Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu
advertisement
1.Starożytność część I Historia TU Lekcja 1 Dział: Starożytność Temat: Wprowadzenie do metodologii historii. 1. Historia jako nauka zajmuje się badaniem przeszłości, tzn. zdobywaniem informacji, ustalaniem faktów, ich analizowaniem, wyjaśnianiem i ocenianiem Obiekt zainteresowania historii – człowiek żyjący w społeczeństwie Praca historyka (tworzenie obrazu przeszłości): Zdobywanie informacji ustalanie faktów łańcuch przyczynowo – skutkowy opis wydarzeń wyjaśnianie ocena Po co nam znajomość historii? Kształtowanie postawy wobec ojczyzny Poczucie więzi z dorobkiem naszych przodków Znajomość mechanizmów rządzenia Przykłady zachowań w różnych czasach a nie gotowe wzorce 2. Nauki pomocnicze historii a. archeologia badanie najstarszych dziejów człowieka (brak pisma) na podstawie zabytków kultury materialnej b. numizmatyka badanie, opisywanie i systematyzowanie monet sposoby wyrobu pieniądza, datowanie znalezisk ustalanie kontaktów gospodarczych c. sfragistyka badanie pieczęci na dawnych dokumentach d. dyplomatyka badanie aktów prawnych wydawanych przez ważne osoby e. genealogia badanie związków rodzinnych (pokrewieństwo i powinowactwo) między znanymi osobami f. heraldyka badanie herbów i zawołań rycerskich g. paleografia badanie materiałów pisarskich oraz ewolucji pisma ( kształty liter, skróty) h. chronologia – jest nauką zajmująca się sposobami mierzenia czasu w przeszłości i określania wydarzeń w czasie Różne datowanie w przeszłości: Grecja –olimpiady, Rzym – od panowania cesarzy Era Chrześcijańska – rok 1 –narodziny Chrystusa Era Muzułmańska - rok 1 – 622 r n.e. – ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny 3. Periodyzacja - podział przeszłości na okresy i epoki a. Prehistoria (od pojawienia się człowieka - do powstania pisma) wyróżniamy epoki: kamienia starsza - paleolit kamienia młodsza – neolit brązu żelaza b. Historia (od pojawienia się pisma – do dziś) wyróżniamy epoki: Starożytność - wynalezienia pisma ok. 4000pne-- upadku Cesarstwa Rzymskiego w 476 r. Średniowiecze - upadek Rzymu 476 r. -- upadku Konstantynopola 1453 r., Nowożytność odkrycie Ameryki 1492 r. -- 1918 koniec I wojny światowej Historia najnowsza (współczesna) –Koniec II wojny Światowej – do dziś 4. Źródła historyczne – to ślady pozostałe po działalności człowieka dają informacje dzielą się: Źródła opisowe - Kronika - Pamiętnik Źródła pisane Źródła aktowe - Kodeks prawny - Konstytucja Źródła ikonograficzne - Obrazy - Pieniądze Źródła niepisane Źródła statystyczne - Tabele - Wykresy Źródła kartograficzne - Mapy - Plany Praca ze źródłami historycznymi – analiza treści i interpretacja- najpierw: Krytyka zewnętrzna – badanie autentyczności Krytyka wewnętrzna – badanie wiarygodności Zadanie domowe str. 19 1. Czy zgadzasz się z opina Cycerona „Historia nauczycielką życia”? Odpowiedz, podając pięć argumentów Człowiek uczy się: unikać błędnych decyzji, skutków określonych poczynań Pytania sprawdzające: 1. Scharakteryzuj czym zajmuje się historia jako nauka Historia jako nauka zajmuje się badaniem przeszłości, tzn. zdobywaniem informacji, ustalaniem faktów, ich analizowaniem, wyjaśnianiem i ocenianiem 2. Wymień nauki pomocnicze historii Archeologia, numizmatyka, sfragistyka, dyplomatyka, genealogia, heraldyka, paleografia 3. Przedstaw periodyzacje dziejów wymieniając okresy i epoki historyczne Lekcja 2 Dział: Starożytność Temat: Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu 1. Wpływ warunków naturalnych na życie ludzi w krajach Bliskiego Wschodu Bliski Wschód – styk północno-wschodniej Afryki oraz zachodniej Azji Żyzny Półksiężyc-pas ziem o większej żyzności od Egiptu przez Palestynę po Mezopotamię a. rewolucja neolityczna -polegała na przejściu z koczowniczego do osiadłego trybu życia Koniec - zbieractwa, łowiectwa – Początek hodowli i uprawy (rolnictwa) Cywilizacje osiedlają się nad rzekami: Nil (Egipt), Eufrat i Tygrys (Międzyrzecze) woda, ryby, podczas wylewów nanoszenie żyznego mułu, powodzie systemy irygacyjne – kanały nawadniające /odwadniające pole uprawne 2. Osiągnięcia cywilizacyjne, problem przenikania się cywilizacji Sumerowie – najstarsza cywilizacja żyjąca w Mezopotamii w IV tys. p.n.e. Prawo – pierwsze zwyczajowe