Strategia Rozwoju Górnośląsko - Górnośląski Związek Metropolitalny
advertisement
Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Górnośląski Związek Metropolitalny styczeń 2010 r. koordynator prac i opieka merytoryczna prof. dr hab. Marek Szczepański, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach mgr Piotr Popiel, Dyrektor biura Górnośląskiego Związku Metropolitalnego konsultacja prof. dr hab. Andrzej Klasik, Akademia Ekonomiczna w Katowicach doc. dr hab. Florian Kuźnik, prof. AE, Akademia Ekonomiczna w Katowicach dr hab. Aldona Frączkiewicz-Wronka, prof. AE, Akademia Ekonomiczna w Katowicach dr hab. inż. arch. Zbigniew Kamiński, prof. PŚ, Politechnika Śląska w Gliwicach dr Maria Zrałek, Uniwersytet Śląski w Katowicach mgr inż. Krzysztof Korczak, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach mgr inż. Jan Gregorowicz, INKOM w Katowicach mgr inż. Piotr Trybuś, INKOM w Katowicach materiały merytoryczne dr Krzysztof Wrana Akademia Ekonomiczna w Katowicach mgr Krzysztof Moruś Komunikacyjny Związek Komunalny GOP mgr Wojciech Gorgoń Komunikacyjny Związek Komunalny GOP dr Janusz Krupanek Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych dr Beata Witkowska-Kita Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego dr inż. Ireneusz Baic Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego dr inż. arch. Justyna Gorgoń Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych – – – – – – – problematyka gospodarcza problematyka komunikacyjno-transportowa problematyka komunikacyjno-transportowa problematyka ochrony środowiska problematyka gospodarki odpadami problematyka gospodarki odpadami problematyka przestrzenna opracowanie merytoryczne i redakcyjne mgr Bogna Gwoździewicz – pracownik biura GZM ds. strategii i rozwoju dr inż. arch. Agnieszka Szczepańska-Góra – pracownik biura GZM ds. strategii i rozwoju uczestnicy procesu tworzenia Strategii Zgromadzenie i Zarząd GZM przedstawiciele urzędów miast GZM mgr Andrzej Tomeczek – moderator warsztatów z miastami GZM mgr Filip Helbig – pracownik biura GZM ds. funduszy europejskich mgr Natalia Galica-Orzechowska – pracownik biura GZM ds. funduszy europejskich mgr Ewa Kurowska – pracownik biura GZM ds. funduszy europejskich Marcin Szczyrbowski – informatyk opracowanie map Przedsiębiorstwo projektowo-usługowe INKOM S.C. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Ośrodek Monitoringu Jakości Wód RWTH Aachen; M. Pudlik & C. Garus Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Spis treści SPIS TABEL ........................................................................................................................................ 5 SPIS RYSUNKÓW .............................................................................................................................. 5 SPIS MAP ........................................................................................................................................... 6 SPIS ZAŁĄCZNIKÓW ......................................................................................................................... 6 WPROWADZENIE .............................................................................................................................. 9 1. WSTĘP................................................................................................................................... 15 1.1. Podstawa formalnoprawna..................................................................................................... 15 1.2. Pojęcie metropolitalności ....................................................................................................... 18 1.3. Wizerunek Metropolii „Silesia” ............................................................................................... 19 1.4. Założenia do strategii ............................................................................................................. 21 1.5. Proces tworzenia Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” ......... 22 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA METROPOLII „SILESIA” .................................................. 25 2.1. Lokalizacja.............................................................................................................................. 25 2.2. Powierzchnia miast i ludność ................................................................................................. 28 3. DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO METROPOLII „SILESIA” ........................................... 30 3.1. Gospodarka i specjalności metropolitalne ............................................................................. 30 3.1.1. Inwestycje ...................................................................................................................... 32 3.1.2. Specjalności metropolitalne ........................................................................................... 33 3.2. Kapitał ludzki i potencjał naukowo-badawczy ........................................................................ 39 3.3. Infrastruktura metropolitalna .................................................................................................. 41 3.3.1. Układ komunikacji kołowej ............................................................................................. 41 3.3.2. Transport kolejowy......................................................................................................... 44 3.3.3. Transport lotniczy .......................................................................................................... 44 3.3.4. Transport wodny ............................................................................................................ 47 3.3.5. Transport publiczny ....................................................................................................... 47 3.3.6. Infrastruktura logistyczna ............................................................................................... 48 3.4. Potencjał środowiskowy ......................................................................................................... 51 3.4.1. Środowisko wodne......................................................................................................... 51 3.4.2. Środowisko przyrodnicze ............................................................................................... 54 3.4.3. Zagospodarowanie powierzchni ziemi........................................................................... 54 3.4.4. Powietrze atmosferyczne .............................................................................................. 54 3.4.5. Klimat akustyczny .......................................................................................................... 55 3.4.6. Promieniowanie elektromagnetyczne ............................................................................ 55 3.4.7. Świadomość ekologiczna mieszkańców Metropolii „Silesia” ......................................... 55 3.4.8. Zarządzanie środowiskiem ............................................................................................ 56 3.4.9. Gospodarka odpadami .................................................................................................. 56 3.5. Społeczeństwo i jakość życia ................................................................................................. 58 3.5.1. Zdrowie i bezpieczeństwo publiczne ............................................................................. 58 3 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.5.2. Przestrzeń miast i warunki zamieszkania ...................................................................... 59 3.5.3. Infrastruktura sportu i wypoczynku ................................................................................ 60 3.6. Zarządzanie ........................................................................................................................... 64 3.7. Pozycja Metropolii „Silesia” w przestrzeni regionalnej, krajowej i europejskiej ..................... 64 3.7.1. Metropolia „Silesia” na tle innych metropolii w regionie i kraju ...................................... 64 3.7.2. Metropolia „Silesia” na tle metropolii i dużych miast w Europie .................................... 66 4. ANALIZA SWOT .................................................................................................................... 68 4.1. Szanse i zagrożenia ............................................................................................................... 69 4.1.1. Gospodarka, specjalności metropolitalne ...................................................................... 69 4.1.2. Kapitał ludzki i potencjał naukowo-badawczy ............................................................... 70 4.1.3. Infrastruktura metropolitalna .......................................................................................... 70 4.1.4. Potencjał środowiskowy ................................................................................................ 71 4.1.5. Gospodarka odpadami .................................................................................................. 71 4.1.6. Jakość życia, społeczeństwo ......................................................................................... 72 4.2. Mocne i słabe strony .............................................................................................................. 73 4.2.1. Gospodarka, specjalności metropolitalne ...................................................................... 73 4.2.2. Kapitał ludzki i potencjał naukowo-badawczy ............................................................... 75 4.2.3. Infrastruktura metropolitalna .......................................................................................... 76 4.2.4. Potencjał środowiskowy ................................................................................................ 77 4.2.5. Gospodarka odpadami .................................................................................................. 78 4.2.6. Jakość życia, społeczeństwo ......................................................................................... 79 4.3. Podsumowanie analizy SWOT .............................................................................................. 80 5. KRYTERIA WYBORU OBSZARÓW PRIORYTETOWYCH I USTALEŃ STRATEGICZNYCH ............................................................................................................................................... 80 6. USTALENIA STRATEGICZNE DLA ROZWOJU METROPOLII „SILESIA” DO 2025 ROKU 83 6.1. Odniesienie ustaleń strategicznych do projektu aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020” oraz dostępnych funduszy strukturalnych ..................................... 96 6.2. Wnioski z prognozy oddziaływania na środowisko Strategii Rozwoju GórnośląskoZagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r......................................................................... 98 7. WDRAŻANIE I MONITORING STRATEGII ......................................................................... 106 7.1. Wdrażanie ustaleń strategicznych ....................................................................................... 106 7.2. Monitoring wdrażania ustaleń strategicznych ...................................................................... 106 4 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. SPIS TABEL Tytuł Nr strony Powierzchnia, liczba ludności i prognozy demograficzne Zestawienie ustaleń strategicznych Metropolii „Silesia” w kontekście priorytetów województwa śląskiego Zestaw wskaźników do monitorowania wdrażania ustaleń strategicznych dla Metropolii „Silesia” 28 Nr tabeli Tabela 1 Tabela 2 Tabela 3 96 108 SPIS RYSUNKÓW Nr rysunku Rysunek 1 Rysunek 2 Rysunek 3 Rysunek 4 Rysunek 5 Rysunek 6 Rysunek 7 Rysunek 8 Rysunek 9 Rysunek 10 Rysunek 11 Rysunek 12 Rysunek 13 Rysunek 14 Rysunek 15 Rysunek 16 Rysunek 17 Tytuł Przyjęte podstawowe założenia do opracowania Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Proces powstawania dokumentu Strategii Rozwoju GórnośląskoZagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Porównanie powierzchni poszczególnych miast Metropolii „Silesia” Porównanie liczby ludności w poszczególnych miastach Metropolii „Silesia” Gęstość zaludnienia w poszczególnych miastach Metropolii „Silesia” Warunki konieczne dla kreowania metropolitalności Stosunek liczby ludności w Metropolii „Silesia” i innych wybranych polskich metropoliach Stosunek powierzchni [km2] Metropolii „Silesia” do innych wybranych polskich metropolii Gęstość zaludnienia w Metropolii „Silesia” i innych wybranych polskich metropolii Stosunek powierzchni, liczby ludności i gęstości zaludnienia w wybranych obszarach metropolitalnych Ilość odpadów komunalnych [kg/M] wytworzonych w 2006 r. przez statystycznego mieszkańca w wybranych metropoliach i dużych miastach Europy Procentowy udział odpadów wyselekcjonowanych ze strumienia odpadów komunalnych w 2006 r. w wybranych metropoliach i dużych miastach Europy Roczne poziomy koncentracji pyłu zawieszonego PM10 i dwutlenku azotu NO2 w powietrzu w wybranych metropoliach i dużych miastach Europy Procentowy udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w wybranych metropoliach i dużych miastach Europy Kryteria wyboru obszarów priorytetowych i ustaleń strategicznych dla rozwoju Metropolii „Silesia” Współzależność poszczególnych ustaleń strategicznych Priorytety rozwoju Metropolii „Silesia” Nr strony 21 23 28 29 29 30 65 65 65 66 67 67 67 67 81 84 84 5 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. SPIS MAP Tytuł Nr mapy Mapa 1 Mapa 2 Mapa 3 Mapa 4 Mapa 5 Mapa 6 Mapa 7 Mapa 8 Mapa 9 Mapa 10 Mapa 11 Mapa 12 Mapa 13 Mapa 14 Mapa 15 Mapa 16 Mapa 17 Mapa 18 Schematyczna lokalizacja Metropolii „Silesia” na tle Europy Lokalizacja Metropolii „Silesia” na tle województwa śląskiego Wybrany potencjał gospodarczy w Metropolii „Silesia” Zakłady lecznictwa zamkniętego oraz placówki dydaktyczne Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Metropolii „Silesia” Wybrane elementy dziedzictwa kultury przemysłowej w Metropolii „Silesia” Wybrane zabytkowe obiekty sakralne i o walorach historycznych w Metropolii „Silesia” Potencjał kulturalny Metropolii „Silesia” – wybrane obiekty Uczelnie państwowe i niepaństwowe w Metropolii „Silesia” wraz z placówkami filialnymi Główny układ komunikacji kołowej w Metropolii „Silesia” Przepustowość układu drogowego Metropolii „Silesia” w stanie istniejącym Regularne połączenia lotnicze realizowane przez Międzynarodowy Port Lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach Główny układ komunikacji kolejowej w Metropolii „Silesia” Główny układ komunikacji publicznej w Metropolii „Silesia” Klasyfikacja zagrożenia jednolitych części wód rzek w Metropolii „Silesia” Rozmieszczenie zakładów zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych i niebezpiecznych w Metropolii „Silesia” Wybrane tereny wypoczynku i rekreacji w Metropolii „Silesia” Potencjał sportowy Metropolii „Silesia” – wybrane obiekty Schemat przebiegu tras rowerowych w Metropolii „Silesia” Nr strony 26 27 34 35 36 37 38 40 42 43 45 46 50 53 57 61 62 63 SPIS ZAŁĄCZNIKÓW Nr Tytuł załącznika 1 Lista działań strategicznych do realizacji lub koordynacji przez GZM Lista działań strategicznych do realizacji przez poszczególne miasta 2 GZM lub inne jednostki Lista działań o charakterze ponadlokalnym, planowanych do realizacji 3 przez miasta ościenne Metropolii „Silesia” Harmonogram wdrażania ustaleń strategicznych przyjętych do 4 realizacji lub koordynowania przez GZM 6 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. WYKAZ ZASTOSOWANYCH SKRÓTÓW Skrót AE ASP BAT BGK CO CS D DTŚ EMAS EOG GAPP GARR GCK GDDKiA GIG GKW GUS GZM JBR K KPP KG PSP KPPZK KSSE KWP KZK GOP M MPL Katowice MZK Tychy NFOŚiGW NFZ NGO PFRON PKB PKM Jaworzno PKP PLK S.A. PŚ PTTK PUP RZGW SP ZOZ LPR SR GZM ŚZGiP ŚKUP UŚ WFOŚiGW WIOŚ WSO WUP Pełna nazwa Akademia Ekonomiczna w Katowicach Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach Najlepsza dostępna technika Bank Gospodarstwa Krajowego Cel operacyjny Cel strategiczny Działanie Drogowa Trasa Średnicowa Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu Europejski Obszar Gospodarczy Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A. Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Katowicach Górnośląskie Centrum Kultury w Katowicach Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Główny Instytut Górnictwa Górnośląskie Koleje Wąskotorowe Główny Urząd Statystyczny Górnośląski Związek Metropolitalny Jednostki badawczo-rozwojowe Kierunek działań Komendy Powiatowe Policji Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna Komenda Wojewódzka Policji Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego Mieszkaniec Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Zdrowia Organizacje pozarządowe Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Projekt Krajowy Brutto Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej Jaworzno Sp. z o.o. Polskie Koleje Państwowe Polskie Linie Kolejowe S.A. Politechnika Śląska Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Powiatowy Urząd Pracy Rejonowy Zarząd Gospodarki Wodnej Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Lotnicze Pogotowie Ratunkowe Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” Śląski Związek Gmin i Powiatów Śląska Karta Usług Publicznych Uniwersytet Śląski Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzki System Opadowy Wojewódzki Urząd Pracy 7 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. WPROWADZENIE 8 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. „Nasze miasta muszą być miejscami, gdzie istoty ludzkie wiodą spełnione życie w godności, dobrym zdrowiu, bezpieczeństwie, szczęśliwości i nadziei” Pkt 5 deklaracji w sprawie osiedli ludzkich, Stambuł 1996 WPROWADZENIE Szanowni Państwo! Po niemal dwóch latach prac mam przyjemność przekazać Państwu „Strategię Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r.”, przyjętą przez Zgromadzenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego w styczniu 2009 r. Jest to pierwszy tego typu dokument, opracowany łącznie dla 14 miast tworzących Metropolię „Silesia” i wyznaczający wspólne kierunki jej rozwoju. Głównym motywem podjęcia tego złożonego i wieloaspektowego zadania była i jest potrzeba skoordynowania współpracy miast Metropolii „Silesia” i zwiększenia dynamiki ich działań w celu osiągnięcia silnej, konkurencyjnej pozycji w kraju i za granicą. Jako przedstawiciel organu odpowiedzialnego za wdrażanie ustaleń Strategii jestem przekonany, że osiągnięcie tych zamierzeń będzie możliwe poprzez stopniową realizację wielkich inwestycji. Dlatego właśnie prezentowana Państwu Strategia precyzuje kluczowe potrzeby rozwojowe Metropolii „Silesia”, których zaspokojenie będzie w dużym stopniu uzależnione od skuteczności pozyskiwania środków zewnętrznych i efektywnego ich wydatkowania. Jednak kreowanie Metropolii to nie tylko inwestycje w dobra materialne, ale przede wszystkim w jej mieszkańców. Jedynie wysoki poziom kapitału ludzkiego i społecznego zapewnia aktywną i liczącą się obecność na arenie krajowej i międzynarodowej. Strategia wskazuje więc na działania w zakresie rozbudowy infrastruktury i usług edukacji, zarówno w wymiarze metropolitalnym, jak i lokalnym, oraz na wzmacnianie już istniejącego, lecz wciąż niedostatecznie innowacyjnego potencjału naukowo-badawczego. Stałe podnoszenie umiejętności w sferze kompetencji zawodowych powinno przyczynić się do zbudowania stabilnej ścieżki wzrostu gospodarczego, stopniowej poprawy jakości życia, a być może także do hamowania negatywnych tendencji demograficznych. Wierzę ponadto, że realizacja wszystkich ustaleń strategicznych przyczyni się do faktu postrzegania w przyszłości Metropolii „Silesia” jako obszaru o zachowanych 9 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. standardach środowiskowych, dysponującego doskonałą i uprawiania sportu, a także bogatą ofertą kulturalną. bazą do rekreacji Brak – w chwili obecnej – „ustawy metropolitalnej” nie powinien stanowić przeszkody w podejmowaniu wspólnych działań na rzecz wzmacniania funkcji metropolitalnych i konsolidowania sił tkwiących w tym obszarze. Każde z miast członkowskich GZM posiada bowiem swoją specyfikę i indywidualne atuty, konieczne jest jednak ich wzmacnianie, doinwestowanie i promowanie. Działania promocyjne przewidziane do realizacji mają na celu zwiększenie znaczenia Metropolii „Silesia” na arenie krajowej i międzynarodowej, nie tylko jako miejsca dogodnego do lokowania inwestycji, ale również atrakcyjnego ze względu na bogactwo tradycji i dziedzictwa kultury poprzemysłowej. To właśnie metropolie warunkują rozwój cywilizacyjny, są główną siłą napędową regionów, stymulującą ich rozwój gospodarczy, naukowy i kulturalny. Wyrażam nadzieję, że wdrożenie ustaleń zawartych w niniejszej Strategii choć w części przybliży nas do osiągnięcia pożądanego celu, tj. pełni życia w Metropolii „Silesia” – czego Państwu i sobie życzę. Piotr Uszok Przewodniczący Zarządu Górnośląskiego Związku Metropolitalnego 10 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Zestawienie priorytetów rozwoju poszczególnych miast wchodzących w skład Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” 11 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 12 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. (źródło: opracowanie własne na podstawie strategii rozwoju poszczególnych miast GZM) 13 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. WSTĘP 14 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 1. WSTĘP 1.1. Podstawa formalnoprawna Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. (SR GZM) opracowana została dla Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, utworzonego we wrześniu 2007 r. Obejmuje on 14 miast członkowskich – zwanych Metropolią „Silesia” – tj.: Bytom, Chorzów, Dąbrowę Górniczą, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Rudę Śląską, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze. Podstawą formalną rozpoczęcia prac nad opracowaniem niniejszego dokumentu jest uchwała nr 20/2008 Zgromadzenia Górnośląskiego Związku Komunalnego z 24 czerwca 2008 r. w sprawie przystąpienia do opracowania Strategii Rozwoju Metropolii Górnośląskiej na lata 2009 – 2025. Stanowi to realizację jednego z zadań statutowych i podstawowych celów powołania GZM, jakim jest konsolidowanie posiadanego potencjału oraz podejmowanie wspólnych działań na rzecz tworzenia prężnego ośrodka metropolitalnego, konkurencyjnego w skali krajowej i europejskiej, kształtowanego zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Jest on jedną z miar jakości życia w miastach, wypadkową ładu gospodarczego, społecznego, przyrodniczego i przestrzennego. Mimo iż Metropolia „Silesia” stanowi policentryczny zespół miast, to jednak ich wspólnym mianownikiem są silne wzajemne powiązania gospodarczo-społeczne, przestrzenno-funkcjonalne i infrastrukturalne. Miasta te łączy także wiele podobnych powtarzających się problemów różnej rangi. Historycznie obszar ten rozwijał się w oparciu o istniejące tu surowce naturalne (głównie węgiel kamienny, rudy żelaza i metali nieżelaznych) oraz procesy ich wydobycia i przeróbki, szczególnie intensywnie zachodzące od XIX w. Dzięki temu powstał najbardziej uprzemysłowiony i wysoce zurbanizowany region w Polsce i jeden z ważniejszych tego typu ośrodków w Europie. Dziś przemysłowe miasta tego obszaru stają wobec złożonego i wieloaspektowego procesu transformacji społeczno-gospodarczej w miasta o nowoczesnym i bezpiecznym dla środowiska przemyśle tradycyjnym oraz gospodarce opartej na wiedzy. Główną siłą sprawczą tego procesu jest restrukturyzacja przemysłu ciężkiego, oddziałująca na różne aspekty funkcjonowania miast i życia ich mieszkańców. Niniejsza Strategia jest próbą spojrzenia na wszystkie miasta GZM w sposób całościowy, jako na jeden obszar metropolitalny – zarówno z jego potencjałami, jak i słabościami. Celem opracowania tego dokumentu jest nakreślenie pożądanej wizji rozwoju oraz wskazanie sposobów jej osiągania w wieloletniej perspektywie czasowej. 