SZPITALE 1815-1830 oraz przełom XIX i XX wieku


Szpital to jedna z najważniejszych jednostek
organizacyjnych w systemie opieki zdrowotnej
zwanym służbą zdrowia. W szpitalu udziela się
świadczeń zdrowotnych w warunkach zamkniętych.
Najważniejszym zadaniem szpitali jest leczenie
pacjentów, ale oprócz tego zajmują się opieką
zdrowotną ludzi zdrowych, np. szpitale położnicze.
Przy szpitalu często ulokowane są także przychodnie
ambulatoryjne i zakłady diagnostyczne. W szpitalu
pacjent otrzymuje całodobową opiekę lekarską oraz
pielęgniarską. Niektóre szpitale, szczególnie szpitale
akademickie, zajmują się prowadzeniem dydaktyki
przed- i podyplomowej.

Niektórzy autorzy początków szpitalnictwa doszukują się w
starożytności, w egipskich, greckich i rzymskich
świątyniach bogów opiekujących się medycyną, gdzie
kształcono kapłanów - lekarzy. Za wczesną formę szpitala
uznaje się też valetudinaria - obiekty organizowane w
obozowiskach rzymskich legionów.
Pierwsze pewne wiadomości o miejscu, w którym leczono
chorych znajdujemy w Sebaście (Azja Mniejsza) - 356 r.
Także w Małej Azji biskup Bazyli Wielki założył w 369 r. na
przedmieściach Cezarei Kapadockiej „Miasto Miłosierdzia”.
Ponadto nakazał organizowanie podobnych ośrodków w
innych miejscowościach. Ośrodek założony przez bpa
Bazylego nosił nazwę xenodochium (hospicjum) i był
przeznaczony dla potrzebujących wszelkiego rodzaju, a
więc bezdomnych, chorych i wędrowców. Od nazwy swego
pomysłodawcy ośrodki te nazywano także „bazylejami”.

W średniowieczu i w czasach nowożytnych terminem
hospitale, xenodochium, rzadziej nosoconium
określano miejsce schronienia dla wszystkich tych
ludzi, którzy potrzebowali pomocy – ubogich i
chorych, podróżnych, starców, sierot, dzieci –
podrzutków, żebraków. W niewielkim stopniu
przypominały one szpitale we współczesnym tego
słowa znaczeniu. Tylko w nielicznych zajmowano się
leczeniem, większość funkcjonowała jako przytułek
dla najbardziej potrzebujących, gdzie znajdowali oni
dach nad głową, posiłek, czasami podstawową pomoc
medyczną ograniczającą się do zachowania higieny,
odpowiedniej diety, zapewnienie choremu
odpoczynku i w najlepszym wypadku leków na bazie
ziół. Jednym z najważniejszych obowiązków
duchownych, opiekujących się szpitalem, była
katechizacja.

Dopiero w II poł. XIX w. rozwój medycyny i wzrost liczby lekarzy
spowodował, że szpitale przestały być placówkami opieki
społecznej, a powoli stały się placówkami opieki leczniczej. W
większości szpitali prowadzone były praktyki dla studentów
medycyny oraz przeprowadzano egzaminy dla lekarzy. Duży
wpływ na zmianę funkcjonowania szpitali miała ich sekularyzacja
i objęcie zarządu przez władze świeckie. Rozróżniano szpitale
prowadzone przez zakony i duchowieństwo świeckie. Te ostatnie
dzieliły się na: szpitale parafialne oraz prepozytury szpitalne,
czyli samodzielne instytucje z własnymi beneficjami tworzonymi
na podstawie kanonicznej erekcji, a także z własną obsługą
duchową, patronatem i zarządem. Na ogół szpitale miały bardzo
ogólny charakter, jednak zdarzały się także placówki
specjalistyczne. Tworzono szpitale dla trędowatych (leprozoria),
dla zadżumionych oraz dla obłąkanych, które miały na celu
przede wszystkim odizolować chorych od reszty społeczeństwa.
Istniały też odrębne przytułki dla szlachty, mieszczan, chłopów,
pewnych grup zawodowych, np. górników, żołnierzy.

