165919 Geografia turystyczna cz 2 podmiana.indd
advertisement
Barbara Steblik-Wlaźlak Lilianna Rzepka NOWA Podręcznik część 2 PODSTAWA PROGRAMOWA Turystyka. Tom IV Geografia turystyczna technik obsługi turystycznej kwalifikacja T.13 i T.14 Kształcimy zawodowo! Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne polecają publikacje do nauki zawodów: technik hotelarstwa i technik obsługi turystycznej przygotowane zgodnie z nową podstawą programową. Podręczniki Zeszyty ćwiczeń 165717 Barbara Cymańska-Garbowska Danuta Witrykus Grzegorz Wolak Podręcznik nowa część 2 podstawa programowa nowa Podręcznik część 2 podstawa programowa Barbara Steblik-Wlaźlak Lilianna Rzepka Iwona Michniewicz Maria Peć nowa Podręcznik podstawa część 3 programowa Hotelarstwo. Tom II Turystyka. Tom IV Turystyka. Tom V Organizacja pracy w hotelarstwie Geografia turystyczna Organizacja imprez i usług turystycznych Aleksandra Lewandowska technik hotelarstwa technik obsługi turystycznej technik obsługi turystycznej technik hotelarstwa kwalifikacja T.13 i T.14 kwalifikacja T.13, T.14 kwalifikacja T.12 Kwalifikacja T.14 Geografia turystyczna. Część 2 (REA) Kwalifikacja T.13 Organizacja imprez i usług turystycznych. Część 3 (REA) Testy i zadania praktyczne Egzamin zawodowy Egzamin zawodowy TECHNIK HOTELARSTWA TECHNIK OBSŁUGI TURYSTYCZNEJ Kwalifikacja T.12 Kwalifikacja T.12 Testy i zadania praktyczne. Egzamin zawodowy. Technik hotelarstwa Kwalifikacja T.12 Techniki pracy w hotelarstwie. Zeszyt ćwiczeń. Część 2 (REA) Kwalifikacja T.14 Kwalifikacja T.14 Testy i zadania praktyczne. Egzamin zawodowy. Technik obsługi turystycznej Kwalifikacja T.13 Obsługa turystyczna. Zeszyt ćwiczeń. Część 2 (REA) NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA PRAKTYCZNA NAUKA ZAWODU NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA Testy i zadania praktyczne Pracownia hotelarska Kwalifikacja Zeszyt ćwiczeń część 2 technik obsługi turystycznej Publikacje do praktycznej nauki zawodu NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA Testy egzaminacyjne nowa podstawa programowa Obsługa turystyczna Techniki pracy w hotelarstwie kwalifikacja T.12 Kwalifikacja T.11 Organizacja pracy w hotelarstwie. Część 2 (REA) Iwona Michniewicz Maria Peć Zeszyt ćwiczeń część 2 nowa podstawa programowa T.12 TECHNIK HOTELARSTWA Kwalifikacja T.12 Pracownia hotelarska. Technik hotelarstwa. Obsługa gości w obiekcie świadczącym usługi hotelarskie Te i inne publikacje do nauki zawodów: technik obsługi turystycznej i technik hotelarstwa (kwalifikacje T.13, T.14, T.11, T.12) można obejrzeć i kupić pod adresem sklep.wsip.pl z przyjemnością przedstawiamy Państwu fragmenty nowego podręcznika, spełniającego wszystkie wymagania nowej podstawy programowej kształcenia zawodowego. Jest to publikacja gwarantująca skuteczne przygotowanie do egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie, napisana językiem zrozumiałym dla ucznia i wzbogacona o atrakcyjny materiał ilustracyjny. Prawdziwa nowość, warta Państwa uwagi. 1 września 2012 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej rozpoczęło reformę szkolnictwa zawodowego, która wprowadziła nową klasyfikację zawodów oraz ich podział na kwalifikacje. Dla wszystkich wyodrębnionych zawodów przygotowano nowe podstawy programowe. Zmieniła się także formuła egzaminu zawodowego – wprowadzono egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie. Uczniowie, kończący naukę w zasadniczej szkole zawodowej i technikum oraz słuchacze szkół policealnych, po zdaniu egzaminów pisemnego i praktycznego otrzymują dyplom potwierdzający kwalifikacje w zawodzie. Aby umożliwić Państwu zapoznanie się z naszym podręcznikiem, prezentujemy wykaz zawartych w nim treści oraz fragmenty wybranych rozdziałów. Wierzymy, że przygotowana przez nas oferta umożliwi Państwu efektywną pracę oraz pomoże w skutecznym przygotowaniu uczniów i słuchaczy do egzaminu – zarówno w części pisemnej, jak i praktycznej. Zapraszamy do korzystania z naszego podręcznika. Z nami warto się uczyć! Artur Dzigański Szef Zespołu Szkolnictwa Zawodowego Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Branża turystyczno-hotelarska Szanowni Państwo, Kształcimy zawodowo! WSiP – skuteczne przygotowanie do egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie Publikacje: • zgodne z nową podstawą programową • z aprobatą MEN • opracowane w podziale na kwalifikacje • napisane przez specjalistów i nauczycieli praktyków • z dużą liczbą ćwiczeń, przykładów praktycznych, tabel i schematów • z wyróżnieniem najważniejszych treści, rysunkami i ilustracjami ułatwiającymi zapamiętywanie Barbara Steblik-Wlaźlak Lilianna Rzepka Turystyka. Tom IV Geografia turystyczna Podręcznik część 2 technik obsługi turystycznej kwalifikacja T.13 i T.14 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015 Wydanie I ISBN 978-83-02-15378-5 (część 2) ISBN 978-83-02-14826-2 całość Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Stanisław Grzybek (redaktor koordynator) Konsultacje: Marzena Brzezińska Redakcja językowa: Małgorzata Krygier Korekta językowa: Ewa Wojtyra Projekt graficzny okładki: Dominik Krajewski Fotoedycja: Agata Bażyńska Redakcja techniczna: Elżbieta Walczak Skład i łamanie: WMCsc Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel. 22 576 25 00 Infolinia: 801 220 555 www.wsip.pl Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie.Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl Polska Izba Książki 2 Spis treści SPIS TREŚCI Rozdział 1. Walory turystyczne wybranych krajów europejskich 9 1.1. Uwarunkowania przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki w Europie 10 1.1.1. Uwarunkowania przyrodnicze rozwoju turystyki 10 – Obszar i położenie 10 – Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni 12 – Warunki klimatyczne 15 – Wody 16 – Roślinność i świat zwierzęcy 20 1.1.2. Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki 22 1.2. Hiszpania – w rytmie flamenco cytrusy, corrida, fiesta, Gaudi 27 1.3. Portugalia – odkrywcy, plaże, wysokie fale, wino, flamingi 35 1.4. Francja – piękno zaklęte w dziełach kultury, modzie i sztuce kulinarnej 39 1.5. Włochy – zabytki, moda, sztuka, gondole, pizza, Wezuwiusz 50 1.6. Chorwacja – słońce, plaże i jeżowce 64 1.7. Grecja – ojczyzna Odyseusza i Zorby 69 1.8. Bułgaria – słońce, góry, dobra kuchnia i olejki różane 75 1.9. Austria – stara, dobra i naddunajska 81 1.10. Niemcy – perfekcja, muzyka klasyczna, świąteczne kiermasze 89 1.11. Belgia – państwo ze stolicą UE 103 1.12. Holandia – kraj tulipanów i wiatraków 107 1.13. Luksemburg – mały, ale luksusowy 110 1.14. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – herbata, królowa, mgła, Stonehenge, James Bond 112 1.15. Irlandia – Zielona Wyspa 121 1.16. Dania – mały kraj wielkich ludzi . 123 1.17. Norwegia – fiordy i surowe piękno 127 1.18. Szwecja – duży kraj jezior i wysepek 133 1.19. Finlandia – kraj tysięcy jezior 137 1.20. Litwa – bliska polskiej historii 142 1.21. Ukraina – zielone stepy i Morze Czarne 147 1.22. Rosja – balet, baśnie, matrioszki, zabytki, przestrzeń, Kolej Transsyberyjska, Gagarin 152 3 Spis treści 1.23. Słowacja – piękniejsza siostra Czech 1.24. Czechy – piwo, Złota Uliczka, Szwejk 1.25. Minikraje Europy 158 163 169 Rozdział 2. Walory turystyczne wybranych krajów azjatyckich 2.1. Uwarunkowania przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki w Azji 2.1.1. Uwarunkowania przyrodnicze rozwoju turystyki – Obszar i położenie – Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni – Warunki klimatyczne – Wody – Roślinność i świat zwierzęcy 2.1.2. Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki – Ludność 2.2. Turcja – dwa kontynenty, łaźnie, meczety, kebab 2.3. Chiny – państwo środka, kraj cesarzy i Wielkiego Muru 2.4. Japonia – Kraj Kwitnącej Wiśni 2.5. Malezja – Azja w miniaturze 2.6. Indie – bogactwo Orientu, bieda codzienności 175 176 176 176 176 179 181 183 184 184 190 195 201 206 209 Rozdział 3. Walory turystyczne wybranych krajów afrykańskich 213 3.1. Uwarunkowania przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki na kontynencie afrykańskim 3.1.1. Uwarunkowania przyrodnicze rozwoju turystyki – Obszar i położenie – Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni – Klimat – Wody – Roślinność i świat zwierzęcy 3.1.2. Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki – Ludność 3.2. Egipt – Nil, piramidy i wielbłądy 3.3. Kenia – kraina dzikich zwierząt 3.4. Tunezja – egzotyka Orientu i bliskość Europy 4 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 214 214 214 215 217 217 219 220 220 223 229 232 Spis treści Rozdział 4. Walory turystyczne wybranych krajów Ameryki Północnej i Środkowej 235 4.1. Uwarunkowania przyrodnicze oraz pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki w Ameryce Północnej i Środkowej 4.1.1. Uwarunkowania przyrodnicze rozwoju turystyki – Obszar i położenie – Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni – Klimat – Wody – Roślinność i świat zwierzęcy 4.1.2. Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki 4.2. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (USA) – supercywilizacja i dzika natura 4.3. Meksyk – piramidy Azteków, sombrero, mariachi, Acapulko 4.4. Kuba – „Wyspa jak wulkan gorąca”, „Wyspa Wolności”, „Perła Antyli” i kraina cygar 236 237 237 239 240 241 242 243 246 260 265 Rozdział 5. Walory turystyczne wybranych krajów Ameryki Południowej 5.1. Uwarunkowania przyrodnicze oraz pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki w Ameryce Południowej 5.1.1. Uwarunkowania przyrodnicze rozwoju turystyki – Obszar i położenie – Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni – Klimat – Wody – Roślinność i świat zwierzęcy 5.1.2. Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki 5.2. Brazylia – w rytmie samby 5.3. Boliwia – Titicaca, najwyżej położona stolica świata, solna pustynia, meloniki 5.4. Peru – kraina tajemniczych Inków 269 270 270 270 271 273 273 275 276 278 282 286 Rozdział 6. Walory turystyczne wybranych krajów Australii i Oceanii 6.1. Walory turystyczne Australii i Oceanii 6.2. Australia – eukaliptusy, kangury, koala, kraina Aborygenów 6.3. Nowa Zelandia – Kraj Długiej Białej Chmury 293 294 295 300 5 Spis treści Rozdział 7. Walory turystyczne Antarktyki 7.1. Charakterystyka kontynentu 7.2. Antarktyda – biały kontynent siedmiu biegunów Rozdział 8. Zagospodarowanie turystyczne 8.1. Atrakcyjność turystyczna 8.2. Elementy zagospodarowania turystycznego 8.2.1. Baza komunikacyjna 8.2.2. Baza noclegowa 8.2.3. Baza żywieniowa 8.2.4. Baza towarzysząca (uzupełniająca) – System informacji turystycznej – Kąpieliska – Kolejki linowe i wyciągi narciarskie – Wyciągi narciarskie – Szlaki turystyczne – Parki rozrywki – Urządzenia dla dzieci 8.3. Zagospodarowanie turystyczne obszarów o różnej lokalizacji i przeznaczeniu – Turystyczne jednostki przestrzenne – Zagospodarowanie turystyczne strefy nadmorskiej – Ośrodki żeglarskie – Zagospodarowanie obszarów górskich – Zagospodarowanie turystyczne uzdrowisk – Zagospodarowanie terenów atrakcyjnych przyrodniczo oraz obszarów chronionych – Chłonność i pojemność turystyczna Źródła informacji 6 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 303 304 305 307 308 312 313 337 341 345 346 353 355 356 357 359 360 362 362 363 366 367 368 371 373 376 Wstęp Podręcznik Geografia turystyczna. Część 2, opracowany zgodnie z nową podstawą programową, przeznaczony jest dla osób kształcących się w zawodzie technik obsługi turystycznej 422103. Część 2. opracowania uwzględnia następujące efekty kształcenia: 1. efekty kształcenia wspólne dla zawodów w ramach obszaru turystyczno-gastronomicznego, stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodzie lub grupie zawodów PKZ(T.g): Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodzie technik obsługi turystycznej 2. efekty kształcenia właściwe dla kwalifikacji wyodrębnionych w zawodzie technik obsługi turystycznej: • kwalifikacja T.13. Planowanie i kalkulacja kosztów imprez i usług turystycznych: – T.13.1(1) wykorzystuje wiedzę z zakresu geografii turystycznej Polski i świata; – T.13.1.(2) korzysta z map geograficznych i innych źródeł informacji; • kwalifikacja T.14. Prowadzenie informacji turystycznej oraz sprzedaż usług turystycznych: – T.14.1.(3) określa walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne i dostępność komunikacyjną Polski oraz wybranych regionów świata; – T.14.1.(4) korzysta ze źródeł informacji geograficznej i turystycznej. Tematyka obszernego rozdziału pierwszego dotyczy walorów turystycznych ponad dwudziestu krajów europejskich. Rozdziały drugi i trzeci prezentują uwarunkowania przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki w Azji oraz w Afryce. Rozdziały czwarty i piąty omawiają walory turystyczne wybranych krajów kontynentów Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej. Informacje na temat czynników sprzyjających rozwojowi turystyki w Australii, Oceanii oraz na Antarktyce zostały zamieszczone odpowiednio w szóstej i siódmej części podręcznika. 