etyka biznesu
advertisement
Utylitaryzm zwany też "filozofią zdrowego rozsądku" Programem utylitarystów była próba obiektywnego ustalenia zasad działań przynoszących pozytywne i negatywne efekty. Podstawowym kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada użyteczności. Głosi ona, że "postępowanie jest słuszne jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia", przy czym dla różnych odłamów utylitaryzmu samo pojęcie szczęścia było różnie pojmowane przez różnych przedstawicieli tego kierunku filozofii, co prowadziło często do skrajnie różnych wniosków praktycznych. To co łączy wszystkich utylitarystów jest podkreślenie efektów postępowania. Zdaniem utylitarystów, intencja czynu nie ma większego znaczenia etycznego - ważne jest tylko czy daje on więcej efektów korzystnych czy szkodliwych. Jednym z pierwszych wyrazicieli idei utylitaryzmu był Francis Hutcheson, który jako pierwszy głosił zasadę użyteczności w jawnej formie (1725 r.), choć zalążki tych idei są już obecne w filozofii Shaftesbury'ego i Hume'a. Najbardziej wyrazistą, klasyczną postać utylitaryzmu, w której szczęście zostało utożsamione z przyjemnością, lub w późniejsze formie ze zmniejszaniem przykrości, stworzyli Jeremy Bentham i John Stuart Mill. Mill jednak po pewnym czasie odwrócił się od utylitaryzmu skłaniając się bardziej do koncepcji Kanta. W potocznym znaczeniu tego słowa jest to dążenie do osiągania celów praktycznych, materialnych. Utylitaryzm – (Jon Stuart Mil). Utylitaryści uznają, że powinno przyczyniać się do szczęścia jak największej liczby ludzi. Każdy powinien mieć możliwość eksperymentowania w poszukiwaniu własnego szczęścia. Dobre jest to poczym czujemy się dobrze. Tylko konsekwencje czynu mają wartość. Etyka nie uczy świętości, ale użyteczności. Pokazuje nam jak dawać sobie radę w życiu. Szczęście i nieszczęście wzajemnie się neutralizują. Słabością utylitarystów jest to, że depcze wolności jednostkową, że łamie się zasadę praworządności w imię uczciwości. ETYKA BIZNESU Dobro publiczne identyfikowane jest ze stopą życia ludzi. Chciwość bogacza i zawiść biednego. 2 formy zazdroszczenia: - nie ma nic złego w tym, że zazdroszczę bliźniemu bogactwa i robię wszystko, by tez tak mieć; - zawiść – robimy wszystko, by bogaty zubożał. Koncepcje wprowadzania ceny sprawiedliwej towaru Pojęcie ceny sprawiedliwej zastąpione zostało ceną naturalną. Marks zadaje sobie pytanie o warunki sprawiedliwej wymiany. Wartość towaru jest pracą (nie rentą gruntową czy kapitałem). Marks odróżnia w wartości towaru: wartość użytkową i wymienną (czas niezbędny do uzyskania towaru). Niesprawiedliwość kapitalizmu pojawia się kiedy pojawiają się pieniądze. Wartość użytkowa i wymienna siły roboczej – różnicę między siłą roboczą a tym, co zostało przez nią wyprodukowane zagarniają kapitaliści. Robotnik i kapitalista staja się niewolnikami tego samego procesu – posiadania środków produkcji. Prowadzi to do powolnej pauperyzacji siły robotniczej. Emanuel Kant W sferze estetyki podstawowym pytaniem jest jak możliwe jest wydawanie sądów estetycznych o pięknie? Transcentydentalne poznanie etyczne dotyczy przedmiotów względem samego poznania. Moralność dotyczy tego, co być powinno – jakie przedmioty mocą woli powoływać. Czysty rozum ze swej natury jest rozumem praktycznym. Rozum ze swej zasady jest moralny. Moralność istoty ludzkiej jest dla Kanta faktem. Kant całkowicie przekształcił myśl filozoficzną. Nie należy pytać, czy człowiek jest moralny, bo to widać. Natomiast należy zapytać co znaczy być moralnym. Nie należy pytać czy moralność jest możliwa, ale jak jest możliwa. Co ważne nie należy ulegać złudzeniu. Analiza Kanta jest analizą krytyczną. Moralność trzeba oczyścić z tego, co zewnętrzne. Człowiek jest wolny, o ile uznaje ważność prawa moralnego. Kant zaleca rozpatrywanie człowieka niejako z 2 stron: 1) jako zjawiska przynależnego do przyrody i związku przyczynowego; 2) jako rzecz samą w sobie, osobie, która odpowiada za