału i gotowości współpracy lokalnej i europejskiej. Gotowość ustawicznej edukacji. __ 70 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Rozproszonym mikroprzedsiębiorstwo jest i będzie dalej niezbędne wsparcie państwa. Procedury, mechanizmy wsparcia winny być konsultowane i realizowane wspólnie z beneficjentami. 6.4. Wysoka jakość innowacyjnych rozwiązań pozwala rekomendować rezultaty projektu do praktyki gospodarczej i badań. Nowoczesny model transferu wiedzy dopasowany do potrzeb przedsiębiorstw, szczególnie mikroprzedsiębiorstw, spełniający funkcje informacyjne, edukacyjne, doradcze a także społeczne (budowanie kapitału społecznego). Poprzedzenie budowy systemu transferu wiedzy analizą potrzeb przedsiębiorstw i dostosowanie oferty i form wsparcia do oczekiwań beneficjentów. Nowoczesne zarządzanie systemem transferu wiedzy uwzględniające przyjęte założenia społeczeństwa informacyjnego, uzupełnione równocześnie wspieraniem nowatorskich rozwiązań tradycyjnymi i efektywnymi formami kontaktów i spotkań bezpośrednich, oczekiwanych przez beneficjentów. Przygotowanie standardu Doradcy Internetowego. Biorąc pod uwagę nowatorskie formy doradztwa, jego branżowe zróżnicowanie, zaangażowanie dużej liczby osób z różnych ośrodków i konieczność ich współpracy, a także ujednolicenie form przekazu treści, opracowanie standardy doradcy jest jednym z kluczowych warunków powodzenia tego typu projektów. Przygotowanie narzędzia informatycznego pozwalającego w sposób technicznie niezawodny na prowadzenie a także monitorowanie aktywności doradców i beneficjentów. Jest to jeden z głównych czynników prowadzenia efektywnej ewaluacji projektów w sposób bezstronny i rzetelny. Opracowanie innowacyjnych, modułowych programów e-learningowego kształcenia, podnoszących ogólną wiedzę ekonomiczną, marketingową a także specjalistyczną i branżową. Jest to instrument edukacji ustawicznej, a w połączeniu z doradztwem internetowym wzmacnia efekt synergii. Przygotowanie narzędzie benchmarkingowego, umożliwiającego samoanalizę pozycji konkurencyjnej firm oraz wskazanie obszarów deficytów i deprywacji. Narzędzie to może być rozpowszechnione w firmach sektora MSP, lecz jest szczególnie użyteczne dla mikroprzedsiębiorstw. Pozwala na porównanie swoje pozycji konkurencyjnej w wielu wymiarach z innymi firmami krajowymi należącymi do sieci a także beneficjentami Międzynarodowej Sieci Wiedzy i Doświadczeń – TENKO lub Partnerstwa Ponadnarodowego – ENTERPRISE. Opracowane wydawnictwa naukowe, 8 monografii, informator, liczne artykuły, dorobek konferencji, mogą spełniać rolę przewodników i poradników w badaniach i praktyce gospodarczej. 6.5. W głównym i lokalnym nurcie polityki – rekomendacje do działania III Rezultaty projektu należy zgodnie z planem przedstawić zainteresowanym ministerstwom, komisją sejmowym i lokalnym samorządom. Niezbędne dalsze wzmocnienie lokalnych mechanizmów i instytucji wspierających mikroprzedsiębiorstwa. Bardzo ważnym czynnikiem jest tworzenie sprzyjającego klimatu dla przedsiębiorczości również dla najmniejszych firm – mikroprzedsiębiorstw. __ 71 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Konieczne jest dalsze doskonalenie prawa sprzyjającego zmniejszeniu uciążliwości powstawania, prowadzenia i likwidacji mikroprzedsiębiorstw. Wspieramy starania Ministerstwa Gospodarki w Unii Europejskiej o otworzenie specjalnych mechanizmów, instrumentarium wsparcia zgodnie z potrzebami mikroprzedsiębiorstw. Ważne cele upowszechniania wiedzy a tym samym tworzenia właściwych mechanizmów wsparcia w środowisku gospodarczym, naukowym, administracji spełnią liczne publikacje projektu. 6.6. Przyszłość projektu Zbudowano solidny potencjał współpracy partnerstwa i beneficjentów w oparciu o duże doświadczenie, zasoby i plany administratora projektu –ITeE–PIB Współpraca z partnerami i beneficjentami łącznie z utrzymaniem infrastruktury (woratlu) będzie kontynuowania w ramach programu wieloletniego PW004, projektu e-LAB, Leonardo da Vinci również z przygotowaniem projektu indywidualnego w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki. W planowanych projektach przewiduje się rozwój e-doradztwa e-lerningu,ale również przygotowanie projektów inwestycyjnych, promocji rozwoju produktów dla aktywnych mikroprzedsiębiorstw. __ 72 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 7. Literatura 