Ocena wpływu wysokości I rodzaju wydatków inwestycyjnych na
advertisement
OCENA WPŁYWU WYSOKOŚCI I RODZAJU WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH NA STOPIEŃ ROZWOJU M.ST. WARSZAWY W OKRESIE 2004-2014 RAPORT KOŃCOWY Wykonawca: Zespół badawczy Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego pod kierownictwem naukowym prof. dr. hab. Janusza Zaleskiego, w składzie: Aleksandra Jarosz dr Zbigniew Mogiła Sebastian Skóra Alicja Tiukało Małgorzata Wysocka Marta Zaleska Raport przygotowany na zlecenie Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy WROCŁAW, GRUDZIEŃ 2016 R. SPIS TREŚCI Streszczenie ..............................................................................................................................................5 Wprowadzenie .......................................................................................................................................11 1. Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju Warszawy oraz miast porównawczych: Krakowa, Łodzi, Poznania i Trójmiasta (Gdańsk, Gdynia, Sopot), w okresie 20042014 ........................................................................................................................................................17 2. Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na jakość i dostępność usług świadczonych przez Warszawę, w okresie 2004-2014...........................................................................58 3. Analiza makroekonomiczna obrazująca wpływ wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na kształtowanie się najważniejszych wskaźników makroekonomicznych Warszawy, dotycząca okresu 2004-2030 ..............................................................................................................................................91 Podsumowanie i wnioski ......................................................................................................................126 Bibliografia............................................................................................................................................137 Aneksy ..................................................................................................................................................141 2 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Słownik użytych pojęć Analiza kontrfaktyczna – badanie polegające na ocenie efektów interwencji poprzez porównanie ich z sytuacją, która zaistniałaby w przypadku braku interwencji lub w przypadku realizacji innej interwencji (sytuacja kontrfaktyczna). Analiza korelacji – polega na zbadaniu czy dwie zmienne są ze sobą istotnie statystycznie powiązane. Innymi słowy, sprawdza czy jakiekolwiek dwie cechy, atrybuty lub własności (wyrażone liczbowo) współwystępują ze sobą. Obliczany współczynnik zawsze waha się w przedziale wartości od -1 do 1. Analiza regresji – metoda statystyczna pozwalająca na badanie związku pomiędzy wielkościami danych i przewidywanie na tej podstawie nieznanych wartości jednych zmiennych (np. wskaźników makroekonomicznych) w oparciu o znane wartości innych. Efekty popytowe – efekty związane są z keynesowskim mechanizmem mnożnikowym. Wzrost inwestycji przyczynia się do wzrostu dochodów, które z kolei poprzez wydatki konsumpcyjne stymulują PKB, co stymuluje dodatkowy wzrost dochodów i konsumpcji. Efekty popytowe mają charakter krótkookresowy (od kilku do kilkunastu kwartałów). Za zdecydowanie ważniejsze z punktu widzenia rozwoju długoterminowego należy uznać efekty podażowe. Efekty podażowe – związane są z rozbudową i modernizacją infrastruktury podstawowej (m.in. transportowej i telekomunikacyjnej), która prowadzi do poprawy dostępności miasta i podniesienia jego atrakcyjności inwestycyjnej, ograniczenia kosztów transakcyjnych firm etc. Efekty podażowe mogą wynikać także z inwestycji w rozwój kapitału ludzkiego oraz wsparcie sektora przedsiębiorstw (m.in. poprzez współfinansowanie działalności pro-innowacyjnej). Inwestycje w podażową stronę gospodarki przyczyniają się do długookresowego wzrostu wolumenu wytwarzanych dóbr oraz poprawy produktywności wykorzystywanych w tym celu zasobów (przede wszystkim siły roboczej). Gospodarki zewnętrzne – w modelach HERMIN tak określane są gospodarki głównych partnerów handlowych modelowanej gospodarki. W przypadku Warszawy są to: Polska, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy, czyli kraje odznaczające się największym udziałem w eksporcie stolicy. Model HERMIN gospodarki Warszawy – model makroekonomiczny odzwierciedlający główne zależności w gospodarce stolicy. W niniejszym badaniu posłużył on do uchwycenia i skwantyfikowania efektu gospodarczego wywieranego przez inwestycje podmiotów sektora publicznego realizowane w stolicy. Zastosowanie modelu HERMIN pozwoliło na oszacowanie, jaka część zmiany poszczególnych wskaźników makroekonomicznych powinna być przypisana wyłącznie analizowanym inwestycjom. Produkt krajowy brutto (PKB) – końcowy rezultat działalności produkcyjnej jednostek produkcyjnych będących rezydentami danej jednostki terytorialnej1. Może on być zdefiniowany na trzy sposoby: 1) podejście od strony produkcji: PKB stanowi sumę wartości dodanej brutto poszczególnych sektorów instytucjonalnych lub poszczególnych gałęzi powiększoną o podatki od produktów pomniejszone o dotacje do produktów. Jest on też pozycją bilansującą rachunku produkcji gospodarki ogółem; 2) podejście od strony rozdysponowania: PKB stanowi sumę końcowego wykorzystania wyrobów i usług przez jednostki instytucjonalne będące rezydentami 1 Osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju oraz osoby prawne mające siedzibę w kraju, a także inne podmioty mające siedzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu; rezydentami są również znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów. 3 (spożycia i akumulacji brutto), powiększonego o eksport i pomniejszonego o import towarów i usług; 3) podejście od strony dochodów: PKB stanowi sumę rozchodów na rachunku tworzenia dochodów gospodarki ogółem (kosztów związanych z zatrudnieniem, podatków związanych z produkcją i importem pomniejszonych o dotacje, nadwyżki operacyjnej brutto oraz dochodu mieszanego gospodarki ogółem). Wartość dodana brutto (WDB) – stanowi sumę wartości dodanej brutto wszystkich sektorów instytucjonalnych lub gałęzi działalności gospodarczej. Obliczana jest jako różnica między produkcją globalną i zużyciem pośrednim (strona produkcji) lub jako suma kosztów związanych z zatrudnieniem, amortyzacji środków trwałych, nadwyżki operacyjnej brutto/dochodu mieszanego brutto oraz pozostałych podatków pomniejszonych o dotacje związane z produkcją (strona dochodowa). Współczynnik korelacji liniowej Pearsona – współczynnik określający poziom zależności liniowej między danymi. 4 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” STRESZCZENIE Przeprowadzona w niniejszym raporcie analiza pozwoliła sformułować następujące główne konkluzje: 1. Do czynników wpływających na wysokość wydatków inwestycyjnych JST zalicza się: czynniki zewnętrzne – związane z zasadami finansowania zadań publicznych, obowiązującymi regułami prawnymi oraz ogólną sytuacją gospodarczą, społeczną i polityczną w kraju i na świecie. Będące przykładem takiego czynnika spowolnienie gospodarcze, którego efektem jest wzrost bezrobocia i ogólny spadek dochodów zmniejsza środki własne JST, czynniki wewnętrzne – związane z wewnętrzną sytuacją JST a w szczególności z jej aspektami finansowymi, gospodarczymi i politycznymi. Do najczęściej wymienianych czynników zalicza się: wysokość oraz strukturę dochodów i wydatków poszczególnych JST, wysokość generowanej tam nadwyżki operacyjnej, poziom ich zadłużenia oraz saldo budżetowe. 2. Kwerenda badań empirycznych wyraźnie potwierdza znaczenie wydatków pro-edukacyjnych oraz proinfrastrukturalnych na długookresowy wzrost gospodarczy. Przy czym, analiza literatury skłania do stwierdzenia, że wzrost dostępności miasta dzięki infrastrukturze transportowej będzie generował początkowo silniejsze impulsy rozwojowe. Z czasem, gdy nasycenie infrastrukturą wzrośnie, pozytywny wpływ na gospodarkę będzie ulegał zmniejszeniu. Relacje między zasobami infrastrukturalnymi a rozwojem gospodarczym można przedstawić na wykresie funkcyjnym przybierającym postać litery „S”. Odzwierciedla on malejące przyrosty produkcji wynikające z kolejnych inwestycji infrastrukturalnych podejmowanych przy coraz wyższym poziomie nasycenia kapitałem publicznym. W sytuacji wyczerpywania się impulsów rozwojowych generowanych przez nakłady na rozbudowę i modernizację infrastruktury, coraz większego znaczenia nabierają wydatki inwestycyjne zorientowane na innowacyjność i rozwój kapitału ludzkiego. W szczególności tzw. wydatki „miękkie” na rozwój wiedzy, umiejętności, a także kondycji fizycznej i umysłowej mieszkańców miasta bądź regionu stają się głównymi czynnikami stymulującymi długookresowy rozwój gospodarczy. 3. Łącznie w latach 2004-2014 samorządy miejskie i podległe im jednostki, spółki z większościowym udziałem miast oraz inne podmioty publiczne realizujące inwestycje dofinansowane ze środków unijnych na obszarze miast wydatkowały w ramach aktywności inwestycyjnych: 40,5 mld zł w Warszawie, 13,2 mld zł w Trójmieście (Gdańsku, Gdyni, Sopocie), 10,6 mld zł w Poznaniu, 10,1 mld zł w Krakowie i 8,4 mld zł w Łodzi. We wszystkich wspomnianych ośrodkach miejskich głównym źródłem wydatków inwestycyjnych były ich budżety. Ich udział w finansowaniu inwestycji wahał się od 47,5% w Warszawie do blisko 58% w Trójmieście, Poznaniu i Łodzi. W przypadku nakładów inwestycyjnych realizowanych przez spółki z większościowym udziałem miast ich wkład w całkowitą wartość inwestycji oscylował w przedziale od 25,8% (Trójmiasto) do 38,6% (Kraków). W Warszawie wspomniane podmioty odpowiadały za 30,7% wydatków inwestycyjnych. Część nakładów ponosiły inne podmioty publiczne. W przypadku Warszawy ich udział w finansowaniu inwestycji kształtował się na poziomie aż 21,8%. W pozostałych miastach analogiczne wielkości wyniosły: 8% w Krakowie, 8,8% w Poznaniu, 14,5% w Łodzi i 16,5% w Trójmieście. 4. Struktura wydatków inwestycyjnych zidentyfikowana w stolicy różni się od struktury wydatków pozostałych 4 analizowanych miast. W Warszawie odnotowano największy odsetek środków przeznaczanych na inwestycje transportowe (61,5%), podczas gdy w pozostałych miastach wydatki w tej dziedzinie stanowiły od 35% do 51%. W Warszawie odnotowano także relatywnie wysoki udział wydatków inwestycyjnych poświęconych na ochronę zdrowia (4,3%) oraz oświatę i wychowanie (3,7%), 5 co może przekładać się na rozwój ilościowy i jakościowy kapitału ludzkiego, który jest podstawowym czynnikiem rozwoju w długim okresie. Z kolei relatywnie mała część wydatków inwestycyjnych w Warszawie przeznaczana była na infrastrukturę środowiskową 2 (19,7%, podczas gdy w Krakowie odsetek ten wynosił 31,5%, w Poznaniu 28,7% a w Łodzi 30,1%), kulturę fizyczną i sport (zaledwie 1,7% podczas gdy w pozostałych miastach dziedzina ta stanowiła przynajmniej 5,3% wydatków inwestycyjnych), gospodarkę mieszkaniową (3,3% względem 3,5%-7,8% udziału w strukturze w innych miastach). 