swoje czyny. Wolność stanowi warunek prawa moralnego. Stanowi rację dla obowiązującego prawa moralnego. Gdyby wolność nie podlegała prawu moralnemu nie byłaby wolnością. Za sprawą prawa moralnego człowiek staje się podmiotem prawa moralnego. Kant definiuje wolność woli jako szereg przyczynowo-skutkowego zdarzenia zjawisk. Aspekty wolności: - negatywny - pozytywny Nie świat oddziałuje na nas, ale my oddziałujemy, powodujemy skutki w świecie. Oddziaływanie woli na nas samych – mamy uprzedni cel i jesteśmy w stanie determinować siebie, by osiągnąć ten cel.. Moralność zawiera się w intencji woli, nie w czynach. Poznanie praktyczne dotyczy nie tylko pobudek. Moralność Kanta jest zbudowana na klasycznej moralności człowieka. ARYSTOTELES – logos to prawo istniejące w rzeczywistości. W średniowieczu człowiek jest określany przez swoją relację do Boga. Tracić człowieczeństwo możemy poprzez grzech. Nowożytność to z kolei wg niektórych koniec myślenia religijnego. J. Nietsche pisał o śmierci Boga. Rozum uzyskuje całkowitą rację istnienia człowieka – Kant. Człowiek jako z definicji jest istotą moralną. Należy do przyrody zmysłowej, to zwierzę rozumne. Tzn. jak zwierzęta mamy instynkty i potrzeby. Jako zwierzę człowiek przynależy do przyrody i podlega zjawisku przyczynowo-skutkowemu. Człowiek jest ponadto istotą rozumną. Człowiek jest moralny, bo jest rozumny. Prawo moralne stanowi najważniejszy fakt istnienia ludzkiego. Rozum podpowiada: „jak chcę tak wolę”. Prawo moralne to aprioryczny fakt – nie wyprowadzony z przeszłości. Racjonalność staje się tajemnicą nie do pokonania. Człowiek jest istotą racjonalną, ale i zmysłową. Skończona istota rozumu – człowiek w przeciwieństwie do Boga jest skończonym bytem. Wola stanowi władzę jaką dysponuje rozum. Kant posługiwał się pojęciem: Zbydlęcenie – niemoralne postępowanie – tracimy własną istotę, postępując niemoralnie. Człowiek jest bytem racjonalnym, ale i skończonym. Człowiek podlega bezpośrednim lub pośrednim pobudkom zmysłowym do działania. Bóg jako nieskończony jest wszechmocny, wszystko co chce dostanie, co pomyśli i chce jest dobre. Skończoność woli ludzkiej Kanta to nieskończona świętość woli. Wola święta z natury działa zgodnie z moralnością. Kanta uważano za ojca rygoryzmu. Człowiek dąży do szczęścia. Niekoniecznie jest tak, że świat jest zgodny z naszym życzeniem. To czy w naszym empirycznym myśleniu jesteśmy szczęśliwi, czy też nie jest przypadkiem. Rygoryzm etyczny to etyka obowiązku nielicząca się z uczuciami i potrzebami. Kanta można zinterpretować tak, że nie jest to krańcowy rygoryzm etyczny. Szczęście nie może stanowić zasady moralności. Nasza skończoność polega na naszej subiektywności. Moralność w swojej istocie zakłada wykonanie poza własną skończoność, a więc i szczęśliwość. Postępowanie moralne musi przybrać postać obowiązku. Człowiek kieruje się nie tylko pobudkami rozumnymi, ale i zmysłowymi. Imperatyw – bezwzględny nakaz Obowiązek – czyn, który zakłada wola podlega zniewoleniu. Wszelka rozkosz odchodzi na drugi plan przy spełnianiu obowiązku. Odczuciem czysto praktycznym jest szacunek wobec prawa moralnego – to jedyne uczucie przy spełnianiu obowiązku. Człowiek musi upokorzyć własną moralność przez zwierzęcość. natura zmysłowa i nadzmysłowa przedmioty wyznaczają co jest naszym pragnieniem, a co nie hetero… woli. Celem praktycznego rozumu jest znalezienie zasad prawa moralnego. Wyznaczają one kierunek woli. Jeśli zasady te są subiektywne – to są to maksymy, jeśli są obiektywne – prawa praktyczne (odnoszą się do wszystkich). Zasada praktyczna = „jeśli pragniesz zachować zdrowie, jedz zdrową żywność”. To czy maksyma jest subiektywna czy nie decyduje odniesienie do warunków empirycznych. Prawa praktyczne muszą uwzględniać jak prawa natury pod względem formalnym. Dla każdego x, jeśli x-istota racjonalna Jeśli x jest istotą racjonalną, musi postępować tak i tak. Podział imperatywów Kanta: a) imperatyw hipotetyczny – zawiera w sobie konieczność. Jeśli nie chcesz na starość cierpieć biedy, powinieneś w młodości pracować i oszczędzać. b) imperatyw kategoryczny – determinuje wolę istoty moralnej Maksymy są szczegółowymi zasadami, ale nie imperatywami. Wola jako zdolność pożądania. Wyrzucić wszystko, co empiryczne. Zachowaj umiar we wszystkim, co robisz, a będziesz szczęśliwym! Szczęście nie może stanowić pryncypium moralności. Imperatyw kategoryczny Determinuje wolę w sposób absolutny. Mówi jak należy postępować bez względu na wszelkie empiryczne skutki. Powoduje, iż czysty rozum zyskuje realność w życiu człowieka. 3 sformułowania imperatywu kategorycznego: postępuj tak, aby … woli mogła mieć pryncypium prawa moralnego zapytaj siebie czy czyn, jaki zamierasz uczynić to skutek woli tego czego się chce, władzę używać jako nie jako środka ale zawsze jako cel aplikacja prawa moralnego Postępujemy o tyle moralnie, o ile postępujemy zgodnie z prawem moralnym. Idea osobowości Osobowości ludzi nie wykorzystywać wyłącznie jako środka, ale zawsze zarazem cel. Przedmiot czystego rozumu praktycznego = to co dobre (pożądane prze istotę jako takie) i to co złe (konieczność pożądania) ETYKA BIZNESU Nie jest czymś całkowicie nowym. Koncepcje powstawały już w starożytności. Zawiść – odrażająca wada charakteru Zazdrość może być czasem zaletą. To uczucie, kiedy chcemy posiadać coś co już ktoś posiada. Zatem zazdrość skłania nas do osiągnięcia celu, czyli pozytywnie wpływa. Chciwość bogacza i zawiść biednego Koncepcja ceny sprawiedliwej pojawiła się już w średniowieczu: np. św. Tomasz z Akwinu. Kupujący dostawał towar, a sprzedający pieniądze, za które mógł utrzymać rodzinę. Każde miasto w średniowieczu było samowystarczalne. Jeśli jedynym źródłem wartości towaru jest praca, nie ma sensu podwyższania ceny towarów w momencie zmożonego popytu. Koncepcje ceny sprawiedliwej przekształciły się w koncepcje naturalne. Koncepcje naturalne reprezentował m.in. Adam Smith. Cena naturalna – ile warta renta gruntowa, praca i zyski zawarte w towarze. Pojęcie ceny naturalnej miało charakter czysto teoretyczny. Cena rynkowa bowiem grawituje, odchylając się w dół lub w górę od ceny naturalnej. Dalej poszedł Marks. Zasłynął on jako krytyk kapitalizmu. Dostrzegł niesprawiedliwość XIXwiecznego kapitalizmu. Marks przyjmował, że praca jest jedyną wartością towaru, ale i źródłem towaru. Zadawał sobie pytanie: jakie są warunki sprawiedliwej ceny? Mark wyróżnia: Wartość wymienną, Marks zadawał sobie pytanie: czy istnieje wspólny mianownik dóbr – tak jest to praca, np. 1 długopis za 2 chleby. Wartość użytkową, czyli zdolność towaru do spełnienia oczekiwań, potrzeb ludzkich – jest to wartość jakościowa. Marks zauważa, że wraz z pojawieniem się pieniędzy, okazało się, że pieniądz tworzy pieniądz, nie wymaga żadnej pracy. Za pieniądze można kupić towary, które nie podlegają wymianie i nie wymagają żadnej pracy, np. przyjaźń, miłość. Pieniądze umożliwiają koncentrację kapitału. Pieniądz zaczyna żyć własnym życiem. Człowiek podporządkowuje wartości wymiennej. Towar na rynku to abstrakcyjna siła robocza sprzedawana na czas za pieniądze. Okazało się, że siła robocza jako specyficzny towar na rynku pracy jest w stanie wytworzyć więcej dóbr niż jest w stanie wytworzyć sama praca. Stąd powstaje wartość dodana. Siła robocza sprzedawana na rynku pracy zaczyna wpływać na wszystkich ludzi. Czas pracy i czas wolny Im więcej kapitału zawłaszczone przez kapitalistów, tym większa pauperyzacja wśród robotników. Kierując się prawem popytu i podaży wartość siły roboczej maleje, gdy na rynku pracy pojawia się przeludnienie. Powstaje „lumper proletariat” – wg Marksa machina, motor rewolucyjny 9 nie podlega kapitalizmowi i ideologii). Ideologia świadomości wyrasta z realnych warunków bytu ludzi. Ideologia wskazywana jest w mediach, skłania nas do bogacenia się ponad potrzeby, przymusza do utrzymania przeludnienia. Kapitalizm wytwarza sztuczne potrzeby. Rewolucja ma prowadzić do komunizmu. Prawo i rewolucja pożera własne dzieci. Zawodowy rewolucjonista – sprawdza się w walce, ale nie może sobie poradzić w okresie pokoju. Projekt Marksa z rewolucją nie udał się. Marks istotnie oddziałał na kształtowanie się kapitalizmu. Stąd działalność związków zawodowych, prowadzenie polityki społecznej, podatki itp. Niewidzialna ręka rynku wg Smitha Smith był przeciwnikiem ingerencji państwa w działalność gospodarczą. Albert Kann (?) – amerykański etyk biznesu, mówił, że w biznesie panują niejako podwójne standardy moralne – lojalność wobec klienta i wobec firmy! Poza pracą osoba biznesowa powinna przestrzegać złotej reguły: „Nie rób drugiemu co Tobie niemiłe.” Dla leni nie ma miejsca. Etyka biznesu jest odmianą etyki grupowej. Jako jednostki indywidualne postrzegamy prawo jako coś co nas ogranicza. Każdy z nas postrzegany jest w społeczeństwie jako: Jednostka indywidualna, całkowicie niezależna od prawa, Podmiot prawny, obywatel posiadający prawa i obowiązki. Prawo umożliwia nam wywoływanie skutków w świecie zewnętrznym. Prawo pozwala na naszą wolność, która zarazem ogranicza naszą indywidualność. ETYKA SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZBIOROWA W zasadzie stosowanie odpowiedzialności zbiorowej można uznać za negatywne. Stosowanie odpowiedzialności zbiorowej w sytuacjach wychowawczych jest jednak dopuszczalne. Dopuszczalne również jest instrumentalne traktowanie grupy. Stosowanie odpowiedzialności zbiorowej dopuszcza się tam, gdzie osoba nadzorująca odpowiada za bezpieczeństwo i obronę. 1 Najczęstszym przypadkiem odpowiedzialności zbiorowej jest grzech pierworodny. W judaizmie jest to następstwo nierozważnej decyzji pierwszych rodziców. Nie wygląda to jak w chrześcijaństwie. Louis w artykule o odpowiedzialności zbiorowej napisał, że odpowiedzialność zbiorowa nie zachodzi, gdy: Zachodzi konieczność użycia…. Spada na rodzinę Ponosi się odpowiedzialność → odpowiedzialność zastępcza – upoważnienie do działania w imieniu innych osób Został zmuszony → odpowiedzialność spoczywa na tych, co wywierali presję. Moralnie odpowiedzialny jest ten, kto dokonała zła lub był świadkiem zła, mógł mu zapobiec, ale tego nie zrobił. ODPOWIEDZIALNOŚĆ INSTYTUCJONALNA Powstała, by bronić praw klienta. Jeśli któryś z urzędników złamie prawo lub działa na niekorzyść klienta, instytucja nie ponosi odpowiedzialności. Jeśli odpowiedzialność została zinstytucjonalizowana, odpowiedzialność spada na instytucję. Należy wyróżnić sytuacje: Gdy członkowie grupy działają z inną intencją. W luźnej grupie pozbawionej wspólnej intencji, każdy odpowiada za swój czyn. Tam gdzie członkowie działają z wspólną intencją, można mówić o odpowiedzialności grupy. Jeśli intencja jest wspólna, to odpowiedzialność też jest wspólna. ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA Jaspers wprowadził odpowiedzialność polityczną. Mówił, że Hitler ośmieszył naród niemiecki. Moralnie odpowiedzialni są tylko zbrodniarze, bo tylko oni brali udział w eksterminacji Żydów. Winni jesteśmy natomiast wszyscy w sensie odpowiedzialności politycznej. Przy odpowiedzialności grupowej mamy do czynienia z pojęciem solidarności grupowej. John Feinberg (?) twierdził, że: o Musi zachodzić szeroka wspólnota interesów między członkami grupy, o Solidarność jest zwykle następstwem losów, jest często narzuconym zwrotem. Musimy sobie zdawać sprawę, że działając w grupie, pomimo wewnętrznego protestu, ponosimy odpowiedzialność zbiorową. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MORALNA MORALNOŚĆ ZŁA Hanna Arendt (?) w oparciu o Aihmanna (?): Obóz koncentracyjny był spełnieniem funkcjonowania przedsiębiorstwa produkcyjnego. Arendt zwraca także uwagę na ideologię. Ma ona to do siebie, że ma zdolność stwarzania rzeczywistości. Zwarte społeczeństwa mają zdolność do stwarzania ideologii. Zło jest banalne. Połączenie 3 czynników: Antysemityzm, Połączenie banalnego…. Dehumanizacja ofiar. Wina i odpowiedzialność są zawsze indywidualne. 2
