Zagrożenia zdrowotne nauczycieli wychowania fizycznego wynikające

Zagrożenia zdrowotne nauczycieli wychowania fizycznego wynikające
ze specyfiki zawodu.
Lekcja wychowania fizycznego to czas ciągłego ruchu, dynamiki, szybko zmienianych się
sytuacji i wielu różnych, często trudnych do przewidzenia zachowań jej uczestników.
Wychowanie fizyczne to także nieustanne zderzanie się dwóch istotnych elementów.
Z jednej strony bowiem na lekcji wychowania fizycznego muszą obowiązywać pewne zasady i mechanizmy
organizacji i prowadzenia zajęć zapewniające bezpieczeństwo ich uczestnikom oraz gwarantujące ( przynajmniej
zapewniające w możliwie najlepszy sposób) efektywną pracę dla realizacji postawionych zadań. Z drugiej strony
to właśnie ruch fizyczny jest miejscem ujawniania rozmaitych emocji (często zaskakujących), zderzania się
różnych temperamentów i zachowań, a ponieważ lekcje te oparte są na ruchu, dynamika tych zjawisk nierzadko
bywa ogromna. Nauczyciel jest tym, który w umiejętny sposób umie tak pokierować wychowankami, aby
pomimo różnorodności charakterów, postaw i zachowań osiągać
wyznaczone cele dydaktyczne i
wychowawcze. Aby czynił to skutecznie powinien m.in. jak najdłużej cieszyć się dobrym zdrowiem i
sprawnością fizyczną. Pomocna będzie zatem wiedza o zagrożeniach wypadkowych i chorobowych,
wynikających z zajmowanego stanowiska i charakteru pracy oraz o sposobach zapobiegania im.
Prowadzący lekcje wychowania fizycznego narażony jest przede wszystkim na urazy kończyn
dolnych, górnych, tułowia oraz głowy( przerwanie ciągłości skóry, stłuczenia , złamania,
zwichnięcia, skręcenia ). Najczęstsze przyczyny w/w to:
a)
Zły stan techniczny sprzętu i przyborów – uraz może nastąpić w czasie osobistej demonstracji
ćwiczenia lub jego części, a także w czasie przebywania w bliskiej odległości od przyrządu bądź
przyboru (wówczas często dochodzi także do urazu ćwiczącego ucznia). Aby eliminować (a
przynajmniej ograniczać do minimum) ryzyko wypadku, nauczyciel musi bezwzględnie na bieżąco
sprawdzać stan techniczny sprzętu i tam, gdzie jest to konieczne, należycie go konserwować.
b) Niewłaściwe rozmieszczenie przyrządów i przyborów w miejscu ćwiczeń – ten element naraża na
niebezpieczeństwo nie tylko ćwiczących, ale też prowadzącego, który poruszając się w czasie zajęć
może zostać uderzony bądź sam uderzyć w przedmiot, którego w danym miejscu być nie powinno.
c)
Nieprawidłowa asekuracja ze strony nauczyciela – ten element jest dobitnym przykładem konieczności
poszerzania swej wiedzy na temat zasad prawidłowej asekuracji uczniów. Ponadto czynnikiem
niezbędnym do unikania tego zagrożenia wydaje się być zachowanie szczególnej ostrożności i uwagi
podczas ćwiczeń wymagających asekuracji.
d) Nieumiejętna samoasekuracja uczniów – ta przyczyna urazów mogących powstać u nauczyciela
wychowania fizycznego wynika z faktu, że uczeń, który nie będzie miał wiedzy na temat samoochrony,
stanie się zagrożeniem dla siebie i prowadzącego. Dobry nauczyciel powinien zatem nieustannie dbać o
to, aby ćwiczący umiał samodzielnie wyjść z niebezpiecznych sytuacji, powstałych na skutek
nieprawidłowego wykonywania ćwiczenia, nagłego złego samopoczucia, uszkodzenia sprzętu czy
przyrządu gimnastycznego.