2 3 5. W latach 2004-2014 Warszawa charakteryzowała się najbardziej dynamicznym rozwojem gospodarczym spośród rozpatrywanych miast. Potwierdzają to dane dotyczące zmian w zakresie PKB per capita. W badanym okresie wartość tego miernika dla stolicy wzrosła o 91%. Wiodącą pozycję gospodarczą stolicy potwierdzają również największe w gronie badanych miast przyrosty wskaźników WDB w mln zł (95%) oraz liczby podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie REGON na 10 tys. mieszkańców (31%). Pod względem dochodów własnych miasta per capita największy wzrost w omawianych latach dotyczył Krakowa (148%), w Warszawie zaś wyniósł 122%. Ponieważ dochody własne miast są silnie związane z wpływami z tytułu podatków można sądzić, iż Warszawa osiągnęła mniejszy przyrost tego wskaźnika z racji silniejszych tendencji do relokacji firm poza miasto (związane z dążeniem do obniżania kosztów prowadzenia działalności). Zaobserwowano również tendencję wzrostową wskaźnika: podatek dochodowy od osób fizycznych per capita, którego zmiana względem 2004 r. wyniosła najwięcej w Łodzi (34%). Warszawa w tym względzie wypadła najgorzej wśród badanych miast (21%), co mogło wynikać z postępującego procesu suburbanizacji. Nie bez znaczenia pozostawał tutaj tzw. efekt bazy. Najwyższa spośród rozpatrywanych miast wartość bazy podatkowej sama w sobie ograniczała dynamikę swojego wzrostu (stosunkowo wysokie nominalne przyrosty wpływów podatkowych odniesione do wysokiej wartości bazowej znajdowały odzwierciedlenie w niższych zmianach procentowych). 6. W prawie wszystkich analizowanych dziedzinach budżetowych wyraźnie widoczna jest poprawa charakteryzujących je wskaźników statystycznych. Wskazuje to na polepszenie się warunków życia w Warszawie. Do podobnej konstatacji skłania analiza trendu autorskiego wskaźnika syntetycznego odzwierciedlającego standard życia mieszkańców stolicy. Tym niemniej, pozytywną zależność osiąganych rezultatów z wydatkami inwestycyjnymi stwierdzono jedynie w przypadku: transportu i łączności; gospodarki mieszkaniowej; oświaty i wychowania; pozostałych zadań w zakresie polityki społecznej oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Sugeruje to osiągnięcie takiego poziomu inwestycji w powyższych dziedzinach, który przyczynia się w sposób zauważalny i istotny statystycznie do poprawy warunków życia. 7. W badaniu opinii publicznej, którego wyniki wykorzystano w niniejszym raporcie, analizie zostały poddane następujące dziedziny budżetowe: transport i łączność, turystyka, administracja publiczna, oświata i wychowanie, kultura fizyczna i sport, ochrona zdrowia, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna i ochrona środowiska, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego. Z wyjątkiem oświaty i wychowania w pozostałych dziedzinach nastąpił wzrost pozytywnych ocen zgłaszanych przez respondentów 3. Analiza korelacyjna nie wykazała związku między inwestycjami a zmianami pozytywnych opinii społeczności lokalnej. Wynikało to w dużej mierze z fluktuacji zarówno wydatków inwestycyjnych, jak i ocen formułowanych przez respondentów. Nie bez znaczenia był też stosunkowo krótki szereg czasowy obserwacji. Fakt, że w przypadku generowania Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochrona środowiska. Porównana została średnia ocena z lat 2004-2009 oraz 2010-2014. 6 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” efektów w zakresie transportu i łączności, administracji publicznej, a także wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska analizowane w niniejszym raporcie inwestycje odgrywały wyłączną lub dominującą rolę pozwala stwierdzić, iż silnie przełożyły się one na pozytywny odbiór zapewnianych usług. W przypadku pozostałych czterech dziedzin (turystyki, kultury fizycznej i sportu, ochrony zdrowia, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego), w których obserwowane efekty mogły wynikać także z działalności sektora prywatnego, charakterystyka analizowanych inwestycji pozwala wnioskować o wpisywaniu się ich w poprawę opinii mieszkańców stolicy. Skala tego pozytywnego odziaływania jest jednak trudna do zidentyfikowania. Rezultaty dotyczące: transportu i łączności mogą sugerować konieczność silniejszego ukierunkowania polityki informacyjnej miasta na pokazanie dotychczasowych efektów, które są odzwierciedlone w statystyce publicznej, choć nie zostały odpowiednio dostrzeżone w percepcji lokalnej społeczności (na koniec badanego okresu mniej niż 50% ankietowanych oceniało pozytywnie zmiany w tym zakresie, podobnie jak w przypadku oświaty i wychowania oraz kultury fizycznej i sportu). Na podstawie symulacji przeprowadzonych przy użyciu makroekonomicznego modelu HERMIN dla gospodarki Warszawy, oddziaływanie analizowanych w niniejszym badaniu wydatków inwestycyjnych jednoznacznie można określić jako pozytywne. Dla przykładu średnioroczny wpływ na poziom PKB w latach 2004-2014 wyniósł 6,4%, co oznaczą, że dzięki realizowanym inwestycjom poziom PKB w Warszawie był średnio o 6,4% wyższy od hipotetycznej sytuacji braku tychże inwestycji. Wdrażane projekty przełożyły się także na poprawę sytuacji na rynku pracy. Dzięki poniesionym wydatkom, liczba pracujących w 2014 r. wzrosła o 51 tys. osób (Wykres A i B). Wykres A. Wpływ nakładów inwestycyjnych na poziom PKB Warszawy w latach 2004-2014 przedstawiony w mln zł (kolor szary) oraz procentowo (kolor pomarańczowy) 3,0 14 2,5 12 10 2,0 8 1,5 % mld zł 8. 6 1,0 4 0,5 2 0,0 0 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 Wpływ na poziom PKB mln zł Wpływ na poziom PKB % Źródło: Opracowanie własne. 7 Wykres B. Wpływ nakładów inwestycyjnych na liczbę pracujących w Warszawie w latach 2004-2014 [tys. osób] 60 tys. osób 50 40 30 20 10 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na liczbę pracujących tys. osób Źródło: Opracowanie własne. Przeprowadzona w ramach badania analiza pozwala zauważyć, że nawet po zakończeniu realizacji inwestycji uwidacznia się ich pozytywny wpływ na wybrane wskaźniki makroekonomiczne. Jest to efektem ujawniających się efektów podażowych analizowanej interwencji finansowej. 