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Adamczyk D.: Technologie innowacyjne jako szansa rozwoju przemysłu włókienniczego, Przegląd Włókienniczy 8 (2003), s.6–8 Badanie innowacyjności MSP w Polsce, PARP, Warszawa 2006. Baily M. N., Lawrance R. Z., Do We Have a New E-conomy?, The American Economic Review 2001, Vol. 91, No2,May . Bal-Woźniak T., Kreowanie kapitału intelektualnego, [w:] M.G. Woźnik (red.), Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2003. Barczak B., Finansowanie działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] H. Brdulak, T. Gołębiowski (red), Wspólna Europa. Innowacyjność w działalności przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2003. Bartnicki M., Dyduch W. , W poszukiwaniu wyceny kapitału społecznego, Organizacja i Kierowanie 2003, nr 1. Bednarczyk I., Koprowska D.: Mikroprzedsiębiorstwa odzieżowe i obuwnicze w projekcie EQUAL, Przegląd Włókienniczy 4(2007), s.14–17 Bartnicki M., Pod znakiem przewag konkurencyjnych. Kilka uwag o tworzeniu strategii organizacji w nowej ekonomii, [w:] M. Moszkiewicz (red.), Strategie i konkurencyjność przedsiębiorstw po dziesięciu latach transformacji cz. I, Instytut Organizacji i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej, Komisja Nauk Ekonomicznych PAN, Oddział Wrocław, Wrocław 2001. Bieńkowski W., Reaganomika i jej wpływ na konkurencyjność gospodarki amerykańskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995. Bocheński A.: Wędrówki po dziejach przemysłu polskiego, t.1, s.377-444, Warszawa, PAX 1966 Bojewska B., Skowronek-Mielczarek A., Uwarunkowania I finansowanie działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] Brdulak H., Gołębiowski T. (red), Wspólna Europa. Innowacyjność w działalności przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2003. Bossak W., Bieńkowski W., Międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju i przedsiębiorstw. Wyzwania dla Polski na progu XXI wieku, SGH, Warszawa 2004. Brundtland Report: Our Common Future 1987, Wydanie polskie: Nasza wspólna przyszłość: Raport Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju, PWE, Warszawa 1991. Bukowski S., Teoretyczne podstawy i realizacji unii monetarnej krajów członkowskich Wspólnot Europejskich. Szanse i zagrożenia dla Polski, Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom 2003. Coleman J. S., Social Capital in the Creation of Human Capital, American Journal of Sociology 1998, nr 94. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w latach 2002-2004, GUS, Warszawa 2006. Frejtag-Mika E., Przesłanki efektywnego transferu technologii do gospodarki polskiej, [w:] J. Misala (red.), Perspektywy europejskiej współpracy gospodarczej. Teoria i praktyka, Politechnika Radomska, Radom 2005. Frejtag-Mika E., Paradygmat „Nowej gospodarki” jako wyznacznik konkurencyjności gospodarki krajowej, [w:] E. Frejtag-Mika (red.), Teoria i praktyka ekonomii a konkurencyjność gospodarowania, Warszawa, Difin, Warszawa 2006. Gacek A.: Gesty czy polityka?, Przegląd Włókienniczy, nr 6 (2006), s. 3–4. __ 73 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 20. Golonka J., Czynniki determinujące jakość skór na wierzchy obuwia, [w:] J. Żuchowski (red.), Towaroznawstwo wobec Integracji z Unią Europejską, Politechnika Radomska, Radom 2004. 21. Gordon R.J, Has the “New Economy” Rendered the Productivity Slowdown Obsolete?, Northwestern University, NBER 1999, June 14, faculty-web.at.nwu.edu. 22. Greenspan A.: Era zawirowań, Wyd. Muza SA, Warszawa 2008 23. Hammer M., Reinżynieria i jest następstwa, PWN, Warszawa 1999. 24. Imai M., Kaizen. Tajemnica sukcesów Japonii, (tł. L. Wasilewski), ZETOM, Warszawa 1999. 25. Jaszczyk T, Bednarczyk I (red.): Standardy kwalifikacji i modułowe programy kształcenia dla mikroprzedsiębiorstw, ITeE - PIB, Radom 2008. 26. Kamerschen D.R., McKenzie R.B., Nardinelli C., Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1991. 27. Karolewska R.: Foresight dla sektora tekstylno-odzieżowego, Przegląd Włókienniczy 7(2007), s.20 28. Kawka T., Kapitał ludzki a przedsiębiorczość – aspekty teoretyczne, [w:] M. Juchnowicz (red.), Kapitał ludzki a kształtowanie przedsiębiorczości, Poltext, Warszawa 2004. 