slask-na-przerstzreni-wiekow

Lucyna Harc
(Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego)
Śląsk na przestrzeni wieków.
Region o wyjątkowej historii w dziejach Europy
Skąd pochodzi nazwa Śląsk?
 Tacyt pod koniec I w.n.e. wśród ludów germańskich wymienił lugijsko-germańskich
Elysejów, których śląscy dziejopisarze w XVI-XVIII w. uważali za pierwszych
mieszkańców Śląska.
 Geograf grecki Ptolemeusz w II w.n.e. wymienił germańskie plemię Silingów, których
niektórzy śląscy historycy w XIX w. uznali za mieszkańców Śląska przed napływem
plemion słowiańskich.
 Geograf Bawarski w połowie IX w. wymienia plemię Ślężan (Sleezane).
 W kronice Thietmara z początku XI w. pojawia się określenie „w kraju Ślężan” (in
pago Silensi).
 W bulli papieża Hadriana IV z 1155 r. pada nazwa Śląsk (Selenza).
 W najstarszych dokumentach z XII-XIII w. krainę nazywano po łacinie: Slesia, Slezia,
Zlesensis, Silesia, Silensis.
Od XVI w. na różne sposoby wyjaśniano więc pochodzenie nazwy krainy geograficznej,
politycznej i administracyjnej zwanej Śląskiem:
 od germańskich Elysejów;
 od germańskich Silingów;
 od góry Ślęży i leżącej u jej stóp krainy;
 od rzeki Ślęzy;
 od słowa ślęg i pochodnych od niego ślągwa, ślęgać, śleganina (słota, wilgoć,
deszczowa pogoda).
Co sprawia, że Śląsk jest regionem o wyjątkowej historię w dziejach Europy?
 Zmienność granic historycznych i administracyjnych.
 Przynależność do kilku państw na przestrzeni wieków.
 Wielokrotna zmiana ludności zamieszkującej region.
 Wielokulturowość.
Geograficzne i historyczne granice Śląska
Obszar między Nysą Łużycka po Odrę, Bobrem i Kwisą od zachodu, Sudetami (Górami
Izerskimi i Karkonoszami), ale bez ziemi kłodzkiej, po Morawy na południu, po rzeki Białą,
Wisłę i Przemszę na wschodzie, od północy po pradolinę Baryczy.
Granice naturalne, geograficzne stały się granicami historycznymi potwierdzonymi
utworzeniem biskupstwa wrocławskiego, podziałem dzielnicowym i powstaniem tzw.
Monarchii Henryków Śląskich.
Ważne daty w historii Śląska – ale dlaczego ważne?
 Przed 990 r. – Śląsk najprawdopodobniej należał do Czech - wg dokumentu praskiego
z 973 r. leżał w granicach założonego wówczas biskupstwa praskiego.
 Ok. 985-990 r. – Śląsk wchodzi pod panowanie Mieszka I.
 1000 r. – powstaje biskupstwo wrocławskie z biskupem Janem, które podlega
metropolii gnieźnieńskiej.
 1038 r. – książę czeski Brzetysław I najechał Śląsk i przyłączył go do Czech.
 1050 r. – Kazimierz Odnowiciel zbrojnie zajmuje Śląsk bez ziemi opawskiej i na
powrót dołącza go do Polski.
 1138 r. – po śmierci Bolesława Krzywoustego zgodnie ze statutem sukcesyjnym
wydzieloną dzielnicę śląską zajmuje najstarszy z książąt – Władysław II Wygnaniec.
 1163 r. – dzięki wsparciu cesarza Fryderyka I Barbarossy z wygnania wracają synowie
Władysława Wygnańca – Bolesław Wysoki i Mieszko Laskonogi, obejmując Śląsk
i dzieląc go w 1172 r. między siebie, młodszego brata Konrada i syna Bolesława
Wysokiego, Jarosława na 4 mniejsze księstwa dzielnicowe – początek rozdrobnienia
dzielnicowego Śląska i oddzielania się od pozostałych księstw dzielnicowych.
 1335 r. – umiera bezpotomnie książę wrocławski Henryk VI, a księstwo wrocławskie,
na mocy zawartej w 1327 r. umowy z królem czeskim Janem Luksemburskim,
wchodzi w skład Królestwa Czeskiego. Jan Luksemburski i jego syn Karol IV
doprowadzają do shołdowania większości książąt śląskich. W konsekwencji
większość Śląska wchodzi w skład utworzonej za panowania Karola IV Korony
Czeskiej.