4 Ich skala jest znacznie niższa niż skala efektów popytowych 5 uwidaczniających się w latach 2004-2014. Wpływ przedmiotowych inwestycji ma trwały charakter. Nawet 16 lat po zakończeniu interwencji finansowej można odnotować jej pozytywny wpływ na analizowane wskaźniki makroekonomiczne. Przykładowo szacuje się, że poziom PKB Warszawy w roku 2030 będzie o 1,3% wyższy dzięki zrealizowanym w latach 2004-2014 inwestycjom. 9. 4 Analizie poddano 4 struktury wydatków – rzeczywistą i trzy hipotetyczne, zakładające różny podział środków inwestycyjnych na 4 kategorie wydatków: infrastruktura podstawowa, bezpośrednia pomoc sektorowi przedsiębiorstw, rozwój zasobów ludzkich oraz badania i rozwój. Analiza makroekonomiczna wykazała najwyższą efektywność ekonomiczną rzeczywistej struktury nakładów inwestycyjnych ponoszonych w latach 2004-2014, w której przeważały (93%) wydatki na infrastrukturę podstawową (IP). IP stanowiła warunek konieczny (m.in. poprzez wzrost dostępności zewnętrznej i wewnętrznej miasta, wzrost jego atrakcyjności oraz obniżenie kosztów transakcyjnych) rozwoju gospodarczego Warszawy. W wyniku występujących ciągle deficytów w zakresie infrastruktury podstawowej kolejne inwestycje generowały relatywnie wysokie rezultaty. W dłuższej perspektywie czasu większego znaczenia nabierają inwestycje w kapitał ludzki. Początkowy jego rozwój następuję stosunkowo wolno, aczkolwiek po osiągnieciu pewnego poziomu akumulacji zaczyna generować coraz większe efekty (m.in. dzięki wprowadzaniu gospodarki na coraz wyższe szczeble tworzenia i dyskontowania wiedzy). Efekty podażowe związane są z rozbudową i modernizacją infrastruktury podstawowej (m.in. transportowej i telekomunikacyjnej), która prowadzi do poprawy dostępności miasta i podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej, ograniczenia kosztów transakcyjnych firm etc. Efekty podażowe mogą wynikać także z inwestycji w rozwój kapitału ludzkiego oraz wsparcie sektora przedsiębiorstw (m.in. poprzez współfinansowanie działalności pro-innowacyjnej). Inwestycje w podażową stronę gospodarki przyczyniają się do długookresowego wzrostu wolumenu wytwarzanych dóbr oraz poprawy produktywności wykorzystywanych w tym celu zasobów (przede wszystkim siły roboczej). 5 Efekty popytowe związane są z keynesowskim mechanizmem mnożnikowym. Wzrost inwestycji przyczynia się do wzrostu dochodów, które z kolei poprzez wydatki konsumpcyjne stymulują PKB, co z kolei stymuluje dodatkowy wzrost dochodów i konsumpcji. Efekty popytowe mają charakter krótkookresowy (trwają od kilku do kilkunastu kwartałów). 8 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Potwierdza to duże znaczenie dla długoterminowego rozwoju miasta tzw. wydatków miękkich związanych ze stymulowaniem gospodarki opartej na wiedzy. 10. Dodatkowo przeanalizowano alternatywne scenariusze wpływu potencjalnych inwestycji publicznych wdrażanych w Warszawie w latach 2015-2023 (zakończenie perspektywy finansowej UE 2014-2020) i 2015-2030 (koniec okresu objętego badaniem). W kolejnych latach znacznie wyraźniejsza niż dotychczas stanie się konieczność odpowiedniego balansowania (zgodnego z wolą mieszkańców miasta) pomiędzy wydatkami ukierunkowanymi wyłącznie na poprawę standardu życia (np. budowanie basenów czy boisk) a inwestycjami mogącymi mieć wyraźne przełożenie na długoterminowy rozwój gospodarczy Warszawy (np. tworzenie infrastruktury, która posłuży jednostkom i instytucjom wspierającym innowacyjność). Skoncentrowanie znaczącej puli funduszy na realizacji pierwszego rodzaju inwestycji ograniczać będzie nakłady na inicjatywy stricte pro-gospodarcze. W odwrotnej sytuacji alokowanie większości środków na inwestycje ukierunkowane na długookresowy wzrost gospodarczy wydatnie zmniejszy możliwość zaspokajania bezpośrednich potrzeb mieszkańców w krótkim okresie. Dodatkowo takie działanie będzie generowało naturalne ryzyko fiaska niektórych przedsięwzięć. Nie ma tutaj złotego środka. Tyleż istotne, co trudne staje się w tej sytuacji określenie rzeczywistych oczekiwań mieszkańców, co do inwestycji pro-gospodarczych generujących długookresowe efekty makroekonomiczne oraz oczekiwań dotyczących projektów bezpośrednio zaspokających potrzeby społeczności lokalnej. Rozpoznanie powyższych oczekiwań jest niezwykłym wyzwaniem, ponieważ trudno agregować preferencje poszczególnych osób. Rozwiązaniem w tej sytuacji może być otwarcie debaty społecznej opartej na prezentacji planu inwestycyjnego pokazującego różne scenariusze struktury wydatków i związane z nimi potencjalne bezpośrednie i pośrednie (makroekonomiczne) efekty interwencji, a także możliwe ryzyka. Finalna struktura inwestycyjna musi się stać rezultatem konsensusu społecznego. Dopiero wtedy będzie można mówić o dążeniu do rozwoju Warszawy rozumianego jako poprawa jakości życia jak najszerszego kręgu mieszkańców. 