29. Klepaczewski K.: Co dalej ze szkolnictwem zawodowym? Przegląd Włókienniczy, nr 7(2007), s. 24-26 30. Kołodko G.W.: Wędrujący świat, Prószyński, Warszawa 2008 31. Koprowska D., Sułkowski T., Kacak I., Internetowy Doradca Przedsiębiorcy – doradztwo i szkolenia e-learningowe dla mikroprzedsiębiorstw, [w:] Z. Kramek, Teoretycznometodyczne podstawy rozwoju e-learningu w edukacji ustawicznej, ITE, Radom 2007. 32. Kowalik D., Skoracki J., Solska A.: Wielopoziomowy system ustawicznej edukacji ustawicznej w branży odzieżowej W: Projektowanie, materiały i technologia skóry, odzieży i obuwia. Politechnika Radomska, Radom 2002 nr 21. 33. Kozioł J., Rola towaroznawstwa w naukach o jakości, [w:] J. Żuchowski (red.), Rola towaroznawstwa w zarządzaniu jakością w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, Politechnika Radomska, Radom 2002. 34. Krzyszkowski J., Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005. 35. Kubiak K.: Włókienniczo-odzieżowy przemysł przyszłości, Przegląd Włókienniczy 7(2007), s.18-19 36. Łańcucki J., Podstawy kompleksowego zarządzania jakością, Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2006. 37. Marzec Z.: Wiadomości: Włókno-Odzież-Skóra 1993, nr 11 38. Misala J., Mechanizmy i realia integracji gospodarczej Polski z krajami członkowskimi Unii Europejskiej, [w:] J. Misala J. (red.), Polska w Unii Europejskiej. Wstępny bilans członkostwa, Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom 2006. 39. Misala J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Pojecie i sposób mierzenia, IRIS, Warszawa. 1995. 40. Nikolach S., Epoka purytańska a duch kapitalizmu, Biuletyn Informacyjny nr 1/2000 Klub Polskie Forum ISO 9000, Warszawa 2000. 41. Nowak-Lewandowska R., Kształcenie ustawiczne jako podstawa wzrostu konkurencyjności zasobów pracy w Polsce, [w:] D. Kopcińska (red.), Wykorzystanie zasobów pracy we współczesnej gospodarce, Katedra Mikroekonomii, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2007. __ 74 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 42. Orzelska-Zdyb A., Napieralska L., Sybilska W.: Analiza potrzeb przemysłu odzieżowego w zakresie doskonalenia kadr konstruktorów odzieży. Przegląd Włókienniczy, 3(2008), s. 35–39. 43. Pawłowa M.: Innowacyjne metody i technologie produkcji obuwia i odzieży, Przegląd Włókienniczy, 4(2007), s. 11-13 44. Pawłowa M., (red.), Innowacyjne technologie w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i odzieżowych, ITeE – PIB, Radom 2006. 45. Petit P., The Roots of the New Economy: An Institutional Perspecive, CEPREMAP/CNRS, Universite de Paris Sud (XI), 2002, May 17-18. 46. Politowski M.: Stan przemysłu lekkiego w Polsce. Cz. I., Przegląd Włókienniczy, 10 (2005), s. 25–27 47. Politowski M.: Stan przemysłu lekkiego w Polsce. Cz. II., Przegląd Włókienniczy, 11 (2005), s. 26–28 48. Politowski M.: Stan przemysłu lekkiego w Polsce. Cz. III., Przegląd Włókienniczy, 1 (2006), s. 26–28 49. Piotrowski F., Włoch R., Idea partnerstwa w praktyce. Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Wyd. Fundacja „Fundusz Współpracy”, Warszawa 2008 50. Poznańska K., Instrumenty wzrostu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] H. Brdulak, T. Gołębiowski (red), Wspólna Europa. Innowacyjność w działalności przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2003,. 51. Pruś S.: Tworzenie sieci współpracy, Przegląd Włókienniczy, 5(2006), s. 25-26 52. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005-2006, PARP, Warszawa 2007. 53. Raport z badania sondażowego wśród małych i średnich firm w Polsce, Opinia, Warszawa 2004 54. Raport z badań: Mikroprzedsiębiorstwa – sytuacja ekonomiczna, finansowanie, właściciele, CASE, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych Fundacja Naukowa, 2001. 55. Sadowski T.: Innowacyjne materiały i ekologia w przemyśle obuwniczym i skórzanym, Przegląd Włókienniczy, 1 (2007), s. 18–26 56. Sadowski T., Nowakowski K.: Polska Platforma Technologiczna Przemysłu Skórzanego, Przegląd Włókienniczy, 12(2006), s. 24–36 57. Schimanek T., Rymsza M., E jak EQUAL, P jak Partnerstwo, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007 58. Schumpeter J., Business Cycle. A Theoretical, Historical and Statistical Analysis of the Capitalist Process, McGRaw-Hill, New York 1964. 59. Schumpeter J., Kapitalizm, socjalizm i demokracja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995. 60. Schumpeter J., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960. 