7 Wstęp Ostatni, ósmy rozdział dotyczy zagospodarowania turystycznego niezwykle istotnego dla tworzenia atrakcyjności turystycznej określonego miejsca. „Chcesz wiedzieć więcej?” to hasło, którym opatrzono ciekawostki mające wzbogacić wiedzę czytelników. Zapamiętaniu najważniejszych wiadomości służy układ tekstu, pomocne są także fotografie ilustrujące przekazywane treści. Powtórzenie treści kształcenia ułatwią pytania i ćwiczenia o zróżnicowanym stopniu trudności, podane na końcu każdego rozdziału. Do opracowania materiałów zawartych w podręczniku posłużyła literatura przedmiotu, której zestaw znajduje się na końcu książki. Dziękujemy wszystkim osobom za udostępnienie fotografii, które zamieszczono w podręczniku. Autorki 8 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Rozdział Rozdział 1 Rozdział 1. 1. Walory turystyczne wybranych krajów europejskich GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 9 Rozdział 1. 1.1. 1.1.1. WystÚpujÈce niemal we wszystkich wspóïczesnych jÚzykach Ăwiata sïowo Europa zostaïo przejÚte zbjÚzyka greckiego (Europe), gïównie za poĂrednictwem ïaciny (Europa). Jego pochodzenie nie jest jasne. ByÊ moĝe nazwa wywodzi siÚ zbgreckiego europos – „ïagodnie wznoszÈcy siÚ”, asyryjskiego ereb – „zachód” lub semickiego sïowa oznaczajÈcego „ciemny”1. Subkontynent – lÈd obduĝej powierzchni, stanowiÈcy zwartÈ caïoĂÊ, wyróĝniany dziÚki pewnej odmiennoĂci czynników przyrodniczych (np. budowa geologiczna, bariery naturalne) ibpozaprzyrodniczych (np. polityczne, ekonomiczne, kulturowe, spoïeczne). WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE I POZAPRZYRODNICZE ROZWOJU TURYSTYKI W EUROPIE UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE ROZWOJU TURYSTYKI Obszar i położenie Określenie „Europa” odnosi się do części świata położonej na półkuli północnej oraz na pograniczu półkul wschodniej i zachodniej, która wraz z Azją tworzy zwarty obszar (kontynent) nazywany Eurazją. W literaturze geograficznej jest przedstawiana jako największy i najbardziej na zachód wysunięty półwysep Eurazji. Używanie terminu „kontynent europejski” z geograficznego punktu widzenia nie jest właściwe, ma jednak swoje uzasadnienie w odrębności historyczno-kulturowo-politycznej Europy. Zgodnie z kryterium geograficznym Europę, jako część Eurazji, określa się mianem subkontynentu. Wiele kontrowersji wzbudza również przebieg granic Europy. Linia podziału Eurazji na Europę i Azję ma charakter umowny – w dużym przybliżeniu łączy ona Morze Czarne i Morze Karskie. Zgodna z ustaleniami Międzynarodowej Unii Geograficznej jest polska interpretacja – Europa ma naturalne granice morskie na północy, zachodzie i południu. 1 10 L. Leciejewicz, Nowa postać świata: narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 9-10. GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Rozdział 1. Chcesz wiedzieć więcej? Międzynarodowa Unia Geograficzna – MUG (ang. International Geographical Union – IGU, fr. Union Géographique Internationale – UGI). Organizacja naukowa (utworzona w 1922 r. w Brukseli) mająca na celu wspieranie badania problemów geograficznych, koordynację badań geograficznych, promowanie dyskusji naukowych oraz publikacji wyników badawczych. Polska jest członkiem Międzynarodowej Unii Geograficznej od 19252 r. Skrajne punkty Europy (bez uwzględnienia wysp): • północ – przylądek Nordkinn (71º08’ N), • południe – przylądek Marroqui (35º58’ N), • zachód – przylądek Roca (9º27’ W), • wschód – ujście rzeki Bajdaraty (68º14’ E)3. Powszechnie uznaje się, że Europa rozciąga się od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie do gór Uralu na wschodzie (wersja przyjęta w Polsce zakłada, iż stanowią one część kontynentu) oraz od Oceanu Arktycznego na północy do Morza Śródziemnego i Morza Czarnego na południu. Największy problem stanowi wyznaczenie granicy Europy na południowym wschodzie. Polscy naukowcy, w ślad za ustaleniami MUG, uważają, iż granica ta biegnie obniżeniem Kumsko-Manyckim. W innych krajach uwzględnia się kilka odmiennych wersji przebiegu tej granicy. Przedmiotem dyskusji jest także granica na Morzu Egejskim – w Polsce przeważa stanowisko, że przebiega ona środkiem Morza Egejskiego (część wysp Grecji leży w Azji). RozciÈgïoĂÊ równoleĝnikowa Europy: 5600 km (79°). RozciÈgïoĂÊ poïudnikowa Europy: 4200 km (35°). DïugoĂÊ wybrzeĝy Europy: 38 tys. km. Przebieg granicy Europa – Azja kształtuje się następująco: Ural traktowany jest w całości jako europejski, następnie granica biegnie wzdłuż rzeki Ural, przez Nizinę Nadkaspijską, północnymi podnóżami Kaukazu, zaliczanego w całości do Azji. Od Kaukazu granica Azji z Europą ciągnie się na zachód do Morza Azowskiego i przecina Morze Czarne w naturalnych przewężeniach – cieśninach: Bosfor i Dardanele. 2 3 Komitet Narodowy ds. Współpracy z Międzynarodową Unią Geograficzną, www.instytucja.pan.pl. Tablice geograficzne, red. W. Mizerski, i J. Żukowski, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 2004, s. 81. 11 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Na południu Europę od Afryki oddziela Morze Śródziemne, którego zachodni kraniec stanowi Cieśnina Gibraltarska, łącząca je z Oceanem Atlantyckim4. Wyspy geograficznie naleĝÈce do Azji to m.in.: Cypr, Rodos, Lesbos ibSporady. Cyklady zaliczane sÈ do wysp europejskich. Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni Powierzchnia Europy wynosi 10,5 mln km² (5,96 mln km² bez europejskiej części Rosji). Stanowi to około 2,1% całej powierzchni kuli ziemskiej (około 7,1% powierzchni lądów). Największy i najbardziej na zachód wysunięty półwysep Eurazji zajmuje obszar odpowiadający 1/5 jej powierzchni i cechuje się dość nieregularnym kształtem. Długość linii brzegowej tej najbardziej rozczłonkowanej części świata wynosi w przybliżeniu 38 tys. km (bez linii brzegowej wysp). Około 25% powierzchni kontynentu stanowią półwyspy, a 7,5% – wyspy. Europę z racji jej półwyspowego charakteru otacza wiele mórz i zatok, stanowiących części Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Arktycznego, co ma niebagatelne znaczenie dla rozwoju turystyki5. Wybrzeĝe Morza Czarnego (Ukraina). Fot. Lilianna Rzepka Wybrane morza ibzatoki otaczajÈce EuropÚ: • Morze Karskie, • Morze Barentsa, • Morze Biaïe, • Morze Norweskie, • Morze Póïnocne, • Morze Irlandzkie, • Zatoka Biskajska, • Morze Baïtyckie, • Morze ¥ródziemne (zbktórego wydziela siÚ kilka mniejszych mórz ibzatok), • Morze Czarne. Największe półwyspy Europy (wartości liczbowe mają charakter orientacyjny): • Półwysep Skandynawski (800 tys. km²), • Półwysep Iberyjski (580 tys. km²), • Półwysep Bałkański (500 tys. km²), • Półwysep Apeniński (150 tys. km²), • Półwysep Kolski (120 tys. km²). 