a potem spisane (kodeksy) Podatki – pierwsze w daniny z pracy Pismo – spisy podatkowe a. Narodziny pisma Sumerowie pismo klinowe – pisane patykiem na tabliczce glinianej (pismo ideograficzne) Egipcjanie Pismo hieroglificzne – „święte znaki” kute w skale (pismo piktograficzne) Pismo hieratyczne – kapłańskie pismo na papirusie (pismo ideograficzne) Pismo demotyczne – najmłodsze uproszczone Fenicjanie Pismo fenickie ( alfabetyczne) – alfabet przejęty przez kolejne cywilizacje Żydzi Pismo hebrajskie ( alfabetyczne) b. Literatura Mezopotamia Epos o Gilgameszu (Mit o potopie) Egipt Teksty rytualne związane z ceremoniami religijnymi Państwo Żydowskie - Izrael Biblia – święta księga – hebrajski, aramejski, grecki Tora (5 pierwszych ksiąg Biblii) –Pięcioksiąg Mojżeszowy Talmud – księga komentarzy do Tory c. prawo Dekalog – żydowskie prawo Kodeks Hammurabiego –wyryty w kamieniu w XVIII w. p.n.e.(Luwr) zasada oko za oko d. Nauka Matematyka Jednostki miary waga - talent (30 kg), dzielił się na 60 min a te na 60 szekli , długość - łokieć (ok 50cm) pierwiastki i równania kwadratowe system dziesiętny geometria ( Piramidy) astronomia kalendarz słoneczny (Egipcjanie -365) kalendarz księżycowy ( Sumerowie 354) zegar słoneczny oraz doba 24h godzina 60 minut, minuta 60 sekund (Babilończycy) medycyna znajomość anatomii mumifikacja chirurgia (Egipcjanie) e. Architektura Mezopotamia -Zespoły świątynno-pałacowe, zikkuraty –budowle sakralne w kształtce wież cegła Egipt – Świątynie , Piramidy Bloki kamienne, glina z papirusem (domostwa) Izrael – świątynia Salomona w Jerozolimie f. sztuka Kanon – ustalony sposób ukazywania postaci (Egipt) g. wynalazki i rzemiosło artystyczne koło w transporcie i koło garncarskie (Sumerowie) Zadanie domowe str. 25 4. Korzystając z różnych źródeł informacji omów i oceń osiągnięcia cywilizacyjne Mezopotamii, Egiptu oraz Izraela i Fenicji Pytania sprawdzające: 1. Wyjaśni pojęcie rewolucja neolityczna polegała na przejściu z koczowniczego do osiadłego trybu życia Lekcja 3 Dział: Starożytność Temat: Struktury społeczne i polityczne państw Bliskiego Wschodu. 1. Geneza państwa. Pierwsze państwa. a. Geneza państw starożytnych (IV tys. p.n.e.) wiąże się z rzekami i systemem irygacyjnym Grupy społeczne organizują się – budowa i konserwacja kanałów b. Egipt – jedno państwo Górny (poł.) i Dolny (pół.) – dwa państwa - zjednoczone w III tys. p.n.e. c. Międzyrzecze – małe miasta (sumeryjskie) i wielkie imperia (Babilonia Asyria, Persja) 3000 r. p.n.e. - Małe miasta – państwa Sumeryjskie 2300 r. p.n.e.- Państwo Akad i rządy Sargona Wielkiego (z czasem rozpad) 1700 r. p.n.e. - Imperium - Hammurabiego (Babilonia) – kodyfikacja prawa 650 r. p.n.e. - Imperium -Asyria za panowania Asurbanipala –największy zasięg 600 r. p.n.e. – Odrodzenie Babilonii władca Nabuchodonozor zdobywa Jerozolimę 550 r. p.n.e. – Gigantyczne Imperium Perskie (331 r. p.n.e. podbił Aleksander Wielki) 2. Funkcjonowanie państw starożytnych a. Panem i właścicielem Egiptu – faraon – z nieograniczoną absolutną władzą Faraon – początkowo Bóg - z czasem - jeden z synów Boga Re - Bóg po śmierci Faktyczne rządy: kapłani i urzędnik najwyższy –wezyr, urzędnicy w powiatach (nomach)nomarchowie ( system irygacyjne, sądy) pisarze (rejestry podatkowe) b. W Mezopotamii w okresie sumeryjskich miast-państw główną rolę odgrywało zgromadzenie ludzi wolnych – obywateli. Wojna - wybierany przywódca jego władza czasami przeradzała się w władzę monarszą Wzorcowy dla Bliskiego Wschodu aparat administracji –czasy Hammurabiego Władca z prawie absolutną władzą ( szanuje prawo własności ,zwyczaje i religię) Zarządcy prowincji (gospodarka, wojsko) 3. Monarchia despotyczna –charakterystyczny ustrój państw starożytnego Bliskiego Wschodu Władca mający nieograniczoną władzę: Bóg, syn Boga, mający kontakty z bogami 4. Społeczeństwa, a gospodarka Bliskiego Wschodu a. podstawową strukturą społeczną ludów Bliskiego Wschodu była rodzina państwo i władza wspierało rodzinę ponieważ wypełniała ona swoje podstawowe funkcje b. Struktura społeczna państw starożytnych ma charakter piramidy (podział pracy) Faraon władca despotyczny – istota Boska - kontroluje wszystko w państwie Kapłani Służą radą, sprawują obrzędy, rozwijają naukę, żyją w świątyni która ma ziemie