61. Serwis informacji gospodarczej przemysłu tekstylnego, ITiTD TRICOTEXTIL, Łódź 2005. 62. Skrzypek E., Jakość i efektywność, Wyd. UMCS, Lublin 2000. 63. Starczewska-Krzystoszek M., Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw 2007, cz. I, Raport z badań „ Monitoring kondycji sektora MSP 2007” PKPP Lewiatan, październik, http// www. kpplewiatan.com.pl. 64. Stern S., Porter M., Furman J.L., The Determinants of National Innovative Capacity, NBER, Working Paper 2000, No 78776, September. __ 75 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 65. Strolz H.M.: Handel wyrobami włókienniczymi po roku 2005, cz. I, Przegląd Włókienniczy, 2(2004) s. 7, cz. II, 3(2005), s. 13-14 66. Symela K., Wykorzystanie modułowych programów kształcenia i szkolenia zawodowego do tworzenia oferty telenauczania, www.mikroprzedsiębiorczość.pl. 67. Szosland J.: Nie byłem sam - Rozmowa z profesorem Januszem Szoslandem Wiadomości Włókno-Odzież- Skóra nr 3 (2005) s. 68. Szosland J.: Włókiennictwo w Polsce, Przegląd Włókienniczy 1 (2003), s.3-5 69. Solow R., Technical Change and the Aggregate Production Function, „Review of Economics and Statistics” 1957, vol. 39, August. 70. Textile Month 1993, nr 11, s. 7 71. Urbaniak M., Systemy zarządzania w praktyce gospodarczej, Difin, Warszawa 2006. 72. Weresa M.A., Zdolność innowacyjna polskiej gospodarki; pozycja w świecie i regionie, [w:] H. Brdulak, T. Gołębiowski (red.), Wspólna Europa. Innowacyjność w działalności przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2003. 73. Weresa M.A.: Polska – Raport o konkurencyjności, IGŚ SGH, Warszawa 2006. 74. www.Bankier.pl, 10.04.2008. 75. www.equal.org.pl 76. Verret R.: America’s Textiles International 1993, nr 10, s. 62 77. Zalewski R, Miejsce i rola towaroznawstwa w naukach jakości, [w:] J. Żuchowski (red.), Rola towaroznawstwa w zarządzaniu jakością w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, Politechnika Radomska, Radom 2002. 78. Zienkowski L., Determinanty i perspektywy wzrostu gospodarczego w nadchodzących latach – próba syntezy, VIII Kongres Ekonomistów Polskich, Warszawa 2007. 79. Żołnierski A., Potencjał innowacyjny polskich małych i średnich przedsiębiorstw, PARP, Warszawa 2005. 80. Żuchowski J., Zarządzanie jakością procesów, produktów i środowiska. Aspekty towaroznawcze PWN, Warszawa 2001. __ 76 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 8. Załączniki 8.1 Raporty z badań i ewaluacji projektu 1. Raport „Potrzeby i bariery w rozwoju mikroprzedsiębiorstw” 2. Raport „Ocena konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw” 3. Kontrola planowana przeprowadzona przez Fundację „Fundusz Współpracy” w Warszawie. Celem jej była weryfikacja dokumentacji formalno-merytorycznej i finansowej związanej z realizacją Działania 2. projektu. 4. Kontrola planowana przeprowadzona przez Krajową Strukturę Wsparcia IW EQUAL. Celem kontroli była weryfikacja realizacji projektu, pod kątem prawidłowości realizacji Umowy o dofinansowanie Działania 2. 5. Kontrola planowana przeprowadzona przez Krajową Strukturę Wsparcia IW EQUAL. Celem kontroli była weryfikacja dokumentacji formalno-merytorycznej i finansowej związanej z realizacją Dz.2. 6. Kontrola wydatkowania środków pochodzących z Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL pod kątem przestrzegania przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych (Dz.U. 2004 r. Nr 19, poz. 177, z późn. zm.) zlecona przez Fundację Fundusz Współpracy, Kontrola przeprowadzona przez firmę Grupa Doradcza SIENNA Sp. z o.o. 7. Audyt zewnętrzny Działania 2 projektu „Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności” realizowanego w ramach programu IW EQUAL, projekt F0320, przeprowadzony przez firmą „K.R. AUDYT” Sp. z o.o w Warszawie. Celem audytu była ocena adekwatności i efektywności systemu kontroli wewnętrznej, stosowanych mechanizmów kontrolnych na podstawie analizy dokumentacji organizacyjnej i projektowej, zbadanie zgodności realizacji projektu z umową o dofinansowanie Działania, zbadanie kwalifikowalności wydatków 8. Kontrole urzędów kontroli skarbowej właściwych ze względu na siedziby instytucji partnerskich. Celem kontroli była celowość i zgodność z prawem gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi z UE i wywiązywania się z warunków finansowania pomocy w ramach realizacji PIW Equal, Temat F. 8.2 Publikacje Wydawnictwa zwarte 1. Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish Journal of Continuing Education Nr 2/2005. Wydanie specjalne poświęcone projektowi krajowemu i współpracy ponadnarodowej, Na tle konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw polskich dzielimy się doświadczeniami z budowy europejskiej sieci instytucji różnego typu. Przedstawiamy charakterystykę partnerów tworzących Partnerstwo na Rzecz Rozwoju oraz Partnerstwa Ponadnarodowe. 2. Innowacyjne technologie w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i odzieżowych. Pawłowa M. (red.), Radom, 2006. Publikacja poświęcona realizacji projektu i innowacjom w branży odzieżowej i obuwniczej. Zawiera prawne i strategiczne uwarunkowania działalności mikroprzedsiębiorstw oraz wskazuje szanse w projektach międzynarodowych i sektorowych programach operacyjnych. Zaprezentowano kilkanaście opracowań naukowych, które mogą być podstawą refleksji nad zastosowaniem nowych materiałów i technologii. __ 77 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 3. 4. 5. 6. 7. E-Learning In SMEs – Examples from Six European Countries”(ENTERPRISE for Europe) Religa J. (red.,) ITeE – PIB, Radom 2007. Publikacja podsumowująca prace Partnerstwa Ponadnarodowego ENTERPRISE. Stanowi zbiór przykładów dobrych i złych praktyk polskich i europejskich we wdrażaniu metod elearningowych do procesów zarządzania i doskonalenia kwalifikacji kadr MSP. Transfer wiedzy i usług wsparcia dla mikroprzedsiębiorstw. Bednarczyk H., Koprowska D., Kacak I. (red.) 2008. Publikacja przedstawia historię sukcesu projektu Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności: specyfikę mikroprzedsiebiorstw, bariery rozwoju usług wsparcia i doskonalenia zawodowego, podstawowe elementy głównego rezultatu projektu – modelu transferu wiedzy do mikroprzedsiębiorstw (potrzeby edukacyjne, Internetowy Doradca Przedsiębiorcy – wortal, e-Doradztwo, e-Learning, Sieć Innowacji i Współpracy Mikroprzedsiębiorstw, w głównym i lokalnym nurcie polityki, Monitoring i ewaluacja) oraz opinie beneficjentów o projekcie. Europejskie idee i inspiracje rozwoju mikroprzedsiębiorstw. Gawlik T., Bednarczyk I. (red.) 2008. Publikacja zawiera wybór podstawowych europejskich i polskich dokumentów o znaczeniu startegicznym oraz polskie akty prawne dotyczące uprzywilejowanej roli mikroprzedsiębiorstw. Standardy kwalifikacji i modułowe programy kształcenia zawodowego dla mikroprzedsiębiorstw. Jaszczyk T. (red.) 2008. Publikacja proponuje wykorzystanie w procesie ustawicznej edukacji zawodowej właścicieli i pracowników specyficznych wybranych innowacyjnych elementów: standardów kwalifikacji zawodowych, modułowych programów kształcenia i doskonalenia zawodowego i pakietów edukacyjnych, a także zachęcenie do korzystania z internetowych baz danych, w których wyżej wymienione dokumenty są dostępne. e-kształcenie w małych i średnich przedsiębiorstwach. Koprowska D., Sułkowski T. (red.) 2008. E-kształcenie w małych i średnich przedsiebiorstwach. Koprowska D., Sułkowski T. (red.) 2008. Publikacja przedstawia doświadczenia sieci współpracy międzynarodowej w zakresie rozwoju kompetencji pracowników MSP, e-kształcenia, e doradztwa w mikroprzedsiębiorstwach. Scharakteryzowano innowacyjne praktyki zastosowania technologii informatycznych w doskonaleniu zawodowym przedsiębiorstw w wybranych krajach UE oraz polskie doświadczenia e-learningu na podstawie wybranych projektów edukacyjnych. Artykuły w wydawnictwach naukowych, materiałach konferencyjnych partnerstwa Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish Journal of Continuing Education Nr 2/2005, s. 5 Koprowska D.: Program Inicjatywy Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004-2006 Journal of Continuing Education Nr 2/2005, s. 7 Koprowska D.: Przedsiębiorczość w sieci – Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish Internet szansą na wzrost konkurencyjności Journal of Continuing Education Nr 2/2005, s. 45 Bednarczyk H.: Europejskie sieciowej przedsiębiorczości __ 78 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Całuń H., Wawrzyński R.: TENKO – Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish Transnational Experience Network: Journal of Continuing Education Knowledge & Organization – Międzynarodowa Nr 2/2005, s. 124 Sieć Wiedzy, Doświadczeń i Organizacji Kacak I.: Przedsiębiorczość dla