15 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Przyjęte ustalenia strategiczne odpowiadają pięciu priorytetom1 decydującym o efektywnym funkcjonowaniu obszaru metropolitalnego. Są to: zarządzanie i pozycja Metropolii „Silesia”, gospodarka, nauka, kultura, komunikacja i transport2, środowisko, warunki zamieszkania i usługi społeczne. Problematyka społeczna nie została wyodrębniona jako osobny priorytet, gdyż jest integralnie związana z każdym z ww. zagadnień, a głównymi beneficjentami Strategii będą mieszkańcy Metropolii „Silesia”. Przedmiotowa Strategia wdrażana będzie poprzez stopniową realizację działań zróżnicowanych pod względem zakresu, nakładu pracy i kosztów, podzielonych na inwestycyjne (infrastrukturalne) o znaczeniu metropolitalnym oraz nieinwestycyjne (systemowe) o charakterze instytucjonalno-administracyjnym i informacyjnoedukacyjnym. Działania te będą wdrażane przez różne podmioty, tj. realizowane lub koordynowane przez GZM oraz realizowane przez samorządy poszczególnych miast członkowskich GZM. Niejednokrotnie ich wdrażanie będzie wymagało również podejmowania współpracy z Samorządem Województwa oraz samorządami miast i gmin ościennych. Strategia Rozwoju GZM „Silesia” nie jest dokumentem zamkniętym i skończonym, lecz stanowi zapis dynamicznego procesu ukierunkowanego na osiągnięcie danego zamierzenia. Dlatego też podlegać będzie aktualizacjom i dostosowaniu do potrzeb zmieniającej się rzeczywistości. Z pewnością nie rozwiązuje ona wszystkich istotnych problemów i trudności związanych z kreowaniem metropolitalności, lecz – jako pierwsza (pionierska) edycja dokumentu – tworzy interdyscyplinarną platformę do dalszej dyskusji nad rozwojem Metropolii „Silesia” jako jednego organizmu ponadmiejskiego. Uwzględnia także indywidualne aspiracje poszczególnych miast wyrażone w ich strategiach rozwoju. Główne ustalenia strategiczne miast tworzących Metropolię „Silesia” zostały przedstawione we Wprowadzeniu. Opracowanie niniejszej Strategii jest wyrazem „podejścia zintegrowanego” zgodnego z realizowaną przez Unię Europejską polityką spójności. Podsumowując, wydaje się, iż dekalog nowoczesnego miasta (regionu)3 sformułowany przez prof. Marka Szczepańskiego może i powinien stać się także dekalogiem nowoczesnej metropolii – Metropolii „Silesia”: 1. Dbałość o wysoki poziom kapitału ludzkiego i społecznego mieszkańców miasta i regionu, mierzonego ich wykształceniem, zdolnością do pracy, kondycją fizyczną i dyspozycją psychiczną, umiejętnością kooperacji z innymi, zakresem 1 Rozwinięcie priorytetów odpowiada zapisom uchwały nr 22/2008 Zgromadzenia Górnośląskiego Związku Metropolitalnego z 30.09.2008 r. w sprawie wskazania obszarów strategicznych dla rozwoju Metropolii „Silesia” 2 Komponent „komunikacja i transport” został wyodrębniony spośród aspektów przestrzennych, gdyż jego prawidłowe powiązanie i relacje z pozostałymi priorytetami determinują zarówno standard codziennego życia mieszkańców, jak i atrakcyjność inwestycyjną miast 3 Autor dekalogu: prof. M. Szczepański 16 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. społecznego zaufania, gotowością do dialogu i kompromisu, tolerancją wobec inności etnicznej, narodowej, rasowej czy wreszcie kulturowej. Ważna jest także przejrzystość transakcji biznesowych i niski poziom korupcji oraz jej przejawów. Wysoki poziom kapitału ludzkiego i społecznego ułatwi rozbudowę sektora usług tradycyjnych i nowoczesnych oraz przemysłów innowacyjnych, nastawionych również na klientów zagranicznych. Miasto i region potrzebują zarówno kupców, szewców, krawców, kominiarzy, jak i bankowców, informatyków, specjalistów od obrotu nieruchomościami, agentów ubezpieczeniowych, profesjonalistów świadczących usługi medyczne, edukacyjne, turystyczne i rekreacyjne. 2. Zdolność do przyjmowania kapitałów i inwestycji zagranicznych, a także ekspertów z obcymi paszportami. Wymaga to sieci odpowiednich hoteli, restauracji, szkół z wykładowymi językami obcymi, obiektów rekreacji oraz innych miejsc społecznego skupienia, zachęcających do emocjonalnego związku z miastem. Wysoki poziom identyfikacji, powiązany z atrakcyjnością miasta, ogranicza dysfunkcjonalne, definitywne migracje młodych mieszczan o wysokich aspiracjach życiowych i profesjonalnych. Stanowi zarazem o sile i zdolności przyciągania do ośrodka ludzi z zewnątrz. 3. Obecność firm zagranicznych, zwłaszcza wielkich korporacji międzynarodowych, banków, instytucji naukowych oraz placówek dyplomatycznych. Nie zastępują one jednak miejsc ułatwiających życie codzienne stałych mieszkańców i przybyszów, takich jak sklepy, kina, galerie czy restauracje, ale je dopełniają. 4. Możliwość eksportu miejskich i regionalnych przedsiębiorstw, instytucji kulturalnych, artystycznych, naukowych i ich przedstawicieli poza granice miasta, regionu czy kraju. Ugruntowuje to pozycję miasta w układzie krajowym czy kontynentalnym i jego marketingową reputację, ułatwiając dalszą ekspansję ekonomiczną. 5. Gotowość do stałej rozbudowy zarówno tradycyjnej infrastruktury (drogi i sieci), jak i nowoczesnej infostruktury, umożliwiającej intensywną komunikację, w tym wirtualną, z zagranicą i całym światem. W mieście nowoczesnym znoszone są zatem kolejne granice w globalnej komunikacji. 6. Połączenie gęstym układem transportowym, systemem dróg i autostrad z innymi miastami i regionami; nowoczesne ośrodki Europy i świata cechuje duży ruch pocztowy, telekomunikacyjny i turystyczny. Zdecydowana większość z nich posiada w bezpośrednim zasięgu dobrze skomunikowany pasażerski port lotniczy. 7. Rozbudowa centrów kongresowych i wystawienniczych oraz powierzchni biurowych o zróżnicowanym standardzie. Organizacja imprez naukowych, wielkich wystaw czy kongresów nie tylko promuje miasto czy region, tworzy wokół niego przyjazny klimat i zaświadcza o przychylności mieszczan wobec pracy intelektualnej, ale także stanowi źródło poważnych wpływów finansowych. 8. Obecność siedzib środków przekazu masowego o zasięgu krajowym czy międzynarodowym. Informacja oraz wiedza to kluczowe i drogie towary miejskich oraz regionalnych społeczeństw poprzemysłowych, a wielkie instytucje 17 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. masowego przekazu stanowią ważny element transmisji i upowszechnienia tych niepowtarzalnych towarów. 9. Organizacja kongresów, festiwali, imprez sportowych, naukowych, wydarzeń i happeningów artystycznych. Ulokowanie instytucji zajmujących się relacjami zagranicznymi, o ustalonej międzynarodowej marce (np. kluby sportowe, zespoły artystyczne). Ważną rolę odgrywa promocja miasta i jego dobry marketing oraz dbałość o niepowtarzalny znak miasta, łatwo rozpoznawalny w kraju i na świecie. 10. Uczestnictwo w europejskim i światowym systemie miast oraz regionów, udział w stowarzyszeniach miast bliźniaczych i prezentacjach dokonań miejskich. W ten sposób budowany jest system lobbingu wobec państwa, jego instytucji czy międzynarodowych korporacji. Tworzona jest jednocześnie sieć wspierania wzajemnego, niewykluczająca naturalnej rywalizacji międzymiejskiej (rywalizująca współpraca). 1.2. Pojęcie metropolitalności Zjawiskami właściwymi dla metropolii są obecność funkcji metropolitalnych, migracja ludności i przenoszenie działalności gospodarczej na peryferia dotychczasowych skupisk miejskich4. Występowanie metropolii jest warunkiem tworzenia obszaru metropolitalnego oraz procesu metropolizacji otaczającej ją przestrzeni. Obszar metropolitalny5 to jednostka funkcjonalna tworzona przez duży, złożony i spójny zespół miejski, którego podstawową cechą jest integracja funkcjonalna, tj. rozwój – oprócz funkcji wewnętrznych – zewnętrznych funkcji metropolitalnych, które są zlokalizowane w różnych częściach tego obszaru. Następuje w nim także nasilenie się procesów sub- i dezurbanizacji6. Do podstawowych wyróżników metropolii zalicza się takie cechy jak: 4 Red. Markowski T., Marszał T.: Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja – problemy i pojęcia podstawowe, PAN Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Warszawa 2006 5 Istnieją różne definicje obszaru metropolitalnego. Dwie z nich to: - Definicja OECD, tj. obszar charakteryzujący się następującymi kryteriami: liczba ludności: min. 1,5 mln mieszkańców, 2 gęstość zaludnienia: powinna przekraczać 150 osób/km (co wiąże się z koncentracją ludności na określonym zwartym obszarze), zróżnicowany (samowystarczalny) rynek pracy; [w: Working Party On Territorial Policy In Urban Areas: Competitive Cities In The Global Economy – Horizontal Synthesis Report (GOV/TDPC/URB/RD(2006)1)] Zgodnie projektem ustawy (z 15.09.2008 r.) o polityce miejskiej i współpracy jednostek samorządu terytorialnego w tym zakresie oraz o zmianie niektórych innych ustaw, obszar metropolitalny to ciągły przestrzennie układ osadniczy obejmujący co najmniej jedno miasto na prawach powiatu wraz z otaczającymi go gminami, który charakteryzuje się silnymi związkami funkcjonalno-przestrzennymi, w tym dużym przepływem osób, towarów i usług oraz intensywnym zagospodarowaniem i dużą gęstością zaludnienia w skali całego terenu. Może obejmować gminy położone wewnątrz wyznaczonego obszaru, nawet jeżeli nie wykazują one silnych powiązań z miastem na prawach powiatu; jego granice mogą przecinać teren powiatu i wykraczać poza granice województwa), z łączną liczbą mieszkańców nie mniejszą 2 niż 500 tys., przy gęstości zaludnienia na tym obszarze nie mniejszej niż 200 mieszkańców na 1 km . 6 Red. Markowski T., Marszał T.: Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja – problemy i pojęcia podstawowe, PAN Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Warszawa 2006 18 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. – międzynarodowa ranga układu osadniczego (a nie tylko rozrost przestrzenny i demograficzny aglomeracji)7; – obecność funkcji metropolitalnych8, tj. o charakterze egzogenicznym – o randze ponadlokalnej, regionalnej, krajowej lub międzynarodowej, służących budowaniu i rozwijaniu wielopłaszczyznowych powiązań, przepływowi kapitału, informacji, wiedzy i ludzi, takich jak instytucje: reprezentujące struktury zarządzania międzynarodowych instytucji finansowych oraz instytucji rynków kapitałowych, a także międzynarodowych korporacji gospodarczych, pełniące wysokie funkcje w skali krajowej i międzynarodowej (polityczne, religijne, administracyjne, kulturalne, naukowe, edukacyjne, turystyczne, gospodarcze, finansowe, komunikacyjne, informacyjne), badawczo-naukowe (uniwersytety, instytuty badawcze) i technologiczne (centra innowacyjnych technologii, parki technologiczne i centra logistyczne) o najwyższym standardzie, kultury i sztuki wysokiej rangi – muzea, teatry, opery, orkiestry symfoniczne; – połączenia komunikacyjne i informacyjne w skali międzynarodowej; – elementy tworzące wyjątkowość przestrzeni miejskiej, jej specyfikę i atrakcyjność, związaną z pięknem zabudowy i klimatem kulturalnym, wydarzeniami sportowymi, festiwalami artystycznymi, kongresami, a także różnorodnością i standardem obiektów gastronomicznych i noclegowych oraz sposobem kształtowania przestrzeni publicznych; – jakość przestrzeni publicznej9. Implikacją rozwoju metropolii jest metropolizacja obszarów sąsiednich. W przypadku miast GZM zjawisko to wymaga jednak szczegółowego rozpoznania celem delimitacji obszaru metropolitalnego. 1.3. Wizerunek Metropolii „Silesia” Metropolia „Silesia” jest „tą częścią województwa, której dominujący wizerunek często wpływa na postrzeganie przez mieszkańców Polski całego regionu (…)”10. Jednocześnie „Zachowanie i odpowiednie wyeksponowanie walorów środowiska kulturowego miast, w tym charakterystycznych dla przemysłowych tradycji regionu obiektów poprzemysłowych, będzie miało istotne znaczenie dla nadania krajobrazowi miast województwa śląskiego indywidualnego charakteru. Wysokie walory przestrzeni wspierać będą proces restrukturyzacji obszarów zdominowanych przez tradycyjne przemysły i wymagać pilnego podjęcia działań rekultywacyjnych”.11 7 Red. Markowski T., Marszał T.: Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja – problemy i pojęcia podstawowe, PAN Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Warszawa 2006 8 Red. Markowski T., Marszał T.: Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja – problemy i pojęcia podstawowe, PAN Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Warszawa 2006 9 Przestrzeń publiczna to przestrzeń „o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jej położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, określona w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego” art. 2. pkt. 6 ustawy z 27.03.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (z późn. zm.) 10 Strategia Rozwoju Turystyki Województwa Śląskiego (SRTW) 11 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego, s. 18 19 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Dla właściwego kształtowania obszaru metropolitalnego złożonego z miast GZM istotne jest nie tylko tworzenie warunków dla jego zrównoważonego rozwoju gospodarczego, społecznego, przyrodniczego i przestrzennego, lecz także: kreowanie (w oparciu o wartości materialne i niematerialne) nowego wizerunku Metropolii „Silesia” z „krainy węgla i stali” na obszar o dobrych warunkach zamieszkania, czystym środowisku i estetycznej przestrzeni (jest to jedno z następstw procesu transformacji społeczno-gospodarczej miast opartych na gospodarce surowcowej i przemyśle ciężkim w miasta oparte na gospodarce o wysokich proekologicznych technologiach i ścisłej współpracy z potencjałem naukowo-badawczym), co wynika z potrzeby: tworzenia atrakcyjnego otoczenia biznesu i zachęt do inwestowania dla zwiększenia dynamiki rozwoju gospodarczego, zwiększenia zainteresowania potencjałem terenów poprzemysłowych (pozyskanie większej liczby nabywców, dzierżawców, sponsorów itp.), wypracowania nowych skojarzeń z obszarem wśród mieszkańców innych regionów w kraju i za granicą; upowszechnianie idei „metropolitalności” w sposób: wzmacniający integrację społeczną mieszkańców poszczególnych miast GZM w kierunku społeczności utożsamiającej się z jednym ponadmiejskim organizmem, zachowujący poszanowanie poczucia tożsamości lokalnej. Dlatego też zasadne wydaje się aktywne promowanie wielofunkcyjnego i różnorodnego charakteru tego obszaru – atrakcyjnego zarówno dla społeczności lokalnych, jak i inwestorów oraz gości zewnętrznych – dla budowania konkurencyjnej pozycji Metropolii „Silesia”. Proces realizacji powyższych celów jest długotrwały i złożony. Wiąże się bowiem z trudnością oddziaływania na postawy społeczne i kreowaniem zmian w sposobie myślenia. Adresatami tych działań powinni być mieszkańcy oraz podmioty gospodarcze, kulturalne itp. z innych regionów Polski oraz przede wszystkim z miast GZM. 20 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 1.4. Założenia do strategii Podstawowe założenia przyjęte do opracowania niniejszej Strategii zostały zaprezentowane na rysunku 1. Rys. 1 Przyjęte podstawowe założenia do opracowania Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 21 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 1.5. Proces tworzenia Strategii Rozwoju Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” Górnośląsko- Proces tworzenia niniejszego dokumentu obejmował następujące fazy prac (patrz: rysunek 2): faza wstępna: opracowanie materiałów wejściowych, tj. Założeń do Strategii Rozwoju Metropolii „Silesia”, przeprowadzenie warsztatów wewnętrznych ze wszystkimi miastami członkowskimi, wybór konsultantów opracowujących poszczególne obszary strategiczne (priorytety) dla rozwoju Metropolii „Silesia”; faza zasadnicza: opracowanie projektu dokumentu (tzw. wersja robocza) na podstawie poszczególnych komponentów opracowanych przez konsultantów; pierwsza korekta projektu dokumentu (tzw. wersja pośrednia) przez przedstawicieli urzędów miast członkowskich GZM i głównych konsultantów, przeprowadzenie warsztatów zewnętrznych o charakterze wielosektorowym, proces konsultacji społecznych i upublicznienie projektu dokumentu na stronach internetowych, druga weryfikacja projektu dokumentu (tzw. wersja ostateczna); faza końcowa: przyjęcie projektu dokumentu przez Zarząd GZM, uchwalenie przez Zgromadzenie GZM Strategii Rozwoju GórnośląskoZagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 22 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Rys. 2 Proces powstawania dokumentu Strategii Rozwoju GórnośląskoZagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 23 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Ć 24 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA METROPOLII „SILESIA” 2.1. Lokalizacja Metropolia „Silesia” usytuowana jest (patrz: mapa 1): – w dogodnej odległości od południowej granicy państwa; – na skrzyżowaniu transeuropejskich drogowych i kolejowych korytarzy transportowych o znaczeniu krajowym i europejskim (w tym autostrady: A4); – w sąsiedztwie kilku międzynarodowych portów lotniczych zlokalizowanych w: Pyrzowicach – ok. 15 km od północnej granicy GZM, Krakowie – ok. 40 km od wschodniej granicy GZM, Wrocławiu – ok. 160 km od zachodniej granicy GZM, Ostrawie – ok. 112 km od południowej granicy GZM; pomiędzy dwoma silnymi ośrodkami miejskimi: Krakowem: silnym ośrodkiem akademickim i kulturalnym, Ostrawą (północnomorawską metropolią) – ważnym elementem układu komunikacyjnego Europy gwarantującym dostęp do krajów Europy Południowej; w sąsiedztwie terenów atrakcyjnych pod względem turystyczno-wypoczynkowym oraz kulturalno-sakralnym, tj. Beskidów i Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Lasów Pszczyńskich, Tarnogórsko-Lublinieckich, Rudzko-Gliwickich (w tym: Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”) oraz miast: Bielska-Białej, Częstochowy, Pszczyny, Tarnowskich Gór. W strukturze przestrzennej województwa śląskiego12 (patrz: mapa 2): – Metropolia „Silesia” to węzłowa część Aglomeracji Górnośląskiej13; – Aglomeracja Górnośląska to główna część centralnego obszaru metropolitalnego, jednego z czterech kreowanych wokół aglomeracji województwa śląskiego, tj. Aglomeracji Częstochowskiej (na północy), Aglomeracji Bielsko-Bialskiej (na południu) i Aglomeracji Rybnickiej (na zachodzie). Metropolia „Silesia” posiada atrakcyjne uwarunkowania lokalizacyjne w skali Polski i Europy, które predestynują ten obszar do wielopłaszczyznowej współpracy z sąsiednimi metropoliami w kraju i za granicą. 12 Cztery obszary metropolitalne wraz z aglomeracjami wyznaczone zostały w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego oraz Strategii rozwoju województwa śląskiego na lata 2000 – 2020 13 Aglomeracja Górnośląska w stanie istniejącym obejmuje 14 miast (pokrywa się z obszarem GZM), a docelowo obejmować będzie 24 miasta i gminy – zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego 2004 r. 25 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 1 Schematyczna lokalizacja Metropolii „Silesia” na tle Europy 26 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 2 Lokalizacja Metropolii „Silesia” na tle województwa śląskiego 27 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 2.2. Powierzchnia miast i ludność Podstawowe dane statystyczne o miastach Metropolii „Silesia” przedstawiają: tabela 1 oraz rysunki 3, 4 i 5. Tabela 1 Powierzchnia, liczba ludności i prognozy demograficzne Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Miasto GZM Bytom Chorzów Dąbrowa Górnicza Gliwice Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze RAZEM (źródło: GUS www.stat.gov.pl) Rys. 3 14 Powierzchnia 2 [km ] 69 33 189 134 153 165 66 40 78 25 91 13 82 80 1 218 Ludność stan na 31.12.2007 r. [tys.] 184,8 113,7 128,8 197,4 95,5 312,2 74,9 59,1 144,6 71,6 222,6 54,5 129,8 189,1 1 978,6 Prognoza ludności 14 na 2025 r. [tys.] 139,3 86,9 114,1 162,0 85,3 250,3 68,4 48,7 101,8 59,8 184,6 46,0 110,7 147,0 1 604,9 Spadek [%] 24,6 23,6 11,4 17,9 10,7 19,8 8,7 17,6 29,6 16,5 17,1 15,6 14,7 22,3 18,9 Porównanie powierzchni poszczególnych miast Metropolii „Silesia” GUS [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/katow/ASSETS_07p04_08.pdf] 28 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Rys. 4 Porównanie liczby ludności w poszczególnych miastach Metropolii „Silesia” Rys. 5 Gęstość zaludnienia w poszczególnych miastach Metropolii „Silesia” Zestawienie porównawcze w zakresie powierzchni, liczby ludności i gęstości zaludnienia poszczególnych miast GZM przedstawia się następująco: 1. 2. 3. powierzchnia: największa – Dąbrowa Górnicza najmniejsza – Świętochłowice – 189 [km2] – 13 [km2] największa – Katowice najmniejsza – Świętochłowice – 312,2 [tys.] – 54,5 [tys.] największa – Świętochłowice najmniejsza – Jaworzno – 4,097 [tys. M/km2] – 0,626 [tys. M/km2] liczba ludności: gęstość zaludnienia: 29 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3. DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO METROPOLII „SILESIA” Warunkami koniecznymi do kreowania metropolii są zarówno efektywne zarządzanie, jak i posiadane potencjały rozwojowe (patrz: rysunek 6). Diagnozy stanu istniejącego Metropolii „Silesia” dokonano wg zagadnień warunkujących kreowanie i rozwój metropolii w oparciu o „Raport o stanie Metropolii „Silesia” (stan na listopad 2008 r.)”, który stanowi załącznik do niniejszego dokumentu. Rys. 6 Warunki konieczne dla kreowania metropolitalności Czynnikami sprawczymi niezbędnymi do rozwoju metropolii i metropolizacji otaczających ją obszarów są: – innowacyjność i kreatywność; – potencjał ludzki; – infrastruktura gospodarcza, w tym przemysłowa; – efektywność zarządzania środowiskiem; – infrastruktura komunikacyjna i teleinformatyczna. 3.1. Gospodarka i specjalności metropolitalne Obszar Metropolii „Silesia” wciąż pozostaje głównym ośrodkiem przemysłowym w kraju, ze specjalnościami w dziedzinach górnictwa, hutnictwa i przemysłu samochodowego. Pozostałe liczące się branże to przemysły: chemiczny, maszynowy i wojskowy. Gałęzie przemysłu tradycyjnego podlegają jednak stałemu unowocześnieniu i stają się coraz bardziej przyjazne dla środowiska, tj. bardziej energooszczędne i mniej terenochłonne. Jednocześnie coraz bardziej zauważalna jest przewaga sektora usług nad sektorem przemysłu oraz rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Poniżej zestawiono wybrane podstawowe dane obrazujące potencjał gospodarczy Metropolii „Silesia”: 30 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. struktura zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki kształtuje się następująco15: usługi (rynkowe i nierynkowe) – 58,7%, przemysł i budownictwo – 41,1%, rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo – 0,2%; 16 – liczba podmiotów gospodarki narodowej wynosi ok. 194 tys., z czego największa grupa to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (ok. 141 tys.) i spółki prawa handlowego; – średni stopień bezrobocia kształtuje się na poziomie 10,4%17 (dla por. w kraju: 11,1%), wahając się w poszczególnych miastach w przedziale od 2,8% w Katowicach do 15,3 % w Bytomiu; – najliczniejsza grupa zarejestrowanych bezrobotnych to osoby: w przedziale wiekowym od 45 do 54 lat (28%), posiadające wykształcenie zasadnicze zawodowe (28%), kobiety (63%). W chwili obecnej brak jest szczegółowych danych na temat Produktu Krajowego Brutto w Metropolii „Silesia”. Przybliżony obraz sytuacji ekonomicznej daje analiza danych18 dla regionu centralnego województwa śląskiego (jednak obejmującego obszar większy niż miasta Metropolii „Silesia”). Wielkość PKB w latach 2005 – 2006 sytuowała ten obszar na 2. miejscu w kraju, a 8. w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Ponadto w analizowanych latach PKB wykazywało tendencję wzrostową. Podstawowy potencjał gospodarczy miast GZM tworzą (patrz: mapa 3): – Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (KSSE)19 – ponad 120 firm-inwestorów w trzech podstrefach; – cztery strefy aktywności gospodarczej (tworzone z reguły na terenach likwidowanych kopalń oraz obszarach poprzemysłowych, wykorzystujące tym samym potencjał inwestycyjny miast i tworzące atrakcyjne tereny pod przyszłe inwestycje); – jednostki stanowiące praktyczne powiązanie różnych gałęzi gospodarczych ze światem nauki, w tym: parki technologiczne, inkubatory technologiczne (centra technologiczne), akademickie inkubatory przedsiębiorczości; – instytucje otoczenia biznesu prowadzące działalność usługową w zakresie zarządzania oraz usług: finansowych, doradczych, szkoleniowych, informacyjnych i proinnowacyjnych; – istniejące obiekty wystawiennicze mogące organizować imprezy targowe i targowo-konferencyjne o randze krajowej i międzynarodowej. 