9 WPROWADZENIE Rozwój miasta jest procesem złożonym i niejednoznacznym. Oczekiwania mieszkańców, co do dynamiki i charakteru zachodzących zmian mogą znacząco różnić się i być czasami przeciwstawne. Dla części mieszkańców rozbudowa infrastruktury sportowo-rekreacyjnej może być postrzegana jako zbytek, z kolei inni przyjmą inwestycje w tym zakresie za niezwykle istotny krok w rozwoju ośrodka miejskiego. Część populacji będzie oceniała negatywnie dynamiczny wzrost gospodarczy ze względu na fakt, iż może przyczynić się on do pogarszania jakości środowiska naturalnego i tym samym ogranicza możliwość funkcjonowania w niezanieczyszczonym otoczeniu. Jak zatem władze miejskie mogą kształtować ścieżkę rozwoju zarządzanego przez nie ośrodka? Tak postawione pytanie stawia konieczność zdefiniowania pojęcia rozwoju miasta. Mając na uwadze zaakcentowane powyżej kwestie złożoności i niejednoznaczności tego sformułowania rozwój można zdefiniować jako poprawę jakości i standardu życia jak największej liczby mieszkańców zamieszkujących ośrodek miejski przy wykorzystaniu zarówno wewnętrznych (endogennych), jak i zewnętrznych (egzogennych) zasobów. To z kolei daje sposobność oceny realizowanej na danym obszarze polityki rozwoju. Przyjmując powyższą definicję, w niniejszym raporcie przedstawiono wyniki analizy oceny wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju Warszawy w okresie 2004-2014. Uwzględniono inwestycje finansowane z budżetu miasta (w tym jego zakładów budżetowych i jednostek organizacyjnych), spółek miejskich oraz innych podmiotów publicznych. Odziaływanie na rozwój Warszawy powinno zostać rozpatrzone na dwóch głównych płaszczyznach (Schemat 1). Pierwsza dotyczy wpływu o charakterze bezpośrednim związanym z namacalnymi, konkretnymi i zauważalnymi efektami realizowanych inwestycji. Korzystając z nowych i zmodernizowanych dróg, środków transportu, wyższej jakości usług komunalnych i rekreacyjnych, rozwijającej się sfery edukacyjnej i ochrony zdrowia, czy też zasobów mieszkaniowych każdy mieszkaniec miasta może ocenić w sposób bezpośredni, czy efekty inwestycji publicznych są satysfakcjonujące czy też nie. Taka obserwacja jest niezwykle ważna, ponieważ pozwala naocznie przekonać się o skuteczności podejmowanych działań w zakresie podnoszenia jakości i standardu życia. Ocena bezpośrednich rezultatów realizowanych inwestycji nie daje jednak sposobności globalnego spojrzenia na generowane przez nie efekty. Potrzebna jest tu analiza z wykorzystaniem drugiej płaszczyzny badawczej. W jej ramach wysiłki koncentrują się na oszacowaniu wpływu inwestycji publicznych na rozwój gospodarczy Warszawy odzwierciedlony poprzez szereg wskaźników makroekonomicznych (m.in. PKB, liczba pracujących, dochody mieszkańców czy wydajność pracy). Celem analizy jest określenie pośredniego (makroekonomicznego) odziaływania realizowanych inwestycji na poziom życia. Dynamizacja wzrostu gospodarczego Warszawy, dzięki podejmowanym wysiłkom inwestycyjnym przyczynia się do poprawy sytuacji na rynku pracy, wzrostu dochodów do dyspozycji i konsumpcji, która jest istotnym elementem kształtowania standardu i jakości bytu mieszkańców. Badanie w dwóch przywołanych wyżej płaszczyznach pozwala na możliwie pełne i kompleksowe określenie wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na rozwój Warszawy. 10 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Schemat 1. Kluczowe płaszczyzny badania wpływu inwestycji realizowanych przez podmioty publiczne na rozwój stolicy Odziaływanie inwestycji na rozwój Warszawy rozumiany jako podnoszenie jakości i standardu życia jak największej liczby mieszkańców stolicy Bezpośredni, widoczny, namacalny wpływ inwestycji na zaspokajanie popytu mieszkańców Warszawy na usługi publiczne. Pośredni (makroekonomiczny) wpływ inwestycji dotyczy ich odziaływania na dynamizację procesów gospodarczych. Odzwierciedlony jest on m.in. w przyroście PKB, dochodów do dyspozycji oraz konsumpcji. Źródło: Opracowanie własne. Wspominane wyżej dwie płaszczyzny badawcze zdeterminowały konstrukcję merytoryczną badania i tym samym wyznaczyły strukturę samego raportu (Schemat 2). Pierwszy rozdział raportu ma za zadanie stworzyć kontekst dla dwóch pozostałych części. Sytuuje on Warszawę na tle Krakowa, Łodzi, Trójmiasta i Poznania w zakresie wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych w latach 2004-2014. Jednym z jego głównych celów jest porównanie potencjału inwestycyjnego ośrodków metropolitalnych w zakresie generowania zarówno bezpośrednich efektów (bezpośredniego zaspokajania potrzeb mieszkańców m.in. nowych dróg, wyższej jakości usług etc.), jak i efektów pośrednich związanych z dynamizacją procesów makroekonomicznych. W rozdziale pierwszym przeprowadzona została również analiza zmian wskaźników gospodarczych charakteryzujących Warszawę, a następnie jej rezultaty zostały usytuowane w kontekście innych rozpatrywanych miast Polski. Podobnie postąpiono w przypadku analizy korelacji nakładów inwestycyjnych oraz mierników makroekonomicznych. 11 Schemat 2. Struktura merytoryczna raportu Rozdział 1. Kontekst badania - Warszawa na tle innych miast, porównanie potencjału inwestycyjnego ośrodków metropolitalnych w zakresie generowania zarówno bezpośrednich efektów (bezpośredniego zaspokajania potrzeb mieszkańców - m.in. nowych dróg, wyższej jakości usług etc.), jak i efektów makroekonomicznych Rozdział 2. Analiza bezpośredniego wpływu inwestycji na rozwój Warszawy Podejście obiektywne Percepcja mieszkańców Rozdział 3. Analiza pośredniego (makroekonomicznego) wpływu inwestycji na rozwój Warszawy przy zastosowaniu modelu HERMIN gospodarki Warszawy Wyniki wpływu inwestycji realizowanych w latach 20042014 na procesy gospodarcze odzwierciedlone we wskaźnikach makroekonomicznych Analiza efektywności struktury ekonomicznej inwestycji realizowanych w latach 20042014 Prognoza wpływu inwestycji realizowanych w Warszawie po 2014 r. Źródło: Opracowanie własne. W rozdziale drugim przedstawiono wyniki analizy bezpośredniego wpływu wysokości i struktury wydatków inwestycyjnych na jakość i standard życia mieszkańców stolicy w latach 2004-2014. Innymi słowy, odwołano się tutaj do pierwszej z przywołanych powyżej płaszczyzn, starając się odpowiedzieć na pytanie jak nakłady poniesione w poszczególnych działach inwestycyjnych zaspokajały popyt mieszkańców Warszawy na usługi publiczne. W celu uzyskania