4 5 12 Geografia regionalna świata, red. J. Makowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 13. Przeglądowy atlas świata. Europa, cz. 1, red. R. Mundel i J. Groch, Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 2000, s. 41-44. GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Rozdział 1. Największe wyspy Europy: • Wielka Brytania (219 tys. km²), • Islandia (103 tys. km²), • Irlandia (85 tys. km²). Wybrzeża Europy mają zróżnicowany charakter – spotkać tu można wiele ich typów wymienianych w literaturze geograficznej. Na północy występują głównie wybrzeża fiordowe (zachodnie wybrzeże Półwyspu Skandynawskiego), fierdowe (bałtyckie wybrzeże Szwecji), szkierowe (w Finlandii i Szwecji), a także często wybrzeża akumulacyjne (Holandia, Niemcy, Dania). W południowej części Europy najczęściej spotyka się wybrzeża typu dalmatyńskiego, a w zachodniej i południowo-zachodniej – riasowego. Nad Morzem Czarnym występuje typ wybrzeża określany jako wybrzeże limanowe. Poza wymienionymi wyróżnia się także wybrzeże klifowe (m.in. na Bałtyku). Wybrzeĝe wyspy Korfu. Fot. Paweï Ryszka Ukształtowanie terenu Europy nierozerwalnie związane jest z jego budową geologiczną, w której wyróżnia się następujące jednostki: platformę wschodnioeuropejską, paleozoiczną platformę zachodniej i środkowej Europy oraz fałdową strukturę alpidów. W ukształtowaniu pionowym przeważają niziny – obszary położone poniżej 300 m n.p.m. zajmują 72,6% powierzchni. Jedynie 5,1% obszaru leży na wysokości wyższej niż 1000 m n.p.m.6. Cechą charakterystyczną ukształtowania terenu Europy jest wyraźna kontrastowość w rzeźbie między jej częściami zachodnią i wschodnią. Część zachodnią cechuje duża zmienność ukształtowania powierzchni na niewielkiej przestrzeni (pasma górskie i niziny ułożone sa naprzemianlegle od północy ku południowi), natomiast część wschodnia ma ra- 6 Tamże, s. 89. 13 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH czej jednostajną powierzchnię7. Przykłady terenów nizinnych stanowią Niż Środkowoeuropejski (z wchodzącymi w jego skład mniejszymi jednostkami), Niż Wschodnioeuropejski, Nizina Wołoska, Nizina Padańska, Wielka Nizina Węgierska i inne. Tereny te cechuje występowanie form krajobrazu polodowcowego, do których zalicza się m.in. moreny denne i czołowe, kemy, ozy oraz zbiorniki wodne pochodzenia lodowcowego. Przykłady obszarów wyKrajobraz alpejski (Austria). Fot. Lilianna Rzepka żynnych i gór zbudowanych ze starszych skał stanowią Góry Skandynawskie, Masyw Centralny, Góry Świętokrzyskie, Sudety, Ardeny, Harz oraz Ural. Pasma górskie zbudowane z młodych skał to m.in.: Góry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Karpaty, Góry Dynarskie. Góry Riïa (Buïgaria). Fot. Mateusz Rogowski Najniĝszym punktem Europy jest depresja Niziny Nadkaspijskiej (28 m p.p.m.). Najwyĝszym szczytem Europy jest Mont Blanc (4807 m n.p.m.). ¥rednia wysokoĂÊ terenu: 292 m n.p.m. Krajobraz górski Sïowenii. Fot. Krzysztof Wakor W Polsce, która przyjęłą koncepcję przebiegu granic Europy ustanowioną przez MUG, za najwyżej położony punkt Europy uznaje się szczyt Mont Blanc (4807 m n.p.m. – Alpy). W literaturze geograficznej można jednak spotkać się z innymi ustaleniami. Według nich najwyższym szczytem Europy jest Elbrus (5642 m n.p.m. – Kaukaz). 7 14 Karpaty. Tatry Zachodnie. Fot. Grzegorz ¥leziak J. Mityk, Geografia fizyczna części świata, PWN, Warszawa 1979, s. 25. GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Rozdział 1. Warunki klimatyczne Europa – ze względu na swoje położenie geograficzne – cechuje się zróżnicowanymi warunkami klimatycznymi. Ważną rolę odgrywają również odległość wnętrza obszaru od mórz i oceanów oraz ukształtowanie pionowe. Sąsiedztwo mórz i oceanów wywiera wpływ na kierunki wiatrów, temperaturę powietrza i wilgotność. Nad omawianym obszarem ścierają się masy powietrza napływające głównie znad Atlantyku oraz Azji. Przenikaniu nad Europę oceanicznych lub kontynentalnych mas powietrza sprzyja jej charakterystyczne ukształtowanie powierzchni, zwłaszcza brak wysokich gór o układzie południkowym. Czynniki klimatyczne odgrywają dużą rolę w rozwoju ruchu turystycznego. Chcesz wiedzieć więcej? Klimat w Europie jest znacznie łagodniejszy niż klimaty innych obszarów położonych na tej samej szerokości geograficznej. Główną przyczyną tego zjawiska jest ciepły prąd morski – Golfstrom (prąd zatokowy), opływający Europę od zachodu. W związku z „ogrzewaniem” Europy przez Prąd Zatokowy, wysunięty najdalej na północ port w Murmańsku nie zamarza w ciągu roku. Większa część obszaru Europy leży w sferze klimatów umiarkowanych. Południowe skrawki Europy znajdują się w strefie klimatów podzwrotnikowych. W północnych krańcach Europy panuje klimat okołobiegunowy (subpolarny). Niezależnie od położenia w wysokich oraz średnich górach występują specyficzne warunki klimatyczne, zaliczane do klimatów górskich (spadek temperatury i ciśnienia oraz zwiększenie opadów wraz z wysokością). Warunki klimatyczne są jednym z ważniejszych czynników determinujących rozwój turystyki na danym terenie. Do tych, które sprzyjają uprawianiu różnych typów turystyki (głównie wypoczynkowej i kwalifikowanej) w Europie, należą: • niewielkie amplitudy temperatury w ciągu roku (klimat umiarkowany morski), • gorące lata (klimat umiarkowany kontynentalny), 15 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH • niskie temperatury, długi okres utrzymywania się pokrywy śnieżnej (klimat okołobiegunowy), długie, gorące i suche lata, łagodne deszczowe zimy (klimat podzwrotnikowy). • Chcesz wiedzieć więcej? Rekordy klimatyczne Europy Najwyższa temperatura powietrza: • 50ºC Sewilla – [Hiszpania, 1881 r.]