15 Rocznik Statystyczny Województwa Śląskiego za 2006 r. Urząd Statystyczny w Katowicach (stan na 31.12.2006 r.) 17 Urząd Statystyczny w Katowicach (stan na 31.03.2008 r.) 18 GUS www.stat.gov.pl 19 http://www.ksse.com.pl 16 31 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.1.1. Inwestycje Dane o wynikach badań statystycznych dotyczących wartości, dynamiki i struktury nakładów inwestycyjnych w Metropolii „Silesia” przedstawiono w porównaniu do nakładów inwestycyjnych w województwie śląskim.20 Wartość nakładów inwestycyjnych w województwie śląskim według lokalizacji inwestycji (w cenach bieżących) w 2007 r. wynosiła 24 639,3 mln zł (tj. prawie 13% nakładów inwestycyjnych w kraju). Biorąc pod uwagę wartość nakładów inwestycyjnych w 2007 r., województwo śląskie, podobnie jak w latach poprzednich, zajmowało 2. miejsce w kraju, po województwie mazowieckim. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wartość nakładów inwestycyjnych plasowała województwo śląskie na 5. miejscu w kraju (po województwie mazowieckim, dolnośląskim, pomorskim i łódzkim) i kształtowała się na poziomie 5 285 zł (w Polsce 5 030 zł). Wartość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach na terenie województwa śląskiego w 2007 r. wynosiła 16 910,5 mln zł, z czego na terenie miast Metropolii „Silesia” 8 978,1 mln zł (tj. 53,1% nakładów wojewódzkich). Najwięcej, bo łącznie 70% ogółu nakładów inwestycyjnych, poniesiono w: Katowicach (1 847,5 mln zł), Tychach (1 842,8 mln zł), Dąbrowie Górniczej (1 376,3 mln zł) Gliwicach (1 213,0 mln zł). Przykładowe inwestycje zrealizowane w ostatnim okresie na terenie Metropolii „Silesia” to: centrum handlowo-rozrywkowe Silesia City Center w Katowicach, wdrożenie nowej linii produkcyjnej w tyskim zakładzie Fiat Auto Poland związane z uruchomieniem produkcji nowych samochodów: Fiata 500 i nowego Forda – następcy modelu Ka, rozbudowa fabryki samochodów Opel w Gliwicach w związku z wprowadzeniem produkcji nowej wersji minivana Zafira, uruchomienie nowej linii ciągłego odlewania stali oraz modernizacja pieca nr 2 w hucie „Katowice” w Dąbrowie Górniczej będącej oddziałem spółki ArcelorMittal Poland, budowa obwodnicy północnej Aglomeracji Górnośląskiej (etap I i II). Nakłady inwestycyjne w państwowych i samorządowych jednostkach i zakładach budżetowych według lokalizacji inwestycji wynosiły w 2007 r. w województwie śląskim 3 896,9 mln zł, natomiast w Metropolii „Silesia” 1 565,6 mln zł (tj. 40,2% nakładów wojewódzkich). Największe nakłady, stanowiące 73% ogółu nakładów inwestycyjnych na terenie Metropolii „Silesia”, zostały poniesione przez miasta: Katowice (671,1 mln zł), Gliwice (173,8 mln zł), 20 Działalność inwestycyjna i środki trwałe w województwie śląskim w latach 2004 – 2007, Urząd Statystyczny w Katowicach, grudzień 2008 r. 32 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Ruda Śląska (161,8 mln zł), Sosnowiec (133,0 mln zł). Najwięcej nakładów w Metropolii „Silesia” poniesiono w budownictwie (tj. 35% ogółu nakładów), głównie na budowę i modernizację dróg, kanalizacji i wodociągów. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska w województwie śląskim w 2007 r. osiągnęły poziom 1 487,8 mln zł, z czego na terenie Metropolii „Silesia” 487 mln zł (tj. 32,7% środków wojewódzkich). Najwięcej nakładów (ponad 56% nakładów w ochronie środowiska) przeznaczono na gospodarkę ściekową i ochronę wód. 3.1.2. Specjalności metropolitalne W Metropolii „Silesia” potencjał gospodarczy i naukowo-badawczy dla rozwoju funkcji i specjalności metropolitalnych stanowią: usługi zdrowia świadczone w oparciu o ośrodki medyczne, naukowo-badawcze i technologiczne z zakresu medycyny (patrz: mapa 4); do tego typu jednostek świadczących usługi na wysokim poziomie, posiadających osiągnięcia o randze międzynarodowej należą: Śląski Uniwersytet Medyczny, jednostki naukowo-badawcze o profilu medycznym, liczne placówki służby zdrowia, m.in.: 62 szpitale i kliniki, placówki wytwarzania sprzętu medycznego i prototypów organów zastępczych; liczne atrakcje turystyczne tworzące jej unikatowość i stanowiące podstawę do rozwoju wybranych form turystyki21: biznesowej, rekreacyjnej, specjalistycznej, a zwłaszcza miejskiej, w tym przemysłowej, tj.: obiekty techniki i architektury przemysłowej (górnictwa, hutnictwa, przemysłu papierniczego, przemysłu piwowarskiego, kolejnictwa itp.); niektóre weszły w skład „Szlaku zabytków techniki w województwie śląskim”22, inne dostały rekomendacje do włączenia jako kolejne elementy tego szlaku 23 (patrz: mapa 5), zabytki i historyczne obiekty architektury (w tym: secesyjne i modernistyczne), założenia parkowo-pałacowe, liczne elementy krajobrazu kulturowego, w tym „Szlak architektury drewnianej”, historyczne osiedla i kolonie robotnicze oraz układy urbanistyczne, historyczne i zabytkowe obiekty sakralne (patrz: mapa 6); obiekty i instytucje kultury (patrz: mapa 7), obejmujące: instytucje tzw. kultury wysokiej, liczne domy i ośrodki kultury oraz kina, liczne coroczne imprezy kulturalne o randze krajowej i zagranicznej. 21 Wybrane informacje ze Strategii rozwoju turystyki w województwie śląskim na lata 2004 – 2013 Szlak utworzony przez Zarząd Województwa Śląskiego uchwałą nr 1153/268/II/2005 z 21.06.2005 r. 23 Wg Strategii Rozwoju Turystyki w województwie śląskim na lata 2004 – 2013, uchwalonej przez Sejmik Województwa Śląskiego, 2004 r. 22 33 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 3 Wybrany potencjał gospodarczy w Metropolii „Silesia” 34 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 4 Zakłady lecznictwa zamkniętego oraz placówki dydaktyczne Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Metropolii „Silesia” 35 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 5 Wybrane elementy dziedzictwa kultury przemysłowej w Metropolii „Silesia” 36 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 6 Wybrane zabytkowe obiekty sakralne i o walorach historycznych w Metropolii „Silesia” 37 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 7 Potencjał kulturalny Metropolii „Silesia” – wybrane obiekty 38 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.2. Kapitał ludzki i potencjał naukowo-badawczy Ogólna liczba ludności24 w Metropolii „Silesia” kształtuje się na poziomie ok. 2 mln, w tym: 66% stanowią osoby w wieku produkcyjnym, 52% to kobiety, 15% to osoby powyżej 65. roku życia. Osoby z wykształceniem wyższym to tylko ok. 10%, wśród mieszkańców Metropolii „Silesia” przeważa bowiem wykształcenie podstawowe i zasadnicze (łącznie ok. 50%). Poza podstawowymi szczeblami edukacji w Metropolii „Silesia” działa: kilkadziesiąt publicznych i niepublicznych wyższych uczelni i ich filii (patrz: mapa 8); wiele placówek, instytucji oświatowych i pedagogicznych25. Oznacza to, że na stosunkowo małym obszarze znajduje się wiele uczelni wyższych o różnorodnych specjalnościach, zapewniając szeroki wybór kierunków kształcenia, w tym techniczne, ekonomiczne, humanistyczne, przyrodnicze, medyczne, artystyczne. Jako ośrodek naukowo-badawczy Metropolia „Silesia” jest drugim co do wielkości w Polsce (po stolicy), obejmuje ok. 80 różnego typu jednostek i koncentruje blisko 10% potencjału badawczo-rozwojowego kraju. Większość z nich to instytuty branżowe związane z obecnym tu przemysłem i szeroko pojętą ochroną środowiska. 24 25 GUS [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/katow/ASSETS_ludnosc_ruch_migracje2007.pdf] www.silesia-region.pl 39 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 8 Uczelnie publiczne i niepubliczne w Metropolii „Silesia” wraz z placówkami filialnymi 40 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.3. Infrastruktura metropolitalna Diagnoza stanu istniejącego w zakresie infrastruktury metropolitalnej obejmuje: układ komunikacji drogowej i kolejowej, transport lotniczy i wodny, publiczny oraz infrastrukturę logistyczną. 3.3.1. Układ komunikacji kołowej Województwo śląskie, a wraz z nim Metropolia „Silesia”, cechuje się najwyższą gęstością sieci drogowej w kraju, tj. dróg dwujezdniowych o parametrach niższych niż autostrady (patrz: mapa 9). W Metropolii „Silesia” dominuje układ połączeń komunikacyjnych o kierunku wschód – zachód. Mimo rozbudowanego układu drogowego w miastach GZM obserwuje się bardzo duże, wykazujące tendencje wzrostowe natężenie ruchu. Średni dobowy ruch na sieci dróg krajowych26 stawia ten region na pierwszym miejscu w kraju. Parametry techniczne układu drogowego wciąż są nieprzystosowane do tak dużych natężeń ruchu kołowego (patrz: mapa 10), a w ogólnej ocenie stan techniczny wielu odcinków drogowych jest zły. W centrach miast obserwuje się również duży ruch tranzytowy z udziałem pojazdów wysokotonażowych, a także transport ładunków niebezpiecznych. Wiąże się to nie tylko z brakiem systemu obwodnic miejskich, ale również z lokalizacją źródeł i generatorów ruchu (centra handlowe, zakłady przemysłowe itp.), wymuszających wjazd do centrów miast dużych pojazdów ciężarowych. 26 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, 24.06.2004 r. 41 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 9 Główny układ komunikacji kołowej w Metropolii „Silesia” 42 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 10 Przepustowość układu drogowego Metropolii „Silesia” w stanie istniejącym 43 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.3.2. Transport kolejowy W Metropolii „Silesia” występuje największa gęstość i długość linii kolejowych w Polsce, obsługująca krajowy i międzynarodowy ruch pasażerski i towarowy (patrz: mapa 12). W sumie na terenie miast GZM realizuje się około 50% przewozów krajowych. W ogólnej ocenie infrastruktura kolejowa (w tym dworce) charakteryzuje się złym lub niezadowalającym stanem technicznym oraz niskimi parametrami sieci. Wyjątek stanowi magistralna linia E 65, która jako jedyna w Polsce przystosowana jest do szybkości rzędu 200 – 250 km/h, przy czym rzeczywiste rozwijane prędkości są znacznie mniejsze m.in. ze względu na szkody górnicze. Występujące na terenie Metropolii „Silesia” linie przemysłowe są sukcesywnie likwidowane z powodu zmniejszającej się ilości przewożonych ładunków, a także niskich parametrów i złego stanu technicznego. W bezpośrednim sąsiedztwie Metropolii „Silesia” znajduje się szerokotorowa linia kolejowa PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa Sp. z o.o. (LHS) wraz ze stacją przeładunkowo-rozrządową w Sławkowie. Pozwala ona na wymianę towarową z Ukrainą, Rosją i Dalekim Wschodem i umożliwia przewóz koleją samochodów ciężarowych przez terytorium Polski i dalej w kierunku wschodnim. 3.3.3. Transport lotniczy W bliskim otoczeniu Metropolii „Silesia” znajdują się 3 międzynarodowe porty lotnicze w: Pyrzowicach, Krakowie, Ostrawie (Czechy). Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice jest ważnym elementem infrastruktury transportowej, przyczyniającym się do rozwoju gospodarczego miast GZM i całego regionu. Pełni istotną funkcję transportową w relacjach krajowych i międzynarodowych w zakresie przewozów pasażerskich i towarowych (patrz: mapa 11). Dostosowany jest do przyjmowania wszystkich typów samolotów średniego i dalekiego zasięgu, może również obsługiwać loty międzykontynentalne (planowana jest dalsza jego rozbudowa). Port skomunikowany jest siecią drogową, ale brak jest połączenia szynowego. W dwóch miastach GZM, tj. Katowicach i Gliwicach, znajdują się lotniska o charakterze sportowo-dyspozycyjnym (lotniczy transport sanitarny, policyjny, rekreacyjny i sportowy). 44 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 11 Regularne połączenia lotnicze realizowane przez Międzynarodowy Port Lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach 45 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 12 Główny układ komunikacji kolejowej w Metropolii „Silesia” 46 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.3.4. Transport wodny W Metropolii „Silesia” udział dróg wodnych w transporcie towarów, zwłaszcza masowych i wielkogabarytowych, jest znikomy, gdyż: jedyną drogą wodną jest Kanał Gliwicki o łącznej długości 41 km (w województwie śląskim to 22 km przy szerokości kanału 37,0 m)27, łączący port rzeczny w Gliwicach z rzeką Odrą i dalej z zespołem portowym Szczecin – Świnoujście, co zapewnia dostęp do Bałtyku i dalej do portów Europy Zachodniej, istnieje tylko jeden port żeglugi śródlądowej w Gliwicach o powierzchni 39 ha, możliwościach przeładunkowych wynoszących 2,5 mln Mg i możliwościach składowania towarów masowych (węgla i rudy)28. Z uwagi na przestarzałe urządzenia i budowle hydrotechniczne zdolność przewozowa Kanału Gliwickiego wykorzystywana jest zaledwie w 50%29, a obecnie Kanałem mogą pływać tylko barki o maksymalnym tonażu 500 Mg i zanurzeniu do 1,60 m30. W celu szerszego wykorzystania możliwości żeglugowych Odry konieczne jest wykonanie prac modernizacyjnych, bez których podniesienie rangi tej drogi transportu ładunków masowych nie będzie możliwe. 3.3.5. Transport publiczny W Metropolii „Silesia” transport publiczny realizowany jest trakcjami (patrz: mapa 13): autobusową – na terenie 14 miast GZM (stanowi ok. 80% całkowitej pracy eksploatacyjnej), tramwajową – na terenie 11 miast GZM, trolejbusową – na terenie Tychów, kolejową – na terenie 12 miast GZM. W miastach GZM działa kilku organizatorów transportu zbiorowego o różnym statusie prawnym31, co niekorzystnie wpływa na koordynację godzin odjazdów pojazdów pomiędzy wymienionymi podmiotami. Dodatkowym utrudnieniem jest brak wspólnego systemu taryfowo-biletowego. Ponadto organizatorzy transportu publicznego w miastach GZM obejmują swoim zasięgiem również miasta sąsiednie (tj. Tychy 27 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, 24.06.2004 r. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, 24.06.2004 r. 29 Strategia rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2020, Katowice, 2005 r. 30 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, 24.06.2004 r. 31 Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (KZK GOP) z siedzibą w Katowicach organizujący komunikację autobusową i tramwajową – międzygminny związek komunalny, Międzygminny Związek Komunikacji Pasażerskiej (MZKP) z siedzibą w Tarnowskich Górach, który jest organizatorem komunikacji autobusowej – międzygminny związek komunalny, Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach (MZK Tychy) – zarząd komunikacji; oraz przewoźnicy łączący zadania organizacji przewozu: Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej Jaworzno Sp. z o.o. – przewoźnik łączący zadania organizacji i przewóz, PKS Katowice S.A. i PKS Gliwice Sp. z o.o. – przedsiębiorstwa komunikacji samochodowej obsługujące autobusowe linie dalekobieżne i linie lokalne, również na podstawie umów z innym organizatorem; a także: w zakresie kolejowych pasażerskich przewozów regionalnych Urząd Marszałkowski – odpowiedzialny za organizowanie i finansowanie 28 47 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. i Jaworzno w pewnym zakresie obsługiwane są liniami KZK GOP, a do niektórych miast KZK GOP docierają również linie PKM-u Jaworzno Sp. z o.o. i MZK Tychy). W Metropolii „Silesia” istnieje najlepiej rozbudowana sieć torowa tramwajowa w Polsce i jedna z większych w Europie (prawie 20% długości całej sieci tramwajowej w Polsce32) obejmująca 31 linii tramwajowych (stan na 09.2008 r.). Ze względu na wieloletnie zaniedbania remontowo-inwestycyjne jest ona obecnie najbardziej zdegradowanym systemem transportu miejskiego w Metropolii „Silesia”. W zakresie transportu kolejowego podmiotem odpowiedzialnym za organizowanie i finansowanie pasażerskich przewozów regionalnych jest Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. Największe potoki pasażerskie w przewozach regionalnych obserwuje się na kierunku Gliwice – Zabrze - Katowice – Sosnowiec - Zawiercie i na kierunku Bielsko Biała – Tychy – Katowice. Optymalnym rozwiązaniem komunikacyjnym dla miasta GZM jest komplementarne funkcjonowanie całego systemu transportu miejskiego wraz z węzłami przesiadkowymi, opartego na kolei regionalnej, tramwajach i autobusach/trolejbusach Ze względu na fakt, że za przyjazne środowisku i funkcjonalne w wysoko zurbanizowanych obszarach miejskich uchodzą trakcje szynowe, uważa się, że komunikacja publiczna oparta na autobusach i trolejbusach powinna pełnić rolę środka zwiększającego dostępność do transportu szynowego dla pasażerów mieszkających z dala od infrastruktury szynowej. W chwili obecnej żaden z funkcjonujących punktów/węzłów w miastach GZM nie odpowiada standardom współczesnego węzła przesiadkowego. W Metropolii „Silesia” brak jest ponadto dworca autobusowego (terminalu pasażerskiego) obsługującego ponadregionalny ruch krajowy i międzynarodowy. Miejsca, w których obecnie odbywa się obsługa pasażerów linii dalekobieżnych, nie odpowiadają nawet w stopniu minimalnym powszechnie występującym standardom, a wręcz stanowią negatywną wizytówkę regionu. 3.3.6. Infrastruktura logistyczna Rozbudowana sieć drogowa i kolejowa oraz dostępność do towarowego transportu lotniczego i sieci dróg wodnych w Europie to uwarunkowania dla rozwoju usług z zakresu transportu towarów i spedycji. Podstawą do rozwoju funkcji logistycznych jest następująca infrastruktura:33 port żeglugi śródlądowej w Gliwicach oraz stacja kontenerowa i węzeł autostrad A1 i A4; stacja kolejowa i droga ekspresowa oraz tereny poprzemysłowe „Maczki-Bór” w Sosnowcu; terminal cargo na obszarze MPL Katowice w Pyrzowicach (lokalizacja poza obszarem Metropolii „Silesia”); kolej szeroko- i normalnotorowa w Sławkowie (lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie miast GZM); 32 33 „Komunikacja miejska w liczbach. Dane za 12 miesięcy 2007 roku” 2/07, IGKM, Warszawa, maj 2008 r. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, 24.06.2004 r. 48 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Międzynarodowe Centrum Logistyczne w Sławkowie, w ramach którego działają 4 terminale, zapewniające bezpośredni transport kolejowy z Azji do Europy; Śląskie Centrum Logistyki S.A. wraz z portem rzecznym w Gliwicach (węzeł transportu intermodalnego z dostępem do sieci połączeń drogowych, kolejowych i wodnych). Do atutów wymienionych powyżej należy zaliczyć ponadto duży rynek zbytu, który jest podstawą rozwoju usług kurierskich. Obszar Metropolii „Silesia” jest więc dobrym miejscem na lokalizację siedzib i oddziałów firm spedycyjnych nie tylko o zasięgu krajowym, ale i międzynarodowym. 49 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025r. Mapa 13 Główny układ komunikacji publicznej w Metropolii „Silesia” 50 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.4. Potencjał środowiskowy Diagnoza stanu istniejącego jakości środowiska obejmuje następujące elementy: środowisko wodne, powietrze atmosferyczne, zagospodarowanie powierzchni ziemi, klimat akustyczny. Środowisko Metropolii „Silesia” cechuje się wysokim stopniem przekształcenia antropogenicznego i degradacji wskutek intensywności procesów urbanizacyjnych, wysokiego stopnia uprzemysłowienia i wielkoskalowej eksploatacji nieodnawialnych zasobów naturalnych. Degradacja środowiska szczególnie silnie postępowała w XX w. jako niezamierzony efekt ww. procesów uprzemysławiania kraju. W ostatnich latach coraz bardziej odczuwalna jest jednak stała poprawa jakości poszczególnych elementów środowiska: litosfery, hydrosfery, biosfery i atmosfery na skutek relatywnie wysokich w skali kraju nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska34 oraz różnego typu prac na rzecz ochrony środowiska, tj. działań rekultywacyjnych, remediacyjnych oraz sukcesywnego stosowania proekologicznych rozwiązań technicznych i technologicznych. Istotne dla ochrony środowiska Metropolii „Silesia” jest także zlokalizowanie tu licznych instytucji i jednostek zajmujących się tą problematyką. 3.4.1. Środowisko wodne Środowisko wodne na obszarze Metropolii „Silesia” należy do najbardziej zagrożonych w Europie. Na złą jakość wód powierzchniowych i podziemnych bezpośrednio wpływają: zrzuty źle oczyszczonych lub nieoczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych ze źródeł punktowych, niski stopień skanalizowania miast Metropolii „Silesia”35, zrzuty ze źródeł obszarowych związane z licznie występującymi składowiskami odpadów komunalnych i przemysłowych czynnych, zamkniętych, zrekultywowanych (często w sposób niewłaściwy) i dzikimi wysypiskami odpadów, długoletnie oddziaływanie przemysłu, w tym działalność górnicza, m.in. zrzuty słonych wód dołowych pochodzących z kopalń węgla kamiennego. W Metropolii „Silesia” wszystkie zlewnie jednolitych części wód rzek36 należą do zagrożonych. Licznie występują tu silnie zmienione37 jednolite części wód 34 35 36 www.stat.gov.pl, dane za rok 2005 – miasta GZM – 273,7 mln zł, Kraków – 123,7 mln zł, Łódź – 120,8 mln zł, Gdańsk – Gdynia – Sopot – 75,4 mln zł, Poznań – 73,1 mln zł, Wrocław – 68,9 mln zł, Warszawa – 50,4 mln zł 84,04% pow. miast Metropolii Górnośląskiej, 93,9% – Gdańsk – Gdynia – Sopot, 90,9% – Warszawa, 89,6% – Poznań, 89,0% – Kraków, 86,9% – Wrocław, 85,0% – Łódź Użyta nomenklatura jest zgodna z Ramową Dyrektywą Wodną 2000/60WE, która stanowi podstawowy akt prawa wodnego w UE. Polska zobowiązała się w Traktacie Akcesyjnym do jej szybkiej implementacji do prawa krajowego. Zgodnie z RDW wody podziemne i powierzchniowe zostały podzielone na jednolite części wód, tj. na jednostki posiadające możliwie jednorodny charakter fizykochemiczny, dla których będą prowadzone 51 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. powierzchniowych rzek oraz pojedyncze sztuczne jednolite części wód38 (patrz: mapa 14). Wiele rzek ze względu na zanieczyszczenie wód i osadów dennych wymaga podjęcia działań rekultywacyjnych na rzecz przywracania im funkcji biologicznych, krajobrazowych i rekreacyjnych. Tam, gdzie to możliwe, zasadne jest ich „włączanie” w strukturę miasta jako atrakcyjnego elementu przestrzeni. Obecnie bowiem, ze względu na złą jakość wód, obudowę koryta itp., zauważalne bywa zjawisko „odwracania się” zabudowy i zagospodarowania terenu od rzek płynących przez tereny zainwestowane. W Metropolii „Silesia” i jej bezpośrednim otoczeniu występuje deficyt naturalnych zbiorników wodnych. Dość liczne są natomiast zbiorniki pochodzenia antropogenicznego, głównie powstałe w wyrobiskach popiaskowych i gliniankach. Cechują się stosunkowo niewielkim stopniem zanieczyszczenia, gdyż mają ograniczoną styczność z wodami płynącymi (zanieczyszczonymi). Wody podziemne są w istotnym stopniu zdegradowane, co spowodowało m.in., że zalegające w północnej części Metropolii „Silesia” użytkowe poziomy wodonośne triasu charakteryzuje II i III klasa jakości ogólnej, a wody utworów trzecioi czwartorzędowych (dostępnych w niewielkim stopniu) charakteryzują się V klasą jakości ogólnej. W związku z powyższym wykorzystanie istniejących zasobów wód podziemnych ma obecnie znaczenie marginalne. W wyniku zaprzestania lub ograniczenia działalności górniczej oraz występowania szkód górniczych (osiadania) następują zmiany poziomu zwierciadła wód podziemnych, co skutkuje występowaniem stref podtopień, zalewisk lub lejów depresji (przesuszeń). Zaopatrzenie Metropolii „Silesia” w wodę odbywa się głównie ze zbiorników zlokalizowanych poza jej obszarem, tj. Dziećkowic i Kozłowej Góry, w mniejszym stopniu Goczałkowic, o pojemności łącznej 340 tys. m3. Odbiorcami są głównie mieszkańcy Bytomia, Chorzowa, Dąbrowy Górniczej, Gliwic, Jaworzna, Katowic, Mysłowic, Rudy Śląskiej, Siemianowic Śląskich, Świętochłowic, Sosnowca i częściowo Zabrza i Tychów. 