IV.3. Analiza SWOT środowiska naturalnego powiatu kraśnickiego
advertisement
ZARZĄD POWIATU W KRAŚNIKU PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KRAŚNICKIEGO 2 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kraśnickiego został opracowany na podstawie umowy z dnia 10 lipca 2003 roku w Kraśniku pomiędzy: Powiatem Kraśnickim reprezentowanym przez Zarząd Powiatu w Kraśniku, a EKO-GEO Pracownią Geologii i Ochrony Środowiska z siedzibą w Lublinie reprezentowaną przez Annę Majka – Smuszkiewicz. Sfinansowano ze środków: Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kraśniku Główni autorzy opracowania: „EKO-GEO” Pracownia Geologii i Ochrony Środowiska w Lublinie mgr inż. Anna Majka Smuszkiewicz mgr Andrzej Ładniak mgr inż. Maria Jarosz mgrinż.KazimierzSmuszkiewicz Prace nad Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Kraśnickiego prowadzone były przy ścisłej współpracy z: Zarządem Powiatu, Komisją Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska Rady Powiatu, Burmistrzami Miast i Wójtami Gmin terenu powiatu kraśnickiego, z Wydziałem Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Leśnictwa Starostwa Powiatowego, którym Autorzy składają podziękowania za współpracę. Projekt Programu Ochrony Środowiska Powiatu Kraśnickiego został poddany szerokiej dyskusji i konsultacji oraz przeprowadzonej procedurze opiniowania, zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z póżn. zm.) SPIS TREŚCI 3 I. WSTĘP..................................................................................................................... 6 I.1. Wprowadzenie. .................................................................................................. 6 I.2. Cel programu. .................................................................................................... 6 I.3. Zakres i forma zamówienia. ............................................................................... 7 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA I OCENA ZASOBÓW ........................................ 9 ORAZ WALORÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ......................................... 9 POWIATU.................................................................................................................... 9 II.1. Charakterystyka przyrody nieożywionej i ożywionej. ........................................ 9 II.1.1. Położenie administracyjne. ......................................................................... 9 II.1.2. Geomorfologia. ......................................................................................... 10 II.1.3. Budowa geologiczna. ............................................................................... 12 II.1.5. Hydrosfera. ............................................................................................... 25 II.1.6. Klimat. ...................................................................................................... 30 II.1.7. Flora i fauna. ............................................................................................ 31 II.2. Formy ochrony przyrody wynikające z „Ustawy .............................................. 35 o ochronie przyrody” i innych przepisów prawnych. ............................................... 35 II.2.1 Kraśnicki Obszar Chronionego Krajobrazu .............................................. 35 II.2.2. Rezerwaty przyrody. ................................................................................. 36 II.2.3 Pomniki przyrody i inne formy ochrony. ................................................... 38 II.2.4. Pozycja powiatu kraśnickiego w europejskich systemach obszarów ....... 42 chronionych. ....................................................................................................... 42 III. STAN I TENDENCJE PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA ...................................... 45 PRZYRODNICZEGO. ............................................................................................... 45 III.1. Stan powierzchni terenu. ............................................................................... 45 III.1.1 Tendencje zmian. ..................................................................................... 47 III.2 Stan i tendencje zmian gleb. ........................................................................... 48 III.2.1 Tendencje zmian - monitoring. ................................................................. 48 III.3. Stan i tendencje zmian czystości powietrza atmosferycznego. ...................... 49 III.3.1 Monitoring. ............................................................................................... 50 III.3.2 Zanieczyszczenia komunikacyjne. ........................................................... 51 III.4 Stan i tendencje zmian natężenia hałasu komunikacyjnego i pochodzącego z innych źródeł. .......................................................................... 52 III.4.1 Monitoring. ............................................................................................... 53 III.5. Stan i tendencje zmian czystości wód powierzchniowych .............................. 53 i podziemnych. ....................................................................................................... 53 III.5.1 Wody powierzchniowe. ............................................................................. 53 III.5.2 Stan i jakość wód podziemnych. .............................................................. 55 III.5.4 Źródła. ...................................................................................................... 55 III.6. Stan i tendencje zmian szaty roślinnej i fauny. .............................................. 56 III.7. Źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego ............................................ 58 III.7.1. Przyczyny przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej ............................................................................................... 58 III.7.2 Przyczyny degradacji gleb ........................................................................ 59 III.7.3 Przyczyny zmian jakości powietrza atmosferycznego .............................. 60 III.7.4 Przyczyny zmian jakości wód powierzchniowych i podziemnych ............. 63 IV. ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU. .............................................. 68 IV.1. Strategia Rozwoju Powiatu Kraśnickiego. ..................................................... 68 IV.2. Źródła finansowania. ..................................................................................... 71 4 IV.3. Analiza SWOT środowiska naturalnego powiatu kraśnickiego. Szanse i zagrożenia. .......................................................................................................... 71 V.OGRANICZANIE I SZANSE ROZWOJU POWIATU .............................................. 76 WYNIKAJĄCE ZE STANU PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA ................................... 76 ŁĄCZNIE Z RANKINGIEM OGRANICZEŃ................................................................ 76 EKOLOGICZNYCH. .................................................................................................. 76 V.1. Ograniczenia wynikające ze stanu środowiska naturalnego........................... 76 V.2. Szanse rozwoju powiatu kraśnickiego wynikające ze stanu i przeobrażeń środowiska naturalnego. ................................................................. 77 V.3. Ranking zagrożeń ekologicznych. .................................................................. 78 VI. ZADANIA POWIATU W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA NA NASTĘPNE LATA W PERSPEKTYWIE KRÓTKOTERMINOWEJ NA 4 LATA I DŁUGOTERMINOWEJ NA 12 LAT. .......................................................................... 87 VI.1. Rekultywacja środowiska ............................................................................... 95 VI.2. Zadania w zakresie powiatowego monitoringu środowiska. .......................... 96 VI.3. Ochrona obiektów i obszarów przyrodniczych. .............................................. 97 VI.4. Zalesienia i zadrzewienia w powiecie. ........................................................... 97 VI.5.Zadania w zakresie edukacji ekologicznej. ..................................................... 99 VI. 6. Dostosowanie poziomu emisji do środowiska i stanu ................................. 102 środowiska przyrodniczego powiatu do wymogów Unii ....................................... 102 Europejskiej. ........................................................................................................ 102 VII. Szczegółowe wytyczne do sporządzenia Gminnych Programów Środowiska. . 104 VIII. Piśmiennictwo .................................................................................................. 106 IX. Załączniki ........................................................................................................... 107 5 Spis tabel Tabela nr 1 Wykaz złóż surowców mineralnych udokumentowanych w granicach powiatu kraśnickiego Tabela nr 2 Zestawienie gleb użytków rolnych w rozbiciu na klasy bonitacyjne Tabela nr 3 Użytkowanie gruntów w granicach administracyjnych Powiatu Kraśnik Tabela nr 4 Zestawienie rezerwatów powiatu kraśnickiego Tabela nr 5 Rezerwaty projektowane Tabela nr 6 Pomniki przyrody w powiecie kraśnickim Tabela nr 7 Pomniki przyrody nieożywionej Tabela nr 8 Projektowane Specjalne Obszary (SOO) na terenie powiatu kraśnickiego Tabela nr 9 Projektowane Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) pow. kraśnickiego Tabela nr 10 Podstawowe dane dotyczące składowisk odpadów znajdujących się na terenie powiatu kraśnickiego. Tabela nr 11 Monitoring powietrza na terenie powiatu kraśnickiego Tabela nr 12 Monitoring hałasu drogowego na terenie powiatu kraśnickiego Tabela nr 13 Wykaz punktów monitoringu wód powierzchniowych na terenie powiatu kraśnickiego Tabela nr 14 Wyniki badań czystości rzek powiatu kraśnickiego Tabela nr 15 Wykaz ujęć wód podziemnych na terenie powiatu kraśnickiego Tabela nr 16 Analiza SWOT Tabela nr 17 Infrastruktura techniczna gmina powiatu kraśnickiego Tabela nr 18 Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie powiatu kraśnickiego Tabela nr 19 Planowana budowa i rozbudowa infrastruktury powiatu kraśnickiego Tabela nr 20 Zbiorniki małej retencji planowane do realizacji na terenie powiatu kraśnickiego Tabela nr 21 Plan rozbudowy i modernizacji dróg dla powiatu kraśnickiego 6 I. WSTĘP. I.1. Wprowadzenie. Ideą polityki ochrony środowiska na każdym szczeblu zarządzania jest, wg. przyjętej Konstytucji RP, zasada zrównoważonego rozwoju, polegająca na takim korzystaniu ze środowiska, które pozwoli na zachowanie jego zasobów i walorów dla obecnych i przyszłych pokoleń. Realizowana obecnie tzw. „II Polityka Ekologiczna Państwa” ma na celu wytyczenie strategii zrównoważonego rozwoju oraz wdrożenie takiego modelu rozwoju, który zapewni skuteczną reglamentację dostępu do środowiska. Postępy we wdrażaniu strategii określać będą, między innymi, wskaźniki tempa wdrażania modelu zrównoważonego rozwoju (jak wzrost PKB, wzrost poziomu życia obywateli, zmniejszenie zużycia energii i surowców, wzrost dochodów z rolnictwa czy wzrost lesistości kraju) oraz wskaźniki stanu środowiska i efektywności polityki ekologicznej jak; poprawa jakości powietrza i wód, zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów czy zmniejszenie powierzchni zdegradowanych. „II Polityka Ekologiczna Państwa” zakłada również doskonalenie systemów zarządzania środowiskiem na wszystkich poziomach administracji państwowej i samorządowej. I.2. Cel programu. Uregulowania prawne dot. ochrony środowiska oraz wprowadzona w 1999 r reforma ustrojowa państwa obliguje do opracowania programów ochrony środowiska na wszystkich szczeblach samorządowych. Ich celem jest określenie polityki ochrony środowiska w regionie, przy założeniu harmonijnego i zrównoważonego rozwoju. Podstawowym zadaniem programów ochrony środowiska ma być pomoc w rozwiązywaniu istniejących problemów, jak również przeciwdziałanie zagrożeniom, które mogą pojawić się w przyszłości. Opracowane na wszystkich szczeblach „Programy..” winny uwzględniać aktualną sytuacje i specyfikę jednostek wchodzących w ich skład. Opracowania te powinny również uwzględniać generalne cele przyjętych strategii rozwoju dla poszczególnych województw. 7 Zgodnie z Ustawą „Prawo Ochrony Środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 r (Dz.U Nr 62 poz.627), programy ochrony środowiska winny uwzględniać w szczególności; - cele ekologiczne - priorytety ekologiczne - rodzaje i harmonogram działań proekologicznych Opracowany dla powiatu kraśnickiego program ochrony środowiska, zgodnie z obowiązującymi wymogami, inwentaryzuje aktualny stan środowiska i system monitorowania jego zmian oraz określa niezbędne działania dla ochrony środowiska w ścisłym powiązaniu z głównymi kierunkami rozwoju powiatu. Program ten może i powinien stanowić płaszczyznę koordynacji działań w skali ponadlokalnej /ponadgminnej/ na rzecz środowiska. Określa on ramy działań w takich dziedzinach jak; gospodarka odpadami oraz ochrona zlewni rzek i obszarów o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Podejmowanie ponadlokalnych inicjatyw na rzecz środowiska pozwoli nie tylko na skuteczniejszą ochronę i eliminację zagrożeń ale również na prowadzenie gospodarki ukierunkowanej na zrównoważony rozwój. Taka koordynacja działań powinna objąć możliwie szerokie spektrum dziedzin, co skutkować będzie integracją ładu ekologicznego, społecznego, gospodarczego i przestrzennego. I.3. Zakres i forma zamówienia. Przedmiot zamówienia opracowany został w formie dwóch dokumentów; - Programu ochrony środowiska dla powiatu kraśnickiego na lata 2004-2007, z perspektywą na 12 lat. - Planu gospodarki odpadami dla powiatu kraśnickiego na lata 2004- 2007, z perspektywą na 12 lat. Powyższe dokumenty określają zadania Powiatu w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami, kierunki działania dla gmin oraz precyzują kierunki działań ponadlokalnych na rzecz ochrony środowiska. 8 Rys. 1 Relacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Kraśnickiego do innych opracowań. Kraj – Województwo Polityka Ekologiczna Państwa Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego Powiat Miasto/Gminy Kraśnicki Miasto Kraśnik Gmina Annopol Gmina Dzierzkowice Gmina Gościeradów Gmina Kraśnik Gmina Szastarka Gmina Trzydnik Duży Gmina Urzędów Gmina Wilkołaz Gmina Zakrzówek Strategia rozwoju Powiatu Kraśnickiego Strategia rozwoju Gmin Powiatu Program Ochrony Środowiska Powiatu Kraśnickiego Program Ochrony Środowiska poszczególnych Gmin Powiatowe Programy Sektorowe Programy Sektorowe poszczególnych Gmin Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego 9 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA I OCENA ZASOBÓW ORAZ WALORÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU. II.1. Charakterystyka przyrody nieożywionej i ożywionej. II.1.1. Położenie administracyjne. Powiat kraśnicki położony jest w południowo-zachodniej części województwa lubelskiego i obejmuje powierzchnię 1005 km2. Zamieszkuje go ponad 103 000 osób. Na terenie powiatu znajdują się dwa miasta (Kraśnik i Annopol) oraz 206 miejscowości. Siedzibą powiatu jest Kraśnik. Administracyjnie, powiat kraśnicki podzielony jest na 10 gmin, są to: gmina miejska Kraśnik gmina miejsko-wiejska Annopol gmina Dzierzkowice gmina Gościeradów gmina Kraśnik gmina Szastarka gmina Trzydnik Duży gmina Urzędów gmina Wilkołaz gmina Zakrzówek 10 Od strony północno-wschodniej i północnej obszar powiatu kraśnickiego graniczy z powiatem Opole Lubelskie, od północy , północnego-wschodu i wschodu z powiatem Lublin, od południowego-wschodu i południa z powiatem Janów Lubelski, od południa z powiatem Stalowa Wola (woj. podkarpackie), natomiast od wschodu z powiatem Sandomierz (woj. świętokrzyskie). Udział ludności mieszkających na terenach wiejskich wynosi 60,9 %, natomiast w miastach 39,1 %. Gęstość zaludnienia w powiecie wynosi 103 osoby na km2 ( dla woj. lubelskiego – 89 osób / km2 ). II.1.2. Geomorfologia. W podziale fizjograficznym Polski (wg. J. Kondrackiego) obszar powiatu kraśnickiego położony jest w podprowincji noszącej nazwę: Wyżyna LubelskoLwowska, która leży na rubieży tektonicznej między pohercyńską platformą zachodnioeuropejską a platformą wschodnioeuropejską. Obszar powiatu kraśnickiego obejmują następujące mezoregiony wchodzące w skład Wyżyny Lubelsko-Lwowskiej: Wzniesienia Urzędowskie (343. 15) W granicach tego mezoregionu leży prawie cały powiat kraśnicki. Jest to brzeżna część kredowej niecki lubelskiej wsparta na antyklinie rachowskiej. Rzędne terenu osiągają wysokości od 200 do 280 m n.p.m. Cechą charakterystyczną jest duża różnica wysokości poziomów wierzchowinowych i den dolinnych. Wzniesienia pokryte są lessem bardzo nierównej miąższości, obniżenia wypełniają piaski czwartorzędowe. Główny rys w morfologii omawianego mezoregionu stanowi dolina rzeki Wyżnicy charakteryzująca się asymetrią zboczy. Wyraźnie wyższe i bardziej strome jest lewe zbocze zbudowane z lessów. Prawe zbocze zbudowane z utworów kredowych jest bardzo łagodne i słabo zarysowuje się w morfologii. Równina Bełżycka (343. 13). Mezoregion ten obejmuje niewielki fragment północno-wschodniej części powiatu ( gm. Wilkołaz). Jest to monotonna wierzchowina zbudowana z margli i opok kredowych oraz glin zwałowych, pokryta cienką powłoką utworów pylastych. Urzeźbienie tej części jest słabe, nachylenia stoków niewielkie. Wysokości względne wahają się w granicach 226,0 – 263,0 m n.p.m. . 11 Wyniosłość Giełczewska ( 343. 17) W granicach tego mezoregionu znajduje się niewielki fragment w północnowschodniej części omawianego obszaru (wschodnia część gm. Zakrzówek). W morfologii tego terenu wyraźnie zaznaczają się poziomy erozyjno-denudacyjne, z których najwyższy ścina wzniesienia (ostańce) zbudowane z górnomioceńskich piaskowców. Sieć rzeczna na tym obszarze ma charakter promienisty, a doliny rzek są przeważnie asymetryczne. Wody gruntowe zalegają głęboko w spękanych warstwach kredowych. Roztocze Zachodnie (343.21). Mezoregion ten obejmuje niewielki fragment południowo-wschodniej części powiatu. Rozpoczyna się ono tuż za krańcami Kraśnika. Roztocze jest wąską a długą wstęgą wzniesień, ciągnących się łukiem w kierunku południowo-wschodnim, w którym też stopniowo wzrastają jego wysokości (od 270 m n.p.m pod Kraśnikiem do 390 m n.p.m pod Tomaszowem Lubelskim). Zbudowane jest ono z warstw kredy i miocenu, które przykryte są grubą warstwą lessu. Podatność lessu na działanie wody wpływa na gęstość siatki dolin i wielkie krajobrazowe zróżnicowanie Roztocza. Równina Biłgorajska (512.47). W granicach opracowania znajduje się niewielki fragment Kotliny Sandomierskiej reprezentowany przez mezoregion o nazwie Równina Biłgorajska obejmujący południową część powiatu (w obrębie gm. Annopol). Jest to płaska piaszczysta równina, przecięta dolinami rzek: Tuczyn ,Karasiówki i Sanny. Równina urozmaicona jest wałami wydm, w przewadze parabolicznych oraz podmokłymi zagłębieniami. Zachodnie krańce powiatu kraśnickiego leżą w granicach Małopolskiego Przełomu Wisły (343.11), który rozciąga się pomiędzy Annopolem na południu a Puławami na północy ma około 80 km długości i od 1,5 do 10 km szerokości i obramowuje od zachodu Wyżynę Lubelską. Wysokość zboczy doliny dochodzi do 60-80 m i są one wymodelowane w warstwach kredowych. Pod Annopolem prawe zbocze doliny jest zbudowane z dolomitów i wapieni górnojurajskich oraz piaskowców dolnokredowych antykliny rachowskiej. Dno doliny Wisły w całym przełomie jest wysłane madami 12 II.1.3. Budowa geologiczna. Obszar powiatu kraśnickiego pod względem geologicznym położony jest na pograniczu prekambryjskiej platformy wschodnio-europejskiej i struktur fałdowych Europy Zachodniej. W wyniku ruchów tektonicznych paleozoiczne podłoże Wyżyny Lubelskiej i Roztocza dzieli się na: platformę wschodnioeuropejską o strukturze zapadliskowozrębowej, rów mazowiecko-lubelsko-lwowski, wypełniony karbonem produktywnym oraz podniesienie radomsko-kraśnickie. W stropie paleozoicznego podłoża zalega seria osadów mezozoicznych – jest to tzw. mezozoiczna niecka brzeżna, która w obrębie Wyżyny Lubelsko-Lwowskiej zwana jest niecką lubelską. Miąższość utworów mezozoicznych w obrębie niecki lubelskiej jest rzędu 3 km i są to zalegające prawie poziomo lub łagodnie pofałdowane piaskowce, margle, wapienie i dolomity jury oraz wapienie, margle, opoki, gezy i kreda pisząca kredy. Osady te wypełniają nieckę brzeżną i wkraczając na przyległą od NE płytę krystaliczną wyrównują nierówności głębszego podłoża nadając obszarowi Wyżyny Lubelsko-Lwowskiej charakter płyty. Seria utworów mezozoicznych pocięta jest licznymi uskokami o amplitudzie nie przekraczającej 100 m. W profilu utworów paleozoiczno-mezozoicznych brak jest utworów permu i triasu. Osady kredy górnej wystepują na całym omawianym obszarze. Osiągają one duże miąższości w granicach 800-1000 m. Reprezentowane są one przez osady: santonu, kampanu i mastrychtu. Utwory santonu osiągają miąższość do 150 m i wykształcone są w postaci opok, wapieni i margli. Kampan o miąższości dochodzącej do 260 m reprezentowany jest przez opoki i opoki margliste. Miąższość osadów mastrychtu przekracza 