Rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród pielęgniarek a

PRACE ORYGINALNE
Renata ADAMEK1
Jadwiga STOCZYŃSKA2
Tomasz MAKSYMIUK1
Monika ZYSNARSKA1
Małgorzata GROMADECKA-SUTKIEWICZ3
Izabella KARA1
Wiesław KALUPA1
Rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród
pielęgniarek a świadomość szkodliwości
nałogu
Zakład Zdrowia Publicznego, Katedry
Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik:
Dr n. med. Tomasz Maksymiuk
Wstęp: Palenie papierosów jest
jednym z niewielu dobrze poznanych
szkodliwych czynników, na które
człowiek dobrowolnie się naraża.
Pielęgniarki postrzegane przez społeczeństwo jako osoby stanowiące
autorytet na polu zdrowia, powinny
wykorzystywać swoje umiejętności i
kompetencje do działań związanych z
profilaktyką i leczeniem uzależnienia
od tytoniu. Dlatego istotna jest postawa pielęgniarek wobec palenia tytoniu.
Rozwiązanie problemu palenia wśród
tej grupy zawodowej ma duże znaczenie zarówno dla pielęgniarek, jak i dla
ich pacjentów.
Cel pracy: Celem głównym pracy
była analiza zjawiska rozpowszechnienia palenia tytoniu wśród personelu
pielęgniarskiego z terenu województwa łódzkiego oraz ocena zakresu posiadanej wiedzy na temat szkodliwości
nałogu.
Materiał i metody: Badaniami
objęto 74 członków personelu pielęgniarskiego: 73 kobiety i 1 mężczyzna.
Badanie przeprowadzona za pomocą
autorskiego kwestionariusza ankiety.
Wyniki: Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że
papierosy pali 40% pielęgniarek. Większość badanych (57%) wypala więcej
niż pół paczki papierosów dziennie,
a najczęstszym powodem jest stres
(47%). Aktualnie palący ankietowani
częściej pochodzili z rodzin, w których
inni członkowie palili papierosy (63%).
Ponad połowie (57%) ankietowanych
nie przeszkadza palenie znajomych
w ich własnym domu. Badanie wykazało, że próby zaprzestania palenia
podejmowało tylko 57% palących;
najczęściej z powodów zdrowotnych.
Główną przyczyną zerwania z nałogiem
przez osoby palące w przeszłości były
względy zdrowotne i finansowe.
Wnioski: Palenie tytoniu przez
personel pielęgniarski jest zjawiskiem
powszechnym. Istotne jest uświadomienie personelowi pielęgniarskiemu
istnienia zależności między zmianą
zachowań zdrowotnych pacjentów,
a postawą osób, które uczą prozdrowotnego stylu życia. Na podstawie
1
Wydział Nauk o Zdrowiu, Wyższa Szkoła
Gospodarki Krajowej w Kutnie
Dziekan:
Prof. dr hab. med. Laura Wołowicka
2
Zakład Socjologii Medycyny, Katedra
Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego
Kierownik:
Dr Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz
3
Dodatkowe słowa kluczowe:
pielęgniarki
palenie tytoniu
nałóg
wiedza
profilaktyka
Additional key words:
nurses
tobacco smoking
addiction
knowledge
prophylaxis
Adres do korespondencji:
Dr n. med. Renata Adamek
Zakład Zdrowia Publicznego Uniwersytet
Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
ul. Dąbrowskiego 79 60-529 Poznań
Tel. (061) 854 68 17 (19)
e-mail: [email protected]
Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10
Prevalence of tobacco smoking among nurses and the
awareness of harmfulness of smoking habit
Introduction: Smoking is one of
several well documented harmful
agents that people voluntarily expose
to. Nurses are considered by society
as the authority in the field of health,
what means that they should take advantage of their accomplishments and
references in procedures concerned
with prophylaxis and smoking habit
treatment. For these reasons - nurses’
attitude to smoking is so crucial. Solving the problem of smoking within
this profession is important for both
nurses and their patients.
Aim: The aim of the research was
the assessment of prevalence of
smoking among the nurses from the
Lodz district and the knowledge about
harmfulness of smoking,
Material and methods: There were
74 respondents taken into account of
nursing personnel: 73 female and 1
male. There was authors’ questionnaire prepared for the study.