Urzędnicy (arystokracja) Ściąganie podatków, skarb królewski, kontrola systemu irygacyjnego, służba w wojsku, pisarze (rejestry podatkowe) – dostają mieszkanie i wynagrodzenie (ziemie) Rzemieślnicy i kupcy Wyrabianie artykułów, wznoszenie budowli, wymiana towarowa (import) Chłopi - 90% społeczeństwa Uprawa i hodowla, utrzymanie systemu irygacyjnego, płacenie podatków w naturze, praca dla państwa Niewolnicy (za długi , jeńcy wojenni) pałacowa służba, najcięższe prace, żołnierze czasami Zadanie domowe str. 31 1. Wyjaśni, w jaki sposób środowisko geograficzne wpłynęło na powstanie państwa egipskiego. Środowisko geograficzne odegrało bardzo wżną rolę w powstaniu państwa Egipskiego. Państwo to rozwinęło się dzięki corocznym, regularnym wylewom Nilu, który przynosił żyzne muły zapewniające przy odpowiednim nakładzie sił i środków oraz odpowiedniej organizacji dwukrotne, wysokie plony w ciągu roku. Pytania sprawdzające: 1. Wyjaśni jak powstały pierwsze państwa i podaj ich nazwy Geneza państw wiąże się z rzekami i systemem irygacyjnym. Pierwsze państwa to: w Międzyrzeczu (Sumeryjskie, Babilon Asyria i Persja) oraz Egipt w Afryce 2. Omów w jaki sposób sprawowana była władza w państwach starożytnych W Egipcie władze sprawował faraon - Pan i właściciel posiadający nieograniczoną i absolutną władzą uważany za osobę Boską (władza despotyczna W Mezopotamii w okresie sumeryjskich miast-państw główną rolę odgrywało zgromadzenie ludzi wolnych – obywateli. 3. Przedstaw strukturę społeczną starożytnego Egiptu Faraon, kapłani, urzędnicy, rzemieślnicy, kupcy, chłopi, niewolnicy Lekcja 4 Dział: Starożytność Temat: Społeczeństwo i gospodarka antycznej Grecji i Rzymu. 1. Wpływ warunków naturalnych na gospodarkę i życie ludzi w Helladzie i Italii Półwyspy nad Morzem Śródziemnym, klimat śródziemnomorski, zatoki i wyspy, handel z Azją i Afryką, mało bogactw naturalnych, uprawa w Italii, hodowla – Grecja a. Napływ plemion greckich na Bałkany. Cywilizacja minojska – Kreta –handel i sztuka (najstarsza w Europie ok. 3000 r. p.n.e.) Cywilizacja mykeńska - Mykeny- (Peloponez ) – stworzona przez Achajów (1700 r .p.n.e.) „Ciemne wieki” – napływ plemion greckich: Dorowie, Jonowie, Eolowie (ok. 1000 r. p.n.e.) b. Wielka kolonizacja grecka (700 r. - 500 r. p.n.e.) Przyczyny: braku ziemi i surowców naturalnych, przeludnienie Kierunki kolonizacji: Sycylia, Italia, Francja, morze Czarne, Morze Egejskie (wyspy), wybrzeże Azji Mniejszej, Afryka c. Najstarsze ludy Italii (ok. 1000 r. – 500 r. p.n.e.) Italikowie (Latynowie w Lacjum 753 r. p.n.e. Rzym), Etruskowie, Gallowie, Grecy 2. Społeczeństwo i gospodarka w Grecji Polis (miasta- państwa) - brak jednego państwa Arystokracja (zamożni ziemianie) –władza polityczna –wykorzystują np.: chłopów a. Reformy w Atenach Reformy Solona (594 r. p.n.e.) napięcia społeczne –niewola chłopów za długi i utrata ziemi Umorzenie długów i zakaz pożyczek pod zastaw osoby Podział społeczeństwa na 4 klasy majątkowe (bogaty więcej obowiązków ale i praw) Reformy Klejstenesa ( 508/7 r. p.n.e.) Ograniczenie roli arystokracji a wzmocnienie pozycji ludu ( Zgromadzenia Ludowe) Nowy podział terytorialny – 10 okręgów – fyli– z nich po 50 osób do Rady Pięciuset Rozwój Gospodarczy po Wielkiej Kolonizacji Uprawa oliwek i winorośli, rozwój rzemiosła (przedsiębiorcy i pracownicy) i handlu b. Społeczeństwo Sparty Spartanie (5% ) pełnoprawni obywatele, dziedziczna służba wojskowa, użytkują ziemie. Spartańskie wychowanie –posłuszeństwo męstwo dyscyplina sprawność, lakoniczność Periojkowie (30%) wolność osobista bez praw politycznych – handel, rzemiosło, piechota Heloci (65%)- chłopi bez praw własność państwa – pracują na polach Spartan 3. Społeczeństwo i gospodarka w Rzymie a. Dwie skonfliktowane grupy społeczne Patrycjusze („posiadający ojców”) -dominują w polityce, interpretują prawo, rolnictwo System klientalny – patron (patrycjusz) opiekuje się klientami (plebejuszami) Plebejusze („plebs-lud”)- liczniejsi, biedniejsi, bez praw obywatelskich, służyli w wojsku Wywalczyli: spisane prawo XII tablic, dostęp do urzędów, urząd trybuna ludowego b. Nowa struktura społeczna w II w. p.n.e. Nobilowie („szlachetni”) –gigantyczne latyfundia, wysokie urzędy, np. senatorzy Ekwici („jeźdźcy”)- najbogatsi kupcy i