Polska polityka zagraniczna

Polska polityka zagraniczna
Polska polityka zagraniczna po II wojnie światowej
państwa naleząe do RWPG i
Układu Warszawskiego
Po II wojnie światowej Polska znalazło się w strefie wpływów Związku Radzieckiego.
W polityce zagranicznej oznaczało to brak suwerenności i włączenie się w realizację przede wszystkim interesów ZSRR na arenie międzynarodowej oraz odrzucenie współpracy z
państwami Europy Zachodniej i USA.
Polska polityka zagraniczna w tym okresie opierała się na sojuszu i współpracy
z ZSRR i krajami socjalistycznymi. Zaraz po wojnie Polska zawarła z większością państw
bloku wschodniego (uzależnionych od ZSRR) traktaty o przyjaźni, współpracy i pomocy
wzajemnej.
W ramach bloku wschodniego Polska należała do dwóch organizacji międzynarodowych:
sojuszu wojskowego — Układu Warszawskiego i organizacji gospodarczej - Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Obie organizacje służyły realizacji celów ZSRR
na arenie międzynarodowej i były narzędziami kontroli nad uzależnionymi od niego państwami.
Polska polityka zagraniczna po 1989 roku
W latach 1989-1991 nastąpił rozpad bloku wschodniego. Upadły rządy komunistyczne w
państwach Europy Środkowo-Wschodniej, zlikwidowano RWPG i UW i rozpadł się ZSRR.
Dzięki tym wydarzeniom kraje uzależnione do tej pory od ZSRR (w tym Polska) uzyskały
możliwość realizacji suwerennej polityki zagranicznej.
W latach 90. XX wieku podstawowym celem polskiej polityki zagranicznej było nawiązanie
bliskiej współpracy z demokratycznymi państwami Europy Zachodniej i USA oraz przystąpienie do europejskich organizacji międzynarodowych: Rady Europy (RE), Unii Europejskiej (UE) i Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO).
Większość tych celów udało się Polsce osiągnąć. W 1991 roku Polska przystąpiła do RE,
w 1999 roku do NATO, a w 2004 roku do UE. W relacjach dwustronnych szczególne znaczenie miało nawiązanie dobrych stosunków z Niemcami, które po l 989 roku stały się głównym partnerem gospodarczym Polski oraz Stanami Zjednoczonymi. Obecnie polska polityka zagraniczna skupia się na utrzymaniu i rozwijaniu bliskich stosunków z USA, zwiększeniu roli Polski w UE i NATO oraz rozwianiu współpracy z sąsiadami, w szczególności
z Niemcami oraz z Ukrainą. Polska dąży także do poprawy relacji z Rosją.
Organy państwa w stosunkach międzynarodowych
Organy państwa, które mają kompetencje w dziedzinie polityki zagranicznej, można podzielić na wewnętrzne - mające siedzibę w granicach państwa, i zewnętrzne - mające
swoją siedzibę i działające poza granicami państwa.
Organy wewnętrzne
Prezydent RP - najwyższy przedstawiciel
państwa w stosunkach międzynarodowych
(zob. s. 47). Rada Ministrów RP - prowadzi politykę zagraniczną państwa, określa
jej główne kierunki, zawiera umowy międzynarodowe. Sejm RP - kontroluje działania rządu na arenie międzynarodowej oraz
decyduje o wojnie i pokoju.
Minister spraw zagranicznych - reprezentuje państwo i chroni jego interesy w stosunkach międzynarodowych, prowadzi rokowania, podpisuje umowy międzynarodowe,
kieruje działalnością placówek zagranicznych państwa.
Ministrowie spraw zagranicznych
III RP
Krzysztof S ku b i szewski [1989-1993)
Andrzej Olechowski (1993-1995)
Władysław Bartoszewski (l 995) Dariusz Rosati (1995-1997) Bronisław
Geremek (1997-2000) Władysław Bartoszewski (2000-2001) Włodzimierz
Cimoszewicz (2001-2005) Adam Daniel Rotfeld (2005) Stefan Meller
(2005-2000) Anna Fotyga (2000-2007)
Radosław Sikorski (od 2007)
Organy zewnętrzne
Ambasady (stałe misje dyplomatyczne)
- ich zadaniem jest reprezentowanie państwa w państwie przyjmującym", ochrona jego interesów oraz interesów jego
obywateli, prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego, rozwijanie
przyjaznych stosunków między państwami, a także zbieranie legalnymi sposobami informacji o państwie przyjmującym. Konsulaty - ich głównym zadaniem
jest ochrona w państwie przyjmującym
interesów własnego państwa, jego obywateli oraz osób prawnych. Zajmują się
między innymi rozwijaniem stosunków
gospodarczych, kulturalnych i naukowych
między państwami, wydawaniem paszportów, wiz, udzielaniem pomocy obywatelom, którzy znaleźli się w trudnej
sytuacji (np. zostali aresztowani), a także
pełnią funkcje urzędnika stanu cywilnego
(udzielają ślubów cywilnych). Misje
specjalne - są to delegacje wysłane za
granicę w celu załatwienia jakichś
spraw. Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych - ich zadaniem jest utrzymywanie stałego kontaktu
z władzami organizacji, reprezentowanie
stanowiska państwa i ochrona jego interesów.
Państwo przyjmujące - państwo, na którego terenie znajduje się ambasada
czy konsulat.
Geneza i rozwój Unii Europejskiej
Czym jest Unia Europejska?
Unia Europejska jest międzynarodową organizacją gospodarczo-polityczną o charakterze ponadpaństwowym*.
Unia jest tworem wyjątkowym, który nie ma swego odpowiednika we współczesnym świecie ani w historii.
UE jednoczy suwerenne państwo narodowe, które przekazały
część swoich uprawnień jej organom.
W ramach UE państwa współpracują ze sobą w trzech głównych dziedzinach:
gospodarce, polityce zagranicznej oraz wymiaru sprawiedliwości i walki
z przestępczością.