możliwie wyczerpującej odpowiedzi analiza w rozdziale drugim została podzielona na dwie części: obiektywną i subiektywną. W pierwszym przypadku bazowano na statystycznych relacjach między wydatkami inwestycyjnymi ponoszonymi w poszczególnych działach budżetowych i wskaźnikami zaczerpniętymi ze statystyki publicznej. W przypadku drugiego rodzaju analizy wykorzystano subiektywne opinie mieszkańców Warszawy. Zestawienie dwóch powyższych podejść pozwoliło pokazać, jak w poszczególnych dziedzinach wydatkowania środków finansowych kształtowała się relacja między obiektywnymi efektami i percepcją mieszkańców. Dostrzeganie zachodzących zmian przez lokalną społeczność (lub znaczącą jej część) wydaje się być niezwykle ważnym probierzem realizowanej polityki rozwoju. Rozdział trzeci prezentuje wyniki badania wpływu wysokości i struktury wydatków inwestycyjnych na makroekonomiczne procesy gospodarcze zachodzące w Warszawie. Uchwycenie i skwantyfikowanie skali tego odziaływania nie jest prostym zadaniem. Przykładowo, nie ma większego problemu z określeniem wielkości poniesionych inwestycji drogowych, wynagrodzeń wypłacanych pracownikom pracującym przy ich budowie, czy 12 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” nawet zbadaniem intensywności użytkowania nowopowstałych i zmodernizowanych dróg. Trudność pojawia się, gdy trzeba odpowiedzieć na pytania, jak poniesiony wysiłek inwestycyjny przełożył się na mnożnikowy wzrost PKB miasta 6 , a także jak wpłynął na podażową stronę jego gospodarki dzięki wzrostowi atrakcyjności inwestycyjnej. Odpowiedzi na powyższe pytania wymagają zastosowania specjalistycznego narzędzia badawczego w postaci modelu makroekonomicznego. Zgodnie z najlepszą wiedzą nie istniał dotychczas w Polsce wielosektorowy model makroekonomiczny gospodarki miejskiej. Na potrzeby niniejszego badania Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego stworzyła nowatorskie narzędzie tego typu dla analizy gospodarki Warszawy, które bazuje na uznanych w Europie modelach HERMIN. Zastosowanie wspomnianego narzędzia pozwoliło oszacować skalę efektów makroekonomicznych wynikających wyłącznie ze zrealizowanych w Warszawie inwestycji publicznych. Innymi słowy, stworzony model umożliwił odpowiedź na pytanie, o ile wzrosły wybrane mierniki makroekonomiczne (m.in. PKB miasta, liczba pracujących, inwestycje prywatne, wydajność pracy itp.) tylko i wyłącznie w rezultacie badanych inwestycji publicznych, a nie np. polityki władz centralnych, zmian w sytuacji geopolitycznej czy też kryzysów gospodarczych. Następnie przeprowadzono analizę z wykorzystaniem alternatywnych struktur inwestycji, co pozwoliło ocenić efektywność rzeczywistej struktury wydatków inwestycyjnych (investment mix) z lat 2004-2014. Dodatkowo, zastosowano model HERMIN do oceny odziaływania na gospodarkę Warszawy inwestycji prognozowanych na lata 2015-2023 7 oraz 2015-2030 8 . Pozwoliło to sformułować wnioski, co do możliwej skuteczności inwestycji (i ich struktury) ponoszonych w przyszłości. Nakłady inwestycyjne w latach 2015-2030 zostały zaprognozowane wyłącznie na potrzeby badania poprzez ekstrapolację trendów historycznych oraz utrzymanie struktury wydatków. Raport wieńczą: podsumowanie, odpowiedź na pytania badacze oraz część aneksowa. 6 W wyniku keynesowskiego mechanizmu mnożnikowego wdrożone inwestycje przyczyniają się do wzrostu dochodów pracowników zatrudnionych przy ich realizacji. Część z tych dochodów jest następnie wydatkowana w innych sektorach gospodarki przyczyniając się do wzrostu PKB. Wzrost PKB – wyniku przykładowych inwestycji drogowych - stymuluje większe dochody, których część jest znowu wydatkowana powodując w finalnym rachunku kolejny wzrost PKB. Ostatecznie zrealizowane inwestycje przyczyniają się do zwielokrotnionego (mnożnikowego) wzrostu PKB miasta. 7 2023 r. został wybrany, ponieważ kończy on de facto perspektywę finansową UE 2014-2020 (zasada n+3). 8 Ostatni rok okresu, dla którego przeprowadzono na potrzeby niniejszego raportu symulacje makroekonomiczne. 13 OPIS METODYKI REALIZACJI PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Nadrzędnym celem badania była ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju Warszawy w okresie 2004-2014. Postępowanie badawcze zostało przeprowadzone w trzech modułach skoncentrowanych na zagadnieniach efektu brutto (wraz z nakreśleniem pozycji Warszawy na tle innych miast Polski), efektu netto oraz oceny wpływu wydatków inwestycyjnych z perspektywy beneficjentów środków publicznych, czyli mieszkańców. Schemat 3. Powiązanie etapów badawczych ze szczegółowym zakresem zamówienia oraz częściami niniejszego raportu Etap 1. Oszacowanie efektu brutto i analiza na tle innych miast Moduł 1 Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju miast Polski, w szczególności: Warszawy, Trójmiasta, Łodzi, Poznania w okresie 2004-2014 Rozdział 1 Etap 2. Oszacowanie efektu netto Moduł 2 Analiza makroekonomiczna wpływu wydatkow inwestycyjnych na kształtowanie się wskaźników makroekonomicznych dla Warszawy w latach 2004-2030 Rozdział 3 Etap 3. Oszacowanie wpływu interwencji z punktu widzenia beneficjentów Moduł 3 Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na jakość usług świadczonych przez Warszawę w okresie 2004-2014 Rozdział 2 Źródło: Opracowanie własne. Poniżej przedstawiono opis postępowania badawczego: MODUŁ 1: OSZACOWANIE EFEKTU BRUTTO WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH WARSZAWY W LATACH 2004-2014 ORAZ ANALIZA NA TLE INNYCH MIAST POLSKI Badanie rozpoczęła analiza studiów literaturowych i empirycznych poświęconych wpływowi wysokości oraz rodzaju wydatków inwestycyjnych na rozwój lokalny i regionalny (w szczególności na rozwój