Jak wspomagać dziecko w procesie efektywnego uczenia się

1
Jak wspomagać dziecko w procesie efektywnego uczenia się
1. Czynniki wpływające na proces efektywnego uczenia się
1.1. Mózg w procesie uczenia się
Mózg dzieli się
na trzy wyraźnie wyodrębnione części, które pełnią odmienne,
wzajemnie ze sobą powiązane funkcje. Każda z nich uaktywnia się podczas procesu uczenia
się. Są to: pień mózgu z móżdżkiem, układ limbiczny oraz kora mózgowa. Pień mózgu
odpowiada przede wszystkim za przetrwanie. Kiedy znajdujemy się w stanie stresu, jego
funkcje dominują. Procesy myślowe wyższego rzędu zostają zastąpione zachowaniami
instynktownymi. Oznacza to, że dziecko znajdujące się w stanie stresu nie jest w stanie
niczego się nauczyć. Jest to biologicznie niemożliwe.
Drugim ważnym obszarem mózgu jest układ limbiczny, który odpowiada za emocje,
funkcje zachowawcze oraz pamięć długotrwałą. Tu oddzielane są informacje zbędne i
przekazywane dalej te istotne. Istotne zaś będą te informacje, które powiązane zostaną z
określonymi emocjami, gdyż dla mózgu emocje i skojarzenia są ważniejsze niż rozumienie
poznawcze. Wynika z tego, iż w pamięci długotrwałej zachowane pozostaną informacje ściśle
powiązane z emocjami.
Kora mózgowa jest miejscem, w którym zachodzi proces myślenia. Dzieli się na dwie
półkule, z których każda odpowiedzialna jest za inne funkcje. Efektywne, zrównoważone
uczenie się z wykorzystaniem całego mózgu musi być bogate, wielokanałowe, wymagające
zaangażowania wszystkich zmysłów.
1.2. Wysoka samoocena
Rozwijanie u osób uczących się pozytywnej samooceny oraz wiary w siebie przyczynia
się do stworzenia warunków pozwalających na osiągnięcie stanu czujnej gotowości, który
zwiększa efektywność procesu uczenia się. Badania przeprowadzone dla Elton Report 1989
wykazały, że większość dzieci, które źle zachowują się w szkole podstawowej to te, których
samoocena jest silnie zagrożona wizją porażki. Dalsza nauka wydaje im się „nieopłacalna”.
Stąd kształtować powinniśmy w dzieciach pozytywną samoocenę dając im odczuć naszą
aprobatę, ukazując cel nauki, zapewniając bezpieczne środowisko uczenia się (czyli jasno
sformułowane zadania i obowiązki, zaspokojenie podstawowych potrzeb).
2
1.3. Udział systemów reprezentacyjnych w przekazywaniu i odbieraniu informacji
Informacjom docierającym do naszego mózgu nadajemy znaczenie poprzez pięć
zmysłów. Jest to czynność w wysokim stopniu zindywidualizowana. U jednych odbywa się
drogą skojarzeń wizualnych (wzrokowych), u innych audytywnych (słuchowych), a u innych
kinestetycznych (czuciowo-ruchowych).
Osoba posiadająca preferencje wizualne, będzie z łatwością tworzyć w umyśle bogate
sceny, będzie kojarzyła z poszczególnymi słowami różne obrazy, a znaczenie nowym
terminom nada tylko wtedy, gdy je „zobaczy” lub otrzyma ich wizualny opis. Osoba z
preferencjami audytywnymi będzie wyrażała swoje upodobania poprzez wewnętrzny dialog i
ogólne zainteresowanie językiem mówionym. Preferencje kinestetyczne wiążą się z silnymi
reakcjami uczuciowymi, emocjami lub wrażeniami dotykowymi.
By jak najlepiej dotrzeć do dziecka, maksymalnie należy wykorzystać wszystkie
systemy reprezentacyjne. Przykładowe techniki zaprezentowane zostaną dalej.