400 m, osady tego wieku są bardzo zróżnicowane i wykształcone w postaci opok, opok marglistych, margli i wapieni. Osady trzeciorzędu zachowały się jedynie szczątkowo w postaci izolowanych płatów. Są to osady mioceńskie, ich charakter wskazuje, że są to osady przybrzeżne i płytkowodne osiągające miąższość do 20-25 m. Utwory mioceńskie wykształcone są w postaci: piaskowców, wapieni detrytycznych, wapieni rafowych, margli i iłów. Utwory najmłodsze, powierzchniowe, w obrębie niecki lubelskiej, reprezentowane są głównie przez osady czwartorzędowe, które zalegają nieciągłą warstwą na zerodowanym, starszym podłożu – głównie na utworach węglanowych mastrychtu kredy górnej. Miąższość osadów czwartorzędowych jest bardzo 13 zróżnicowana i ściśle związana z deniwelacjami starszego podłoża – waha się od kilku do kilkudziesięciu m. Większe miąższości tych utworów występują jedynie w dolinach rzek: Wyżnicy, Urzędówki i Bystrzycy oraz w ich rozgałęzionej sieci bocznych dolin. Są to plejstoceńskie osady facji lodowcowych, wodnolodowcowych, rzecznych i eolicznych, należące do stadiałów lub faz poszczególnych zlodowaceń. Najstarszy czwartorzęd reprezentują preglacjalne osady piaszczysto-żwirowe oraz bruk, powyżej których zalegają żwiry i glina zwałowa z dużą ilością gruzu i otoczaków skał kredowych zlodowacenia południowopolskiego. Zlodowacenie środkowopolskie to osady występujące w formie płatów i wykształcone w postaci piasków i żwirów wodnolodowcowych o miąższości dochodzącej do 8-10 m. Osady zlodowacenia północnopolskiego pokrywają znaczną część omawianego obszaru. Reprezentowane są one przez piaski i mułki rzeczne i rzeczno-peryglacjalne tarasów nadzalewowych, Są one częściowo zerodowane i lokalnie przykryte młodszymi piaskami deluwialnymi wynoszonymi z bocznych dolin. Miąższość piasków tarasowych jest dość zmienna i dochodzi do 15 m. Najbardziej charakterystycznymi i rozpowszechnionymi osadami okresu zlodowacenia północnopolskiego są lessy. Ich miąższość miejscami przekracza 10 m Na omawianym obszarze stwierdzono również występowanie lessów piaszczystych i piasków pyłowatych lessopodobnych. Z osadów, których wieku nie można jednoznacznie określić, należy wymienić piaski deluwialne, które są bardzo pospolite na omawianym terenie. Wypełniają one doliny i lokalne depresje. W dolinach Wyżnicy Urzędówki i Bystrzycy piaski deluwialne maskują osady rzeczne, z którymi się zazębiają. Tworzyły się one zarówno w plejstocenie jak i w holocenie. Piaski eoliczne na omawianym obszarze występują w okolicy Kraśnika. Obejmują one dużą część lasów kraśnickich. Piaski te leżą na różnych osadach maskując budowę geologiczną terenu. Piaski eoliczne w wydmach znane są tylko z okolic Pułankowic, gdzie zaznaczają się w postaci niewielkich wzgórz. Osady holoceńskie wyróżnione zostały w dolinach rzek: Wyżnicy, Urzędówki i Bystrzycy. Są to iły i mułki z domieszką piasków (mady) oraz namuły torfiaste. Ich maksymalne miąższości dochodzą do 1,5 m. Torfy występują w dolinie Bystrzycy (na płn. od Zakrzówka), są one silnie zailone o miąższości do 1 m 14 Namuły den dolinnych znane są z doliny Wyżnicy i górnego odcinka Bystrzycy. Są to osady piaszczysto-ilaste występujące w dnach dolinnych, a także pokrywające tarasy zalewowe. Miąższość tych namułów jest niewielka i wynosi od kilku centymetrów do około 1 m. Surowce mineralne Obszar powiatu kraśnickiego jest ubogi w surowce mineralne. Znaczenie gospodarcze mogą mieć następujące kopaliny: - węgle brunatne, występujące w rejonie miejscowości Trzydnik Mały są pochodzenia trzeciorzędowego. Złoże to było eksploatowane w latach pięćdziesiątych XX w. Z uwagi na duże zawodnienie i konieczność znacznych nakładów finansowych eksploatacja została zaniechana. - fosforyty, które eksploatowane były w latach 1925-1970 ze złoża „Annopol” Po zalaniu kopalni w 1967 roku eksploatacja została zaniechana. Poza wymienionym złożem istnieją udokumentowane zasoby prognostyczne złoża fosforytów na obszarze od Annopola do Janowa Lubelskiego, a także na obszarze gminy Gościeradów. Złoża te są w stanie zabezpieczyć wieloletnią działalność dużego zakładu górniczego. Wybudowanie zakładu górniczego w tym rejonie jest uzasadnione tylko z równoczesnym wybudowaniem zakładu przeróbki. - surowce węglanowe górnego mastrychtu, które występują bezpośrednio na powierzchni lub pod niewielkim nadkładem. Są to głównie opoki i margle, w różnym stopniu zwięzłe i kruche, z wkładkami zwięzłych i twardych margli oraz opok i opok marglistych. W obrębie margli występują przeławicenia kredy. Skały węglanowe cechuje generalnie wysoka zawartość CaCO3. Zróżnicowanie litologiczne oraz duża zmienność profilu chemicznego serii węglanowej, jak również konieczność ochrony wysokiej klasy gleb i walorów przyrodniczo-krajobrazowych sprawia, że utwory węglanowe w obrębie omawianego obszaru nie powinny być brane pod uwagę do wykorzystania gospodarczego (np. dla przemysłu cementowego), eksploatowane one były jedynie przez miejscową ludność na potrzeby lokalnego budownictwa i do wapnowania pól. - kruszywo naturalne: w obrębie powiatu kraśnickiego utwory piaszczysto- 15 żwirowe reprezentowane są jedynie przez czwartorzędowe piaski, często pylaste, których jakość oraz małe rozprzestrzenienie poziome i pionowe sprawia, że nie są one eksploatowane na większą skalę dla budownictwa. - surowce ilaste występują powszechnie na przeważającej części powiatu i reprezentowane są przez lessy. Jest to surowiec nadający się do produkcji cegły pełnej. Na omawianym obszarze lessy występują powszechnie i eksploatowane są w szeregu drobnych cegielni. Zestawienie udokumentowanych złóż surowców mineralnych pow. kraśnickiego przedstawia tabela nr 1 do niniejszego opracowania. Tabela nr 1 Wykaz złóż surowców mineralnych udokumentowanych w granicach powiatu kraśnickiego Wg stanu na dzień 31.12.2001 Złoża kruszywa naturalnego (tys. ton) Zasoby L.p. Gmina Nazwa złoża Stan zagospodarowania 1 2 3 Annopol Rachów Stary Rachów Stary dz. 73/2 Sosnowa Wola Z Z Z 18 17 346 16 4 Sosnowa Wola II E 40 40 5 6 7 8 Sosnowa Wola-Zbiornik Kolonia Liśnik Duży Liśnik Duży - Kolonia Majdan Grabina P E E R 9392 28 93,734 50 28 74,466 36 Majdan Grabina II E 21 21 Majdan Grabina III Wilkołaz Dolny E E 18 50 18 50 Dzierzkowice Gościeradów 9 10 11 Wilkołaz Wydobycie bilansowe przemysłowe za rok 2001 brak danych 2 brak danych 2 1 Uwagi koncesja koncesja koncesja koncesja koncesja koncesja 17 Kamienie drogowe i budowlane L.p. 1 Gmina Annopol Nazwa złoża Annopol (tys. ton) Stan zagospodarowania Z Zasoby bilansowe przemysłowe Wydobycie za rok 2001 301 Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapiennego L.p. 1 Gmina Annopol Nazwa złoża Popów Stan zagospodarowania P (tys. m3) Zasoby bilansowe przemysłowe Wydobycie za rok 2001 1 Gmina Wilkołaz Nazwa złoża Wilkołaz II Uwagi 63 830 Wapienie i margle dla przemysłu wapiennego L.p. Uwagi (tys. m3) Stan zagospodarowania R Zasoby bilansowe przemysłowe 905 Wydobycie za rok 2001 Uwagi 18 (tys. m3) Surowce ilaste ceramiki budowlanej L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Gmina Annopol Dzierzkowice Krasnik miasto Kraśnik gmina Nazwa złoża Stan zagospodarowania Zasoby bilansowe przemysłowe Borów dz. 3 651 Borów I Janiszów dz. 5 612 Janiszów dz. 685-91 Wyżnica Z E Z E Z 8 152 Kraśnik - Suchynia E E Bojanówka Bojanówka SW Bojanówka-Dół Kamienny Bojanówka II Bojanówka Kamienny Dół II Bojanówka Zachód Karpiówka Kolonia Spławy II Kolonia Spławy II S Kraśnik III Kraśnik IV Kraśnik V Suchynia Kraśnik Suchynia W Niziny 29 Wydobycie za rok 2001 Uwagi 3 2 koncesja 63 1 koncesja E 69 1 koncesja E 79 67 1 koncesja E 44 44 2 koncesja E 21 21 2 koncesja E 88 88 brak danych R E E Z Z Z Z E E E 19 42 37 23 658 217 1977 5 75 90 18 37 23 2 1 koncesja 2 2 1 koncesja koncesja koncesja 8 25 87 koncesja 19 L.p. 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Gmina Szastarka Urzędów Zakrzówek Nazwa złoża Niziny N Niziny S Niziny SE Niziny W Podlesie Podlesie Głęboka Podlesie N Podlesie S Słodków Stróża Słodków I Słodków Ia Słodków III Słodków III dz. 768-9 Spławy I Polichna Polichna I Szastarka Wierzbica Bystrzyca Stan zagospodarowania E E R E R R E E E E Z E T E P R R E E Wydobycie za rok 2001 brak danych 2 Zasoby 120 314 81 54 17 22 42 52 27 31 4 103 14 79 6 423 52 169 28 6 Uwagi koncesja koncesja brak danych 22 27 53 7 39 1 6 1 3 koncesja koncesja koncesja koncesja 1 koncesja 1 koncesja 1 koncesja koncesja 169 4 20 Fosforyty L.p. Gmina (tys. t) Nazwa złoża Stan zagospodarowania 1 Annopol Annopol Z 2 Gościeradów Gościeradów P Zasoby bilansowe przemysłowe Wydobycie za rok 2001 Uwagi 7 600 P2O5-1 030 1 420 P2O5-210 Węgiel brunatny (tys. t) L.p. 1 Gmina Trzydnik Nazwa złoża Trzydnik Stan zagospodarowania Zasoby bilansowe przemysłowe R Objaśnienia: E – złoże eksploatowane P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie (kat. C2) R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo (kat. A+B+C1) Z – złoże zaniechane T – złoże zagospodarowane – eksploatowane okresowo 180 Wydobycie za rok 2001 Uwagi II.1.4. Gleby. Pokrywa glebowa powiatu kraśnickiego cechuje się różnorodnością typów i rodzajów, pozostając w ścisłej korelacji z budową a właściwie wykształceniem litologicznym podłoża. Wpływ na typologię gleb miały również: warunki klimatyczne i wodne, rzeźba terenu oraz działalność człowieka. Wyróżnić można następujące typy gleb: - gleby brunatne właściwe - powstały z utworów lessowych, pyłów ilastych, wapieni kredopodobnych i glin pylastych. Gleby te w górnej części profilu są kwaśne lub bardzo kwaśne, w spągu wykazują odczyn zbliżony do obojętnego. Są ubogie w przyswajalny fosfor, średnio zasobne lub ubogie w potas i średnio zasobne w magnez. Na ogół mają uregulowane stosunki wodne. - gleby brunatne wyługowane - różnią się od gleb brunatnych właściwych właściwościami chemicznymi; są głębiej odwapnione, wykazują odczyn kwaśny lub słabo kwaśny. Powstały najczęściej z utworów lessowych, lessopodobnych i piasków gliniastych. Znaczna ich część powstała na stokach pod wpływem uprawy i zachodzących procesów erozji wodnej. - gleby pseudobielicowe stanowią stadium przejściowe pomiędzy glebami brunatnymi wyługowanymi i bielicowymi. Powstały z osadów piaskowych, lessowych bądź pyłowych. Mają przeważnie odczyn kwaśny i są ubogie w przyswajalny fosfor i potas oraz średnio zasobne w magnez (kompleks żytni dobry). - gleby bielicowe - powstały na bazie piasku słabogliniastego bądź piasku luźnego. Są to gleby okresowo za suche, kwaśne, ubogie w składniki pokarmowe i wykazują niski stopień kultury. Zaliczono je do kompleksu żytniego słabego i bardzo słabego. - rędziny - powstały na skałach węglanowych kredy górnej. Są to gleby płytkie o dużej zawartości rumoszu skalnego, należące do gleb wrażliwych na warunki wodne – w czasie niedoboru opadów są okresowo za suche, a przy nadmiarze opadów uplastyczniają się. Wyróżnia się : - płytkie rędziny inicjalne (do 25 cm) na kredowych wierzchowinach, zaliczane do kompleksu pszennowadliwego, żytniego bardzo dobrego i dobrego, 22 - średnio głębokie rędziny brunatne na łagodnych stokach, zaliczane do kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego. - gleby torfowe i torfowo-murszowe - występują w szerszych dolinach rzecznych, gdzie w określonych warunkach zmian szybkości przepływu wody mogą przebiegać procesy glebotwórcze – proces torfotwórczy i aluwialno-deluwialny. Gleby te zajęte są przez użytki zielone. Są to gleby żyzne i urodzajne jednak trudne w użytkowaniu ze względu na okresową stagnację wód. - mady - są to gleby o sporej zawartości próchnicy, odczynie zbliżonym do obojętnego, zasobne w łatwo przyswajalny fosfor i potas. Są one glebami wysokiej wartości produkcyjnej. Występują w dolinach rzecznych. W granicach powiatu przeważają gleby wytworzone z lessów i z utworów lessopodobnych. Występują one na płatach lessowych obejmując obszar od Słodkowa do Sosnowej Woli i od Wilkołaza w stronę do Kluczkowic. Gleby te wykazują przeważnie cechy bielicowe, zaliczane są do II-III klasy bonitacyjnej. Na obszarach o większych spadkach występują gleby brunatne wyługowane, również zaliczane do wysokich klas bonitacyjnych. W południowo-zachodniej części powiatu (na skraju Kotliny Sandomierskiej) dominują gleby wykształcone z piasków luźnych i słabogliniastych oraz piasków gliniastych. Gleby te zaliczane są do najniższej VI klasy bonitacyjnej. Na południowo-wschodnich krańcach powiatu, gdzie na powierzchnię wychodzą skały węglanowe, wytworzyły się rędziny o podobnej klasie bonitacyjnej. W dolinach rzek: Wyżnicy Urzędówki i Bystrzycy występują mady piaszczyste, w dolinie Wisły wytworzyły się mady lekkie, średnie i ciężkie. Dolinę Sanny pokrywają gleby torfowo-mułowe. Udział gleb w podziale na klasy bonitacyjne przedstawia tabela nr 2, natomiast podział użytkowy gruntów tabela nr 3 . 23 Tabela nr 2 Zestawienie gleb użytków rolnych w rozbiciu na klasy bonitacyjne (wg. IUNG Puławy) Powiat Kraśnik Gmina Użytki zielone (ha) Grunty orne (ha) Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa I II III IVa IVb V VI IIz IIIz IVz Vz VIz Annopol 2 30 2261 2210 2136 1620 1106 Dzierzkowice 250 3468 953 532 258 121 Gościeradów 66 2864 1279 1330 1406 830 Kraśnik 105 4658 1137 492 210 21 Szastarka 39 4 357 1 290 380 58 Trzydnik Duży 38 6 732 1523 293 157 7 Urzędów 601 6 498 1 038 424 153 70 Wilkołaz 162 5350 129 19 1 Zakrzówek 340 6 201 1 475 368 5 19 m. Kraśnik 28 65 3 11 684 883 177 169 466 382 232 14 194 142 93 65 10 97 126 221 87 66 93 58 15 40 36 11 3 89 93 83 40 1 177 157 66 13 1 67 69 71 4 42 130 104 31 13 22 42 Tabela nr 3 Użytkowanie gruntów według granic administracyjnych Powiat Kraśnik Użytki rolne 3 4 5 6 Ogółem powierzchnia użytków rolnych (ha) 7 Annopol 15 107 8 738 315 1 374 10 427 3 138 1 542 Dzierzkowice 8 681 5 048 100 512 6 086 2 103 492 Gościeradów 15 856 7 658 63 507 8 229 6 786 841 Kraśnik 10 536 6 241 258 234 6 733 3 192 611 Szastarka 7 353 5 884 203 84 6 171 700 488 Trzydnik Duży 10 414 228 310 9 063 752 599 Urzędów 11 906 7 495 1 200 441 8 835 1 981 772 Wilkołaz 8 186 6 248 241 252 6 741 869 576 Zakrzówek 9 908 8 283 143 348 8 774 501 633 10 m. Kraśnik 2 528 965 53 112 1130 Lp. Gmina 1 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Powierzchnia ogólna Grunty orne (ha) (ha) 8 525 Sady (ha) Łąki i pastwiska (ha) Lasy i grunty leśne (ha) Pozostałe grunty i nieużytki (ha) 8 9 434 964 Zestawienie tabelaryczne potwierdza wysoką wartość agrotechniczną pokrywy glebowej powiatu kraśnickiego. Udział gleb chronionych (klasy I-IV) jest bardzo wysoki i wynosi średnio 88,32 % ogólnej powierzchni użytków rolnych. Gminą o najwyższym udziale gleb chronionych jest Szastarka, gdzie grunty klasy I-IV obejmują 98,30 % powierzchni użytków rolnych, niewiele mniejszy udział mają grunty chronione w pozostałych gminach powiatu kraśnickiego – w 6 gminach przekracza on 90 %. Najniższy udział gleb chronionych jest w gminie Annopol – 63,67%. Lasy i grunty leśne powiatu kraśnickiego zajmują 20,35 % ogólnej powierzchni powiatu. Lesistość powiatu jest niższa niż lesistość województwa lubelskiego (22,36 %) i jest znacznie niższa od średniej lesistości kraju, która wynosi 28,1 %. Największą powierzchnię lasy zajmują w gminie Gościeradów (42,6%), najmniejszą w gminach: Trzydnik Duży (7,3%) i Szastarka (9,5%). Dominującymi siedliskami leśnymi (około 66%) są lasy mieszane, występujące najczęściej na glebach żyznych. Piaszczyste tereny zachodnie i południowozachodnie porastają w większości lasy iglaste, głównie sosnowe. Na szczególną uwagę w składzie gatunków lasów zasługują jodła i buk rosnące tutaj poza granicą ich naturalnego zasięgu. Lasy jodłowe występują w okolicach Polichny, Marynopola i Natalina, a lasy bukowe głównie w okolicach Polichny i Szczecyna. II.1.5. Hydrosfera. Wody powierzchniowe Teren powiatu kraśnickiego to obszar o bardzo rzadkiej sieci wód powierzchniowych, charakteryzujący się rozległymi pustkami wodnymi, zwłaszcza na południe od Kraśnika i Olbięcina. Na wody powierzchniowe składają się rzeki, cieki bezimienne i rowy melioracyjne, oraz zbiorniki wodne. Powiat kraśnicki leży w zlewisku Morza Bałtyckiego, a jego obszar należy w całości do dorzecza Wisły. Głównymi rzekami są: Wisła, Wyżnica ze swoimi dopływami, Bystrzyca w górnym biegu i Sanna w dolnym biegu. 26 Wisła charakteryzuje się tutaj zmieniającym się z roku na rok przebiegiem koryta rzeki oraz pojawiającymi się i znikającymi łachami piaszczystymi i wyspami. Przełomowy odcinek Wisły jest tu jednym z najbardziej malowniczych na całym jej biegu. Szybkość nurtu w korycie pod Annopolem wynosi około 5,5 km/h, wahania poziomu wód dochodzą do 3,0 m. Centralnym ciekiem powiatu jest rzeka Wyżnica tworząca wraz z dopływami: Urzędówką i Potokiem Podlipie system rzeczny II-rzędu. Wyżnica wypływa ze źródeł w rejonie Słodkowa Trzeciego (gm. Kraśnik). Całkowita długość rzeki wynosi 44,22 km, a powierzchnia jej zlewni 508,3 km 2. Dolina rzeki charakteryzuje się asymetrią, brzeg lewy jest bardziej stromy i wyższy. W Dzierzkowicach przejmuje ona pierwszy prawobrzeżny dopływ Urzędówkę, zasilaną krótkimi (do 2,5 km dopływami).Od ujścia Urzędówki Wyżnica płynie szeroką, podmokłą doliną przyjmując drugi prawobrzeżny dopływ Potok Podlipie. Powierzchnia zlewni Urzędówki wynosi 156,8 km2, natomiast cieku Potok Podlipie 93,3 km2. Zachodnią część powiatu kraśnickiego odwadnia rzeka Bystrzyca (dopływ Wieprza) zaczynająca swój bieg w Sułowie, a następnie jest zasilana obficie ze źródeł powyżej Zakrzówka. Niewielkie bezimienne dopływy zasilają ją z prawej strony. Jej dolina wykazuje wyraźną asymetrię – prawe zbocze jest strome, o dużych deniwelacjach na małej przestrzeni, lewe natomiast znacznie łagodniejsze. Sanna, prawy dopływ Wisły, zbiera wody głównie z południowo-zachodniej części powiatu (z krawędzi Wyżyny Lubelskiej oraz z zachodniego skłonu Roztocza). Zbiorniki wodne otwarte Na omawianym obszarze nie występują naturalne zbiorniki wodne – jeziora o powierzchni znaczącej dla gospodarki wodnej powiatu. Stosunkowo dużą powierzchnię zajmują kompleksy stawów . W zlewni rzeki Wyżnicy ich powierzchnia wynosi 240 ha. Są to głównie obiekty przeznaczone do celów gospodarczych – hodowli ryb (głównie karpie). Zbiorniki stawowe mają bardzo pozytywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze. Są to obiekty ważne ze względu na poprawę czystości wód powierzchniowych, kształtowanie mikroklimatu oraz podniesienie walorów krajobrazowych. Sztuczne zbiorniki występują głównie w dolinie Wyżnicy. W rejonie jej źródeł, w granicach Słodkowa Drugiego zlokalizowany jest kompleks stawów o powierzchni 27 ok. 7,3 ha. Na środkowym odcinku rzeki (na granicy m. Kraśnik, gm. Kraśnik oraz gm. Dzierzkowice) funkcjonują stawy rybne „Ośrodek Wyżnica” o całkowitej powierzchni 40,0 ha. Przy ujściu Urzędówki do Wyżnicy (gm. Dzierzkowice) znajduje się gospodarstwo stawowe o powierzchni lustra wody 50,3 ha. Przed ujściem cieku Podlipie do Wyżnicy zlokalizowane są stawy rybne o łącznej powierzchni 70,2 ha. W środkowym biegu rzeki Wyżnicy, na terenie wsi Podwody (gm. Dzierzkowice) zlokalizowany jest naturalny zbiornik wodny „ Krzywie „ o powierzchni 20,5 ha, nie objęty gospodarką rybacką. Stawy hodowlane min. znajdują się również w Zakrzówku, Wólce Szczeckiej, Rzeczycy Ksieżej i Ziemiańskiej i Wólce Gościeradowskiej. Źródła. Stanowią one naturalne wypływy wód podziemnych. W obrębie powiatu kraśnickiego źródła występują dość licznie, a ich obecność jest najczęściej wynikiem głębokiego rozcięcia erozyjnego. Są to głównie źródła podzboczowe, rzadziej dolinne. W latach 90-tych XX w. na terenie powiatu czynnych było około 150 źródeł o wydajności do 10 l/s. W gminie Kraśnik występują cztery obszary źródliskowe: w Słodkowie, Pasiece, Budzyniu i Kolonii Wyżnica, które obejmują 24 źródła o wydajności od 0,1 do 5,0 l/s. Są to źródła podzboczowe, szczelinowe lub szczelinowo-warstwowe występujące zespołowo tworząc niekiedy długie linie wypływu. Wypływy w Słodkowie tworzą zespół źródeł dający początek rzeki Wyżnicy. W dolinie Bystrzycy (gm, Zakrzówek) znajdują się trzy źródła podzboczowe spływające z prawego zbocza doliny odwadniające poziom kredowy, największe z nich, znajdujące się w Sułowie daje początek rzece. We wsi Łany (gm. Gościeradów) znajduje się źródlisko uznane za pomnik przyrody nieożywionej. Jest to źródło podpływowe o stałej wysokiej temperaturze zimą i latem od 10,2 do 10,3 o C i licznych gejzerkach wybijających się ponad lustro wody, niespotykane na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. W żródłach rzeki Tuczyn w Olbięcinie woda wypływająca z wietrzeliny opoki ma niską temperaturę około 8 o C. W Urzędowie występują źródła związane z lokalnym kultem św. Otylii. 