Pierwsza pomoc przedlekarska Podstawowe definicje Czynności

Pierwsza pomoc przedlekarska
 Podstawowe definicje
 Czynności życiowe – to czynności organizmu decydujące o jego przeżyciu. Zaliczamy do nich:
1. Czynność oddechowa – pobieranie tlenu z powietrza atmosferycznego i wydalanie
dwutlenku węgla,
2. Czynność serca i krążenia krwi – transport tlenu i substancji odżywczych do
poszczególnych komórek oraz wydalanie resztek przemiany materii,
3. Regulacja składu płynów ustrojowych (wody i zawartych w niej elektrolitów) –
zachowanie homeostazy.
 Definicja nagłego przypadku
 Doraźnej pomocy wymaga pacjent, u którego w wyniku urazu (zranienia) lub groźnego dla
życia ostrego zachorowania dochodzi do zaburzenia ważnych życiowo czynności, to jest
oddychania, akcji serca i krążenia. To samo dotyczy sytuacji, gdy stan pacjenta budzi obawę
wystąpienia wspomnianych zaburzeń lub obserwujemy ich początek
 Nagły przypadek
 Nagłe przypadki są wynikiem:
1. Ciężkich uszkodzeń ciała występujących na skutek wszelkiego rodzaju nieszczęśliwych
wypadków,
2. Groźnych dla życia ostro występujących schorzeń,
3. Zatruć.
 Nagła sytuacja
 to ostry stan chorobowy, któremu towarzyszą ciężkie zaburzenia czynności ustrojowych nie
stanowiące jednak zagrożenia czynności życiowych.
 Odróżnienie nagłego przypadku od nagłej sytuacji jest trudne nawet dla osób
doświadczonych.
 Łańcuch ratunkowy
 Zgodnie z wzorem opracowanym przez Czerwony Krzyż przebieg udzielania pomocy w
nagłych przypadkach lub sytuacjach można przedstawić w postaci łańcucha.
 Na czynności doraźne ratujące życie
 Ewakuacja ofiary z miejsca zagrożenia,
 Resuscytacja, reanimacja,
 Opanowanie groźnego krwawienia,
 Ułożenie na boku,
 Walka ze wstrząsem,
 Zabezpieczenie miejsca wypadku.
 Ewakuacja ofiary
 W wypadku komunikacyjnym natychmiast zabezpieczyć miejsce zdarzenia trójkątem
ostrzegawczym (bez takiego ostrzeżenia zagrożenie może się rozszerzać).
 W wypadku innego rodzaju usunąć przeszkody utrudniające lub uniemożliwiające czynności
ratownicze.
 Ewakuacja ofiary
 Jeśli to możliwe, poszkodowanego należy jak najdelikatniej wydobyć, by ułatwić dalsze
czynności ratownicze.
 Służy temu np. chwyt Rautka
 Wezwanie pomocy
 już w trakcie czynności doraźnych należy wezwać pomoc. Pamiętać należy, iż wzywanie
pomocy nie może przerywać czynności ratowniczych. Dlatego też konieczna jest współpraca
innych osób.
 W sytuacji, w której brak jest chętnych do pomocy należy powierzyć to zadanie konkretnej
osobie, błędem jest zdanie: „niech ktoś wezwie karetkę” – w takiej sytuacji najczęściej nikt z
gapiów nie poczuje się zobligowany do wezwania pomocy.
 Wezwanie pomocy
 Wezwanie musi zawierać następujące informacje:
1. Gdzie się to stało?
2. Co się wydarzyło?
3. Ile jest ofiar?
4. Jakie są uszkodzenia ciała?
5. Kto wzywa pomocy?
 W sytuacjach, w których z powodu lokalizacji karetka może mieć problemy z odnalezieniem
miejsca zdarzenia, ważne jest, by ktoś czekał na pogotowie w miejscu, do którego łatwo
trafić.
 Pierwsza pomoc
 w oczekiwaniu na przybycie karetki należy kontynuować czynności ratujące życie, ale również
czas ten można wykorzystać na zabiegi zmniejszające ból, minimalizujące ryzyko dalszych
uszkodzeń ciała czy późniejszych powikłań – unieruchamianie złamań, boczne ułożenie
pacjenta, nałożenie opatrunków na rany, okrycie rannego itp.
 Transport
 jedynymi środkami komunikacji, nadającymi się do transportu chorych w stanach zagrożenia
życia, jak również ciężko rannych, są karetki pogotowia ratunkowego. Należy unikać
transportowania poszkodowanych innymi środkami transportu, nawet jeśli wiązałoby się to z
wydłużeniem czasu dotarcia do szpitala.
 Obowiązek udzielania pomocy
 prawny obowiązek udzielenia pomocy jest określony artykułem 162 Kodeksu Karnego
 (Ustawa z dnia 6.07.1997)
1. § 1.
Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju
zdrowia nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby
na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu – podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3.
 Obowiązek udzielania pomocy
1. § 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których jest możliwa natychmiastowa
pomoc ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.
 Reanimacja, ożywianie, resuscytacja
 zabiegi mające na celu przywrócenie do życia osób znajdujących się w stanie śmierci
klinicznej.
 Reanimacja a resuscytacja
 Jeżeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz przywrócenia krążenia, oddychania i
czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość, to jest to stan reanimacji.
 Jeżeli uzyskamy tylko przywrócenie podstawowych funkcji życiowych bez powrotu
świadomości, to jest to stan resuscytacji. Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze
zostały podjęte po upływie dłuższego okresu czasu od momentu zaniknięcia objawów życia.
 Alfabet reanimacji
 A – airway – czyli udrożnienie dróg oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja elektryczna
 Śmierć kliniczna
 w okresie tym poszczególne narządy i tkanki zachowują nieraz indywidualną żywotność, co
jeszcze daje szansę przywrócenia do życia za pomocą reanimacji, jeśli nie doszło do
nieodwracalnego uszkodzenia ważnych dla życia ośrodków mózgowych, a zatem w czasie nie
dłuższym niż 3-4 minuty po zatrzymaniu oddychania i krążenia.