37 38 analizy presji antropogenicznych i opracowywane programy wodnośrodowiskowe. Operacyjnym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wszystkich części wód, poprzez określenie i wdrożenie koniecznych działań w ramach zintegrowanych programów działań w państwach członkowskich do 2015 r. [http://www.rdw.org.pl] Silnie zmieniona jednolita część wód to część wód powierzchniowych, których charakter został w znacznym stopniu zmieniony na skutek fizycznego oddziaływania człowieka [http://www.rdw.org.pl] Sztuczna jednolita część wód powierzchniowych to jednolita część wód powierzchniowych powstała na skutek działalności człowieka (np. kanały) [http://www.rdw.org.pl] 52 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 14 Klasyfikacja zagrożenia jednolitych części wód rzek w Metropolii „Silesia” 53 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.4.2. Środowisko przyrodnicze Metropolia „Silesia” cechuje się wysokim udziałem terenów zieleni w skali kraju, tzn. lasy i parki spacerowo-rekreacyjne stanowią ok. 24% jej powierzchni, z czego lasy zajmują ok. 22,5% powierzchni, a stopień lesistości wynosi ok. 17% i waha się w granicach od 0% w Świętochłowicach do 39,5% w Katowicach (dla porównania w województwie śląskim stopień lesistości wynosi ponad 31% powierzchni, przy średniej w kraju 28,5%39). Stan jakościowy lasów jest niezadowalający, większość z nich znajduje się w strefach uszkodzeń przemysłowych (uszkodzenia średnie i silne) i zaliczona jest do tzw. lasów ochronnych. Mimo to niektóre z zasobów zaliczane są do cennych przyrodniczo i objęte są różnorodnymi formami ochrony. 3.4.3. Zagospodarowanie powierzchni ziemi Metropolia „Silesia” należy do najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowionych obszarów w Europie. Wiele z jej terenów jest zdegradowanych wskutek prowadzonej w przeszłości i obecnie działalności przemysłowej,. W wyniku trwającego procesu restrukturyzacji uwalniane są także tereny po likwidowanych zakładach przemysłowych. Jednak dokładna ich powierzchnia nie jest znana, gdyż dane te ulegają zmianie z uwagi na ciągłe podejmowanie procesów rewitalizacyjnych. Z danych literaturowych40 wynika, że w miastach GZM ok. 16,1 km2 powierzchni może być zajętych pod różnego rodzaju składowiska odpadów poprzemysłowych (czynne i nieczynne). W wielu przypadkach stwierdzono ich negatywne oddziaływanie na więcej niż jeden element środowiska, np. wody podziemne, powietrze atmosferyczne w wyniku pylenia czy grunty. W chwili obecnej odpady pogórnicze zdeponowane na hałdach i zwałach są w dużym stopniu wykorzystywane dla potrzeb budownictwa, co pozwala na uwolnienie terenów. Najtrudniejszy i do tej pory nierozwiązany problem stwarzają składowiska odpadów po przemyśle chemicznym (Jaworzno) i metali nieżelaznych (Katowice, Bytom). Istotnym problemem, choć dotychczas mało rozpoznanym, jest zanieczyszczenie punktowe pojedynczych działek, na których w przeszłości prowadzono działalność z wykorzystaniem substancji mogących prowadzić do zanieczyszczenia gruntu, jak np. stacje benzynowe, warsztaty samochodowe. 3.4.4. Powietrze atmosferyczne Powietrze atmosferyczne w strefie Metropolii „Silesia” charakteryzuje się występowaniem incydentów podwyższonych stężeń pyłu w sezonie grzewczym oraz stężeń ozonu troposferycznego w sezonie letnim, przekroczeniami dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych PM10 oraz zawartości SO2. Strefa aglomeracji górnośląskiej 39 40 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, 24.06.2004 r. „Inwentaryzacja składowisk odpadów na terenie województw: śląskiego, małopolskiego i opolskiego”, Instytut Mechanizacji Budownictwa I Górnictwa Skalnego, Centrum Gospodarki Odpadami, Oddział Zamiejscowy w Katowicach, Katowice, listopad 2005 r. 54 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. klasyfikowana jest jako klasa C41 jakości powietrza w zakresie tych wskaźników. Zanieczyszczenie to jest związane głównie z niską emisją pochodzącą z indywidualnych systemów grzewczych, transportu samochodowego oraz z emisji obszarowej. 3.4.5. Klimat akustyczny Badania klimatu akustycznego w wybranych miastach42 wskazują na występowanie na najbardziej narażonych terenach (np. strefa oddziaływania dróg krajowych i wojewódzkich) przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu w granicach od kilku do 10 dB zarówno dla normatywów wyznaczonych dla pory nocnej, jak i dziennej. 3.4.6. Promieniowanie elektromagnetyczne Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska pole elektromagnetyczne to pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Monitoring promieniowania elektromagnetycznego na terenie miast Metropolii „Silesia” prowadzony jest w sposób wyrywkowy i ogranicza się jedynie do badania wielkości emisji ze stacji bazowych telefonii komórkowych. Badania prowadzone w 2008 r.43 dla 6 obiektów nie wykazały występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych przy badanych obiektach. 3.4.7. Świadomość ekologiczna mieszkańców Metropolii „Silesia” Skuteczność edukacji w zakresie ochrony środowiska oraz poziom wiedzy ekologicznej społeczeństwa44 są wciąż niezadowalające. Posiadane przez ogół społeczeństwa informacje są nieuporządkowane i nie umożliwiają kojarzenia przyczyn i skutków zjawisk przyrodniczych. Realizowanie zasad zrównoważonego rozwoju Metropolii „Silesia” wymaga wysokiej świadomości społecznej jej mieszkańców, co odnosi się również do problematyki ochrony środowiska. Generalnie w miastach GZM nie prowadzono badań świadomości ekologicznej mieszkańców. Jednak, jak wynika z zapisów „Sprawozdania z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla województwa śląskiego 2003”, w wielu miastach kampanie edukacyjno-informacyjne prowadzone były tylko w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami niebezpiecznymi pochodzącymi z sektora gospodarczego (PCB, azbest, odpady medyczne). 41 http://www.katowice.pios.gov.pl/ „Stan środowiska w województwie śląskim w 2006 r.”, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Katowice 2007 (dane WIOŚ) 42 Przykładowo dane WIOŚ z 2006 r. dla Będzina i Mysłowic (Stan Środowiska województwa śląskiego w 2006 r.), 2004 dla Bytomia i Mysłowic (Stan Środowiska województwa śląskiego w 2004 roku), dla Zabrza w 2006 r. na odcinku 6,5 kontrolowanych kilometrów występowało przekroczenie w dzień w granicach 10 – 20 dB (GUS, Ochrona Środowiska, 2007 Warszawa). Na zagrożenie hałasem wskazują również informacje zawarte w programach ochrony środowiska poszczególnych gmin 43 http://www.katowice.pios.gov.pl, „Raport o stanie środowiska w województwie śląskim w 2008 r.”, s. 91 i 92 (dane WIOŚ) 44 Kozłowski S.: „Zrównoważony rozwój – program na jutro”, Abrys, Poznań – Warszawa 2008 r. 55 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.4.8. Zarządzanie środowiskiem Z dniem 1.05.2004 r. Polska przystąpiła do Wspólnotowego Systemu Ekozarządzania i Audytu (EMAS)45, którego głównym założeniem jest zredukowanie negatywnego oddziaływania na środowisko poprzez podejmowanie wszechstronnych działań na rzecz jego ochrony w ramach działalności prowadzonej przez zainteresowane organizacje. Do 30.09.2008 r. z terenu Metropolii „Silesia” deklaracje środowiskowe EMAS podpisała 1 organizacja46 i 1 operator obiektu47. 3.4.9. Gospodarka odpadami 3.4.9.a Odpady pochodzące z sektora komunalnego Gospodarka odpadami na terenie poszczególnych 14 miast Metropolii „Silesia” jest prowadzona zgodnie z uchwalonymi planami gospodarki odpadami oraz regulaminami utrzymania czystości i porządku w poszczególnych gminach. Na terenie Metropolii „Silesia” w 2006 r. całkowita szacunkowa ilość odpadów komunalnych powinna wynosić 757 tys. Mg48 – faktycznie jednak zebrano 684,2 tys. Mg, z czego 70% odpadów pochodziło z gospodarstw domowych, a 30% z infrastruktury (targowiska, czyszczenie ulic, ogrody, parki itp.). Różnica między oszacowaną a rzeczywistą ilością odpadów komunalnych wynosi ok. 10% i wynika m.in. z braku prowadzenia szczegółowej ewidencji ilościowej dla wszystkich rodzajów zbieranych odpadów przez podmioty działające w zakresie wywozu odpadów komunalnych. Szacunkowe ilości odpadów niebezpiecznych pochodzących ze strumienia odpadów komunalnych, które powstały w 2006 r. na terenie miast GZM, stanowią ok. 7,5 tys. Sposoby postępowania z wytworzonymi odpadami komunalnymi w Metropolii „Silesia” są zróżnicowane, tj. w 2006 r.: zdecydowana większość wytworzonych odpadów komunalnych zmieszanych została zdeponowana na składowiskach (96% – 100%); jedynie w Chorzowie i Katowicach udział procentowy odpadów unieszkodliwionych w procesie składowania był mniejszy i wyniósł odpowiednio 65,6% i 54,5%. Na terenie miast GZM funkcjonują następujące instalacje do unieszkodliwiania i odzysku odpadów (patrz: mapa 15): 10 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych o wolnej pojemności 9,4 mln m3; 7 sortowni o wydajności 190 tys. Mg/rok; 7 kompostowni o wydajności 104,3 tys. Mg/rok; 1 instalacja do przetwarzania odpadów na paliwa stałe w ilości 150 000 Mg/rok49. 45 Ustawa o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) z 12.03. 2004 r. (DzU nr 70 poz. 631) WFOŚiGW w Katowicach nr w rejestrze PL 2.24-002-6, data rejestracji 31.01.2007 r. 47 Międzygminne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami i Energetyki Odnawialnej „MASTER” Sp. z o.o. w Tychach, data rejestracji 25.09.2008 r. 48 Wg aktualizacji Planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego 49 Zgłoszona w trakcie konsultacji społecznych – instalacja uruchomiona w 2008 r. 46 56 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025r. Mapa 15 Rozmieszczenie zakładów zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych i niebezpiecznych w Metropolii „Silesia” 57 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.4.9.b Odpady pochodzące z sektora gospodarczego W 2006 r. na terenie Metropolii „Silesia” wytworzono 15,2 mln Mg odpadów z sektora gospodarczego50, z czego najwięcej to odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin. Największe ilości odpadów niebezpiecznych w Metropolii „Silesia” z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych oraz z instalacji służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z wody pitnej i wody do celów przemysłowych. wytworzono materiałów i urządzeń uzdatniania 3.5. Społeczeństwo i jakość życia Diagnoza stanu istniejącego w zakresie społeczeństwa i jakości życia obejmuje: aspekty zdrowia i bezpieczeństwa publicznego, jakość przestrzeni publicznych kreujących wizerunek metropolii oraz infrastrukturę sportu i wypoczynku. 3.5.1. Zdrowie i bezpieczeństwo publiczne Istotnym współcześnie zjawiskiem demograficznym występującym w Metropolii „Silesia” jest: wzrost długości życia, proces starzenia się społeczeństwa. Wnioski wynikające z oceny zjawisk demograficznych oraz stanu zdrowia51, 52 mieszkańców Metropolii „Silesia” wskazują, że: nastąpił ubytek liczby ludności i liczba ta w miastach GZM w dalszym ciągu będzie się obniżać; zmniejszyła się gęstość zaludnienia; następuje proces starzenia się ludności oraz zasobów pracy; wzrasta przeciętna długość trwania życia; obecne jest zjawisko nadumieralności mężczyzn ponad poziom umieralności kobiet53; wzrastać będzie udział w ogólnej populacji ludności starszej, tj. w wieku poprodukcyjnym; większość mieszkańców (ponad 60%) – bez podziału na grupy wiekowe – ocenia stan swojego zdrowia jako dobry i bardzo dobry, lecz ocena ta pogarsza się wraz z wiekiem; długotrwałe problemy zdrowotne dotyczą ok. 1/3 mieszkańców województwa śląskiego, a ok. 1/2 choruje przewlekle; 50 Wg aktualizacji Planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego W 2004 na terenie województwa śląskiego przeprowadzono reprezentacyjne badanie nt. stanu zdrowia – brak jednak danych jednostkowych odnoszących się do mieszkańców miast GZM 52 Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020 53 Analiza zjawisk demograficznych zachodzących w województwie śląskim w latach 2000 – 2006 przeprowadzona w lipcu 2007 r. przez Urząd Statystyczny w Katowicach 51 58 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. na każde 1000 osób przypada 11654 osób niepełnosprawnych, przy czym ich liczba waha się od 166 osób w Sosnowcu do 90 w Piekarach Śląskich. Czynniki te będą w przyszłości determinowały rozwój różnego typu usług i świadczeń w dostosowywaniu do potrzeb osób starszych o obniżonej kondycji psychofizycznej. Dotyczyć to będzie infrastruktury związanej zarówno typowo z opieką medyczną i opiekuńczo-paliatywną, jak i z intensyfikacją usług wpływających na codzienny komfort życia, tj. aktywizujących społecznie i wypełniających tzw. czas wolny, łagodzącej skutki drastycznej zmiany trybu życia z zawodowego na okres emerytalny. Obecnie na terenie Metropolii „Silesia” działają 4 uniwersytety trzeciego wieku oraz 16 placówek opieki paliatywno-hospicyjnej55. 3.5.2. Przestrzeń miast i warunki zamieszkania Charakter i struktura przestrzenno-funkcjonalna obszaru GZM wynika z uwarunkowań historycznych związanych z: trwającą kilka wieków stycznością i przenikaniem się kultury polskiej, niemieckiej i czeskiej – rezultatem styku kulturowego jest zróżnicowanie wewnętrzne, które ma również swój wyraz przestrzenny; intensywnymi procesami industrializacyjnymi i towarzyszącą im urbanizacją, mającymi miejsce na przełomie XIX i XX w. (w historii powojennej obszar ten funkcjonował przez kilkadziesiąt lat jako Górnośląski Okręg Przemysłowy). Przemysł ciężki, tj. górnictwo i hutnictwo, miał zdecydowany wpływ na kształtowanie się sieci osadniczej. Napływ siły roboczej spowodował rozwój istniejących już ośrodków miejskich i powstanie wielu nowych osad. Powiązanie zakładów przemysłowych z zespołami mieszkaniowymi utrwaliło policentryczny charakter struktury funkcjonalno-przestrzennej jako obszaru miejsko-przemysłowego, gdzie sąsiedztwo terenów o różnym, często wzajemnie konfliktowym przeznaczeniu jest jedną z cech charakterystycznych. Strukturę przestrzenno-funkcjonalną miast GZM cechuje: – występowanie dwóch kierunków rozwoju mieszkalnictwa charakterystyczne dla metropolii (co będzie w przyszłości decydowało o jakości przestrzeni metropolitalnej), tj.: procesy suburbanizacji, tj. tworzenie osiedli rezydencjonalnych na obrzeżach metropolitalnych, rozwój tzw. luksusowego budownictwa apartamentowego w tkance śródmiejskiej; – obecność wyspecjalizowanych struktur funkcjonalnych wyróżniających się sposobem zagospodarowania przestrzeni i koncentracją określonego typu funkcji, np. ośrodek władzy administracyjnej, centrum gospodarczo-finansowe, kulturalne, handlowe, rozrywkowo-rekreacyjne, komunikacyjne, logistyczne; – coraz częściej występujące zjawisko przekształcania przestrzeni mieszkalnych w biurowe, co skutkuje pozytywnymi przekształceniami zabudowy śródmiejskiej do celów handlowo-biurowych i uruchamia procesy porządkowania i rewitalizacji 54 55 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/katow/ASSETS_demografia2000-2006.pdf Informator Gazety Wyborczej, 30.10.2008 r. 59 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. – – – – – miejskiej, a także negatywnymi, jak wyludnianie się centrów miejskich, które stają się przestrzeniami martwymi po godzinach pracy; lokalizowanie wielkopowierzchniowych centrów handlowych na obrzeżach miast, co powoduje obniżanie atrakcyjności obszarów śródmiejskich oraz fragmentaryzację przestrzeni; ilość, jakość i dostępność różnorodnych publicznych terenów zieleni, w tym parków miejskich, leśnych oraz terenów o wysokich walorach przyrodniczych; występowanie terenów zdegradowanych stanowiących nie tylko ograniczenie, ale i potencjał przestrzenny do adaptacji na różne funkcje w zależności od posiadanych cech i właściwości; stan techniczny zabudowy wielorodzinnej (osiedli zwanych blokowiskami) z lat 60., 70. i 80. oraz stan zagospodarowania terenu (tj. place zabaw, zieleń osiedlowa, liczba miejsc parkingowych itp.) jako element przestrzeni budowany w jednym czasie i występujący powszechnie w miastach GZM; korzystne ilościowe nasycenie infrastrukturą komunikacyjną, lecz o niezadowalającym stanie technicznym (tj. brak systemowych rozwiązań zmniejszających obciążenie ruchem samochodowym terenów śródmiejskich, niewystarczająca liczba miejsc parkingowych w centrach miast, szczególnie w sąsiedztwie obiektów użyteczności publicznej). 3.5.3. Infrastruktura sportu i wypoczynku Mimo iż Metropolia „Silesia” nie stanowi konkurencji wobec tradycyjnych obszarów koncentracji masowej turystyki i wypoczynku w województwie śląskim, to może stanowić atrakcyjne uzupełnienie tej oferty, zwłaszcza w zakresie wypoczynku codziennego i świątecznego. Główne potencjały tego obszaru to (patrz: mapy 16, 17, 56 18 ): – walory kulturowo-turystyczne (patrz: mapy 5, 6, 7), – kompleksy leśne i zbiorniki wodne (głównie pochodzenia antropogenicznego), – infrastruktura sportowo-rekreacyjna i tereny wypoczynkowe, – liczne ścieżki rowerowe i pojedyncze odcinki krajowych i międzynarodowych tras rowerowych. Stan ilościowy i jakościowy istniejącej infrastruktury sportowej i wypoczynkowej jest zróżnicowany – część jest nowo zrealizowana lub zmodernizowana, a część liczy 40 – 50 lat i wymaga gruntownej przebudowy. 56 Załączona mapa przedstawia uzgodnienia w ramach projektu „Rowerem po Śląsku” prowadzonego przez Śląski Związek Gmin i Powiatów do 2001 r. – stan na 2001 r. 60 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 16 Wybrane tereny wypoczynku i rekreacji w Metropolii „Silesia” 61 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 17 Potencjał sportowy Metropolii „Silesia” – wybrane obiekty 62 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mapa 18 Schemat przebiegu tras rowerowych w Metropolii „Silesia” 63 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.6. Zarządzanie Instrumentami niezbędnymi dla kreowania metropolitalności są: instytucje zarządzające, środki finansowe. Górnośląski Związek Metropolitalny to instytucja powołana m.in. do wspierania działań 14 miast członkowskich na rzecz kreowania Metropolii „Silesia” jako ośrodka silnego i konkurencyjnego w kraju i za granicą. Proces ten jest złożony i długotrwały oraz wymaga zmiany myślenia z „indywidualnego” – z perspektywy pojedynczego miasta – na „metropolitalne”, jako element większej całości, jaką ma być Metropolia „Silesia”. Nie uchwalono dotychczas ustawy metropolitalnej, która sankcjonowałaby istnienie i tworzenie metropolii. Niniejszy dokument wyraża więc gotowość miast GZM do podejmowania wielokierunkowych działań na rzecz rozwoju obszaru metropolitalnego niezależnie od rozstrzygnięć prawnych. Podstawę do montażu finansowego na realizację przedsięwzięć i opracowań w ramach budowania metropolii stanowią: roczne składki członków gmin wchodzących w skład GZM, składniki majątkowe przekazane przez poszczególne gminy służące realizacji zadań przejętych przez Związek, środki finansowe pozyskane ze źródeł zewnętrznych. 3.7. Pozycja Metropolii „Silesia” krajowej i europejskiej w przestrzeni regionalnej, Przedstawienie Metropolii „Silesia” na tle innych obszarów metropolitalnych i dużych miast w kraju i za granicą ma na celu wskazanie istniejącego potencjału i wyznaczenie punktów odniesienia. 3.7.1. Metropolia „Silesia” na tle innych metropolii w regionie i kraju W systemie osadniczym Polski Metropolia „Silesia” zaliczana jest do ośrodków krajowych i ponadregionalnych, obok takich miast i obszarów jak: Warszawa, Kraków, Gdańsk – Gdynia, Wrocław, Poznań, Łódź, Szczecin, Bydgoszcz i Lublin, zgodnie z projektem Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2033 r.57. Na rysunkach 7, 8 i 9 zestawiono podstawowe dane charakteryzujące wymienione wyżej miasta. 57 Projekt www.mrr.gov.pl 64 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Rys. 7 Stosunek liczby ludności w Metropolii „Silesia” do innych wybranych polskich metropolii Rys. 8 Stosunek powierzchni [km2] Metropolii „Silesia” do innych wybranych polskich metropolii Rys. 9 Gęstość zaludnienia w Metropolii „Silesia” i innych wybranych polskich metropoliach Zestawienie porównawcze Metropolii „Silesia” z innymi metropoliami w kraju w zakresie podstawowych danych58 przedstawia się następująco: 1. liczba ludności: największa – Metropolia „Silesia” najmniejsza – Poznań – 1 972 [tys.] – 566 [tys.] – Metropolia „Silesia” – Poznań – 1 218 [km2] – 262 [km2] – Warszawa – Metropolia „Silesia” – 3,282 [tys. M/km2] – 1,619 [tys. M/km2] 2. powierzchnia: 3. największa najmniejsza gęstość zaludnienia: największa najmniejsza 58 GUS www.stat.gov.pl 65 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 3.7.2. Metropolia „Silesia” na tle metropolii i dużych miast w Europie Metropolia „Silesia” zaliczana jest do tzw. metropolii słabych, tj. IV kategorii europejskich obszarów wzrostu (ang. MEGA)59, obejmujących łącznie 22 miasta, w tym 6 polskich (tj. Poznań, Wrocław, Kraków, Szczecin, Łódź, Gdańsk – Gdynia, a za granicą m.in. Bordeaux, Genua, Porto, Sewilla, Sofia, Turku, Tallin, Wilno i inne). Zgodnie z tym podziałem do najbardziej konkurencyjnych miast europejskich zalicza się Londyn i Paryż (o funkcji tzw. węzłów o znaczeniu globalnym). Natomiast Berlin, Rzym i Madryt to I i II kategoria ośrodków metropolitalnych (tzw. motorów Europy i silnych ośrodków), do których nie zalicza się żadne polskie miasto. W III kategorii Europejskich Obszarów Wzrostu mieści się Warszawa60. Z uwagi na strukturę policentryczną oraz specyfikę gospodarczą opartą na przemyśle ciężkim, w tym na górnictwie, Metropolia „Silesia” powinna być porównywana do takich obszarów w Europie jak zagłębie Ruhry w Niemczech, rejon Pa de Calais we Francji, Manchester, Leeds, Liverpool w Wielkiej Brytanii. Jednak ze względu na brak dostępności do danych z tych miast i obszarów podstawowe dane o Metropolii „Silesia” przedstawiane są na tle wybranych metropolii i dużych miast Europy, w tym należących do „czołówki światowej” – jako docelowych aspiracji i dążeń (patrz: rysunek 10). Rys. 10 Stosunek powierzchni, liczby ludności w wybranych obszarach metropolitalnych i gęstości zaludnienia Porównanie Metropolii „Silesia” z wybranymi metropoliami i dużymi miastami Europy61 w zakresie podstawowych czynników wpływających na jakość życia przedstawiają rysunki 11 – 14. 59 Wg projektu badawczego Programu Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego I Spójności Terytorialnej (EPSON): Potential for polycentric development in Europe. Project report 60 Metropolizacja Górnego Śląska nośnikiem rozwoju regionu?, Regionalne forum Biznesu, 2008 r. 61 The Urban Ekosystem Europe report. Ambiente Italia – Research Institute, Milan, Italy, June 2006 [www.ambienteitalia.it ] 66 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Rys. 11 Ilość odpadów komunalnych [kg/M] wytworzonych w 2006 r. przez statystycznego mieszkańca w wybranych metropoliach i dużych miastach Europy Rys. 12 Procentowy udział odpadów wyselekcjonowanych ze strumienia odpadów komunalnych w 2006 r. w wybranych metropoliach i dużych miastach Europy Rys.13 Roczne poziomy koncentracji pyłu zawieszonego PM10 i dwutlenku azotu NO2 w powietrzu w wybranych metropoliach i dużych miastach Europy Rys. 14 Procentowy udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w wybranych metropoliach i dużych miastach Europy 67 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Zestawienie porównawcze Metropolii „Silesia” z innymi metropoliami i dużymi miastami Europy w wybranych dziedzinach przedstawia się następująco: ludności: 1. Liczba 1 . 2. Powierzchnia: 2 . zaludnienia: 3. Gęstość 3 . 4. 5. 6. 