28 Wody podziemne. W podziale na regiony hydrogeologiczne (wg. A.S. Kleczkowskiego, 1990) przedmiotowy obszar położony jest w obrębie górsko-wyżynnej prowincji hydrogeologicznej, a dokładnej w obrębie wydzielonej w jej granicach kredowej Niecki Lubelskiej (NL). Głębokość występowania wód podziemnych, w obrębie omawianego terenu, uzależniona jest od deniwelacji powierzchni terenu oraz stopnia urozmaicenia budowy geologicznej. Wydziela się tu trzy poziomy wodonośne: - poziom w utworach czwartorzędowych - poziom w utworach trzeciorzędowych - poziom w utworach kredy górnej Poziomy wodonośne występujące w obrębie głębszych serii geologicznych nie mają do chwili obecnej, z uwagi na głębokość występowania, znaczenia gospodarczego. Dla zaopatrzenia w wodę omawianego terenu znaczenie praktyczne mają dwa poziomy; czwartorzędowy i kredowy, które są powszechnie wykorzystywane ze względu na przypowierzchniowe występowanie. Wody piętra czwartorzędowego występuje tylko na niewielkiej części omawianego obszaru, na głębokości od kilkudziesięciu centymetrów do kilku, sporadycznie do 20 m. Poziom ten stanowi źródło zaopatrzenia w wodę studni gospodarczych w dość wąskich dolinach Urzędówki, Wyżnicy i Bystrzycy. Utworami wodonośnymi są plejstoceńskie piaski, żwiry rzeczne i wodnolodowcowe. Poza obszarami dolinnymi wody w utworach czwartorzędowych występują lokalnie w różnych obniżeniach denudacyjnych. Wody te stwierdzono na głębokości kilku metrów w piaskach leżących na iłach zastoiskowych i glinach zwałowych, z poziomu tego zaopatrują się w wodę tylko nieliczne gospodarstwa. Z uwagi na silne zróżnicowanie litologiczne oraz zmienny zasięg poziomy i pionowy warstw wodonośnych, poziom ten jest bardzo niejednorodny. Ze względu na przypowierzchniowe występowanie, wody piętra czwartorzędowego, mają związek hydrauliczny z powierzchnią i w sposób bezpośredni reagują na zmieniające się warunki hydrologiczne: wielkość opadów atmosferycznych i wahania wody w rzekach. Wody tego poziomu mają na ogół swobodne zwierciadło wody i są silnie narażone na zanieczyszczenia z powierzchni – fizykochemiczne i bakteriologiczne. 29 Wody piętra trzeciorzędowego, poziom ten ma charakter nieciągły i obserwowany jest tylko lokalnie. Utworami wodonośnymi są wapienie detrytyczne, rafowe i litotamniowe badenu i sarmatu. Głębokość występowania zwierciadła wody waha się od kilkunastu do 30 m. Jakościowo wody z trzeciorzędu odpowiadają normom dla wód pitnych. Wody piętra kredowego są głównym źródłem zaopatrzenia w wodę na obszarze powiatu kraśnickiego. Kolektorem wodonośnym są opoki, opoki margliste, margle i wapienie. Głębokości występowania zwierciadła wody są bardzo zróżnicowane. Na obszarach wierzchowinowych strefa aeracji wynosi od 40 do 50 m, miejscami osiąga 70 m. Na obszarach głęboko wciętych dolin, głębokość zwierciadła wody waha się od kilkunastu do 30 m. Zwierciadło wód podziemnych kształtuje się na znacznych obszarach prawie poziomo, podnosząc się nieznacznie w miarę oddalania się od dolin rzecznych. Wody występujące w utworach kredowych mają przeważnie zwierciadło swobodne, jedynie w dolinach zwierciadło ma charakter naporowy. Wody podziemne piętra kredowego charakteryzują się na ogół bardzo dobrą jakością; jest to woda słodka bardzo czysta i czysta, która posiada naturalny chemizm i wskaźniki bakteriologiczne spełniające wymagania dla wody pitnej. Woda ta może być stosowana do celów pitnych i gospodarczych bez uzdatniania. W obrębie utworów górnokredowych na obszarze województwa lubelskiego wydzielone zostały dwa zbiorniki wód podziemnych, zaliczone do GZWP: - zbiornik nr 406 Niecka Lubelska (Lublin) - zbiornik nr 407 Niecka Lubelska (Chełm-Zamość) Oba zbiorniki rozdziela dolina Wieprza. Są to zbiorniki szczelinowo-porowe, których szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą od 1330,0 tys. m 3/d (nr 406) do 1050 tys. m3/ d (nr 407), przy średniej głębokości ujęć odpowiednio 85-70 m. W obrębie obu zbiorników występują wody klasy Ic, Ia i b, a więc wody bardzo nieznacznie zanieczyszczone (łatwe do uzdatniania) oraz wody bardzo czyste i czyste (do użytku bez uzdatniania). Ich mineralizacja ogólna jest rzędu 300-400 mg/l. Północna i środkowa część powiatu kraśnickiego leży na obszarze objętym przez południowo-zachodni fragment zbiornika nr 406 Niecka Lubelska. 30 II.1.6. Klimat. Obszar powiatu kraśnickiego leży w obrębie Lubelsko-Chełmskiej Dzielnicy klimatycznej. Jego klimat cechuje się dominacją wpływów kontynentalnych i jest lokalnie modyfikowany przez uwarunkowania fizjograficzne – rzeźbę terenu, głębokość zalegania wód gruntowych, szatę roślinną (głównie lasy). Cyrkulacja powietrza zdominowana jest przez polarno-morskie i polarno-kontynentalne masy powietrza. Powietrze arktyczne napływa rzadko, najczęściej w zimie i na wiosnę a zwrotnikowe najrzadziej. Temperatury powietrza przedstawiają się następująco: -średnia roczna temperatura wynosi 7,70C, a w okresie wegetacyjnym 13,6oC. -najchłodniejszym miesiącem jest styczeń z temperaturą –4,2oC, a najcieplejszym lipiec o temperaturze 18,4oC. Roczna amplituda temperatur wynosi ponad 22oC. Zimy są długie i chłodne, trwają około 95 dni, lato trwa przeciętnie 170 dni. Opady atmosferyczne, jako roczna suma opadów, w granicach powiatu wahają się od ok. 540 do 600 mm. Najmniejsze opady notowane są w styczniu i marcu ( 2530 mm) największe w lipcu (88 mm) - przeważają opady letnie nad zimowymi. Opady śniegu pojawiają się w październiku, a pokrywa śniegowa występuje zwykle od połowy grudnia do połowy marca. Średnia liczba dni z gradem wynosi 3,9. W ciągu roku notuje się około 235 dni z opadem. Na omawianym obszarze przeważają wiatry sektora zachodniego. Mgły, które mają duże znaczenie w rozprzestrzenieniu zanieczyszczeń, nie występują często, przeciętnie notuje się 35 dni z mgłą w ciągu roku. Pojawiają się one głównie w okresie październik – luty (średnio miesięcznie występują od 4 do 6 dni) a ich obecność jest ściśle związana z czynnikami lokalnymi – rzeźbą terenu i wilgotnością podłoża. Obserwowane modyfikacje klimatu są ściśle związane z lokalnymi warunkami fizjograficznymi. Obszary wyniesione (Wzniesienia Urzędowskie, Roztocze) to tereny o większych amplitudach temperatur i lepszym usłonecznieniu południowych stoków. Obszary położone niżej cechują się większą stabilnością mas powietrza, mniejszą amplitudą temperatur oraz większą częstością występowania mgieł. Stopień urozmaicenia rzeźby terenu oraz udział powierzchni leśnych wpływa na zróżnicowanie topo- i mikroklimatu powiatu, w obrębie którego można wyróżnić: 31 - obszary wierzchowin o dobrych warunkach nasłonecznienia, korzystnych warunkach opadowych (stoki głównie W, WS i WN), bardzo dobrych warunkach aerosanitarnych oraz małej częstotliwości występowania mgieł; - obniżenia dolinne oraz terasy nadzalewowe i zalewowe dolin rzecznych, w obrębie których na skutek słabej wentylacji tworzą się często mrozowiska i mgły; - tereny leśne o swoistym bioklimacie, cechującym się dużą zacisznością, dużym zaciemnieniem i łagodnym przebiegiem dobowych elementów meteorologicznych; - obszary położone na obrzeżach kompleksów leśnych, gdzie występuje okresowe zaciemnienie i duża zaciszność, co sprzyja utrzymanie wilgoci w glebie. II.1.7. Flora i fauna. Szata roślinna Na szatę roślinną omawianego obszaru składają się ; - lasy i obszary leśne, które obejmują powierzchnię 20456 ha, co stanowi 20,35% ogólnej powierzchni powiatu kraśnickiego. Są one bardzo zróżnicowane pod względem rozmieszczenia i wielkości kompleksów leśnych. Przeważają lasy świeże i mieszane świeże. W dolinach występują olsy. Wśród typów z lasów świeżych dodatkiem sztucznie dominuje zespół wprowadzonej grabowo-dębowego sosny. Las mieszany grądu świeży przedstawia mieszankę grądu i sztucznego (mieszanego) boru sosnowego na siedlisku lasu grądowego. Na terenie boru mieszanego świeżego wykształcił się zespół typowego subkontynentalnego, sosnowo-dębowego boru mieszanego. Zachowane fragmenty olsu lokalnie prezentują zbiorowiska pośrednie między zespołem olsu i łęgu nadrzecznego. Wśród lasów na szczególną uwagę zasługują zbiorowiska lasu grądowego występującego na terenie licznych wąwozów lessowych. Prezentują one interesujący zespół grądu w charakterystycznej odmianie lipowej lub jaworowej. Grądy te wyróżniają się licznym udziałem lipy drobnolistnej i rzadkich gatunków ziołorostowych na czele z parzydłem leśnym. Są to równocześnie najbardziej malownic i atrakcyjne formy krajobrazowo-leśne, z obficie rosnącymi rzadkimi i chronionymi gatunkami leśnymi takimi jak: widłak wronica, lepiężnik biały, 32 pluskawica europejska, kostrzewa leśna i naparstnica zwyczajna. Obok lasów na drzewostan leśny składają się zadrzewione doliny rzeczne i wąwozy oraz nieprzydatne dla rolnictwa tereny o dużych spadkach. Obok nich występują zadrzewienia śródpolowe, przydrożne i siedlisk rolniczych, jak również pozostałości parków podworskich. Struktura przestrzenna lasów jest wyraźnie zróżnicowana. Lasy państwowe to prawie wyłącznie zwarte kompleksy leśne a lasy prywatne to głównie układy drobnoprzestrzenne o większym zróżnicowaniu drzewostanu. Wszystkie powierzchnie leśne spełniają funkcje wodochronne, glebochronne i krajobrazowe. Gatunki lasotwórcze to: buk, dąb, grab, osika, sosna, jodła, jesion, olcha, świerk, klon, jawor, brzoza, modrzew, lipa. - roślinność synantropijna, obejmująca zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe określane jako użytki zielone. Dominuje ona przestrzennie zasadniczo w dolinach rzek: Wyżnicy, Urzędówki, Bystrzycy. W innych lokalizacjach tylko tam, gdzie gleby z racji nadmiernego uwilgocenia najmniej nadają się do uprawy polowej. Na ogół miejscowe zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe przedstawiają mozaikę zbiorowisk trawiastych, w różnym stopniu sztucznie zmienionych na skutek melioracji, nawożenia, wysokoprodukcyjnych traw i roślin dwuliściennych. Na wyższych i zabagnionych stanowiskach częste są łąki ze śmiałkiem darniowym, krwawnikiem i stelerosą oraz z rdestem wężownikiem, wiązówką i bodziszkiem i kilkoma gatunkami turzyc wysokich. Na siedliskach mokrych i zakwaszonych, które stanowią przewagę użytków zielonych w dolinach rzek częste są zbiorowiska typu turzycowego i sitowo-jaskrowatych. Na miejscach skrajnie zakwaszonych, spiaszczonych występują najmniej wartościowe łąki, głównie z bliźniaczką psiątrawką i sitem sztywnym. Wszystkie zespoły użytków zielonych, powstałe sztucznie, pozbawione intensywnego wypasu i nawożenia z czasem przekształcają się w zbiorowiska typu pastwiskowego. - zbiorowiska segetalne, związane są one z nalessowymi glebami brunatnymi i rędzinami. Jest to roślinność występująca wśród upraw polowych - roślin okopowych i zbożowych. Na wilgotniejszych płatach pól uprawnych występują zbiorowiska chwastów. 33 Ze względu na udział w krajobrazie regionu, szczególnie terenów w mniejszym stopniu użytkowanych gospodarczo, na uwagę zasługują różnego typu zbiorowiska zdziczałych hodowanych krzewów ( porzeczki, agrestu, maliny, leszczyny) i drzew (jabłoni, gruszy) oraz roślin ziołoroślowych (podagrycznika, piołunów). Naturalnie rosnące różnego gatunku krzewy to: tarnina i głóg. - zbiorowiska ruderalne (zrębów leśnych i nieużytków), a wśród nich – bez czarny, leszczyna, śliwa, tarnina, kruszyna pospolita, kalina koralowa, trzmielina zwyczajna, szakłak pospolity, szałwia okółkowa, barwinek pospolity, rdest, jaskółcze ziele, wierzba iwa, łubin trwały. -zbiorowiska roślinności wodnej i nadwodnej ( bagiennej), roślinność wodna i nadwodna grupuje się głównie w dolinach rzek, w korytach rzek, na ich brzegach oraz na obszarze stawów rybnych w dolinach. Na ogół dominują najpospolitsze w regionie, jak i w całym kraju, zbiorowiska z grupy roślinności zanurzonej, pływającej oraz z grupy roślinności szuwarowej i wysokich turzyc. Spośród roślinności wodnej pływającej i zanurzonej w wodzie najczęściej występują zespoły rzęsy i rdestnic. W wodzie wolno płynącej Wyżnicy i Urzędówki masowo występuje zespół rdestów wąskolistnych, a niekiedy i zespół moczarki kanadyjskiej. Rośliny te są bardzo pomocne w biologicznym oczyszczaniu wód zanieczyszczonych biogenami. Do najbardziej rozpowszechnionych zbiorowisk szuwarowych i wysokich turzyc przede wszystkim należą zespoły: pałki szerokolistnej i wąskolistnej, trzciny pospolitej, jeżogłówki, manny fałdowanej oraz różnych gatunków wysokich turzyc. Z najbardziej interesujących zbiorowisk roślinności wodnej i nadwodnej wymienić należy jedynie fragmentarycznie rozwinięte zespoły wywłócznika, grubienia i moczarki kanadyjskiej. - zbiorowiska torfowe, które w przeciwieństwie do zbiorowisk wodnych cechuje bardzo zróżnicowany skład florystyczny z gatunkami rzadkimi. Fauna. W granicach omawianego obszaru występowanie fauny związane jest z rozmieszczeniem jej podstawowych siedlisk. Znaczna część powiatu kraśnickiego leży na terenie Kraśnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Dolina i rzeka Wyżnica jest trzonem ochrony walorów 34 przyrodniczych i krajobrazowych. Większość zespołów zwierzęcych związanych jest bezpośrednio lub pośrednio z tymi obszarami. Łąki i tereny nadwodne decydują o stosunkowo dużej bioróżnorodności gatunkowej fauny. Należy zaznaczyć, że brak jest istotnego zróżnicowania w występowaniu poszczególnych gatunków prawie na całym obszarze łąk. Najbogatszym gatunkowo, jak wszędzie jest świat owadów. Najcenniejsze i najbarwniejsze motyle to objęty ochroną Paź Królowej i Mieniak Tęczowiec oraz niechronione: Czerwończyk Dukacik, Listowiec Cytrynek, Perłowiec Mniejszy i Większy, Pokłonnik Kamilla, gatunki Rusałki (drzewoszek, osetnik, pawik, pokrzywnik, żałobnik) Podobnie jak motyle także i objęte ochroną trzmiele mają tu bardzo dobre warunki bytowania. Rzeki i występujące w dolinach związane z nimi stawy rybne, stwarzają dogodne warunki dla płazów chronionych, jak kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, rzekotka drzewna. W rejonie stawów rybnych stwierdzono występowanie ptaków związanych ze środowiskiem wodnym. Swoje siedliska mają tu: bąk, bączek, brzęczka, błotniak stawowy, brzegówka, czapla siwa, czernica, dziwonia, głowienka, krzyżówka, łabędż niemy, łyska, mewa śmieszka, makolągwa, myszołów zwyczajny, perkoz rdzawoszyi, piecuszek, piegża, potrzos, postułka, rokitniczka, trzciniak, trzciniaczek i zausznik. Lasy na obrzeżach dolin i na wysoczyznach stanowią ostoję dla: dzięcioła dużego, drozda śpiewaka, kukułki, kowalika, kosa, myszołowa zwyczajnego, muchołówki małej, pierwiosnka, pokrzywki czarnołbistej, przepiórki, kuropatwy, bażanta, rudzika, sikory modrej, sikory bogatki, świstunki, trznadela i zięby. Również ssaki omawianego terenu należą do gatunków pospolitych i często spotykanych w środowiskach dolinnych i przylegających do nich lasach. Pospolicie występują tu jelenie, sarny, zające, dziki; z grupy drapieżników występują tu: lisy, kuny leśne i tchórze. Na podmokłościach i w rejonie stawów spotyka się piżmaka i wydry, czasami bobra. Poza strefą wysokich poziomów wód występują jeż i kret. 35 II.2. Formy ochrony przyrody wynikające z „Ustawy o ochronie przyrody” i innych przepisów prawnych. Ramowe zasady ochrony przyrody określa Ustawa z dnia 16.10.91 r o ochronie przyrody /Dz. U. Nr 114, poz. 492 z późniejszymi zmianami/. Szczególne formy ochrony przyrody, do których należą m. innymi rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody i użytki ekologiczne, ustanawiane są przez przepisy szczególne. Obok w/w obiektów, na podstawie obowiązujących przepisów chronione są: - grunty rolne klasy I-IV, grunty rolne klasy V i VI wytworzone z gleb pochodzenia organicznego oraz grunty leśne (Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r o ochronie gruntów rolnych i leśnych). Zasady gospodarowania w lasach określa w/w ustawa oraz ustalenia zawarte w planach urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictw Przedsiębiorstwa Lasy Państwowe oraz uproszczonych planach urządzenia lasów niepaństwowych. Zasady ochrony i zagospodarowania lasów ochronnych określa ustawa z dnia 28 września 1998 r o lasach. - główne zbiorniki wód podziemnych /GZWP/; - strefy ochronne źródeł i ujęć wody (Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r i Ustawa a dnia 27 lipca 2001 r). II.2.1 Kraśnicki Obszar Chronionego Krajobrazu Rozporządzeniem Wojewody Lubelskiego z dnia 2.06.1998 r. utworzony został na obszarach gmin: Zakrzówek, Kraśnik, Dzierzkowice, Urzędów, Józefów (pow. Opole Lubelskie) oraz miasta Kraśnik Kraśnicki Obszar Chronionego Krajobrazu o powierzchni 29 270 ha. Jest to obszar o dużej atrakcyjności krajobrazowej, głównie dzięki bardzo urozmaiconej rzeźbie terenu. Szata roślinna jest wyjątkowo bogata. Wąwozy na pd. od Kraśnika są miejscem występowania wielu rzadkich gatunków, m.i.n. obuwika. Bardzo bogate florystycznie są zachowane fragmenty torfowisk w dolinie Wyżnicy. Występuje tu m.in. pełnik europejski. W drzewostanach leśnych występują: buk 36 i jodła w pobliżu swojego naturalnego zasięgu. Bogata jest także fauna obszaru, m.in. jedyne w województwie lubelskim stanowisko żołny. II.2.2. Rezerwaty przyrody. W obrębie powiatu kraśnickiego, znajdują się 3 rezerwaty przyrody. Łącznie, ochroną rezerwatową objęta jest powierzchnia 359,45 ha. Projektowane jest utworzenie rezerwatu „Grabowy Las” w gminie Dzierzkowice oraz „Las Mosty” w gminie Kraśnik . Istniejące i projektowane rezerwaty pow. kraśnickiego zestawiono tabelach: nr 4 i 5. Tabela nr 4 Zestawienie rezerwatów powiatu kraśnickiego Lp 1 1. 2. 3. Nazwa 2 „Natalin” Urzędów „Marynopole” Gościeradów „Szczeckie Doły” Gościeradów PowieRok rzchnia utworze(ha) nia W obrębie Typ rezerwatu Cel ochrony Forma ochrony 4 5 6 7 8 2,45 1976 Kraśnickiego OChK- leśny ochrona drzewostanu jodły ochrona częściowa 157,0 1976 - leśny ochrona drzewostanu jodły ochrona częściowa 200,0 1976 Ochrona krajobrazu (liczne krajobrazowowąwozy lessowe), ochrona leśny drzewostanu bukowego ochrona częściowa 3 - 37 Tabela nr 5 Rezerwaty projektowane Lp Nazwa Powierzchnia (ha) Gmina Typ rezerwatu 1 2 3 4 5 Cel ochrony 6 zachowanie naturalnych lasów dębowo-grabowo1. „ Grabowy Las „ 49,65 Dzierzkowice leśny, lipowych częściowy Ochrona naturalnego lasu bukowego i jodłowego na 2. „ Las Mosty „ 154,67 Kraśnik leśny, skraju północno-wschodniej granicy zasięgu buka i częściowy jodły II.2.3 Pomniki przyrody i inne formy ochrony. Cenne i unikatowe elementy przyrody ożywionej i nieożywionej chronione są również innymi formami ochrony, do których należą; - pomniki przyrody /ożywionej i nieożywionej/ - 76 obiektów/stan na 31.12.1999r/ - użytki ekologiczne W powiecie kraśnickim pomnikami przyrody ożywionej są różne gatunki drzew, które ze względu na swój wiek i rozmiary winny być chronione. Najliczniej reprezentowanymi gatunkami są: dąb szypułkowy i lipa drobnolistna. Ponadto ochroną objęto pojedyńcze okazy wiązu, jesiona, modrzewia, kasztanowca i grójecznika. Największa liczba drzew pomnikowych znajduje się na terenie Szkoły Podstawowej w Gościeradowie oraz przy drodze z Gościeradowa do Annopola. Charakterystykę pomników przyrody ożywionej przedstawiono w tabeli nr 6. Do pomników przyrody nieożywionej zaliczono: źródła i obszary źródliskowe (m. innymi źródła w Łuchowie Gościeradowskim, odkrywkę geologiczną w Annopolu, a także głazy narzutowe w Kraśniku. Wykaz pomników przyrody nieożywionej przedstawiono w tabeli nr 7. Tabela nr 6 POMNIKI PRZYRODY W POWIECIE KRAŚNICKIM Gmina Annopol Gatunek/Nazwa obiektu Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Klon pospolity Klon pospolity Klon pospolity Klon pospolity Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Dzierzkowice Dąb szypułkowy Lokalizacja Natalin, przy drodze biegnącej przez wieś jak wyżej Annopol, w parku podworskim jak wyżej jak wyżej jak wyżej Annopol, rynek Natalin, las H i W Dąbrowskich Nadleśnictwo Kraśnik Obręb Dzierzkowice, oddział 72 Obwód/ Szerokość [cm] 425 Wysokość [m] 350 250 17,5 20,5 330 315 315 250 425 20,0 21,0 20,0 20,0 21,0 420 18,0 39 Gmina Gatunek/Nazwa obiektu Dąb szypułkowy Gościeradów Dąb szypułkowy Sześć okazów lip drobnolistnych Olsza czarna Dwa jesiony wyniosłe Aleja 37 lip drobnolistnych i 5 klonów pospolitych Gmina Kraśnik Miasto Kraśnik Lokalizacja Tarnowy Dół Gospodarstwo P. Łojka Nadleśnictwo Gościeradów Gościeradów, teren OSP Gościeradów, teren Państwowego Domu Opieki Społecznej Jak wyżej Obwód/ Szerokość [cm] 520 Wysokość [m] 472 23 195-450 16,0-25,0 280 26,0 350 28,0 i 295 i 30,0 Lipy 200-495 28,0-30,0 Klony 135270 Gościeradów, na terenie Szkoły Podstawowej i Państwowego Domu Opieki Społecznej dla Dzieci Lipa szerokolistna Gościeradów, przy 360 33,0 Państwowym Domu Opieki Społecznej dla Dzieci 21 lip Gościeradów, przy Grab 280 18,0-25,0 drobnolistnych i drodze do Annopola Lipy 320-520 grab pospolity Lipa drobnolistna Księżomierz, działka 520 25,0 Majorskiego Wiesława Lipa drobnolistna Szczecyn, przy (5 sztuk) drodze do Gościeradowa Klon jawor Stróża, przy kaplicy 290 i 428 17,5 Trójcy Świętej Kasztanowiec Stróża, przy kaplicy projektowany Trójcy Świętej Lipa drobnolistna Stróża, przy kaplicy projektowany (2 szt.) Trójcy Świętej Wawrzynek Działka prywatna, ul. wilczełyko Strażacka Kasztanowiec Przy kościele biały Świętego Ducha, i lipa drobnolistna ul. Narutowicza Kasztanowiec Przy „Dworku 292 biały Modrzewiowym” Ul. Narutowicza Dąb szypułkowy Przy szpitalu, ul. Chopina Aleja grabowa Jak wyżej 40 Gmina Szastarka Gatunek/Nazwa obiektu Dąb szypułkowy Lipa krymska Lipa krymska Klon pospolity Klon pospolity Lipa drobnolistna Trzydnik Duży Klon pospolity Odm. Lorbergen Urzędów Lokalizacja Brzozówka, w północnej części dawnego założenia folwarcznego Jak wyżej Jak wyżej Jak wyżej Jak wyżej Blinów II, w parku szkolnym Olbięcin, przy pałacu, obecnie Specjalnym Ośrodku SzkolnoWychowawczym Jak wyżej Jak wyżej Głóg szkarłatny Jesion pensylwański Jesion wyniosły Jak wyżej Modrzew japoński Jak wyżej Jesion wyniosły Węglin, na działce Czesławy Drąrzek Klon pospolity Węglin, na terenie przedszkola Dąb szypułkowy Park przy Ośrodku SzkolnoWychowawczym Dąb szypułkowy Jak wyżej Korkowiec Jak wyżej amurski Dąb szypułkowy Jak wyżej Kasztanowiec Jak wyżej biały Kasztanowiec Jak wyżej biały