e)
Przecenianie swoich umiejętności podczas demonstracji ćwiczeń – wraz z wiekiem obniża się
sprawność ruchowa nauczyciela i choć proces ten przebiega w różnym tempie, dotyczy niemal
wszystkich pracujących w zawodzie. Ten czynnik zagrożenia kontuzją najlepiej eliminować zdrowym
rozsądkiem i doświadczeniem ( obu, niestety, czasem brakuje młodym nauczycielom, kiedy nie będąc
specjalistami w danej dyscyplinie wykonują pokaz, który nie tylko jest nieprawidłowy, ale także może
skończyć się urazem ). Można wykorzystać do demonstracji uczniów, uprzednio umiejętnie
„wyłowionych” z grupy, albo zademonstrować niektóre elementy ćwiczenia, znacząco wpływające na
jego poprawność. Sposobów jest wiele i od doświadczenia i rozsądku nauczyciela zależy, czy i jak je
wykorzysta.
f)
Opóźniona szybkość reakcji wraz z wiekiem nauczyciela – ten element zagrożeń wypadkowych wiąże
się z już wymienionymi ( asekuracja ćwiczących czy demonstracja ćwiczenia ) oraz dotyczy także
zachowań i czynności prowadzącego w czasie zajęć, opartych na dużej dynamice, wielozadaniowości,
często zmieniających się sytuacjach ruchowych. Dokładnie przygotowanie zajęć (miejsca ćwiczeń,
zadań do realizacji, sposobów osiągania celów), wykorzystanie do maksimum wiedzy w kwestii
bezpieczeństwa lekcji oraz właściwe i umiejętne poruszanie się w grupie ćwiczących niewątpliwie
pozwolą zminimalizować ryzyko odniesienia urazu.
g) Nie stosowanie odzieży i obuwia sportowego ( w tym obuwia
przeciwpoślizgowego na basenie
pływackim) – czynnik wydawało by się banalny, niestety czasem ignorowany, stąd będący przyczyną
urazów nauczycieli wychowania fizycznego ( szczególnie, gdy prowadzący ma np. dwie lekcje i
stwierdzi, że nie warto przebierać się). Jest sprawą oczywistą, że dynamika przedmiotu wymaga od
nauczyciela pełnej swobody ruchów, dlatego „ ubranie robocze „ jest w każdej sytuacji niezbędne.
Obok zagrożeń wypadkowych specyfika wychowania fizycznego niesie za sobą ryzyko wystąpienia zmian
chorobowych u nauczycieli przedmiotu. Poważnym problemem są zmiany zwyrodnieniowe w obrębie
kręgosłupa oraz powierzchni stawowych kończyn dolnych i górnych, a także zmiany stanu ścięgien
mięśniowych i wiązadeł, będące wynikiem wieloletnich obciążeń fizycznych. Uprawiany wyczynowo sport,
specyficzny program studiów wyższych, długoletnia praca w zawodzie – to czynniki, które wymagają często
wielogodzinnego utrzymania organizmu w stanie swoistej równowagi czynnościowej, związanej z obciążeniami
fizycznymi różnego rodzaju i pochodzenia. Brak możliwości pełnej regeneracji i wypoczynku powoduje, że
wieloletnie nakładanie się obciążeń może doprowadzić do przewlekłych zmian w układzie kostnym i
mięśniowym Jak sobie z tym radzić ? Konieczny wydaje się być umiejętny odpoczynek i możliwie najlepsza
regeneracja w okresach przerw w pracy oraz uprawianie rekreacji ruchowej w formach odciążających stawy
(szczególnie nóg i kręgosłupa). Hitem ostatnich lat są m.in. alternatywne formy ćwiczeń aerobowych np.
spinning, jak również wschodnie formy ruchowe ( joga). Nauczyciele wychowania fizycznego to często byli
sportowcy wyczynowi – w tych przypadkach należy pamiętać o stopniowym „ przestrajaniu „ organizmu od
wyczynu do rekreacji, a poważnym błędem jest bez wątpienia całkowity rozbrat z ruchem po zakończeniu
wyczynowego uprawiania sportu. W tej sytuacji gwałtownej zmianie podlega metabolizm poszczególnych
układów ustroju, następuje szybkie „łapanie „ dodatkowych kilogramów, co w konsekwencji przyczynia się do
powstania lub nasilania zmian zwyrodnieniowych, ograniczania ruchomości stawowej i sprawności ogólnej
nauczyciela wychowania fizycznego.