 Gdzie szukamy tętna?
 Tętnice szyjne wewnętrzne (2-3 cm bocznie od chrząstki tarczowatej)
 Tętnice promieniowe (wewnętrzne powierz-chnie nadgarstków po stronie kciuka)
 Tętnice udowe (1/3 wewnętrzna pachwin)
 Tętnice pachowe (u małych dzieci)??
 Sposoby kontroli oddechu
 Wzrokowe (obserwacja ruchów klatki piersiowej)
 Słuchowe (nasłuchiwanie szmerów oddechowych)
 Palpacyjne (wyczuwanie ruchów oddechowych)
 Cechy osoby nieprzytomnej
 Brak reakcji na bodźce słowne
 Brak reakcji na bodźce bólowe
 Z reguły ciało wiotkie
 Objawy nagłego zatrzymania krążenia
 Pewne
1. Brak tętna na dużych tętnicach
2. Brak oddechu
3. Osoba nieprzytomna
 Dodatkowe
1. Sinica powłok
2. Szerokie, sztywne źrenice
 Postępowanie resuscytacyjne (wg Safara)
 I okres – natychmiast podejmowane podstawowe czynności resuscytacyjne
 II okres – rozszerzone czynności resuscytacyjne (z wykorzystaniem środków pomocniczych –
intubacja, leki, defibrylacja)
 III okres – intensywne leczenie
po resuscytacji
 Objawy zatrzymania krążenia
 brak tętna - badamy na tętnicach szyjnych wspólnych lub promieniowych;
 brak oddychania - zatrzymanie krążenia może nastąpić równocześnie z zatrzymaniem
wentylacji lub wkrótce potem; nie występuje zjawisko odwrotne - zatrzymanie krążenia nie
poprzedza nigdy zatrzymania oddychania;
 brak odruchów (rozszerzenie i sztywność źrenic) - rozszerzenie źrenic następuje 1- 1,5 min po
ustaniu krążenia mózgowego;
 Objawy zatrzymania krążenia
 wiotkość pacjenta - zatrzymanie krążenia powoduje przerwanie ukrwienia ośrodkowego
układu nerwowego, a to z kolei jest przyczyną zniesienia napięcia wszyst-kich mięśni
prążkowanych; całkowicie zwiotczenie (w tym także mięśni żuchwy - co jest szczególnie
ważne dla podjęcia sztucznej wentylacji) jest nieodłączną cechą zatrzymania krążenia;
utrzymanie napięcia mięśni dowodzi istniejącej czynności serca;
 bladość lub sinica - bladość powłok miewa charakter odruchowy i nie może służyć za
podstawę do wniosko-wania o stanie krążenia; sinica jest wyrazem obecności w tkankach
krwi o niedostatecznym wysyceniu tlenem.
 Podjęcie próby resuscytacji jest celowe, gdy:
 zatrzymanie serca nastąpiło nagle na skutek gwałtownych bodźców uszkadzających, jak np.:
1. rażenie prądem,
2. zatkanie dróg oddechowych,
3. zawał mięśnia sercowego
 zatrzymanie serca jest skutkiem gwałtownych zaburzeń ustrojowych, dających się odwrócić
lub usunąć, jak np.:
1. bardzo obfity krwotok,
2. nadmierne podrażnienie układu przywspółczulnego
 Z reguły skazane na niepowodzenie są sytuacje, gdy:
 zatrzymanie serca jest wynikiem od dawna toczącego się w ustroju procesu chorobowego,
np.:
1. niewydolności krążenia,
2. zapalenia płuc,
3. ciężkiej miażdżycy,
4. choroby nowotworowej.
 nie istnieje szansa wyrównania zaburzeń, które doprowadziły do zatrzymania serca, np.:
1. nieopanowane krwawienie z wielkiego naczynia (przerwanie aorty, pęknięcie serca)
 nie podejmuje się jednocześnie wentylacji płuc.
 Ocena stanu poszkodowanego i pierwsza pomoc
 Alfabet reanimacji
 A – airway – czyli udrożnienie dróg oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja elektryczna
 Udrożnienie dróg oddechowych
 Aby nasze czynności były efektywne powinniśmy zapobiec niedrożności górnych dróg
oddechowych do której najczęściej dochodzi w wyniku zapadania się języka blokującego
wejście do krtani. Aby to zrobić należy:
1. skontrolować jamę ustną usuwając z niej resztki pokarmu, protezy zębowe czy też
muł ofiarom utonięć
2. położyć chorego na wznak a następnie trzymając jedną dłoń na czole ofiary odchylić
głowę do tyłu oraz jednocześnie dwoma palcami drugiej ręki unieść podbródek do
góry
 Udrożnienie dróg oddechowych
1. przesunąć żuchwę ku przodowi tak, aby zęby dolne znalazły się przed górnymi
 Jeśli podejrzewamy uszkodzenie kręgosłupa szyjnego nie powinniśmy odginać głowy do tyłu.
Możemy jednak przesunąć żuchwę do przodu oraz powinniśmy unieruchomić kręgosłup
 Alfabet reanimacji
 A – airway – czyli udrożnienie dróg oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja elektryczna
 Sztuczne oddychanie
 to zabieg stosowany w celu przywrócenia czynności oddechowej. Warunkiem powodzenia
zabiegu jest:
1. natychmiastowe rozpoczęcie zabiegu,
2. utrzymanie drożności dróg oddechowych,
3. stosowanie do momentu rozpoczęcia samoistnego oddychania.