Wraz z nadejściem Oświecenia zwiększa się
troska państwa o zdrowie swoich obywateli. W
1817 r. w Królestwie Kongresowym została
powołana Rada Lekarska jako najwyższa władza
sanitarna w kraju, na której czele stał główny
inspektor służby zdrowia. W latach 1817 – 1842
przeprowadzono sekularyzację szpitali. Kres
reformom przyniósł rok 1868, kiedy to w ramach
represji po powstaniu styczniowym zlikwidowano
urząd inspektora, a opiekę nad zdrowiem
publicznym powierzono rosyjskim inspektorom
gubernialnych urzędów lekarskich.

W XIX w. pojawiają się coraz częstsze postulaty
nawołujące do zmniejszenia liczby chorych w
pokojach, stworzenia oddzielnej sali przeznaczonej
do operacji chirurgicznych, uporządkowania i
zagospodarowania terenu przyszpitalnego.
Uposażenie szpitala stanowiła częściowo ziemia i
sumy kapitałowe lokowane na czynsze. Z procentów
tej sumy wypłacano pensje podopiecznym i
wynagrodzenie dla pracowników. Tradycyjną formą
dofinansowania szpitali były: jałmużna zbierana przez
mieszkańców przytułku, ofiary pieniężne i dary w
naturze składane przez miejscową ludność, zapisy na
rzecz szpitali w testamentach. Przytułki korzystały
również z przywileju jus spolii, który zezwalał na
przejmowanie rzeczy po zmarłych w danej placówce.

W dokumentach fundacyjnych nadawano szpitalom liczne
immunitety. W 1820 r. szpital bolimowski domagał się
prawa darmowego mielenia zboża w młynach
bolimowskich, a także rocznej daniny żyta i pszenicy,
powołując się na dawne przywileje. Mimo wielu źródeł
finansowania szpitale najczęściej borykały się z dużymi
kłopotami finansowymi. Poza kwestiami finansowymi osoby
starające się o przyjęcie do szpitala musiały niekiedy
wykazać się prawowitością religijną, a nawet przedstawić
odpowiednie świadectwo moralności. W czasie
przebywania w przytułku jego mieszkańcy zobowiązani byli
do pomocy, najczęściej do ich obowiązków należały prace
na rzecz kleru i samego szpitala. W zamian otrzymywano
miejsce do spania i wyżywienie. W dni powszednie
najczęściej podawano chleb żytni, piwo, kasze, mięso
(wołowe i wieprzowe), masło i śledzie. Monotonię
przerywały okresy świąteczne, w czasie których posiłki
składały się m.in. z białego chleba, jaj, ciast.

Największą chyba postacią XIX-wiecznej medycyny i biologii był
Ludwik Pasteur, francuski biolog i chemik. Jego odkrycia
naukowe wywarły ogromny wpływ na stan wiedzy ówczesnej
nauki w tych dziedzinach. Spośród wielu jego naukowych
osiągnięć najbardziej znanym i słynnym jest teoria chorób
zakaźnych oraz szczepienia ochronne, których był
współwynalazcą. Pasteur posiadał chemiczne wykształcenie.
Zarówno wykształcenie, jak i to jego praktyczne doświadczenie
okazało się niezwykle przydatne i doprowadziło go do
fundamentalnych odkryć, z których do dzisiaj słynie. Umiał
używać mikroskopu do prowadzenia praktycznych badań, kiedy
zajmował się problemami browarników, winiarzy i mleczarzy.
Kiedy przy użyciu mikroskopu badał zepsute już wino zauważył,
że - poza drożdżami - znajdują się w nim organizmy żywe, które
powodują jego fermentację. Doszedł wtedy do przekonania, że
owe bakterie są odpowiedzialne za rozkład oraz stanowią
przyczynę infekcji zwierząt i ludzi. Dzięki temu odkryciu Pasteur
mógł opracować proces pasteryzacji. Polegał on na ogrzewaniu
przez długi czas płynów, by zniszczyć znajdujące się w nich
bakterie, które są przyczyną infekcji.