miast). Analiza oparta była na metodzie analiz danych pierwotnych i wtórnej analizie danych. Analiza studiów literaturowych stanowiła niezbędne tło dla dalszej części badania. Przy ocenie wpływu wydatków inwestycyjnych podstawowe jest nakreślenie kontekstu ich funkcjonowania. Otoczenie formalno-prawne i realia finansowe w dużym stopniu determinują wysokość i strukturę wydatków inwestycyjnych. Przegląd dotychczas zrealizowanych badań poświęconych efektom realizacji wydatków inwestycyjnych w miastach w Polsce i na świecie umożliwił uporządkowanie dostępnych wyników analiz empirycznych. W kolejnym kroku skupiono się na identyfikacji i analizie struktury wydatków inwestycyjnych poniesionych w latach 2004-2014 w analizowanych miastach Polski9. Na tym etapie przeprowadzona została: analiza ilościowa wysokości i rodzaju wydatków10 inwestycyjnych poniesionych w okresie 2004-2014 w Warszawie, Trójmieście, Krakowie, Łodzi, Poznaniu. Tym samym przy użyciu metod analiz danych pierwotnych i desk research zidentyfikowane i uporządkowane zostały wydatki inwestycyjne w analizowanych miastach; 9 W niniejszym badaniu poddano analizie 5 miast: Warszawę, Trójmiasto, Poznań, Kraków oraz Łódź. Pod pojęciem rodzaju wydatków rozumie się ich rozkład w układzie dziedzin tematycznych (np. ochrona zdrowia, oświata i wychowanie). 10 14 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” określona struktura wydatków inwestycyjnych, wg ich rodzaju, została porównana między miastami metodą zestawiania rozkładów zmiennych w czasie i badań komparatystycznych. Kolejny etap skoncentrował się na odniesieniu wielkości i rodzaju wydatków inwestycyjnych analizowanych miast zidentyfikowanych w poprzednim kroku do zmian w zakresie sytuacji rozwojowej miast scharakteryzowanej za pomocą wskaźników takich jak: PKB per capita, dochody własne miasta per capita, udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa – podatek dochodowy od osób fizycznych per capita, wartość dodana brutto przypadająca na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w systemie REGON, liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie REGON w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców, przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto, dochody z podatków i opłat lokalnych per capita. MODUŁ 2: OSZACOWANIE EFEKTU NETTO WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH WARSZAWY Realizację modułu II rozpoczęto od stworzenia makroekonomicznego modelu HERMIN gospodarki Warszawy. Następnie wspomniany model został wykorzystany (na drodze analizy kontrfaktycznej) do oceny wpływu wysokości przedmiotowych wydatków inwestycyjnych na kształtowanie się najważniejszych wskaźników makroekonomicznych dla Warszawy. W tym celu zostały skonstruowane dwa scenariusze: pierwszy (bazowy) mający charakter projekcji rozwoju społeczno-gospodarczego Warszawy oraz drugi scenariusz (alternatywny) prezentujący tendencje rozwojowe stolicy w hipotetycznej sytuacji braku realizacji analizowanych inwestycji. Różnica pomiędzy wartościami wskaźników w dwóch wspomnianych scenariuszach wyznaczyła wartości odziaływania inwestycji na rozwój Warszawy. Procesy społeczno-gospodarcze odzwierciedlone zostały poprzez osiem wskaźników makroekonomicznych: • poziom PKB w cenach bieżących, • PKB per capita ( w tym w odniesieniu do Polski jako całości i UE), • wydajność pracy, • liczba pracujących, • stopa bezrobocia, • nakłady brutto na środki trwałe, • dochody brutto sektora gospodarstw domowych, • konsumpcja prywatna. Działania podjęte na kolejnym etapie polegały na stworzeniu kilku alternatywnych wariantów struktury wydatków inwestycyjnych i porównaniu ich efektów makroekonomicznych między sobą oraz z efektami wygenerowanymi przez rzeczywistą strukturę wydatków. Tym samym została przeprowadzona analiza pozwalająca określić efektywność struktury nakładów inwestycyjnych poniesionych w latach 2004-2014. Finalnie dokonano projekcji wydatków inwestycyjnych Warszawy w latach 2015-2023 (koniec obecnej perspektyw finansowej UE) i zbadano – przy zastosowaniu modelu HERMIN – ich odziaływanie na rozwój stolicy. MODUŁ 3: OSZACOWANIE WPŁYWU WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH WARSZAWY Z PERSPEKTYWY MIESZKAŃCÓW Podczas tego etapu wykorzystano metodę wtórnej analizy danych oraz analizy danych pierwotnych. Zostały skonfrontowane wyniki z etapu I z oczekiwaniami i potrzebami mieszkańców miasta oraz z opiniami o jakości oferowanych przez miasto i jego jednostki usług. W tym celu wykorzystano dane zawarte w cyklicznym opracowaniu Barometr Warszawski oraz w opracowaniach odnoszących się do poszczególnych sfer usług publicznych świadczonych w Warszawie. Analiza oczekiwań mieszkańców pozwoliła ocenić, w jakim zakresie podejmowane przez władze samorządowe działania faktycznie przyczyniają się do wzrostu atrakcyjności i jakości 15 świadczonych usług. Umożliwiła ona także zbadanie nastrojów panujących wśród mieszkańców i rzutujących na podejmowane przez samorządy decyzje dotyczące m.in. podziału wydatków inwestycyjnych pomiędzy odpowiednie dziedziny klasyfikacji budżetowej. 16 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 1. OCENA WPŁYWU WYSOKOŚCI I RODZAJU WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH NA STOPIEŃ ROZWOJU WARSZAWY ORAZ MIAST PORÓWNAWCZYCH: KRAKOWA, ŁODZI, POZNANIA I TRÓJMIASTA (GDAŃSK, GDYNIA, SOPOT), W OKRESIE 2004-2014 KONTEKST TEORETYCZNO-PRAWNY Rozpoczęty w Polsce w latach 90-tych XX w. proces decentralizacji władzy, a co za tym idzie wydatków publicznych polegał na wprowadzeniu reform, na mocy których jednostkom samorządu terytorialnego (JST): gminom, powiatom i województwom przekazano szeroki zakres zadań do realizacji. 