 Sztuczne oddychanie
 Bezprzyrządowe
1. metoda usta-usta (usta-usta nos)
 Przyrządowe
1. Bez sztucznej drogi oddechowej
 maseczka twarzowa, worek samorozprężalny
2. Ze sztuczną drogą oddechową
 rurka intubacyjna
 rurka tracheostomijna
 (maseczka krtaniowa- u dzieci większych)
 worek samorozprężalny lub respirator
 Sztuczne oddychanie
 Kolejność czynności przy metodzie „usta-usta":
1. ratowanego układa się na wznak z barkami uniesionymi około 10 cm nad poziom
podłoża przez podłożenie wałka lub zwiniętego koca w celu odchylenia głowy do tyłu;
2. ratownik oczyszcza jamę ustną ratowanego (muł rzeczny w przypadku utonięć,
ziemia, wydzielina, ciała obce itp.) za pomocą palca lub gazy i podciąga do góry
żuchwę;
 Sztuczne oddychanie
1. odciągając żuchwę jedną ręką i odginając głowę ratowanego ku tyłowi, drugą ręką
położoną na czole (kciuk i palec wskazujący tej ręki zaciskają nozdrza) ratownik
wdmuchuje powietrze do ust ratowanego bezpośrednio albo przez cienki płat gazy i
czeka chwilę, aby umożliwić ratowanemu samoistny wydech;
 Sztuczne oddychanie
1. cykl ten powtarza się możliwie szybko przez pierwszych 10 wdechów, a następnie
zwalnia się oddychanie do 12-14 oddechów na minutę; wdmuchując powietrze do
ust ratowanego, należy kątem oka obserwować jego nadbrzusze i klatkę piersiową;
dowodem skutecznej wentylacji jest ich rytmiczne unoszenie się oraz słyszalny szmer
wydechu następujący po każdym wdechu.
 Sztuczne oddychanie
 Sztuczne oddychanie
 Sztuczne oddychanie
 Sztuczne oddychanie
 Sztuczne oddychanie - dzieci
 Częstość oddechów:
1. noworodek, niemowlę:
40/min (1 wdech na 3 uciski mostka)
 dziecko większe:
20-30/min
 Sztuczne oddychanie - dzieci
 Głębokość wdechów:
 wg oceny ruchomości klatki piersiowej
 zazwyczaj ciśnienie ok. 20-30 cm H2O
 noworodkowy worek Ambu:
1 palec  5 cm H2O
 Czas trwania wdechu:
 ok. 0,5 sek.
 Sztuczne oddychanie – dzieci
 Oddech zastępczy – warunki powodzenia
 Natychmiastowe rozpoczęcie zabiegu
 Utrzymanie drożności dróg oddechowych
 Stosowanie do momentu rozpoczęcia samoistnego oddychania
 Alfabet reanimacji
 A – airway – czyli udrożnienie dróg oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja elektryczna
 Masaż serca
 to zabieg mający na celu przywrócenie akcji serca.
 Ratowanego umieszcza się na twardym podłożu, możliwie nisko (najlepiej na podłodze).
 Istotą zabiegu jest rytmiczne masowanie klatki piersiowej między mostkiem a kręgosłupem
 Oraz jednoczesne prowadzenie wentylacji płuc (resuscytacja krążeniowo-oddechowa – RKO)
 Masaż serca
 Rytmiczne uciski dolnej części mostka w kierunku kręgosłupa – daje ok. 10-40% normalnego
rzutu serca
 Ilość ta zapobiega przez 1-2 h śmierci mózgu, ale nie wystarcza, by przywrócić świadomość
 Masaż serca
 Klęcząc lub stojąc obok ofiary, ratownik rytmicznie i dość silnie uciska w 1/3 mostka,
 Masaż serca
 w rytmie 60-70 (100) razy na minutę.
 Według wytycznych Europej-skiej Rady Resuscytacji z 2000 roku nie ma już po-działu na 1 i 2
ratowników.
 Według wytycznych Europej-skiej Rady Resuscytacji z 2005 roku : 30 uciśnięć mostka na 2
wdechy, rozpoczyna się od uciśnięć klatki piersiowej.
 Warunki skutecznego masażu serca
 Twarde podłoże
 Właściwy punkt przyłożenia rąk:
 1/3 dolna mostka (2 palce powyżej końca mostka)
 Do klatki piersiowej przylegają tylko nadgarstki!!!
 Właściwa częstość uciśnięć (80-100/min)
 Głębokość ucisku 3-5 cm
 Wyprostowane ramiona
 Powikłania masażu serca
 Urazy żeber
 Wyłamanie mostka
 Odma opłucnej
 Pęknięcie żołądka
 Obrażenia narządów wewnętrznych (wątroba, śledziona)
 Masaż serca – noworodki
 Miejsce ucisku
 w połowie mostka
 Technika masażu
 noworodek, małe niemowlę
 dwoma palcami jednej ręki
 kciukami
 Masaż serca – noworodki
 Masaż serca - noworodki
 Masaż serca - noworodki
 Częstość ucisków:
 noworodek, niemowlę: 120/min
 dziecko większe: 100/min.
 Siła ucisku:
 ugięcie klatki piersiowej ok. 2-3 cm
 fala tętna na tętnicach udowych
 Masaż serca – dzieci
 Mostek uciska się kłębem prawego nadgarstka, podtrzymując plecy dziecka lewą dłonią.
 Częstotliwość ucisków: ok. 100/min.
 Co 5 ucisków 1 wdech.