UE działa na podstawie dwóch podstawowych zasad: pomocniczości, która
mówi, że poza obszarami leżącymi w kompetencji organów Unii mogą one
podejmować działania tylko wtedy i takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być zrealizowane przez państwa członkowskie, oraz
solidarności, która zakłada, że wartości, na jakich opiera się Unia, stanowią
dobro nadrzędne nad interesami poszczególnych państw.
Obszary współpracy w Unii Europejskiej
Gospodarka
Państwa tworzą unię
gospodarczą, w której
ramach panuje swobodny
przepływ towarów, ludzi,
kapitału i usług oraz koordynuje się politykę w różnych
dziedzinach gospodarki (rolnej, przemysłowej, handlowej). Część państw
(w 2011 r. -17) tworzy unię
walutową (wspólna waluta euro).
Polityka zagraniczna
i bezpieczeństwa
Koordynacja działań państw w
celu zachowania pokoju,
umacniania bezpieczeństwa,
promocji wspólnych wartości
oraz rozwijania współpracy
międzynarodowej. Państwa
realizują te cele w drodze wymiany informacji, ustalania
wspólnych stanowisk
i podejmowaniu wspólnych
akcji (m.in. misje wojskowe).
Wymiar sprawiedliwości
i walka z przestępczością
Współpraca państw członkowskich ma na celu zapewnienie
obywatelom UE wysokiego
poziomu bezpieczeństwa i
sprawiedliwości oraz skuteczną ochronę wól n ości. Państwa
realizują te cele poprzez podejmowanie wspólnych działań w dziedzinie współpracy
policyjnej i sądowej w sprawach zwalczania przestępczości zorganizowanej, terroryzmu, handlu narkotykami,
handlu ludźmi
i bronią.
Przyczyny integracji* europejskiej
Obawa przed wybuchem w przyszłości kolejnej wojny między państwami Europy (niebezpieczeństwo odrodzenia się gospodarczej i politycznej potęgi Niemiec, w sytuacji
gdyby pozostawały w izolacji międzynarodowej). Wzrost zagrożenia
ze strony komunistycznego Związku
Radzieckiego i jego sojuszników.
Chęć szybszego zwalczenia niedostatku oraz odbudowy gospodarek
zrujnowanych po II wojnie światowej. Dążenie państw europejskich
do odzyskania dawnej pozycji na
świecie, którą utraciły w wyniku II
wojny światowej.
Symbole Unii Europejskiej
Flaga - widnieje na niej 12 gwiazd
(liczba 12 jest symbolem jedności
i doskonałości) na lazurowym tle.
Hymn Unii Europejskiej - od 1986
roku hymnem Unii Europejskiej
jest „Oda do radości" - fragment IX
symfonii Ludwiga von Beethovena.
Jako tekst wykorzystano utwór niemieckiego poety Fryderyka Schillera.
9 maja - Dzień Europy - ustanowiony w rocznicę przedstawienia
planu Schumana.
motto UE - „Zjednoczona w różnorodności" — zostało ogłoszone w
2000 roku na sesji Parlamentu Europejskiego.
Organizacja ponadpaństwowa organizacja, której organy mogą nakładać na państwa członkowskie
zobowiązania na podstawie decyzji
podejmowanych większością głosów.
Integracja - proces tworzenia całości z pewnych części, zespolenie kilku elementów w jedną całość.
Kalendarium integracji europejskiej
1950 - francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman ogłosił plan, który przewidywał ścisłą współpracę Francji i Republiki Federalnej Niemiec (RFN) w sektorze węgla i stali (tzw. plan Schumana).
1951 -podpisanie traktatu paryskiego, na mocy którego utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). Oprócz Francji J RFN do ugrupowania przystąpiły Belgia,
Holandia, Luksemburg i Włochy.
l 957 - podpisanie przez sześć państw tworzących EWWiS traktatów rzymskich, na mocy
których utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom).
1965 - podpisanie traktatu fuzyjnego, na mocy którego nastąpiło połączenie władz wykonawczych EWWiS, Euratomu i EWG.
1973 — przystąpienie do Wspólnot Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii.
l 979 - odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego.
l 981 - przystąpienie do Wspólnot Grecji.
l 985 - podpisanie traktatu z Schengen, który przewidywał stopniowe znoszenie kontroli
na granicach wewnętrznych Wspólnot. Wystąpienie Grenlandii ze Wspólnot Europejskich,
l 986 - przystąpienie do Wspólnot Hiszpanii i Portugalii.
l 990 - nastąpiło zjednoczenie Niemiec. W granicach Wspólnot znalazł się obszar byłej
Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
l 992 - podpisanie traktatu z Maastricht. Na jego mocy powołano do życia Unię Europejską.
l 995 - przystąpienie do UE Szwecji, Finlandii i Austrii.
l 997 - podpisanie traktatu amsterdamskiego, reformującego Unię Europejską.
2001 - podpisanie traktatu nicejskiego, który przygotowywał UE do kolejnego rozszerzenia.
2004 - przystąpienie do UE Polski, Węgier, Czech, Słowacji, Słowenii, Malty, Cypru, Litwy, Łotwy i Estonii.
2007 - przystąpienie do UE Rumunii i Bułgarii.
2007 - podpisanie traktatu lizbońskiego reformującego U E. Traktat wszedł wżycie l grudnia
2009 roku.