. Według innych źródeł: • 50,5ºC Riodades – [Portugalia, …]. Najniższa temperatura powietrza: • –55ºC Ust-Szczugor – [Rosja, …]. Według innych źródeł: • –70ºC Ust-Cylma – [Rosja, …]. Największe średnie opady: • 4650 mm Crkvice [Czarnogóra, średnia z 22 lat]8. Wody Zróżnicowanie wodne obszaru Europy przejawia się w występowaniu wód powierzchniowych (mórz, jezior, rzek, lodowców) i podziemnych. Europę oblewają wody oceanów Atlantyckiego i Arktycznego. Około 65% powierzchni Europy należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Zlewisko Oceanu Arktycznego obejmuje 16% terytorium. Wody z pozostałej części kontynentu (19% powierzchni) spływają do zbiorników wewnątrzkontynentalnych, spośród których największe jest Morze Kaspijskie. Licznie występujące rzeki – z powodu silnie rozwiniętej linii brzegowej kontynentu i związanej z tym niewielkiej odległości od morza – nie należą do najdłuższych na świecie. Chcesz wiedzieć więcej? Pływy w morzach śródziemnych (Bałtyku, Morzu Czarnym i Morzu Śródziemnym) są na ogół niewielkie i nie przekraczają 2 m. Znacznie większe amplitudy występują u wybrzeży Atlantyku – osiągają ponad 16 m przy ujściu rzeki Severn w Wielkiej 8 16 Tablice geograficzne, wyd. cyt., s. 232. GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Rozdział 1. Brytanii (maksymalna wartość zarejestrowana – 16,8 m) oraz w kanale La Manche (odpowiednio 15,9 m)9. Największe zasolenie występuje w Morzu Śródziemnym – 39‰ we wschodniej jego części. Im dalej na północ tym jest ono mniejsze. Wybrzeĝe Adriatyku (Kotor, Czarnogóra). Fot. Mateusz Rogowski Najdłuższe rzeki Europy: Wołga (3530 km), Dunaj (2858 km), Ural (2428 km), Dniepr (2145 km), Don (1870 km)10. Wisła o długości 1047 km zajmuje w klasyfikacji długości rzek europejskich miejsce w drugiej dziesiątce (w zależności od źródła informacji). • • • • • 9 10 Tamże, s. 140. Tamże, s. 155. 17 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Zapamiętaj! Rekordy wodne Europy Najdłuższa rzeka Europy: – Wołga (3530 km). Największa powierzchnia dorzecza: Wołga (1380 tys. km²). Największe jeziora: – Ładoga (Rosja, powierzchnia 18 100 km²), – Onega (Rosja, 9720 km²), – Wener (Szwecja, 5585 km²). Najgłębsze jeziora: – Hornindalsvatnet w Norwegii (514 m), – Como we Włoszech (410 m), – Garda we Włoszech (346 m). Jeziora Europy zajmują ok. 168 tys. km², co stanowi w przybliżeniu 1,7% powierzchni kontynentu. Powstanie największych z nich związane jest z ruchami tektonicznymi. Jeziora te to: Ładoga i Onega (Rosja), Wener i Wetter (Szwecja) oraz Balaton (Węgry). Licznie występującymi zbiornikami są jeziora polodowcowe (np. Saimaa w Finlandii, Pejpus na granicy Estonii i Rosji). W rejonie alpejskim głębokie jeziora (np. Jezioro Genewskie w Szwajcarii i Francji, Jezioro Bodeńskie w Niemczech oraz Como i Garda we Włoszech) mają genezę tektoniczno-lodowcową. Na terenie Europy spotkać można również jeziora przybrzeżne o zróżnicowanej genezie (np. Łebsko, Gardno i Jamno w Polsce), które nie osiągają dużych rozmiarów i znacznych głębokości. Istnieje także niewielka liczba zbiorników wodnych pochodzenia krasowego (np. Jeziora Plitwickie w Chorwacji) i wulkanicznego (np. Eifel – w paśmie górskim w południowo-zachodnich Niemczech). Obecna pokrywa lodowa występująca w Europie jest pozostałością po dawnych zlodowaceniach, które objęły swoim zasięgiem znaczą część jej obszaru. Wraz z ocieplaniem się klimatu obserwuje się zmniejszenie jej powierzchni – współcześnie lodowce znajdują się głównie w strefach północnych oraz w wysokich partiach gór. Spośród ok. 88 tys. km² lodowców występujących w Europie duże ich powierzchnie znajdują się na Spitsbergenie, Nowej Ziemi, Islandii. Odmiany górskie spotyka się w Górach Skandynawskich, Alpach (np. lodowiec Aletsch) i Pirenejach. 18 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Rozdział 1. Jezioro górskie wbgórach Piryn (Buïgaria). Fot. Mateusz Rogowski Jeziora Plitwickie (Chorwacja). Fot. Danka Szymañska 19 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Lodowiec Hintertux wbAlpach (Austria). Fot. Lilianna Rzepka Roślinność i świat zwierzęcy Obecna szata roślinna Europy jest wynikiem, zachodzących pod wpływem zmian klimatycznych, wydarzeń minionych epok geologicznych. Europa jest częścią świata, w której pierwotne typy roślinności w największym stopniu zostały przekształcone w wyniku gospodarczej działalności człowieka. Formacje roślinne Europy mają głównie układ równoleżnikowy i są znacznie zróżnicowane. Formacja roĂlinna – typ zbiorowiska roĂlinnego, zdominowany przez okreĂlone formy ĝyciowe, typowy dla danego regionu Ăwiata. Przykïadami formacji roĂlinnych sÈ: lasy, formacje krzewiaste, stepy, sawanny, pustynie, inne11. Formacje roślinne Europy: • tundra, • tajga, • lasy liściaste i mieszane, • lasostepy i stepy, • roślinność śródziemnomorska. 11 20 L. Baraniecki, W. Skrzypczak, Geografia fizyczna ogólna i Polski, Wydawnictwo EFEKT, Warszawa 2005, s. 209. GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Rozdział 1. Niezależnie od szerokości geograficznej na obszarze Europy spotyka się gatunki niestrefowe, charakterystyczne dla określonych warunków lokalnych (formacje bagien i torfowisk, wydmowe, słonolubne, górskie). Roślinność górska największe powierzchnie zajmuje w Górach Skandynawskich, Alpach, Pirenejach i na Islandii. Także rozmieszczenie zwierząt jest wynikiem przemian klimatycznych i wiąże się ściśle z formacjami roślinnymi. W poszczególnych strefach roślinno-klimatycznych żyją odmienne gatunki zwierząt. Chcesz wiedzieć więcej? Magoty gibraltarskie – niewielka, sztucznie utrzymywana populacja małp gatunku magot (łac. Macaca sylvanus), żyjąca na Gibraltarze. Jest to jedyna żyjąca w stanie wolnym populacja małp na kontynencie europejskim12. RoĂlinnoĂÊ górska. Fot. Lilianna Rzepka 12 RoĂlinnoĂÊ Ăródziemnomorska. Fot. Paweï Ryszka Bieszczadzkie poïoniny (Polska). Fot. Grzegorz ¥leziak www.pl.wikipedia.org 21 Rozdział 1. 1.1.2. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki Ludność i osadnictwo Różnorodność warunków środowiska przyrodniczego oraz aktywność polityczna i gospodarcza mieszkańców sprzyjały na przestrzeni dziejów rozwojowi cywilizacyjnemu Europy. W basenie Morza Śródziemnego pojawiły się i ewoluowały wielkie cywilizacje: grecka i rzymska. Païac wbKnossos (Kreta). Fot. Paweï Ryszka KulturÚ minojskÈ, która rozwinÚïa siÚ na Krecie, uznaje siÚ za najstarszÈ kulturÚ europejskÈ. Zbtego powodu Kreta nazywana jest „kolebkÈ kultury europejskiej”. 