Dużą wartość miało inne odkrycie Pasteura. Francuski biolog
stworzył metodę hodowli bakterii wąglika w jej osłabionej i
specjalnej odmianie. Bakterię tą wstrzykiwał bydłu, wywołując u
zwierząt chorobę, która jednak miała znacznie łagodniejszy i
niegroźny przebieg. W ten sposób zwierzęta stawały się odporne
na zwykłą odmianę tej choroby. Kiedy Pasteur publicznie
zaprezentował swoją metodę, chcąc zademonstrować jej
skuteczność, wywołało to wielkie zaciekawienie i poruszenie.
Stało się jasne, że opracowana przez niego metoda znajdzie
zastosowanie w zapobieganiu i zwalczaniu wielu chorób
zakaźnych. Jedną z nich była trapiąca ptactwo domowe cholera
drobiu. Do najważniejszych odkryć Pasteura należy wynalezienie
szczepionki przeciwko wściekliźnie. Poza wspomnianymi już
osiągnięciami Pasteur był odkrywcą zjawiska anaerobiozy. Odkrył
istnienie mikroorganizmów, które żyją, nie mając dostępu do
powietrza bądź tlenu. Ważne znaczenie, zwłaszcza dla
gospodarki, miały też badania Pasteura nad chorobą
jedwabników. Ogólnie rzecz biorąc działalność badawcza
Pasteura i jego odkrycia dały początek dynamicznemu rozwojowi
medycyny, a nawet wywołały w tej dziedzinie rewolucję.
 Od
wynalazków Pasteura niedługa droga
wiodła do odkrycia antybiotyków, które
zwalczały mikroorganizmy będące źródłem
chorób (m. in. grypy). Teoria ta znalazła
zastosowanie w chirurgii za sprawą profesora
chirurgii w Glasgow i Edynburgu, Josepha
Listera. Dzięki antyseptykom zmniejszył on
znacznie zagrożenie powstania zakażenia w
wyniku operacji.
 Obok
Pasteura duży wkład w rozwój wiedzy
medycznej mieli tacy uczeni jak William
Roentgen (odkrył promienie X, co umożliwiło
rozwój diagnostyki oraz chirurgii), Paul
Erlich (dał początek chemoterapii), James
Simpson (wynalazł środki znieczulające) oraz
inni badacze.

Postęp dokonał się również w organizacji publicznej ochrony zdrowia.
Zaczęto zwracać uwagę na higienę życia i pracy, szczególnie w miastach.
Zapewnieniu dostatecznej higieny miały służyć tworzone systemy
sanitarne, kanalizacja, systemy odprowadzania ścieków oraz
odprowadzania i doprowadzania wody. Zasługi w tych zmianach mieli
inżynierowie i społeczni reformatorzy. Zmiana stosunku do higieny i
większa dbałość o jej zachowanie wpłynęła w sposób pozytywny na
bezpieczeństwo i komfort życia Europejczyków. Zastosowanie nowych
rozwiązań medycznych przyczyniło się do redukcji zachorowań na groźne
do tej pory choroby, jak dur brzuszny, koklusz, szkarlatyna, dyfteryt oraz
inne. Wysoka umieralność wśród dzieci była najczęściej spowodowana
występowaniem tych właśnie chorób. Świadectwem, iż medycyna lepiej
radziła sobie z chorobami były postępy w zwalczaniu cholery. O ile w
ciągu lat 1830-1850 choroba ta pustoszyła ludność Europy, o tyle u
schyłku XIX w. zniknęła ona niemal zupełnie z krajobrazu wielkich
przemysłowych miast. Wszystko to przyczyniło się w naturalny sposób do
zwiększenia się przeciętnej długości ludzkiego życia. Długość ta wzrosła
niemal dwa razy. Miało to ogromne znaczenie dla życia ówczesnych
społeczeństw oraz dla społeczeństw dzisiejszych. Rozwój XIX-wiecznej
medycyny i nauki sprawił, że ludzie otrzymali jakby drugie życie.
Adrianna Bedekier
Dominika Sobierajczyk
Alicja Syta
Kl.2i