7. największa najmniejsza – Londyn – Metropolia „Silesia” – 7 428,6 [tys.] – 1 978,6 [tys.] największa najmniejsza – Londyn – Paryż – 1 580 [km ] 2 – 105 [km ] – Paryż – Metropolia „Silesia” – 20 426 [tys. M/km ] 2 – 1 619 [tys. M/km ] – Londyn – Metropolia „Silesia” – 595 [kg/M/2006 r.] – 368 [kg/M/2006 r.] – Berlin – Metropolia „Silesia” – 35 [%] – 6 [%] – Londyn – Metropolia „Silesia” – 110 [ug/m ] 3 – 35 [ug/m ] – Rzym – Berlin – 54 [ug/m ] 3 – 36 [ug/m ]. największa najmniejsza Ilość 5 wytworzonych odpadów komunalnych: . największa najmniejsza Udział selektywnej zbiórki 6 odpadów komunalnych: . największy najmniejszy Roczna koncentracja NO2: 9 . największa najmniejsza Roczna koncentracja pyłu 1 zawieszonego PM10: 0 . największa najmniejsza 2 2 3 3 4. ANALIZA SWOT Analiza SWOT62, będąca głównym narzędziem diagnostycznym identyfikującym uwarunkowania wewnętrzne oraz zewnętrzne, pozwala na sformułowanie podstawowych problemów i zagadnień strategicznych dla rozwoju Metropolii „Silesia”. Przedstawiona poniżej analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń przeprowadzona została dla poszczególnych pól diagnostycznych: - gospodarka i specjalności metropolitalne; 62 S – SIŁY (Strengths): wewnętrzne czynniki mające (lub mogące mieć) pozytywny wpływ na rozwój Metropolii „Silesia”, wyróżniające ją w sposób korzystny w otoczeniu, tworzące podstawy dla jej przyszłego rozwoju, podnoszące jej atrakcyjność i konkurencyjność w oczach mieszkańców, inwestorów, osób odwiedzających; W – SŁABOŚCI (Weaknesses): wewnętrzne czynniki mające (lub mogące mieć) negatywny wpływ na rozwój Metropolii „Silesia”, utrudniające rozwój i realizację zamierzeń; braki w potencjałach obniżające pozycję Metropolii Górnośląskiej zarówno w oczach mieszkańców, jak i podmiotów zewnętrznych; O – SZANSE (Opportunities): czynniki w otoczeniu sprzyjające (lub mogące sprzyjać) rozwojowi Metropolii „Silesia”, umożliwiające eliminowanie słabości, wzmacnianie sił, uruchamianie nowych kierunków rozwoju; T – ZAGROŻENIA (Threats): czynniki w otoczeniu utrudniające (lub mogące utrudniać) rozwój Metropolii „Silesia”, stanowiące bariery w przełamywaniu aktualnych trudności i blokujące możliwości podejmowania działań w różnych dziedzinach, istotnych z punktu widzenia rozwoju Metropolii „Silesia” 68 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. - kapitał ludzki i potencjał naukowo-badawczy; infrastruktura metropolitalna; potencjał środowiskowy; gospodarka odpadami; jakość życia, społeczeństwo. 4.1. Szanse i zagrożenia 4.1.1. Gospodarka, specjalności metropolitalne SZANSE O1 O2 O3 O4 Dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania. Otwartość rynków zbytu UE. Presja prawodawstwa UE dotycząca powszechnego wprowadzania rozwiązań proekologicznych w działalności gospodarczej. Wzrastające możliwości nawiązywania współpracy i wymiany doświadczeń z metropoliami w UE. SPECJALNOŚCI O5 O6 O7 O8 O9 Opracowane koncepcje strategicznego rozwoju województwa śląskiego: Strategia rozwoju turystyki w województwie śląskim na lata 2004 – 2013, Strategia rozwoju kultury w województwie śląskim na lata 2006 – 2020, Regionalna Strategia Innowacji województwa śląskiego. Poprawa standardu materialnego części społeczeństwa skutkująca wzrostem wydatków na dobra wyższego rzędu, usługi – w tym na kulturę i rekreację. Priorytetowe traktowanie zagadnień konkurencyjności i budowania gospodarki opartej na wiedzy w polityce Unii Europejskiej. Rozwój technologii informatycznych. Wysoka dynamika informatyzacji i kształtowanie się społeczeństwa informacyjnego. INWESTYCJE O10 O11 O12 O13 Dobra koniunktura w budownictwie mieszkaniowym. Możliwości ukształtowania układu policentrycznego Metropolii „Silesia” z Krakowskim Obszarem Metropolitalnym. Poprawa środowiska naturalnego w sąsiedztwie Metropolii „Silesia”. Rozwój infrastruktury komunikacyjnej w Polsce i regionie oraz w Czechach (A1, A4, rozwój lotnisk, program ODRA 2000). ZAGROŻENIA T1 T2 T3 T4 T5 T6 Dysproporcje w wynagrodzeniach w krajach UE. Niezakończony proces restrukturyzacji gospodarki regionu i widoczne w dalszym ciągu przywiązanie do tradycyjnych branż przemysłu. Niedostateczny poziom współpracy miast regionu, w tym miast Metropolii „Silesia”, oraz dominacja relacji konkurencyjnych nad kooperacyjnymi. Niskie nakłady polskich przedsiębiorstw na działalność innowacyjną. Niestabilność prawa i wynikające stąd trudności w zapewnieniu obsługi prawnej i podatkowej podmiotów gospodarczych w Polsce. Rozluźnienie związków pomiędzy przemysłem a sferą B+R. 69 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. SPECJALNOŚCI T7 T8 T9 Brak wyraźnej wizji i polityki w ramach regionu zmierzającej do wspierania perspektywicznych branż gospodarki. Stereotypowy wizerunek Śląska utrudniający rozwój niektórych rodzajów działalności gospodarczej (turystyka, przemysł, kultura). Wzrost konkurencyjności innych ośrodków – silna konkurencja o inwestorów, turystów, potencjalnych mieszkańców ze strony innych miast województwa i kraju. INWESTYCJE T10 T11 T12 T13 Preferowanie przez inwestorów terenów niezainwestowanych. Wahania koniunkturalne w gospodarce światowej, a szczególnie europejskiej. Wysokie obciążenia podatkowe i wysokie koszty pracy. Wzrost siły przetargowej inwestorów względem samorządów terytorialnych oraz wzrost wymagań inwestorów 4.1.2. Kapitał ludzki i potencjał naukowo-badawczy SZANSE O1 O2 O3 Wzrost motywacji i ambicji w zakresie podwyższania wykształcenia, w tym stałego podwyższania kwalifikacji przez pracowników. Wysoka dynamika informatyzacji i kształtowanie się społeczeństwa informacyjnego. Perspektywy nawiązywania szerszej współpracy w dziedzinie biznesu i nauki z pobliskimi, dobrze skomunikowanymi ośrodkami metropolitalnymi, w szczególności z Ostrawą i Wrocławiem. ZAGROŻENIA T1 Konflikty polityczne na szczeblu kraju przekładające się na brak zaufania do władz lokalnych i utrudnienia w budowie społeczeństwa obywatelskiego. 4.1.3. Infrastruktura metropolitalna SZANSE O1 O2 O3 O4 O5 O6 Możliwość uzyskania środków finansowych pochodzących ze źródeł zewnętrznych. Dobra dostępność miast GZM pod względem komunikacyjnym (rozwinięte powiązania pomiędzy miastami GZM, jak również o zasięgu ponadlokalnym i międzynarodowym). Integracja systemów transportowych w ramach miast GZM. Znaczący w skali kraju potencjał demograficzny miast GZM (duża liczba ludności na stosunkowo małym terenie). Wzrost gospodarczy miast GZM oraz postępujący wzrost dochodów ich mieszkańców. Budowa nowoczesnego systemu szynowego o parametrach zbliżonych do tramwaju szybkiego. ZAGROŻENIA T1 T2 T3 Możliwość wystąpienia konfliktów w ramach samego GZM, związanych z trudnością pogodzenia celów poszczególnych członków GZM z interesem całej organizacji. Zmniejszająca się liczba pasażerów przewożonych komunikacją miejską. Przeciążenia fragmentów sieci związane z różnym czasem reakcji na występujące potrzeby 70 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. T4 T5 T6 w zakresie komunikacji i transportu. Brak możliwości rozwoju infrastruktury transportowej wynikający z braku wolnych terenów niezbędnych do jej rozwoju. Pogorszenie warunków ruchu komunikacji autobusowej na terenach silnie zurbanizowanych, mimo realizacji nowych układów drogowych oraz wyprowadzenia ruchu tranzytowego. Nasilanie się utrudnień komunikacyjnych ze względu na niewystarczający program inwestycji drogowych w stosunku do potrzeb. 4.1.4. Potencjał środowiskowy SZANSE O1 O2 O3 O4 O5 O6 O7 O8 O9 O10 O11 O12 O13 Stały rozwój i modernizacja infrastruktury komunalnej i przemysłowej w związku ze wzrostem wymagań prawnych w zakresie ochrony środowiska. Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa. Stałe eliminowanie punktowych i obszarowych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych (w tym zasolonych wód pokopalnianych, ścieków komunalnych i przemysłowych). Stała poprawa jakości powietrza atmosferycznego poprzez ograniczanie niskiej emisji i zanieczyszczeń komunikacyjnych. Powszechne stosowanie nowoczesnych technik i technologii w zakresie ochrony środowiska. Skuteczne wdrażanie i egzekwowanie przepisów prawa krajowego i unijnego Dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania (UE) na realizację działań z zakresu ochrony środowiska. Przystąpienie do europejskiego systemu ekozarządzania i audytu EMAS jako narzędzia służącego redukowaniu negatywnego oddziaływania na środowisko. Promocja wykorzystania alternatywnych źródeł energii cieplnej. Sukcesywna rewitalizacja terenów zdegradowanych, w tym poprzemysłowych. Uwzględnienie w polityce przestrzennej miast konieczności przywracania ciekom wodnym walorów krajobrazowych i kompozycyjnych (w tym tworzenie publicznych terenów otwartych wzdłuż cieków wodnych). Duża aktywność organizacji pozarządowych. Duży regionalny potencjał naukowo-badawczy w zakresie ochrony środowiska. ZAGROŻENIA T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 Dalsza silna presja antropogeniczna na poszczególne elementy środowiska. Dalszy negatywny wpływ działalności górniczej na jakość wód podziemnych i powierzchniowych oraz degradacja powierzchni ziemi. Dalsza degradacja gruntów spowodowana działalnością górniczą. Intensyfikacja ruchu samochodowego i pogarszanie stanu technicznego pojazdów. Brak wypracowania spójnych rozwiązań instytucjonalnych i standardów postępowania z terenami zdegradowanymi. Nierozwiązane problemy własnościowe terenów zdegradowanych, w tym poprzemysłowych. Presja inwestycyjna na tereny niezainwestowane pełniące funkcje przyrodnicze. 4.1.5. Gospodarka odpadami SZANSE O1 Rosnąca koniunktura na gospodarcze wykorzystanie odpadów pochodzących z górnictwa węgla kamiennego (energetyka i drogownictwo), hutnictwa żelaza i stali (drogownictwo), 71 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. O2 O3 O4 O5 O6 energetyki (budownictwo, przemysł wydobywczy). Dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania (UE) na realizację działań z zakresu gospodarki odpadami, szczególnie w odniesieniu do jednostek samorządowych oraz sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Duży potencjał naukowy ośrodków, tj. uczelni wyższych, JBR, jednostek PAN, zajmujących się statutowo rozwiązywaniem problemów natury technicznej, technologicznej, ekonomicznej i środowiskowej w dziedzinie gospodarki odpadami. Wdrażanie w wielu przedsiębiorstwach systemu zintegrowanego zarządzania (Jakość – 9000, Środowisko – 14000, BHP – 18000) oraz dobrowolne przystępowanie do europejskiego systemu ekozarządzania i audytu EMAS jako narzędzia służącego redukowaniu negatywnego oddziaływania na środowisko. Rosnąca świadomość ekologiczna wśród młodego pokolenia mieszkańców Metropolii „Silesia”. Coraz większe zainteresowanie mediów publicznych i prywatnych sprawami związanymi z upowszechnieniem wiedzy z zakresu prawidłowego postępowania z odpadami. ZAGROŻENIA T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 Brak w strategiach rozwoju wszystkich miast Metropolii „Silesia” zapisów związanych z koniecznością podjęcia działań w zakresie poprawy stanu środowiska, w tym w szczególności wdrożenia systemowych rozwiązań w gospodarce odpadami (tylko połowa miast posiada stosowne zapisy). Brak wiarygodnego i obszernego monitoringu pozwalającego na diagnozowanie potrzeb w zakresie gospodarki odpadami na terenie Metropolii „Silesia”. Zbyt małe zasoby kadrowe, techniczne i finansowe wydziałów zajmujących się problematyką gospodarki odpadami w poszczególnych miastach Metropolii „Silesia”. Wybiórcza i nieefektywna realizacja zadań zawartych w obowiązujących planach gospodarki odpadami uchwalonych przez poszczególne miasta Metropolii „Silesia”. Brak postępu w kolejnych latach w zakresie osiągania limitów i wskaźników dotyczących gospodarki odpadami określonych w „Planie gospodarki odpadami dla województwa śląskiego”. Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa i niechęć do zmiany złych przyzwyczajeń (np. stosowania toreb foliowych, nadmiernego opakowania towarów, palenia odpadów w paleniskach domowych itp.). Brak zapisów prawnych dyscyplinujących samorządy w zakresie wykonywania ustawowych obowiązków z zakresu gospodarki odpadami. Zbyt słaba kontrola podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w zakresie wytwarzania, zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów oraz niski poziom egzekucji prawa, szczególnie zasady „zanieczyszczający płaci”. 4.1.6. Jakość życia, społeczeństwo SZANSE O1 O2 O3 O4 O5 O6 O7 Rozpoczęte działania związane z programowaniem przekształceń terenów poprzemysłowych i zdegradowanych w skali wojewódzkiej. Wykorzystanie programu unijnego (JESSICA) przeznaczającego środki na odnowę miast w ramach wdrażania instrumentów finansowych. Wzrost świadomości społecznej, zmiana modelu zawodowego i postaw obywatelskich. Odzyskiwanie zdolności generowania dochodu przez obszary poddane procesom rewitalizacji. Dobra praktyka rywalizowania o najlepszą przestrzeń publiczną województwa. Konkursy architektoniczne i urbanistyczne. Rozwój turystyki przemysłowej. Organizacja prestiżowych imprez sportowych. 72 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. ZAGROŻENIA T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 Migracje zarobkowe i zawodowe potencjalnej kadry, likwidacja niektórych kierunków kształcenia. Brak atrakcyjnej koncepcji rozwoju opartego na wyjątkowości potencjału obszaru, powielanie gotowych schematów, komercjalizacja, tematyzacja i segregacja przestrzeni. Presja inwestorów na redukcję funkcji mieszkalnych w obszarach śródmiejskich (zagrożenie wyludnieniem). Niezdolność zarządzania konfliktami przestrzennymi, brak instrumentów planistycznych (aktualnych studiów i mpzp), wydłużone i zagmatwane procedury administracyjne w zakresie procesów inwestycyjnych. Postępująca degradacja przyrodnicza obszaru – zajmowanie terenów zieleni pod nowe inwestycje. Brak kompensat środowiskowych. Niezdolność koordynacji (poziomej i pionowej) przy realizacji dużych przedsięwzięć inwestycyjnych i logistycznych. Szybszy rozwój konkurencyjnych ośrodków metropolitalnych, spadek konkurencyjności Metropolii „Silesia”, odpływ inwestorów i mieszkańców do innych obszarów. Małe zróżnicowanie oferty usług i wydarzeń o międzynarodowym i globalnym zasięgu. 4.2. Mocne i słabe strony 4.2.1. Gospodarka, specjalności metropolitalne MOCNE STRONY S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 Obszar o dużej gęstości zaludnienia, na którego terenie skoncentrowana jest znaczna liczba różnego rodzaju przedsiębiorstw. Rozwój targów i wystaw w miastach Metropolii „Silesia” przyczyniający się do kreowania wspólnej oferty lokalnych firm, jej lepszego eksponowania i nawiązywania kontaktów z partnerami w otoczeniu. Rozwijające się kontakty z regionami w Europie o podobnym charakterze. Rozwój instytucji otoczenia biznesu, zwłaszcza instytucji doradczych i finansowych, skutkujący przede wszystkim: poprawą dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania, w tym skutecznego wykorzystywania środków UE, poprawą dostępu do szkoleń dla pracowników, wsparciem kompetencyjnym i finansowym MŚP. Sieć miast partnerskich w Europie i na świecie, w której funkcjonują miasta Metropolii „Silesia”. Umiarkowane tempo stwarzania miejsc pracy przez przedsiębiorstwa nowej gospodarki. Wysoki potencjał rynku konsumenckiego mierzony liczbą mieszkańców i ich siłą nabywczą. Wzrastający udział w strukturze gospodarczej Metropolii „Silesia” przedsiębiorstw wdrażających rozwiązania innowacyjne. Wzrastający poziom wykorzystywania przez lokalne podmioty technologii informatycznych do nawiązywania kontaktów biznesowych, naukowych i innych. SPECJALNOŚCI S10 S11 S12 Silne instytucje oraz bogate zaplecze w zakresie technologii medycznych. Wysoki poziom konkurencyjności podmiotów funkcjonujących w ramach istniejących specjalizacji gospodarczych o randze ponadregionalnej. Sieci kooperacyjne zorganizowane wokół dużych przedsiębiorstw, w szczególności 73 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. S13 S14 S15 przedsiębiorstw tradycyjnych branż. Utrwalona współpraca dużych przedsiębiorstw branż tradycyjnych z placówkami naukowymi i badawczymi. Liczne placówki ochrony zdrowia (publiczne i prywatne), w tym o wysokiej renomie w skali kraju i za granicą. Liczne obiekty materialnego dziedzictwa kulturowego o wysokich walorach historycznych i architektonicznych: zabytkowa zabudowa neoklasycystyczna, secesyjna, modernistyczna, zabytki kultury przemysłowej: obiekty inżynieryjne, budowle pofabryczne, osiedla robotnicze, interesujące zabytkowe, a także współczesne obiekty architektury sakralnej. INWESTYCJE S16 S17 S18 S19 S20 Liczne tereny do zagospodarowania składające się na ofertę inwestycyjną Metropolii „Silesia”. Tereny poprzemysłowe cechujące się w wielu przypadkach dobrym położeniem komunikacyjnym, z charakterystycznymi obiektami o wartości historycznej możliwymi do zrewitalizowania i wykorzystania na nowe funkcje gospodarcze, naukowo-edukacyjne i kulturalne. Uwzględnianie przez władze lokalne w planach i strategiach rozwoju zagadnień związanych z kształtowaniem oferty inwestycyjnej, w tym: promowania miast Metropolii „Silesia”, przygotowywania nowych terenów inwestycyjnych, dostosowywania posiadanych potencjałów – ludzkich i rzeczowych – do oczekiwań inwestorów, obsługi inwestorów. Wzrost atrakcyjności terenów przyległych do węzłów komunikacyjnych. Wysoki poziom atrakcyjności inwestycyjnej na tle innych krajowych ośrodków metropolitalnych. SŁABE STRONY W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 Brak produktów i firm innowacyjnych o międzynarodowej marce i renomie. Inercja w przebudowie struktur gospodarczych w części miast Metropolii „Silesia” wynikająca z przetrwania części przedsiębiorstw tradycyjnej gospodarki. Luki kompetencyjne w znacznej części przedsiębiorstw dotyczące: zarządzania strategicznego oraz umiejętności długofalowego prognozowania i planowania rozwoju, zarządzania procesem zmian, zarządzania zasobami ludzkimi, w tym umiejętności rozwijania i pełnego wykorzystywania kreatywności potencjału ludzkiego, pozyskiwania środków finansowych na działalność inwestycyjną i innowacyjną. Mała liczba i skromna oferta instytucji finansowych dotycząca finansowania innowacyjnych przedsięwzięć o podwyższonym ryzyku. Mała liczba i ograniczone znaczenie dla gospodarki Metropolii „Silesia” instytucji wzmacniających relacje biznesu i sfery badawczej, w tym niedostatek parków technologicznych, parków naukowo-technologicznych, parków przemysłowych inkubatorów technologicznych itp. Mała skłonność podmiotów gospodarczych do wspólnego działania i niski kapitał zaufania w biznesie. Niski stopień informatyzacji placówek administracji publicznej utrudniający załatwianie spraw z pominięciem bezpośredniego kontaktu z urzędami. Niska skłonność do adaptowania w biznesie osiągnięć instytucji nauki i B+R. Niedostateczna wiedza podmiotów gospodarczych o ofercie instytucji otoczenia biznesu oraz instytucji B+R. Niedocenianie znaczenia innowacji w firmach i opieranie rozwoju na powielaniu dotychczasowych rozwiązań oraz przywiązaniu do dotychczasowych rynków. Niski udział eksportu w strukturze sprzedaży lokalnych firm. 74 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. W12 W13 W14 W15 W16 Ograniczone zainteresowanie w przedsiębiorstwach wzmacnianiem kompetencji innowacyjnych warunkujących wdrażanie innowacji produktowych i procesowych. Opieranie przewagi konkurencyjnej firm na niskich kosztach, w tym na obniżaniu nakładów na działalność innowacyjną. Relatywnie niski poziom wartości dodanej w produktach oferowanych przez firmy z miast Metropolii „Silesia”. Słaby zakres współpracy miast Metropolii „Silesia” z innymi ośrodkami w regionie, w tym z miastami średnimi i małymi. Stosunkowo niski poziom innowacyjności rozwiązań wprowadzanych przez podmioty gospodarcze. SPECJALNOŚCI W17 W18 W19 W20 W21 W22 W23 W24 Brak efektywnego eksponowania i promowania potencjału przyrodniczego i kulturowego Metropolii „Silesia”. Duży stopień wyeksploatowania infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej. Duży udział w rynku pracy części miast Metropolii „Silesia” branż tradycyjnych i branż o niskiej konkurencyjności, niegwarantujących odpowiednich miejsc pracy dla osób o wysokich kwalifikacjach. Niedoinwestowanie publicznych placówek służby zdrowia. Niedostateczna dbałość o ochronę zabytków kultury przemysłowej. Zły stan techniczny obiektów i infrastruktury. Niekorzystny wizerunek Metropolii „Silesia” nacechowany negatywnymi stereotypami dotyczącymi sytuacji ekologicznej. Niewystarczająca liczba obiektów kulturalnych i niezadowalająca oferta kulturalna. Niezaspokojony popyt na usługi, zwłaszcza wyższego rzędu, w otoczeniu Metropolii „Silesia”. W25 Słabo zaawansowany proces przekształceń własnościowych dawnych zakładów produkcyjnych. „Dzika prywatyzacja”. Brak rozwiązań systemowych zagospodarowania „spuścizny” poprzemysłowej. W26 Znaczna część obszaru zdegradowana przez działalność przemysłową. INWESTYCJE W27 W28 W29 W30 W31 W32 Brak obiektów biurowych klasy „A” w miastach Metropolii „Silesia”. Luki w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Nieuregulowane kwestie własnościowe części gruntów potencjalnie atrakcyjnych dla inwestorów. Niezadowalające z punktu widzenia inwestorów uzbrojenie terenów inwestycyjnych. Wyczerpywane rezerwy terenów potencjalnie atrakcyjnych dla inwestorów, zwłaszcza w zakresie działek wielkopowierzchniowych. Znaczny poziom degradacji terenów poprzemysłowych i wysokie koszty związane z rewitalizacją takich terenów. 4.2.2. Kapitał ludzki i potencjał naukowo-badawczy MOCNE STRONY S1 S2 S3 S4 S5 S6 Najwyższy potencjał demograficzny wśród krajowych ośrodków metropolitalnych. Dobre nasycenie w placówki edukacyjne wszystkich stopni i wysoka jakość oferty edukacyjnej. Duża koncentracja wysoko wykwalifikowanej kadry technicznej, ekonomicznej i medycznej. Liczne ośrodki naukowo-badawcze, w tym o dużej tradycji i wysokiej renomie w kraju i za granicą. Wysoki etos pracy związany z doświadczeniami pracy w przemyśle ciężkim i górnictwie. Wybitne, znane w kraju i na świecie osobistości sfery polityki, biznesu, nauki i kultury wywodzące się z Metropolii „Silesia”. 75 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. S7 S8 S9 S10 S11 S12 Silne zaplecze kadrowe placówek naukowych, koncentracja kadry w uczelniach wyższych. Szeroki zakres oferty szkolnictwa wyższego. Sprzyjająca polityka władz lokalnych miast GZM prowadzona wobec nauki i szkolnictwa wyższego. Powstawanie i rozwój kolejnych szkół wyższych i placówek badawczych. Silne, stale wzmacniane kontakty uczelni z partnerami zagranicznymi, w tym: wspólna realizacja projektów naukowych, wymiana studentów, staże pracowników naukowych. Realizowanie przez instytucje badawczo-rozwojowe licznych projektów z partnerami zagranicznymi, w szczególności w ramach projektów finansowanych ze źródeł UE. SŁABE STRONY W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 Niekorzystne tendencje demograficzne przejawiające się w intensyfikacji zjawiska emigracji i niskim przyroście naturalnym. Relatywnie niski – w stosunku do innych metropolii w kraju i Europie – poziom wykształcenia mieszkańców, w szczególności ciągle niewystarczający odsetek osób z wyższym wykształceniem. Zbyt niskie aspiracje edukacyjne widoczne wśród pewnej części mieszkańców, zwłaszcza w środowiskach związanych z tradycyjnymi branżami przemysłu. Duży udział w rynku pracy części miast Metropolii „Silesia” branż tradycyjnych i branż o niskiej konkurencyjności, niegwarantujących odpowiednich miejsc pracy dla osób o wysokich kwalifikacjach. Brak analiz rynku pracy umożliwiających perspektywiczne dostosowywanie profili kształcenia do zmian zachodzących na rynku pracy. Dysproporcja pomiędzy kwalifikacjami możliwymi do zdobycia w placówkach edukacyjnych Metropolii „Silesia” a atrakcyjnością ofert pracy. Skromne możliwości rozwoju naukowego dla młodych pracowników (liczba wolnych etatów, wysokość zarobków). 4.2.3. Infrastruktura metropolitalna MOCNE STRONY S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 Dogodne położenie geograficzne zarówno z punktu widzenia krajowego, jak i europejskiego systemu transportowego. Gęsta sieć połączeń drogowych wewnątrz Metropolii „Silesia”, w tym realizacja DTŚ. Dobrze rozbudowana sieć połączeń kolejowych (również kolei przemysłowych) mogących przejąć znaczną liczbę pasażerów i towarów. Występowanie na terenie Metropolii „Silesia” (bądź w jej pobliżu) lotnisk o zasięgu lokalnym (Gliwice, Katowice) i międzynarodowym (Pyrzowice, Balice, Ostrawa). Port żeglugi śródlądowej. Szeroko dostępna komunikacja miejska na terenie miast Metropolii „Silesia”. Możliwość wykorzystania przy budowie infrastruktury transportowej terenów poprzemysłowych. Należące do najlepszych w kraju położenie komunikacyjne Metropolii „Silesia”: usytuowanie na kluczowych autostradowych szlakach północ – południe i wschód – zachód o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, bliskość lotnisk (Pyrzowice, Balice i Ostrawa), istnienie szlaków rzecznych możliwych do wykorzystania w celach żeglugi śródlądowej, bliskość granicy państwa i ważnych ośrodków rozwojowych w Czechach i na Słowacji. Wzrost atrakcyjności terenów przyległych do węzłów komunikacyjnych. 