 Objawy skutecznej reanimacji
 Obecność ruchów klatki piersiowej podczas wentylacji
 Obecność tętna na dużych naczyniach przy każdym uciśnięciu mostka
 Zaróżowienie skóry pacjenta
 Zwężenie się źrenic
 Pojawianie się poronnych oddechów pacjenta
 Powrót świadomości u niektórych
 Reanimacja – duże szanse powodzenia
 Gdy NZK jest efektem gwałtownych, odwracalnych procesów, jak: gwałtowny krwotok,
niedrożność dróg oddechowych, zawał mięśnia sercowego, wstrząs, porażenie prądem,
niektóre zatrucia, zaburzenia metaboliczne, tamponada osierdzia, odma opłucnowa
 Reanimacja – nikłe szanse powodzenia
 NZK jest wynikiem długotrwałego procesu chorobowego, jak: przewlekła niewydolność
krążenia, nerek, oddechowa, rozsiany pro-ces nowotworowy, uogólniona miażdżyca
 Nie istnieje możliwość usunięcia przyczyny NZK – gwałtowny krwotok wewnętrzny, niektóre
zatrucia, wstrząs septyczny
 Przerwanie postępowania resuscytacyjnego
 Zawsze jest decyzją lekarza
 Następuje w chwili stwierdzenia nieodwracalnych cech śmierci
 Następuje w chwili powrotu hemodynamicznie skutecznej pracy serca i stabilizacji stanu
pacjenta
 Błędy podczas resuscytacji
 Zbyt długa przerwa w czynnościach reanimacyjnych (nie powinna trwać powyżej 5s, wyjątek
– intubacja, <15s)
 Uciskanie górnej części mostka
 Uciskanie okolicy serca (na lewo od mostka)
 Odrywanie dłoni od klatki piersiowej pomiędzy uciśnięciami
 Błędy podczas resuscytacji cd.
 Ucisk żeber pacjenta palcami ratownika
 Brak kontroli efektów reanimacji w krótkich i regularnych odstępach czasu
 Brak synchronizacji wentylacji i masażu serca
 Alfabet reanimacji
 A – airway – czyli udrożnienie dróg oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja elektryczna
 Leki w reanimacji
 Mogą być stosowane tylko na zlecenie lekarza
 Ich podawanie nie wchodzi więc w zakres pierwszej pomocy przedlekarskiej
 W zasadzie jedyną skuteczną drogą podaży jest droga dożylna
 Wyjątkowo – podjęzykowo, dotchawiczo lub do jamy szpikowej (noworodki)
 Alfabet reanimacji
 A – airway – czyli udrożnienie dróg oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja elektryczna
 Stymulacja elektryczna
 Jest również w zasadzie zarezerwowana dla wykwalifikowanego personelu, choć od 2005
roku jest również częścią pierwszej pomocy przedlekarskiej
 Polega na przywróceniu rytmu serca przy użyciu bodźca elektrycznego
 Kardiowersja – (zawsze w znieczuleniu), z koordynacją z czynnością serca
 Defibrylacja – bez koordynacji z czynnością serca (w migotaniu komór)
 Stymulacja elektryczna
 Programy publicznego dostępu do defibrylacji są zalecane w miejscach, w których
spodziewane użycie automatycznego defibrylatora zewnętrznego przez świadków NZK
przekracza 1 raz w ciągu 2 lat
 Po jednej defibrylacji należy podjąć RKO i prowadzić ją przez 2 minuty bez sprawdzania oznak
życia czy analizy tętna
 Reanimacja
 Warunkiem powodzenia reanimacji jest dostatecznie wczesne podjęcie zabiegów
reanimacyjnych, prawidłowe ich wykonanie, a następnie wezwanie kwalifikowanej pomocy
medycznej.
 Decyzja zaniechania akcji ratowniczej należy do lekarza.
 Zasady udzielania pierwszej pomocy
 Podczas udzielania pierwszej pomocy należy usunąć z bezpośredniego otoczenia chorego
wszystkie osoby, których obecność nie jest potrzebna, a które mogą utrudniać sprawność
działania.
 Należy zatrzymać te, które mogą pomóc w czynnościach ratowniczych, transporcie,
unieruchomieniu itp.
 Zasady udzielania pierwszej pomocy
 Należy zawsze pamiętać, że przy udzielaniu pierwszej pomocy obowiązuje zachowanie
maksymalnej czystości, gdyż zanieczyszczenie rany może doprowadzić do zakażenia i
późniejszych powikłań.
 Zasady udzielania pierwszej pomocy
 Jeśli zachodzi konieczność obnażenia uszkodzonej części ciała, to należy tego dokonać z
największą ostrożnością; zdejmuje się wówczas najpierw ubranie ze zdrowej okolicy ciała, a
dopiero później - z uszkodzonych.
 W pewnych sytuacjach lepiej jest ubranie lub obuwie przeciąć (złamanie otwarte,
zmiażdżenie, silne przyklejenie się odzieży do ran, przy dużych obrzękach itp.).
 Postępowanie ratownicze
 Do podstawowych czynności składających się na postępowanie ratownicze należą:
 przywrócenie drożności dróg oddechowych,
 zastosowanie w razie potrzeby sztucznego oddychania,
 pośredni masaż serca, gdy występują cechy przerwania krążenia (zagadnienia te
zostały omówione powyżej),
 zatamowanie krwotoku i właściwe ułożenie chorego,
 w razie rozpoznania lub podejrzenia wstrząsu urazowego natychmiastowe
rozpoczęcie postępowania przeciwwstrząsowego,
 Postępowanie ratownicze
 Do podstawowych czynności składających się na postępowanie ratownicze należą (cd.):
 zamknięcie odmy otwartej, odbarczenie odmy ciśnieniowej, ułożenie chorego na tej
stronie klatki piersiowej, po której stwierdza się rozległe złamania żeber w celu
uniknięcia ruchów opacznych,
 w razie potrzeby zastosowanie środków przeciwbólowych,
 założenie opatrunków,
 unieruchomienie złamań i zwichnięć,
 Postępowanie ratownicze
 Do podstawowych czynności składających się na postępowanie ratownicze należą (cd.):
 ułożenie chorego nieprzytomnego w „pozycji bocznej ustalonej", jeżeli nie ma do
tego przeciwwskazań (np. złamania kręgosłupa),
 przekazanie chorego do szpitala w celu udzielenia pomocy kwalifikowanej.