Modrzew Pomiędzy pałacem a europejski ogrodzeniem Dwa okazy Olbięcin przy pałacu grójecznika japońskiego Lipa Popkowice Lipa Popkowice Lipa Popkowice Lipa Popkowice Lipa Popkowice Lipa Popkowice Obwód/ Szerokość [cm] 300 Wysokość [m] 155 300 255 195 i 220 610 18,0 21,0 21,0 19,0 185 11,0 105 145 7,0 17,0 195 285 380 12,0 20,0 23,0 290 22,0 435 Ok. 25,0 475 145 23,0 18,0 120 335 30,0 19,0 335 20,0 290 28,0 250 i 240 18,0 i 21,0 245 224 224 208 260 270 21,0 28,5 41 Gmina Wilkołaz Gatunek/Nazwa obiektu Lipa Lipa Jesion wyniosły Lipa Lipa Lipa Lipa Dąb Dąb szypułkowy (cz. uszkodzony) Kasztanowiec zwyczajny Lipa drobnolistna Buk Wiąz szypułkowy Dąb szypułkowy Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Zakrzówek Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Lokalizacja Popkowice Popkowice Urzędów Urzędów Urzędów Urzędów Urzędów Skorczyce, park Obroki, działka Alfredy Sadowskiej Wilkołaz, przy kościele Wilkołaz I, działka Józefa Jankowskiego Wilkołaz I, działka Józefa Nogajka Wilkołaz III, przy drodze do Urzędowa Wilkołaz Poduchowny (przy plebani) Wilkołaz Poduchowny (przy cmentarzu) Wilkołaz Pierwszy, działka M. Wadowskiej Wilkołaz Pierwszy Działka Róży Chmielik Zakrzówek, przy dawnej dyrekcji cukrowni, przy ul. Ogrodowej i Żeromskiego Jak wyżej Jak wyżej Obwód/ Szerokość [cm] 282 270 300 235 285 365 310 400 550 Wysokość [m] 380 280 290 360 28,0 333 390 410 456 325 20,0 305 300 20,0 21,0 42 Tabela nr 7 Pomniki przyrody nieożywionej Gmina Nazwa obiektu Lokalizacja Annopol Odkrywka geologiczna Głaz narzutowy z czerwonego granitu Głaz narzutowy z czerwonego granitu Annopol, obok starego kościoła Przy ulicy Sikorskiego Miasto Kraśnik Trzydnik Duży Źródło wywierzyskowe Działka pani K.H. Niezabitowskiej, ul. Urzędowska 401 Łuchów Gościeradowski Wymiary (cm) 250/150 1165/1010/380 480/380/150 Jako użytki ekologiczne chronione są: obszary źródliskowe, stanowiska rzadkich i ciekawych gatunków roślin chronionych, ptaków i zwierząt. Znajdują się one między innymi w dolinie rzeki Wyżnicy. II.2.4. Pozycja powiatu kraśnickiego w europejskich systemach obszarów chronionych. Wysoka wartość przyrodnicza naturalnych krajobrazów oraz charakterystycznych dla nich fitocenoz sprawiła, że obszar powiatu kraśnickiego obejmują międzynarodowe systemy przyrodnicze, których celem jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy. Należą do nich: - Europejska Sieć Ekologiczna (ECONET-EUROPA), której celem jest ochrona reprezentatywnych i najlepiej zachowanych pod względem różnorodności biologicznej obszarów Europy. Sieć ta powstaje od 1992 r, a jednym z jej elementów jest tzw. Krajowa Sieć Ekologiczna (ECONET-PL), na którą składają się tzw. obszary węzłowe i korytarze ekologiczne oraz kierunki powiązań przyrodniczych. Na 78 obszarów węzłowych w obrębie Polski, w granicach powiatu kraśnickiego znajdują się jeden: Środkowej Wisły (o randze międzynarodowej i symbolu – 23M). Obszar ten ma kluczowe znaczenie w funkcjonowaniu sieci ze względu na wiele funkcji, wynikających z faktu, iż obejmuje on dolinę wielkiej, tylko 43 częściowo uregulowanej rzeki, tj. funkcji fizjocenotycznych (ostoje przyrody, migracje gatunków) i fizjotaktycznych (stabilizujący wpływ na stosunki wodne regionu). W granicach obszarów węzłowych podejmowane być powinny działania, których priorytetem winno być zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej i krajowej. Oprócz obszarów węzłowych w skład sieci ECONET wchodzą korytarze ekologiczne (krajowe i międzynarodowe), które umożliwiają migrację gatunków między obszarami węzłowymi i przyległymi terenami. Na obszarze powiatu kraśnickiego znajduje się korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym – Wzniesień Urzędowskich i Roztocza Zachodniego. - Program CORINE biotopes. Celem tego programu jest gromadzenie informacji o biotopach, których identyfikacja w terenie jest podstawą do wyznaczenia ostoi CORINE. W Polsce jest zidentyfikowanych 956 ostoi, z tego na terenie powiatu kraśnickiego jest to: -ostoja nr 402 „Urzędów” obejmująca siedliska leśne i rolne. - Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 W granicach powiatu kraśnickiego znajdują się wybrane elementy przyrody zaliczone do projektowanej Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, która obejmuje zagrożone i reprezentatywne dla regionów biogeograficznych siedliska oraz zagrożone i rzadkie gatunki roślin i zwierząt. Ideą Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest uzupełnienie dotychczasowej prawnej ochrony przyrody w państwach Unii Europejskiej o zasady zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali całego kontynentu. Sieć tworzyć będą dwie kategorie obszarów: Specjalne Obszary Ochrony (SOO) – ostoje siedliskowe Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) - dotyczące dziko żyjących ptaków, w znacznej części pokrywają się ze Specjalnymi Obszarami Ochrony. Ogólne zasady gospodarowania w ostojach Natura 2000 zawarte są w Raporcie o stanie środowiska woj. lubelskiego w 2002 roku. Zestawienie obszarów SOO i OSO na terenie powiatu kraśnickiego przedstawiają poniższe tabele: 44 Tabela nr 8 Projektowane Specjalne Obszary Ochrony (SOO) na terenie powiatu kraśnickiego. Nazwa ostoi Lp. Kod powierzchnia 1 2 1. Gościeradów PLHO60006 583 ha 2. Małopolski Przełom Wisły PLH060015 10 186 ha, w tym w woj. lubelskim 4 846 ha Typy siedlisk przyrodniczych Gatunki roślin 3 -świetlista dąbrowa subkontynentalna - starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, - zalewane muliste brzegi rzek, - suche, śródlądowe murawy napiaskowe, - murawy kserotermiczne, - łąki selernicowe, - niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie, lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe, - łęgowe lasy dębowowiązowo-jesionowe, - świetlista dąbrowa subkontynentalna Gatunki zwierząt 4 5 obuwik pospolity, leniec bezpodkwiatko wy starodub łąkowy bóbr europejski, wydra, kumak nizinny, żółw błotny, boleń, piskorz, czerwończyk nieparek, modraszek nausitous, modraszek telejus, trzepla zielona. Tabela nr 9 Projektowane Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) pow. kraśnickiego Nazwa ostoi Lp. Kod Powierzchnia 1 1. 2 Małopolski Przełom Wisły PLB140008 6 419 ha, w tym w woj. lubelskim 2 482 ha Gatunki ptaków, które stanowiły podstawę kwalifikacji obszaru 3 błotniak łąkowy, błotniak stawowy, bocian czarny, derkacz, dzięcioł białoszyi, gąsiorek, jarzębatka,mewa czarnogłowa, rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, szablodziób, zimorodek. l 45 III. STAN I TENDENCJE PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO. III.1. Stan powierzchni terenu. Stan i tendencje zmian powierzchni terenu stanowią wypadkową wielu nakładających się elementów środowiska. Jako integralny składnik środowiska element ten występuje zarówno w obrębie obszarów chronionych ze względu na walory przyrodniczo-krajobrazowe , w lasach i na obszarach gleb chronionych, jak również w obrębie pozostałej części omawianego obszaru. Dlatego problemy ochrony powierzchni ujmowane są między innymi przez szczegółowe przepisy dotyczące zasad gospodarowania w obrębie obszarów chronionych, lasów i obszarów gleb chronionych. W obrębie powiatu kraśnickiego konieczność ochrony powierzchni wynika również z budowy geologicznej (litologii i pochodzenia genetycznego utworów powierzchniowych) oraz rzeźby terenu. Obecność grubej pokrywy lessowej na terenach o urozmaiconej rzeźbie sprawia, że występują tu tereny predysponowane do erozji wodnej i eolicznej. Na stan i tendencje zmian powierzchni terenu ma również wpływ: - eksploatacja kopalin - obecność terenów zdegradowanych - gospodarka odpadami, a w szczególności istnienie „dzikich” wysypisk odpadów. W powiecie kraśnickim jest udokumentowanych 11 złóż kruszywa naturalnego, 40 złóż surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej, 2 złoża fosforytów oraz po 1 złożu: kruszywa drogowego i budowlanego, wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego, wapieni i margli dla przemysłu cementowego oraz węgli brunatnych. Eksploatowane są złoża kruszywa naturalnego – wydobycie prowadzone jest w obrębie 4 złóż i surowce ilaste ceramiki budowlanej – eksploatacja prowadzona jest w obrębie 19 złóż. Z istniejących danych (tabela nr 1) wynika również, że na udokumentowanych w powiecie 56 złóż przypada 10 złóż zaniechanych – oznacza to, że były one w przeszłości eksploatowane, a tereny poeksploatacyjne, zgodnie z obowiązującymi przepisami, powinny być 46 zrekultywowane i zagospodarowane – sprawa w gestii organów koncesyjnych i Urzędu Górniczego. W obrębie powiatu kraśnickiego stan gospodarki odpadami jest na poziomie porównywalnym z innymi powiatami województwa lubelskiego. W granicach powiatu istnieje 6 składowisk o uregulowanym stanie prawnym; - w Kraśniku - w Annopolu - w Gościeradowie - w Szastarce - w Trzydniku Dużym Tabela nr 10 . Podstawowe dane dotyczące składowisk odpadów znajdujących się na terenie powiatu kraśnickiego Wyszczególnienie Kraśnik Kraśnik Annopol Nazwa Związek Związek Związek przedsiębiors Komunalny Komunalny Gospodarki Gmin w Gmin w twa Komunalnej i Kraśniku eksploatujące Kraśniku Mieszkaniogo wej Lokalizacja Pojemność składowiska Wilcze Doły 168 000 Gościeradów Szastarka Trzydnik Duży Urząd Urząd Gminy w Gminy w Gościerad Szastarc owie e Urząd Gminy w Trzydniku Dużym Piaski Zarzecze II Annopol Księżo mierz Gościerad owski 179 500 126 000 19 103 14 490 15 424 2,50 1,26 0,88 0,45 socjalnobytowe socjalnobytowe socjalno -bytowe socjalnobytowe Rzeczyca Polichna ZiemiańDolna ska 3 [m ] Powierzchnia składowiska 3,08 [ha] Rodzaj odpadów socjalnobytowe socjalnobytowe 47 Szacuje się, że ok. 10-15 % odpadów trafia na tzw. „dzikie” wysypiska, które zwykle powstają na obrzeżach pól i lasów, w obrębie lasów, a także w niezrekultywowanych i niezagospodarowanych wyrobiskach po eksploatacji kopalin III.1.1 Tendencje zmian. Na terenach lessowych każda ilościowa lub jakościowa zmiana w przepływie wód powierzchniowych lub nieodpowiedni sposób uprawy w strefach krawędziowych wąwozów i parowów, może zapoczątkować powstanie nowej formy osuwiskowej, co pociąga za sobą szkody budowlane i agrarne. Obszary predysponowane do powstawania zjawisk erozyjno-osuwiskowych to strefy przykrawędziowe wąwozów i głęboko wciętych dolin, których nachylenie zboczy przekracza 10 o. Na obszarach tych może występować erozja wgłębna, sufozja, intensywne rozmywanie gruntów oraz spływy lub spełzywanie gleb. Erozja wąwozowa może być powstrzymana przez kompleksy leśne i wtedy widoczne są procesy starzenia (przekształcania się w parowy). Bardzo niekorzystny jest wzdłuż stokowy przebieg dróg polnych, który może inicjować erozję wąwozową. Obrywy występować mogą również na zboczach kredowych. W obrębie pokryw lessowych powiatu kraśnickiego występuje również erozja eoliczna. Oprócz wody także wiatr modeluje powierzchnię terenu. Z otwartych, nie porośniętych roślinnością terenów, wywiewane są najlżejsze cząsteczki z górnych warstw gleby. Proces ten najsilniej przebiega podczas prac polowych przy użyciu ciężkiego sprzętu. Wiosną i jesienią (okres najsilniejszych wiatrów) przy braku pokrywy roślinnej, kiedy gleba jest przesuszona w czasie orki w powietrzu unoszą się tumany „kurzu”. W zależności od wielkości wywiewanych cząsteczek i siły wiatru, mogą one być przenoszone na różne odległości ( od kilku metrów do kilkuset kilometrów). Najbardziej narażone na erozję eoliczną obszary to stoki położone od strony wiatru oraz obszary wierzchowinowe. Osadzanie się cząsteczek niesionych przez wiatr odbywa się po stronie zawietrznej, a sprzyjają temu obszary występowania roślinności trwałej (pasy zadrzewień śródpolnych, lasy, wysokie drzewa przy drogach, sady, etc.). Istniejące przepisy Prawa geologicznego i górniczego wymuszają korzystne zmiany w zakresie eksploatacji złóż kopalin. Tylko usankcjonowana prawnie 48 eksploatacja /na podstawie koncesji/ stwarza warunki do właściwej gospodarki złożem, racjonalnego wykorzystania zasobów kopaliny oraz późniejszej rekultywacji i zagospodarowania obszaru poeksploatacyjnego. Gospodarka odpadami jest przedmiotem równolegle opracowywanego Planu gospodarki odpadami dla pow. kraśnickiego – realizacja zawartych w nim zadań winna w sposób odczuwalny poprawić sytuację w tym zakresie. III.2 Stan i tendencje zmian gleb. Znajomość określonych parametrów gleb rzutuje na stosowanie racjonalnych zasad gospodarowania przyrodnicze. ziemią, Podstawowym co pozytywnie parametrem oddziałuje warunkującym na środowisko korzystny przebieg procesów zachodzących w glebie, i który decyduje również o oddziaływaniu na rośliny, jest odczyn. Niski odczyn gleby ogranicza dostępność składników mineralnych i sprzyja ich wymywaniu do wód gruntowych. Prowadzi więc do zanieczyszczenia wód gruntowych oraz zubaża gleby w biogeny. Analiza istniejących danych wskazuje, że powiat kraśnicki należy do obszarów, w obrębie którego gleby cechują się b. dobrymi parametrami. Udział gleb o odczynie kwaśnym i bardzo kwaśnym (pH<5,5) jest najniższy w skali województwa – mieści się w granicach 20-40%. Tak samo niski, od 20-40 % jest udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobności w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Deficytowe są jedynie, podobnie jak w glebach całego woj. lubelskiego, takie pierwiastki jak; bor, miedź i żelazo. III.2.1 Tendencje zmian - monitoring. Właściwości chemiczne i skład fizykochemiczny gleb jest monitowany przez Stację Chemiczno-Rolniczą w Lublinie. Monitoring gleb użytków rolnych obejmuje przede wszystkim określenie odczynu gleby, zasobności w składniki mineralne oraz wydawanie zaleceń w zakresie zapobiegania procesom chemicznej degradacji gleb. Obok gleb użytków rolnych monitowane są również gleby pod kątem zanieczyszczeń antropogenicznych, głównie wokół składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. Jest to monitoring prowadzony w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Na terenie woj. lubelskiego monitoring ten prowadzi IUNG w Puławach (sieć krajowa) i WIOŚ w Lublinie (sieć regionalna). 49 W powiecie kraśnickim badaniami na zawartość pierwiastków w warstwie ornej gleb, w sieci krajowej, objęto 1 punkt w miejscowości Popkowice - gmina Urzędów. Wyniki badań w latach 1995-2000 wykazały, że w glebie występuje podwyższona zawartością metali ciężkich i na tej podstawie zaliczono ją do gleb I stopnia zanieczyszczenia. III.3. Stan i tendencje zmian czystości powietrza atmosferycznego. Powietrze stanowi mieszaninę gazów i cząstek stałych o składzie właściwym dla atmosfery ziemskiej. Obce dla powietrza substancje chemiczne, lub stężenia przekraczające typowy dla niego zakres, stanowią jego zanieczyszczenia – mogą to być zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Substancje i zanieczyszczenia „naturalne” powstają w wyniku procesów zachodzących w skorupie ziemskiej: erozji gleb, procesów gnilnych na obszarach bagiennych i torfowiskach. Do antropogenicznych czynników rzutujących na jakość powietrza zaliczyć należy: - źródła emisji będące wynikiem różnorodnych procesów technologicznych stosowanych w zakładach przemysłowych; - procesy spalania paliw, głównie węgla kamiennego dla potrzeb energetyki; - transport; - paleniska indywidualne. W strukturze emisji dominują substancje gazowe. Pyły, stanowiące 0,69 % emisji pochodzą przede wszystkim ze spalania paliw oraz produkcji przemysłowej. Najbardziej uciążliwe są zanieczyszczenia powietrza w dużych aglomeracjach miejskich i ośrodkach przemysłowych, gdzie mają bezpośredni wpływ na zdrowie i życie ludzi – dlatego miejsca takie objęte są systemem monitoringu jakości powietrza. Powiat kraśnicki cechuje się niskimi wskaźnikami zanieczyszczenia powietrza. Rolniczy charakter powiatu, jeden zakład przemysłu ciężkiego i brak przemysłu chemicznego oraz wielkiej energetyki sprawia, że emisja pyłów i gazów do atmosfery jest niewielka. Emitorami zanieczyszczeń do atmosfery są tu głównie: FŁT, zakłady gospodarki komunalnej oraz pochodzące z transportu. Składają się na nie głównie: 50 - dwutlenek węgla emitowany przez zakłady przemysłowe, kotłownie komunalne, paleniska domowe oraz transport; - dwutlenek siarki pochodzący w 80 % z energetycznego spalania paliw; - tlenek azotu, którego źródłem jest energetyczne spalanie paliw i transport; - pyły, pochodzące głównie z ciepłowni przemysłowych i komunalnych oraz ze spalania paliw (popiół lotny). Pozostałe zanieczyszczenia to: sadza, pary benzyny ekstrakcyjnej, chlorowcopochodne węglowodorów, aldehydy i kwasy organiczne. W ewidencji największych w obrębie powiatu kraśnickiego źródeł emisji zanieczyszczeń , wymienić należy dwa: - Fabryka Łożysk Tocznych (emitującą około 672 Mg/rok ) oraz Kraśnickie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Emitorami o dużo mniejszej emisji, a mającymi wpływ na stan powietrza powiatu kraśnickiego są: kotłownie węglowe , kotłownie opalane odpadami drzewnymi oraz inne zakłady wprowadzające zanieczyszczenia. Łącznie zakłady pow. kraśnickiego wprowadziły do powietrza w 2001r.: - pyły 0,9 t/ km2 (średnia dla woj. 0,3 t/km2) - gazy 135,6 t/km2 (średnia dla woj. 170,9 t/km2) III.3.1 Monitoring. Na terenie powiatu kraśnickiego znajduje się jedna stacja monitoringu regionalnego ( nadzorowana przez WIOŚ ) powietrza w Kraśniku, badająca SO 2, NO2, pyły i benzen Wyniki badań wykonanych w roku 2002 przedstawiają się następująco: Tabela nr 11 Lp. Lokalizacja stacji 1 2 1. Kraśnik ul. Spółdzielcza Stężenia średnie w sezonach (µg/m3) Max. Stężenie stęż. 24% stęż. średniogodz. dopuszroczne w ciągu czalnego (µg/m3) roku sezon sezon (µg/m3) zimowy letni 3 4 4,0 - 5 6 dwutlenek siarki 5,6 2,5 7 Data wystąpienia stężenia maks. 8 Dopuszcz alny poziom substancji (µg/m3)w pow/rok 9 28,0 10-12-2002 40,0 43,0 10-12-2002 40,0 dwutlenek azotu 1. Kraśnik ul. Spółdzielcza 18,1 45,3 18,9 17,3 51 Lp. Lokalizacja stacji Stężenia średnie w sezonach (µg/m3) Max. Stężenie stęż. 24% stęż. średniogodz. dopuszroczne w ciągu czalnego (µg/m3) roku sezon sezon (µg/m3) zimowy letni Data wystąpienia stężenia maks. Dopuszcz alny poziom substancji (µg/m3)w pow/rok pył zawieszony 1. Kraśnik ul. Spółdzielcza 11,8 - 15,5 8,0 105,0 10-12-2002 40,0 1,54 4,45 09-09-2002 5,0 Benzen 1. Kraśnik ul. Spółdzielcza 1,97 39,4 2,39 Wyniki badań wskazują na dobry stan czystości powietrza w powiecie kraśnickim; stężenia podstawowych zanieczyszczeń osiągają wartości minimalne lub b.niskie /rzędu 8-20% dopuszczalnych stężeń/, a pyłu są na granicy oznaczalności. Wg. Raportu o stanie środowiska woj. lubelskiego w 2002 r zawartość SO2, CO, ołowiu i NOx jest właściwa dla klasy IIIb (tj. poziomu nie przekraczającego dolnego progu oszacowania), poziom benzenu i PM10 występuje w klasie II (tj. między górnym a dolnym progiem oszacowania),a ozonu – w klasie I (poziom przekraczający górny próg oszacowania). Ze względu na ochronę zdrowia i roślin, powiat kraśnicki leży w strefie A, do której zaliczono obszary gdzie poziom wszystkich zanieczyszczeń nie przekracza wartości dopuszczalnych. W obrębie powiatu kraśnickiego poziom zanieczyszczeń powietrza w ostatnich latach utrzymuje się na niezmienionym poziomie. III.3.2 Zanieczyszczenia komunikacyjne. Przy spalaniu paliw w silnikach samochodowych emitowane są gazy nietoksyczne (azot, tlen, dwutlenek węgla i para wodna) oraz trudne do określenia jakościowego i ilościowego związki szkodliwe głównie tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, dwutlenek siarki i ołów. Powstaje również ozon, absorbujący światło słoneczne w górnej warstwie atmosfery. Emitowane są również pyły w wyniku spalania paliw oraz ścieranie opon, hamulców i nawierzchni dróg. Na ilościowe wartości tych emisji rzutuje głównie zły stan techniczny pojazdów, niska kultura eksploatacji pojazdów, zły stan nawierzchni drogowych oraz wzrastające nasilenie ruchu pojazdów (w tym w centrach miast i związany z tym brak obwodnic). O negatywnym wpływie zanieczyszczeń komunikacyjnych na jakość powietrza świadczą wzrastające poziomy ozonu, dwutlenku azotu i benzenu. W świetle 52 krajowych standardów jakości powietrza najgorsze wskaźniki posiada pył zawieszony i ozon. Uciążliwości związane z natężeniem ruchu komunikacyjnego występują w dużych i większych miastach (m. innymi na terenie powiatu kraśnickiego). III.4 Stan i tendencje zmian natężenia hałasu komunikacyjnego i pochodzącego z innych źródeł. Wg. Ustawy z dnia 27.04.01 Prawo ochrony środowiska (Dz.U .Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami) traktuje hałas jako zanieczyszczenie i dlatego jego poziom jest badany jak i inne składniki środowiska mające negatywny wpływ na zdrowie człowieka oraz jakość jego życia. Głównymi źródłami hałasu w środowisku jest transport (drogowy, szynowy i lotniczy), jak również urządzenia przemysłowe, maszyny przejezdne i urządzenia pracujące w wolnej przestrzeni. Kryteria oceny hałasu określają dwa rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (z dnia 13.05.1995 r i 09.01.2002 r), które precyzują dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku oraz wartości progowe poziomów hałasu. Ponadto, na podstawie opracowanej przez Państwowy Zakład Higieny skali uciążliwości klimatu akustycznego wyróżnione zostały rodzaje hałasu o znacznej uciążliwości. Dotychczasowe badania wskazują, że o klimacie akustycznym danego środowiska decyduje w pierwszej kolejności ruch komunikacyjny, a w kolejności dalszej, hałas przemysłowy i usługowy oraz osiedlowy. Podobnie jak inne zanieczyszczenia środowiska, monitorowany jest również hałas, którego celem jest ilościowe określenie poziomu hałasu i ocena klimatu akustycznego. Podstawowym wskaźnikiem oceny hałasu jest tzw. pomiarowy poziom równoważnego A hałasu LeqT wyznaczony wg. polskiej normy. Badania hałasu prowadzone są w Systemie kontrolowania i ewidencji obiektów emitujących hałas, który jest podsystemem Państwowego Monitoringu Środowiska. W ramach Systemu prowadzone są; - planowe i interwencyjne kontrole obiektów hałaśliwej działalności; - badania hałasu drogowego; - badania monitoringowe. 