Postanowienia traktatu z Maastricht
wprowadzenie nazwy „Unia Europejska" zapowiedź wprowadzenia wspólnej waluty - euro
określenie zasady pomocniczości, wprowadzenie obywatelstwa europejskiego ustanowienie nowych instytucji: Komitetu Regionów i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich
ustanowienie procedury współdecydowania określenie zakresu spraw objętych w Radzie
UE kwalifikowaną większością głosów
Traktat z Maastricht został podpisany 7 lutego 1992 roku
zwiększenie rangi Parlamentu Europejskiego pogłębienie dotychczasowej współpracy i poszerzenie jej o nowe zadania, na przykład w dziedzinie ochrony środowiska ustanowienie
Funduszu Spójności ustanowienie procedury współpracy w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa ustanowienie procedury współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości
i spraw wewnętrznych
Budżet Unii Europejskiej
Źródła dochodów budżetu Unii Europejskiej: składka uiszczana przez państwa członkowskie w wysokości zależnej dochodu narodowego bruttto (ok. 76% środków wpływających
do budżetu) opłaty celne pobierane od towarów sprowadzanych z krajów nienależących do
UE (ok. 12%) wpływy z podatku VAT (ok- 11%) pozostałe źródła dochodów, między innymi podatki od wynagrodzeń pracowników instytucji UE, kary nakładane na przedsiębiorstwa (ok. 1%)
Postanowienia traktatu z Lizbony
przekształcenie Unii Europejskiej w organizację międzynarodową, poszerzenie kompetencji UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (ustanowienie urzędu wysokiego przedstawiciela ds. zagranicznych I polityki bezpieczeństwa) zwiększenie uprawnień prawodawczych Parlamentu Europejskiego, przyznanie parlamentom krajów członkowskich prawa do zgłaszania uwag w odniesieniu do projektów aktów prawnych i do
sprawdzania, czy Unia nie przekroczyła swoich kompetencji ustanowienie urzędu stałego
przewodniczącego Rady Europejskiej, który przewodniczy jej obradom oraz zapewnia
przygotowanie i ciągłość jej prac, zmiana zasad głosowania w Radzie Unii Europejskiej
(głosowanie większością kwalifikowaną rozszerzono na nowe obszary polityki, a od 2011
r. zmieni się sposób obliczania większości kwalifikowanej).
Uroczystość podpisania traktatu lizbońskiego
Obywatelstwo Unii Europejskiej
Obywatelstwo europejskie zostało wprowadzone na mocy traktatu z Maastricht. Obywatelstwo unijne nie zastępuje obywatelstwa państwa członkowskich, lecz z niego wynika i stanowi jego uzupełnienie (utrata obywatelstwa państwa członkowskiego oznacza utratę obywatelstwa UE). Poza regulacją unijną pozostają wzajemne relacje pomiędzy obywatelem i jego
państwem (wzajemne prawa i obowiązki). Obywatele Unii korzystają z praw ustanowionych w
traktacie i podlegają obowiązkom tam określonym. Obywatelom UE przysługują następujące
prawa: swoboda poruszania się i przebywania na terenie wszystkich państw należących do
UE czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych oraz do Parlamentu Europejskiego w państwie, w którym mieszkają prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej
i konsularnej placówek wszystkich państw UE prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego oraz zwracania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich prawo
dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady UE i Komisji Europejskiej
Instytucje Unii Europejskiej
Rada Europejska
Rada jest instytucją nadrzędną wobec wszystkich innych organów UE. Jej działalność
nie jest ściśle sformalizowana. W jej skład wchodzą szefowie państw i rządów, którym towarzyszą ministrowie państw zagranicznych oraz przewodniczący Komisji Europejskiej.
Na jej czele stoi przewodniczący (nazywany Prezydentem Unii Europejskiej), wybierany na
2,5 roku. Od 1 maja 2004 r. Rada spotyka się co najmniej 2 razy w roku w Brukseli
(tzw. szczyty europejskie),
Zadania Rady Europejskiej
wytyczanie kierunków rozwoju UE
koordynacja polityki zagranicznej państw członkowskich
podejmowanie decyzji w sprawie przyjęcia nowych członków
Rada Unii Europejskiej
Główny organ decyzyjny Unii Europejskiej. Zasiadają w nim odpowiedni ministrowie (w zależności od tematu obrad) reprezentujący poszczególne państwa członkowskie. Większość decyzji Rada podejmuje kwalifikowaną większością głosów. Liczba głosów, jaką dysponują poszczególne państwa, jest zróżnicowana, na przykład Niemcy czy Francja mają ich po 29,
a niewielka Malta zaledwie 3 (Polska ma 27 głosów).
Zadania Rady UE
uchwalanie prawa unijnego
koordynacja polityki gospodarczej państw członkowskich
kierowanie polityką zagraniczną UE
mianowanie członków innych organów
Komisja Europejska
Organ o charakterze wykonawczym, spełnia funkcje zbliżone do rządów państw członkowskich. W jej skład wchodzi 27 komisarzy (po jednym z każdego kraju), którzy mają
obowiązek działać w interesie UE. Każdy z komisarzy ponosi odpowiedzialność za jedną
z dziedzin polityki UE. Komisja spotyka się raz w tygodniu, najczęściej w środę. Jej posiedzenia są tajne.
Zadania Komisji Europejskiej
kierowanie bieżącą działalnością UE
przygotowywanie projektów aktów prawnych wykonywanie budżetu
nadzór nad przestrzeganiem przez państwa prawa unijnego
reprezentowanie UE na arenie międzynarodowej
Parlament Europejski
Organ o charakterze opiniodawczo-doradczym i prawodawczym. Reprezentuje obywateli
Unii Europejskiej. Wybierany w wyborach powszechnych na 5 letnią kadencję.
Obecnie (2013 r.) Parlament Europejski liczy 754 postów, wśród których jest 51 przedstawicieli Polski. Posłowie nie są zorganizowani w grupy narodowościowe, lecz podzieleni na
frakcje polityczne. Największe z nich to Grupa Europejskiej Partii Ludowej, Postępowy Sojusz Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim oraz Grupa Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy.