 Krwotoki (krwawienia)
 Krwotokiem nazywamy nagłą utratę krwi (dużej ilości w krótkim czasie), prowadzącą do
zaburzeń ogólnoustrojowych, a nawet zagrożenia życia.
 Krwawienie – to powolna utrata krwi, początkowo nie dająca objawów klinicznych.
 Krwotok tętniczy
 gwałtowne tryskanie z rany żywoczerwonej krwi: przy zranieniu większych tętnic krew tryska
falami wyrzucanymi w rytmie tętna.
 Pierwsza pomoc polega na natychmiastowym zatrzymaniu krwotoku.
 Uszkodzoną tętnicę należy ucisnąć powyżej rany.
 Można to wykonać stosunkowo łatwo w tych miejscach, gdzie tętnica przebiega
powierzchownie i może być przyciśnięta do kości.
 Krwotok tętniczy - miejsca ucisku tętnic
 Krwotok tętniczy
 Tego rodzaju zatrzymanie krwotoku może być tylko krótkotrwałe, do czasu nałożenia na ranę
opatrunku uciskowego.
 Wszelkie krwotoki w obrębie
nałożonym na ranę.
kończyn należy tamować opatrunkiem uciskowym
 W wyjątkowych przypadkach stosuje
pomocą elastycznej opaski uciskowej.
się okrężne uciśnięcie całej kończyny
za
 Krwotok żylny
 Charakteryzuje się wypływaniem z rany krwi koloru ciemnego.
 W tych przypadkach do zatrzymania krwotoku wystarcza założenie opatrunku uciskowego.
 Krwawienie po ekstrakcji zęba
 Zatrzymuje się przez założenie małego tamponu z gazy.
 W przypadku przedłużonego krwawienia konieczna jest wizyta u lekarza
 U chorych na hemofilię bywa niebezpieczny dla życia
 Krwawienie z nosa
 Chorego należy wygodnie posadzić (nie wolno kłaść),
 Pochylić głowę do przodu
 Na nos, czoło i kark położyć zimny kompres.
 Nie należy łykać krwi (może o wywołać wymioty)
 Do nozdrzy wsunąć tampon gazy nasycony uprzednio wodą destylowaną (koniec tamponu
powinien wystawać z nosa),
 Część źródeł nie zaleca zatykania nozdrzy
 Krwawienia i krwotoki wewnętrzne
 mogą objawiać się wypływaniem krwi na zewnątrz otworami naturalnymi ciała
 lub też mogą pozostawać niewidoczne - są to wylewy krwi do jam ciała
 Krew wypływająca z ust może pochodzić z płuc lub z przewodu pokarmowego.
 Krwawienie z ust
 Krwotok płucny charakteryzuje się wypływaniem z ust krwi żywoczerwonej, pienistej.
 Chorego należy umieścić w pozycji półleżącej, na klatkę piersiową położyć worek z
lodem.
 Krwotok żołądkowy objawia się wymiotami krwawymi, przy czym krew jest zwykle ciemna,
czasem przypomina fusy od kawy.
 Chorego należy ułożyć wygodnie z lekko uniesionym tułowiem, na okolicę żołądka
położyć zimny okład.
 Krwotoki do jam ciała
 W takich sytuacjach nie widać wynaczynionej krwi, gdyż zbiera się ona w jamie otrzewnej,
opłucnowej itp.
 Do krwotoków wewnętrznych dochodzi najczęściej po tępych urazach brzucha.
 Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu objawów wstrząsu.
 Zatrzymanie krwotoku wewnętrznego wymaga interwencji chirurgicznej.
 Wstrząs
 Wstrząs jest zagrażającym życiu zaburzeniem krążenia, które wynika z dysproporcji pomiędzy
pożądanym a rzeczywistym zaopatrzeniem w krew.
 Występujące niedostateczne zaopatrzenie tkanek może być spowodowane różnymi
przyczynami
 Wstrząs - przyczyny
 Zmniejszenie objętości krwi krążącej - wstrząs hipowolemiczny
 utrata krwi na zewnątrz lub do wewnątrz,
 utrata osocza,
 utrata wody lub soli (w wyniku masywnych wymiotów lub biegunki).
 Zmniejszenie wydolności serca - wstrząs kardiogenny.
 Wstrząs - przyczyny
 Powiększenie pojemności układu naczyniowego przy niezmienionej objętości masy krwi
krążącej - wstrząs przywspółczulno-naczyniowy
 na drodze wadliwej regulacji przez układ nerwowy - ból, przerażenie, nagłe
bodźce termiczne mogą wywołać gwałtowne rozszerzenie naczyń i
zwolnienie tętna powodując spadek ciśnienia krwi,
 na skutek zatrucia - wstrząs septyczny lub toksyczny,
 w wyniku reakcji uczuleniowej - wstrząs anafilaktyczny.
 Wstrząs - objawy
 Objawy wstrząsu są proporcjonalne do ciężkości i okresu działania jego przyczyny:
 szybki, płytki oddech,
 bladość i chłód skóry,
 wargi przybierają odcień bladosiny,
 bledną łożyska paznokci, po ich uciśnięciu bardzo powoli różowieją,
 chory jest niespokojny i lękliwy, drży,
 na czole występuje zimny, lepki pot,
 bardzo wysokie tętno (180-200 uderzeń na minutę).
 Wstrząs - postępowanie
 Czynności ratujące:
 tamujemy krwawienia (jeśli jest to krwawienie zewnętrzne),
 układamy chorego w pozycji przeciwwstrząsowej (nogi uniesione na wysokość około
30-40 cm powyżej poziomu głowy),
 chronimy przed utratą ciepła,
 uspokajamy chorego,
 systematycznie kontrolujemy tętno i oddech (co 1 minutę),
 zakaz palenia oraz podawania pokarmu i alkoholu,
 nie wolno przewozić chorego przypadkowym środkiem transportu.