53 III.4.1 Monitoring. Na terenie powiatu kraśnickiego monitoring hałasu drogowego prowadzony jest wzdłuż trasy nr 19; Warszawa-Lublin-Rzeszów, w Kraśniku zlokalizowane są trzy punkty pomiarowe: przy ul. Janowskiej 101 i Lubelskiej 48 oraz przy ul. Kościuszki 6 Wykonane badania określiły poziomy hałasu A drogowego, który na omawianych terenach wynosił: Tabela nr 12 Punkt pomiarowy Poziom hałasu drogowego A pora dnia (dB) przy ulicy w linii zabudowy 1 Trasa nr 19 – Kraśnik Natężenie ruchu łącznie (poj./godz.) % pojazdów ciężkich 2 3 4 5 74,2 59,6 654 16,2 71,8 70,2 668 3,1 72,9 - 602 17,3 ul.Janowska 101 Trasa nr 19 – Kraśnik ul. Lubelska 48 Kraśnik Ul. Kościuszki 6 Otrzymane wyniki świadczą o występowaniu klimatu akustycznego o bardzo dużej uciążliwości, a wyniki pomiarów o zakłóceniu naturalnego klimatu akustycznego; jest to głównie drogowy hałas komunikacyjny. Pozytywnym zjawiskiem jest zmniejszanie się liczby przekroczeń hałasu produkcyjnego: kontrole prowadzone w zakładach z urządzeniami do obróbki drewna oraz wykorzystujących urządzenia chłodnicze i transportowe w większości przypadków nie wykazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. Źródłem zakłóceń akustycznych są najczęściej małe zakłady usługowe oraz działalność rozrywkowa. III.5. Stan i tendencje zmian czystości wód powierzchniowych i podziemnych. III.5.1 Wody powierzchniowe. Badania stanu i tendencji zmian jakości wód powierzchniowych wykonywane są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, powołanego ustawą z dnia 54 20.07.1991 r o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U Nr 77 z 1991r, z późniejszymi zmianami) oraz zgodnie z ustawą z dnia 27.04.2001 r Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami). W województwie lubelskim monitoring rzek obejmuje punkty pomiarowe sieci krajowej i regionalnej. W obrębie powiatu kraśnickiego znajdują się następujące punkty monitoringu rzek: Tabela nr 13 Sieć krajowa Rzeka Wisła Annopol Bystrzyca - Sieć regionalna Zakrzówek Klasyfikację wód powierzchniowych przeprowadza się w skali trzystopniowej (trzech klasach czystości), w podziale na trzy grupy wskaźników – wskaźniki fizykochemiczne, stan bakteriologiczny i wskaźniki hydrobiologiczne. Wyniki badań rzek powiat kraśnickiego, w punktach kontrolno-pomiarowych przedstawiono poniżej: Tabela nr 14 Stanowisko pomiarowe Rzeka WISŁA 1 Bys trzy ca Punkt Km kontrolno- biegu pomiarowy rzeki 2 Annopol Zakrzówek 3 298,4 10,0 Grupa wskaźników zanieczyszczeń wskaźniki fizykowskaźniki wskaźniki Ocena chemiczne hydrobiologiczne bakteriologiczne ogólna parametry kla- parametry parametry klasa klasa decydujące sa decydujące decydujące 4 5 6 7 8 9 10 ZLEWNIA RZEKI WISŁA żelazo ogólne potas, miano coli NON NON chlorofil’a NON NON zawiesina fekalne ogólna,przew odność el. ZLEWNIA RZEKI WIEPRZ III fosfor ogólny II chlorofil a I - II Objaśnienia: I - pierwsza klasa czystości, II – druga klasa czystości, III – klasa czystości, NON – nie objęte normą 55 Wg. Raportu o stanie środowiska woj. lubelskiego w 2002 r, żadna z rzek województwa lubelskiego nie mieściła się w I klasie czystości, a w granicach powiatu kraśnickiego dominują wody pozaklasowe, odcinkami II klasy. Główna rzeka powiatu, Wyżnica monitorowana jest poza granicami powiatu (w Józefowie n/Wisłą, pow. Opole Lubelskie), gdzie czystość wód również nie odpowiada normom. III.5.2 Stan i jakość wód podziemnych. Państwowy Monitoring Środowiska obejmuje również wody podziemne różnych poziomów wodonośnych. Realizowany on jest w ramach sieci krajowej i regionalnej. Monitoring w sieci krajowej obejmuje punkty głównie poza zasięgiem lokalnych źródeł zanieczyszczeń i nadzorowany jest przez Państwowy Instytut Geologiczny. Monitoring regionalny obejmuje wody podziemne narażone na zanieczyszczenia z takich potencjalnych źródeł zanieczyszczeń jak: składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych. Dla oceny wód podziemnych monitorowane są również źródła, stanowiące naturalne wypływy wód wgłębnych. Monitoring wód podziemnych prowadzony jest w czterech klasach: - klasa I a - wody najwyższej jakości - klasa I b - wody wysokiej jakości - klasa II - wody średniej jakości - klasa III - wody niskiej jakości Na terenie powiatu kraśnickiego zlokalizowany jest jeden punkt monitoringu sieci krajowej w Kraśniku, którym monitorowane jest kredowe piętro wodonośne (wody gruntowe). Stwierdzona jakość wód piętra kredowego mieści się w klasie Ib. Regionalny monitoring wód podziemnych, na terenie powiatu kraśnickiego zlokalizowany jest w Gościeradowie. Wody w tym punkcie pomiarowym zostały zakwalifikowane do II klasy jakości, ze względu na twardość ogólną. III.5.4 Źródła. Regionalny monitoring środowiska nie znajdują się na terenie powiatu kraśnickiego. obejmuje badaniami źródeł, które 56 III.6. Stan i tendencje zmian szaty roślinnej i fauny. Szata abiotycznych, roślinna i fauna pozostają biotycznych i pod ciągłym antropogenicznych, które wpływem czynników powodują zakłócenia w ekosystemach. Zagrożenia abiotyczne. Powodowane są przez szkodliwe elementy i procesy zachodzące w składnikach przyrody nieożywionej – składają się na nie głównie czynniki klimatyczne, przybierające niekiedy formę klęsk żywiołowych, oraz procesy erozyjne. Do głównych czynników stwarzających zagrożenia dla flory i fauny są: wiatr, śnieg, mróz, nadmierne nasłonecznienie, grad i lód, których natężenie przybiera postać klęsk żywiołowych. Zaliczyć do nich można - huragany, susze, okiść, powodzie, silne mrozy, wczesne i późne przymrozki, gradobicia, gołoledź. Obfite opady oraz powodzie inicjują procesy erozyjno-osuwiskowe na stokach i w dolinach rzek, prowadząc do powstawania licznych szkód o różnym natężeniu w świecie roślin i zwierząt. Śniegi, huraganowe wiatry i zakłócenia stosunków wodnych mogą powodować szkody o dużych rozmiarach, których skutki w drzewostanach leśnych widoczne są przez wiele lat. Skalę zagrożeń natury abiotycznej obrazują dane z Raportu o stanie środowiska woj. lubelskiego w 2002 roku – 33 040,5 ha drzewostanów leśnych woj. lubelskiego uszkodzonych zostało przez czynniki abiotyczne. Wśród nich największy udział miały następujące elementy abiotyczne: - wiatr w 79,0 % - śnieg w 10,7 % - zakłócenia stosunków wodnych w 9,5 % - wysokie temperatury w 0,6 % - grad w 0,2 % Zagrożenia biotyczne Zagrożenia te powodowane są nadmierną ilością organizmów żywych, głównie owadów, patogenów grzybowych i zwierzyny płowej. W regionie lubelskim największe szkody wyrządzają owady z grupy foliofagów, które żerują na częściach asymilacyjnych drzew i krzewów. Do najgroźniejszych szkodników tej grupy 57 zaliczana jest: brudnica mniszka, barczatka sosnówka, strzygonia choinówka, poproch cetyniak, osnuja gwiaździsta – w drzewostanach iglastvch oraz zwójka zieloneczka, kuprówka rudnica i owady z rodziny miernikowców – w drzewostanach liściastych. Zagrożeniem dla drzewostanów są również tzw. szkodniki wtórne zasiedlające drzewa osłabione bądź uszkodzone. Zaliczyć do nich należy: cetyńca większego i mniejszego, kornika sześciozębnego, przypłaszczka granatka, kornika drukarza, smolika jodłowca, ogłodka, opiętka, kornika bukowca i wgryzonia bukowca. Szkodniki te odpowiadają za zamieranie drzewostanów. Obok nich występują pędraki i larwy chrabąszczy, które najdotkliwsze szkody powodują w szkółkach i uprawach leśnych. Duży udział w szkodach natury biotycznej mają również patogeniczne grzyby uszkadzające drzewostany w każdej z faz rozwojowych. Najczęściej występują: grzybowa zgorzel siewek, grzyby powodujące osutki drzew leśnych, mączniak dębu, huba korzeni, huba sosny i opieńkowa zgnilizna korzeni. Szkody w szacie roślinnej, w tym pozaleśnej, powoduje zwierzyna oraz gryzonie. Największe szkody wyrządza jeleń, sarna, łoś i zając, a w mniejszym stopniu – dzik i daniel. Powodują one szkody w uprawach i młodnikach. Wg. danych za rok 2002 największe powierzchnie drzewostanów zagrożone są przez: miernikowce, chrabąszcze i boreczniki sosnowe (wśród szkodników owadzich) oraz hubę korzeni, opieńkową zgniliznę korzeni i mącznika dębu (wśród chorób grzybowych). Na terenie województwa lubelskiego, wg. danych za 2002 r uszkodzenia natury biotycznej stwierdzono na powierzchni 79 49 ha. Zagrożenie natury antropogenicznej. Na stan flory i fauny ma wpływ również działalność człowieka. Przejawia się ona wieloma negatywnymi czynnikami takimi, jak: oddziaływanie przemysłu, zanieczyszczenia komunikacyjne, skażenia powietrza i wód, zanieczyszczenia hałasem, negatywnymi skutkami gospodarki rolnej, szkodnictwo leśne. Ich negatywne skutki dla szaty roślinnej i świata zwierząt są trudne do określenia, niemniej mają swe odzwierciedlenie w ogólnej ocenie stanu środowiska naturalnego 58 III.7. Źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego III.7.1. Przyczyny przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej Na obszarze powiatu kraśnickiego zaznacza się bardzo duży udział dobrych gleb (gleby chronione klas I-IVa stanowią 88 % użytków rolnych). Człowiek już kilka tysięcy lat temu wykorzystywał je rolniczo. Świadczą o tym pozostałości po jego bytności na tym terenie. Naturalną roślinność stanowiły tu wówczas rozległe stepy. Zostały one zmienione w żyzne pola uprawne. Początkowo wypalano także lasy pod uprawy, następnie wycinano je, a drewna używano jako budulca. Tak odsłonięte znaczne obszary terenu, o dość urozmaiconej rzeźbie i podłożu zbudowanym z lessów bardzo łatwo podlegały erozji zarówno eolicznej (wietrznej) jak i wodnej. Główną przyczyną rozwoju erozji było wytrzebienie lasów i nierozważna uprawa roli. Orka wzdłużstokowa sprzyjała koncentrowaniu spływu powierzchniowego, który powodował wcinanie się bruzd erozyjnych w powierzchnię terenu, tworzenie debrzy, a następnie wąwozów, niekiedy łączących się ze sobą w sieci (labirynty). Innym czynnikiem sprzyjającym tworzeniu się wąwozów był transport. Drogi gruntowe przebiegające od dna doliny ku wierzchowinie pokonywały stok. Opady deszczu pogłębiały koleiny, wymywały cząsteczki lessu – tworzył się wąwóz kołowy (głębocznica). Przy dopływie wód opadowych do wąwozu mogły powstać głębokie i rozległy sieci dolin erozyjnych, częściowo o naturalnej genezie. Obecnie większość procesów erozji wąwozowej ustała z powodu porośnięcia dolin przez roślinność. Uprawa roli na wierzchowinach może powodować rozwój wąwozów. Chcąc uzyskać jak największy areał do uprawy, gospodarze pól prowadzą orkę do samej krawędzi wąwozu, a często także zaorywują „głowy wąwozu”. Prowadzi to do poszerzenia i wydłużania wąwozu i przynosi odwrotny do zamierzonego rezultat. Błędne jest też skierowanie wód płynących stale do wąwozu. Skała lessowa jest szybko wymywana, wąwóz się pogłębia i wydłuża – działa erozja wsteczna. Materiał szybciej wynoszony jest z wąwozu, przez co przy jego ujściu tworzy się rozległy stożek napływowy. Jego obecność może znacznie utrudniać komunikację 59 (zasypywanie i zalewanie dróg), ale także zamulanie dolnych odcinków rzek i powodowanie ich częstszych wezbrań (powodzi). Potrzeba modelowania powierzchni ziemi do celów użytkowych i estetycznych powoduje powstawanie antropogenicznych form rzeźby terenu. Podniesienie poziomu terenu w celu zmniejszenia spadku budowanej drogi urozmaica lokalną rzeźbę terenu, ale także wpływa na stosunki wodne. Wybudowanie przeszkody wodnej na rzece w celu zatrzymania wody do celów hodowlanych, oprócz zmiany krajobrazu (tama, jezioro), zmniejsza erozję wgłębną w górnej części cieku, a zwiększa ją w dolnej. Poniżej zbiornika wraz z obniżeniem bazy erozyjnej obniża się poziom wód gruntowych, wysychają zalewane i podmokłe łąki, a także studnie i źródła. Łąki i pastwiska powyżej zbiornika są częściej zalewane i podmokłe – przez to bardziej niedostępne do użytkowania. W ten sposób konsekwencje odczuwa znacznie większy obszar. Przeciwdziałanie erozji polega na zalesianiu bocznych odgałęzień wąwozów głównych. Obszar powyżej górnych krawędzi wąwozów o szerokości 3 m należy wyłączyć spod uprawy i zadrzewić; pozwoli to zapobiec penetracji wody płynącej wzdłuż bruzd polnych. Na erozyjne stoki należy wprowadzić uprawy sadownicze, krzewy jagodowe, rośliny motylkowe i trwałe użytki zielone. Wąwozy główne nie powinny być zalesiane. III.7.2 Przyczyny degradacji gleb Gleby powiatu kraśnickiego należą do dobrych gleb uprawnych w Polsce. Użytkowanie rolnicze przez setki lat znacznie wpłynęło na ich jakość. Gleby położone na stokach jako pola uprawne, podlegają erozji fluwialnej, szczególnie w okresie wiosennym (roztopy). Erozja wietrzna dotyka dużych odsłoniętych połaci ziemi, głównie w obrębie wierzchowin i na stokach. Występują poza okresem wegetacji roślin (późna jesień – wczesna wiosna), w okresach suszy glebowej i silnych wiatrów. Nasilają się w okresie prac polowych (orka). Wywiewane są najmniejsze cząstki glebowe (frakcja pylasta i ilasta), a także składniki organiczne. Wpływa to na znaczne zubożenie gleby. Silna erozja może doprowadzić do całkowitego zaniku profilu glebowego i odsłonięcia skały macierzystej. Gleby mogą podlegać degradacji poprzez składowanie na nich szkodliwych odpadów. Niebezpieczne odpady składowane na tzw. „dzikich wysypiskach” , pod 60 wpływem czynników atmosferycznych rozkładają się i przedostają do gleb. Środki toksyczne mogą trwale i w znacznym stopniu skazić glebę. Inne substancje wchodzące w reakcje ze składnikami gleby mogą pozbawić kompleks sorbcyjny cennych związków. Ten sam mechanizm dotyczy substancji chemicznych używanych w rolnictwie. W dalszym ciągu nawozy sztuczne i środki ochrony roślin często użytkowane są nieumiejętnie, bez wcześniejszego przygotowania teoretycznego. Szczególnemu nadzorowi powinny podlegać nawozy zawierające metale z grupy „ciężkich”. Nadmierne ich stosowanie może powodować trudno usuwalne zmiany. Tereny przy traktach komunikacyjnych (drogi, koleje) są narażone na zanieczyszczenia metalami ciężkimi oraz WWA pochodzącymi ze spalania paliw. III.7.3 Przyczyny zmian jakości powietrza atmosferycznego Ochrona powietrza to jedno z bardziej istotnych zagadnień ochrony środowiska człowieka. Powietrza nie można traktować jako niezniszczalnego i niewyczerpywalnego. Okazać się, bowiem może, że proces odnowy atmosfery jest utrudniony lub wręcz niemożliwy, dlatego też ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem, w obecnym czasie staje się koniecznością. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem ma polegać na zapobieganiu przekraczania dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu i ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzanych do powietrza ilości tych substancji przez zakłady produkcyjne i usługowe, pojazdy mechaniczne, hałdy, wysypiska i inne źródła zanieczyszczenia. Podstawowymi źródłami powstawania substancji zanieczyszczających powietrze są: - źródła tzw. „niskiej emisji” - transport - zakłady przemysłowe i ciepłownie - wysypiska, hałdy Źródła tzw. „niskiej emisji” to paleniska domowe, kotłownie lokalne, zakłady rzemieślnicze. Mają one znaczny, jeśli nie największy, udział w zanieczyszczeniu powietrza. Nasilenie emisji notuje się w okresie zimowym, kiedy gospodarstwa domowe są ogrzewane opałem (węgiel kamienny, koks). W paleniskach domowych spalane są również odpady drzewne – stwarza to pewne zagrożenie dla środowiska, 61 szczególnie podczas spalania odpadów sklejki, laminowanych płyt wiórowych lub innych odpadów drzewnych nasyconych klejem, lakierem, itp., ponieważ towarzyszy temu emisja sadzy oraz nieprzyjemnych zapachów. W sezonie grzewczym lokalne kotłownie zlokalizowane w większych miejscowościach również emitują więcej zanieczyszczeń do powietrza. Najbardziej radykalnym sposobem likwidacji niskiej emisji pochodzącej z grzewczych pieców domowych byłaby likwidacja tych urządzeń i zastąpienie ich innymi systemami ogrzewania mieszkań. Jednak ze względu na brak środków finansowych, należy przypuszczać, że większość tych urządzeń będzie użytkowana jeszcze przez wiele lat. Rozwiązaniem może być zastępowanie węgla paliwami mniej szkodliwymi np. olejem lub gazem - najczystszym z paliw naturalnych, podczas którego spalania nie powstaje SO 2, sadza i popiół, a ilość CO2, licząc na jednostkę uzyskanej energii, jest prawie dwa razy mniejsza w stosunku do węgla. Podobny problem występuje w kotłowniach na paliwa stałe, w których praktycznie nie mogą być zainstalowane żadne urządzenia do oczyszczania spalin, a emisja zanieczyszczeń jest dodatkowo zwiększona przez niefachową obsługę i zły stan techniczny urządzeń. Najprostszym sposobem zmniejszenia uciążliwości tego rodzaju kotłowni, w odniesieniu do otoczenia jest ich likwidacja i przyłączenie wewnętrznej instalacji c.o. i ciepłej wody użytkowej do systemu ciepłowniczego lub zastąpienie paliwa stałego – gazem lub olejem. Obecnie gaz ziemny jest najlepszym paliwem do spalania w kotłach grzewczych małej i średniej mocy. Pewnym ograniczeniem zastosowania tego rodzaju paliwa do zasilanla urządzeń grzewczych jest konieczność istnienia infrastruktury technicznej w postaci sieci gazowniczej. Natomiast nie ma żadnych wymagań w odniesieniu do infrastruktury technicznej instalacji grzewczej z kotłem olejowym, przy czym spalanie oleju zamiast paliwa stałego ma takie same zalety z punktu widzenia eksploatacyjnego jak spalanie gazu. Przy obecnej relacji cen nośników energii, ciepło wytwarzane z gazu ziemnego jest najtańsze. Słoma, jako poważne, powszechnie występujące źródło energii odnawialnej, nie jest wciąż jeszcze doceniana w naszym kraju, zarówno przez samych rolników , posiadaczy tego źródła energii, jak i przez specjalistów z zakresu ogrzewnictwa. Nowoczesne kotły charakteryzują się bardzo niską zawartością szkodliwych składników w spalinach, w gospodarstwach rolnych. najbardziej mogłyby zdać egzamin małe kotły 62 Do nowych, mało uciążliwych dla środowiska technologii wytwarzanie energii elektrycznej zalicza się technologie oparte na wykorzystywaniu odnawialnych źródeł energii, zwłaszcza wiatru i wody. Stały wzrost udziału energii odnawialnej w całym bilansie energetycznym wymuszają obowiązujące normy prawne. Nowe polskie Prawo Energetyczne nakłada na duże zakłady produkujące energię obowiązek udziału w bilansie rocznym energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych (od 2,5% w roku 2001 do 7,5% w roku 2010). Normy Unii Europejskiej są bardziej ostre i zakładają do 2010 roku udział energii odnawialnej w bilansie energetycznym do 22%. Rynek energii odnawialnej w Polsce dopiero się tworzy. Energetycznym surowcem odnawialnym jest biomasa. Pod tym pojęciem rozumiemy biologiczne (roślinne) surowce, które nadają się do spalania w kotłach energetycznych. Ze znanych ogólnie surowców zaliczamy do niej m.in. trociny, słomę, ścięte konary drzew, odpadki drewna tartacznego. Problem wykorzystania biomasy do celów energetycznych na szeroką skalę wynikał m.in. z braku rośliny, którą można by uprawiać na skalę przemysłową, a jednocześnie byłaby ona „odnawialna” w krótkim, najlepiej rocznym cyklu produkcyjnym. Rośliną, która nadaje się idealnie do celów energetycznych jest wierzba krzewiasta, która jest rośliną wieloletnią, rosnącą na prawie każdym gruncie, nie wymaga prawie żadnych zabiegów agrotechnicznych w trakcie uprawy. Wartość energetyczna uzyskiwana ze spalania biomasy jest porównywalna z miałem węglowym, co przy jej całkowicie ekologicznych parametrach procesu spalania oraz możliwej przemysłowej odnawialnej produkcji czyni ją paliwem przyszłości. Produkty do celów energetycznych, tj. zrębki, brykiety ipolana uzyskane z wierzby mogą być spalane w tradycyjnych kotłach miałowych w postaci mieszanek 5 do 20 % wierzby z miałem, powoduje to natychmiastowe obniżenie szkodliwych substancji spalania, bez konieczności wymiany kotła na nowy. Jest to szczególnie ważne dla kotłowni, które nie są w stanie zmodernizować urządzeń. Duży wpływ na stan czystości powietrza wywierają zanieczyszczenia pochodzące ze środków transportu. Ich przyczyną jest zły stan techniczny wielu pojazdów, niska kultura w ich eksploatacji, a także wzrastające nasilenie ruchu pojazdów w centrum miast, wynikające z braku obwodnic komunikacyjnych. Dotyczy to głównie miast Kraśnika, Annopola, a także miejscowości leżących przy głównych szlakach komunikacyjnych powiatu. Należy liczyć się z dalszym rozwojem 63 komunikacji i dlatego można oczekiwać nasilenia emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących z tego źródła. Wraz z szybkim rozwojem komunikacji, wzrasta ilość stacji benzynowych, na których występuje znaczne podwyższenie stężenia metali ciężkich tj. ołowiu, żelaza, miedzi, cynku, dlatego w tych miejscach powinno się tworzyć naturalne bariery neutralizujące rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń, czyli zakładać otuliny wokół stacji (zadrzewienie, żywopłoty). Przemysł na terenie powiatu kraśnickiego jest słabo rozwinięty, ale i on ma swój udział