Zadania Parlamentu Europejskiego
uczestniczy w tworzeniu prawa
uczestniczy w uchwalaniu budżetu
pełni funkcje kontrolne wobec Komisji -może udzielić jej wotum nieufności
Trybunał Sprawiedliwości
Najwyższy organ sądowy Unii Europejskiej.
Skład stanowi 27 sędziów powoływanych na 6 letnią kadencję (po jednym z każdego państwa
członkowskiego) oraz 5 rzeczników generalnych (adwokatów).
Trybunat zajmuje się rozstrzyganiem sporów między państwami członkowskimi oraz między
nimi a organami Unii. Bada także zgodność aktów prawnych wydawanych przez organy UE
z traktatami oraz dokonuje oficjalnej wykładni prawa unijnego.
Trybunał Obrachunkowy
Kontroluje wszystkie dochody i wydatki instytucji unijnych, bada prawidłowość przychodów i rozchodów budżetu UE. W jego skład wchodzi 27 członków powoływanych na 6-letnią
kadencję przez Radę UE.
Organy pomocnicze UE
Komitet Ekonomiczno-Społeczny- wyraża opinie na temat polityki gospodarczej i społecznej
UE Komitet Regionów - reprezentuje i chroni interesy samorządów z państw członkowskich
Europejski Bank Centralny - prowadzi politykę pieniężną UE, emituje euro.
Polska w Unii Europejskiej
Kalendarium integracji Polski z UE
wrzesień l988 r. - Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z EWG;
wrzesień 1989 r. - Polska i EWG podpisały umowę w sprawie handlu i współpracy gospodarczej;
maj 1 990 r. - Polska złożyła w Komisji Europejskiej w Brukseli oficjalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji w sprawie stowarzyszenia ze Wspólnotami Europejskimi;
grudzień 1991 r. - podpisanie w Brukseli Układu Europejskiego, który ustanawiał stowarzyszenie między Polską a Wspólnotą Europejską oraz ich państwami członkowskimi.
Układ ten wszedł w życie w 1994 roku;
czerwiec 1993 r. - Rada Europejska wyraziła wolę przyjęcia do UE krajów stowarzyszonych
i sformułowała kryteria tego rozszerzenia (tzw. kryteria kopenhaskie); kwiecień l 994 r. Polska złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej;
marzec l 998 r. - oficjalnie rozpoczęto negocjacje w sprawie członkostwa z 6 państwami
kandydującymi, w tym z Polską;
grudzień 2002 r. - podczas szczytu w Kopenhadze Rada
Europejska podjęła decyzję o zakończeniu negocjacji
akcesyjnych;
16 kwietnia 2003 r. - w Atenach przedstawiciele 15
państw członkowskich i 10 przystępujących do Unii
(w tym Polski) podpisali Traktat akcesyjny;
7-8 czerwca 2003 r, -w Polsce przeprowadzono referendum akcesyjne. Wzięło w nim udział blisko 60%
uprawnionych obywateli. Za przystąpieniem Polski
do Unii Europejskiej opowiedziało się 77,5% głosujących ;
l maja 2004 r. - Traktat akcesyjny wszedł w życie. Polska stała się członkiem Unii
Europejskiej.
Polska w UE
Jak każde państwo członkowskie, Polska ma swoich przedstawicieli w instytucjach. W Parlamencie zasiada 50 polskich przedstawicieli, zaś w Radzie UE Polska dysponuje 27 głosami
(więcej, bo po 29 głosów mają tylko Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy).
Członkostwo w UE pociąga za sobą skutki finansowe. Z jednej strony Polska wpłaca do budżetu UE składkę członkowską, z drugiej napływają do naszego kraju unijne pieniądze. Polska
jest beneficjentem netto, czyli więcej otrzymuje z budżetu, niż do niego wpłaca. Pieniądze
unijne są przekazywane w ramach kilku funduszy, l grudnia 2007 roku Polska przystąpiła
do strefy Schengen, co wiąże się ze zniesieniem kontroli na granicach między państwami
należącymi do strefy. Obywatel Polski, udając się do innego państwa należącego do strefy,
może przekroczyć granicę bez konieczności zatrzymywania się i okazywania dokumentów.
W dziedzinie polityki zagranicznej członkostwo przyniosło wzmocnienie pozycji Polski na
arenie międzynarodowej. Polska stara się wykorzystać obecność w UE do wzmocnienia
swojej pozycji w relacjach z Rosją, zapewnienia sobie bezpieczeństwa energetycznego
(stworzenie rozwiązań zapewniających pomoc każdemu państwu UE, któremu zagraża odcięcie dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego] oraz rozwoju i zacieśnienia współpracy
między UE a Ukrainą, Białorusią, Mołdawią, Gruzją, Armenią, Azerbejdżanem w ramach
programu Partnerstwo Wschodnie (Polska współtworzyła ten program). Polska opowiada
się także za dalszym poszerzeniem UE na wschód, zwłaszcza o Ukrainę.
Polityka regionalna i spójności UE a Polska
Celem polityki regionalnej i spójności Unii Europejskiej jest zmniejszenie różnic w rozwoju gospodarczym i poziomie życia w różnych regionach Unii Europejskiej.
Różnice w rozwoju między regionami ujawniły się po rozszerzeniu UE na wschód w 2004
i 2007 roku, gdy przystąpiły do niej słabiej rozwinięte gospodarczo państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Polityka regionalna realizowana jest za pomocą funduszy strukturalnych
(Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego) oraz
Funduszu Spójności. W latach 2007-2013 Polska otrzyma z funduszy europejskich ponad
67,3 mld euro. Jest to 20% wszystkich środków przeznaczonych przez UE na politykę spójności. Środki te są wydawane w ramach programów operacyjnych: l6 regionalnych (program taki ma każde województwo) i 5 sektorowych (np. Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej).
O wsparcie z funduszy unijnych mogą ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego, administracja rządowa, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, szkoły, uczelnie, kościoły,
euroregiony, a nawet obywatele.