E.N.T.E.R.P.R.I.S.E. for Europe Europy Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish Journal of Continuing Education Nr 2/2005, s. 129 Wachnicka K.: Rozwój zasobów ludzkich – sieć Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish wiedzy i doświadczeń Journal of Continuing Education Nr 3/2006, s. 88 Koprowska D., Kacak I.: Sieci współpracy Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish w projektach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Journal of Continuing Education Nr 3/2006, s. 89 Bednarczyk I.: Jakość zasobów ludzkich Innowacyjność w kształtowaniu jakości mikroprzedsiębiorstw odzieżowych wyrobów i usług. J. Żuchowski (red.), i obuwniczych Radom 2006 Kacak I., Rudecka K.: Inicjatywa Wspólnotowa Innowacyjne technologie EQUAL w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i odzieżowych. Pawłowa M. (red.), Radom ITeE-PIB, 2006, s.7 Koprowska D., Bednarczyk H., Kacak I.: Innowacyjne technologie Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych wzrost konkurencyjności i odzieżowych. Pawłowa M. (red.), Radom ITeE-PIB, 2006, s.13 Religa J., Wachnicka K.: Międzynarodowa Sieć Innowacyjne technologie Wiedzy i Organizacji TENKO w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i odzieżowych. Pawłowa M. (red.), Radom ITeE-PIB, 2006, s.27 Religa J.: Przedsiębiorczość dla Europy. Innowacyjne technologie ENTERPRISE for Europe w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i odzieżowych. Pawłowa M. (red.), Radom ITeE-PIB, 2006, s.34 Koprowska D.: Wprowadzanie rezultatów do Innowacyjne technologie głównego nurtu polityki – upowszechnianie w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i mainstreaming i odzieżowych. Pawłowa M. (red.), Radom ITeE-PIB, 2006, s.40 Bednarczyk-Kocuń I., Gawlik T.: Małe i Innowacyjne technologie średnie przedsiębiorstwa w strategiach Unii w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych Europejskiej i Polski i odzieżowych. Pawłowa M. (red.), Radom ITeE-PIB, 2006, s.45 Jabłoński W.: Europejskie i krajowe programy Innowacyjne technologie wsparcia mikroprzedsiębiorstw w mikroprzedsiębiorstwach obuwniczych i odzieżowych. Pawłowa M. (red.), Radom ITeE-PIB, 2006, s.57 Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na Adaptability Peer Review EQUAL wzrost konkurencyjności Solutions to Challenge sof Adaptability. Warszawa październik 2006, s. 22 __ 79 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Gagacka M.; Projekt EQUAL – Partnerstwo na Towaroznawcze Rzecz Rozwoju – jako instrument wspierania Nr 4(9)/2006 innowacyjności mikroprzedsiębiorstw Problemy Jakości Koprowska D., Sułkowski T., Kacak I.: Teoretyczno-metodyczne podstawy Internetowy Doradca Przedsiębiorcy – rozwoju e’learningu w edukacji doradztwo i szkolenia e-learning dla ustawicznej, Kramek Z. (red.). Radom, mikroprzedsiębiorstw ITeE-PIB, 2007, s. 278-295 Gawlik T., Kupidura T.: Ramy prawne Teoretyczno-metodyczne podstawy wprowadzenia technologii informacyjno- rozwoju e’learningu w edukacji komunikacyjnych w edukacji ustawicznej, Kramek Z. (red.). Radom, ITeE-PIB, 2007, s. 172-184 Symela K.: Wykorzystanie modułowych Teoretyczno-metodyczne podstawy programów kształcenia i szkolenia rozwoju e’learningu w edukacji zawodowego do tworzenia ofert telenauczania ustawicznej, Kramek Z. (red.). Radom, ITeE-PIB, 2007, s. 169-277 Sułkowski T.: Doskonalenie zawodowe Przedsiębiorstwo w rozwoju zawodowym właścicieli i pracowników pracowników, Kwiatkowski Stefan M. mikroprzedsiębiorstw. (red. naukowa), Warszawa, IBE, 2007 s. 183-190 Kacak I.: Doradztwo na odległość - portal dla Praca człowieka jako kategoria mikroprzedsiębiorstw współczesnej pedagogiki, Furmanek W. (red.), Rzeszów, Uniwersytet Rzeszowski, 2007 s. 342-348 Koprowska D.: Bariery w kształceniu Praca człowieka jako kategoria ustawicznym mikroprzedsiębiorstw współczesnej pedagogiki, Furmanek W. (red.), Rzeszów, Uniwersytet Rzeszowski, 2007 s. 349-356 Koprowska D.: Edukacja informatyczna i Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish e’learning w zarządzaniu Journal of Continuing Education, mikroprzedsiębiorstwem nr 3/2007, s.30-39 Bednarczyk H.: Ustawiczna edukacja Edukacja Ustawiczna Dorosłych Polish zawodowa wobec europejskiego rynku pracy i Journal of Continuing Education, kształcenia nr 3/2007, s.40-47 Pawłowa M.: Innowacyjne metody Przegląd Włókienniczy Włókno