Results: Basing on the research
– 40% of the nursing personnel were
smokers. The majority of respondents
(57%) smoke more than the half of
pack of cigarettes and stress is the
most common reason (47%). Currently
smokers more often came from families where other members smoked
cigarettes (63%). More than half of
respondents (57%) do not mind smoking while their friends are in their own
home. Studies showed that only 57 %
smokers undertook attempts to stop
smoking, mostly for health reason.
Health and financial considerations
were the cause of cessation of tobacco
use by smokers in the past.
Conclusion: Smoking by nursing
personnel is wide. It is important to
nursing personnel to be aware of the
existence of the relationship between
change in patient health behavior, and
attitude of persons who learn them
to live healthy. On the basis of selfknowledge regarding the scope of the
harmful effects of smoking tobacco,
the research showed that the level of
knowledge had no significant effect
on health behavior study of nursing
personnel.
969
samooceny zakresu wiedzy dotyczącej szkodliwości palenia tytoniu, wykazano,
że poziom wiedzy nie miał istotnego wpływu na zachowania zdrowotne badanego
personelu pielęgniarskiego.
Wstęp
Rozpowszechnienie nałogu palenia
tytoniu w społeczeństwie polskim jest poważnym problemem społecznym. Palenie
tytoniu jest jednym z głównych czynników
ryzyka wielu chorób. Są to najczęściej
schorzenia układu krążenia, choroby układu
oddechowego i nowotwory złośliwe. Lista
chorób związanych z paleniem ciągle rośnie.
Leczenie tych chorób nie będzie skuteczne,
jeżeli ten czynnik nie zostanie wyeliminowany. Według Światowej Organizacji Zdrowia
papierosy pali ponad miliard ludzi na świecie, a w 2005 roku palenie spowodowało
śmierć około 5,4 mln osób. Każdego roku w
krajach Unii Europejskiej z powodu chorób
odtytoniowych umiera przedwcześnie ponad
80 tysięcy osób, z tego prawie 9 tysięcy w
Polsce [5]. Badania GUS wykazały, że w
2009 roku w Polsce codziennie paliło 30,9%
mężczyzn i 17,9% kobiet. Środowisko medyczne odgrywa zasadniczą rolę w walce z
nikotynizmem [1]. W kontekście szkodliwego
wpływu na zdrowie człowieka, jaki wywołuje dym papierosowy, trudno zrozumieć
tych palaczy, którzy z racji wykonywanego
zawodu, powinni być wolni od nikotyny, np.
lekarze, pielęgniarki, nauczyciele lub pedagodzy. Personel medyczny troszcząc się o
zdrowie ludzi, dąży do jego umacniania i
poprawy jakości życia. Podejmuje szereg
działań związanych z profilaktyką i promocją
zdrowia. Pielęgniarki szczególnie powinny
uświadamiać sobie ciężar odpowiedzialności za biologiczne i społeczne konsekwencje
w zakresie własnych zachowań dotyczących
palenia. Dlatego, aby być wiarygodnym
bardzo ważna jest, poza odpowiednią wiedzą i umiejętnościami nabytymi w trakcie
kształcenia i doskonalenia zawodowego,
przekonaniem o słuszności podejmowanych
działań oraz abstynencja tytoniowa.
Materiał i metoda
Badania przeprowadzono w okresie od kwietnia
do września 2011 r. Objęto nimi 74 respondentów
pracujących w szpitalach i przychodniach na terenie
województwa łódzkiego.
Celem głównym pracy była analiza rozpowszechnienia palenia tytoniu wśród personelu pielęgniarskiego i
ocena zakresu posiadanej wiedzy na temat jego szkodliwości. Cele szczegółowe ukierunkowane zostały na:
1. Poznanie powodów palenia tytoniu.
2. Określenie motywów do podejmowania prób
zaprzestania palenia.
3. Przedstawienie samooceny posiadanej wiedzy
respondentów w zakresie negatywnych skutków palenia
tytoniu.
W badaniach wykorzystano metodę sondażu
diagnostycznego, techniką badawczą była technika ankietowania, zaś narzędziem badawczym - kwestionariusz
ankiety, który zawierał 27 pytań.