 Pozycja przeciwwstrząsowa
 Wstrząs - postępowanie
 Ułożenie przeciwstrząsowe nie powinno być stosowane przy urazach czaszkowo-mózgowych,
duszności, nagłych bólach w klatce piersiowej i nadbrzuszu.
 Wstrząs kardiogenny
 Inną postać ma wstrząs sercopochodny (kardiogenny) spowodowany spadkiem wydajności
serca. Występuje on nieraz w trakcie długotrwałej choroby serca, a powstaje na skutek
zawału serca mięśniowego lub zatoru tętnicy płucnej. Charakteryzuje się bólem w klatce
piersiowej i śmiertelną trwogą, wzmożonym wypełnianiem się żył szyjnych, pacjent odczuwa
duszność, może wystąpić rzężący oddech i wydzielina przy kaszlu podbarwiona krwią.
Ciśnienie krwi spada, nieraz obserwuje się zwolnienie akcji serca.
 Objawy wstrząsu sercopochodnego
 szybkie, słabo wyczuwalne tętno,
 zimna, blada skóra,
 zimny pot,
 drżenia.
 Postępowanie we wstrząsie kardiogennym
 Czynności ratujące:
 sprawdzamy podstawowe funkcje życiowe,
 układamy poszkodowanego z lekko uniesioną górną częścią ciała (podobnie jak w
przypadku zawału serca),
 chronimy przed utratą ciepła,
 uspokajamy chorego.
 Przy wstrząsie kardiogennym nie wolno stosować pozycji przeciwstrząsowej, która
dodatkowo obciąży krwią niewydolne serce.
 Ciało obce – postępowanie
 Ciała obce pozostawia się w ranie. Wyjąć je może tylko lekarz
 Ciała obce mogą być usuwane z rany tylko przez lekarza i ta czynność nie wchodzi w zakres
pierwszej pomocy. Niewprawne próby usuwania grożą pozostawieniem w ranie fragmentów
ciała obcego, a także stanowią niebezpieczeństwo wprowadzenia dodatkowego zakażenia.
 Większe ciała obce o gładkich brzegach często tamponują ranę i zapobiegają tym samym
powstaniu dużego krwawienia.
 Ciało obce w oku
 Gdy ciało obce znajduje się pod górną powieką, polecamy pacjentowi kierować wzrok ku
dołowi. Górną powiekę nakładamy na dolną. Wówczas rzęsy dolnej powieki "wymiatają"
wewnętrzną stroną powieki górnej.
 W przypadku gdy ciało obce znajduje się pod dolna powieką, polecamy pacjentowi patrzeć w
górę. Odchylamy powiekę na około 0,5 cm i usuwamy ciało obce wilgotnym rożkiem
chusteczki do nosa, kierując się od strony zewnętrznej do nosa.
 Ciało obce w oku
 Nie usuwać szkieł kontaktowych.
 Ciała obce znajdujące się w gałce ocznej usunąć może tylko lekarz. Należy pamiętać, że
nieumiejętne usuwanie grozi ciężkim uszkodzeniem oka.
 Ciało obce w nosie i uchu
 Ciało obce w nosie
 Jedyne co może zrobić poszkodowany to zatkać druga dziurkę i spróbować
wydmuchnąć.
 Użycie jakichkolwiek narzędzi grozi wystąpieniem krwawienia.
 Ciało obce w uchu
 Należy spróbować przez zwyczajne potrząsanie głową.
 Nie wolno manipulować w przewodzie słuchowym.
 Ciało obce w przełyku
 Utkwienie w przełyku ciała obcego jest brane pod uwagę w przypadku ściskającego bólu i
trudności w przełykaniu. W takiej sytuacji chorego należy sprowokować do wymiotów.
 Ciało obce w tchawicy
 Najskuteczniejszą metodą jest tzw. chwyt Heimlicha, nazywany też tłocznią brzuszną. Uwaga!
Upewnij się, że masz do czynienia z udławieniem, a nie z atakiem serca!
 Ratujący staje z tyłu za pacjentem. Obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie
zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do
siebie powodując gwałtowne zwiększenie się tłoczni brzusznej działającej z kolei na
klatkę piersiową. Ciało obce bywa w ten sposób gwałtownie "wyciśnięte" z tchawicy
na zewnątrz.
 Ciało obce w tchawicy
 Można również tą czynność wykonać u pacjenta leżącego. Ratujący klęka przed
pacjentem i kładzie mu obydwie ręce na nadbrzusze ponad pępkiem. Teraz przez
gwałtowne ściśnięcie zwiększa się ciśnienie tłoczni brzusznej.
 Gdy się dławisz, a jesteś sam, spróbuj wykonać manewr na sobie, kładąc zaciśniętą
pięść wewnętrzną stroną na brzuchu nieco powyżej pępka i obejmując ją drugą
dłonią. Możesz też posłużyć się czymkolwiek, co popchnie przeponę od dołu.
 Ciało obce w tchawicy
 Rękoczyn Heimlicha – przeciwwskazania
 Kobiety w ciąży
 Ludzie o znacznej otyłości
 Pacjenci nieprzytomni
 Dzieci
 Ciało obce w tchawicy
 Udławienia u dzieci do 1 roku życia
 Nie rób nic, jeśli dziecko może oddychać, wydawać dźwięki lub gdy kaszle. Te objawy
oznaczają, że do tchawicy dociera powietrze i dziecko samo wykrztusi z tchawicy to,
co się tam znalazło. Wszelkie środki, które zastosujesz mogą zaburzyć ten naturalny
proces i częściowe zablokowanie dróg oddechowych przekształci się w ich całkowite
zatkanie.
 Uważnie obserwuj co się dzieje, gdy trzeba - interweniuj.