Odzież i technologie produkcji obuwia i odzieży Skóra, nr 4, s. 11 Bednarczyk I., Koprowska D.: Przegląd Włókienniczy Włókno Odzież Mikroprzedsiębiorstwa odzieżowe i obuwnicze Skóra, nr 4, s. 14 w projekcie EQUAL Koprowska D., Rudecka J., Szafrańska H.: Spektrum nr 3/2007, s. 6 EQUAL szansą dla mikroprzedsiębiorstw odzieżowych __ 80 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Bednarczyk H.: Europejskie idee i inspiracje Stan i perspektywy rozwoju refleksji nad edukacji dorosłych edukacją dorosłych, Aleksander T., Barwińska D. (red.) UJ, ITeE-PIB, Kraków-Radom 2007, s. 91-97 Przedsiębiorczość w sieci Informator Poligraficzny nr 6 Vidart Sułkowski T. Internet Counsellor for an E-learning in SMEs - Examples from Six Entrepreneur. Counselling and E-Learning for European Countries / Religa J. (red.)Micro-Enterprises. s. 9-22 Radom: ITeE-PIB, 2007 Prasa (gazety i czasopisma) Program dla przedsiębiorców Fundusze w Polsce Słowo Ludu nr 16941 Aktywna Wieś nr 3(6), bezpłatny dodatek do programu Leader+, s. II Kicior A.: Międzynarodowa Konferencja Mazowiecki Rynek Pracy, Biuletyn Equal w Radomiu Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warszawie, s. 7 Equal – by szanse były równe Tygodnik Radomski nr 38 (266), s. 2 Unijne fundusze na dobre pomysły Gazeta Wyborcza, październik 2006 Equal trafia do małych firm Tygodnik Radomski nr 40 (268), s. 5 Przedsiębiorczość w sieci Producent odzieży Nr 1/2007 Kiedrowicz G.: Technologie informatyczne Aktywna Wieś nr 3(6), bezpłatny dodatek w domu i pracy zawodowej 50+ do programu Leader+ Seminarium międzynarodowe Partnerstwa Życie Politechniki 1(24). Politechnika Ponadnarodowego Przedsiębiorczość dla Radomska, Styczeń/Marzec 2007 Europy (E.N.T.E.R.P.R.I.S.E. for Europe) – Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw w nowej Europie Wawer-Dziedziak K.: Przedsiębiorczość w sieci Internet dla przedsiębiorczości Kacprzak M. Entrepreneurship in the web, Internet – the opportunity for growth of competitiveness – Polish project of EQUAL Initiative Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Gazeta Przemysłu Drzewnego, kwiecień 2007 Tygodnik Radomski nr 19(298), s. 5 Parlamentarny Magazyn Europejski (The Parliament Magazine, European politics and Policy magazine), 250/2007, Bruksela, s. 19 Super Kontakty Biznesowe, Nr 9 (183), s. 21 Internetowy doradca przedsiębiorcy Super Kontakty Biznesowe, Nr 10 (184), s.10 SME Virtual Network – Bezpłatna Sieć Super Kontakty Biznesowe, Nr 10 (184), Współpracy Przedsiębiorców, PP s.23 E.N.T.E.R.P.R.I.S.E. for Europe, IW EQUAL __ 81 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Śleboda P., Kraśny J.: Projekt IW EQUAL Super Kontakty Biznesowe Nr 11 (185), s. F0320 Przedsiębiorczość w sieci – Internet 23 szansą na wzrost konkurencyjności O kształceniu ustawicznym Tygodnik Radomski nr 45(324), s. 5 Kształcenie wymogiem chwili – spotkanie Tygodnik Radomski nr 46(325), s. 9 Krajowych Sieci Tematycznych Przedsiębiorczość w sieci. Halux połknął Tygodnik Radomski nr 47(326), s. 6 haczyk Obuwie ortopedyczne dla dzieci i dorosłych – Super Kontakty Biznesowe Nr 12 (186), s. możliwości seryjnej produkcji - seminarium dla 23 mikroprzedsiębiorstw branży obuwniczej zorganizowane 27.09.2007 Kacprzak M. Project: Entrepreneurship in the Parlamentarny Magazyn Europejski (The web, Internet – the opportunity for growth of Parliament Magazine, European politics competitiveness and Policy magazine), 251/2007, Bruksela, s. 64 Kotecka Z.: Internetowy Doradca Mała Firma. Gazeta rzemieślników, Przedsiębiorcy. Transfer wiedzy i usług kupców i przedsiębiorców, Warszawa, wspierających mikroprzedsiębiorstwa 2008, s.27 Koprowska D.: Kontroluj osiągnięcia własnej Dziennik Polska, marzec 2008 firmy Certyfikacja Kwalifikacji Zawodowych – Mała Firma. Gazeta rzemieślników, seminarium podsumowujące projekt F0320d2 kupców i przedsiębiorców, Warszawa, 2008, s.29 Projekt Przedsiębiorczość w sieci – Internet Nasza Izba miesięcznik Izby szansą na wzrost konkurencyjności Rzemieślniczej oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Katowicach 8.3 Opisy indywidualnych przypadków 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Cyfrowy Świat Fotografii – Foto Digital Imaging – Laboratorium Foto-video-studio Zbigniew Kopciński, Lipsko (branża fotograficzna) Produkcja mebli - Robert Tomczyk, Radom, (branża