T. Pienkowski - Rak piersi.indb

Spis treści
Przedmowa — Barbara Czerska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Autorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
Rozdział I. Zagadnienia wstępne — Tadeusz Pieńkowski .
1.1. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Czynniki ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Badania przesiewowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Rozpoznanie, klasyfikacja i stopniowanie . . . . . . . .
1.5. Leczenie radykalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.6. Patologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rak przedinwazyjny wewnątrzprzewodowy . . . . . . .
Rak przedinwazyjny zrazikowy (lobular neoplasia) . .
Czynniki rokownicze w raku inwazyjnym . . . . . . . .
Regionalne pachowe węzły chłonne . . . . . . . . . . . .
Wielkość guza pierwotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Typ histologiczny raka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.7. Stopień złośliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Markery proliferacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Receptory estrogenów i progestagenów . . . . . . . . .
Receptor HER-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Komórkowe czynniki wzrostu i ich receptory . . . . .
Markery inwazyjności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wskaźniki neoangiogenezy . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Geny regulujące cykl komórkowy i apoptozę . . . . .
Wiek chorych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kategorie czynników rokowniczych . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
23
23
24
25
26
31
32
33
33
34
34
36
36
36
37
38
39
40
40
41
41
41
41
42
....
....
....
47
47
47
....
48
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Rozdział II. Predyspozycje genetyczne do rozwoju nowotworów
— Anna Niwińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Słabe predyspozycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Silne predyspozycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Opieka nad rodzinami obciążonymi dużym ryzykiem zachorowania
na raka piersi. Poradnia Genetyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Spis treści
2.4. Strategie służące zmniejszeniu ryzyka zachorowania na raka
piersi/jajnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział III. Typy biologiczne — Anna Niwińska
3.1. Wyznaczanie profilu ekspresji genów . . . . .
Technika mikromacierzy DNA . . . . . . . . .
3.2. Typy biologiczne raka piersi . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
53
53
53
53
55
Rozdział IV. Leczenie hormonalne — Tadeusz Pieńkowski . . . . . . . . . . .
4.1. Hormonoterapia. Przegląd metod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.1. Selektywne modyfikatory receptora estrogenowego . . . . . . . .
Tamoksyfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inne selektywne modyfikatory receptora estrogenowego . . . .
4.1.2. Ablacja (owariektomia) i supresja farmakologiczna czynności
jajników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.3. Inhibitory aromatazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.4. Inne leki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Progestageny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pozostałe leki hormonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Hormonalne leczenie uzupełniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tamoksyfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Farmakologiczna ablacja czynności jajników i owariektomia .
4.2.1. Inhibitory aromatazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anastrozol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Letrozol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Egzemestan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inhibitory aromatazy w leczeniu uzupełniającym. Metaanaliza
4.3. Leczenie hormonalne chorych na raka piersi w stadium rozsiewu . .
Tamoksyfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Farmakologiczna ablacja czynności jajników i owariektomia .
4.3.1. Inhibitory aromatazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anastrozol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Letrozol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Egzemestan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aminoglutetymid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.2. Czyste antyestrogeny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
57
58
58
58
58
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
59
59
60
60
61
61
61
62
64
64
66
68
69
70
70
71
72
72
72
73
74
74
76
Rozdział V. Chemioterapia — Tadeusz Pieńkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. Chemioterapia uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Antracykliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
81
82
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
50
51
Spis treści
Taksany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.1. Znaczenie dawki. Leczenie mieloablacyjne . . . . . . . . . . . .
5.1.2. Leczenie sekwencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.3. Działania niepożądane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wczesne działania niepożądane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przewlekłe, późne działania niepożądane . . . . . . . . . . . . .
5.1.4. Zastosowanie trastuzumabu w leczeniu uzupełniającym . .
5.2. Przedoperacyjne leczenie ogólnoustrojowe . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Obserwacja po leczeniu radykalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4. Leczenie chemiczne u chorych na raka piersi w stadium rozsiewu
Antracykliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Docetaksel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Paklitaksel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Winorelbina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kapecytabina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pochodne platyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Iksabepilon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Erybulina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trastuzumab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lapatynib . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bisfosfoniany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział VI. Leczenie ogólnoustrojowe – podsumowanie
— Tadeusz Pieńkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Uzupełniające leczenie ogólnoustrojowe . . . . . . .