 Ciało obce w tchawicy
 Dzieci do 1 roku życia
 Gdy nie może oddychać ani wydawać dźwięków przełóż je sobie przez rękę, twarzą
do dołu, tak, żeby jego głowa znalazła się niżej niż tułów.
 Nie uciskaj brzucha niemowlęcia.
 Nasadą dłoni wykonaj z wyczuciem 5 uderzeń w plecki dziecka, w miejsce pomiędzy
łopatkami.
 Ciało obce w tchawicy
 Dzieci do 1 roku życia
 Jeśli uderzenia w plecy nie dadzą rezultatu, zastosuj 5 szybkich uciśnięć poniżej klatki
piersiowej.
 Aby to zrobić, odwróć dziecko na plecy. Połóż je sobie na udach, aby jego głowa była
poniżej tułowia. Palce wskazujący i środkowy jednej ręki połóż poniżej dolnej części
mostka i wykonaj 5 szybko po sobie następujących uciśnięć.
 Jeśli i to nie przyniesie rezultatów, odblokuj drogi oddechowe, chwytając język i
żuchwę niemowlęcia między kciuk i palec.
 Sprawdź, czy nie widać obcego ciała w gardle. Spróbuj je wyciągnąć tylko, gdy jest
dobrze widoczne.
 Ciało obce w tchawicy
 Dzieci do 1 roku życia
 Jeśli klatka piersiowa się nie unosi, powtórz sekwencję - 5 uderzeń w plecy i 5
uciśnięć - aż do skutku, każąc komuś wezwać pogotowie ratunkowe.
 Gdy dławi się większe dziecko (powyżej 1 roku życia) - połóż je na podłodze twarzą
do góry i dalej postępuj tak jak w przypadku dorosłego, który leży, ale uklęknij u stóp
dziecka.
 Zastosuj manewr Heimlicha (tłocznia brzuszna), używając obu dłoni, kładąc nasadę
dłoni znajdującej się pod spodem na brzuchu, między pępkiem a dolnymi żebrami.
Wykonuj manewr delikatnie.
 Ciało obce w tchawicy
 Wykonuje się 5 serii po 5 razy, gdy to nie przyniesie oczekiwanego rezultatu
 w ostateczności wykonujemy ciśnieniowe przepchnięcie ciała obcego tj. metodą usta-usta,
zamknięcie nosa, koniecznie rękoczyn Sellica i nagły, energiczny wdmuch powietrza.
 Jedno płuco w zupełności wystarcza, aby prawidłowo utlenić krew.
 OMDLENIE
Jest to krótkotrwała i przemijająca utrata przytomności spowodowana nagłym rozszerzeniem naczyń.
Efektem tego jest zmniejszony napływ krwi do mózgu, co powoduje jego niedokrwienie i utratę
przytomności
Utracie przytomności często towarzyszy upadek poszkodowanego, co może doprowadzić do urazów
wynikających z uderzenie o przedmioty znajdujące się w otoczeniu
 Najczęstsze przyczyny omdleń:
 silne negatywne bodźce, np. widok krwi, niepomyślna wiadomość, silny lęk, nieprzyjemne
zapachy, duszne pomieszczenia.
 ból
 Typowe objawy poprzedzające omdlenie:
 osłabienie
 „mroczki” przed oczami
 szumy w uszach
 blada, spocona skóra
 Rozpoznanie:
 Na podstawie oceny funkcji życiowych:
 z poszkodowanym nie ma kontaktu, ale
 oddech jest zachowany
 tętno z reguły wyczuwalne (możliwe zwolnienie)
 Oraz na podstawie wywiadu od świadków zdarzenia
 Postępowanie:
•
Ułożenie poszkodowanego na plecach
•
Zastosowanie pozycji czterokończynowej, tj. jednoczesne uniesienie kończyn górnych i
dolnych. U kobiety w zaawansowanej ciąży, zamiast w/w pozycji należy zastosować ułożenie
na lewym boku (bądź podłożenie poduszki lub koca pod prawy bok w pozycji na plecach)
•
Zapewnienie dostępu świeżego powietrza
•
Poluźnienie krawata, rozpięcie kołnierzyka
•
Do momentu odzyskania
przytomności – kontrola parametrów
życiowych
•
Jeśli po kilku minutach świadomość
nie powraca – wezwanie pogotowia
Nie wolno:
•
cucić poszkodowanego przez uderzenia w twarz
•
wlewać mu do ust zimnej wody (ryzyko zakrztuszenia!)
Powikłania:
•
Nieodzyskanie przez poszkodowanego przytomności pomimo zastosowania powyższej
procedury może świadczyć o:
–
innej, poważniejszej przyczynie utraty przytomności
–
urazie czaszkowo-mózgowym, do którego doszło w trakcie upadku
W tych przypadkach należy wprowadzić postępowanie jak przy utracie przytomności
Należy pamiętać, że niedrożność dróg oddechowych spowodowana opadaniem języka może być
przyczyną nagłego zatrzymania krążenia!
 OMDLENIE
Warto pamiętać, że o omdleniu można mówić tylko wtedy, kiedy byliśmy jego świadkami bądź ktoś
inny może nam powiedzieć, że sytuacja miała miejsce przez chwilą. W innym przypadku powinniśmy
podejrzewać od razu utratę przytomności ze względu na to, ze nie wiemy jaki czas upłynął od
zdarzenia.
 Bandażowanie
 polega na nakładaniu opasek zwanych bandażami w celu umocowania opatrunku lub
unieruchomienia stawu bądź kończyny.
 Stosujemy opaski z gazy lub innego materiału (np. bandaż elastyczny wykonany z
rozciągliwego materiału czy przylepca), dzięki którym lepiej utrzymywany jest opatrunek lub
lepiej unieruchomiona jest owinięta część ciała.