drzewna) P.P.H.U. Jolex. S.c. – Andrzej Kozłowski, Radom (branża obuwnicza) P.H.U. MARVEL – Michał Grzybowski, Radom (branża obuwnicza) Sieć kwiaciarni “Bukiecik”, Radom - Grzegorz Wójcik, (branża inna) P.P.H.U. ATEX – Sławomir i Renata Kieloch, Radom (branża odzieżowa) PRO-TECHNIKA Agencja Promocyjno-Usługowo-Handlowa – Roman Świtka, Radom (branża inna) Halux II s.c. - Mariola Kleczewska, Radom (branża odzieżowa) Produkcja mebli - Robert Tomczyk, Radom (branża drzewna) MARO Zakład Produkcyjno-Handlowy - Sławomir Maroszek, Radom (branża odzieżowa) __ 82 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. Firma produkcyjno – Usługowo – Handlowa An-Mar – Marek Mądrowski, Gębice/Mogilna (branża inna) Przedsiębiorstwo SANTANA – Jacek Samsel, Złotokłos k.Warszawy (branża obuwnicza) Przedsiębiorstwo produkcyjno-handlowe OPIFEX – Jan Szpunar, Marki (branża poligraficzna) P.H.U.P Jacek – Katarzyna Kaszuba, Szydłowiec (branża odzieżowa) Foto Ekspres. Studio Fotografii Artystycznej – Anna Orłowska, Warszawa, (branża fotograficzna) WITRAŻE – Małgorzata Wiśniewska, Rzeszów (branża inna) FOTO BIEL 2001 s.c Studio Portretowe i Fotolaboratorium – Katarzyna Biel, Warszawa, (branża fotograficzna) Przedsiębiorstwo BARBEX – Barbara Odyniec, Radom, (branża obuwnicza) Firma DGArt – Elżbieta i Grzegorz Kulik, Milanówek, (branża poligraficzna) Firma Deco Taras Sp. z o.o. – Krystyna i Tadeusz Łochniccy, Ciechanowiec (branża drzewna) Dziewiarstwo Maszynowe – Małgorzata Kawa, Rzeszów, (branża odzieżowa) Stolarstwo Artystyczne Zygmunt Dzierla i Syn, Warszawa (branża drzewna) Zakład Usług Krawieckich „Pętelka” – Izabela Sałata, Radom, (branża odzieżowa) Foto Promyk – Krzysztof Wiśniewski, Pionki, (branża fotograficzna) 8.4 Opinie mikroprzedsiębiorstw o projekcie Zdaniem ponad 60% beneficjentów ostatecznych (BO) – przedstawicieli mikroprzedsiębiorstw rezultaty projektu spełniły oczekiwania, blisko 90% BO akceptuje formy współpracy przy wykorzystaniu technologii informatycznych, 79% BO ocenia pozytywnie doradztwo drogą internetową, w opinii 47% BO „zdecydowanie tak” lub „raczej tak” uczestnictwo w projekcie podniosło ich efektywność i konkurencyjność na rynku, wypowiedzi „zdecydowanie nie” udzieliło 2% BO, przyszłość wsparcia MSP drogą internetową 93% BO ocenia pozytywnie lub raczej pozytywnie (dane przedstawiono na podstawie opracowanego raportu „Ocena konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw”) 8.5 Spis tabel i rysunków Tabele Strona 1.1. 2.1. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. Efekty deregulacji gospodarki w krótkim, średnim i długim okresie (okres krótki do 1 roku, średni 2-4 lat i długi powyżej 4 lat) Parametry stanu sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w 2005 r. Produkcja sprzedana przemysłu, wg sektorów (w cenach bieżących) Produkcja przemysłu i zatrudnienia w przemyśle w tym produkcja obuwia, maszyn do szycia Import i eksport towarów (mln/zł) Produkcja, eksport, import i podaż obuwia w Polsce w latach 1990–2004 (mln par) Mikroprzedsiębiorstwa w Polsce w latach 1998–2006 12 18 26 26 27 27 30 __ 83 __ Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności 3.6. 4.1. 4.2. Charakterystyka mikroprzedsiębiorstw odzieżowych Różnice między reengineringiem a TQM Podejście wybitnych przedstawicieli do kluczowych zarządzania przez jakość problemów 30 43 44 Rysunki Strona 1.1. 1.2. 4.1. 4.2. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7. 5.8. 5.9. 5.10. Innowacyjność i zdolność konkurencyjna gospodarki Systemowe determinanty międzynarodowej zdolności konkurencyjnej gospodarki Innowacja i kazein Przykład Zintegrowanego Systemu Zarządzania Zrównoważonym Rozwojem Tworzenie kapitału społecznego przez partnerstwa na rzecz rozwoju Schemat organizacji i zarządzania Partnerstwa na Rzecz Rozwoju Przedsiębiorczość w sieci – Internet szansą na wzrost konkurencyjności Partnerzy i beneficjenci projektu Model transferu wiedzy i usług wspomagających mikroprzedsiębiorstwa Projekt wortalu Oczekiwania związane z uczestnictwem w projekcie Realne efekty uczestnictwa w projekcie Ocena formy współpracy drogą internetową Ocena możliwości rozwoju internetowego wsparcia (pomocy mikroprzedsiębiorstw) Model transferu modułowego programu nauczania do systemu zdalnego nauczania opartego na technologii e-learning 8 11 43 46 53 56 58 61 62 64 64 65 66 67 __ 84 __