22 Kraje europejskie od najdawniejszych lat pozostają obszarem wielkoskalowych migracji. Europejczycy odegrali również istotną rolę w rozwoju społeczno-ekonomicznym i kulturowym Ameryki i Australii. W skali globalnej jest to najlepiej rozwinięty gospodarczo region Ziemi, jednocześnie jedna z najludniejszych części świata. Polityczny podział Europy zmieniał się wielokrotnie w ciągu wieków. Współcześnie zarówno tworzą się nowe państwa, jak i występują procesy integracyjne. Przykładem tych ostatnich jest powstanie Unii Europejskiej, która ma zapewniać krajom członkowskim stabilizację polityczną, bezpieczeństwo i stały wzrost gospodarczy. GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Kontynent europejski jest zaliczany do najmniej ludnych, ale najgęściej zaludnionych na świecie. Ludność Europy wynosi około 730 mln, co stanowi 12% ogółu mieszkańców Ziemi13. Od lat 90. XX w. przyrost naturalny w Europie jest niski z tendencją malejącą, a w niektórych państwach osiąga wartości ujemne. Czynnikami wpływającymi na proces starzenia się społeczeństwa europejskiego są przede wszystkim zmiana modelu rodziny, wzrost aktywności zawodowej kobiet i zamożności społe- Rzym (Forum Romanum). Fot. Danka Szymañska czeństwa. Najwyższe wartości wskaźnika urbanizacji występują w Belgii, Holandii i Niemczech (ponad 90% ludności). Największe miasta Europy to Stambuł, Moskwa, Londyn, Sankt Petersburg, Berlin, Madryt. Rozdział 1. Wskaěnik urbanizacji – stosunek ludnoĂci mieszkajÈcej wbmiastach do ogólnej liczby ludnoĂci (np. pañstwa, kontynentu). Watykan – Fot. Danka Szymañska 13 http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=268 23 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Najwięcej mieszkańców liczy Federacja Rosyjska – 140 mln (z czego około 105 mln w części europejskiej). Dalsze miejsca zajmują kolejno: Niemcy (81 mln), Francja (64 mln), Wielka Brytania (62 mln), Włochy (60 mln), Hiszpania (46 mln), Ukraina (45 mln) i Polska (38 mln – 8 miejsce). Największa gęstość zaludnienia występuje w Monako (17 tys. os./km²). W Holandii wskaźnik gęstości zaludnienia wynosi 399 os./km². Najmniejsze jego wartości notuje się w Islandii (poniżej 3 os./km²), Norwegii i Finlandii14. Europę zamieszkuje 80 większych grup etnicznych i narodów, które niemal w większości (ponad 93%) należą do rodziny ludów indoeuropejskich. 1/3 mieszkańców stanowią Słowianie, koncentrujący się głównie w Europie Środkowej i Wschodniej. Narody romańskie i germańskie skupiają się w Europie Zachodniej. Poza wymienionymi występują również narody bałtyckie czy pochodzenia celtyckiego. Do ludności nieindoeuropejskiej zalicza się znacznie mniejsze rodziny: uralską, ałtajską oraz Basków. Kraje europejskie cechują się różną zwartością etniczną, a największa wyróżnia takie kraje, jak Portugalia, Polska czy Dania. Najbardziej rozproszone narody to Cyganie, Żydzi i Lapończycy. Buïgarskie wyroby ludowe (Melnik). Fot. Natalia Zbucka Chcesz wiedzieć więcej? Obszar Bałkanów cechuje ogromna różnorodność narodowościowa i kulturowa. Określa się go często mianem kotła bałkańskiego, w którym wrze od napięć i konfliktów. W krajach takich jak Serbia, Albania, Macedonia, Bośnia i Hercegowina mieszka ludność mieszana pod względem religijnym i etnicznym. 14 24 http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=268 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Rozdział 1. W Europie dominują języki słowiańskie (m.in. rosyjski, polski i ukraiński), germańskie (m.in. niemiecki i angielski) oraz romańskie (m.in. francuski, włoski i hiszpański). Niewielka część mieszkańców posługuje się językami spoza grupy indoeuropejskiej ugrofińskimi (węgierskim, estońskim, fińskim) oraz z grupy tureckiej (tureckim i tatarskim). WnÚtrze cerkwi wbHeraklionie (Kreta). Fot. Lilianna Rzepka GoĂcinnoĂÊ Lwowa (Ukraina). Fot. Barbara Steblik-Wlaělak Na wykształcenie się obecnej kultury kontynentu największy wpływ miało chrześcijaństwo. Od średniowiecza było ono religią dominującą w większości krajów europejskich. Około 75% mieszkańców Europy jest ochrzczonych w jednym z Kościołów chrześcijańskich: katolickim, protestanckim lub prawosławnym. Wielu ochrzczonych Europejczyków nie identyfikuje się ze swymi Kościołami i deklaruje obojętność religijną. Islam pojawił się w Europie wraz z inwazją arabską – głównym skupiskiem europejskich muzułmanów są Bałkany. Ludność muzułmańska w Europie ma charakter autochtoniczny oraz napływowy. W pewnych okresach historii niektóre regiony europejskie znajdowały pod władzą muzułmanów, a wtedy niemała część ludności przyjmowała islam. O rdzennej ludności muzułmańskiej można obecnie mówić przede 25 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH wszystkim w odniesieniu do Półwyspu Bałkańskiego i Europy Wschodniej oraz Środkowo-Wschodniej. Inną grupę autochtonicznej ludności muzułmańskiej na terenie Europy stanowią Tatarzy, których przodkowie przywędrowali z Mongolii wraz z wojskami potomków Dżyngis-Chana. Obecność muzułmanów w Bułgarii, Grecji, Rumunii ma związek z panowaniem Turcji Osmańskiej na tym obszarze. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat do Europy zaczęli masowo napływać wyznawcy islamu, przede wszystkim w celach Sofijski meczet (Buïgaria). Fot. Mateusz Rogowski ekonomicznych. W Europie żyją także wyznawcy judaizmu. Najliczniejsza grupa mieszka we Francji. Na Litwie (Troki), Ukrainie (Krym) i w Polsce żyje kilka tysięcy Karaimów. Członkowie tej grupy etnicznej są wyznawcami starej religii wywodzącej się z judaizmu. W dużych miastach Europy Zachodniej żyją także wyznawcy innych religii: buddyzmu, hinduizmu, sikhizmu, voodoo, rodzimych religii afrykańskich i innych. Chcesz wiedzieć więcej? Do II wojny światowej liczba żyjących na kontynencie europejskim Żydów była znacznie wyższa, a głównym skupiskiem wyznawców judaizmu były Polska, Czechosłowacja i Węgry. W wyniku Holokaustu liczebność populacji żydowskiej spadła o ponad połowę, a w latach następnych zmniejszyła się jeszcze na skutek emigracji do Izraela. Pierwotnie słowo holokaust określało ofiarę całopalną. Nowsze znaczenie, obecnie najpowszechniejsze, dotyczy prześladowania i zagłady milionów Żydów przez władze III Rzeszy oraz jej sojuszników w okresie II wojny światowej (w tym znaczeniu, jako nazwa własna, słowo Holocaust / Holokaust pisane jest wielką literą). 26 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH HISZPANIA – W RYTMIE FLAMENCO, CYTRUSY, CORRIDA, FIESTA, GAUDI Rozdział 1. 