005_Heraklit_z_Efezu..
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM – lekcja 5 HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Tales z Miletu jako pierwszy postawił pytanie o powstanie i naturę świata i chociaż nie uzyskał zadowalającej odpowiedzi, został ochrzczony Ojcem Filozofii. Przed nim zadowalano się religijnopoetyckim czy mitologicznym wyjaśnianiem świata. On zaś był twórcą pierwszej spójnej, racjonalnej teorii natury. Odpowiedzi na jej zagadki poszukiwał w samej przyrodzie, w jej obserwacji, nie odwołując się do sił nadprzyrodzonych. Dokonał w ten sposób przejścia od mitu do Logosu, od mitu do wiedzy i umiejętności teoretyczno-praktycznych, skąd już prosta droga do filozofii i nauki. Tales z Miletu HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Kontynuatorami tradycji Talesa byli filozofowie presokratejscy /działający przed wystąpieniem Sokratesa/, których łączy zainteresowanie filozofią przyrody. Odrzucając podobnie jak Tales tradycyjne, mityczne wyjaśnienia zjawisk fizycznych, stawiali pytanie o pratworzywo - arche, z którego został zbudowany świat. Przedsokratyków dzielili się na: • jońskich filozofów przyrody (VII-V w.p.n.e.); • szkołę eleacką (VI/V wiek p.n.e); • szkołę pitagorejską (V/IV wiek p.n.e); • atomistów (V/IV w.p.n.e). Śmierć Sokratesa, Jacques-Louis David HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Do kontynuatorów tradycji Talesa należy Heraklit, który kontynuując refleksję swoich jońskich poprzedników, uznawał, że musi istnieć jedność substancji. Heraklit (ok. 540-480 p.n.e.) to filozof grecki, urodzony w mieście Efez, w Jonii, u wybrzeży Azji Mniejszej. Wywodził się z arystokratycznej rodziny, której członkowie dziedziczyli urząd basileusa /króla/. Heraklit nie miał jednak chęci do zajmowania się polityką, zrzekł się władzy na rzecz brata, wybierając samotne życie w górach. Do historii przeszedł jako jeden z największych samotników wśród filozofów. Heraklit HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Często nazywany "ciemnym" lub ,,niejasnym", ze względu na trudności ze zrozumieniem jego wypowiedzi, jako, że jego sposób wyrażania myśli był przenośny, eliptyczny, dwuznaczny i niejasny oraz "płaczącym", być może dlatego, że bardzo często ubolewał nad ludzką głupotą. Swoje poglądy przedstawiał za pomocą alegorii, aforyzmów, zwięzłych apoftegmatów, przez co mogli je zrozumieć jedynie nieliczni wtajemniczeni. Płaczący Heraklit, Giuseppe Antonio Petrini HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Z dzieła Heraklita, które miało pospolity w Grecji tytuł ,,O przyrodzie", składającego się z trzech traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego, pozostało około 130 oryginalnych fragmentów. Te, cytowane później, przyjmowały formę aforyzmów, a niektóre z nich rozpoznawane są jako maksymy: HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Wszystko płynie, nic nie stoi w miejscu. Niepodobna wejść dwa razy do tej samej rzeki. Na jawie świat jest dla wszystkich jeden i ten sam; ale we śnie każdy ucieka do własnego świata. Zimno staje się ciepłem, ciepło zimnem, wilgoć wysycha, twarde mięknie. Kto nie dąży do rzeczy niemożliwych, nigdy ich nie osiągnie. Walka jest ojcem wszelkiego stworzenia. Nie wystarczy dużo wiedzieć, żeby być mądrym. Wszystko jest jednością. Charakter człowieka jest jego przeznaczeniem. Jesteśmy i nie jesteśmy zarazem - życie jest ciągłą zmianą, jest ciągłym rodzeniem się i śmiercią. HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Ogień Heraklit twierdził, że pierwotną substancją, pierwotną zasadą rzeczywistości, stanowiącą istotę wszystkich rzeczy, jest ogień. Jest przedstawicielem pierwotnego materialistycznego poglądu na świat, jako że według niego, u podstaw wszystkiego, co istnieje, leży początek materialny - ogień. HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Dlaczego ogień? Jest siłą destrukcyjną, ale niesie też za sobą wiele dobrodziejstw, takich jak światło i ciepło. Światło i ciepło to warunki wszelkiego życia, zmiany temperatury zaś to podstawowa przyczyna różnorodnych zmian. Przekonującym argumentem na rzecz ognia jest zachowanie wody, która w zależności od temperatury zmienia odpowiednio stan skupienia: od płynu do pary lub do konsystencji stałej. Te obserwacje posłużyły Heraklitowi jako podstawa do tworzenia uogólnień - ogień jest zasadą wszystkiego. Ogień HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM ,,...tego świata, jednego i tego samego świata wszechrzeczy, nie stworzył ani żaden z bogów, ani żaden z ludzi, lecz był on, jest i będzie wiecznie żyjącym ogniem, który według miary rozpłomienia się i według miary gaśnie". Ogień HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM „Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem. Przemiany ognia odbywają się na dwóch drogach, "w dół" i "w górę": spływając z górnych swych siedzib ogień zmienia się w powietrze, ono znów