1.4. Teoria wielorakiej inteligencji Howarda Gardnera
Howard Gardner, naukowiec z Uniwersytetu Harvarda, stwierdził, iż inteligencja nie
jest cechą stałą. Najlepiej traktować ją jako zespół zdolności i umiejętności, które mogą być
ciągle doskonalone i rozwijane. Zdaniem Grardnera inteligencja to nic innego jak
„intelektualna zdolność człowieka do rozwiązywania problemów społecznych oraz
efektywnej pracy umysłowej”. Wyróżnił on siedem rodzajów inteligencji:
1. Lingwistyczna: umiejętność posługiwania się językiem, wzorami i systemami
2. Matematyczna i logiczna: umiłowanie precyzji oraz myślenia abstrakcyjnego
3. Wizualna i przestrzenna: myślenie obrazowe, umiejętne korzystanie z map,
diagramów i tabel
4. Muzyczna: wrażliwość emocjonalna, poczucie rytmu
5. Interpersonalna: łatwy kontakt z innymi ludźmi, dobra komunikatywność
6. Intrapersonalna: automotywacja, wysoki poziom wiedzy o sobie samym, silne
poczucie wartości
7. Kinestetyczna: dobre wyczucie czasu, uzdolnienia manualne, duże znaczenie zmysłu
dotyku, ruchliwość, dobra organizacja przestrzenna.
Prace różnych naukowców nad przyspieszonym uczeniem się dowodzą, iż rozwój
pełnego zakresu inteligencji wspomaga proces trwałego uczenia się, a efektywne nauczanie
powinno dostarczać okazji do rozwijania wszystkich typów inteligencji.
3
2. Techniki i narzędzia pomocne w nauce
Uczniowie podczas nauki powinni korzystać z najlepszych dla siebie metod uczenia się.
Uzasadnieniem wyboru danej metody jest zrozumienie preferowanego przez dziecko stylu
uczenia się, systemu reprezentacyjnego, w którym dana osoba pracuje oraz świadomość
posiadania przez dziecko wielorakiej inteligencji. Korzystając z różnych technik i narzędzi
pomocnych w nauce, dzieci mogą szybciej przyswoić nowy materiał. Przykłady takich
technik zaprezentowano poniżej:
Przyklejane notki
Karteczki z kluczowymi terminami naklejamy w pokoju do nauki, przedpokoju. Ich układ
można dowolnie zmieniać.
Plakaty
Jaskrawe, kolorowe plakaty, stanowiące wizualne podsumowanie najważniejszych zagadnień,
można umieścić na linii lub nad linią wzroku.
Powtórki przy muzyce
Muzyka w tempie 60-70 uderzeń na minutę jest szczególnie korzystna dla zapamiętywania
długotrwałego.
Sceniczny monolog
Głośne wypowiadanie tekstu podsumowania może pomóc w późniejszym przypominaniu
wiadomości, szczególnie, jeśli wypowiadane słowa są bardzo mocno akcentowane.
Poszukaj pomocnika
Inna osoba słucha, robi test, przepytuje.
Specjalne miejsce
Każdego rozdziału książki można uczyć się w innym pokoju. Można też rozłożyć na podłodze
karty z poszczególnymi zagadnieniami ze spisu treści i chodzić pomiędzy nimi.
4
Rapowanie, rytm i rym
Tekst stanie się łatwiejszy do zapamiętania, jeżeli dziecko skomponuje do niego muzykę lub
zrobi z niego rymowankę.
Jaskrawe mazaki
Można nimi podkreślać kluczowe terminy.
Ściąga
Lista najistotniejszych dla danego tematu informacji wykonana przez dziecko i trzymana
przez nie przy sobie.
Dziwaczne zastosowania
Najłatwiej zapamiętać zdarzenia niezwykłe, absurdalne, wyraziste, kolorowe, o silnym
ładunku emocjonalnym. Każda skojarzona z nimi informacja stanie się łatwiejsza do
przypomnienia. Im bardziej wymyślne będą obrazy, tym łatwiej je zapamiętać. Mogą one
zostać połączone w jakąś historyjkę.
Mapy pamięci
Główne zagadnienia umieszczamy w środku, zagadnienia pochodne promieniście od niego we
wszystkich kierunkach. Rysując mapy należy posługiwać się liniami, strzałkami, rzędami
kropek,
łączącymi
poszczególne
zagadnienia
i
ich
kolejne
aspekty
w
sposób
charakterystyczny dla autora.
3. Uwagi końcowe
Na zakończenie należy zauważyć, iż nawet pełna świadomość czynników wpływających
na proces uczenia się, a także zastosowanie najlepszych technik i metod uczenia się nie
przyniesie rezultatów bez powtórek raz wyuczonego materiału. Jeżeli nie powtarzamy
świeżo zdobytych wiadomości bezpośrednio po zakończeniu nauki, a potem nie robimy
tego regularnie – 80% nowych informacji zostaje zapomnianych w ciągu 24 godzin.
Przygotowała: mgr Anna Matejczyk
Tekst źródłowy: A. Smith Przyspieszone uczenie się w klasie. WOM, Katowice 1997