1.2. Stolica – Madryt Większe miasta – Barcelona, Walencja, Sevilla (Sewilla) Hiszpania zajmuje większość Półwyspu Iberyjskiego. Jest zaliczana do najbardziej górzystych krajów Europy. Półwysep Iberyjski charakteryzuje się dużą zwartością i słabo rozwiniętą linią brzegową. Od wschodu oblewają go wody Morza Śródziemnego, północnym i zachodnim wybrzeżem zwrócony jest w stronę Atlantyku, a od Afryki oddziela go Cieśnina Gibraltarska. Ważnym elementem stanowiącym naturalną granicę z pozostałą częścią Europy są Pireneje. Trzon półwyspu stanowi Meseta, płaskowyż otoczony z trzech stron górami (Sierra Morena, Góry Iberyjskie, Góry Kantabryjskie). Pasma górskie występują również na krańcach półwyspu, zaliczamy do nich wspomniane już Pireneje, Góry Katalońskie i Góry Betyckie. Niziny towarzyszą dolinom wielkich rzek: Ebro (Kotlina Aragońska) i Gwadalkiwiru (Nizina Andaluzyjska). Wielkość i ukształtowanie powierzchni półwyspu wpływają na zróżnicowanie warunków klimatycznych, co przejawia się w kontrastach termicznych i sumach opadów. Lesistość Hiszpanii jest niewielka – wynosi 14%. Integralną częścią kraju są m.in. Baleary na Morzu Śródziemnym i Wyspy Kanaryjskie na Atlantyku. Północne wybrzeże odznacza się dzikim charakterem, natomiast wybrzeże śródziemnomorskie w większości proponuje płaskie piaszczyste plaże. Madryt15 kojarzy się turystom ze średniowiecznymi uliczkami i nowoczesnymi arteriami, muzeami, sklepami, drapaczami chmur, pałacem królewskim (Palacio Real), Bramą Słońca (Puerta del Sol) – wizytówką miasta, ogromnymi zielonymi parkami i ogrodami oraz domami zdobionymi kaflami azulejos. „Teatrem pod niebem Madrytu” nazwano najstarszą część stolicy, pochodzącą z czasów Habsburgów. Zwiedzanie często zaczyna się od spaceru po umiejscowionych blisko siebie muzeach: • Prado – jedne z najwspanialszych zbiorów sztuki na świecie; • Museo Thyssen-Bornemisza – jedna z największych na świecie prywatnych kolekcji malarstwa; • Centro de Arte Reina Sofia – z obrazem Pabla Picassa Guernica. 15 Najwyĝszym szczytem kontynentalnej Hiszpanii, poïoĝonym wbPirenejach jest Pico de Aneto (3404 m n.p.m.). Na Teneryfie wznosi siÚ stoĝek wulkaniczny Pico de Teide, osiÈgajÈcy wysokoĂÊ 3718 m n.p.m. A. Plenzer, Madryt, stolica nocy, „Podróże” 1998, nr 6, s. 44-46. 27 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Specjalną atrakcją stolicy dla części turystów są walki matadora z bykiem na największej w świecie arenie Plaza de Toros. Chcesz wiedzieć więcej? Dzień w Hiszpanii, a zwłaszcza w Madrycie, rządzi się swoimi prawami i życie toczy się tu niezależnie od pory dnia czy nocy. W ciepłych miesiącach od 14.00 do 16.00, czyli w porze sjesty, zamknięta jest większość sklepów. Wiele barów i restauracji po przerwie popołudniowej otwieranych jest ok. 20.30. Tradycyjna pora na obiad przypada więc między 21.30 a północą, a ok. godziny 2.00 zapełniają się dopiero dyskoteki. Nocne iluminacje w centrum stolicy tworzą niepowtarzalny klimat i zachęcają do spacerów, czyli tradycyjnych paseo. Na południe od Madrytu, nad rzeką Tag wznosi się Toledo. Wokół rozpościera się półpustynna Wyżyna Kastylii – spalone słońcem kępy drzew, trawy i ruiny średniowiecznych zamków. Toledo to miasto trzech współistniejących ze sobą kultur, trzech religii – chrześcijaństwa, islamu i judaizmu. Niegdyś długie lata spędził tu wielki artysta El Greco, a okoliczne wiatraki były inspiracją dla Miguela Cervantesa do opowieści o Don Kichocie. Śródziemnomorskie wybrzeże dzieli się na kilka odcinków: • Costa Brava – Dzikie Wybrzeże (biegnące od Francji po Barcelonę), 200-kilometrowy ciąg miejscowości wypoczynkowych, np. Palamos, Lloret de Mar, Blanes, Figueres (ta ostatnia z muzeum Salvadora Dalego). Wśród skalistych urwisk ukryte są małe plaże nad zatokami, wokół nich rosną drzewka oliwne i pinie. • Costa Dorada – Złote Wybrzeże, z piaszczystymi, szerokimi plażami; centrum turystycznym tej części wybrzeża jest Barcelona. • Costa del Azahar – Wybrzeże Kwiatu Pomarańczy, płaskie i piaszczyste, z kąpieliskami Vinaroz i Benicarlo. Na pograniczu tego wybrzeża i Costa Blanca położona jest Walencja. Wspaniałą atmosferę miasta tworzą gotyckie, renesansowe i modernistyczne zabytki oraz kawiarenki pośród palm i rododendronów. 28 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH • Rozdział 1. Costa Blanca – Białe Wybrzeże, z urwistymi brzegami obok piaszczystych plaż i z najlepiej zagospodarowanym odcinkiem całego wybrzeża Hiszpanii – słoną laguną Mar Menor. Alicante. Fot. Magdalena NiedoĂpiaï Okolice miejscowoĂci Torrevieja. Fot. Magalena NiedoĂpiaï • Costa del Sol – Wybrzeże Słońca, uznawane za najpiękniejszy region w Hiszpanii, ma wspaniałe warunki do turystyki podwodnej w wielu ośrodkach, np. Almeria, Motril, Malaga, bogata Marbella czy Tarifa, z której promem można przedostać się do Maroka w Afryce. • Costa de la Luz – Wybrzeże Światła, kończące się przy granicy z Portugalią. Odcinek jeszcze słabo zagospodarowany turystycznie, ale mający wielkie walory krajobrazowe, klimatyczne i kulturowe. Chcesz wiedzieć więcej? Atrakcją dla turystów w Walencji jest muzeum w kształcie ogromnego szkieletu ryby, gdzie „Zabrania się nie dotykać, nie czuć i nie myśleć”. Znajduje się w nim restauracja ze szklanymi ścianami, zza których ryby zaglądają do talerzy gości, oraz tunel podwodny, w którym można się poczuć jak na dnie oceanu. Warto też odwiedzić restauracje w zabytkowych obiektach Walencji i spróbować tradycyjnej paelli. 29 Rozdział 1. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Co roku pod koniec sierpnia w miasteczku Bunyol koło Walencji odbywa się „Tomatina”, czyli walka na pomidory – jeden z najsłynniejszych hiszpańskich festiwali. Może w niej uczestniczyć każdy, kto nie boi się poczuć na skórze rozpędzonego dojrzałego pomidora. Setki osób o godzinie 10.00 rano wychodzą na ulicę, z ciężarówek wysypywane są tony pomidorów i już po chwili wszyscy obrzucają się nawzajem, brną w pomidorowej mazi oblani purpurowym sosem (dobrze mieć okulary pływackie). Na koniec zabawy odbywa się wielkie sprzątanie – polewanie wodą pod ciśnieniem ulic i placu. Barcelona ze wzglÚdu na poïoĝenie ibdostÚpnoĂÊ komunikacyjnÈ nazywana jest „bramÈ Iberii”. Barcelona – stolica regionu Katalonii – leży na wybrzeżu Costa Brava. Turyści często wizytę w tym mieście rozpoczynają od spaceru po Rambli – bulwarze uważanym za najpiękniejszy w Europie lub po tzw. Złotym Kwadracie ze 150 blisko siebie stojącymi secesyjnymi budowlami. Są to przede wszystkim domy Antonia Gaudiego (Casa Batllo, Casa Mila) i kościół Sagrada Familia. Gratką dla miłośników malarstwa jest Muzeum Pabla Picassa i Muzeum Sztuki Katalońskiej. Casa Batllo wg projektu Antonia Gaudiego – Barcelona. Fot. Stanisïaw DÈbrowski Casa Mila wg projektu Antonia Gaudiego – Barcelona. Fot. Stanisïaw DÈbrowski W okolicy warto wybrać się na szczyt Montserrat ze słynnym klasztorem Benedyktynów. Zbudowano go na wysokości 721 m n.p.m. w masywie z białych zlepieńców, tworzących baszty, kopuły, filary i urwiska. Stanowi cel pielgrzymek ze względu na posążek Madonny – zabytek sztuki bizantyjskiej. 