przedsiębiorcy, oraz poborcy podatkowi Proletariat -biedota miasta Rzym –zrujnowani rolnicy i rzemieślnicy żyją na koszt państwa c. kryzys społeczno - polityczny republiki - niekorzystne zmiany w rolnictwie Zanikanie rolników w Italii –stanowiących podstawę armii rzymskiej Latyfundia – wielkie gospodarstwa w posiadaniu bogatych –praca niewolników d. Wojna domowa miedzy stronnictwami politycznymi Popularzy – reprezentowali niższe warstwy – Tyberiusz i Gajusz Grakchowie – dążyli do nadania ziemi publicznej bezrolnym,– zwiększenie rekrutów do wojska Optymaci – bogaci posiadacze ziemscy zwolennicy senatu – przeciwnicy reform I w. p.n.e. – wolni mieszkańcy Italii otrzymali obywatelstwo e. Nowe grupy w strukturze społecznej w okresie cesarstwa Nadanie wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium obywatelstwa rzymskiego Dekurioni – sprawowali władzę w miastach tytuł dziedziczny Honestiores – klasa wyższa uprzywilejowana prawnie Humiliores – klasa niższa mająca gorsze prawa f. Rozwój handlu i szlaków handlowych-Morze Śródziemne, Azja, Europa-Bałtyk bursztyn 4. Niewolnictwo w Rzymie Pozyskiwanie - jeńcy wojenni, targi niewolników - niska cena – traktowani jak rzecz Wykorzystanie – siła robocza w majątkach ziemskich (prymitywni), służba domowa, rzemieślnicy nauczyciele, zarządcy publiczni,(Greccy), gladiatorzy (gladius –miecz) a. Powstanie Spartakusa 73 r. p.n.e. Powstańcy – gladiatorzy pokonani po 2 latach, 6 tys. ukrzyżowanych b. Kryzys gospodarczy w okresie cesarstwa –niewolnicy awansują na dzierżawców ziemi -kolonów Upadek ustroju niewolniczego (brak wojen- wysoka cena) „Psucie monety”, wysokie podatki, powrót do gospodarki naturalnej, upadek handlu Podział latyfundiów na mniejsze działki oddawane w dzierżawę niewolnikom po wykupieniu z niewoli zwani - kolonami (od IV w. „przypisani” do ziemi ) Zadanie domowe str. 41 6. Porównaj położenie niewolników w polis greckich oraz w państwie rzymskim? W której cywilizacji odgrywali ważną rolę w gospodarce? Uzasadnij swoje stanowisko Niewolnicy lepiej traktowani w Grecji, ale bardziej istotni dla gospodarki Rzymskiej Pytania sprawdzające: 1. Podaj jak nazywali się dwaj reformatorzy Ateńscy Solon, Klejstenes 2. Wymień skład społeczny Sparty Spartanie, Perjojkowie, Heloci 2.Starożytność część II Lekcja 5 Dział: Starożytność Temat: Ewolucja ustrojów politycznych antyku. 1. Formy polis (miast-państw) greckich Grecja - brak państwa (warunki geograficzne) Hellada– wspólnota językowa i kultura a. Monarchia – władcy dowódcami i kapłanami duża rola arystokracji rodowej b. Tyrania – nieograniczona władza zdobyta nielegalnie c. Republika – władza sprawowana przez obywateli 2. Mieszkańcy polis - obywatele (prawa polityczne) i metojkowie (bez praw politycznych) 3. Ustrój Sparty (Peloponez – Dorowie -1000 r. p.n.e.) (twórca legendarny Likurg) –monarchia - w formie oligarchii (gr. rządy nielicznych)- czyli rządów arystokracji Związek peloponeski sojusz wojskowy (symmachia) polis pod wodzą Sparty (VI w p.n.e.) Monarchia – 2 królów z różnych dynastii (funkcje kapłańska i dowódcza, sędziowskie) Geruzja (Rada Starców) – 2 królów i 28 obywateli - gerontów (60 lat -arystokracja) 5 eforów – urzędnicy wybierani na rok, administracja, sądownictwo kontrola – rząd Zgromadzenie Ludowe (apella)- raz do roku, wszyscy obywatele, przyjmowanie /odrzucanie propozycji Geruzji/ Eforów wybór gerontów, wybór 5 eforów 4. Ustrój Aten (Attyka i Salamina 800 r. p.n.e.) ( twórca mityczny król Tezeusz) – a. republika o rządach oligarchicznych Archonci 10 najwyższych urzędników wybierani na rok polityka, wojskowość, religia, sąd Areopag (wzgórze Aresa) – sąd, sprawy polityki i religii -dożywotnio byli archonci a. reformy ustroju - powstanie demokracji bezpośredniej (Solon, Klejstenes, Temistokles, Perykles) Rada Czterystu (Pięciuset) - nadzorowanie urzędników, opiniowanie projektów uchwał Sąd skorupkowy (ostracyzm) –raz w roku wypisywano na glinianych skorupach (ostrakach) osobę, która zagraża ustrojowi, wypisana najczęściej opuszczał polis na 10 lat Zgromadzenie Ludowe (eklezja) (agora)- najwyższy organ władzy składający się z wszystkich obywateli (40tys.) tworzenie prawa, powoływanie urzędników, polityka zagraniczna, wojskowa, Kworum –liczba członków niezbędna do podjęcia