Taktyka leczenia w nawrocie raka . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
84
87
90
91
91
92
93
96
99
99
101
102
104
106
107
108
108
109
109
111
113
114
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
125
125
127
128
Rozdział VII. Leczenie antyangiogenne
— Marek Z. Wojtukiewicz, Ewa Sierko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Rozdział VIII. Radioterapia — Anna Niwińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1. Radioterapia uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.1. Wskazania do radioterapii uzupełniającej . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.2. Napromienianie po operacji oszczędzającej . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.3. Obszar napromieniany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.4. Technika napromieniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.5. Leczenie oszczędzające w raku piersi w stadium zaawansowania
miejscowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.6. Napromienianie po mastektomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obszar napromieniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
.
.
.
.
.
.
137
137
137
137
138
138
. 139
. 139
. 140
Spis treści
Technika napromieniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sekwencja chemioterapia / leczenie ukierunkowane
– radioterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.7. Postępy w radioterapii uzupełniającej . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyspieszone napromienianie części gruczołu piersiowego
po operacji oszczędzającej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hypofrakcjonowanie (AHWBI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Radioterapia ze zmienną intensywnością wiązki (IMRT) . .
Techniki napromieniania z dostosowaniem do ruchomości
oddechowej – napromienianie 4D . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2. Działania niepożądane radioterapii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.3. Napromienianie w raku piersi w stadium zaawansowania
miejscowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Napromienianie wznowy lokoregionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.4. Radioterapia paliatywna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Powtórne napromienianie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 141
. . . . . 141
. . . . . 141
. . . . . 141
. . . . . 143
. . . . . 144
. . . . . 144
. . . . . 144
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Rozdział IX. Sytuacje specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.1. Przerzut raka piersi do ośrodkowego układu nerwowego – podstawowe
zagadnienia — Anna Niwińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.1.1. Nowotworowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych . . . . . . . .
Patofizjologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Objawy kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czynniki rokownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozpoznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.1.2. Leczenie chorych z nowotworowym zapaleniem opon
mózgowo-rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie dokanałowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Radioterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie ogólnoustrojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nowe leki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.1.3. Rokowanie w nowotworowym zapaleniu opon
mózgowo-rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.1.4. Przerzut do mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czynniki ryzyka przerzutu do mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czynniki decydujące o przeżyciu chorych z przerzutem
do mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.1.5. Leczenie chorych z przerzutem do mózgu . . . . . . . . . . . . . . . .
Napromienianie całego mózgu (WBRT) . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie neurochirurgiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Radioterapia jako uzupełnienie operacji . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Radiochirurgia (SRS), radioterapia stereotaktyczna frakcjonowana .
8
.
.
.
.
.
145
145
146
147
148
. 151
.
.
.
.
.
.
151
151
152
152
152
153
.
.
.
.
.
153
154
154
155
155
. 156
. 156
. 157
.
.
.
.
.
.
157
157
158
158
159
159
Spis treści
Chemioterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hormonoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie ukierunkowane molekularnie . . . . . . . . . .
Nowe leki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2. Rak piersi a ciąża — Maria M. Litwiniuk . . . . . . . . . . . . . .
9.2.1. Rak piersi związany z ciążą . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozpoznanie raka piersi u kobiet w ciąży . . . . . . . .
Stopniowanie choroby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2.2. Leczenie kobiet w ciąży chorych na raka piersi . . .
Leczenie operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Znaczenie charakterystyki biologicznej raka . . . . . .
Leczenie uzupełniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chemioterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie wspomagające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki ukierunkowane przeciwko HER-2 . . . . . . . . . .
Leczenie hormonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Radioterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przerwanie ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przerzut do łożyska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rokowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wpływ przebytej wcześniej ciąży na rokowanie . . . .
Ciąża po leczeniu z powodu raka piersi . . . . . . . . .
Karmienie piersią po leczeniu z powodu raka piersi
9.3. Leczenie hormonalne mężczyzn chorych na raka piersi
— Tadeusz Pieńkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
160
161
161
163
163
163
164
164
164
165
166
166
167
168
168
170
170
171
171
172
172
172
172
173
173
. . . . . . . . . . 173
. . . . . . . . . . 174
Rozdział X. Nowości w leczeniu ogólnoustrojowym
— Agnieszka Jagiełło-Gruszfeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.1. Leczenie ogólnoustrojowe chorych na raka piersi we wczesnym
stadium zaawansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.2. Leczenie ogólnoustrojowe chorych na raka piersi w stadium
rozsiewu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie chorych na ER- lub PgR-dodatniego raka piersi
w stadium rozsiewu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chemioterapia u chorych na raka piersi w stadium rozsiewu
Leczenie chorych na raka piersi z nadmierną ekspresją
receptora HER-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . . 183
. . . . 183
. . . . 185
. . . . 185
. . . . 186
. . . . 187
. . . . 188