 1526 r. – po śmierci w bitwie pod Mohaczem przeciw Turkom młodego Ludwika
Jagiellończyka na mocy układu wiedeńskiego z 1515 r. o przeżycie zawartego między
Jagiellonami i Habsburgami Śląsk jako ziemia Korony Czeskiej wchodzi w obręb
monarchii habsburskiej, a królem czeskim i węgierskim zostaje Ferdynand Habsburg.
Książęta śląscy składają odtąd hołd każdemu kolejnemu cesarzowi jako królowi
czeskiemu.
 1740 r. – po śmierci cesarza Karola VI, który nie miał syna młody król pruski
Fryderyk II podważa tzw. sankcję pragmatyczną, nie uznaje praw Marii Teresy do
korony i zajmuje Śląsk rozpoczynając pierwszą z trzech wojen śląskich.
 1763 r. – podpisany w Hubertusburgu pokój kończący trzecią wojnę śląską (tzw.
Wojnę siedmioletnią) przesądza o wejściu Śląska pod panowanie pruskie. Pod
panowaniem habsburskim pozostaje Śląsk Cieszyński i Opawski.
 1806 r. – wojny napoleońskie i klęska Prus w bitwie pod Jeną wymuszają
reorganizację wewnętrzną państwa pruskiego. Reformy prowadzą do ściślejszego
połączenia prowincji śląskiej z państwem pruskim.
 1918 r. – koniec I wojny światowej przynosi upadek Rzeszy i cesarstwa, powstania II
Rzeczypospolitej i Czechosłowacji – Śląsk zostaje podzielony między te trzy państwa.
 1945 r. – koniec II wojny światowej i wyznaczenie w Jałcie i Poczdamie granicy
zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej.
 1948 r. – wysiedlenie z terenu Śląska ostatnich mieszkańców zamieszkujących tu
przed 1945 r.
 1975 r. – reforma terytorialna i administracyjna kraju – utworzenie 49 województw, w
tym na terenie historycznego Śląska województw: wrocławskiego, legnickiego,
wałbrzyskiego, jeleniogórskiego, opolskiego, katowickiego i częstochowskiego (część
ziem należących do historycznego Śląska znalazła się też w województwie
leszczyńskim i zielonogórskim).
 1990 r. – początek reform samorządowych w Polsce – pierwsze wybory do rad gmin.
Początek rodzenia się świadomości terytorialnej, regionalnej.
 1999 r. – reforma administracyjna – na terenie historycznego Śląska utworzenie trzech
województw (dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego) oraz reforma samorządowa.
Pogłębienie procesu budowania tożsamości regionalnej.
Wielokrotna zmiana ludności zamieszkującej Śląsk
 Ludność paleolityczna i neolityczna, rolnicza;
 Ludność kultury unietyckiej (znad Dunaju), kultury łużyckiej, Celtowie, ludność
kultury przeworskiej;
 Obecność na Śląsku Hunów, plemion germańskich (np. Herulów, Silingów);
 Napływ plemion słowiańskich w VII w. n.e.
 Wielojęzyczność i wieloetniczność ludności słowiańskiej na Śląsku – ludność czeska,
polska, łużycka;
 Napływ kolonistów z Europy Zachodniej w XII i XIII w. – Sasów, Bawarów,
Szwabów, Franków, Walonów, Żydów.
 Stopniowe różnicowanie się etniczne, językowe, kulturowe, od XVI w. także religijne
ludności Śląska zamieszkującej na terenach na prawym i lewym brzegu Odry;
 Wymiana ludności Śląska w latach 1945-1948 z zachowaniem grup autochtonicznych
na Śląsku Górnym i Opolskim.
Co nas dziś łączy z dawnymi mieszkańcami Śląska?
 Wspólnota miejsca, w którym mieszkamy, urodziliśmy się, dorastamy.
 Otaczająca nas przyroda.
 Genius loci – szczególny charakter miejsca.
 Przestrzeń z pozostałościami po minionych wiekach i poprzednich mieszkańcach,
którą warto zachować dla siebie, naszych dzieci, wnuków i prawnuków – przestrzeń,
którą ocalmy od zapomnienia!