w zanieczyszczeniu powietrza. Dotyczy to szczególnie dużych kotłowni. Znaczne możliwości zmniejszenia emisji zanieczyszczeń gazowych do atmosfery kryją się w samym procesie spalania węgla poprzez dobranie odpowiedniej konstrukcji samego paleniska, a także wzbogacanie węgla w celu wyeliminowania z niego związków nieprzydatnych oraz poprzez instalowanie urządzeń odsiarczania i odpylania spalin. Powszechnie używanym sposobem, nie ograniczającym wprawdzie emisji, ale zmniejszającym skutki jej działania, jest stosowanie do wyrzutu spalin odpowiednio wysokich kominów. Nie rozwiązuje to problemu emisji, ale powoduje „rozcięczenie” zanieczyszczeń w dużo większej objętości powietrza. Rozwiązanie to wymuszone jest faktem, że przez wiele lat nie udało się opracować przystępnej ekonomicznie metody oczyszczania spalin energetycznych. Można przypuszczać, że jeszcze przez wiele lat będą funkcjonować elektrownie węglowe, a przy nich wysokie kominy, jako wyraz koegzystencji energetyki opartej na paliwie stałym i ekologii. III.7.4 Przyczyny zmian jakości wód powierzchniowych i podziemnych Przyczyną zanieczyszczeń wód powierzchniowych są ścieki bytowogospodarcze, zanieczyszczenia rolnicze, komunikacyjne, przemysłowe i deszczowe. Głównym źródłem zanieczyszczeń wody są ścieki bytowo-gospodarcze, które pochodzą z gospodarstw nie objętych kanalizacją. Ścieki najczęściej są gromadzone w bezodpływowych zbiornikach, jednakże ze względu na to, że często są one nieszczelne oraz nie do końca rozwiązany jest problem ich opróżniania, stanowią duże zagrożenie dla wód nie tylko powierzchniowych. Problem jest większy ze względu na częstą zabudowę wsi skoncentrowaną wzdłuż rzek. W obszarach dolin i obniżeń oraz równin akumulacyjnych, gdzie płytko zalega zwierciadło wody pierwszego poziomu może dojść do znacznych skażeń w przypadku powodzi 64 (podmycie szamb). Źródłem zanieczyszczeń może być magazynowanie obornika, gnojowicy i gnojówki oraz także niewłaściwe ich nieodpowiednie wykorzystanie rolnicze. Zanieczyszczenia rolnicze powstają w wyniku spłukiwania i ługowania gleb użytkowanych rolniczo. W wyniku opadów i roztopów następuje migracja składników nawozowych do wód powierzchniowych, a w przypadku ługowania również do wód podziemnych. Dużym zagrożeniem są również miejsca gdzie substancje te są przechowywane do użycia, często bez zachowania podstawowych środków bezpieczeństwa i higieny, wysypują lub wylewają się na ziemię i w bardzo wysokich stężeniach punktowo przenikają do wód podziemnych. Jest to bardzo groźne w sytuacjach, gdzie miejscami takimi są podwórza gospodarstw zaopatrujących się wodę z własnych ujęć. Lokalny lej depresyjny powoduje ich spłynięcie wprost do studni, a następnie z wodą mogą stać się zagrożeniem dla zdrowia i życia ludzi i inwentarza. W rejonach podatnych na erozję, wody zanieczyszczone są cząstkami gleby w postaci zawiesiny. Zanieczyszczenia komunikacyjne powstają przy szlakach komunikacyjnych, a ich wielkość jest związana z oddaleniem od drogi do cieku. W czasie opadów i roztopów ścieki opadowe (spływające z korpusu drogi) migrują do wód podziemnych. Ścieki deszczowe powstają podczas opadów atmosferycznych i mają duży ładunek zanieczyszczeń zwłaszcza z terenów zurbanizowanych, zakładów przemysłowych oraz pól uprawnych – szczególnie wtedy, gdy opad nastąpił niedługo po nawożeniu lub spryskiwaniu środkami ochrony roślin. Jakość tego zanieczyszczenia jest trudna do określenia. Brak odpowiednich zabezpieczeń powoduje często chwilowe przekroczenie wskaźników czystości wód. Wody hydraulicznej i poszczególnych tworzą jedno pięter ciągłe pozostają najczęściej zwierciadło w wody. Wody łączności występujące w szczelinowych utworach węglanowych, a także piaskach są słabo izolowane od powierzchni terenu utworami słabo przepuszczalnymi i z tego względu są bardzo narażone na różnego rodzaju skażenia spowodowane nierozważną gospodarką ściekami bytowo-sanitarnymi, nieuporządkowaną gospodarką odpadami komunalnymi, migracją do podłoża zanieczyszczeń spowodowanych rolniczym użytkowaniem ziemi, komunikacją zanieczyszczonych wód rzecznych. drogową, a także oddziaływaniem 65 Wody podziemne stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia ludności w wodę z wodociągów zbiorowych, grupowych i indywidualnych, dlatego też należy prowadzić ochronę wód podziemnych. Realizować to można poprzez racjonalny pobór wody oraz wyznaczanie stref ochrony pośredniej i bezpośredniej. Każde ujęcie wodne winno mieć ważne pozwolenie wodnoprawne, w którym jest określona jego wydajność eksploatacyjna oraz lej depresji. Parametry te powinny być bezwzględnie przestrzegane, przekroczenie poborów wody może się niekorzystnie odbić na jej jakości. Wykaz ujęć wody, na których bazują wodociągi przedstawiono w tabeli nr 15. 66 Tabela nr 15 Wykaz ujęć wód podziemnych na terenie powiatu kraśnickiego Gmina Miejscowość Annopol Zastocze Natalin Baraki Grabówka Grabówka Kol. Anielin Rachów Nowy Rachów Nowy Lipka Jakubowice Dzierzkowice Gościeradów Dąbrowa Opoczka Mała Dąbrowa Kol. Opoka Duża Opoka Duża Opoka Duża Krzywie Górna Dzierzkowice Góry Dzierzkowice Podwody Ludmiłówka Kol. Wyżnica Aleksandrów Księżomierz Księżomierz Leśniczówka Suchodoły Liśnik Duży Liśnik Duży Gościeradów Gościeradów Gościeradów Wólka Gościeradowska Marynopole Kol. Gościeradów Salomin Nr Zasoby na Depresj zatwiermapie a dzone w kat. B (m) (m3/h) 1 1,60 13,00 2 3 4 5 6 7 8 9 10a 10b 10c 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20a 20b 21 22 23 24 25,00 4,60 1,10 0,10 27,00 2,07 4,00 21,50 14,10 1,30 8,00 1,50 0,90 20,00 10,50 8,00 5,20 0,25 3,00 5,00 12,50 8,40 2,30 20,00 31,20 0,30 31,00 28,00 23,20 5,00 16,00 49,50 51,00 25,00 12,60 120,00 65,00 105,00 14,40 33,00 18,00 4,50 34,50 43,00 81,50 80,38 18,15 7,56 69,27 30,00 54,98 15,00 25a 25b 26 27 28 29 30 31 32 33 34 10,00 3,50 0,50 3,50 0,30 3,10 10,00 7,00 0,30 7,00 27,00 34,00 34,00 15,00 7,50 25,00 26,60 45,00 18,00 4,50 15,00 4,20 Uwagi Awaryjna Awaryjna 2 studnie 67 Gmina Kraśnik Miasto Kraśnik Miasto Miejscowość Baraki Stare Gajówka Kraśnik Fabryczny ujęcie miejskie Kraśnik Fabryczny ujęcie miejskie Kraśnik Fabryczny FŁT Kraśnik Os. Zarzecze Kraśnik Zakł. Drobiarskie Kraśnik Os. Kolejarskie Kraśnik ujęcie miejskie Kraśnik Gmina Kraśnik OSM Kraśnik ZPOW Kol. Stróża Nr Zasoby na Depresj zatwiermapie a dzone w kat. B (m) (m3/h) 35 16,93 200,95 36a 40,60 36b 28,50 36c 3,00 36d 50,05 500,00 36e 14,71 36f 6,17 36g 1,90 36h 2,44 36i 3,23 36j 4,65 36k 1,48 37a 5,00 37b 3,38 37c 5,54 Razem 37d 1,05 z 37e 3,55 ujęciem 37f 1,60 ZPOW 37g 15,4 830,00 37h 20,05 37i 11,00 37j 4,90 37k 9,81 38a 1,00 75,00 38b 1,00 65,00 38c 0,70 50,00 39 31,30 40,50 40a 40b 41a 41b 41c 41d 41e 41f 42 43a 43b 43c 43d 43e 44a 44b 0,45 1,20 13,80 11,10 7,40 10,50 21,50 23,60 6,80 4,40 0,47 1,04 0,30 0,60 2,40 1,20 48,50 Uwagi Nieczynna Nieczynna Nieczynna Nieczynna Awaryjna 620,18 50,00 Razem z ujęciem FŁT 830,00 96,00 Ujęcie nieczynne 68 Gmina Trzydnik Urzędów Urzędów Wilkołaz Zakrzówek Miejscowość Rzeczyca Ziemiańska Kol Boby Księże Boby szkoła Moniaki zlewnia mleka Moniaki RSP Moniaki szkoła Popkowice-Zadworze Skorczyce RSP Skorczyce szkoła Natalin Urzędów PopkowicePDPS Zadworze ferma drobiu Popkowice zl. mleka Marianówka Ewunin Wilkołaz Dolny Ostrów k/Wilkołaza Wilkołaz Ośr. Zdrowia Wilkołaz RSP Wilkołaz PZZ Wilkołaz GS Rudnik Szlachecki Pułankowice Bystrzyca OSM Bystrzyca szkoła Zakrzówek Ośr. Zdrowia Zakrzówek szkoła Zakrzówek Wieś Majdan Grabina Sulów Nr Zasoby na Depresj zatwiermapie a dzone w kat. B (m) (m3/h) 45 19,50 75.00 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 6,50 2,30 8,50 1,20 0,70 11,80 1,50 1,00 2,50 6,2-20,5 1,10 0,40 0,50 0,00 3,00 0,75 0,50 0,50 4,00 0,20 0,40 1,50 1,70 3,80 7,50 2,30 65,00 14,80 18,00 15,00 15,00 27,10 56,00 15,00 25,00 117,00 16,00 16,00 15,00 16,00 18,00 8,00 76,00 14,00 10,00 2,40 13,40 17,00 15,00 30,00 9,80 15,00 72 73 74 75 0,00 11,50 21,50 9,00 6,50 125,00 30,00 15,00 Uwagi 2 studnie 2 studnie 2 studnie Nieczynna 2 studnie IV. ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU. IV.1. Strategia Rozwoju Powiatu Kraśnickiego. Celem generalnym w opracowanej dla województwa lubelskiego strategii rozwoju jest osiągnięcie trwałego rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez 69 wykorzystanie geograficznego położenia regionu jako platformy współpracy krajów Europy Zachodniej i Wschodniej. W strategii przyjęte zostały następujące priorytety rozwoju: - tworzenie warunków dla restrukturyzacji rolnictwa oraz wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich; - rozbudowa i modernizacja systemu komunikacyjnego oraz przejść granicznych; - tworzenie kompleksowych systemów infrastruktury ekonomicznej; - rozwój systemu przygotowania kadr; - poprawę kondycji ekonomicznej środowiska, w tym usprawnienie gospodarki wodnej i leśnej, unowocześnienie gospodarki odpadami i rozbudowę infrastruktury ochrony środowiska; - tworzenie warunków racjonalnej i ekonomicznie efektywnej urbanizacji województwa;. Opracowana dla powiatu kraśnickiego strategia rozwoju określa podstawowe założenia rozwoju powiatu, uwzględniając elementy strategii rozwoju województwa lubelskiego, strategii rozwoju gmin, jak również realia ekonomiczne kraju, województwa i powiatu. Strategia precyzuje misję powiatu oraz cele strategiczne programy realizacyjne na lata 2000 – 2010. Misją powiatu kraśnickiego jest zachowanie cennych walorów środowiska naturalnego i kulturalnego, w którym stworzone będą warunki dla: - nowoczesnego i wydajnego rolnictwa; - rozwoju lokalnej przedsiębiorczości; - wykorzystanie korzyści związanych z tzw. „rentą położenia”, tzn. bezpośredniej bliskości z przyszłą wschodnią granicą celną UE. Przyjęte do realizacji cele strategiczne i programy realizacyjne to: - cele: rozwój i restrukturyzacja obszarów wiejskich, rozwój przedsiębiorczości i pozyskiwanie inwestycji, rozwój infrastruktury lokalnej; - programy: rozwój i unowocześnienie infrastruktury technicznej, wielokierunkowy rozwój działalności gospodarczej i alternatywnych dochodów dla mieszkańców wsi, stymulowanie rozwoju turystyki, wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, wprowadzenie systemu promocji 70 i ułatwień dostępu do kapitału, ochrona środowiska naturalnego, dostosowanie systemu i programu kształcenia do wymogów rynku pracy, rozwój infrastruktury społecznej. Założenia programów realizacyjnych szczegółowo precyzują zadania operacyjne obejmujące 5 sfer rozwoju: 1. Rozwój przestrzenny; 2. Rozwój społeczny; 3. Rozwój gospodarczy; 4. Rozwój środowiska naturalnego; 5. Rozwój prawno-organizacyjny. Cele i zadania dotyczące środowiska naturalnego zawarte są w: sferze rozwoju przestrzennego, która zakłada: - współtworzenie programu gospodarki wodno-ściekowej; - opracowanie programu zalesienia terenów porolniczych; - opracowanie programu budowy i modernizacji dróg publicznych, sprzyjających rozwojowi obszarów wiejskich; - wspieranie inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych; - tworzenie warunków dla inwestycji energetycznych i telekomunikacyjnych. sferze rozwoju gospodarczego, która zakłada: - promocję walorów turystycznych powiatu kraśnickiego; - edukację agroturystyczną mieszkańców; - współpracę z gminami i organizacjami pozarządowymi w zakresie rozwoju turystyki. sferze rozwoju środowiska naturalnego: - kreowanie ponadgminnych działań w zakresie ochrony środowiska; - współtworzenie programu gospodarki ściekowej ; - zalesianie terenów porolniczych; - wspieranie inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych. sferze rozwoju prawno-organizacyjnego: współpraca z gminami i organizacjami pozarządowymi w zakresie rozwoju - turystyki; - opracowanie profesjonalnych materiałów promocyjnych; - wspieranie inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych. 71 IV.2. Źródła finansowania. Zawarte w Stretegii Rozwoju Powiatu Kraśnickiego zadania finansowane będą przez budżety powiatu i gmin, przy współudziale: - Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska; - Kontrakt Marszałka Województwa Lubelskiego z Rządem RP; - Agencją Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa; - Fundusz Rekultywacji Obszarów Rolnych; - Fundusz Spójności - Kredyty Banku Światowego; - Fundusze Strukturalne UE. IV.3. Analiza SWOT środowiska naturalnego powiatu kraśnickiego. Szanse i zagrożenia. Tabela nr 16 Mocne strony Szanse Bardzo dobry stan środowiska Rozwój rolnictwa i przemysłu rolno- naturalnego. spożywczego Gleby; - wysoka wartość agrotechniczna, - niski stopień zanieczyszczeń antropogenicznych Ochrona powietrza: - przechodzenie na zastępujące węgiel Ochrona powietrza: - dalsza gazyfikacja gmin - ograniczanie emisji przez wprowadzanie nowych metod źródła energii (gaz, słomę, olej oczyszczania emitowanych opałowy) zanieczyszczeń; - mała emisja zanieczyszczeń, gazyfikacja gmin, zwiększenie - wprowadzanie proekologicznych źródeł energii. produkcji benzyny bezołowiowej; - perspektywy produkcji biopaliw; - Hałas brak dużego przemysłu i wielkiej - działania na rzecz ograniczenia hałasu; energetyki. - dostosowanie do systemu prawnego. Hałas Gospodarka odpadami - sukcesywna poprawa klimatu - budowa składowiska odpadów 72 akustycznego na terenach chronionych - przestrzeganie rozporządzeń dot. poziomów hałasu w środowisku w Kraśniku - wdrażanie selektywnej zbiórki odpadów na terenie całego powiatu; - opracowanie i wdrażanie lokalnych Gospodarka odpadami planów gospodarki odpadami; - realizacja systemów nowoczesnej - nowoczesny system prawny; gospodarki odpadami przy wsparciu - opracowywany plan gospodarki środkami UE; odpadami - rozwój ekonomicznych instrumentów w - selektywna zbiórka odpadów; gospodarce odpadami i wspieranie - edukacja przedsiębiorstw zajmujących się przetwarzaniem odpadów; - kontynuacja edukacji ekologicznej. Leśnictwo Leśnictwo - sprawna struktura zarządzania lasami państwowymi - program zagospodarowania lasów nie - realizacja programu zwiększenia lesistości powiatu; - prawidłowa gospodarka lasami. stanowiących własności Skarbu Państwa na lata 2001-2010. Ochrona wód i gospodarka wodna. Ochrona wód i gospodarka wodna - planowa realizacja budowy sieci kanalizacyjnych; - brak dużych zakładów przemysłowych; - program małej retencji. - efekt odpowiedniego zastosowania prawa wodnego - budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków; - dalsza budowa sieci wodociągowej; - podjęcie działań na rzecz eliminacji zanieczyszczeń z rolnictwa; - usprawnienie zarządzania gospodarką wodną poprzez tworzenie planów i 73 systemów przeciwdziałania w sytuacjach podtopieniowych i powodziowych; - powiązanie inwestycji hydrotechnicznych (małej retencji) z działaniami na rzecz ochrony Ochrona przyrody i różnorodności ekosystemów w dolinach rzecznych. przyrodniczej. - ekstensywny charakter rolnictwa; Ochrona przyrody i różnorodności - rozbudowany system ochrony; przyrodniczej - przepisy i dyrektywy UE w zakresie - powiększenie systemu obszarów przyrody. ekologicznych; - realizacja zadań wynikających z wymogów UE w zakresie ochrony przyrody. Duża atrakcyjność przyrodniczoDuża atrakcyjność przyrodniczo- turystyczna turystyczna powiatu - dalszy rozwój bazy turystycznej; - zachowane w stanie prawie - rozwój turystyki kwalifikowanej; naturalnym obszary leśne; - rozwój turystyki przygranicznej; - bogata i różnorodna flora i fauna; - unikatowe w skali kraju i Europy pomniki przyrody; - mało zanieczyszczone środowisko naturalne; - dobrze rozwinięta baza turystyczna. Integracja zasad zrównoważonego - kreowanie mody na alternatywny model spędzania czasu wolnego (ekologia, naturalne otoczenie, hippika, turystyka, folklor, dziedzictwo kulturowe). Integracja zasad zrównoważonego rozwoju w gospodarce. rozwoju w gospodarce. - wdrażanie nowoczesnych technologii; - zachowanie naturalnych obszarów przyrodniczych; - wdrażanie systemów informacyjnych; - wdrażanie lokalnych programów 74 - możliwość korzystania z systemów dofinansowania ochrony środowiska; - sprawnie funkcjonujący system administracji ochrony środowiska; ochrony środowiska; - sprawna absorpcja środków UE; - rozwój i doskonalenie kadr ochrony środowiska; - powszechna edukacja ekologiczna - lllZagrożenia Słabe strony Ochrona powietrza - duży udział węgla w produkcji energii cieplnej; - zły stan dróg przy wzrastającym natężeniu ruchu komunikacyjnego Ochrona powietrza - wzrost zanieczyszczenia powietrza; - trudności w wypełnianiu przez podmioty gospodarcze wymogów nowych regulacji w zakresie ochrony powietrza; - wzrost emisji zanieczyszczenia związany ze wzrostem przewozów Turystyka. - słaby rozwój turystyki i tym samym niskie dochody ludności z tego sektora Turystyka. - słaba promocja i poziom usług turystycznych. Integracja zasad zrównoważonego Integracja zasad zrównoważonego rozwoju w gospodarce. rozwoju w gospodarce. - stopniowa degradacja społecznoekonomiczna; - pogorszenie się atrakcyjności obszarów nadrzecznych; - bardzo niska zdolność gmin do absorpcji funduszy strukturalnych; - zbyt mała kadra zajmuje się funduszami strukturalnymi. - słabo działające instrumenty wymuszające inwestycje ekologiczne w przedsiębiorstwach; - zagrożenia podtopieniowe i powodziowe w dolinach rzecznych; - pogorszenie sytuacji finansowej, funduszy ekologicznych i samorządów, które są głównymi inwestorami publicznymi w zakresie ochrony 75 środowiska; - kosztowność działań przy małej efektywności. Leśnictwo - pogarszanie się sytuacji finansowej Leśnictwo - brak środków na zalesienia i plany leśnictwa co skutkuje zmniejszaniem urządzania lasów (dot. lasów działań wspierających cele niepaństwowych) środowiskowe Ochrona wód i gospodarka wodna. Ochrona wód i gospodarki wodnej. - utrzymywanie się wysokiego poziomu - brak realizacji lub opóźnienie w zanieczyszczeń rzek; realizacji inwestycji gospodarki - mała zdolność retencji; wodno-ściekowej uniemożliwienie - przestarzałe systemy regulacji dostosowania gospodarki stosunków wodnych; - słaba integracja zagadnień gospodarki wodnej z wymogami ochrony ekosystemów; duże potrzeby inwestycyjne w do standardów UE i dalsze pogłębianie procesu stagnacyjnego; - dysproporcje w rozwoju sieci wodociągowych i kanalizacyjnych skutkują wzrostem zagrożenia dla wód dostosowaniu do stosunków UE; niewystarczające środki dla realizacji zadań infrastrukturalnych dot. sieci kanalizacyjnych, wodociągowych i oczyszczalni ścieków; - duże dysproporcje w gminach i - skutkować to będzie brakiem efektów podejmowanych działań na rzecz pomiędzy gminami pod względem środowiska naturalnego w skali rozwoju infrastruktury komunalnej. ponadlokalnej gospodarki. 