 Rodzaje opatrunków
 Wyróżniamy następujące rodzaje opatrunków:
 opatrunek ochronny - zakładany na rany w celu ochrony przed szkodliwym
działaniem środowiska zewnętrznego (przede wszystkim przed zakażeniem),
 opatrunek uciskowy - stosowany w celu zatrzymania krwawienia,
 opatrunek unieruchamiający - stosowany w przypadkach złamań, zwichnięć oraz w
rozległych uszkodzeniach (np. zmiażdżenie kończyny).
 Unieruchamianie kończyn
 Unieruchomienie - złamanie i zwichnięcie należy unieruchomić bez uprzednich prób
repozycji w takim ustawieniu, w jakim kończyna znajduje się po wypadku.
 Przy złamaniach obowiązuje unieruchomienie przynajmniej dwu sąsiednich
stawów, pomiędzy którymi kość uległa złamaniu.
 W przypadku zwichnięć unieruchamiamy zwichnięty staw.
Postępowanie z osobą nieprzytomną polega na ułożeniu ratowanego w
„pozycji bocznej ustalonej", która zapobiega zapadaniu języka i zachłyśnięciu
się treścią pokarmową.
 Ułożenie pacjenta
 Przy zachowanym oddechu – pozycja boczna bezpieczna
 Przy braku oddechu – na wznak na twardym podłożu (i reanimacja)
 Po udanej reanimacji – pozycja boczna bezpieczna
 Pacjent przytomny może być pozostawiony w pozycji dla niego wygodnej, ale wymaga
wnikliwej obserwacji
 Ułożenie pacjenta – pozycja boczna bezpieczna
 Na boku
 Usta stanowią najniższy punkt ciała
 Tchawica przebiega skośnie w dół
 Należy odciągnąć szyję i odgiąć głowę
 Ułożenie pacjenta przytomnego
 Na wznak z lekko uniesioną głową – pozycja relaksowa
 Na wznak z wałkiem pod kolanami – przy urazie (bólu) brzucha
 Z uniesionymi nogami (30-40 cm) – pozycja przeciwwstrząsowa (lub całe ciało głową w dół –
10-15°)
 Z uniesionym tułowiem – urazy czaszkowo-mózgowe, lekka duszność
 Pozycja półsiedząca (z podparciem rękami) – znaczna duszność, uraz klatki piersiowej
 Płasko na wznak – uraz kręgosłupa
 Zatrucia - postępowanie ogólne
 Właściwe rozpoznanie rodzaju zatrucia decyduje o rokowaniu!
 Podejrzenie zatrucia zachodzi w razie:
 obecności resztek trucizny lub podobnych oznak (np. pustych opakowań po lekach,
woni gazu itp.)
 uzyskania określonych informacji od pacjenta lub jego otoczenia (np. list pożegnalny)
 obrazu ciężkiego, nagłego zachorowania z zaburzeniami lub utratą przytomności,
szczególnie u ludzi młodych, bez uchwytnej przyczyny lub przeszłości chorobowej.
 Zatrucia - postępowanie ogólne
 Natychmiastowe wstępne czynności ratownicze:
 Podtrzymanie funkcji życiowych. Przy podejrzeniu lub pewności nagłego zatrzymania
krążenia - natychmiast podjąć resuscytację.
 Należy zachować ostrożność, gdy zachodzi niebezpieczeństwo dalszych zatruć (np.
trujące gazy, trucizny skórne).
 Przy pewnych rodzajach zatruć, np. cyjanowodorem, tylko natychmiastowe podanie
odtrutki rokuje powodzenie resuscytacji.
 Zatrucia - postępowanie ogólne
 Odtruwanie
 Przewód pokarmowy
 Podać do picia dużo płynów (z wyjątkiem mleka i alkoholu).
 Wywołać wymioty drażniąc tylną ścianę gardła.
 Wyjątki
 Nie wywoływać wymiotów przy zatruciu kwasami lub ługami,
środkami piorącymi, rozpuszczalnikami, u chorych nieprzytomnych
lub z drgawkami.
 Po spożyciu kwasów, ługów, metali ciężkich lub fenoli podawać do
picia dużo wody (celem rozcieńczenia trucizny). Dalsze postępowanie
pod nadzorem lekarza.
 Zatrucia - postępowanie ogólne
 Odtruwanie
 Śluzówki
 Płukać bieżącą wodą! Nie stosować żadnych rozpuszczalników ani benzyny!
 Oczy
 Płukać bieżącą wodą.
 Cząstki stałe (np. wapna) usuwać chusteczką lub wacikiem w kierunku
donosowym.
 Drogi oddechowe i płuca
 Dużo świeżego powietrza lub tlenu. Przy zatruciu gazami drażniącymi lub
parami metali ciężkich stosować, w miarę możliwości, deksametazon w
aerozolu celem zmniejszenia toksycznego uszkodzenia tkanki płucnej.
 Zatrucia - postępowanie ogólne
 Odtruwanie w postępowaniu lekarskim to farmakologiczne wywołanie wymiotów, płukanie
żołądka, podanie adsorbentów (np. węgla aktywowanego), wywołanie szybkiego opróżnienia
jelit oraz inne metody szybkiej eliminacji toksyny z krwi i krążenia.
 Zatrucia - postępowanie ogólne
 Odtrutki
 Tylko w nielicznych zatruciach dysponujemy specyficznymi odtrutkami.
 Ich zastosowanie zależy od decyzji lekarskiej.
 !!! Już w czasie wstępnych czynności ratowniczych należy zabezpieczyć resztki
trucizny i powiadomić lekarza-ratownika oraz ośrodek leczenia zatruć. Należy
poinformować, możliwie dokładnie, o rodzaju zatrucia i stanie pacjenta.
 Pierwsza pomoc przedlekarska
 Postępowanie ratownicze powinien cechować spokój i rozwaga
 Nadmierny pośpiech nie jest wskazany