prawomocnej decyzji (6tys) Obywatel – prawo zgłoszenia projektu uchwały, wypowiedzi publicznej Głosowanie – jawne /tajne – decyduje większość Demagog (gr. prowadząc lud)- zawodowi mówcy - potrafili przekonać obywateli Urzędnicy Wybierani -10 strategów – dowódcy wojskowi Losowani – np. sędziowie przysięgli 5. Macedonia a. Bitwa pod Cheroneą w 338 r. p.n.e. Filip II pokonuje Ateny i Teby –niewola Grecji Filipowi II staje na czele Związku Korynckiego (wszystkie greckie polis). b. Monarchia absolutna Aleksandra Wielkiego Początkowo arystokratyczna z czasem wielonarodowa (asymilacja i równouprawnienie), wzory wschodnie (przepych), szanująca chłopów, żądania ubóstwiania władcy 6. Ustrój państwa Rzymskiego a. Monarchia 753 r. p.n.e. legendarne założenie miasta (Romulus 1 król -7 ostatni Tarkwiniusz Pyszny) b. Republika - arystokratyczna – początek 509 r. p.n.e. (łac. res publica – rzecz publiczna) Urzędy (kariera polityczna -kolegialność, obieralność, kadencyjność-1 rok, nieodpłatność) 2 Konsulów - zarządzanie państwem: urzędnikami, zgromadzeniem, wojskiem 2 Pretorów – organizowanie sadownictwa 2 Cenzorów – oszacowanie majątku (cenzus) obywateli, ustalanie listy senatorów Dyktator – (1 na ½ roku) powoływany w czasie zagrożenia –pełnia władzy 10 Trybunów Ludowych – obrońcy ludu rzymskiego –prawo veta, inicjatywa ust. Zgromadzenia obywateli (tylko głosowanie), wybór urzędników, stanowienie prawa Senat -300 byłych urzędników, dożywotnio – doradzanie-prestiż, zatwierdzanie ustaw przyczyny kryzysu republiki rozwój terytorialny – ustrój pastwa -miasta nie pasuje, (roczne nieodpłatne) urzędy wojny – bogactwo arystokracji, upadek chłopstwa – kryzys w armii II w. p.n.e. Mariusz wprowadza armię zawodową (silnie związana z wodzem- łupy i ziemia) Rywalizacja wybitnych wodzów o władzę – wojny domowe Pompejusz – Cezar ( 45 r. p.n.e.) zwyciężył ogłaszając się dożywotnim dyktatorem Marek Antoniusz –Oktawian (31 r. p.n.e) zwycięża pod Akcjum c. cesarstwo rzymskie - 27 r. p. n. e. Pryncypat - forma władzy o charakterze monarchii wprowadzona przez Oktawiana Princeps senatus – pierwszy senator, Imperator - zwycięski wódz - władza nad wojskiem i prowincjami, August -„boski”, Trybun ludowy – weto i inicjatywa ustawodawcza, Najwyższy kapłan, Cenzor - komedia republiki Dominat – (III w. n.e.) – forma ustrojowa wprowadzona przez cesarza Dioklecjana Oficjalnie nieograniczone rządy cesarza -Dominus et Deus – pani bóg – kult cesarza Tetrarcha – współrządy czterech cesarzy – 2 Augustów i 2 Cezarów- łatwiej zarządzać początki rozdziału cesarstwa 330 r. – Konstantynopol –druga stolica imperium rzymskiego (Konstantyn Wielki) 395 r. -Cesarstwo Zachodniorzymskie, Cesar. Wschodiorzymskie (Teodozjusz Wielki) 7. Administracja w państwie Rzymskim Prowincja (cesarskie -nadgraniczne i senatorskie) teren poza Italią pod zarząd - namiestnik Pretorianie – w czasach cesarstwa gwardia przyboczna władców Diecezje – grupa prowincji zarządzana przez wikariusza (Dioklecjan) Zadanie domowe str. 50, zad. 4 1. Poszukaj informacji o Cezarze, cesarzu Auguście i sporządź notki biograficzne tych osób Pytania sprawdzające: 1. Wymień znane Ci urzędy w republice rzymskiej Konsulowie , Pretorzy, Cenzorzy, Dyktator, 10 Trybunów Ludowych, Zgromadzenia, Senat Lekcja 6 Dział: Starożytność Temat: Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym. 1. Greccy hoplici – ciężkozbrojna piechota Obywatele – tylko oni służą w wojsku: hełm, pancerz, nagolenniki, okrągła tarcza, włócznia a. falanga – zwarty szyk bojowy stosowany w trakcie walki przez hoplitów Hoplici stawali blisko siebie -jeden chroni drugiego z lewej tarczą (ok. 12 szeregów) Śmierć hoplita 1 szeregu, jego miejsce wchodzi żołnierz z 2, kłucie włócznią zmodyfikowana falanga- IV w. p.n.e. - bitwa pod Leuktrami - Teby -Sparta Epamidonas (Teby) wzmocnił do 50 szeregów lewe skrzydło –kolumna rozbiła wroga 2. Lekkozbrojna piechota macedońska Filip II IV w. p.n.e. tworzy nową armię z braku funduszy ma charakter lekkozbrojny a. falanga macedońska - używała włóczni dłuższych (tzw. sarissy) niż greckie (6m) falanga głęboka –kilkanaście szeregów, bardzo zwrotna Pierwsze cztery szeregi trzymały sarissy poziomo, tworząc zaporę ostrzy maszyny oblężnicze – taran, machiny miotające pociskami (Aleksander