Fundusze unijne
Europejski Fundusz Społeczny - celem
jest osiągnięcie wysokiego poziomu zatrudnienia, poprzez wspieranie bezrobotnych, organizację szkoleń, wyrównywanie
szans kobiet i mężczyzn. Europejski
Fundusz Rozwoju Regionalnego - jego
celem jest zmniejszanie różnic w rozwoju
między różnymi regionami w UE poprzez
rozwój infrastruktury* czy wspieranie małych
i
średnich
przedsiębiorstw.
Fundusz Spójności - jego celem jest
wsparcie rozwoju słabiej rozwiniętych
państw, głównie poprzez inwestycje w
dziedzinie transportu (autostrady) i ochrony środowiska.
Euroregiony na granicach Polski. Euroregiony są formami współpracy przygranicznej między jednostkami samorządowymi różnych państw. Są one tworzone w celu wspierania rozwoju gospodarczego obszarów przygranicznych, budowy ponadregionalnej infrastruktury, rozwoju ruchu turystycznego, ochrony środowisko i dziedzictwo kulturowego.
Infrastruktura - urządzenia i instytucje niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa, na przykład drogi, porty, kolej, elektrownie, szkoły itp.
Polska w NATO
Czym jest NATO?
NATO (L ang. North Atlantic Treaty Organization), nazywane też Paktem Północnoatlantyckim, jest sojuszem polityczno-wojskowym, NATO powołano do życia w Waszyngtonie
w 1949 roku w celu zapewnienia bezpieczeństwa przed radzieckim zagrożeniem. Układ
podpisało 12 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Kanada i Stany Zjednoczone. W następnych
latach do Paktu przystąpiły kolejne państwa, a po upadku komunizmu w Europie państwa,
które wcześniej należały do konkurencyjnego Układu Warszawskiego, w tym Polska
Członkowie zobowiązują się udzielać sobie pomocy, także wojskowej, w sytuacji, gdyby
któreś z nich padło ofiarą agresji. Agresja na jedno z państw członkowskich jest traktowana jak napaść na wszystkie. Kwatera Główna Paktu Północnoatlantyckiego znajduje się
w Brukseli.
Najważniejsze organy NATO
Rada Północnoatlantycka - najważniejszy organ polityczny NATO, podejmuje
główne decyzje dotyczące sojuszu. W jej skład wchodzą przedstawiciele wszystkich
państw członkowskich. Decyzje Rady Północnoatlantyckiej są podejmowane na zasadzie kompromisu i ogólnej zgody.
Komitet Wojskowy - najważniejszy organ wojskowy Paktu. W jego skład wchodzą szefowie sztabów państw członkowskich,
Sekretarz Generalny NATO - wybierany na czteroletnią kadencję przez Radę,
Prowadzi obrady najważniejszych organów Paktu i reprezentuje go na arenie międzynarodowej.
Rozwój NATO w Europie
Cele i zadania NATO
współpraca i rozwijanie przyjaznych
stosunków międzynarodowych
- rozwiązywanie sporów międzynarodowych metodami pokojowymi
wzajemna pomoc, w tym wojskowa,
w razie napaści na którekolwiek
z państw członkowskich
- wzmacnianie potencjału obronnego
państw członkowskich
koordynacja polityki wojskowej i obronnej państw członkowskich
Operacje pokojowe NATO
• W l 991 roku NATO przyjęło Koncepcję
Strategicznego Sojuszu, która przewidywała
możliwość
uczestniczenia
w operacjach pokojowych.
• Warunkiem uczestnictwa jest sprawowanie kierownictwa nad operacją uznaną
przez organizację
międzynarodową
(ONZ,
OBWE),
zgoda wszystkich
członków organizacji i jej bezstronność
wobec stron konfliktu, zgoda stron konfliktu na rozlokowanie sił wciskowych.
• Strategia Sojuszu dopuszcza także przeprowadzanie przez NATO operacji wymuszania pokoju — interwencji militarnych w celu przywrócenia pokoju w rejonie konfliktu, bez pytania jego stron
o zgodę na takie działania.
Do najważniejszych operacji NATO należą: Siły Implemetacyjne (IFOR) w Bośni i Hercegowinie w latach 1995-1996,
Siły Stabilizacyjne (SFOR) w Bośni i
Hercegowinie w latach 1996-2004,
Atak Powietrzny NATO na Jugosławię
bez zgody Rady Bezpieczeństwa ONZ w
1999 roku, Kosovo Force w Kosowie od
1999 roku, Międzynarodowe Siły
Wspierające Bezpieczeństwo (ISAF) w
Afganistanie od 2001 roku.
Udział Polski w NATO
12 marca 1999 roku Polska przystąpiła do
Sojuszu Północnoatlantyckiego. Układ ten
stanowi podstawę bezpieczeństwa naszego
kraju. Polska, funkcjonując w ramach NATO, stawia sobie za cel wzmocnienie politycznego znaczenia Paktu, rozwój dialogu
między USA a Unią Europejską, o także
dalsze rozszerzenie Paktu na wschód,
zwłaszcza o Ukrainę. Polska aktywnie
uczestniczy w działaniach NATO w dziedzinie kontroli zbrojeń i rozbrojenia, walki
z terroryzmem, współpracy Sojuszu z Rosją
i Ukrainą, współpracy naukowej między
specjalistami z różnych państw. Polscy żołnierze uczestniczyli w misji wojskowej NATO w Bośni i Hercegowinie w ramach
SFOR, a obecnie biorą udział w misji Kosovo Force w Kosowie oraz w Międzynarodowych Siłach Wsparcia Bezpieczeństwa
(ISAF) w Afganistanie.
Struktura sit zbrojnych NATO
Siły reagowania - w ich skład wchodzą jednostki narodowe i międzynarodowe wszystkich
rodzajów wojsk. Dzielą się na siły natychmiastowego reagowania utrzymywane w ciągłej
gotowości bojowej (l 5 tyś. żołnierzy) i siły szybkiego reagowania (ok. 50 brygad). Główne
siły obrony - składają się z jednostek narodowych i międzynarodowych w różnym stopniu gotowości bojowej. Łącznie tworzą one 7 korpusów złożonych z ok. 14 dywizji. Są
podstawą struktury obronnej NATO, a ich użycie jest przewidziane w wypadku długotrwałych konfliktów.
Siły wzmocnienia - jednostki pozostające w różnym stopniu gotowości, które mogą być
użyte w każdym regionie. W ich skład wchodzi kilka dywizji pancernych i zmechanizowanych z USA i Wielkiej Brytanii.
Czym był Układ Warszawski?
Układ Warszawski był konkurencyjnym wobec NATO blokiem militarnym grupującym
Związek Radziecki i państwa od niego uzależnione w Europie Środkowo-Wschodniej,
w tym Polskę. Oficjalnie był on układem obronnym. Gwarantował, że w przypadku napaści zbrojnej na któreś z państw członkowskich pozostałe udzielą mu pomocy, włącznie z pomocą zbrojną. Układ Warszawski istniał w latach 1955-1 991. Był przede wszystkim narzędziem, za pomocą którego ZSRR kontrolował swoich sojuszników. Dowódcami wojsk układu byli Rosjanie, a na obszarach państw członkowskich stacjonowały wojska radzieckie.
Rozkład układu rozpoczął się po upadku komunizmu w Europie. Formalnie rozwiązano
go w lipcu 1991 roku.
Polska w ONZ
Czym jest ONZ?
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) jest organizacją międzynarodową, do której
należy zdecydowana większość Istniejących państw (w 2011 r.- 192). Organizacja powstała w 1945 roku. Jej siedzibą jest Nowy Jork. Celem ONZ jest utrzymanie pokoju na świecie, tłumienie wojen, rozwijanie współpracy międzynarodowej, ochrona praw człowieka i wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego państw. Z ONZ ściśle współpracuje kilkanaście niezależnych organizacji (tzw. organizacje wyspecjalizowane), które realizują zadania ONZ.
Organy ONZ
Zgromadzenie Ogólne (ZO) - organ, w którym zasiadają przedstawicie wszystkich państw. Decyduje o członkostwie, uchwala budżet, wybiera skład innych organów oraz uchwala deklaracje* we wszystkich sprawach będących przedmiotem działalności ONZ.
Rada Bezpieczeństwa (RB) -odpowiada za utrzymanie pokoju na świecie. W przypadku
wybuchu konfliktu może podjąć decyzję w wysłaniu w rejon konfliktu sił pokojowych. Składa się z l 5 członków, z czego 5 (USA, Rosja, Francja, Chiny I Wielka Brytania) to członkowie stali. Pozostałych wybiera ZO na dwuletnią kadencję. Członkowie stall dysponują
prawem weta.
Rada Gospodarczo-Społeczna - jej celem jest rozwiązywanie problemów gospodarczych
i społecznych. Składa się 54 członków wybieranych przez ZO. Rada Powiernicza - jej
zadaniem jest zarządzanie terytoriami powierniczymi*. Obecnie jej działalność jest zawieszona. Sekretariat - organizuje i koordynuje prace innych organów. Na jego czele stoi sekretarz generalny, który między innymi reprezentuje organizację w stosunkach z państwami I innymi organizacjami.
Wybrane obszary działalności ONZ
Utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. ONZ stosuje różne metody rozwiązywania konfliktów, m.in. uchwala deklaracje, prowadzi mediacje między zwaśnionymi stronami. Najskuteczniejszą formą działania są misje pokojowe wysyłane w rejony konfliktu w celu
nadzorowania wprowadzenia porozumień pokojowych, tworzenia stref rozdzielających
zwaśnione strony lub nadzorowania zawieszenia broni, W misjach biorą udział żołnierze
z państw członkowskich, policjanci, obserwatorzy i personel cywilny. Obecnie trwa kilkanaście takich misji, z czego dwie w Europie (Kosowo I Cypr).
Rozwiązywanie problemów społecznych, politycznych i gospodarczych. Realizowane są te
cele za pomocą konferencji, deklaracji, programów, raportów, tworzenia wyspecjalizowanych agencji, które zajmują się rozwiązywaniem konkretnych problemów, na przykład UNICEF. Ochrona praw człowieka
Deklaracja - w stosunkach międzynarodowych oświadczenie lub zbiór postulatów niewiążący dla państw. Terytorium powiernicze - niesamodzielne terytorium, zarządzane przez
jakieś państwo i pozostające pod kontrolą ONZ.
Organizacje wyspecjalizowane ONZ
Nazwa
Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)
Data po-
Siedziba wstania
Genewa
1919
Rzym
1945
Rzym
1970
Genewa
1945
Paryż
1946
Genewa
1932
Berno
1874
Światowa Organizacja Własności intelektualnej (WIPO)
Genewa
1970
Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO)
Genewa
1947
Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO|
Londyn
1948
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia
i Rolnictwa (FAO)
Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa (IFAD)
Światowo Organizacja Zdrowia (WHO)
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki
i Kultury (UNESCO)
Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU)
Powszechny Związek Pocztowy (UPU]
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju PrzeWiedeń
mysłowego (UNIDO)
Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego
Montreal
(ICAO)
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF)
Waszyngton
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD)
Waszyngton
Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC)
Waszyngton
Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDĄ)
Waszyngton
1966
1947
1947
1945
1950
1960
Polska w ONZ
Od powstania ONZ Polska jest jednym z najaktywniejszych jej członków.
Polska działa aktywnie na rzecz ograniczenia zbrojeń. Bierze udział w pracach
Konferencji w sprawie Rozbrojenia* oraz wyszła z wieloma inicjatywami, na przykład w l 957 roku przedstawiła plan utworzenia w Europie Środkowej strefy bezatomowej (tzw. plan Rapackiego).
Inny obszar aktywności Polski to ochrona praw człowieka. Z jej inicjatywy
w l959 roku Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Deklarację Praw Dziecka,
a w l990 roku Konwencję Praw Dziecka. Polska uczestniczy w pracach głó wnych
organów ONZ. Wielokrotnie była niestałym członkiem Rady Bezpieczeństwo (ostatni raz w latach l996-1997] oraz Rady Społeczno-Gospodarczej (ostatni raz w latach
2008-2010).
Przez wiele lat Polska brała aktywny udział w misjach pokojowych ONZ (wyst awiała najwięcej personelu mundurowego spośród wszystkich państw Unii Europejskiej). Polskie jednostki wojskowe pełniły służbę między innymi na Wzgórzach Golan (pogranicze syryjsko-izraelskie), w południowym Libanie, Czadzie i w Kosowie. W 2009 roku Polska wycofała się z uczestnictwa w misjach ONZ.
Konferencja w sprawie Rozbrojenia - forum negocjacji rozbrojeniowych w ramach
ONZ; w jej pracach uczestniczy 66 państw.
Problemy współczesnego świata
Bogata Północ i biedne Południe
Podział na bogatą Północ i biedne Południe (tzw. kraje rozwijające się) nie do końca pokrywa się z geograficznym podziałem na półkule północną i południową, gdyż do Północy zalicza się bogatą Australię, a do Południa większą część Azji. Kraje wysoko rozwinięte osiągają roczny krajowy produkt brutto na mieszkańca powyżej 10 tyś. dolarów, a najbiedniejsze nie
przekraczają 2 tyś. dolarów.
W najbiedniejszych krajach żyje połowa mieszkańców świata, a około miliard ludzi musi się
wyżywić za jednego dolara dziennie. Z głodu umiera rocznie 30 min ludzi.
Główne przyczyny ubóstwa w krajach Południa to: duży przyrost naturalny, wolny przyrost
PKB, niskie ceny surowców i produktów rolnych, duże zadłużenie i konieczność spłaty kredytów, niski poziom inwestycji, źle funkcjonujące i skorumpowane instytucje państwowe.
Państwa najlepiej rozwinięte i organizacje międzynarodowe podejmują różne działania na
rzecz likwidacji ubóstwa w krajach rozwijających się. Między innymi wspierają finansowo (w
formie kredytów i darowizn) rozwój przemysłu, szkolnictwa, służby zdrowia, anulują część
ich zadłużenie, obniżają stawki celne na produkty pochodzące z tych państw oraz udzielają
pomocy technicznej {pomoc doradców i ekspertów z różnych dziedzin).
Państwo
Kontynent
PKB na 1 mieszkańca (w tyś. dol.)
Luksemburg
Europa
78,0
Stany Zjednoczone
Ameryka Pn.
40,4
Holandia
Niemcy
Japonia
Polska
Brazylia
Chiny
Indie
Kambodża
Czad
Etiopia
Europa
Europa
Azja
Europa
Ameryka Pd.
Azja
Azja
Azja
Afryka
Afryka
39,2
34,1
32,0
17,9
10,2
6,6
3,1
1,9
1,6
0,9
Inną formą pomocy krajom rozwijającym się jest pomoc humanitarna, skierowana bezpośrednio (z pominięciem rządów) do ludności znajdującej się w trudnej sytuacji na skutek klęsk żywiołowych czy wojen. Pomoc taką świadczą najczęściej organizacje pozarządowe (np. Polska Akcja Humanitarna), kościoły, a także państwa i organizacje międzynarodowe (np. Unia Europejska).
Wielkość Wskaźnika Rozwoju Społecznego - HDI na świecie. Wskaźnik len oblicza się,
biorąc pod uwagę średnią długość życia, poziom scholaryzacji, wskaźnik umiejętności
czytanie ze zrozumieniem i pisania oraz wartość PKB no jednego mieszkańca. Wskaźnik
przyjmuje wątłość od O do 1, przy czym O oznacza kraje najsłabiej rozwinięte,
a 1 - najlepiej.
Poziom wyżywienia ludności świata
Imigranci i uchodźcy
Imigracja, czyli opuszczenie przez człowieka rodzinnego kraju i osiedlenie się w innym,
jest powodowana najczęściej względami ekonomicznymi.
Od kilkudziesięciu lat skala tego zjawiska narasta. Rocznie migruje na stale około 1 miliona
ludzi. Większość imigrantów pochodzi z Afryki, Azji, Ameryki Południowej i Środkowej,
o celem emigracji są państwa wysoko rozwinięte - USA, Australia, państwa Europy Zachodniej. W wielu państwach odsetek cudzoziemców w liczbie ludności przekracza l0% np.
w Niemczech, Austrii, USA).
W państwach, do których napływa najwięcej imigrantów, istnieją pewne obostrzenia mające ograniczyć skalę tego zjawiska (np, określa się maksymalną liczbę wpuszczanych imigrantów rocznie). Jednak oprócz imigrantów legalnych do państw tych przybywają rzesze
imigrantów nielegalnych. Niekontrolowana emigracja powoduje wiele problemów społeczno-ekonomicznych. Z powodu bardzo trudnych warunków życia w środowiskach emigrantów szerzy się przestępczość. Narastają także konflikty między obywatelami a cudzoziemcami, no przykład w czasie kryzysów gospodarczych, kiedy emigranci są oskarżani
o odbieranie miejsc pracy rodowitym mieszkańcom. Z drugiej jednak strony w krajach wysoko rozwiniętych emigranci stanowią ważną części systemu gospodarczego państw (m.in.
wykonują niskopłatne proce, których nie chcą wykonywać Europejczycy czy Amerykanie).
Uchodźcy opuszczają swój kraj z obaw./ przed prześladowaniami ze względu no poglądy,
rasę, narodowość czy religię. Prawa uchodźców są zagwarantowane przez prawo międzynarodowe. Zakazuje ono zawracania uchodźców na terytorium, na którym zagraża im niebezpieczeństwo, zobowiązuje państwa do zapewnienia im odpowiednich warunków życia i zagwarantowania przestrzegania podstawowych praw człowieka. Według szacunków różnych
organizacji status uchodźcy ma około 200 min ludzi na całym świecie.
Globalizacja
Globalizacja to proces scalania gospodarek narodowych l rozprzestrzenianie się podobnych zjawisk w polityce, ekonomii, kulturze i życiu społecznym.
Jedną z cech globalizacji w gospodarce jest powstawanie korporacji międzynarodowych,
które prowadzą działalność gospodarczą na całym świecie. Koncerny międzynarodowe zatrudniają setki tysięcy ludzi, a budżety niektórych z nich są większe niż budżety wielu państw.
Globalizację gospodarki wspiera kilka wpływowych organizacji międzynarodowych, zwłaszcza Światowa Organizacja Handlu (WTO), Organizacja Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju (OECD]* czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
Przejawem globalizacji jest także powstanie ogólnoświatowej sieci komunikacyjnej, która
daje możliwość wymiany wielkie] ilości informacji w parę sekund w skali całego globu.
Globalizacja w dziedzinie kultury przejawia się w ujednolicaniu stylu życia, przekazów
medialnych i wartości w skali całego świata.
Z globalizacją wiążą się zarówno szansę, jak i zagrożenia. Wśród szans najczęściej wymienia się upowszechnianie się osiągnięć cywilizacyjnych, demokracji, wygaszenie konfliktów
zbrojnych. Najpoważniejsze zagrożenia to zanik kulturowej różnorodności, wzrost znaczenia wielkich korporacji kosztem państw, utrata przez państwa części suwerenności.
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - międzynarodowa organizacja gospodarcza skupiająca 30 najlepiej rozwiniętych gospodarczo państw demokratycznych,
w tym Polskę.
Choroby cywilizacyjne i epidemie
Jednym z największych problemów społeczeństw wysoko rozwiniętych są choroby cywilizacyjne, czyli choroby związane z rozwojem cywilizacji. Główne przyczyny ich występowania to zanieczyszczenie środowiska, stres, mało aktywny tryb życia.
Wśród chorób cywilizacyjnych najczęściej wymienia się choroby układu krążenia, nowotwory, uzależnienia, choroby psychiczne, otyłość, cukrzycę.
W krajach biedniejszych, zwłaszcza w Afryce i Ameryce Południowej, problemem są choroby zakaźne, w wyniku których rozprzestrzeniania się dochodzi do epidemii.
Współcześnie do niebezpiecznych chorób zakaźnych należą: cholera, dżuma oraz AIDS.
Okresowo pojawiają się także zagrożenia pandemią grypy, która także może powodować
śmierć.
Degradacja środowiska naturalnego
Na skutek rozwoju przemysłu i komunikacji następuje zwiększona emisja do atmosfery
tlenków węgla, siarki, azotu i innych szkodliwych gazów.
Niekorzystne zjawiska związane z zanieczyszczeniem atmosfery to efekt cieplarniany w ciągu najbliższych 50 lat temperatura na Ziemi może się podnieść nawet o 5%, dziura
ozonowa - niszczenie otaczającej Ziemię warstwy ozonowej chroniącej przed szkodliwym
promieniowaniem oraz kwaśne deszcze, czyli rozcieńczone roztwory kwasu siarkowego i
azotowego, które między innymi niszczą roślinność i zatruwają glebę. Niebezpieczne jest
także zmniejszanie powierzchni lasów, zwłaszcza tropikalnych. Lasy produkują tlen oraz
pochłaniają duże ilości dwutlenku węgla, który jest gazem przyczyniającym się do narastania efektu cieplarnianego. Na skutek postępującego zanieczyszczenia środowiska następuje
zmniejszanie się zasobów wody pitnej i degradacja gleby, co jest poważnym problemem w
obliczu szybko zwiększającej się liczby ludności no świecie. Wraz z rosnącym zanieczyszczeniem środowiska zwiększa się rola zasady zrównoważonego rozwoju. Sprowadza się
ona do troski o zaspokajanie potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń, co wiąże się z rozsądnym gospodarowaniem zasobami środowiska bez przekraczania granic ich naturalnej
odnowy. W 1992 roku na Światowym Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro zatwierdzono
program Agenda 21, który jest zbiorem zaleceń dotyczących działań mających no celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju.
Stan środowiska przyrodniczego i zróżnicowanie jakości życia na świecie
Antropopresja - ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze.
Terroryzm
Terroryzm to użycie siły lub przemocy, często wobec bezbronnej ludności cywilnej,
aby zastraszyć społeczeństwo i wymusić na władzach państwa określone zachowania.
Istnieje kilka nurtów terroryzmu, między innymi terroryzm lewacki (np. Czerwone
Brygady), separatystyczno--narodowościowy (np. Irlandzka Armia Republikańska,
Kraj Basków i Wolność), nacjonalistyczny (Zbrojne Komórki Rewolucyjne we Włoszech), narodowowyzwoleńczy (np. Partia Pracujących Kurdystanu) czy religijny (np.
Hezbollah).
Najbardziej znaną współcześnie organizacją terrorystyczną jest AI-Kaida, założona
w 1988 roku przez Osamę bin Ladena, za głównego wroga uznającego świat zachodni. Bin Laden został sprawcą największego w historii świata zamachu - ataku z 11
września 2001 roku na World Trade Center. W wyniku tego ataku zginęło około 3 tyś. ludzi.
Istnieją obawy, że terroryści z AI-Kaidy mogą użyć broni biologicznej, chemicznej lub
atomowej.