76 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. SŁABE STRONY W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 W12 W13 Brak wypracowania mechanizmów finansowych, które umożliwiłyby stałe podnoszenie jakości wykonywanych usług. Zbyt mała ilość połączeń drogowych, które pozwoliłyby na wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrów miast (obwodnice). Często nieuregulowane kwestie prawne dotyczące nieruchomości (gruntów) pod budowę dróg czy też innych obiektów istotnych z punktu widzenia komunikacji i transportu. Brak jednego ośrodka zarządzającego i koordynującego komunikację zbiorową na terenie miast Metropolii „Silesia”. Brak jednolitego biletu komunikacji miejskiej w miastach GZM obowiązującego na wszystkie rodzaje trakcji, w tym także w regionalnym transporcie kolejowym. Znaczny poziom zdekapitalizowania majątku i infrastruktury transportowej. Brak integracji systemów transportu miejskiego i regionalnego. Historyczny, niedostosowany do istniejących realiów system połączeń (np. brak szybkiego połączenia z MPL Katowice) oraz brak punktów przesiadkowych zwiększających atrakcyjność podróży komunikacją zbiorową. Nierozwiązane problemy komunikacyjne wewnątrz miast Metropolii „Silesia” – duże obciążenie transportem samochodowym centrów miast i brak parkingów. Niezadowalający poziom usług oferowanych w ramach transportu publicznego wewnątrz miast Metropolii „Silesia”, brak integracji transportu publicznego, niewystarczająca ilość połączeń pomiędzy jej miastami. Wymagana w dużym zakresie modernizacja dróg, w tym głównych szlaków krajowych i międzynarodowych. Degradacja linii kolejowych oraz wymagająca radykalnej poprawy estetyka wszystkich dworców kolejowych w Metropolii „Silesia”. Brak aktualnych danych na temat systemu transportowego w Metropolii i jej otoczeniu (Kompleksowe Badania Ruchu). 4.2.4. Potencjał środowiskowy MOCNE STRONY S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 S10 S11 63 Wysokie nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska i gospodarkę wodną. Wysoki stopień zaopatrzenia ludności w infrastrukturę wodociągową. Naturalny potencjał wód podziemnych do odbudowy zasobów. Dobrze rozwinięta sieć cieków wodnych oraz różnorodność występowania wód stojących (zalewiska, sztuczne zbiorniki wodne, stawy gospodarcze). Spełnianie przez miasta Metropolii „Silesia” obowiązku tworzenia planów i programów z zakresu ochrony środowiska. Opracowany „Wojewódzki program przekształceń terenów poprzemysłowych i zdegradowanych wraz z koncepcją rozbudowy narzędzi informatycznych oraz prognozą jego oddziaływania na środowisko. Regionalny system wspomagania zarządzaniem terenami poprzemysłowymi w gminach”. 63 Potencjał przestrzenny terenów poprzemysłowych do adaptacji na inne funkcje, np. rekreacyjne czy lokalizację obiektów przetwarzania odpadów. Duży udział kompleksów leśnych i terenów otwartych. Stale poprawiająca się jakość powietrza atmosferycznego (w wyniku ograniczenia niskiej emisji i stosowania technologii przyjaznych dla środowiska). Występowanie terenów prawnie chronionych (przyrodniczo cennych). Opracowane i uchwalone plany gospodarki odpadami według stanu na 2002 r. oraz przystąpienie do ich aktualizacji według stanu na 2006 r. lub 2007 r. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego z 2004 r. podaje dane z 2001 r., wg których grunty zdegradowane i zdewastowane stanowiły 0,5% powierzchni województwa 77 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. S12 S13 S14 S15 Znowelizowane regulaminy utrzymania czystości i porządku na terenie miast Metropolii „Silesia”. Określone wymagania dla podmiotów gospodarczych ubiegających się o wydanie decyzji w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Istniejąca nowoczesna infrastruktura w zakresie zagospodarowania wybranych grup odpadów wytwarzanych w sektorze gospodarczym. Istniejąca nowoczesna infrastruktura w zakresie przetwarzania odpadów pochodzących z sektora komunalnego. SŁABE STRONY W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 W12 W13 W14 W15 Ograniczone wykorzystanie cieków i zbiorników wodnych z uwagi na wysoki stopień i skalę przekształceń antropogenicznych w zlewniach rzek. Degradacja poziomów wodonośnych. Niski stopień skanalizowania miast Metropolii „Silesia”. Niski odsetek ludności Metropolii „Silesia” korzystającej z oczyszczalni ścieków. Bardzo wysoki wskaźnik odprowadzania ścieków przemysłowych i komunalnych bezpośrednio do wód lub do ziemi. Przestarzałe rozwiązania techniczne w indywidualnych urządzeniach grzewczych i pojazdach. Słaba świadomość ekologiczna mieszkańców Metropolii „Silesia”. Słaba egzekwowalność prawa w zakresie ochrony środowiska. Stale wzrastająca liczba pojazdów samochodowych oraz duże natężenie ruchu w centrach miast Metropolii „Silesia”. Słaba integracja działań o charakterze ponadlokalnym w zakresie ochrony środowiska, w tym działań planistycznych. Brak planów i programów z zakresu ochrony środowiska opracowanych wspólnie dla wszystkich miast Metropolii „Silesia”. Brak spójnych rozwiązań instytucjonalnych i standardów postępowania z terenami zdegradowanymi. Ograniczone wykorzystanie innowacyjnych technologii remediacji i rewitalizacji gruntów. Brak spójności planowania ponadlokalnego w zakresie kształtowania środowiska przyrodniczego. Ograniczenia przestrzenne, strukturalne i techniczne możliwości redukcji hałasu w centrach miast oraz wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych. 4.2.5. Gospodarka odpadami MOCNE STRONY S1 S2 S3 S4 S5 S6 Opracowane i uchwalone plany gospodarki odpadami według stanu na 2002 r. oraz przystąpienie do ich aktualizacji według stanu na 2006 r. lub 2007 r. Znowelizowane regulaminy utrzymania czystości i porządku na terenie miast Metropolii „Silesia”. Określone wymagania dla podmiotów gospodarczych ubiegających się o wydanie decyzji w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Duży potencjał przestrzenny terenów poprzemysłowych stanowiących dogodne miejsca na lokalizację obiektów związanych z przetwarzaniem odpadów. Istniejąca nowoczesna infrastruktura w zakresie zagospodarowania wybranych grup odpadów wytwarzanych w sektorze gospodarczym. Istniejąca nowoczesna infrastruktura w zakresie przetwarzania odpadów pochodzących z sektora komunalnego. 78 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. SŁABE STRONY W1 W2 W3 W4 W5 W6 Brak planu gospodarki odpadami dla Metropolii „Silesia” lub (w zależności od przyjętych lokalizacji zakładów termicznego przetwarzania odpadów) planów gospodarki odpadami dla części wschodniej i zachodniej Metropolii „Silesia”. Niskie nakłady inwestycyjne na gospodarkę odpadami w porównaniu do nakładów przeznaczonych dla innych komponentów środowiska (6,7% ogółu środków – 75 844,6 tys. zł w 2006 r.). Duża ilość nagromadzonych w środowisku odpadów wytwarzanych w sektorze gospodarczym, w tym głównie odpadów z górnictwa węgla kamiennego. Duża liczba składowisk do deponowania odpadów pochodzących z sektora gospodarczego. Brak rozwiązań systemowych w zakresie gospodarki odpadami. Niewystarczająca infrastruktura techniczna niezbędna do osiągnięcia zakładanych poziomów odzysku i recyklingu odpadów. 4.2.6. Jakość życia, społeczeństwo MOCNE STRONY S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 Duże skupisko ludności miejskiej (kryterium liczby ludności). Położenie na skrzyżowaniu międzynarodowych szlaków komunikacyjnych. Istniejąca sieć ośrodków szkolnictwa wyższego, znaczny potencjał naukowo-badawczy (koncentracja kadry naukowo-technicznej). Policentryczność i wielofunkcyjność sieci osadniczej; zróżnicowana tkanka urbanistyczna, obecność obiektów zabytkowych, heterogeniczność architektury miejskiej. Różnorodność kulturowa, utrwalone symbole tradycji kultury przemysłowej. Znaczna liczba uwolnionych terenów i obiektów postindustrialnych (o wysokich walorach kulturowych). Dostępność terenów inwestycyjnych. Zróżnicowane otoczenie przyrodnicze w dostępnym obszarze zewnętrznym. Korzystne uwarunkowania do rekreacji, potencjał przyrodniczy o znaczeniu rekreacyjnym: liczne tereny zielone, tereny leśne oraz akweny, głównie pochodzenia antropogenicznego, relatywnie dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczno-rekreacyjna. SŁABE STRONY W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 W12 W13 W14 Niski poziom mobilności zawodowej, sektorowej i przestrzennej ludności obszaru. Niedrożność systemów transportowych, niska jakość usług komunikacji publicznej. Słaba konkurencyjność ośrodków nauki – niedostatecznie rozwinięta infrastruktura edukacyjna i naukowa (campusy, centra kongresowe, parki technologiczne), niska komercjalizacja badań naukowych. Znaczna liczba zdegradowanych dzielnic, występowanie obszarów degradacji środowiskowej, częściowe ubytki struktury architektoniczno-urbanistycznej. Niedostatecznie rozwiązany system parkowania, brak segregacji ruchu. Uciążliwość hałasu komunikacyjnego i zanieczyszczenie powietrza. Występowanie deformacji terenu, pustek, zalewisk (szkody górnicze). Występowanie dzikich wysypisk odpadów i dużej liczby składowisk odpadów przemysłowych. Niska kultura planistyczna – znaczne braki w mpzp. Niewielka ilość przestrzeni publicznych o dobrej jakości. Słabo rozwinięte funkcje metropolitalne. Depopulacja obszarów śródmiejskich, fragmentacja tkanki miejskiej, „rozlewanie się” miast. Słaba dywersyfikacja i innowacyjność lokalizowanych inwestycji. Brak silnych instytucji wspierających rozwój. Brak dobrej praktyki w rozwiązaniach instytucjonalnych. Słaba jakość warunków mieszkaniowych na osiedlach z lat 70. i 80. XX w. 79 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 4.3. Podsumowanie analizy SWOT Przeprowadzona analiza SWOT jest syntezą stanu istniejącego w zakresie różnorodnych zagadnień społeczno-gospodarczych. Obrazuje ona sytuację strategiczną Metropolii, wskazując na przewagę słabych stron nad atutami we wszystkich polach diagnostycznych. Dysproporcja ta szczególnie widoczna jest w przypadku pól diagnostycznych: „gospodarka, specjalności metropolitalne”, „infrastruktura metropolitalna” oraz „jakość życia, społeczeństwo”. Ujawnione słabości w polu diagnostycznym „gospodarka, specjalności metropolitalne” świadczą o niezakończonym jeszcze procesie restrukturyzacji gospodarki, a przede wszystkim o słabo wykorzystanym potencjale dla rozwoju silnych specjalizacji na obszarze miast GZM. Ponadto na słabą ocenę w tym zakresie wpływają liczne bariery inwestycyjne. Sytuacja strategiczna wskazuje na silną potrzebę kreowania atrakcyjności Metropolii dla inwestorów i użytkowników, w tym dla wyższej rangi instytucji i renomowanych firm. Pole diagnostyczne „infrastruktura metropolitalna” szczególnie wskazuje na występowanie słabości układów komunikacyjnych w miastach Metropolii. Dotychczasowe analizy wskazują jednoznacznie, że planowany w najbliższych latach rozwój sieci drogowej w Metropolii nie spowoduje znaczącej poprawy warunków ruchu w centrach miast, lecz będzie tylko minimalizował jego dalsze pogarszanie się. Bez rozwiązań systemowych w zakresie układów komunikacyjnych miastom GZM grozi paraliż komunikacyjny, który będzie rzutował na ich dalszy rozwój. Konieczne jest podjęcie systemowych rozwiązań w zakresie transportu publicznego, co wpłynie na podwyższenie poziomu atrakcyjności inwestycyjnej miast GZM oraz poprawę codziennych warunków życia ich mieszkańców. Wyniki analizy SWOT w powyższych polach diagnostycznych wpływają na słabą ocenę jakości życia mieszkańców Metropolii. Programowanie przyszłych działań strategicznych powinno być więc skierowane na wzrost poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców Metropolii, zwiększenie dostępności do infrastruktury technicznej i społecznej, tworzenie warunków do życia w czystym, zdrowym środowisku przyrodniczym, a także zapewnienie powszechnego uczestniczenia w kulturze i turystyce. 5. KRYTERIA WYBORU OBSZARÓW I USTALEŃ STRATEGICZNYCH PRIORYTETOWYCH Wybór obszarów priorytetowych i ustaleń strategicznych dla rozwoju Metropolii „Silesia” dokonany został w oparciu o następujące kryteria (patrz rysunek 15): analiza SWOT Metropolii „Silesia”; ustalenia wynikające z regionalnych dokumentów strategicznych: projekt aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020”, Strategia rozwoju kultury w województwie śląskim na lata 2006 – 2020, Strategia rozwoju turystyki w województwie śląskim na lata 2004 – 2013, Regionalna Strategia Innowacji Województwa Śląskiego na lata 2003 – 2013, 80 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Śląskiego do roku 2015, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, 2004 (wraz z jego okresową oceną, 2006), Aktualizacja planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego, maj 2009, Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego, Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020, inne; ustalenia wynikające ze strategii poszczególnych miast GZM – powtarzalne lub o znaczeniu ponadlokalnym; zadania wynikające ze statutu GZM; pozostałe zagadnienia istotne z punktu widzenia rozwoju metropolii, przyjęte założenie, że miasta GZM znajdują się obecnie w procesie transformacji społeczno-gospodarczej, której główną siłą sprawczą jest proces restrukturyzacji przemysłu ciężkiego oraz globalne trendy w zakresie gospodarki i ochrony środowiska; zidentyfikowane wyznaczniki metropolitalności, dostępność środków finansowych: Programy Operacyjne, Regionalny Program Operacyjny, Program Rozwoju Subregionów, inne. Rys. 15 Kryteria wyboru obszarów priorytetowych i ustaleń strategicznych dla rozwoju Metropolii „Silesia” 81 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. USTALENIA STRATEGICZNE 82 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 6. USTALENIA STRATEGICZNE „SILESIA” DO 2025 ROKU DLA ROZWOJU METROPOLII Misja Metropolii „Silesia”: Wizja rozwoju Metropolii „Silesia”: Osiągnięciu pożądanej wizji Metropolii „Silesia” służą zidentyfikowane cele strategiczne, cele operacyjne, kierunki działań i działania wyznaczone na podstawie diagnozy stanu istniejącego, analizy SWOT przeprowadzonej dla wybranych obszarów strategicznych, a także w oparciu o analizę ustaleń strategicznych poszczególnych miast Metropolii „Silesia”. Schemat współzależności pomiędzy poszczególnymi ustaleniami strategicznymi przestawia rysunek 16, natomiast rysunek 17 prezentuje obszary strategiczne – priorytety przyjęte dla osiągnięcia pożądanej wizji rozwoju Metropolii „Silesia”. 83 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Rys. 16 Współzależność poszczególnych ustaleń strategicznych W niniejszym dokumencie przyjęto następujące oznaczenia dla ww. ustaleń strategicznych: CS – Cel strategiczny CO – Cel operacyjny K – Kierunek działań D – Działanie Rys. 17 Priorytety rozwoju Metropolii „Silesia” 84 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. W ramach poszczególnych priorytetów wyznaczono ustalenia strategiczne dla rozwoju Metropolii „Silesia” do 2025 r. Wskazano również działania istotne dla rozwoju Metropolii z podziałem na działania kluczowe, niezbędne do realizacji dla osiągnięcia wizji Metropolii, oraz działania uzupełniające. Podział na działania kluczowe i uzupełniające został zdeterminowany wielością potrzeb we wszystkich sferach życia w Metropolii oraz ograniczonymi środkami finansowymi. Z uwagi na fakt, że opracowywany dokument Strategii jest pierwszym tego typu dla Metropolii „Silesia”, za pierwszoplanowe działania nieinwestycyjne przyjęto opracowanie dokumentów sektorowych, które pozwolą na bardziej szczegółowe rozpoznanie problematyki w ramach wyodrębnionych priorytetów dziedzinowych. Natomiast w zakresie działań inwestycyjnych ich wyboru i hierarchizacji dokonano, zakładając przewidywany pozytywny efekt dla rozwoju i zmiany wizerunku całego obszaru Metropolii „Silesia”, w oparciu o: propozycje poszczególnych miast GZM, konsultacje z ekspertami w danej dziedzinie, wstępne rozeznanie możliwości pozyskania zewnętrznych środków finansowych na realizację wskazanych działań. W załączniku 1 do niniejszego dokumentu zamieszczono zestawienia tabelaryczne zawierające: działania kluczowe dla rozwoju Metropolii „Silesia” do realizacji lub koordynowania przez GZM, działania uzupełniające do realizacji lub koordynowania przez GZM. W załączniku 2 do niniejszego dokumentu zamieszczono zestawienia tabelaryczne zawierające: działania kluczowe dla rozwoju Metropolii „Silesia” zgłoszone przez poszczególne miasta GZM do realizacji przez te miasta lub inne jednostki, działania uzupełniające zgłoszone przez poszczególne miasta GZM do realizacji przez te miasta lub inne jednostki. W załączniku 3 zamieszczone zostało zestawienie tabelaryczne działań o charakterze ponadlokalnym, planowanych do realizacji przez miasta ościenne Metropolii „Silesia”. Aktualny stan prawny nie pozwala na włączenie w struktury Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” miast stanowiących siedziby powiatów ziemskich, nie przeszkadza to jednak w zawiązywaniu ścisłej współpracy pomiędzy Metropolią „Silesia” a miastami ościennymi w sprawach strategicznych dla gospodarki przestrzennej i komunalnej, w zakresie komunikacji, oświaty, ochrony zdrowia, turystyki itp. Zacieśnianie współpracy z tymi miastami jest szczególnie ważne w kontekście aplikowania o środki finansowe z Unii Europejskiej. Pomyślna realizacja działań wyszczególnionych w załączniku 3 wpłynie pozytywnie na wizerunek nie tylko miast ościennych, ale całego regionu. Biorąc pod uwagę okres programowania Strategii Rozwoju GórnośląskoZagłębiowskiej Metropolii „Silesia” oraz fakt, że w trakcie jej opracowywania nieznane były założenia polityki finansowej Unii Europejskiej w okresie po 2013 r., przyjmuje się, że zamieszczone w załącznikach listy działań mają charakter otwarty i będą aktualizowane w trakcie całego okresu programowania Strategii. 85 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. PRIORYTET A – zarządzanie i pozycja Metropolii „Silesia” CS_1 SILNA I KONKURENCYJNA METROPOLIA Cel ten realizowany będzie poprzez: działania medialne, organizowanie różnego typu imprez o znaczeniu krajowym i zagranicznym i udział w takich imprezach oraz budowanie wspólnego kapitału finansowego miast Metropolii. Ma to służyć stworzeniu silnego ośrodka rozpoznawalnego w kraju i na arenie międzynarodowej oraz utrwalać nowy wizerunek Metropolii odchodzący od stereotypów związanych z wieloletnią obecnością przemysłu ciężkiego i jego negatywnych następstw. CO1_1 Zwiększenie aktywności i obecności Metropolii w wydarzeniach gospodarczych, kulturalnych, sportowych itp. K1_1_1 Organizowanie imprez cyklicznych i jednorazowych wysokiej rangi K1_1_2 Udział w imprezach o randze krajowej i międzynarodowej K1_1_3 Włączenie Metropolii w różnego typu rankingi krajowe i zagraniczne dotyczące obszarów metropolitalnych i dużych miast CO1_2 Rozwijanie wielopłaszczyznowej zewnątrz Metropolii K1_2_1 Wzmacnianie integracji społecznej i poczucia tożsamości wśród mieszkańców miast GZM K1_2_2 Koordynowanie współpracy i inicjowanie wspólnych przedsięwzięć miast Metropolii „Silesia” na rzecz jej rozwoju K1_2_3 Wymiana doświadczeń z obszarami metropolitalnymi i analogicznymi związkami miast w kraju i za granicą K1_2_4 Współdziałanie z gminami sąsiednimi na rzecz rozwoju regionalnego K1_2_5 Tworzenie policentrycznego układu z Krakowem i Ostrawą oraz z ośrodkami położonymi na osi przebiegu autostrady A4 CO1_3 Tworzenie efektywnych narzędzi zarządzania i stymulacji rozwoju społeczno-gospodarczego K1_3_1 Wzmacnianie struktur ds. rozwoju gospodarczego i promowania atrakcyjności inwestycyjnej Metropolii K1_3_2 Zwiększenie finansowych K1_3_3 Budowanie wspólnego kapitału finansowego Metropolii efektywności współpracy pozyskiwania wewnątrz zewnętrznych i na środków 86 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. K1_3_4 Cykliczne badania opinii mieszkańców Metropolii w wybranym zakresie tematycznym K1_3_5 Promowanie Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice, lotniska europejskiej sieci transportowej TEN-T, jako ważnego elementu podregionalnego multimodalnego węzła transportowego CS_2 PROMOCJA I NOWY WIZERUNEK METROPOLII Cel ten realizowany będzie poprzez sukcesywną realizację i ewaluację ustaleń wynikających z uchwały nr 36/2009 Zgromadzenia Górnośląskiego Związku Metropolitalnego z 28.04,2009 r. w sprawie przyjęcia „Strategii promocyjnej Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia””. Nadrzędny Cel Strategiczny – umacnianie wizerunku Metropolii jako miejsca, które daje pełnię możliwości korzystania z życia (największy rynek pracy i możliwości spędzania czasu wolnego). Cel strategiczny I. Budowanie wizerunku silnego ośrodka miejskiego o olbrzymim potencjale. Cel strategiczny II. Stworzenie przestrzeni dla konsolidacji mieszkańców miast Metropolii „Silesia”. Strategia promocji Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” określa formy i sposób prowadzenia działań promocyjnych dla zbudowania pożądanego (wcześniej zaplanowanego) wizerunku w oczach określonych odbiorców. Dzielą się oni na zewnętrznych (osoby spoza województwa śląskiego i pośrednio osoby spoza miast Metropolii, lecz z województwa śląskiego) oraz wewnętrznych (mieszkańców miast Metropolii i pośrednio z województwa śląskiego). Mieszkańcy województwa śląskiego niebędący mieszkańcami miast Metropolii zostali zakwalifikowani do obu grup odbiorców, ponieważ do nich będą adresowane jednocześnie działania odbywające się na terenie miast Metropolii dla jej mieszkańców oraz działania budujące wizerunek wśród osób spoza Metropolii. Ze względu na wysoko rozwinięty poziom infrastruktury komunikacyjnej województwa oraz koncentrację gospodarczą, edukacyjną i usługową na terenie Metropolii, mieszkańcy województwa są pośrednio jej beneficjentami. Uczą się, pracują, bawią się na terenie Metropolii, będą zatem bardziej korzystać z podejmowanych działań o charakterze metropolitalnym niż osoby spoza województwa. Koncepcja kreatywna – tzw. big idea – dla Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” zawiera się w jednym pojęciu: „pełnia”, co oznacza z jednej strony spójną całość, wskazując na wymiar wspólnego projektu metropolitalnego jednoczący kilkanaście miast, a z drugiej strony jest rezultatem dopełniania się części składowych, ich komplementarności, czyli wzajemnego uzupełniania się i wspierania. Big idea wyznacza główne kierunki działań. Podmiotem odpowiedzialnym za ich realizację będzie Górnośląski Związek Metropolitalny z istotnym wsparciem biur zajmujących się promocją miast Metropolii. Wsparcie to polegać będzie głównie na partycypacji finansowej i logistycznej. 