76 V.OGRANICZANIE I SZANSE ROZWOJU POWIATU WYNIKAJĄCE ZE STANU PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA ŁĄCZNIE Z RANKINGIEM OGRANICZEŃ EKOLOGICZNYCH. Wysoka wartość walorów przyrodniczo-krajobrazowych powiatu, korzystny klimat, czyste powietrze oraz bardzo dobre i dobre warunki do produkcji rolnej stanowią bogactwo i szansę rozwoju powiatu nakładając jednocześnie ograniczenia wynikające z konieczności ich wykorzystania na zasadach zrównoważonego rozwoju. V.1. Ograniczenia wynikające ze stanu środowiska naturalnego. Identyfikując ograniczenia wynikające ze stanu i przeobrażeń środowiska naturalnego wymienić należy: - obszary prawnie chronione; w ich obrębie wyklucza się lokalizację wszystkich inwestycji mogących zakłócić równowagę ekologiczną i zdegradować walory krajobrazowe; - gleby wysokich klas bonitacyjnych, w stosunku do których istnieje ustawowy zakaz przeznaczenia na cele nierolnicze; - lasy, w przewadze glebochronne i wodochronne, ustawowo chronione - obszary lessowe zagrożone erozją wodną i eoliczną, która prowadzi do degradacji gleb, w ich obrębie zasady gospodarowania podlegają szczególnym rygorom. W obrębie obszarów lessowych narażonych na erozję eoliczną likwidacja zadrzewień na miedzach i scalanie gruntów może w dużym stopniu nasilać rozmiary erozji eolicznej; - wody powierzchniowe; doliny rzek podlegają ochronie - należy je chronić przed zabudową oraz tworzeniem nasypów ziemnych w poprzek ich dolin. W obrębie obszarów o pokrywie lessowej, każda zmiana spływu wód powierzchniowych może zainicjować erozję powierzchniową i degradację gruntów; 77 - degradację gleb mogą powodować zanieczyszczenia, których źródłem są składowiska odpadów, środki chemiczne stosowane w rolnictwie oraz tzw. zanieczyszczenia komunikacyjne. - wody podziemne: obszar powiatu kraśnickiego w znacznej części leży w obrębie zbiornika wód podziemnych zaliczonych do GZWP (Nr 406). Zasoby wodne tego zbiornika, które stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę dla przyszłych pokoleń, podlegają ochronie. Ich ochrona nakłada obowiązek uregulowania w ich obrębie: - gospodarki odpadami ; - gospodarki wodno-ściekowej. - surowce naturalne: baza surowcowa powiatu ogranicza się w praktyce do kruszyw naturalnych-piasku i surowców ilastych ceramiki budowlanej. Eksploatacja piasku prowadzona jest w 4 punktach , a surowców ilastych ceramiki budowlanej w 19 punktach. V.2. Szanse rozwoju powiatu kraśnickiego wynikające ze stanu i przeobrażeń środowiska naturalnego. Unikatowa wartość przyrody ożywionej i nieożywionej powiatu, wysoka ocena wartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, brak dużego przemysłu, czystość powietrza oraz korzystny klimat stanowią szansę rozwoju dla powiatu kraśnickiego. W oparciu o „zasoby” środowiska naturalnego powiatu plany dalszego rozwoju powiatu winny uwzględniać: - rozwój nowoczesnego i wydajnego rolnictwa oraz powiązanego z nim przetwórstwa rolno-spożywczego; - szeroko pojętej turystyki. Rozwój nowoczesnego i wydajnego rolnictwa powinien uwzględniać niosące ze sobą zagrożenia dla środowiska przyrodniczego. Tworzenie gospodarstw wielkotowarowych pociągać będzie za sobą konieczność scalenia gruntów, co w konsekwencji prowadzić może do: 78 - likwidacji miedz i zadrzewień śródpolowych, co może skutkować nasileniem procesów erozyjnych oraz niekorzystnymi zmianami w krajobrazie; - zwiększonym zużyciem nawozów i środków ochrony, które mogą stanowić zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych; - wprowadzanie upraw monokulturowych nie będzie sprzyjać zachowaniu bioróżnorodności; - rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego może być potencjalnym źródłem nowych w środowisku zanieczyszczeń. Turystyka powinna być jednym z priorytetów dalszego rozwoju powiatu kraśnickiego. Stanowiące atrakcję turystyczną obszary prawnie chronione (Kraśnicki Obszar Chronionego Krajobrazu) obejmują ok. 28 % powierzchni powiatu. Obok nich istnieją 3 rezerwaty przyrody oraz 76 pomników przyrody ożywionej i nieożywionej. Atutem dla rozwoju turystyki jest również klimat, który cechuje duża ilość dni słonecznych jak i długie zaleganie pokrywy śnieżnej. Powyższe atuty są podstawą do rozwoju turystyki: pobytowej – konieczny rozwój bazy hotelowej, cempingowej, pól namiotowych, schronisk młodzieżowych, gospodarstw agroturystycznych.; sobotnio-niedzielnej – j.w. kwalifikowanej – jak; piesza, rowerowa, konna, narciarska (śladowa), przyrodnicza i geologiczna (poznanie osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej), kulturowa. V.3. Ranking zagrożeń ekologicznych. Główne kierunki ochrony środowiska przyjęte w „II Polityce Ekologicznej Państwa” wskazują obszary priorytetowe dla każdego szczebla administracji państwowej. Uznane za najważniejsze zadania mające na celu chroniące środowisko to; - praktyczne wdrażanie wymagań prawa ochrony środowiska UE - zapewnienie skutecznej ochrony zasobów przyrody i różnorodności biologicznej 79 - ograniczenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko. W rankingu zagrożeń ekologicznych powiatu kraśnickiego za najważniejsze uznać należy: - gospodarkę wodno-ściekową - gospodarkę odpadami - erozję wodną i eoliczną Zagrożenia te w sposób najbardziej dotkliwy oddziałują negatywnie na stan środowiska, rzutując na stan zanieczyszczenia wód, gleb i degradację powierzchni terenu, w tym gleb. Ze względu na zaniedbania inwestycyjne skala ich występowania jest powszechna, za wyjątkiem erozji, dotyczy wszystkich gmin powiatu. Paradoksalnie, zagrożenia te zaliczyć można do najłatwiejszych do likwidacji; są to zanieczyszczenia punktowe i łatwe do identyfikacji w środowisku, jedynym problemem jest skala ich występowania i co za tym idzie konieczność dużych nakładów finansowych na ich likwidację. Niemniej, stopniowa eliminacja tych zagrożeń powinna liczyć na poparcie i akceptację społeczną - skutkować będzie nie tylko w sposób bezpośredni poprawą czystości wód i powierzchni terenu, ale również podniesie standard życia miejscowej społeczności, zwiększy dochody w rolnictwie oraz podniesie atrakcyjność turystyczną powiatu. Gospodarka wodno-ściekowa Stan gospodarki wodno-ściekowej Powiatu jest na poziomie porównywalnym z innymi powiatami województwa lubelskiego. Wieloletnie zaniedbania inwestycyjne są przyczyną utrzymującego się zanieczyszczenia wód powierzchniowych , niskiego standardu życia ludności oraz niskiej atrakcyjności turystycznej regionu. Istniejąca infrastruktura techniczna (tabela nr 17) to: - 682,9 km sieci wodociągowej - 97,0 km sieci kanalizacyjnej - 14 oczyszczalni ścieków (tabela nr 18) 80 Tabela nr 17 Infrastruktura techniczna gmin powiatu kraśnickiego Lp. Gmina 1 2 1 Annopol 2 Dzierzkowice 3 Gościeradów 4 Kraśnik 5 Szastarka 6 Trzydnik Duży 7 Urzędów 8 Wilkołaz 9 10 Sieć wodociągowa długość w km ilość przyłączy w szt Zakrzówek m. Kraśnik Sieć kanalizacyjna długość w km ilość przyłączy w szt. 3 4 87,4 km 1 648 szt 59,6 km 1 444 szt 36,7 km 622 szt 40,8 km 991 szt 72,3 km 1 162 szt 109,6 km 1 614 szt 86,1 km 1 891 szt 3,5 km 119 szt 101,5 km 1 692 szt 85,4 km 2 477 szt 3,0 km 68 szt 16,8 km 258 szt. 4,0 km 82 szt. brak brak brak 6,1 km 229 szt. Brak 9,3 km 230 szt 57,8 km 985 szt Tabela nr 18 Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie powiatu kraśnickiego Gmina Nazwa oczyszczalni i rodzaj Przepustowość Osady ściekowe (2002 rok) M. Kraśnik miejska oczyszczalnia ścieków; 12 500 m3/d 931,7 Mg M. Kraśnik oczyszczalnie przy Fabryce Łożysk Tocznych Kraśnik S.A 7 100 m3/d 673,3 Mg M. Kraśnik przy Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej 600 m3/d 9 Mg M i G. Annopol miejska oczyszczalnia ścieków mechanicznobiologiczna o 6 Mg 600 m3/d , 81 Nazwa oczyszczalni i rodzaj Przepustowość Osady ściekowe (2002 rok) oczyszczalnia przy Zakładzie Produkcji Metalowej „Metalchem” 325 m3/d 8 Mg G. Dzierzkowice mechaniczno-biologiczna typu „BIOVAC” w Terpentynie 100 m3/d 4 Mg G. Gościeradów mechaniczno-biologiczna w Gościeradowie Folwark przy Domu Opieki Społecznej 130 m3/d; 11,2 Mg G. Gościeradów mechaniczno-biologiczna BIOCLER B-180 przy szkole w Wólce Gościeradowskiej 38,4 m3/d b.d G. Urzędów szt.: 1 w Urzędowie-Osadzie typu „BIOVAC”, 175 m3/d 1 Mg G. Urzędów przydomowe oczyszczalnie ścieków: szt. 17 o przepustowości 0,6 do 2,2 m3/d b.d. G. Urzędów 1 przydomowa oczyszczalnia ścieków do 15 m3/d (korzysta 17 rodzin) b.d. G. Wilkołaz mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia przy szkole w Rudniku Szlacheckim 15,86 m3/d; b.d. - b.d. 156 m3/d 3 Mg (od początku eksploatacji) Gmina M i G. Annopol G. Wilkołaz G. Zakrzówek Niekorzystna 1 przydomowa oczyszczalnia ścieków w Wilkołazie Górnym oczyszczalnia komunalna typu „BIOBLOK” BIS-90 dla środowiska jest dysproporcja w długościach sieci wodociągowych i kanalizacyjnych – długość sieci kanalizacyjnej to jedynie 14% sieci wodociągowej. Sprawia to, że wzrastające zużycie wody i tym samym ścieków pozostaje w środowisku – głównie w szambach o różnym stopniu szczelności, ponieważ stopień skanalizowania i wyposażenia we własne urządzenia oczyszczające jednostek osadniczych jest, w obrębie całego Powiatu, bardzo niski. Gromadzone w szambach ścieki są przewożone do oczyszczalni komunalnych. Planowane inwestycje w zakresie gospodarki wodno-ściekowej na najbliższe 3-lata i w perspektywie 10 - letniej przedstawia tabela nr 19. Tabela nr 19 Planowana budowa i rozbudowa infrastruktury powiatu kraśnickiego Gmina Sieć wodociągowa Sieć kanalizacyjna (km) (km) Sieć gazowa (km) do 2006 r do 2013 r do 2006 r do 2013 r do 2006 r do 20013r 1 2 3 4 5 6 7 Annopol 6,0 6,0 5,0 - - Dzierzkowice Gościeradów Kraśnik - - 3,0 10,0 - - - Oczyszczalnie ścieków (szt) do do 2006r 2013r Kotłownie (modernizacja) do 2006r do 2013r 8 9 10 11 - - 3 - - - - - 20,0 - 11,0 - 15,0 - 1 - 2 = 16,0 - - - - - 1 - - - Źródła finansowania 12 Budżet Gminy 50 % środki własne Gminy,środki własne mieszkańców Gminy, środki z UE koszt 1 km ok.255 tys W fazie opracowania kosztorysu, Nakłady inwestycyjne z NFOŚ i środki pomocowe z UE SAPARD Koszt ok.1 200 tys 83 Gmina 1 Szastarka Trzydnik Duży Urzędów Sieć wodociągowa Sieć kanalizacyjna (km) (km) Sieć gazowa (km) do 2006 r do 2013 r do 2006 r do 2013 r do 2006 r do 20013r 2 3 4 5 6 7 Oczyszczalnie ścieków (szt) do do 2006r 2013r 8 9 Kotłownie (modernizacja) do 2006r do 2013r 10 11 12,0 - - 6,0 6,0 - - 1 1 - - 10,5 40,0 - - 1 - 3 - 10,0 - 10,0 - - 9,71 - - 107,0 - - 30 30 (przydom (przydomo owe) we) - 1 2 1 - Wilkołaz 1 - Źródła finansowania 12 Na etapie opracowania kosztorysu Środki z NFOŚ iśrodki własne Gminy Koszt ok.38 mln 50 % środki własne Gminy, 50 % środki z UE sieć wodociągowa koszt 500 tys kanalizacja koszt ok. 3 mln modernizacja kotłowni koszt 360 tys. 50 % środki własne Gminy udział własny mieszkańców Gminy – 1600 zł pozostałe środki z UE wodociąg koszt 8 252 tys. oczyszczalnia koszt 3 000 tys. 84 Gmina 1 Sieć wodociągowa Sieć kanalizacyjna (km) (km) Sieć gazowa (km) do 2006 r do 2013 r do 2006 r do 2013 r do 2006 r do 20013r 2 3 4 5 6 7 Zakrzówek - m. Kraśnik 1,5 Oczyszczalnie ścieków (szt) do do 2006r 2013r 8 9 Kotłownie (modernizacja) do 2006r do 2013r 10 11 - - - - - 50 (przydom owe) - 2 - 12,0 - - - - - 2 Źródła finansowania 12 Fundusze strukturalne UE, koszt 1 oczyszczalni ok. 12 tys. - Środki własne 85 Ogólna koncepcja gospodarki wodno-ściekowej. Plan gospodarki wodno-ściekowej winien uwzględniać; - analizę przyrostu ludności w perspektywie 10-15 lat - rozwój ruchu turystycznego - budowę ujęć wody - budowę i rozbudowę sieci wodociągowej - budowę i rozbudowę sieci kanalizacyjnej - budowę i modernizację oczyszczalni ścieków - zbilansowanie zużycia wody oraz zdolności przerobowych oczyszczalni Celem planu powinno być: - wyrównanie dysproporcji w długościach sieci wodociągowej i kanalizacyjnej - osiągnięcie stanu 80% zwodociągowania powiatu - osiągnięcie stanu 40 % skanalizowania powiatu - budowę indywidualnych oczyszczalni na terenach zabudowy rozproszonej, z preferencją dla zespołów gospodarstw - likwidację w 100% zrzutów nieoczyszczonych ścieków z miast i zakładów przemysłowych . - dostosowanie gospodarki wodno-ściekowej do obowiązujących i przyszłych uregulowań prawnych - poprawę stanu środowiska, w tym czystości wód powierzchniowych i podziemnych oraz gleb. - stworzenie warunków dla rolnictwa ekologicznego, produkcji zdrowej żywności, inwestycji; głównie zakładów przemysłu rolno-spożywczego i przetwórstwa, zakładów usługowych oraz infrastruktury obsługi ruchu turystycznego Ustawa z dnia 18 lipca 2001r – Prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1220 z późn. zm.) w art. 43 ust. 3 i art. 208 ust. 2 zobowiązała Ministra Środowiska do sporządzenia „Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych”, w którym przedstawiono wykaz aglomeracji, które powinny być wyposażone – w terminach ustalonych w art. 208 – w systemy kanalizacji 86 zbiorczej i oczyszczalnie ścieków oraz wielkość ładunków biodegradowalnych z tych aglomeracji koniecznych do usunięcia. W opracowanym „Programie...” przedstawiono również wykaz przedsięwzięć w zakresie budowy i modernizacji zbiorczych sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków komunalnych. Realizacja „Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych” stanowi jeden z elementów Polityki Ekologicznej Państwa, jakim jest poprawa jakości wód. Ostateczne terminy wyposażenia aglomeracji w oczyszczalnie ścieków komunalnych spełniające wymagania polskich przepisów prawnych, a w tym samym dyrektywy 91/271/EWG, przyjęto zgodnie z art. 208 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. – Prawo wodne: - 31 grudnia 2010r dla aglomeracji o RLM (równoważna liczba mieszkańców) wynoszącej > 15 000 - 31 grudnia 2015r o RLM wynoszącej 2 000 – 15 000 Wśród aglomeracji o RLM 2 000 – 15 000 z terenu powiatu kraśnickiego przedstawionych w „Programie...” znalazło się miasto Annopol, gdzie projektowane jest wybudowanie biologicznej oczyszczalni ścieków komunalnych do 2015 roku, o docelowej przepustowości 415 m 3/d. Koszt wyposażenia aglomeracji w oczyszczalnię dostosowaną do wymagań UE ma wynieść 2 183 tys. zł., a koszt budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnej w aglomeracji ma wynieść 104 tys. zł Łącznie koszt wyposażenia miasta Annopol w sieć kanalizacyjną i oczyszczalnię dostosowaną do wymagań UE ma wynieść 2 287 tys. zł Inwestycje te mają być sfinansowane ze środków WFOŚiGW. Gospodarka odpadami. Równolegle z niniejszym Programem Ochrony środowiska opracowywany jest Plan gospodarki odpadami dla powiatu kraśnickiego. Będzie on kompleksowym opracowaniem dot. selektywnej zbiórki i zagospodarowania odpadów oraz ich składowania. Przewidziana w Planie.. rozbudowa międzygminnego składowiska odpadów w Kraśniku oraz planowane wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów na terenie całego Powiatu, powinno rozwiązać problem gospodarki odpadami na najbliższe 10-lat. 87 Obecnie, w granicach Powiatu istnieje 6 składowisk odpadów, których podstawowe parametry zestawiono w tabeli nr 10. Zbiórka odpadów na terenie poszczególnych gmin odbywa się systemem pojemnikowo-kontenerowym. Erozja wodna i eoliczna. Erozją wodną i eoliczną zagrożone są obszary powierzchniowego zalegania utworów pylastych – lessów. Procesy erozyjne obejmują powierzchnię terenu prowadząc do zmian rzeźby (erozja wąwozowa), degradacji gleb oraz dewastacji powierzchni terenu (obrywy, spełzywanie gruntu). Walka z erozją winna być prowadzona w sposób doraźny, wymuszony przez zaistniałe szkody, oraz poprzez działania profilaktyczne. Winny one polegać na; prowadzeniu agrotechniki przeciwerozyjnej, tj. zadarnień i zalesień - stref krawędziowych i zboczowych wąwozów oraz suchych dolin, - korekcie struktury użytków rolnych, - rekultywacji i zagospodarowaniu nieużytków poerozyjnych; - wprowadzaniu zalesień na stokach o nachyleniu powyżej 15 o; - wyłączenie z użytkowania ornego i przeznaczenie pod zalesienie lub trwałe użytki zielone stoków o nachyleniu powyżej 12o; kształtowanie poprzecznostokowego układu pół i działek oraz - dostosowanie do rzeźby lokalizacji dróg rolniczych i ich umocnienie na gruntach o nachyleniu 6-12o; VI. ZADANIA POWIATU W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA NA NASTĘPNE LATA W PERSPEKTYWIE KRÓTKOTERMINOWEJ NA 4 LATA I DŁUGOTERMINOWEJ NA 12 LAT. Cele Polityki ekologicznej powiatu wynikają z założeń i programu wykonawczego „II Polityki Ekologicznej Państwa”. Celem polityki ekologicznej powinno być podejmowanie działań powstrzymujących dewaloryzację środowiska i umożliwiających ochronę jego wartości w warunkach gospodarczego wykorzystania. Działania te winny uwzględnić ochronę istniejących walorów i zasobów środowiska przyrodniczego oraz 88 wzmocnienie procesów ekologicznych, z zachowaniem bioróżnorodności gatunków, ekosystemów i krajobrazu. Ich realizacja powinna zapewniać: - zrównoważone wykorzystanie walorów środowiska przy uwzględnieniu jego cech naturalnych, predyspozycji, walorów oraz odporności środowiska na antropopresję; - ochronę i racjonalne wykorzystanie gospodarcze zasobów naturalnych; - zachowanie i pomnażanie dziedzictwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych; - poprawa jakości środowiska; - wzrost bezpieczeństwa ekologicznego powiatu. W opracowanej dla powiatu kraśnickiego „Strategii rozwoju..” priorytety ekologiczne przyjęte zakładają zachowanie cennych walorów środowiska przy jednoczesnym stworzeniu warunków dla nowoczesnego i wydajnego rolnictwa. Jednym z celów przewidzianych do realizacji jest ochrona środowiska, które będzie realizowana w ramach zadań operacyjnych polegających na: - współtworzeniu programu gospodarki wodno-ściekowej - opracowaniu programu zalesienia terenów porolniczych; - wspieraniu inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno- kanalizacyjnych; - kreowanie ponadgminnych działań w zakresie ochrony środowiska. Zadania inwestycyjne na rzecz ochrony środowiska powinny być jednym z priorytetów w opracowanej dla powiatu kraśnickiego strategii rozwoju. Obejmować one powinny podstawowe dla stanu środowiska zagadnienia, do których należą: -opracowanie i realizacja planu gospodarki wodno-ściekowej w ramach powiatu oraz wspieranie inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych. Poprawa gospodarki wodno-ściekowej wymaga największej liczby przedsięwzięć pod względem jakościowym i ilościowym-są to zobowiązania wynikające z : - dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych oraz 89 dyrektywy 98/83/EEC w zakresie strategii uzdatniania wody i poprawy stanu sieci wodociągowej; - uporządkowanie i racjonalizacja gospodarki odpadami, której głównym zadaniem jest wprowadzenie odzysku surowców. Zadania te regulują przyjęte dyrektywy UE 94/62/WE – w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, dyrektywa 99/31/WE – w sprawie składowisk odpadów oraz rozporządzenie 259/93/EWG w sprawie kontroli i nadzoru: - realizacja programu małej retencji, - ochrona powierzchni terenu i gleb, walka z erozją, rekultywacja gruntów, - realizacja programu zagospodarowania lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, - ochrona przed hałasem komunikacyjnym oraz podejmowanie działań na rzecz utrzymania niskiego zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w kontekście wzrostu natężenia ruchu komunikacyjnego. Kierunki działań w perspektywie krótkoterminowej, na 4 lata: W zakresie gospodarki wodno-ściekowej: - opracowanie kompleksowego planu gospodarki wodno-ściekowej dla powiatu kraśnickiego, - wspieranie inicjatyw gminnych w podejmowaniu inwestycji wodno-ściekowych, - tworzenie warunków dla ponadgminnych inicjatyw na rzecz uregulowania gospodarki wodno-ściekowej, - udział w realizacji gminnych inwestycji na rzecz środowiska. W zakresie uporządkowania i racjonalizacji gospodarki odpadami; - realizacja zadań określonych w Planie gospodarki odpadami dla powiatu kraśnickiego. W zakresie realizacji programu małej retencji. Opracowany dla powiatu Program małej retencji zakłada budowę 3 zbiorników małej retencji (tabela nr 20), które w istotny sposób poprawią warunki gruntowowodne, zapewnią konieczną ilość wody do nawodnień, zwiększą zasoby wód podziemnych oraz powiększa bazę rekreacyjną Powiatu. Program ma być 90 finansowany przy współudziale NFOŚ i GW, WFOŚ i GW, samorządów terytorialnych oraz innych fundacji i funduszy. Tabela nr 20 Zbiorniki małej retencji planowane do realizacji na terenie powiatu kraśnickiego Lp. Nazwa zbiornika Zasilanie Lokalizacja Pojemność (tys. m3) Powierzchnia (ha) Funkcja 1 2 3 4 5 6 9 1 „Kraśnikkomora I” rz. Wyżnica gmina Kraśnik 1100 42,66 retencja 2 „Chruślanki Józefowskie” rz. Wyżnica gmina Dzierzkowice 320 32,00 3 „Słodków Drugi” rz. Wyżnica gmina Kraśnik 225 15,00 retencja okresowa ~1 mieś. zbiornik suchy retencja okresowa ~1 mieś. zbiornik suchy W zakresie ochrony powierzchni terenu i gleb, walki z erozją, rekultywacji gruntów: - przeprowadzenie inwentaryzacji powiatu mającej na celu zaewidencjonowanie obszarów do rekultywacji i zagospodarowania, „dzikich” składowisk odpadów, oraz terenów zagrożonych erozją, - uporządkowanie eksploatacji kopalin w zakresie likwidacji nielegalnych punktów eksploatacji oraz obowiązku rekultywacji obszarów poeksploatacyjnych, - prowadzenie działań w celu rekultywacji obszarów zdewastowanych i zdegradowanych., - przeciwdziałanie erozji. W zakresie realizacji programu zagospodarowania lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa: - realizacja programu, który zakłada wykonanie w latach 2004-2006; odnowień sztucznych i zalesień zalesienie gruntów porolnych i nieużytków odnowienia naturalne poprawki i uzupełnienia zabiegi pielęgnacyjne melioracje agrotechniczne W zakresie ochrony przed hałasem komunikacyjnym oraz podejmowanie działań na rzecz utrzymania niskiego zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego: - modernizacja i budowa dróg (tabela nr 21) - wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dotyczących ochrony przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania pojazdów przekraczających ustalone normy i poziomy hałasu; - modernizacja taboru komunikacji autobusowej i samochodowej; - budowa ścieżek rowerowych (m.innymi w ramach modernizacji dróg); - wdrażanie programów ciepłowniczych, energetycznych i gazowych w celu ograniczenia poziomu niskiej emisji 93 Tabela nr 21 Plan rozbudowy i modernizacji dróg dla powiatu kraśnickiego Drogi Zadania do 2006 r do 2013 r 1 2 3 3,026 km 8,1km 6,9 km 6 750 tys PLN 21,1km 20 500 tys. PLN Powiatowe: Budowa Modernizacja Koszt inwestycji Inwestycje drogowe będą finansowane ze środków własnych przy współudziale środków pomocowych UE. Kierunki działań do 2012 roku: W zakresie gospodarki wodno-ściekowej: - rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowych, ujęć wodnych, stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody pitnej do standardów unijnych; - likwidacja nieczynnych ujęć wody; - budowa i rozbudowa oraz modernizacja sieci kanalizacyjnych oraz systemów oczyszczania ścieków (budowa gminnych oczyszczalni oraz przydomowych w terenie rozproszonej zabudowy ); - wprowadzenie w zakładach przemysłowych racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej; - ograniczenie wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód; - ochrona wód przed eutrofizacją; - utrzymanie drożności, bieżąca konserwacja i modernizacja cieków wodnych i rzek; - odbudowa i utrzymanie właściwego stanu systemów melioracji szczegółowej i podstawowej; - realizacja zadań z zakresu małej retencji. 