Również pojedynczą jednostkę lekcyjną należy prowadzić w sposób zapewniający w miarę możliwości
momenty odpoczynku dla stawów i mięśni ( szczególnie, gdy nauczyciel prowadzi dziennie kilka lekcji) . Praca
nauczyciela wychowania fizycznego niejednokrotnie odbywa się
w warunkach nadmiernego hałasu na
zajęciach, co spowodowane bywa zbyt liczebnymi grupami ćwiczących, za dużą ilością grup jednocześnie
ćwiczących w stosunku do kubatury miejsca ćwiczeń, czy też w przypadku prowadzących zajęcia pływania
niedostatecznie wytłumionymi basenami.
Niewątpliwie doskonałym rozwiązaniem powyższych problemów byłaby rozbudowa bazy materialnej
współczesnej szkoły, co jednak poza sporadycznymi przykładami wydaje się być pobożnym życzeniem.
Realnym natomiast jest prowadzenie jak najczęściej zajęć na powietrzu ( boisko, teren) , gdzie hałas „nie uderza
„ w prowadzącego, a korzystnego wpływu środowiska na układy krążenia i oddychania nie sposób przecenić.
Kolejną grupę chorób zagrażających nauczycielowi wychowania fizycznego i wynikających z charakteru jego
pracy stanowią choroby oczu, gardła i alergie, spowodowane przez kurz bądź zawilgocenia pomieszczeń, w
których odbywają się ćwiczenia oraz wywołane czynnikami chemicznymi (dotyczy głównie nauczycieli
specjalistów, którzy pracują na basenie pływackim). Nowoczesne sposoby ozonowania wody w basenach,
utrzymanie sal gimnastycznych w czystości i należytym stanie technicznym pozwalają ograniczać wpływ
chorobowy w/w czynników.
Kolejną grupę zagrożeń chorobowych, wynikających z charakteru pracy prowadzącego wychowanie fizyczne
stanowią dolegliwości spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, którym towarzyszą zmiany typu :
guzki śpiewacze, niedowład fałdów głosowych oraz zmiany przerostowe z towarzyszącymi objawami dysfonii
(zmiana jakości głos ). Aby zapobiegać w/w zmianom należy m.in. oszczędzać głos w czasie przeziębienia,
umiejętnie gospodarować głosem, nie przekrzykiwać uczniów ( czynnik szczególnie obciążający krtań) –
najpierw opanować hałas wypracowanymi przez siebie metodami, a dopiero potem używać głosu. Unikanie
mówienia w przeciągu, unikanie dużej różnicy temperatur działających na krtań, palenia papierosów czy
przebywania w zadymionych pomieszczeniach to także elementy właściwej higieny głosu nauczyciela. Również
tzw. „ okienka” stanowią dobry wypoczynek dla fałdów głosowych. W okresach urlopowych doskonałym dla
regeneracji w/w jest przebywanie nad morzem lub w górach.
Podsumowując omawiane zagrożenia zdrowotne dla nauczycieli wychowania fizycznego należy stwierdzić, że
specyfika przedmiotu powoduje, iż każdy prowadzący narażony jest na wypadki bądź choroby oraz,że kluczową
sprawą w zapobieganiu i ograniczaniu w/w jest świadomość występowania zagrożeń i ich źródeł w związku z
wykonywaną pracą. Nie można bez opamiętania prowadzić zajęć nie zważając na własne zdrowie – lekcje
takiego nauczyciela mogą być bardzo interesujące, lecz jego przydatność w zawodzie niezwykle krótka.
Nauczyciel uczy i wychowuje. Aby mógł to robić skutecznie i długo, w swojej pracy oprócz rzetelnej wiedzy
merytorycznej i metodycznej powinien stosować swoistą ekonomię, która bez wątpienia poparta jest nabywanym
doświadczeniem – optymalnie organizować zajęcia, być zawsze we właściwym miejscu, mówić wówczas, gdy
jest to konieczne, zaś swoje czynności wykonywać zgodnie z zasadami sztuki pedagogicznej.
Maciej Dobrowolski
II LO w Szczecinie
Referat opracowano po przeprowadzeniu wywiadów z następującymi lekarzami:
1.
dr n. med. Andrzej Bohatyrewicz – specjalista ortopedii i traumatologii
2.
lek med.
3.
dr n. med. Jagna Topolska – Mierzejewska – specjalista laryngolog
Małgorzata Mielniczuk – specjalista chorób wewnętrznych