87 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Podstawowym celem prowadzenia komunikacji wewnętrznej powinno być: udzielanie pełni informacji odnośnie do celów i formy powołania Metropolii; wskazywanie wymiernych korzyści z powołania Metropolii; oswajanie lęków społecznych; wspieranie patriotyzmu lokalnego w zestawieniu z promowaniem wartości metropolitalnych. Główną ideą realizowanych działań jest systematyczne oswajanie mieszkańców z ideą Metropolii poprzez stworzenie możliwości partycypacji w jej tworzeniu, udziału w specjalnych wydarzeniach i korzystania z tego, co wynika z wprowadzania Metropolii. Podstawowym celem komunikacji zewnętrznej powinno być budowanie wizerunku: silnego, dynamicznie rozwijającego się centrum gospodarczego, edukacyjnego i rozrywkowego; ośrodka dysponującego bogatą infrastrukturą dla rekreacji i aktywnego wypoczynku; ośrodka oferującego równowagę między kulturą pracy i czasem wolnym, zapewniającym możliwość rozwoju zawodowego i osobistego; ośrodka dyskontującego efekt synergii, przekładający się na wartość dodaną. Główne grupy docelowe komunikacji zewnętrznej to inwestorzy, studenci, turyści kulturowi i media. PRIORYTET B – gospodarka, nauka, kultura CS_3 WYSOKA ATRAKCYJNOŚĆ I KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI Cel ten realizowany będzie poprzez działania kreujące silne specjalności Metropolii, tzw. produkty wizytówki, wdrażanie zaawansowanych technologii oraz stworzenie infrastruktury nauki, kultury i turystyki o znaczeniu metropolitalnym. Ma to docelowo służyć budowaniu gospodarczej konkurencyjności Metropolii oraz rozpoznawalności jej produktów w kraju i za granicą. CO3_1 Rozwój i komercjalizacja specjalności (produktów wizytówek) K3_1_1 Rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury i usług medycznych K3_1_2 Rozwój ilościowy i jakościowy oferty w zakresie turystyki miejskiej, przemysłowej i sakralnej K3_1_3 Rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury kultury o znaczeniu metropolitalnym K3_1_4 Unowocześnienie tradycyjnego przemysłu ciężkiego 88 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. CO3_2 Rozwój i wdrażanie dorobku innowacyjnego w gospodarce K3_2_1 Intensyfikacja aktywności jednostek naukowo-badawczych i wymiany pomiędzy nimi K3_2_2 Zwiększenie absorpcji dorobku naukowo-badawczego przez podmioty gospodarcze K3_2_3 Intensyfikacja wykorzystania dorobku wzornictwa przemysłowego CS_4 SPRZYJAJĄCE WARUNKI DLA ROZWOJU GOSPODARCZEGO Cel ten realizowany będzie poprzez działania inwestycyjne rozwijające infrastrukturę okołobiznesową oraz podnoszące poziom wykształcenia i świadomości społecznej mieszkańców Metropolii. Ma to doprowadzić do postrzegania Metropolii jako silnego ośrodka rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, poprawy usług teleinformatycznych oraz wzrostu wskaźnika usług świadczonych drogą elektroniczną przez instytucje publiczne. CO4_1 Tworzenie sieci upowszechniania innowacji K4_1_1 Rozwój infrastruktury dla i gospodarki opartej na wiedzy K4_1_2 Tworzenie klastrów biznesowo-naukowo-kulturalnych K4_1_3 Kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych, w tym pod funkcje logistyczne (gotowość inwestycyjna) CO4_2 Rozwój społeczeństwa informacyjnego K4_2_1 Zwiększanie dostępności do szerokopasmowych sieci światłowodowych K4_2_2 Tworzenie Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP) K4_2_3 Zapewnienie powszechności internetowych usług administracyjnych typu e-urząd dla biznesu i mieszkańców K4_2_4 Dalsza informatyzacja placówek oświatowych CO4_3 Wspieranie działań w zakresie rozszerzania oferty i podnoszenia jakości usług instytucji otoczenia biznesu K4_3_1 Poprawa jakości i ilości infrastruktury i usług nauki K4_3_2 Poprawa jakości i ilości infrastruktury i usług szkolnictwa rozwoju działalności innowacyjnych 89 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. K4_3_3 Wzmacnianie kapitału społecznego i ludzkiego w dostosowaniu do zmieniających się potrzeb gospodarczych K4_3_4 Monitorowanie potrzeb rynku pracy w zakresie zawodów deficytowych PRIORYTET C – transport i komunikacja CS_5 DOSTĘPNOŚĆ I OTWARTOŚĆ KOMUNIKACYJNA Cel ten będzie realizowany poprzez działania ukierunkowane na poprawę funkcjonalności i parametrów technicznych układu sieci drogowej i kolejowej w Metropolii oraz racjonalizację jej powiązań z otoczeniem krajowym i zagranicznym. Realizacja tego celu ma doprowadzić do osiągnięcia przez Metropolię statusu europejskiego węzła komunikacyjnego w transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym. CO5_1 Rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych K5_1_1 Budowa i rozbudowa autostrad i dróg ekspresowych K5_1_2 Budowa i rozbudowa metropolitalnym K5_1_3 Sukcesywne wyprowadzanie ruchu tranzytowego z centrów miast CO5_2 Rozwój powiązań kolejowych, lotniczych i wodnych K5_2_1 Budowa i modernizacja ponadregionalnych kolejowych, w tym Linii Wysokich Prędkości K5_2_2 Budowa połączenia kolejowego z Lotniczym „Katowice” w Pyrzowicach K5_2_3 Rozbudowa lotnisk lokalnych i zwiększenie zakresu ich usług K5_2_4 Wspieranie działań mających na celu rozwój Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice dla poprawienia dostępności komunikacyjnej i podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej Metropolii „Silesia” układów komunikacyjnych o znaczeniu szybkich Międzynarodowym powiązań Portem 90 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. CS_6 ZWIĘKSZANIE UDZIAŁU TRANSPORTU W PRZEWOZACH PASAŻERSKICH PUBLICZNEGO Cel ten będzie realizowany poprzez działania skierowane na poprawę jakości i ilości usług w transporcie zbiorowym publicznym oraz wprowadzanie nowoczesnego i ekologicznego taboru. Ma to zapewnić efektywną obsługę komunikacyjną centrów i śródmieść, w znacznym stopniu ograniczyć transport indywidualny oraz wpływać na ochronę środowiska w zakresie emisji zanieczyszczeń do powietrza i hałasu. CO6_1 Podniesienie jakości usług w transporcie publicznym K6_1_1 Wykształcenie zintegrowanego systemu szynowego transportu publicznego w oparciu o tramwaj, tramwaj szybki i szybką kolej regionalną K6_1_2 Poprawa ilości i jakości infrastruktury transportu publicznego, w tym dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych K6_1_3 Przebudowa infrastruktury kolejowej, w tym dworców CO6_2 Poprawa efektywności i komunikacją K6_2_1 Wprowadzenie wspólnego biletu we wszystkich środkach transportu publicznego na terenie całej Metropolii K6_2_2 Dostosowywanie tras i rozkładów jazdy do zmieniających się potrzeb (komunikacja nocna, nowe generatory ruchu pasażerskiego itp.) K6_2_3 Efektywne wykorzystanie narzędzi inżynierii ruchu dla zwiększenia przepustowości połączeń drogowych i tramwajowych na terenie miast GZM K6_2_4 Zarządzanie drogami o znaczeniu metropolitalnym przekazanymi przez miasta członkowskie do GZM zarządzania transportem publicznym 91 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. PRIORYTET D – środowisko CS_7 WYSOKA JAKOŚĆ ŚRODOWISKA GOSPODAROWANIE JEGO ZASOBAMI ORAZ RACJONALNE Cel ten realizowany będzie poprzez działania inwestycyjne w poszczególnych elementach środowiska naturalnego. Realizacja tego celu ma przywrócić wysoką jakość środowiska naturalnego i zahamować proces jego dalszej degradacji. CO7_1 Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych K7_1_1 Rewitalizacja cieków i zbiorników wodnych z przywróceniem im funkcji biologicznych, krajobrazowych i turystyczno-rekreacyjnych K7_1_2 Rozwój infrastruktury technicznej dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych CO7_2 Ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego K7_2_1 Zwiększenie sprawności energetycznej budynków i instalacji K7_2_2 Sukcesywne upowszechnianie wykorzystania odnawialnych energii i ekoinnowacyjności K7_2_3 Zwiększenie efektywności systemów zaopatrzenia w ciepło CO7_3 Poprawa klimatu akustycznego w środowisku zamieszkania K7_3_1 Zwiększanie dźwiękoszczelności budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej CO7_4 Ochrona powierzchni ziemi K7_4_1 Rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych K7_4_2 Wzmacnianie zasobów krajobrazowych K7_4_3 Sukcesywna likwidacja „dzikich” składowisk odpadów K7_4_4 Uzyskanie przez samorządy GZM szerokiego wpływu na zakres i warunki eksploatacji kopalin na ich terenach, we współpracy m.in. ze Stowarzyszeniem Gmin Górniczych przyrodniczych i ochrona źródeł walorów 92 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. CO7_5 Koordynacja działań administracyjnych i edukacyjnych na rzecz ochrony środowiska K7_5_1 Intensyfikacja działań kontrolnych w zakresie ochrony środowiska K7_5_2 Prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie ochrony środowiska K7_5_3 Stosowanie tzw. zielonych zamówień publicznych CS_8 ZINTEGROWANA GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI Cel ten realizowany będzie głównie poprzez budowę zakładu termicznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie Metropolii, a także poprzez szeroko zakrojone działania edukacji mieszkańców. Realizacja tego celu ma doprowadzić do minimalizacji ilości wytwarzanych w Metropolii odpadów komunalnych oraz redukcji ilości odpadów komunalnych podlegających unieszkodliwianiu poprzez składowanie. CO8_1 Stworzenie metropolitalnego komunalnymi systemu K8_1_1 Rozbudowa i budowa obiektów unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów komunalnych K8_1_2 Efektywne zarządzanie w Metropolii CO8_2 Kształtowanie świadomości i prawidłowych postaw społecznych w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi K8_2_1 Edukacja ekologiczna w zakresie minimalizacji powstawania odpadów i właściwego z nimi postępowania K8_2_2 Zwiększenie liczby punktów zbierania surowców wtórnych, odpadów niebezpiecznych i problemowych procesem gospodarki gospodarowania odpadami odpadami 93 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. PRIORYTET E – warunki zamieszkania i usługi społeczne CS_9 ZRÓWNOWAŻONA STRUKTURA PRZESTRZENNA METROPOLII FUNKCJONALNO- Cel ten realizowany będzie poprzez działania ukierunkowane na kreowanie ładu przestrzennego, nadanie obiektom i terenom rewitalizowanym nowych funkcji gospodarczych, edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych i kulturalnych. Realizacja tego celu ma doprowadzić do poprawy przestrzeni publicznych i warunków zamieszkania oraz służyć zachowaniu dziedzictwa architektury przemysłowej, nierzadko o walorach unikatowych i zabytkowych. CO9_1 Kreowanie atrakcyjnej przestrzeni o randze metropolitalnej K9_1_1 Kształtowanie wysokiej jakości przestrzeni publicznych K9_1_2 Rewitalizacja obszarów śródmiejskich K9_1_3 Wielokierunkowa adaptacja terenów poprzemysłowych oraz obiektów architektury przemysłowej K9_1_4 Tworzenie gminnych zasobów przestrzennych strategiczne dla poprawy warunków życia w miastach CO9_2 Racjonalna polityka mieszkaniowa K9_2_1 Poprawa dostępności społecznych K9_2_2 Ograniczanie monostruktur mieszkaniowych wyposażenia w usługi podstawowe K9_2_3 Tworzenie gminnych zasobów mieszkaniowych, w tym dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych K9_2_4 Ochrona terenów otwartych przed presją inwestycyjną CO9_3 Rozwój sportu i aktywnych form wypoczynku w Metropolii K9_3_1 Tworzenie ogólnodostępnych terenów i obiektów sportoworekreacyjnych służących wypoczynkowi codziennemu i świątecznemu K9_3_2 Stworzenie metropolitalnego systemu terenów aktywnej rekreacji wraz z powiązaniami pieszo-rowerowymi K9_3_3 Rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury sportu mieszkań dla gorzej pod inwestycje sytuowanych grup kształtowanych bez 94 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. CS_10 ZABEZPIECZANIE POTRZEB SPOŁECZNYCH Cel ten realizowany będzie poprzez działania inwestycyjne oraz programy prospołeczne. Realizacja tego celu ma poprawić poziom zdrowia publicznego, zaspokoić potrzeby starzejącego się społeczeństwa oraz zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców Metropolii. CO10_1 Poprawa zdrowia publicznego K10_1_1 Kontynuacja programów profilaktyki zdrowotnej w miastach K10_1_2 Promocja zdrowego trybu życia i zachowań prozdrowotnych K10_1_3 Identyfikacja potrzeb zdrowotnych mieszkańców Metropolii CO10_2 Rozwój społeczeństwa obywatelskiego K10_2_1 Tworzenie przyjaznych warunków dla rozwoju inicjatyw obywatelskich, organizacji pozarządowych i podmiotów ekonomii społecznej K10_2_2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i niepełnosprawnych CO10_3 Dostosowywanie usług do potrzeb starzejącego się społeczeństwa K10_3_1 Wzrost liczby placówek uniwersytetu trzeciego wieku K10_3_2 Wzrost liczby placówek opieki paliatywno-hospicyjnej CO10_4 Wzmacnianie bezpieczeństwa publicznego K10_4_1 Ilościowy i jakościowy rozwój monitoringu miejskiego K10_4_2 Poprawa bezpieczeństwa w środkach transportu miejskiego i ruchu drogowym K10_4_3 Rozwój baz Lotniczego Pogotowia Ratunkowego K10_4_4 Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego wraz z odbudową mocy energetycznej istniejącej infrastruktury K10_4_5 Przeciwdziałanie wodnych zagrożeniom osób społecznie związanym z niedostosowanych deficytem zasobów 95 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 6.1. Odniesienie ustaleń strategicznych do projektu aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020” oraz dostępnych funduszy strukturalnych Ustalenia strategiczne zawarte w niniejszym dokumencie odpowiadają priorytetom przyjętym w projekcie aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020”, co zobrazowano w tabeli 2. Zestawienie ustaleń strategicznych Metropolii w kontekście priorytetów województwa śląskiego Tabela 2 „Silesia” Cele strategiczne Cele operacyjne Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Treść ustalenia 1 2 3 CS_1 Silna i konkurencyjna Metropolia Zwiększenie aktywności i obecności Metropolii CO1_2 w wydarzeniach gospodarczych, kulturalnych, sportowych itp. Rozwijanie wielopłaszczyznowej współpracy CO1_2 wewnątrz i na zewnątrz Metropolii Tworzenie efektywnych narzędzi CO1_3 stymulujących rozwój społeczno-gospodarczy CS_2 Promocja i nowy wizerunek Metropolii „Silesia” CS_3 Wysoka atrakcyjność i konkurencyjność gospodarki Rozwój i komercjalizacja specjalności (produktów wizytówek) Rozwój i wdrażanie dorobku innowacyjnego CO3_2 w gospodarce CO3_1 CS_4 Sprzyjające warunki dla rozwoju gospodarczego CO4_1 Tworzenie sieci upowszechniania innowacji CO4_2 Rozwój społeczeństwa informacyjnego Wzmacnianie kapitału społecznego i ludzkiego CO4_3 w dostosowaniu do zmieniających się potrzeb gospodarczych Projekt aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020” 4 PRIORYTET C Województwo śląskie znaczącym partnerem kreacji kultury, nauki i przestrzeni europejskiej CEL STRATEGICZNY C.1: Duże znaczenie metropolii i miast regionu w przestrzeni europejskiej CEL STRATEGICZNY C.2: Wysoka pozycja regionu w procesie kreowania rozwoju Europy PRIORYTET A Województwo śląskie regionem nowej gospodarki kreującym i skutecznie absorbującym technologie CEL STRATEGICZNY A.1: Wysoki poziom wykształcenia i kompetencji mieszkańców CEL STRATEGICZNY A.2: Rozwinięta infrastruktura nowej gospodarki CEL STRATEGICZNY A.3: Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka 96 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Cele strategiczne Cele operacyjne Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Treść ustalenia 1 2 3 Projekt aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020” 4 CS_5 Dostępność i otwartość komunikacyjna CO5_1 Rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych Rozwój powiązań kolejowych, lotniczych CO5_2 i wodnych CS_6 Zwiększanie udziału transportu publicznego w przewozach pasażerskich PRIORYTET B Województwo śląskie regionem o powszechnej dostępności do regionalnych usług publicznych o wysokim standardzie Podniesienie jakości usług w transporcie publicznym Poprawa efektywności zarządzania CO6_2 transportem publicznym i komunikacją CO6_1 CS_7 Wysoka jakość środowiska oraz racjonalne gospodarowanie jego zasobami CO7_1 CO7_2 CO7_3 CO7_4 CO7_5 CS_8 Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych Ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego Poprawa klimatu akustycznego w środowisku zamieszkania Ochrona powierzchni ziemi Koordynacja działań administracyjnych i edukacyjnych na rzecz ochrony środowiska Zintegrowana gospodarka odpadami komunalnymi CO8_1 Stworzenie metropolitalnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi Kształtowanie świadomości i prawidłowych CO8_2 postaw społecznych w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi CS_9 Zrównoważona struktura funkcjonalnoprzestrzenna Metropolii CO9_1 Kreowanie atrakcyjnej przestrzeni o randze metropolitalnej CO9_2 Racjonalna polityka mieszkaniowa CO9_3 Rozwój sportu i aktywnych form wypoczynku w Metropolii PRIORYTET B Województwo śląskie regionem o powszechnej dostępności do regionalnych usług publicznych o wysokim standardzie CEL STRATEGICZNY B.3: Atrakcyjne warunki zamieszkania i wysoka jakość przestrzeni PRIORYTET C Województwo śląskie znaczącym parterem kreacji kultury, nauki i przestrzeni europejskiej CEL STRATEGICZNY C.1: Duże znaczenie metropolii i miast regionu w przestrzeni europejskiej PRIORYTET B Województwo śląskie regionem o powszechnej dostępności do regionalnych usług publicznych o wysokim standardzie CEL STRATEGICZNY B.3: Atrakcyjne warunki zamieszkania i wysoka jakość przestrzeni 97 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Cele strategiczne Cele operacyjne Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Treść ustalenia 1 2 3 Projekt aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020” 4 CS_10 Zabezpieczanie potrzeb społecznych CO10_1 Poprawa zdrowia publicznego CO10_2 Rozwój społeczeństwa obywatelskiego CO10_3 Dostosowywanie usług do potrzeb starzejącego się społeczeństwa PRIORYTET B Województwo śląskie regionem o powszechnej dostępności do regionalnych usług publicznych o wysokim standardzie CEL STRATEGICZNY B.1: Zdrowy i bezpieczny mieszkaniec województwa CO10_4 Wzmacnianie bezpieczeństwa publicznego 6.2. Wnioski z prognozy oddziaływania na środowisko Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Projekt „Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r.” poddany został strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko, w ramach której dokonano m.in. oceny: oddziaływań wszystkich priorytetów, celów i kierunków na środowisko, prawdopodobnie istotnych oddziaływań na środowisko związanych z wdrożeniem strategii, rozsądnych alternatywnych rozwiązań z uwzględnieniem celów strategii, kontekstu strategii, istotnych wpływów na obszary przyrodnicze podlegające ochronie. Metropolia „Silesia” zajmuje łącznie 1218 km2, w tym 36,2 km2 (3% jej powierzchni) to obszary podlegające ochronie na podstawie Ustawy o ochronie przyrody, tj.: obszary natura 2000 zajmują powierzchnię 13,9 km 2, parki krajobrazowe zajmują powierzchnię 4 km2, rezerwaty przyrody zajmują powierzchnię 2,7 km2, użytki ekologiczne zajmują powierzchnię 6 km2, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe zajmują powierzchnię 6 km2, obszary chronionego krajobrazu zajmują powierzchnię 3,6 km 2. Ponadto na tym obszarze znajduje się: 285 km2 terenów leśnych, 381 km2 terenów rolniczych. 98 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Mimo wysokiego poziomu urbanizacji Metropolii „Silesia” występuje tu duża różnorodność obiektów przyrodniczych objętych prawną ochroną na podstawie Ustawy o ochronie przyrody. Należą do nich: dwa fragmenty obszarów Natura 2000 zlokalizowane na północno-zachodnich obrzeżach Bytomia i Dąbrowy Górniczej: Podziemia Tarnogórsko - Bytomskie PLH240003, Pustynia Błędowska PLH120014; fragment Parku Krajobrazowego w północnej części Dąbrowy Górniczej, którym jest „Park Krajobrazowy Orlich Gniazd”; 5 rezerwatów przyrody, z czego 2 w Katowicach i po jednym w Bytomiu, Jaworznie i Gliwicach: Rezerwat przyrody Segiet, Rezerwat przyrody Ochojec, Rezerwat przyrody Las Murckowski, Rezerwat przyrody Dolina Żabnika, Rezerwat przyrody Las Dąbrowa; 13 użytków ekologicznych, z czego 3 w Katowicach, 4 w Dąbrowie Górniczej, 2 w Sosnowcu, 2 w Tychach i po jednym w Jaworznie i w Świętochłowicach: Bagna w Antoniowie, Źródliska w Zakawiu, Młaki nad Pogorią I, Pogoria II, Torfowisko Bory Śródleśne Łąki w Starych Maczkach, Płone Bagno, Stawy na Tysiącleciu, Staw Grunfeld, Remiza Leśna Bucze, Mały Lasek, Paprocany, Staw Foryśka; 7 obszarów przyrodniczo-krajobrazowych położonych na granicy kilku miast: Wzgórza Gołonoskie, „Źródła Kłodnicy”, „Szopienice-Borki”, „Żabie Doły”, „Uroczysko Buczyna”, Dobra Wilkoszyn, Przełajka. W toku analizy stwierdzono, że większość ustaleń strategicznych ma obojętny dla środowiska charakter, ale projektowanie zadań wymaga starannego przygotowania, aby nie dopuścić do ich negatywnego oddziaływania na środowisko. Priorytet A: zarządzanie i pozycja Metropolii „Silesia” Kierunki i działania w tym priorytecie zmierzają do poprawy rozwoju społecznego i ekonomicznego i umożliwią stworzenie nowych relacji współpracy między mieszkańcami sąsiednich gmin – nie oddziałują na stan jakości środowiska. Priorytet B: gospodarka, nauka, kultura Priorytet B zawiera rozwiązania dla bardzo szerokiej grupy przedsięwzięć, od rozwiązań gospodarczych mających na celu unowocześnienie tradycyjnego przemysłu ciężkiego, zwiększenie dostępności do internetu, wzmocnienie powiązań między nauką a przemysłem w wyniku dostosowania nauki do potrzeb przemysłu, wprowadzenia rozwiązań innowacyjnych, do kierunków związanych z przygotowaniem terenu pod działalność produkcyjną. Realizacja priorytetu będzie korzystnie oddziaływać na środowisko, w tym na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych. Priorytet C: transport i komunikacja Zakłada z jednej strony możliwość usprawnienia systemów komunikacyjnych, które spowodują, że wielkość emisji do środowiska będzie mniejsza niż obecnie, ale jednocześnie powstaną nowe źródła emisji, wymagające wyjątkowo starannego przygotowania, aby uwzględnić potrzeby ochrony wszystkich domen środowiska. 99 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Priorytet D: środowisko Obejmuje działania w odniesieniu do wielu domen środowiska i zarządzania jego zasobami. Są nimi: poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych; ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza; poprawa klimatu akustycznego; ochrona powierzchni ziemi; koordynacja działań administracyjnych i edukacyjnych; zintegrowana gospodarka odpadami komunalnymi. Priorytet E: warunki zamieszkania i usługi społeczne Zakłada tworzenie i kształtowanie przestrzeni publicznych i miejskich, racjonalną politykę mieszkaniową, tworzenie i kształtowanie wspólnych obszarów rekreacyjnych, politykę zdrowotną, obywatelską. Ocena wpływu realizacji ustaleń strategicznych na poszczególne domeny środowiska przedstawia się następująco: Różnorodność biologiczna – Większość zadań planowanych do realizacji w Strategii nie będzie miała wpływu na różnorodność biologiczną, czyli utratę siedlisk w wyniku rozbudowy miast, wymieranie gatunków oraz zmniejszenie zróżnicowania genowego w populacjach. Wpływ na ludzi – Wszystkie analizowane kierunki działania mają za zadanie podnieść warunki życia i pracy mieszkańców. Miejsca wyboru tras komunikacyjnych takich jak budowa dróg i linii kolejowych będących przedsięwzięciami zawsze znacząco oddziaływającymi na środowisko będą decydować o wielkości wpływu na środowisko, a przede wszystkim na ludzi. Wpływ na zwierzęta – Wpływ na rośliny – Realizacja ustaleń Strategii z jednej strony przyniesie efekty pozytywne w postaci zwiększenia powierzchni zagospodarowanych zielenią, w wyniku prowadzenia rekultywacji przyrodniczej terenów zdegradowanych przez przemysł i zamykanych składowisk odpadów komunalnych, a z drugiej strony spowoduje trwałe zajęcie terenu pod budowę nowych szlaków komunikacyjnych takich jak drogi i linie kolejowe. Strategia nie będzie mieć wpływu na obiekty przyrodnicze podlegające ochronie na podstawie Ustawy o ochronie przyrody. Projektowane do realizacji przedsięwzięcia nie będą powodowały istotnego oddziaływania na zwierzęta wolno żyjące pod warunkiem starannego wyboru tras komunikacyjnych i uwzględnienia rozwiązań dla migracji zwierząt Wpływ na – Większość kierunków działań ujętych w Strategii jest obojętna zanieczyszczenie dla środowiska wodnego. Realizacja przedsięwzięć wód drogowych, kolejowych i instalacji utylizacji odpadów będzie 100 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. źródłem emisji ścieków, które wymagać będą oczyszczania, tak aby nie spowodować pogorszenia jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Działania przewidziane dla ochrony wód polegają na koordynacji i promowaniu przedsięwzięć podejmowanych przez miasta w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych i Strategii Spójności. Wpływ na – Większość kierunków działań Strategii ma niewielki wpływ na zanieczyszczenie jakość powietrza. Dzięki działaniom związanym ze powietrza zwiększeniem sprawności systemów energetycznych możliwa jest poprawa jakości powietrza w sezonie zimowym. Mieszkalne obiekty budowlane mają posiadać nowoczesne systemy izolacji termicznej. Planowane jest promowanie energooszczędnych rozwiązań ciepłowniczych i rozwiązań opartych na źródłach odnawialnych. Poprawie jakości powietrza powinny służyć przedsięwzięcia porządkujące komunikację i zmierzające do przeniesienia ruchu tranzytowego poza centralne części miast. Źródłem zorganizowanej emisji zanieczyszczeń powietrza będą przedsięwzięcia z budową zakładu unieszkodliwiania i odzysku odpadów komunalnych, ale instalacje te doposażone zostaną w wysoko sprawne układy oczyszczania. Wpływ na powierzchnię ziemi – W Strategii nie zakłada się przeznaczenia nowych terenów czystych