Wielki) 3. Bitwy morskie Okręty bojowe –(napęd - wioślarze) uderzają taranem (dziób)wtargniecie na pokład-abordaż Treiera (V w. p.n.e.)trójrzędowy okręt (trzy rzędy wioseł) bardzo zwrotny z żaglem 4. Wojsko rzymskie okresu republiki Wojsko obywatelskie –bogaci obywatele (17 -60 rok życia) z własnym uzbrojeniem a. Legion (ok.4tys) -podstawowa jednostka taktyczna (żołnierze piechoty ciężkozbrojnej) Armia konsularna – 2 legiony – pokój stacjonują 2 takie armie Sprzymierzeńcy dostarczali licznych oddziałów – dowództwo Rzymskie Szyk manipularny – legioniści ustawieni w trzech rzędach w kształcie szachownicy Legion ustawiony w 3 liniach (10 manipułów) pierwsza linia młodzi a ostania doświadczeni Obóz rzymski - wznoszony przez legionistów według planu, na wzniesieniu kwadratowy b. reformy wojskowe konsul Mariusza (II w. p.n.e.) wprowadza armię zawodową –żołd a po 16 lach ziemia Gwardia pretoriańska –odpowiedzialna za bezpieczeństwo cesarza (Oktawian August) Oddziały nadgraniczne oraz Odziały terytorialne – późne cesarstwo c. Rzymianie na morzu okręty pomostem zakończonym hakiem (kruk) -abortaż (I wojna punkcika z Fenicją) 5. Najważniejsze konflikty zbrojne antyku a. wojny grecko - perskie V w. p.n.e. Wybucha powstanie greków przeciwko Persom w Jonii (Azja Mniejsza) wsparte przez Ateńczyków - powstanie upadło ale Persowie chcą ukarać Ateńczyków Bitwa pod Maratonem 490 r. p.n.e. – zwycięstwo wojsk greckich zwycięstwo pod wodzą Miltiadesa nad silniejszą liczebnie armią perską (falanga) Wojska perskie - 25 tys. (Datis) wyładowały w Attyce pod Maratonem Grecy -10 tys. hoplitów (Miltiades) na równinie zastosowali falangę –wygrali Bitwa pod Termopilami 480r.p.n.e klęska Greków śmierć króla Leonidasa 300 spartan Król perski Kserkses rusza na Grecje 500 tys. żołnierzy 1200 okrętów Greccy ze Spartą na czele - przygotowali obronę w wąskim przesmyku Termopile Obroną kierował król Sparty Leonidas —z 300 spartanami honorowo poległ Bitwa morska u wybrzeży Salaminy 480 r. p.n.e. – wygrana greków Grecka flota (Temistokles) zwabiła będące w przewadze ciężkie okręty perskie (Kserkses) do malej zatoki i tu rozgromiła je. Bitwa pod Platejami 479 r. p.n.e. - klęska Persów Śmierć - Mardonisa, Ateńczycy prowadza ofensywę Azji Mniejszej Ateński Związek Morski — sojusz wojskowy greckich polis pod przywództwem Aten wyzwolenie Greków od Persów na wyspach Morza Egejskiego i w Azji Mniejszej Wojna Peloponeska - porażka Aten ze Spartą –która staje się przywódcą Hellady b. Wyprawa Aleksandra Wielkiego przeciwko Persom i dalsze podboje -334-323 r. p.n.e. panowanie Filipa II - Reformy doprowadzają do dominacji Macedonii w świecie greckim Bitwa pod Cheroneją w 338 r. p.n.e. - Filip II pokonuje wojska Anten i Teb Macedonia panuje nad polis greckimi tworząc Związek Koryncki Aleksander pokonał armię perską –stworzył państwo obejmujące Persję, Egipt i Iran Bitwy z persami: nad Granikiem (334 r. p.n.e.) pod Issos i Gaugamelą Śmierć Aleksandra -podział imperium na państwa hellenistyczne c. Wojny punickie (264 -146 r. p.n.e.) Rzymu z Kartaginą (kolonią Fenicka w Afryce) o panowanie na Morzu Śródziemnym I wojna punicka – Rzym zajmuje: Sycylię, Sardynię i Korsykę (241 r. p.n.e.) II wojna punicka.- Rzym pokonuje Hannibala – Rzym zajmuje Hiszpanię (201 r. p.n.e.) Hannibal zajmuje w Hiszpanii miasto Sagunt –sprzymierzone z Rzymem Hannibal z 26 tys. armią przez Pireneje i Alpy do Italii pod Kannami pokonuje Rzym Rzym wyprowadza walki do Hiszpanii i Afryki- porażka Hannibala pod Zamą Rzym zajmuje Hiszpanie, Kartagina traci flotę i znaczenie na morzu III wojna punicka - zburzenie Kartaginy Rzym zajmuje wybrzeża Afryki Do końca II w. p.n.e. Rzym zajął: Macedonię, Grecję i Azje Mniejszą I w .n.e. - Imperium Rzymskie obejmuje całe wybrzeże Morza Śródziemnego II w .n.e. - największy zasięg państwa rzymskiego (cesarz Trajan) Anglia pół-Egipt poł. oraz Hiszpania zach. –Syria wsch. Limes – system umocnień na granicach imperium d. Upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 r. Barbarzyński wódz Ostrogotów – Odoaker przesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola Wielka Wędrówka Ludów – napływ barbarzyńców od północy m.in. Wizygoci, Ostrogoci Zadanie domowe str. 59, zad. 3 1. Napisz wypracowanie: porównaj uzbrojenie oraz taktykę Greków i Rzymian Grecy –falanga, Rzym – szyk manipularny Pytania sprawdzające: 1. Opisz przebieg wojen punicki Wojny punickie Rzymu z Kartaginą o panowanie na Morzu Śródziemnym 2. Opisz wojny grecko - perskie V Lekcja 7 Dział: Starożytność Temat: Kultura starożytnych cywilizacji. I. Wpływ cywilizacji Bliskiego Wschodu na dorobek kultury antyku. Ludzie cywilizowani (Grecy)– znają kulturę helleńska, i język grecki – reszta barbarzyńcy Kultura Wschodu – uważana jako gorsza ale jej osiągnięcia wpłynęły na kulturę antyku Alfabet, papirus, twierdzenia matematyczne, kalendarz, jednostki, konstrukcja łuku Kultura Grecka i Rzymska oraz tradycja judeochrześcijańska – podstawą kultury Europy II. Kultura greków 1. helleńska – czysto grecka a. literatura epos – Homer - Iliada ( o wojnie trojańskiej), Odyseja (o wędrówce Odyseusza) poezja liryczna – Safona, Solon historiografia – Herodot Dzieje, Tukidynes Wojna peloponeska, Ksenofont Anabaza b. Teatr ( Dionizos bóg wina i urodzaju –obchody święta początek teatru) Komedie – Arystofanes Tragedie – Ajschlos, Sofokles (Antygona), Eurypides c. Filozofia –umiłowanie mądrości (poszukiwanie prawdy o świecie –nie mity) Okres I -Jońska filozofia przyrody -z czego powstał świat Tales – woda, Heraklit – ogień, Demokryt - atom Okres II – klasyczny – zainteresowanie się człowiekiem i wartościami Sokrates – mądrość prowadzi do obiektywnego dobra i prawdy Platon – idealizm filozoficzny – świat poznawany zmysłami jest tylko odbiciem realnego świata idei. Arystoteles – uczeń Platona, twórca logiki i podziału nauk (teoretyczne, praktyczne, wytwórcze), w etyce zwolennik zasady „złotego środka” d. Trzy porządki architektoniczne (chronologicznie) Dorycki – budowle surowe i ciężkie, bez bazy, kapitel - prostokątna płyta ( Partenon) Joński – budowle smukłe, dekoracyjne, kapitel –baranie rogi ( Erechtejon) Koryncki – budowle ozdobne, kapitel –liście akantu (Rzym) (odmiana jońskiego) e. Zespół budowli na ateńskim akropolu (Partenon, Erechtejon) f. Rzeźba Poliklet – Doryforos (eksponowanie idealnego człowieka) Myron – Dyskobol (realizm dynamika) g. Ceramika tematyka mitologiczna i wojenna (styl czarnofigurowy i czerwonofigurowy) h. Sport – pierwsze igrzyska (776 r. p.n.e.) Igrzyska w Olimpii co 4 lata - idea powszechnego pokoju w czasie zawodów i. Nauka – twierdzenia Pitagorasa i Talesa 2. Kultura hellenistyczna – powstała w wyniku podbojów Aleksandra Wielkiego z połączenia kultury greckiej z wschodnią. a. ośrodki hellenizmu: Aleksandria (Egipt) pierwszy instytut naukowy –Muzeum (dom muz) Pergamon – tu wynaleziono pergamin wyprawiany ze skór zwierząt b. Filozofia hellenistyczna Stoicyzm – Zenon z Kition – cnota najwyższym dobrem – pohamowanie emocji Epikureizm –Epikur- szczęście to ograniczanie cierpień i dążenie do przyjemności Cynizm –Diogenez - odrzucenie powszechnie obowiązujących wartości i norm c. Rzeźba Grupa Laokoona – scena śmierci kapłana i jego synów w uściskach węzy - ekspresja d. Nauka Euklides –geometria Arystrach – system heliocentryczny – (Słonce w centrum) -brak dowodów Ptolemeusz – system geocentryczny – (Ziemia w centrum) Eratostenes – twórca siatki geograficznej Archimedes – fizyk –prawo wyporności, wzory obliczania objętości brył, III. Kultura starożytnego Rzymu. (przejęte od greków i innych ludów) 1. literatura ( język łaciński) a. poezja –Wirgliusz (Eneida), Owidiusz (Sztuka kochania), Horacy (pieśni, satyry, ody) b. proza – Cyceron (mowy polityczne i listy) c. historiografia – Tytus Liwiusz (Dzieje Rzymu), Tacyt (Dzieje), Swetoniusz (Żywoty cezarów), Plutarch (Żywoty sławnych mężów) Juliusz Cezar (O wojnie domowej) 2. Prawo rzymskie podstawą dla kodeksów prawnych państw Europy Jurysprudencja – kultura prawna , wiedza prawnicza prawnicy –juryści 3. Architektura Budowle - cegła i cement - cechy - łuki, sklepienia, nowość – kopuły -przestronność Bazyliki - hale targowo sądownicze – z czasem kościoły Amfiteatry - Koloseum (80 r. p.n.e.) nazwa od rozmiarów Akwedukty – wodociągi - arkady ( 2 kolumny połączone łukiem) Drogi –handel , administracja wojsko Wille - w terenach podmiejskich z ogrodami, rzeźbami i fontannami Termy - łaźnie, kąpiele gorące, zimne, i rozrywka muzyka, ćwiczenia 4. Sztuka – rzeźba – weryzm –autentyczność postaci ludzkich Zadanie domowe str. 68, zad. 2 1. Która spośród podanych filozofii życiowych odpowiada Ci najbardziej? Podaj pięć różnych argumentów „za” wybraną koncepcją etyczną oraz cztery różne „przeciw” pozostałym. Pytania sprawdzające: 1. Scharakteryzuj filozofię grecką Lekcja 8 Dział: Starożytność Temat: Chrześcijaństwo a inne religie starożytności. 