30 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Sagrada Familia wbBarcelonie. Fot. Stanisïaw DÈbrowski Rozdział 1. WbPark Güell wbBarcelonie. Fot. Magdalena NiedoĂpiaï Najdalej na południe wysuniętą częścią Półwyspu Iberyjskiego jest Andaluzja ze stolicą Sewillą, uznawaną za najbardziej hiszpańskie ze wszystkich miast kraju. Turyści spacerujący po placu Hiszpańskim mogą spotkać czarnowłose tancerki flamenco w falbaniastych spódnicach i z wachlarzami w dłoniach, dostojne damy w mantylach16, a na tutejszej arenie matadorów walczą- Montserrat. Fot. Stanisïaw DÈbrowski cych z bykiem. Z Sewilli i Kordoby pochodzą najsłynniejsi torreadorzy Hiszpanii. O Andaluzji mówi się, że jest „potem i solą” Hiszpanii. To właśnie w Sewilli narodziło się flamenco, taniec, który oddaje żywiołowy charakter mieszkańców tego regionu. 16 Mantyle – hiszpańskie szale z koronki. 31 Rozdział 1. Flamenco – zwiÈzane zbfolklorem andaluzyjskich Cyganów, zjawisko kulturowe, obejmujÈce nie tylko muzykÚ, ale równieĝ taniec, Ăpiew, strój ibzachowanie. Podczas niezwykle ekspresyjnego flamenco tancerze silnie akcentujÈ rytm muzyki poprzez wybijanie go butami obpodïogÚ. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Chcesz wiedzieć więcej? Corrida dla mieszkańców Andaluzji jest niezmiernie ważna. Matadorów uznaje się za bohaterów narodowych, a byki otacza się szacunkiem. Te przeznaczone do corridy hodowane są na specjalnych farmach, gdzie przez cztery lata pasą się na pastwiskach wśród drzewek oliwnych. Panoramę Sewilli można obejrzeć z Giraldy – wieży ogromnej gotyckiej katedry ze wspaniałym grobowcem Krzysztofa Kolumba. Miasto znane jest szeroko miłośnikom muzyki, gdyż stanowi miejsce akcji ponad stu oper, np. Wesela Figara Wolfganga Amadeusza Mozarta, Cyrulika sewilskiego Gioaccino Rossiniego czy Carmen Georges’a Bizeta. Tysiące turystów przyjeżdża do Sewilli przed świętami wielkanocnymi. Podczas Wielkiego Tygodnia uczestniczą w organizowanych przez miasto procesjach, których tradycja sięga średniowiecza. Na terenie Andaluzji starły się niegdyś dwa systemy wartości – zachodni – chrześcijański i wschodni – świata islamu. Z okresu panowania Maurów nad Hiszpanią pozostały wspaniałe zabytki arabskiej architektury, np. pałace Alhambry w Grenadzie z finezyjnymi ozdobami i rajskimi ogrodami. Suszenie ryb na sieci. Fot. Stanisïaw DÈbrowski 32 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH Na północy kraju nad Zatoką Biskajską rozciąga się pełna uroku Asturia – kraina dla miłośników wędrówek górskich (szczyty sięgają do 2500 m n.p.m.). Turyści przyjeżdżają tu również, aby wypoczywać w nadmorskich wioskach i miasteczkach o tarasowej zabudowie, rozdzielonych klifowymi urwiskami i piaszczystymi plażami, a także, aby smakować dobre asturyjskie dania, zwłaszcza z ryb i mariscos – skorupiaków, kalmarów i ośmiornic. Celem milionów pielgrzymów – chrześcijan jest leżące na północnym zachodzie kraju Santiago de Compostela, miejsce pochówku św. Jakuba – patrona Hiszpanii. Przybywają tam m.in. szlakiem, o którym pisał Paulo Coelho w książce pt. Pielgrzym. Baleary to archipelag pięciu wysp: Majorki, Minorki, Ibizy, Formentery i Cabrery, jeden z największych na świecie regionów turystycznych. Jego atuty to śródziemnomorski klimat, ponad 280 słonecznych dni w roku, ciepłe morze i wspaniałe krajobrazy. Szczególnie atrakcyjna jest Majorka, ze swoimi piaszczystymi plażami, małymi zatokami wśród stromych klifów i urwisk oraz bujną przyrodą – drzewami mandarynkowymi i oliwkowymi, winnicami, palmami, cyprysami i zielonymi łąkami. Na uwagę turystów zasługują również liczne formy krasowe, przede wszystkim jaskinie. Stolicą archipelagu jest Palma de Mallorca, w której warto zwiedzić liczne zabytki, położone w starej części miasta i okolicy portu. Baleary stanowią jeden z ważniejszych celów wyjazdów turystycznych na świecie. Rozdział 1. DrogÚ Ăw. Jakuba tworzy na mapie Europy gÚsta sieÊ szlaków. Do Santiago de Compostela dotrzeÊ moĝna równieĝ zbPolski. Przez jej terytorium przebiega szlak zbGïogowa (160 km) oraz zbGniezna (235 km). Chcesz wiedzieć więcej? Szczególny powód do odwiedzania na Majorce miasteczka Valldemossa mają turyści polscy. Na przełomie 1838 i 1839 r. przebywał tu i komponował Fryderyk Chopin. Klasztor, w którym mieszkał z francuską pisarką George Sand, udostępniony jest do zwiedzania (romans kompozytora z George Sand i trudne chwile z tego pobytu zostały przepięknie pokazane w malowniczej scenerii wyspy w filmie pt. „Chopin – pragnienie miłości”). Wyspy Kanaryjskie leżą na Atlantyku w odległości 1250 km od wybrzeży Hiszpanii. Stanowią archipelag wielu wysp o klimacie podzwrotnikowym i ciekawym krajobrazie. Środkowe części wysp 33 Rozdział 1. Wyspy Kanaryjskie, których powierzchnia wbprzewaĝajÈcej czÚĂci pokryta jest lawÈ, okreĂla siÚ mianem ksiÚĝycowego krajobrazu. WALORY TURYSTYCZNE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH urozmaicają stożki wulkaniczne, w dolnych partiach porośnięte oryginalną roślinnością, w górnych – pokryte zakrzepłą lawą i popiołem wulkanicznym. Ruch turystyczny koncentruje się głównie na Teneryfie, Gran Canarii i Lanzarote. Inne zamieszkałe wyspy to Fuerteventura, La Palma, Gomera i Hierro. Niezwykły krajobraz i bogactwo przyrodnicze objęto ochroną w postaci parków narodowych. Głównymi elementami podlegającymi ochronie są formy wulkaniczne (stożki, kaldery itp.). Chcesz wiedzieć więcej? Najbardziej niezwykłym miejscem na wyspie Lanzarote jest Park Narodowy Timanfaya, gdzie turyści podróżują krętą drogą pomiędzy kilkudziesięcioma wierzchołkami wulkanów i kraterów. Kilka metrów w głąb ziemi temperatura osiąga 1000°C, co wykorzystują restauracje i nad wykopanymi dołami przygotowują na ruszcie różne potrawy. Turyści chętnie odwiedzają również podoceaniczny tunel (całość 6 km, w tym 1,5 pod dnem oceanu), w którym mieści się ogród ze stawem oraz muzeum wulkaniczne. 34 GEOGRAFIA TURYSTYCZNA CZ. 2 Klub Nauczyciela uczę.pl cenną pomocą dydaktyczną! Co można znaleźć w Klubie Nauczyciela? • podstawy programowe • programy nauczania • materiały metodyczne: rozkłady materiału, plany nauczania, plany wynikowe, scenariusze przykładowych lekcji • materiały dydaktyczne i ćwiczeniowe • klucze odpowiedzi do zeszytów ćwiczeń Kształcimy zawodowo! Największa oferta publikacji zawodowych w Polsce • podręczniki z aprobatą MEN • repetytoria i testy przygotowujące do egzaminów • nowy cykl „Pracownia” do praktycznej nauki zawodu • ćwiczenia do nauki języków obcych zawodowych • dodatkowe materiały dla nauczycieli na Uczę.pl • wszystkie treści zgodne z nową podstawą programową Skuteczne przygotowanie do nowych egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie
