depresja młodzieńcza - poradnia psychologiczno

Cykl: Profilaktyka zdrowia psychicznego
„Od normy do choroby…symptomy wybranych chorób
psychicznych”
DEPRESJA
Anna Jaworska
psycholog, pedagog, socjoterapeutka Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Wąbrzeźnie
SPIS TREŚCI:
1. Charakterystyka zaburzeń depresyjnych wg ICD 10
2. Źródła depresji
3. Cechy depresji dziecięcej
4. Wskazówki dla nauczycieli
5. Depresja młodzieńcza
6. Leczenie farmakologiczne, efekty
7. Bibliografia
8. Testy
1
DEPRESJA nie jest schorzeniem jednorodnym, tak pod względem prowadzących do niej
mechanizmów, przyczyn, jak i klinicznego obrazu. Naukowcy, badacze wyróżnili wiele
rodzajów depresji. Najbardziej popularny jest podział według Międzynarodowej
Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10
RODZAJE ZABURZEŃ AFEKTYWNYCH
Epizod MANIAKALNY - charakteryzuje się podwyższonym lub drażliwym nastrojem,
wzmożoną aktywnością i rozmownością, odwracalnością uwagi, trudnościami w koncentracji,
zmniejszoną potrzebą snu, zwiększoną energią seksualną, łatwością w nawiązywaniu
kontaktów z ludźmi, brakiem dystansu, lekkomyślnymi decyzjami wydatkami itp.
Zaburzenia urojeniowe
Nie spełniają kryteriów osiowych schizofrenii. Głównymi objawami są urojenia, lub zespoły
urojeń, nieco inne niż w schizofrenii: urojenia prześladowcze, wielkościowe,
hipochondryczne, niewierności małżeńskiej itp. Chory funkcjonuje prawidłowo w rodzinie,
pracy, grupie społecznej.
Zaburzenia schizoafektywne
Te zaburzenia występują jakby na styku psychoz depresyjnych
schizofrenicznych. Spełniają kryteria zaburzeń afektywnych (dwubiegunowych lub
jednobiegunowych — manii lub depresji). Spełniają także kryteria schizofrenii (echo myśli,
nasyłanie, lub zabieranie myśli; urojenia wpływu lub owładnięcia; omamy słuchowe
komentujące zachowanie chorego itp.).
ZABURZENIA NASTROJU - ZABURZENIA AFEKTYWNE
OBJAWY ZABURZEŃ AFEKTYWNYCH:
• Zaburzenia nastroju — smutek bez przyczyny, poczucie beznadziejności, lęk, drażliwość,
znaczne obniżenie nastroju (depresja), lub podwyższenie (mania)
• Zaburzenia aktywności, napędu, dynamiki życiowej — osłabienie, ociężałość, zwolniony
napęd rano, rozkręcanie się pod wieczór.
ZABURZENIA AFEKTYWNE DWUBIEGUNOWE w zależności od aktualnie
dominującego zespołu objawów wyróżnia się:
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod hipomanii
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez objawów
psychotycznych
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny z objawami
psychotycznymi
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji o łagodnym lub
umiarkowanym nasileniu
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji bez objawów
psychotycznych
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji z objawami
psychotycznymi
2
EPIZOD DEPRESYJNY cechują: zaburzony sen, apetyt, libido, aktywność, obniżony
nastrój, utrata zainteresowań, zaniżona samoocena, poczucie własnej wartości, nieracjonalne
wyrzuty sumienia.
Epizod depresji łagodny - obniżony nastrój, utrata zainteresowań, zmniejszona energia,
większa męczliwość. Mogą występować następujące objawy:
spadek zaufania i szacunku dla siebie, nieracjonalne wyrzuty sumienia, nawracające myśli o
śmierci i próby „S, skargi na zmniejszoną zdolność myślenia, w tym duże problemy z
koncentracja uwagi, zaburzenia snu, zmniejszona aktywność, zmniejszone łaknienie.
• Epizod depresji umiarkowany - występują wszystkie w/w objawy.
• Epizod depresji ciężki bez objawów psychotycznych
• Epizod depresji ciężki z objawami psychotycznymi Występują głównie urojenia o treści
depresyjnej (obarczanie siebie winą, prześladowcze, nihilistyczne, hipochondryczne a także
omamy.
ZABURZENIA DEPRESYNE NAWRACAJĄCE
Przebyty co najmniej raz epizod łagodny lub umiarkowany.
UPORCZYWE (utrwalone) ZABURZENIA NASTROJU — CYKLOTYMIA
Niestabilność nastroju od co najmniej 2 lat, okresy subdepresji lub hipomanii. Objawy nie są
na tyle ciężkie ani długotrwałe aby spełniały kryteria epizodu depresyjnego, wycofywanie się
itd. Występowały objawy: obniżenia aktywności życiowej, zaburzeń snu, trudności w
koncentracji uwagi, utraty zaufania do siebie i wycofania społecznego itp.
• Dystymia— Od 2 lat zaburzenia nastroju bez hipomanii. W przeszłości występowały
niezbyt nasilone objawy z kręgu depresyjnego.
DEPRESJA SEZONOWA (zaburzenia afektywne sezonowe, choroba afektywna sezonowa,
depresja zimowa, depresja letnia). W naszym rejonie geograficznym zwykle zapadamy na
depresje zimową.
Występuje ona zwykle u młodych, ujawnia się typowo w okresie 20-30 r.ż. Charakterystyczne
jest fakt, że początek i koniec fazy depresyjnej przypada na tę samą porę roku (ten sam 90dniowy okres). Czas trwania wynosi od kilku tygodni do kilku miesięcy, epizody są zwykle
łagodne lub umiarkowane, rzadziej ciężkie. Do dość typowych cech depresji należą:
hipersomia (nadmierna senność - jednak ze znacznym pogorszeniem jakości snu), znaczne
obniżenie napędu, wzmożony apetyt na węglowodany i przyrost masy ciała.
CECHY DEPRESJI DZIECIĘCEJ
Objawów depresji można dopatrzeć się już u niemowląt. Pojawia się wtedy zazwyczaj w
drugim półroczu życia. Dotyka dzieci, których potrzeby fizyczne i emocjonalne nie zostały
zaspakajane. Często dotyczy tych, które znajdują się w placówkach wychowawczych,
porzuconych, przez długi czas hospitalizowanych.
Kolejnym ważnym okresem, w którym może pojawić się depresja u dzieci jest okres
latencji i adolescencji (12-17 roku życia). Na skutek wielu przemian (biologicznych i
osobowościowych) zwykle łatwiej niż w innym okresie o pojawienie się stanów
depresyjnych.
Niewyrażone przygnębienie może ujawniać się poprzez niewyjaśnione bóle brzucha, bóle
głowy, brak łaknienia czy mimowolne moczenie. Dzieci przejawiają też większą drażliwość,
3
apatię, brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały im przyjemność,
niechętnie współpracują z innymi, tracą zainteresowanie lekcjami, niekiedy mogą
przeszkadzać, próbując zwrócić na siebie uwagę.
Depresja u dzieci manifestuje się zazwyczaj najróżniejszymi niespecyficznymi
symptomami np.: lękami, problemami w szkole, zachowaniami odbiegającymi od normy,
niechęcią do zabawy, brakiem komunikowania własnych życzeń czy też nagłego
„nieuzasadnionego” przechodzenia od długiego płaczu do całkowitego spokoju.
UWAGA NAUCZYCIELU!
Jeśli u dziecka w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym zauważysz drażliwość,
apatię, brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały mu przyjemność,
niechęć do współpracy, brak łaknienia, nawracające skargi na bóle brzucha, głowy, nóg, itp.,
wycofanie z aktywności lub zachowania mające na celu zwrócenie na siebie uwagi,
zasygnalizuj to rodzicom; powiedz im, że ich dziecka może dotyczyć problem depresji
i zachęć do skonsultowania się z lekarzem.
Wychowawca lub nauczyciel powinien w sposób spokojny i życzliwy porozmawiać
z dzieckiem o jego samopoczuciu i problemach. Należy unikać szorstkiego, krytycznego
podejścia i stawiania wysokich wymagań, warto okazywać serdeczność, chęć zrozumienia
i bezwarunkowy szacunek.
NAUCZYCIELU Zanim przystąpisz do rozmowy z dzieckiem, spędź kilka chwil ze sobą:
zastanów się nad swoją reakcją, nastawieniem do dziecka i przemyśl, w jaki sposób chcesz
z nim rozmawiać.
NAUCZYCIELU Unikaj wypytywania, aby uczeń nie poczuł się jak na „przesłuchaniu”.
Natomiast wyrażaj swoją gotowość do wysłuchania go („Chcę Ci powiedzieć, że jeśli
będziesz chciał o czymś ze mną porozmawiać, to zawsze znajdę czas, aby Cię wysłuchać.”;
„Ważne jest dla mnie, żebyś się dobrze czuł w szkole. Czy potrzebujesz czegoś z mojej
strony, czy mogę coś dla Ciebie zrobić?”).
NAUCZYCIELU Jeśli nie rozumiesz czegoś w wypowiedzi ucznia, doprecyzuj, zadając
dodatkowe pytania („Co się dokładnie stało?” „Czy możesz podać jakiś przykład zachowań,
o których wspomniałeś?”).
NAUCZYCIELU Unikaj zgadywania, o co uczniowi mogło chodzić. Nie krytykuj i nie
podważaj prawdziwości tego, co uczeń mówi o swoim przeżywaniu rzeczywistości szkolnej
(unikaj sformułowań typu „Nie wygłupiaj się — przecież nic takiego się nie stało”).
NAUCZYCIELU Sprawdzaj, jakie znaczenie dla ucznia mają określone zdarzenia i jak
uczeń je przeżywa („Co to dla Ciebie oznaczało?”).
NAUCZYCIELU Interesuj się uczniem na co dzień, niezależnie od jego nastroju, a nie tylko
wówczas, kiedy widzisz niepokojące objawy. Na przykład, jeśli zachowanie dziecka budzi
niepokój, nauczyciel może dyskretnie zapytać je o samopoczucie. Może powiedzieć, jakie
objawy go niepokoją:
4
„Wydajesz mi się od jakiegoś czasu smutny/ rozdrażniony. Nie bawisz się z kolegami tak, jak
to było kiedyś. Siedzisz sam na przerwie. Co się wydarzyło? Chciałabym z Tobą o tym
porozmawiać…”. Nie należy natomiast od razu pytać, np. czy w domu źle się dzieje? itp.
Kiedy zauważysz niepokojące objawy u swojego ucznia, zaproś na rozmowę jego rodziców.
Zaproponuj dogodny dla obu stron czas oraz miejsce, gwarantujące swobodną rozmowę z
zachowaniem dyskrecji.
NAUCZYCIELU Unikaj rozmów „w przelocie”, podczas dyżuru na korytarzu czy w czasie
przerwy między lekcjami. Powiedz rodzicom o swoich obserwacjach. Opisuj dokładnie
niepokojące Cię zachowania dziecka, unikaj sformułowań oceniających (np. „Często widuję
jak
Zuzia
siedzi
samotnie
na
korytarzu,
skulona
i zapatrzona w jeden punkt” zamiast „Zuzia jest ostatnio smutna”).
NAUCZYCIELU Wyraź swój niepokój i wyjaśnij, jakie możliwości zasięgnięcia porady
specjalisty ma rodzina. Podaj konkrety, np. adres i telefon poradni, z której pomocy dziecko
mogłoby skorzystać.
DEPRESJA MŁODZIEŃCZA
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) symptomy depresji przejawia 0,3%
dzieci w wieku przedszkolnym, 2% dzieci w szkole podstawowej i 4-8% dorastających w
grupie wiekowej 13-18 lat. W krajach Europy wskaźniki epidemiologiczne są znacznie
wyższe.
Czynniki ryzyka depresji u dorastających:
lęk, zaburzenia zachowania, nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia
odżywiania się;
 posiadanie depresyjnych rodziców;
 występowanie epizodów depresji we wcześniejszych fazach rozwoju;
 wiek – końcowa faza okresu dojrzewania (15-19 lat);
 płeć żeńska;

Inne czynniki ryzyka uznawane za wysoce prawdopodobne:

posiadanie depresyjnych bliskich krewnych;
 stresujące wydarzenia życiowe;
 słaba osobowość i temperament. Niska samoocena związana z negatywnym myśleniem,
słaba samokontrola, brak kompetencji społecznych, neurotyzm;
 rozwód, separacja lub poważne konflikty pomiędzy rodzicami; styl wychowawczy oparty
na kontrolowaniu dziecka;
 wykorzystywanie fizyczne i seksualne we wczesnym dzieciństwie;
 pochodzenie z mniejszości etnicznej - wzrastanie w środowisku odmiennym językowo i
kulturowo;
 pochodzenie z terenów wiejskich;
5






niski status socjoekonomiczny rodziny, niska sprawność intelektualna;
ubogie relacje z rówieśnikami;
obniżanie się osiągnięć szkolnych, trudności w nauce;
próby samobójcze w przeszłości;
zmiany hormonalne w okresie pokwitania, zaburzenia snu;
fizyczne dolegliwości;
Czynniki chroniące przed depresją:



dobre relacje z rówieśnikami;
dobre relacje co najmniej z jednym z rodziców;
posiadanie jakiegoś zajęcia lub zatrudnienia
Depresji okresu dojrzewania nie można lekceważyć, ponieważ objawia się często
działaniami autodestruktywnymi.
E. Pużyńska dokonała zastawienia objawów depresji młodzieńczej na podstawie kilkunastu
doniesień znanych psychiatrów (Pużyńska 1979;).
Poziom wewnętrzny
Zachowanie
Smutek, rozpacz
 Bóle ciała,
 Poczucie beznadziejności,
 Bóle głowy,
 Pustka wewnętrzna,
 Zaburzenia łaknienia
(brak apetytu, bulimia, anorexia nervosa),
 Lęk, niepokój,
 Zaburzenia snu
 Niska samoocena,
(bezsenność, nadmierna senność),
 Niewiara we własne siły,
 Moczenie nocne,
brak poczucia sensu życia,
 Ciągłe zmęczenie,
 Nuda,
 Fobie szkolne,
 Brak wiary w przyszłość,
 Ociężałość, apatia,
 Poczucie osamotnienia,
 Bezradność, izolacja od otoczenia,
 Zagubienia, poczucie winy,
 Niechęć do aktywności,
 Słaba tolerancja na frustrację,
 Chwiejność emocji od euforii do rozpaczy,  Nie wywiązywanie się z obowiązków,
 Brak dbałości o wygląd,
 Gniew, złość
 Zahamowanie, mutyzm,
 Roztargnienie, rozproszenie,
 Brak zainteresowania otoczeniem i życiem,
 Ucieczka w świat fantazji,
 Autoerotyzm, odurzanie się
alkoholem i narkotykami,
 Niepokój ruchowy,
 Ucieczki, wagary,
 Drażliwość, dysforia, napady

6
wściekłości, dewastacja,
 Złośliwość wobec otoczenia,
 Zachowania prowokacyjne,
 Prowokujący ubiór
(pozowanie na dziwaka i oryginała),
 Samookaleczenie się,
 Próby samobójcze,
 Samobójstwo dokonane
RODZICU, GDY PODEJRZEWASZ DEPRESJĘ!
Należy usiąść z dzieckiem, poświęcić mu więcej czasu niż zwykle, poobserwować,
porozmawiać, zapytać czy czym się nie martwi
 Jeżeli podejrzewamy, iż dziecko wini się za jakąś sytuację za którą nie powinno -należy
go przekonać, iż nie ponosi za to odpowiedzialności i próbować odbarczyć z powstałego
poczucia winy
 Nie krzyczeć na dziecko dlatego, że ciężko mu się zmobilizować do odrabiania lekcji albo
prac domowych czy z powodu, że zachowuje jakby nie słucha tego, co się do niego mówi
 Wskazana jest wizyta u psychologa a następnie psychiatry (jeżeli jednak sami
zauważymy, że stan jest poważny najlepiej od razu zwrócić się do psychiatry – w takiej
sytuacji konieczne jest najpierw oddziaływanie farmakologiczne, by móc rozpocząć
psychoterapię)
 Nie wolno lekceważyć tego stanu mając na uwadze, iż część depresji (również u dzieci)
prowadzi do samobójstw, które stanowią jedną z najczęstszych przyczyn zgonów nieletnich.

ŹRÓDŁA DEPRESJI
Przyczyny depresji są niedostatecznie poznane. Dużą popularność zdobywają poglądy
sprowadzające przyczyny tej choroby do jednego tylko czynnika np. stresu, słabości
osobowości, specyficznego "depresyjnego" sposobu myślenia, zaburzenia metabolicznego
serotoniny, skazy genetycznej i innych. Wiele jednak przemawia za tym, że etiologia depresji
jest wyjątkowo złożona, uczestniczy w niej wiele czynników chorobotwórczych a
prowadzący do niej proces jest wieloletni.
predyspozycja genetyczna (prawdopodobnie różna ekspresją genów związanych z
niektórymi układami neuroprzekaźnikowa)
 trudne wydarzenia życiowe w dzieciństwie, zwłaszcza wydarzenia powtarzające się
i o znacznej sile, powodujące przewlekły stres. Ryzyko depresji jest większe u osób, które
straciły rodziców we wczesnym dzieciństwie. Badania Browna i Harrisa w Londynie mówiły
o stracie matki przed okresem pokwitania. Późniejsze badania stwierdzały też związek
depresji z utratą rodzica w późniejszym okresie życia dziecka, oraz ojca. Jeszcze inne
wskazywały na wpływ utraty rodziców, gdy dziecko pozostawione było bez odpowiedniej
opieki, jako źródła zaburzeń. Częściej chorują na depresję dzieci, których matka była chora na
depresję. Powody tego są niejasne. Wskazuje się, że w rodzinach tych obserwuje się więcej
konfliktów, wyolbrzymianie problemów wychowawczych, mniejszą tolerancję.

7
dłuższa separacja od rodziców, nieodpowiednia opiekę ze strony matki (brak
rodzicielskiego ciepła), konflikty w rodzinie, choroby psychiczne rodziców, nadużywanie
przez rodziców substancji psychoaktywnych.
 grupa traumatycznych zdarzeń w rodzinie - nadużycia seksualne oraz przemoc. Te
traumatyczne wydarzenia, trwające przez czas kilku miesięcy i więcej, są prawdopodobnie
najbardziej obciążające.
 typ osobowości, będący podłożem emocjonalnej wrażliwości, mniejszej sprawności w
społecznym funkcjonowaniu i nadmiernej gotowości do wewnętrznego stresu. Zwraca się tu
uwagę na następujące cechy: pesymizm, niewiarę w siebie, nadmierny krytycyzm wobec
siebie i innych, perfekcjonizm, nadmierną zależność od aprobaty i akceptacji innych osób,
niezdolność do wyrażania złości i kierowania jej na zewnątrz.
 biologicznie uwarunkowana wrażliwość na sezonowy deficyt światła słonecznego
 aktualny stres występujący przed pojawieniem się objawów choroby, często przewlekły.
Częsta i nadmierna aktywacja mechanizmów stresu i odporności nabiera wyraźnie
patologicznego charakteru.

Nie są to czynniki swoiste tj. sprzyjają zarówno przyszłemu zachorowaniu depresję jak
i na inne zaburzenia nerwowe np. napady paniki lub zespół leku uogólnionego (nerwicę).
Ponadto znaczna część (a w szeregu badań nawet większość!) osób doznających dzieciństwie
różnych urazów psychicznych, o takiej samej sile i rodzaju, w ogóle na depresję nie
zachorowuje. Z drugiej strony w życiorysach wielu osób z depresją nie można doszukać się
dramatycznych faktów.
CZY NALEŻY WŁĄCZAĆ LECZENIE FARMAKOLOGICZNE?
Rozpoznanie depresji bardzo przybliża decyzję o rozpoczęciu leczenia farmakologicznego.
Gdy objawy depresji są rzeczywiście łagodne i utrzymują się krótko można domniemywać, że
mogą samoistnie ustąpić, co czasem zdarza się, zwłaszcza przy pierwszych rzutach choroby.
Czasami wystarczy rozwiązanie problemu, zwolnienie od pracy lub wyjazd. Specjaliści
zalecają osobie z łagodną depresją umiarkowany i systematyczny wysiłek fizyczny i
wypoczynek np. codzienne spacery po świeżym powietrzu, w dobrym dziennym oświetleniu.
Gdy depresja jest wyraźna i szybko nie ustępuje wskazana jest farmakoterapia.
EFEKTY LECZENIA DEPRESJI
 można spodziewać się powolnego ustępowania wszystkich objawów choroby
 pierwszym przejawem poprawy bywa poprawa snu, zwiększenie jego długości i
głębokości, ustąpienie sennych koszmarów
 uspokojenie, zmniejszenie depresyjnej drażliwości, poczucie większej siły psychicznej i
odporności
 zmniejszają się wszystkie występujące u danej osoby formy lęku na stres
 jeśli występowały, znikają bóle głowy lub innych rejonów ciała
 łatwiej podejmować decyzje
 stopniowo poprawia się nastrój
 chorego zaczyna bardziej interesować się światem, podejmuje łatwiej codzienne
czynności,
 zwykle dość długo utrzymują się trudności w koncentracji i słabsza pamięć.
8
Na początek działania leków przeciwdepresyjnych czeka się 1-3 tygodnie. Na istotniejszą
odczuwalną poprawę 3-4 tygodnie, objawy zespołu mogą ustąpić po 1-2 miesiącach leczenia,
rzadziej może to dziać się to szybciej lub po dłuższym czasie. Efekty leczenia są bardzo dobre
lub dobre u 60-70 % leczonych w czasie kuracji pierwszym lekiem przeciwdepresyjnym.
Czasem stosuje się inny, drugi lub ewentualnie trzeci lek, można wtedy oczekiwać dobrego
efektu u zdecydowanej większości pacjentów.
Bibliografia:
M. Turno -„Dziecko z depresją w domu i szkole”
Ł.Święcicki – „Choroba afektywna sezonowa - historia, epidemiologia, symptomatologia,
patogeneza” w: Dyskusje o depresji, 2003, nr 23
Collados Z. J. : Depresja u dzieci I młodzieży, Wydawnictwo ESPE, Kraków 2002
Hauck P: Depresja: dlaczego powstaje i jak ją przezwyciężyć, Książka i Wiedza, Warszawa 1998
Smrokowska – Reichmann A.: Dziecko cierpiące na depresję, Wspólne Tematy 07-08 2001
E. Pużyńska „Depresje u dzieci i młodzieży”
Materiały do zajęć „Zaburzenia psychotyczne” H. Dakowska
Materiały dla nauczycieli http://www.ore.edu.pl/
Załączniki:
Poniższe testy (do samodzielnego wypełnienia) nie dają pełnej, profesjonalnej diagnozy
depresji. Stanowią próbę oszacowania siły objawów. W celu ustalenia właściwej diagnozy
należy zgłosić się do specjalisty.
Test na depresję - Skala depresji Becka
http://www.centrum-terapii.pl/strona-glowna/psychiatra_warszawa/test-nadepresje.html?gclid=CJj155qIra4CFeontAodmmhgSg
Test depresji http://www.psychologia.net.pl/testy.php?test =depresja
9