1. Wierzenia Bliskiego Wschodu – politeistyczne (wiara w wielu bogów) a. Mezopotamia - wierzenia oparte o astronomię, magię, wróżbami, lokalnych bogów Anu – bóg nieba Szamasz – bóg Słońca Isztar –bogini miłości, Marduk – opiekun Babilonu b. Egipt kult sił przyrody- Nil, Re – bóg Słońca Bóstwa opiekuńcze miast - Ptah –Menfis, Amon -Teby Łączenie kilku postaci bogów w nowe bóstwo – Amon-Re (synkretyzm) Antropomorfizm – wizerunek boga na podobieństwo człowieka Zoomorfizm – przedstawianie bóstw w kształcie zwierzęcym (Anubis -mumifikacja) Ubóstwianie władcy - Faraona Wiara w życie pozagrobowe –mumifikacja zwłok (tylko wysokie warstwy) -Ozyrys 2. Judaizm religią monoteistyczną (wiara w jednego boga) Z Judaizmu wywodzą się dwie religie: chrześcijaństwo i islam Wiara w jednego Boga –Jahwe który wybrał Izrael i zawarł z nim przymierze poprzez Abrahama na Górze Synaj (po ucieczce z niewoli egipskiej pod wodzą Mojżesza) Dekalog –prawo Dziesięciu Przykazań - kamienne tabliczce złożone w Arce Przymierza Biblia –świętą księgą (Stary Testament) 3. Wierzenia Greków – politeizm Antropomorfizm w Grecji –oznaczał że bóstwa: nie są wieczne ale tylko nieśmiertelne nie są wszechmocne ale potężne nie są wszechwiedzące ale mądre liturgia- prywatne i publiczne składanie ofiar (np. zwierzęta )ważna w życiu religijnym hierarchiczny świat bogów Zeus – najważniejszy wśród bogów - niebo (żona Hera) Posejdon – bóg morza Ares – bóg wojny Afrodyta – bogini miłości Atena – bogini mądrości Hefajstos – bóg rzemiosła (kowali) 4. Wierzenia Rzymian a. pierwotna religia Rzymian – bóstwa rolnicze i opiekuńcze bóstwa nieosobowe - duchy opiekuńcze domostwa, spiżarni oraz przodków b. Hellenizacja bogów rzymskich – rzymianie przejęli od greków religię, mity i wyobrażenia bogów, nadając im własne imiona Jowisz – najwyższy wśród bogów -niebo ( żona Junona) Neptun – bóg morza Mars – bóg wojny Wenus – bogini miłości Minerwa – bogini mądrości - rzemiosła sztuki i literatury c. orientalizacja wierzeń (dominacja kultów wschodnich) – w okresie cesarstwa Kybele – frygijska bogini płodności Izyda – egipska bogini płodność Ozyrys – egipski bóg śmierci Mitra – irański bóg dobra wałczący ze złem d. kult władców – cesarzy (wpływy orientalne, cel - integracja imperium) Cezar, Oktawian August , oficjalnie Dioklecjan 5. Chrześcijaństwo a. narodziny chrześcijaństwa – życie Jezusa Twórca - Jezus z Nazaretu urodzony w Betlejem za panowania cesarza Oktawiana Augusta Poniósł śmierć na krzyżu za grzechy ludzi– jako Bóg trzeciego dnia zmartwychwstał Św. Paweł Apostoł – przyczynił się do rozpowszechnienia nowej wiary w Imperium źródłem wiary –żydowska Biblia (Stary Testament) oraz Nowy Testament rozprzestrzenianie się religii – misje św. Pawła Apostoła b. zwalczanie chrześcijaństwa przez władze rzymskie (uderzało w kult cesarzy) prześladowanie chrześcijan przez cesarzy m.in. Nerona w 64 r. oraz Dioklecjana w I w n.e. c. Chrześcijaństwo religią panującą 313 r. – edykt mediolański cesarza Konstantyna Wielkiego – przyznawał chrześcijanom swobodę kultu. 382 r. – cesarz Teodozjusz Wielki ogłosił chrześcijaństwo religią panującą Rzymu d. organizacja kościoła gmina chrześcijańska – tworzyli ją wierni w mieście przewodził jej wybierany biskup kościół hierarchiczny powstał w IV i V w. – diecezje (oparte na administracji cesarstwa) Biskup Rzymu – papież - uznany został Głową Kościoła (VIII w.) Zadanie domowe str. 73, zad. 4 1. Dlaczego chrześcijaństwo cieszyło się w Imperium rosnącą popularnością? Misje apostolskie: św. Pawła, św. Piotra, powszechność religii Pytania sprawdzające: 1. Scharakteryzuj rozwój chrześcijaństwa w starożytności narodziny chrześcijaństwa – życie Jezusa, prześladowanie chrześcijan, zwalczanie chrześcijaństwa przez władze rzymskie, Chrześcijaństwo religią panującą 2. Scharakteryzuj wierzenia starożytnych Egipcjan kult sił przyrody, Bóstwa opiekuńcze miast , Antropomorfizm Zoomorfizm