opadając skrapla się w wodę, a woda spływa na ziemię i wsiąka w nią; ale znów ziemia paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przetwarza się w chmury i wraca wreszcie do górnej ojczyzny jako ogień; kierunki są dwa, ale "droga w dół i w górę jest jedna.” /W. Tatarkiewicz/ Powietrze Morze Ziemia HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Heraklit zajął się nie tylko początkiem przyrody, ale też jej własnościami. Podstawową jest zmienność. Doskonałym obrazem rzeczywistości jest rzeka. Wszystko płynie, nic nie trwa, niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody. Wszystko płynie, wszystko się zmienia, nie ma nic stałego. Nie ma rzeczy o stałych własnościach, nie ma bytu, jest tylko stawanie się. Natura wciąż zmienia swój stan, dlatego ruch jest właściwy wszystkiemu co istnieje. Rzeka HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Teoria powszechnej zmienności, "wariabilizm" powszechny /pogląd filozoficzny, według którego wszystko jest zmienne/ jest najbardziej znanym poglądem Heraklita, nazywany jest heraklityzmem /doktryna głosząca powszechną zmienność i względność rzeczy, uznająca walkę przeciwieństw jako prawo rozwoju przyrody, odrzucająca ingerencję bogów./ Heraklit /siedzący na schodach/ Szkoła Ateńska - Rafael Santi HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Wszystko płynie (Panta rhei), w tym nieustannym przepływie, zacierają się granice, nawet między przeciwieństwami. Nie ma nigdzie wyraźnej granicy, a tylko ciągłe przejścia, z jednego stanu w stan mu przeciwny np: dnia w noc, młodości w starość. Tak więc dzień i noc, młodość i starość, sen i jawa, życie i śmierć, dobro i zło są jednym i tym samym. Nic co istnieje nie ma stałych i bezwzględnych własności, lecz wciąż przechodzi z przeciwieństwa w przeciwieństwo, z czuwania w sen, z młodości w starość, z życia w śmierć. Wszystko jest względne, to właśnie przekonanie o ciągłości i zmienności zjawisk doprowadziło Heraklita do relatywizmu. Starość i młodość, /dwa obrazy ukryte w jednym/ HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Pomimo, że wszystko jest zmienne, istnieje jednak, coś stałego: zmienność. Jest ona stałą właściwością przyrody, stały jest też porządek według, którego dokonuje się ta ciągła przemiana. "Ogień według miary zapala się i gaśnie według miary". Jedno prawo rządzi wszystkimi przemianami, zarówno człowiekiem jak wszechświatem. Skoro człowiekiem rządzi rozum (logos) i wszechświatem rządzić musi rozum. Rozum jest nie tylko ludzką zdolnością, lecz siłą kosmiczną, w której człowiek ma jedynie udział. Logos jest wieczny jak świat i jest jego czynnikiem nieodłącznym, najdoskonalszym, boskim. "Logosu, ludzie nigdy nie mogą pojąć ani przed poznaniem go, ani po zapoznaniu się z nim. Bo chociaż wszystko się dzieje według niego, to jednak ludzie podobni są do nieświadomych..." Logos HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Heraklit był pierwszym, który miał zainteresowania humanisty. Zastanawiał się nad własną pracą badawczą, uświadamiał sobie jej charakter, środki i cele. Krytycznie oceniał /chociaż nie odrzucał/ poznanie zmysłowe. "Złymi świadkami są oczy i uszy ludziom, którzy mają dusze barbarzyńców". Zmysły HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Zmysły są "złymi świadkami" tylko dla ludzi mających dusze barbarzyńców, czyli tych, którzy nie rozumieją roli, jaką powinny spełniać. Percepcja zmysłowa jest niezbędnym krokiem prowadzącym do odkrycia logosu, czyli prawa, któremu podlegają rzeczy i zdarzenia. Heraklit porównuje zmysły do okien, przez które myśl przeciska się na zewnątrz i kontaktuje z tym, co ją otacza, manifestując siłę rozumu. Otwarte okno HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM W etyce głosił kult prawa i jednostki wyższej. "Jeden wart tyle, co dziesięć tysięcy, jeśli jest najlepszy". Wyróżniał dwa typy moralności: przeciętną i wyższą, moralność tłumu i moralność mędrca. Tłum przekłada zdrowie nad chorobę, ciepło nad zimno, radość nad smutek i skarży się, gdy chory, gdy mu zimno i smutno. Mędrzec zaś wie, że przeciwieństwa są potrzebne, że zło czyni dobro przyjemnym, a głód każe cenić nadmiar. Śmiejący się Demokryt, G. Petrini HERAKLIT Z EFEZU I WARIABILIZM Heraklit obok Demokryta i Epikura należy do największych starożytnych myślicieli, którzy wywarli ogromny wpływ na kształtowanie się poglądów współczesnych, do tych których ogólne koncepcje dominują nadal we współczesnym sposobie myślenia, takich jak dialektyka, atomistyka czy etyka niezależna. Heraklit i Demokryt BIBLIOGRAFIA • Collinson D., Pięćdziesięciu wielkich filozofów, Poznań 1997. • Guthrie W.K.C., Filozofowie greccy od Talesa do Arystotelesa, Kraków 1996. • Krajewski W., Główne zagadnienia i kierunki filozofii, t. 2, Ontologia, Warszawa 1963 • Reale G., Historia Filozofii Starożytnej , t. 1, Lublin 2000. • Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1, Warszawa 2002. .