ekologicznie na działalność przemysłową. Zajęcie nowego terenu może jednak nastąpić w przypadku budowy dróg i linii kolejowych. Pozytywne dla środowiska efekty mogą wystąpić w związku z realizacją przywrócenia terenów przemysłowych do swoich pierwotnych funkcji po odpowiedniej rekultywacji. Wpływ na krajobraz – Realizacja celów i kierunków działań Strategii spowoduje zmianę krajobrazu wynikającą z budowy nowych dużych obiektów użyteczności publicznej i w związku z budową dróg i linii kolejowych. Nowe obiekty mogą niekorzystnie zmieniać walory wolnych przestrzeni poprzez ich trwałe przecięcie liniami dróg lub kolei, ale mogą również podnieść walory metropolii, nadając nowoczesny charakter. Wpływ na klimat – Skala przedsięwzięć do zrealizowania w ramach Strategii jest względnie mała, aby w sposób znaczący wpłynęła na klimat globalny. Mogą jednak wystąpić oddziaływania zmieniające lokalny mikroklimat z powodu zmiany warunków przewietrzania miast. Wpływ na zasoby – W Strategii nie przewiduje się bezpośrednich działań naturalne związanych z poborem zasobów naturalnych. Wpływ na zabytki – Cele i kierunki działań Strategii nie będą oddziaływać na 101 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. zabytki. Zadania związane z ewentualną odbudową obiektów zabytkowych realizowane są w ramach zadań własnych miast. Wpływ na dobra materialne – Zadaniem Strategii jest poprawa warunków życia mieszkańców Metropolii, m.in. przez podniesienie wartości dóbr materialnych w miastach. Wszystkie projektowane działania mają za zadanie podnosić wartość materialną obiektów budowlanych, tworzyć nowe możliwości pracy i życia dla mieszkańców Metropolii „Silesia”. Działania kluczowe: to wykaz przedsięwzięć planowanych do realizacji jako najważniejszych spośród tych, które zaplanowano w ramach Strategii. Są nimi działania związane z budową obiektów użyteczności publicznej, opracowaniem programów gospodarczych i społecznych, opracowaniem studium transportowokomunikacyjnego, budową szybkiej kolei, trasy średnicowej, infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej. Dla tej części zadań przeprowadzono strategiczną ocenę oddziaływania. Wnioski z oceny są tożsame z wnioskami zaprezentowanymi dla priorytetów, celów i kierunków strategii. Oddziaływania istotne Strategia przewiduje realizację przedsięwzięć, które będą skutkowały zlokalizowaniem na terenie Metropolii „Silesia” instalacji zawsze znacząco oddziaływających na środowisko. Są nimi: – w ramach Priorytetu C – transport i komunikacja: C05/1 rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych, C05/2 rozwój powiązań kolejowych, lotniczych i wodnych; – w ramach Priorytetu D – środowisko - C08/1 stworzenie metropolitalnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Dla tych przedsięwzięć dokonano uszczegółowionej prognozy wpływu na środowisko i ustalono warunki, które należy spełnić, aby inwestycje mogły zostać bezpiecznie zlokalizowane na terenie Metropolii „Silesia”. Odnośnie do Priorytetu C: na etapie planowania przedsięwzięcia wybór trasy przebiegu drogi lub linii kolejowej jest kluczowym momentem ochrony środowiska. Przebiegi tras linii kolejowych i dróg powinny być lokalizowane według kryteriów określających minimum narażenia ludzi na hałas i nienaruszania warunków ochrony obiektów poddanych ochronie na podstawie Ustawy o ochronie przyrody. Dla każdej trasy powinny być rozważane lokalizacje alternatywne. Te warunki dotyczą zarówno fazy planowania, jak i budowy i eksploatacji planowanych obiektów. W fazie planowania szczególną uwagę należy zwrócić na: projektowanie nawierzchni i prędkości ruchu ze względu na możliwość ograniczenia hałasu i emisji innych zanieczyszczeń, oczyszczanie wód opadowych w osadnikach i odolejaczach, potrzebę budowy ekranów akustycznych, w wybranych miejscach przy obiektach podlegających ochronie, tworzenie obszaru ograniczonego użytkowania w miejscach, gdzie należałoby dokonać poprawy izolacyjności akustycznej budynków, 102 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. rozważenie alternatywnych rozwiązań odnośnie do komunikacji publicznej. W fazie realizacji przedsięwzięcia należy zwrócić uwagę na potrzebę wyprzedzającej inwentaryzacji przyrody i ewentualne przeniesienia cennych obiektów, właściwe gospodarowanie gruntem usuwanym z terenu budowy, organizację pracy tak, aby w miarę możliwości ograniczyć oddziaływanie do terenu budowy. Dla fazy eksploatacji tych obiektów należy przewidzieć właściwe sterowanie ruchem poprzez zmienne dopuszczalne prędkości przejazdu zależne od pory dnia. Zaniechanie realizacji: w rozważaniach o możliwych oddziaływaniach na środowisko przebadano także alternatywę polegającą na niepodejmowaniu realizacji omawianych działań. Z porównania prawdopodobnych (możliwych) negatywnych dla środowiska skutków realizacji i zaniechania wynika, że dla środowiska bardziej niekorzystne jest zaniechanie budowy nowych linii komunikacyjnych (kolejowych) i dróg. Negatywne efekty zaniechania będą wynikały nie tylko ze zwiększenia zanieczyszczenia powietrza, zwiększenia hałasu, zwiększenia częstości wypadków i katastrof drogowych, zmniejszenia średniej prędkości podróży – zwiększenia czasu niezbędnego do przejazdu wybranej trasy. Zaniechanie będzie skutkowało malejącą atrakcyjnością i konkurencyjnością gospodarczą Metropolii i będzie hamowało jej rozwój. Proponowane rozwiązania alternatywne: dotyczą one w głównej mierze organizacji i zarządzania realizacją strategii, a w szczególności: koordynacji działań, możliwości wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięć, które mogą być podjęte w związku z priorytetami i zamierzonymi celami, możliwości sterowania poprzez działania oddziałujące na popyt, korekty kierunków działań, harmonogramu realizacji zadań lub kolejności działań. Odnośnie do priorytetu D: etap planowania metropolitarnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, w tym budowa instalacji spalania odpadów w celu odzysku energii lub unieszkodliwiania, obejmuje wybór systemu, instalacji i technologii. W ich skład mogą wejść instalacje zawsze znacząco oddziaływające na środowisko, ale to nie znaczy, że mogą one pogorszyć stan jakości środowiska. Instalacje takie mają ustalone bardzo ostre standardy emisji do powietrza oraz szczególne wymagania dla zabezpieczenia podłoża przed możliwością infiltracji zanieczyszczeń do wód podziemnych w miejscach gromadzenia odpadów. Planowanie tych instalacji powinno się odbywać przy zastosowaniu kryteriów dla najlepszych, dostępnych technik i technologii oraz racjonalizacji systemów logistycznych – zbiórki i dostaw odpadów do zakładów utylizacji. Na etapie wykonania przedsięwzięć mogą wystąpić oddziaływania związane z użyciem maszyn, usuwaniem gruntu i wykopami. Nie będą one istotnie inne od oddziaływań występujących na budowach. Na etapie eksploatacji mogą wystąpić oddziaływania na grunty i wody w miejscach magazynowania odpadów. Te miejsca powinny być z tego powodu właściwie izolowane. Odcieki powinny być poddawane oczyszczeniu. 103 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Zaniechanie realizacji: zaniechanie działań związanych z budową systemu gospodarki odpadami komunalnymi opóźni rozwój cywilizacyjny Metropolii „Silesia” i spowoduje znaczny wzrost zanieczyszczenia środowiska na jej terenie w wyniku: możliwego do przewidzenia wzrostu powierzchni składowisk odpadów komunalnych będących źródłem emisji metanu i degradujących powierzchnię ziemi, niezmienionego nastawienia i poziomu świadomości, a tym samym niekontrolowanego usuwania odpadów do środowiska, spalania odpadów w paleniskach domowych itp. Efektem negatywnym będzie także niewykonanie zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego, przepisów polskich i Polityki Ekologicznej, negatywny wpływ na wizerunek Metropolii oraz pogorszenie jej atrakcyjności i konkurencyjności gospodarczej. Proponowane rozwiązania alternatywne: dotyczą one zmiany funkcji zakładu utylizacji z termicznej utylizacji na zakład unieszkodliwiania odpadów w celu odzysku energii oraz odpowiednie przyporządkowanie tej zmianie technologii przygotowania odpadów do utylizacji. Zaproponowano rozważenie możliwości wydzielenia części odpadów podlegających degradacji biologicznej i wytwarzanie kompostu. 104 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. WDRAŻANIE I MONITORING 105 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. 7. WDRAŻANIE I MONITORING STRATEGII Dokument strategiczny jest podstawowym narzędziem zarządzania obszarami zurbanizowanymi. O jego skuteczności decyduje stopień i dynamika wdrażania przyjętych ustaleń strategicznych. Narzędziem służącym do oceny tych procesów i zmian – a docelowo stopnia osiągnięcia zdefiniowanej wizji rozwoju – jest okresowy monitoring przeprowadzany w oparciu o wskaźniki dostosowane do specyfiki badanego przedmiotu. 7.1. Wdrażanie ustaleń strategicznych Podmioty odpowiedzialne za wdrażanie niniejszej Strategii to przede wszystkim: samorządy poszczególnych miast GZM i samorząd województwa, jednostki budżetowe podległe samorządom poszczególnych miast, związki i stowarzyszenia, w których uczestniczą miasta GZM, biuro GZM, a także: podmioty gospodarcze, wyższe uczelnie, jednostki naukowo-badawcze. Kluczowym elementem wdrażania ustaleń strategicznych jest alokacja środków na poszczególne działania. Podstawowymi źródłami finansowania dla przedmiotowej Strategii są: regionalne i sektorowe programy operacyjne, inne zagraniczne źródła finansowania (środki EOG), budżet województwa, budżet GZM, budżety poszczególnych miast wchodzących w skład GZM, środki funduszy rządowych: NFOŚiGW i WFOŚiGW, PFRON, kredyty i pożyczki (w miarę konieczności), inne dostępne źródła finansowania. Zakres ustaleń strategicznych, przyjętych do realizacji lub koordynowania przez GZM jest zróżnicowany i obejmuje działania inwestycyjne oraz nieinwestycyjne. Harmonogram wdrażania tych ustaleń z podziałem na horyzont czasowy krótkoterminowy (do 2015 r.) oraz długoterminowy (lata 2015 – 2025) przedstawiono w załączniku 4. 7.2. Monitoring wdrażania ustaleń strategicznych Monitoring przeprowadzany będzie w dwuletnich przedziałach czasowych, co pozwoli na uzyskanie informacji na temat: zachodzących procesów, tj. postępu lub regresu, skuteczności podejmowanych działań, 106 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. dokonania analiz porównawczych i tematycznych. Wnioski z monitoringu służyć mają m.in. wskazaniu konieczności podejmowania działań interwencyjnych dla osiągnięcia pożądanych celów oraz modyfikacji przyjętych ustaleń strategicznych dla zwiększenia ich efektywności. W szerszym ujęciu mogą służyć do porównywania poszczególnych miast z innymi miastami w kraju i za granicą. Dlatego też wiarygodność i czytelność monitoringu jest warunkowana ilością i jakością danych64 oraz właściwym doborem zestawu wskaźników, które pełnią rolę wspólnego mianownika między teorią a praktyką, przetwarzając dane w możliwie zobiektywizowane i uproszczone informacje w określonych kategoriach problemowych i przedziałach czasowych. Dane na potrzeby prowadzenia procesu monitoringu będą zbierane przede wszystkim w oparciu o zasoby urzędu statystycznego, ankiety rozsyłane do poszczególnych miast wchodzących w skład GZM i dostępne bazy danych. Szczegółowy wykaz instytucji, które będą stanowić źródła danych w procesie wdrażania ustaleń strategicznych, zaprezentowano w tabeli 3. Ze względu na największą dostępność danych statystycznych jako bazowy dla niniejszej Strategii ustalono rok 2007 (w przypadku braku danych zostaną wzięte pod uwagę inne lata). Monitorowanie procesu wdrażania Strategii odbywać się będzie w okresach dwuletnich. W procesie monitorowania zestawienia statystyczne obejmować będą dane jednostkowe zebrane dla wszystkich miast wchodzących w skład GZM oraz dane zbiorcze dla całego obszaru Metropolii „Silesia”. Raporty monitorujące strategię zawierać będą analizę statystyczną oraz wynikające z niej wnioski, na podstawie których dokonywana będzie ocena uzyskanych wyników w zestawieniu z założonymi celami strategicznymi. W przypadku rozbieżności pozwoli to na skorygowanie działań. W miarę dostępności danych wnioski z analizy statystycznej procesu wdrażania Strategii odnoszone będą również do aktualnej sytuacji społeczno-politycznej w kraju, a wyniki analizy porównywane do dynamizmu rozwoju wybranych metropolii i dużych ośrodków miejskich – krajowych i zagranicznych. Wszystkie raporty publikowane będą na stronach internetowych biura GZM. Sformułowane grupy wskaźników odpowiadają przyjętym obszarom strategicznym (tj. priorytetom: A, B, C, D, E). W związku z tym, że niektóre zagadnienia w ramach poszczególnych priorytetów zazębiają się z innymi priorytetami, niektóre wyznaczone wskaźniki mają zastosowanie dla mierzenia stanu jakościowego i ilościowego w dwóch lub więcej priorytetach. Wskaźniki do monitorowania zmian wizerunku Metropolii „Silesia” jako atrakcyjnego miejsca pracy, zamieszkania i wypoczynku zostały ujęte w dokumencie pn. „Strategia promocyjna Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia””. 64 Do trudności związanych z konstruowaniem i praktycznym stosowaniem wskaźników należą przede wszystkim: brak regulacji prawnych narzucających obowiązek ich stosowania, ograniczony zakres zbieranych danych i nie zawsze skuteczny system ich aktualizacji, brak wypracowanego wspólnego podstawowego zestawu wskaźników związanych z obszarami zurbanizowanymi. 107 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Tabela 3 Zestaw wskaźników do monitorowania strategicznych dla Metropolii „Silesia” Lp. Nazwa wskaźnika 1 Liczba działań zrealizowanych w ramach Strategii Nakłady poniesione na realizację działań 2 strategicznych wdrażania ustaleń Jednostka Źródło danych szt. GZM PLN GZM CS_1 SILNA I KONKURENCYJNA METROPOLIA Liczba międzynarodowych imprez targowo3 wystawienniczych odbywających się na terenie Metropolii Liczba międzynarodowych imprez targowo4 wystawienniczych, w których uczestniczyły miasta GZM i/lub Metropolia Liczba imprez kulturalnych międzynarodowych 5 organizowanych w Metropolii Liczba imprez sportowych międzynarodowych 6 organizowanych w Metropolii Liczba rankingów krajowych i międzynarodowych 7 dotyczących obszarów metropolitalnych i dużych miast, do których przystąpiła Metropolia „Silesia” Liczba utworzonych struktur ds. rozwoju 8 gospodarczego i promowania atrakcyjności gospodarczej miast GZM Wielkość pozyskanych zewnętrznych środków 9 finansowych Środki budżetowe miast GZM przeznaczone na 10 realizację wspólnych inwestycji szt. Samorządy miast GZM GZM szt. Samorządy miast GZM GZM szt. szt. Samorządy miast GZM GZM Samorządy miast GZM GZM szt. GZM szt. GZM szt. Samorządy miast GZM GZM PLN Samorządy miast GZM CS_2 PROMOCJA I NOWY WIZERUNEK METROPOLII 11 Liczba działań zrealizowanych w ramach Strategii promocji szt. GZM CS_3 WYSOKA ATRAKCYJNOŚĆ I KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI Wielkość nakładów inwestycyjnych na rozwój infrastruktury medycznej i ochrony zdrowia PLN Samorządy miast GZM PLN Instytut Turystyki Sp. z o.o. PLN/mieszk. Urząd Statystyczny szt. Urząd Statystyczny szt. Samorządy miast GZM szt. Uczelnie wyższe PLN/mieszk. Samorządy miast GZM PLN JBR 20 Łóżka w szpitalach szt./10000 osób Urząd Statystyczny 21 Liczba turystów krajowych w Metropolii liczba osób 22 Liczba turystów zagranicznych w Metropolii liczba osób 23 Liczba osób korzystających z dóbr kultury (widzowie liczba osób Instytut Turystyki Sp. z o.o. Instytut Turystyki Sp. z o.o. Urząd Statystyczny 12 13 Wartość sprzedaży usług turystycznych 14 15 16 17 18 19 Wielkość nakładów miast GZM na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego Liczba miejsc noclegowych Liczba nowo wybudowanych i zmodernizowanych obiektów kultury o znaczeniu metropolitalnym Liczba kierunków studiów z wykładowym językiem obcym Wielkość nakładów miast GZM na kulturę fizyczną i sport Wartość projektów badawczych finansowanych z różnych źródeł wsparcia w przeliczeniu na jednego pracownika realizującego ten projekt w instytucji 108 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Lp. 24 25 26 27 28 Nazwa wskaźnika w teatrach, słuchacze w instytucjach muzycznych) Liczba studentów krajowych i zagranicznych studiujących na kierunkach z wykładowym językiem obcym Liczba ćwiczących w sekcjach klubów sportowych Liczba zgłoszonych wynalazków i udzielonych patentów Liczba zrealizowanych projektów badawczych Liczba staży zagranicznych/stypendiów w rozbiciu na studentów i doktorantów Jednostka Źródło danych liczba osób Uczelnie wyższe liczba osób Samorządy miast GZM szt. Urząd Statystyczny szt. JBR, MNiSW szt. MNiSW CS_4 SPRZYJAJĄCE WARUNKI DLA ROZWOJU GOSPODARCZEGO 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 Nakłady na inwestycje w górnictwie i kopalnictwie, PLN produkcji metali, produkcji wyrobów z metali Wysokość wydatków poniesionych na rozwój PLN infrastruktury informatycznej Wielkość nakładów poniesionych na oświatę PLN/mieszk. i wychowanie Kwota przyznanych stypendiów dla młodzieży PLN z podziałem na typy szkół Wielkość nakładów na świadczenia pomocy społecznej PLN Liczba obiektów dla rozwoju i działalności innowacyjnej szt. i gospodarki opartej na wiedzy Udział gospodarstw domowych z dostępem do % internetu Udział gospodarstw domowych z dostępem do % internetu z łączem szerokopasmowym Liczba utworzonych Publicznych Punktów Dostępu do szt. internetu (PIAP) Udział szkół wyposażonych w komputery z dostępem szt. do Internetu według poziomu kształcenia Liczba studentów liczba osób liczba Liczba studentów na 1000 mieszkańców osób/1000 mieszk. Liczba absolwentów studiów podyplomowych liczba osób i doktoranckich Wyniki testów kompetencyjnych – Wyniki egzaminu dojrzałości – Wykształcenie ludności w wieku 15 lat i więcej liczba osób Liczba osób niepełnosprawnych zatrudnionych liczba osób w jednostkach samorządowych Urząd Statystyczny Urząd Marszałkowski Samorządy miast GZM GZM Samorządy miast GZM Samorządy miast GZM Urząd Marszałkowski Urząd Marszałkowski Samorządy miast GZM Samorządy miast GZM Urząd Statystyczny Urząd Statystyczny Urząd Statystyczny Kuratorium Oświaty Kuratorium Oświaty Urząd Statystyczny Samorządy miast GZM PFRON CS_5 DOSTĘPNOŚĆ I OTWARTOŚĆ KOMUNIKACYJNA 46 47 48 49 50 51 Długość wybudowanych i wyremontowanych dróg i połączeń Liczba kierunków/linii obsługiwanych przez Linie Wysokich Prędkości Połączenie kolejowe z Międzynarodowym Portem Lotniczym „Katowice” w Pyrzowicach Przepustowość układu drogowego w miastach GZM wybranych dróg o najwyższym obciążeniu Liczba zrealizowanych lotów niesportowych z lotnisk lokalnych Liczba pasażerów korzystających z połączenia kolejowego z Międzynarodowym Portem Lotniczym km Zarządcy dróg Urząd Statystyczny szt. PKP szt. GZM – GZM liczba osób Jednostki zarządzające lotniskami liczba osób PKP PR 109 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Lp. Nazwa wskaźnika Jednostka Źródło danych „Katowice” w Pyrzowicach CS_6 ZWIĘKSZANIE UDZIAŁU TRANSPORTU PUBLICZNEGO W PRZEWOZACH PASAŻERSKICH 52 53 54 55 56 Długość wybudowanej/zmodernizowanej sieci tramwajowej Długość nowo wybudowanej/zmodernizowanej sieci kolejowej Liczba zmodernizowanych dworców kolejowych Długość sieci kolejowej w ramach Szybkiej Kolei Regionalnej Długość sieci drogowej objętej zarządem GZM 57 Liczba kart wydanych w ramach ŚKUP 58 Liczba podmiotów świadczących usługi w ramach ŚKUP 59 Liczba pasażerów korzystających z usług transportu publicznego 60 Liczba zmodernizowanych dworców kolejowych Liczba przystanków obsługiwanych w ramach Szybkiej Kolei Regionalnej Liczba zmodernizowanych/wybudowanych dworców 62 autobusowych dla ruchu krajowego i międzynarodowego 61 km km szt. km km szt. szt. liczba osób szt. km szt. Tramwaje Śląskie PKP GKW Samorządy miast GZM PKP PR Urząd Marszałkowski GZM Jednostka zarządzająca ŚKUP Jednostka zarządzająca ŚKUP KZK GOP MZK Tychy PKM Jaworzno PKP PR US PKP Samorządy miast GZM PKP PR Urząd Marszałkowski Samorządy miast GZM CS_7 WYSOKA JAKOŚĆ ŚRODOWISKA ORAZ RACJONALNE GOSPODAROWANIE JEGO ZASOBAMI 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 Nakłady miast GZM na rewitalizację cieków i zbiorników wodnych Długość cieków wodnych objętych programami rewitalizacji Liczba zbiorników wodnych objętych programami rewitalizacji Nakłady inwestycyjne miast GZM na rozwój infrastruktury technicznej dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych Procent powierzchni miast pokrytych mapami akustycznymi Nakłady inwestycyjne miast GZM związane z rekultywacją terenów zdegradowanych i zdewastowanych Liczba wdrożonych programów edukacyjnych i informacyjnych z zakresu ochrony środowiska Liczba opracowanych poradników ekologicznych Udział poszczególnych klas jakości wód w ciekach wodnych objętych badaniami monitoringowymi Udział ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków Ścieki komunalne i przemysłowe oczyszczane w stosunku do ścieków wymagających oczyszczenia Liczba budynków niebędących własnością miasta, 74 poddanych termomodernizacji z wykorzystaniem środków własnych i dostępnych źródeł pomocowych PLN Samorządy miast GZM km Samorządy miast GZM szt. Samorządy miast GZM PLN Samorządy miast GZM % Samorządy miast GZM PLN Samorządy miast GZM szt. Samorządy miast GZM szt. Samorządy miast GZM Urząd Statystyczny WIOŚ Urząd Statystyczny WIOŚ Urząd Statystyczny WIOŚ BGK, GFOŚiGW, WFOŚiGW, NFOŚiGW Marszałek Województwa % % % szt. 110 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Lp. Nazwa wskaźnika Liczba budynków będących własnością miasta, 75 poddanych termomodernizacji z wykorzystaniem środków własnych i dostępnych źródeł pomocowych Ilość zaoszczędzonej energii zużywanej na potrzeby 76 utrzymania miasta Udział energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych 77 w ogólnym bilansie energetycznym 78 Powierzchnia zrekultywowana i zrewitalizowana 79 Emisja CO2 do powietrza Jednostka Źródło danych szt. Samorządy miast GZM kWh Samorządy miast GZM % WIOS ha Mg/km 2 Samorządy miast GZM Urząd Statystyczny WIOŚ CS_8 ZINTEGROWANA GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI 80 81 82 83 84 85 Liczba obiektów unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów komunalnych Moc przerobowa zakładów zagospodarowania odpadów komunalnych Udział odpadów wyselekcjonowanych w ogólnej ilości odpadów komunalnych Ilość odpadów komunalnych poddanych procesom odzysku Ilość odpadów komunalnych poddanych procesom unieszkodliwienia poza składowaniem Liczba mieszkańców Metropolii objętych wspólnym systemem zagospodarowania odpadów komunalnych szt. Samorządy miast GZM tys. Mg/rok Samorządy miast GZM % Samorządy miast GZM tys. Mg Samorządy miast GZM tys. Mg Samorządy miast GZM tys. Mg Samorządy miast GZM CS_9 ZRÓWNOWAŻONA STRUKTURA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA METROPOLII 86 87 88 89 90 91 Nakłady inwestycyjne na remonty i modernizację obiektów pozostających w zasobach komunalnych Nakłady inwestycyjne na rewitalizację śródmieść Liczba mieszkań w zasobach komunalnych Liczba mieszkań dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych w zasobach komunalnych Powierzchnia zaadaptowanych terenów poprzemysłowych Powierzchnia terenów uzbrojonych pod budownictwo mieszkaniowe PLN Samorządy miast GZM PLN szt. Samorządy miast GZM Samorządy miast GZM szt. Samorządy miast GZM ha Samorządy miast GZM ha Samorządy miast GZM 92 Długość sieci ścieżek rowerowych km 93 Powierzchnia terenów zieleni miejskiej ha Samorządy miast GZM PTTK, ŚZGiP Urząd Statystyczny CS_10 ZABEZPIECZENIE POTRZEB SPOŁECZNYCH Nakłady inwestycyjne na rozwój baz Lotniczego Pogotowia Ratunkowego Liczba osób objętych programami profilaktyki 95 zdrowotnej 94 PLN Samorządy miast GZM liczba osób Samorządy miast GZM 96 Liczba placówek uniwersytetu trzeciego wieku szt. 97 Liczba placówek opieki paliatywno-hospicyjnej Liczba ośrodków pomocy społecznej i pracowników 98 socjalnych na mieszkańca Udział przestrzeni miejskiej wyposażonej w system 99 monitoringu wizyjnego Liczba środków transportu publicznego z systemem 100 monitoringu wizyjnego szt. Samorządy miast GZM uczelnie wyższe Samorządy miast GZM szt. Urząd Statystyczny % Samorządy miast GZM szt. KZK GOP, MZK Tychy PKM Jaworzno 111