94 W zakresie gospodarki odpadami: Zasady gospodarki odpadami opracowane zostały w Planie Gospodarki odpadami dla powiatu kraśnickiego, który zawiera szczegółowe dane dotyczące celów i kierunków działania. Plan ten przewiduje rozbudowę międzygminnego składowiska odpadów w Kraśniku i wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów na terenie całego Powiatu. W zakresie ochrony powierzchni terenu i gleb, walki z erozją, wzmocnienia i wzbogacenia systemu przyrodniczego krajobrazu rolniczego. Zadania te powinny polegać na powinna polegać na: - ochronie gleb najwyższej jakości (klasy I-IV) przed wykorzystaniem na cele nieleśne, - wykluczaniu nowej zabudowy na gruntach ornych wyższych klas bonitacyjnych, - utrzymaniu miedz, wysepek leśnych, wzbogacaniu zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, - obligatoryjne wprowadzenie agrotechniki przeciwerozyjnej na obszarach zagrożonych erozją, - zalesienie stoków o nachyleniu powyżej 15o, - przeznaczeniu gleb nieprzydatnych dla rolnictwa (V i VI kl. oraz okresowo zalewanych) na cele nierolnicze, tj. użytki ekologiczne, lasy; - polepszaniu kultury rolnej oraz lepszym wykorzystaniu nawozów, zmianowaniu upraw; - ekologicznym zagospodarowywaniu nieużytków i terenów zdegradowanych, np. przez zalesienie; - unikaniu rozproszenia zabudowy; - ochronie i wprowadzaniu roślinności stanowiącej zabudowę biologiczną cieków wodnych. W zakresie ochrony przed hałasem i powietrza atmosferycznego, której celem winno być zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i utrzymanie „czystości” powietrza na obecnym poziomie: - minimalizacja ruchu tranzytowego; - modernizacja dróg powiatowych i gminnych; 95 - wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dotyczących ochrony przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania pojazdów przekraczających ustalone normy i poziomy hałasu; - budowa ścieżek rowerowych (m.innymi w ramach modernizacji dróg); - wdrażanie programów ciepłowniczych, energetycznych i gazowych w celu ograniczenia poziomu niskiej emisji; - wprowadzanie ekologicznych źródeł energii. VI.1. Rekultywacja środowiska Celem rekultywacji jest przywrócenie pierwotnego stanu i użytkowania, co w przypadku środowiska naturalnego oznacza likwidację negatywnych oddziaływań, głównie antropogenicznych, na środowisko. Wymiernym efektem podejmowanych działań na rzecz środowiska naturalnego będzie ilościowa i jakościowa poprawa w takich wskaźnikach jak: - zanieczyszczenie gleb; - czystość wód powierzchniowych i podziemnych; - małe zanieczyszczenie powietrza; - niskie natężenie hałasu; - dobra kondycja przyrody ożywionej. Powyższe cele są i będą realizowane na etapie rozwiązywania gospodarki wodnościekowej, uporządkowania gospodarki odpadami, obniżania zanieczyszczenia akustycznego oraz utrzymywania niskiego poziomu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Skuteczność podejmowanych działań na rzecz środowiska określana jest w sposób cykliczny punktami monitoringu – gleb, wód powierzchniowych i podziemnych, źródeł, czystości powietrza i hałasu. Odrębnym zagadnieniem jest rekultywacja obszarów po eksploatacji kopalin oraz przemysłowych. . Równocześnie z tabeli nr 1 wynika, że w granicach obszaru powiatu kraśnickiego jest 10 punktów po eksploatacji: piasku, surowców ilastych ceramiki budowlanej oraz fosforytów, w których eksploatacja została zaniechana z różnych przyczyn. Dlatego obowiązkiem Starostwa, jako organu koncesyjnego dla złóż o powierzchni poniżej 2 ha we współpracy z Urzędem Górniczym, jest podjęcie działań mających na celu rekultywację obszarów poeksploatacyjnych. Obowiązek rekultywacji ciąży na jednostce, która spowodowała zmianę w środowisku, a na 96 jednostce nadzorującej – obowiązek jego wyegzekwowania. Jest to o tyle ważne, że niezrekultywowane i niezagospodarowane obszary degradują powierzchnię terenu i krajobraz, a wyrobiska stają się potencjalnym miejscem powstawania „dzikich” składowisk odpadów. VI.2. Zadania w zakresie powiatowego monitoringu środowiska. Monitoring jakości środowiska prowadzony jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną oraz instytuty naukowobadawcze (IMiGW, PIG, IUNiG). Monitoring jakości środowiska tworzą następujące podsystemy: monitoring gleb, monitoring wód powierzchniowych, monitoring wód podziemnych, monitoring powietrza i monitoring hałasu. Podsystemy obejmują punkty pomiarowo-kontrolne wchodzące w skład sieci krajowej i regionalnej. Ocenę jakości środowiska wykonuje się w oparciu o obowiązujące prawnie standardy imisyjne dla oceny jakości powietrza atmosferycznego, hałasu i wód powierzchniowych. Ocena stanu pozostałych komponentów środowiska prowadzona jest w oparciu o wieloletnie obserwacje oraz wytyczne opracowywane dla potrzeb PMŚ przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. W obrębie powiatu kraśnickiego jakość środowiska w następujących punktach pomiarowo-kontrolnych; monitoring gleb – w Popkowicach - gm. Urzędów, monitoring wód powierzchniowych; rzeka Wisła; sieć krajowa - Annopol rzeka Bystrzyca sieć regionalna - Zakrzówek monitoring wód podziemnych; sieć krajowa – Kraśnik monitoring powietrza – Kraśnik monitoring hałasu – Kraśnik kontrolowana jest 97 VI.3. Ochrona obiektów i obszarów przyrodniczych. Ochrona obiektów i obszarów przyrodniczych realizowana jest w granicach obszarów prawnie chronionych, a w odniesieniu do obiektów chronionych - na podstawie przepisów szczególnych. Na pozostałym obszarze wzmacnianie i wzbogacanie systemu przyrodniczego polegać winno na: - ochronie i wprowadzaniu roślinności stanowiącej zabudowę biologiczną cieków wodnych; - właściwym kształtowaniu granic polno-leśnych (zalesianie terenów o spadkach > 15o i nieużytków); - podnoszeniu odporności ekosystemów leśnych z uwzględnieniem wymogów obowiązujących w lasach ochronnych; - zwiększaniu udziału przyrodniczych stref granicznych (ekotonów) przez tworzenie 50 m stref wyłączonych z zabudowy mieszkaniowej od linii brzegowej lasów oraz eliminacja obiektów uciążliwych dla środowiska leśnego w strefie 200 m od linii brzegowej lasu; - utrzymywanie i wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolmych. Ochrona obiektów i obszarów przyrodniczych realizowana jest i będzie w ramach istniejących i projektowanych systemów przyrodniczych; - ECONET-EUROPA i ECONET-PL - Programu CORINE biotopes - Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 VI.4. Zalesienia i zadrzewienia w powiecie. Celem właściwej gospodarki leśnej winna być ekologizacja rolnictwa i wprowadzanie użytków leśnych na glebach nieprzydatnych dla rolnictwa. Gospodarka na obszarach leśnych winna być prowadzona przy uwzględnieniu: działań ukierunkowanych na podniesienie odporności systemów leśnych na podstawie planów urządzeniowych dla lasów państwowych i prywatnych. Właściwa gospodarka leśna winna mieć na celu: - wykluczenie przeznaczania gruntów leśnych na cele nieleśne; 98 - zachowanie i ochronę istniejących powierzchni leśnych; - pielęgnacja upraw i drzewostanów; - planowe pozyskiwanie drewna; - zapobieganie szkodom wyrządzonym przez zwierzęta leśne; - wykonywanie zabiegów ochroniarskich w lasach (w tym preferowanie biologicznych zasad ochrony lasów); - zalesianie gleb nieprzydatnych dla rolnictwa; - tworzenie leśnych rezerwatów i pomników przyrody, użytków ekologicznych oraz kształtowaniu drożności korytarzy ekologicznych przez zalesienia; - nadawanie proekologicznego charakteru planom urządzenia lasu; - zachowanie śródleśnych cieków i zbiorników wodnych; - zachowanie ostoi rzadkich roślin i zwierząt; - zachowanie w stanie naturalnym śródleśnych nieużytków (zabagnień); - preferowanie zabiegów profilaktycznych oraz biologicznych i mechanicznych dla utrzymania zdrowia i żywotności ekosystemów leśnych; - ograniczenie zrębów zupełnych i unikanie prostych linii zrębowych; - tworzenie na obrzeżach lasów pasa ochronnego o szerokości 20-30m, złożonego z roślinności zielonej, krzewów i niskich drzew jako strefy ekotonowej na granicy rolno-leśnej; - opracowanie uproszczonych planów urządzeniowych dla lasów prywatnych (przeciwdziałanie degradacji lasów prywatnych). W granicach powiatu kraśnickiego lasy obejmują powierzchnię 20 446 ha. Wskaźnik lesistości wynosi 20,35% i jest porównywalny ze wskaźnikiem lesistości woj. lubelskiego (22,25 %). Największe zalesienie występuje w gm. Gościeradów (ponad 42%) Do podstawowych zadań gospodarki leśnej należy podniesienie lesistości powiatu, która w założeniach polityki ekologicznej Kraju, winna osiągnąć do 2020 wskaźnik 30 %. 99 W tym okresie czasu, lasy , przy założonym planie zalesień powiększą swoją powierzchnię o ok. 2000 ha. W efekcie osiągnięty zostanie przyrost powierzchni obszarów leśnych, a lesistość powiatu wzrośnie do ok. 22,5%. VI.5.Zadania w zakresie edukacji ekologicznej. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej (Agenda 21) wyróżnia 3 sfery edukacji ekologicznej: - edukację formalną; - ekologiczną świadomość społeczną; - szkolenia. Edukacja formalna to zorganizowany system kształcenia sformułowany w aktach prawnych. W Polsce system edukacji formalnej obejmuje system oświaty i szkolnictwa wyższego. Ekologiczna świadomość społeczna obejmuje stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego zasobach oraz zagrożeniach wynikających z działalności człowieka. Jest to także stan wiedzy o sposobach użytkowania i ochrony środowiska. Świadomość ekologiczną kształtuje edukacja formalna, instytucje państwowe, organizacja społeczne i media . Szkolenia – to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiejętności dla określonej grupy zawodowej lub społecznej. Mają one służyć podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w życiu zawodowym, działalności społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych. Szkolenia powinny przyczyniać się do doskonalenia efektywności procesu dydaktycznego w szkołach, zwiększać trafność decyzji w zarządzaniu środowiskiem, podnieść stopień profesjonalizmu w działaniach organizacji społecznych, mediów oraz pozytywnie wpływać na świadomość ekologiczną społeczeństwa. Wdrażanie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej powinno umożliwić pełniejszą integrację w/w sfer oraz zwiększyć efektywność edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Celem pełniejszej integracji sfer należy: - wzmocnić sferę edukacji formalnej (system oświaty i szkolnictwa wyższego), poprzez angażowanie społeczeństwa w akcje i kampanie związane z ochroną środowiska i rozwojem zrównoważonym; 100 - podjąć działania skierowane na wzrost świadomości ekologicznej. Środki wzmacniające efekty ekologiczne. Do środków wzmacniających efekty ekologiczne należą różnorakie działania, zorganizowane i spontaniczne, jak również udział w wydarzeniach kulturalnych, które inspirują edukację środowiskową. dydaktyczno-wychowawcze Największe prowadzone w znaczenie terenie, mają zwłaszcza w działania obiektach szczególnie cennych przyrodniczo lub na terenach, gdzie środowisko naturalne zostało zdegradowane działalnością człowieka. Podstawowe znaczenie dla osiągnięcia celów edukacji ekologicznej mają materiały programowe, strategie i regulacje. Należą do nich: - dokumenty państwowe (ustawy, rozporządzenia, decyzje) - teksty konwencji i innych zobowiązań międzynarodowych - polityki resortowe (np. polityka ekologiczna państwa) - programy polityczne i społeczne partii i koalicji politycznych, umowy społeczne - prawa samorządowe - przepisy i regulaminy - orędzia i memoranda. Środkami wzmacniającymi efekty edukacji ekologicznej są: - normy środowiskowe - atesty ekologiczne - certyfikaty (np. MAS, ISO) - kary i opłaty. Ochrona środowiska może być popularyzowana w kampaniach edukacyjnoekologicznych, które propagują: ścieżki rowerowe, oszczędzanie wody i energii, recykling odpadów. Wymiar edukacyjny mają również: akcje, święta, festiwale, manifestacje, aukcje, festyny, happeningi, pokazy, zloty, imprezy uliczne. Dla osiągnięcia lepszych efektów organizować można konkursy, olimpiady, targi, wystawy. Działania te mogą być prowadzone m. innymi przez muzea, kluby, domy kultury i ośrodki regionalne. Edukacja ekologiczna prowadzona jest również w związku z powstawaniem coraz liczniejszej grupy gospodarstw ekologicznych. W edukacji ekologicznej bardzo 101 ważną rolę spełniają również; media, reklama, spotkania towarzyskie oraz dostęp do instytucji kultury (teatr, film, literatura, muzyka, sztuka). Świadomość ekologiczną podnoszą także wycieczki, turystyka kwalifikowana, sieć schronisk turystycznych, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze oraz samo otoczenie miejsca pracy i zamieszkania. Do najważniejszych zadań na najbliższe 4 lata i w perspektywie 12-lat należą: w sferze edukacji: - wykształcenie w społeczeństwie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska - prowadzenie organizacji szkolnych i konkursów o tematyce ekologicznej - ekologizacja obiektów dydaktycznych i otoczenia szkół - organizacja wyjazdów dzieci i młodzieży do tzw. „zielonych szkół”. w sferze świadomości: - prowadzenie akcji promocyjnych dot. racjonalnej gospodarki odpadami, oszczędności energii, ochrony różnorodności biologicznej; - udział w ogólnopolskich imprezach masowych, np. Światowego Dnia Ziemi, Międzynarodowego Dnia Ochrony Przyrody; - udział w imprezach profilowanych, np. Targach Ochrony Środowiska POLEKO, festiwalach filmów przyrodniczych, konkursach fotografii przyrodniczej, wystawach, plenerach i studiach plastycznych o tematyce ekologicznej; - media, programy telewizyjne i radiowe dotyczące zrównoważonego rozwoju, reklama ekologiczna. w sferze szkolenia: - edukacja ekologiczna w szkolnictwie, w tym kształcenie i doskonalenie nauczycieli; - edukacja dorosłych; - kształcenie i doskonalenie kadr samorządowych; - szkolenie służb i samorządowych; informacyjnych urzędów wojewódzkich 102 - szkolenia ukierunkowane na wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju na terenach wiejskich; - szkolenie średniego stopnia zarządzania wybranych grup zawodowych (leśników, straży rybackiej). VI. 6. Dostosowanie poziomu emisji do środowiska i stanu środowiska przyrodniczego powiatu do wymogów Unii Europejskiej. „II Polityka Ekologiczna Państwa” ustaliła ważniejsze limity krajowe, założone do osiągnięcia najpóźniej do 2010 roku – mają one za zadanie dostosowanie poszczególnych wskaźników do wymogów UE. Obejmują one następujące założenia: - zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do stanu w 1990 r ( w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle); - ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 roku w taki sposób, aby uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państw OECD (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB); - ograniczenie zużycia energii o 50 % w stosunku do 1990 roku i 25 % w stosunku do 2000 r, również w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB); - dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r.; - odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50 % papieru i szkła z odpadów komunalnych; - pełna (100 %) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych; - zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 roku, z przemysłu o 50 %, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30 % i ze spływu powierzchniowego – również o 30 %; 103 - ograniczenie emisji pyłów o 75 %, dwutlenku siarki o 56 %, tlenków azotu o 31 %, niemetalowych lotnych związków organicznych o 4 % i amoniaku o 8 % w stosunku do stanu w 1990 r; - do końca 2005 roku wycofać z użytkowania etylinę i przejść wyłącznie na stosowanie benzyny bezołowiowej. W trakcie dalszych prac nad polityką ekologiczną państwa limity te mogą ulegać zmianom i korektom. W Programie Ochrony Środowiska dla woj. lubelskiego w sposób przybliżony do krajowego określono wskaźniki limitów, zamieszczając je w opisach poszczególnych sektorów gospodarki jako planowane do uzyskania efekty. Dla powiatu kraśnickiego proponuje się przyjęcie podobnych wskaźników w tym zakresie, skorygowanych w związku z dostosowaniem do specyfiki Powiatu. 1. w zakresie gospodarki odpadami: - objęcie wszystkich mieszkańców Powiatu zorganizowaną selektywną zbiórką odpadów; - uzyskanie co najmniej 37,4 % odzysku surowców, z dostarczanych do wysypiska odpadów; - w przypadku odpadów opakowaniowych osiągnięcie następujących wskaźników odzysku: 1) opakowanie z papieru i tektury – 48,0 % 2) opakowanie ze szkła – 40 % 3) opakowania z tworzyw sztucznych – 25 % 4) opakowania metalowe – 40 % 5) opakowania wielomateriałowe – 25 % 6) opakowania z materiałów naturalnych (drewno) – 10 % 7) dla odpadów wielkogabarytowych odzysk na poziomie – 33,6 5 8) odpadów niebezpiecznych z grupy komunalnych – 29 %. 2. w zakresie gospodarki wodno-ściekowej: - zwiększenie wskaźnika wodociągowania gmin wiejskich do 80 % - pełna likwidacja zrzutów ścieków nieczyszczonych nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych - na poziomie gmin wiejskich zakłada się, że ścieki będą stanowiły nie więcej niż 50 % ogólnej ilości ścieków odpadowych. 3. w zakresie powietrza atmosferycznego 104 - utrzymanie aktualnego stanu jakości powietrza (klasa A). 4. w zakresie hałasu - utrzymanie poziomu hałasu na poziomie równoważnym nie przekraczającym w porze nocnej 50dB. VII. Szczegółowe wytyczne do sporządzenia Gminnych Programów Ochrony Środowiska. Gminne Programy Ochrony Środowiska powinny składać się z dwóch części: pierwsza część powinna zawierać opis zadań własnych , tzn. tych przedsięwzięć, które finansowane będą w całości lub częściowo ze środków gminnych. Zadania własne powinny być w programie ujęte w z pełnym zakresem informacji niezbędnej do kontroli ich realizacji. W opisie inwestycji powinien być podany: opis inwestycji, terminy realizacji, instytucja odpowiedzialna, koszty oraz źródła finansowania. Druga część programu powinna zawierać opis zadań koordynowanych, tzn. takich , które związane są z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które finansowane są ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego. Zadania koordynowane powinny być w programie ujęte z takim stopniem szczegółowości, jaki jest dostępny na terenie gminy. Do prac nad gminnym programem ochrony środowiska powinny być włączone wszystkie instytucje związane z ochroną środowiska i zagospodarowaniem przestrzennym, przedsiębiorstwa oddziaływujące na środowisko oraz przedstawiciele społeczeństwa, czyli organy samorządy terytorialnego, samorządu gospodarczego, i ekologiczne organizacje pozarządowe obejmujące swym działaniem teren gminy. Gminne programy ochrony środowiska powinny być skoordynowane z: lokalnym, miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, lokalnymi planami rozwoju infrastruktury mieszkalnictwa, transportu, zaopatrzenia w energie itd., – jeśli takie istnieją, gminnym planem gospodarowania odpadami, sporządzonym zgodnie z ustawą o odpadach, obejmującym teren gminy programem ochrony powietrza, programem ochrony środowiska przed hałasem i programem ochrony wód oraz gleb, które powinny być sporządzone dla terenów, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń, natomiast program ochrony wód, dla 105 obszarów dorzeczy, na których nie są osiągnięte wymagane poziomy jakości wód, programami ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 106 VIII. Piśmiennictwo 1. Cywicki R.1991 – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych i możliwości ich wykorzystania na potrzeby lokalne w gminie Annopol. 2. Czerwińska-Tomczyk J., Rysak A., Gil R., Zwoliński Z., 2003 – Weryfikacja złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej na terenie miasta i gminy Kraśnik. 3. Gatkowski Z..1991 – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych i możliwości ich wykorzystania na potrzeby lokalne w gminie Szastarka. 4. Gatkowski Z..1991 – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych i możliwości ich wykorzystania na potrzeby lokalne w gminie Trzydnik Duży 5. Jamiołkowska J. (red.) – Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Urzędów. Lublin 2002. 6. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami. Monitor Polski nr 11. 28.02.2003. 7. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Warszawa, 2003. 8. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kraśnika. 9. Szyszkowski P. (red.) – Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego. Zarząd Woj. Lubelskiego.2003. 10. M., 1997 – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych z uwzględnieniem elementów ochrony środowiska gminy Dzierzkowice 11. Trejta M., 1997 – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych z uwzględnieniem elementów ochrony środowiska gminy Kraśnik 12. Trejta M., 1997 – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych z uwzględnieniem elementów ochrony środowiska gminy Urzędów 13. Trejta M., 1997 – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych z uwzględnieniem elementów ochrony środowiska gminy Wilkołaz 14. Trejta M., 1997 – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych z uwzględnieniem elementów ochrony środowiska gminy Zakrzówek 15. Zarębski K., Zawiślak J.,2000 – Ocena szkód górniczych po kopalni fosforytów w rejonie Annopola i metody ich likwidacji. 16. Zarząd Gminy w Dzierzkowicach przy współudziale Centrum Integracji Obszarów Wiejskich z Unią Europejską w Lublinie – Strategia rozwoju gminy Dzierzkowice. Lublin 2001. 107 17. Zarząd Gminy Trzydnik Duży. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z elementami strategii rozwoju gminy Trzydnik Duży. Lublin, 2001. 18. Zarząd Gminy w Urzędowie przy współudziale Centrum Integracji Obszarów Wiejskich z Unią Europejską w Lublinie – Strategia rozwoju gminy Urzędów. Lublin 2001. 19. Zarząd Gminy Wilkołaz– Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wilkołaz. Dokumentacja. Lublin 1999. 20. Zarząd Gminy Zakrzówek. Studium Uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zakrzówek, 2001. 21. Zarząd Gminy Zakrzówek. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Zakrzówek, 2002. 22. Żelazny L. (red.) Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2002 roku, BMŚ. Lublin 2003. IX. Załączniki Załącznik mapowy: Program Ochrony Środowiska, skala 1 : 25 000