Wyniki i omówienie
Charakterystyka badanej grupy
Wśród badanych było 73 (98,6%) kobiety i 1 mężczyzna (1,4%). Zdecydowaną
większość stanowiły osoby między 40 a
50 rokiem życia. Najmłodsza ankietowana
miała 29 lat - pracowała w szpitalu, najstarsza 61 lat - pracował w przychodni. Średnia
970
wieku ankietowanego personelu pielęgniarskiego wyniosła 44 lata, w tym personelu
zatrudnionego w przychodniach - 48 lat,
w szpitalu - 43 lata, w innych placówkach
medycznych - 41 lat.
Rycina 1 przedstawia procentowy
podział ankietowanych w zależności od
miejsca zamieszkania.
W mieście mieszkało 47osób (63,5%),
a na wsi 27osób (36,5%). W szpitalu pracowało 70% (33 osoby) mieszkających w
mieście, a 63% (17osób) mieszkających na
wsi. W przychodni pracowało 26% (12 osób)
mieszkających w mieście i 37% (10 osób)
mieszkających na wsi.
Większość ankietowanego personelu
pielęgniarskiego – 88% miało wykształcenie
średnie, 11% - ukończyło studia licencjackie,
natomiast 1 osoba zadeklarowała ukończenie studiów magisterskich.
Sytuację materialną rodzin badanych
osób przedstawia tabela I.
Sytuację materialną własnej rodziny badani oceniali jako przeciętną - 59% lub jako
dobrą – 31%; 55% pielęgniarek pracujących
w przychodni uważało, że ich sytuacja materialna jest dobra, natomiast 27,3% oceniało
ją jako przeciętną. Przedstawiciele personelu pielęgniarskiego pracującego w szpitalu
sytuację materialną oceniali odwrotnie. U
72% sytuacja materialna była przeciętna, a u
22% - dobra. Tylko 7% ogółu personelu pielęgniarskiego uważało sytuację materialną
swojej rodziny za bardzo dobrą, w tym 9%
personelu pracującego w przychodni i 6%
pracującego w szpitalu. Jako ciężką swoją
sytuację materialną określiło 9% pielęgniarek zatrudnionych w przychodni, wśród osób
pracujących w szpitalu nie było osób, które
tak oceniłyby swoją sytuację. Ponad połowa
mieszkańców wsi (56%) i 62% z miasta
sytuację materialną swoich rodzin oceniło
jako przeciętną, zaś 40% mieszkańców wsi
jako - dobrą i 4% jako - bardzo dobrą. Co
czwarty mieszkaniec miasta (25%) uważał
swoją sytuację materialną za dobrą, zaś 9%
za - bardzo dobrą.
Rozpowszechnienie palenia tytoniu
Rycina 2 przedstawia rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród respondentów.
Większość przebadanego personelu
pielęgniarskiego należało do grupy niepalących, z których prawie połowa deklarowała,
że zaprzestała palenia. Do nałogu palenia
papierosów przyznało się 40% respondentów. Nałóg palenia dotyczył w większym
stopniu pracowników przychodni. Duży
odsetek - 45% osób zatrudnionych w przychodniach zaprzestało palenia.
Rycina 3. przedstawia liczbę wypalanych
dziennie papierosów przez respondentów.
Więcej niż pół paczki papierosów
dziennie paliło 57% osób. Prawie 1 paczkę
papierosów wypalało 27% pielęgniarek,
mniej niż 5 papierosów dziennie wypalało
Tabela I
Sytuacja materialna respondentów.
Financial situation among respondents.
Sytuacja materialna
Szpital
N
%
Przychodnia
N
%
Bardzo dobra
3
6
2
Dobra
11
22
Przeciętna
36
72
Ciężka
Inne
N
Miasto
N
%
Wieś
N
%
9
4
9
1
4
12
55
12
25
11
41
6
27
29
62
15
56
2
9
2
4
2
%
100
Rycina 1
Miejsce zamieszkania respondentów.
The place of living.
Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10
R. Adamek i wsp.
- 20% badanych.
Motywy palenia tytoniu
Spośród motywów palenia tytoniu, 47%
wymieniło redukcję napięcia spowodowanego stresem lub frustracją. Drugim w
kolejności powodem sięgania po papierosa
(44%) okazała się przyjemność, jaką palący
czerpią z samego faktu palenia papierosów.
Niewielki odsetek respondentów (6%) uznał,
palenie tytoniu za dobry sposób nawiązywania kontaktów, zaś 3% badanych paliło tylko
w towarzystwie.
Rycina 2
Rozpowszechnienie palenia tytoniu przez respondentów.
Prevalence of tobacco smoking among respondents.
Rycina 3
Liczba wypalanych dziennie papierosowo przez respondentów.
The number of cigarettes smoked by respondents.
Rycina 4
Przyczyny podejmowania prób zaprzestania palenia tytoniu.
Reason for quitting smoking habit.
Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10
Podejmowane próby zaprzestania
palenia i motywy
Rycina 4 przedstawia częstość podejmowanie prób zaprzestania palenia i
motywy.
Próby zaprzestania palenia zadeklarowało tylko 57% palaczy. Były to następujące
powody:
- zdrowotne -23%,
- strach przed chorobą – 29%,
- finansowe – 29%,
- chęć pozbycia się nałogu – 19%.
Osoby, które nie podejmowały prób
zaprzestania palenia (43%), nie czuły takiej
potrzeby – 23%, 15% badanym osobom
palenie sprawiało przyjemność, zwłaszcza
w towarzystwie – 39% oraz redukowało
napięcie spowodowane stresem – 23%.
Samoocena posiadanej wiedzy
dotyczącej szkodliwości palenia
tytoniu
Rycina 5 przedstawia samoocenę
posiadanej wiedzy na temat szkodliwości
palenia tytoniu.
Ponad połowa ankietowanego personelu pielęgniarskiego oceniała swój poziom
wiedzy na temat szkodliwości palenia tytoniu
jako wystarczający (51%).
Zdecydowana większość osób, które
rzuciły palenie (68%) oraz niepalących
(55%) oceniły swój zasób wiadomości na
wystarczający. Natomiast zaskakujący jest
fakt, że połowa osób palących oceniła swoją
wiedzę jako obszerną, a tylko 13% jako
ograniczoną. Interesujące również jest to,
że aż 36% niepalących określiło poziom
swojej wiedzy jako ograniczony, a 9% jako
obszerny.
Świadomość konsekwencji
zdrowotnych palenia tytoniu
Powszechnie wiadomo, że palenie papierosów negatywnie wpływa na zdrowie.
Bezpośredni związek nikotynizmu udowodniono w grupie wielu jednostek chorobowych m.in. chorób układu krążenia. Badani
wybrali te schorzenia układu sercowo- naczyniowego, na które ich zdaniem palenie
papierosów działa najbardziej negatywnie.
Choroba wieńcowa serca (28%) i zawał serca (23%) to najczęściej wymieniane przez
ankietowanych schorzenia z grupy chorób
układu krążenia, na które niekorzystnie
wpływa nikotynizm. Wśród odpowiedzi trafiło się również stwierdzenie (1 osoba), że
palenie papierosów nie ma żadnego wpływu
na choroby układu sercowo- naczyniowego.
Biorąc pod uwagę swoje doświadczenie
zawodowe 60% badanych wymieniało raka
płuca jako najczęściej występującą chorobę
971
Istotna zatem jest potrzeba edukacji
pracowników służby zdrowia w zakresie
technik relaksacji i właściwych metod profilaktyki tytoniowej.
Rycina 5
Samoocena zakresu posiadanej wiedzy na temat szkodliwości palenia tytoniu.
Self-assessment of knowledge about harmful effects of tobacco smoking.
spowodowaną paleniem tytoniu.
Pozytywnym zjawiskiem jest fakt, że
personel pielęgniarski zawsze lub bardzo
często podejmuje działania edukacyjne
dotyczące szkodliwości nikotynizmu.
Podsumowanie
Zaangażowanie społeczności pielęgniarskiej może wnieść istotny wkład w lokalne,
a zarazem globalne wysiłki skierowane
na eliminację palenia tytoniu. Pielęgniarki
spostrzegane są przez społeczeństwo jako
osoby stanowiące wzór, autorytet na polu
zdrowia. Mogą wpływać na kształtowanie
prozdrowotnych postaw i zachowań, dążąc
do umacniania zdrowia i poprawy jakości
życia. Dlatego bardzo ważna jest postawa
pielęgniarek wobec problemu nikotynizmu.
Rozwiązanie problemu palenia w tej grupie
zawodowej i wszelka pomoc w tym zakresie jest bardzo ważna z dwóch powodów:
ochrony zdrowia pielęgniarek oraz tego, że
palące pielęgniarki bagatelizują wpływ palenia na powstawanie chorób. Jest to istotne
zarówno dla indywidualnych pielęgniarek,
jak i dla ich pacjentów [4].
W prezentowych badaniach po papierosa sięgało 40% badanych pielęgniarek. Niż-
972
szy odsetek codziennie palących pielęgniarek stwierdzono w badaniach Zysnarskiej i
współautorów i wynosił on 18,6%, zaś dla
palących okazjonalnie – blisko 16,7% [6].
Ważnym elementem wzmacniającym
efektywność działań profilaktycznych jest
konsolidacja środowiska pielęgniarskiego,
a także wymiana doświadczeń z innymi
grupami zawodowymi, gdyż problem palenia tytoniu może dotyczyć wszystkich.
Przykładowo, według jednych z badań, po
papierosy sięgało ponad 41% ratowników
medycznych [2].
Charakter pracy osób wykonujących
zawody medyczne związany jest z licznymi
obciążeniami psychofizycznymi. Głównymi
motywami sięgania po papierosy jest stres.
W badaniach własnych blisko 50% palących
wymieniło tą przyczynę. W badaniach Paszyńskiej i współautorów stomatolodzy na
pierwszym miejscu wymienili zmęczenie
psychofizyczne (94%), następnie - problemy
w komunikacji z pacjentem (82%) oraz stres
związany z presją czasu wykonywanej pracy
(74%) [3]. Natomiast według ratowników
medycznych, uzależnienie od nikotyny
jest najważniejszą przyczyną sięgania po
papierosy [2].
Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10
Wnioski
1. Nałóg palenia tytoniu jest zjawiskiem
rozpowszechnionym wśród personelu pielęgniarskiego.
2. Palące pielęgniarki bagatelizują
wpływ palenia na powstanie chorób. Świadomość szkodliwości nałogu nie jest dla
nich istotna. Dla ponad połowy ankietowych,
którzy zaprzestali palenia, to jednak strach
przed chorobą i świadomość konsekwencji
zdrowotnych były powodem, dla którego
zrezygnowali z nałogu.
3. Posiadanie wiedzy przez ankietowanych na temat szkodliwości palenie tytoniu
nie miała wpływu na podjęcie decyzji o
paleniu tytoniu.
4. Pielęgniarki po papierosy sięgają dla
zapewnienia sobie przyjemności oraz w
sytuacjach stresowych. Większość z nich
jest silnie uzależniona od nikotyny.
5. Istotnym wydaje się uświadomienie
pielęgniarkom, iż poprzez zmianę własnych
zachowań zdrowotnych z negatywnych na
pozytywne mogą wpływać na zmianę zachowań zdrowotnych swoich pacjentów.
Piśmiennictwo
1. GUS Departament Społeczny: Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia w 2009 r.
2. Kara-Perz H., Perz S., Popow M., Kosicka T.: Czynne i bierne narażenie na dym tytoniowy członków
zespołów ratownictwa medycznego. Przegl. Lek.
2008, 65, 600.
3. Paszyńska E., Jurga J., Dyszkiewicz-Konwińska
M., Mehr K.: Nałóg palenia tytoniu i stres w praktyce
zawodowej lekarzy dentystów. Przegl. Lek. 2010,
67, 986.
4. Szymborski J. i wsp.: Wdrażanie i ewaluacja
szkolnych programów edukacji antytytoniowej. W.:
Zdrowie naszych dzieci. Dzieciństwo wolne od
tytoniu. Pod red.: J. Szymborski. Zakład Zdrowia
Publicznego i Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i
Dziecka, Warszawa, 2001.
5. Woronowicz B.: Geneza, terapia, powrót do zdrowia.
Media Rodzina& Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia, Warszawa, 2009.
6. Zysnarska M., Adamek R., Gromadecka-Sutkiewicz M. i wsp.: Rozpowszechnienie palenia
papierosów wśród osób realizujących funkcje
kierownicze w zakładach opieki zdrowotnej. Przegl.
Lek. 2010, 67, 989.
R. Adamek i wsp.