11 Na rzecz JST przekazano publiczne zasoby finansowe oraz władzę, które zapewniają samorządom możliwość decydowania o dokonywaniu wydatków na zaspokojenie potrzeb lokalnych społeczności. Dzięki temu JST zyskały także możliwość samodzielnego wyboru priorytetów rozwojowych. Wiele zadań ze szczebla narodowego zostało przekazanych przede wszystkim na poziom gmin, znacznie mniej natomiast na poziom powiatów czy województw. Nie oznacza to jednak, że dzięki temu JST zyskały całkowitą swobodę przy wydatkowaniu swoich środków finansowych. Obowiązujące przepisy prawa znacznie ograniczają swobodę dokonywania wydatków. Podstawowym aktem prawnym regulującym proces budżetowania JST w Polsce jest Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r., Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240, z późn. zm. (dalej zwana Ustawą). Zgodnie z zapisami art. 44 Ustawy wydatki publiczne regulowane są poprzez ustawę budżetową, uchwałę budżetową jednostki samorządu terytorialnego oraz plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych. Ponadto zgodnie z art. 52 Ustawy wydatki publiczne ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych stanowią nieprzekraczalny limit. 12 W sposób szczególny kwestiom finansowym JST dedykowano Dział V Ustawy, pn.: „Budżet, wieloletnia prognoza finansowa i uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego”. Rozdział 1 ww. działu, obejmujący Art. 211-225 odnosi się do budżetu gminy. Na mocy zapisów rozdziału 2. „Wieloletnia prognoza finansowa jednostki samorządu terytorialnego”, tj. Art. 226-232, każda jednostka samorządu terytorialnego została zobowiązana do opracowania swojej wieloletniej prognozy finansowej. W rozdziale 3., Art. 233-246, omówiono natomiast akt prawny, zwany „Uchwałą budżetową”, zawierający regulację podstawowych zagadnień finansowych JST w roku kalendarzowym. Budżet gminy, wieloletnia prognoza finansowa, uchwała budżetowa Budżet gminy Budżet gminy jest planem jej wpływów i wydatków na dany rok. Przedstawia się w nim z jednej strony dochody i przychody gminy, z drugiej zaś jej wydatki na poszczególne zadania i rozchody. Wpływy gminy dzielimy na jej dochody i przychody. Dochody są środkami bezzwrotnymi pozyskiwanymi przez gminę z 3 podstawowych źródeł: dochodów własnych (np.: podatki, opłaty lokalne, dochody majątku gminy), budżetu państwa (subwencje, dotacje celowe) oraz dotacji unijnych. Natomiast przychody to zobowiązania gminy zaciągane w sytuacjach, kiedy 11 Por. A. Perska, „Wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego jako instrument wspierania przedsiębiorczości”, Przedsiębiorczość- Edukacja” nr 10 (2014), s. 288. 12 Ibidem. 17 wydatki gminy przekraczają jej dochody i potrzebuje ona dodatkowych środków na inwestycje. Przychody, w przeciwieństwie do dochodów, mają charakter zwrotny i tym samym powiększają zadłużenie gminy. Z kolei, jeśli chodzi o koszty ponoszone przez gminę w ciągu roku budżetowego, to dzieli się je na wydatki oraz rozchody. Wydatki są środkami z budżetu gminy przeznaczonymi na realizację jej zadań i zwyczajowo dzieli się je na wydatki bieżące i majątkowe. Wydatki bieżące pokrywają koszty funkcjonowania gminy, czyli między innymi wynagrodzenia i uposażenia dla osób zatrudnianych przez gminę, koszty utrzymania i funkcjonowania jednostek budżetowych czy też koszty związane z pokryciem zadań zlecanych przez gminę podmiotom zewnętrznym. Natomiast wydatki majątkowe są przeznaczone na inwestycje, jakich podejmuje się gmina, zakup akcji lub wniesienie wkładów do spółek. Rozchody są zaś środkami finansowymi przeznaczonymi na pokrycie zobowiązań gminy, np.: spłatę kredytów czy pożyczek. Rozchody pokrywają więc należności, jakie gmina ponosi z racji korzystania z przychodów (środków finansowych podlegających spłacie). Poniżej znajduje się schemat przedstawiający elementy składowe budżetu gminy. Wieloletnia prognoza finansowa (WPF)13 WPF jest instrumentem wieloletniego planowania finansowania w JST i obejmuje prognozę: dochodów bieżących oraz wydatków bieżących budżetu, dochodów majątkowych oraz wydatków majątkowych budżetu, wyników budżetu wraz ze wskazaniem przeznaczenia nadwyżki albo sposobu sfinansowania deficytu, przychodów i rozchodów budżetu z uwzględnieniem długu zaciągniętego oraz planowanego do zaciągnięcia. JST w swojej WPF zobowiązana jest wskazać wysokość swojego długu oraz podać sposób jego spłaty. WPF obejmuje okres roku budżetowego i co najmniej trzech kolejnych lat. JST przygotowują WPF wraz z załącznikami według wzoru przedstawionego przez Ministra Finansów w rozporządzeniu z dnia 10 stycznia 2013 r. w sprawie wieloletniej prognozy finansowej samorządu terytorialnego, Dz. U. z 2013 r. poz. 86 z późn. zm. W Ustawie nakazano, aby WPF uwzględniała zdarzenia, które mają lub mogą mieć wpływ na finanse JST w czasie wykraczającym poza bieżący rok budżetowy. W ramach dochodów majątkowych należy wskazać dochody pochodzące ze sprzedaży majątku, natomiast w wydatkach bieżących wydatki na obsługę długu oraz spłatę gwarancji i poręczeń. Ponadto zarówno w przypadku wydatków bieżących, jak i majątkowych JST zobowiązane są do wykazania kwot związanych z realizacją przedsięwzięć wieloletnich. Uchwała budżetowa14 Podstawowym dokumentem określającym gospodarkę finansową JST jest uchwała budżetowa, składająca się z budżetu JST oraz załączników. W Uchwale znajdują się szczegółowe zasady realizacji budżetu JST w danym roku budżetowym. W Uchwale muszą zostać zawarte następujące dane: łączna kwota planowanych dochodów, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych, łączna kwota planowanych wydatków, z wyodrębnieniem wydatków bieżących i majątkowych, kwota planowanego deficytu albo planowanej nadwyżki wraz ze źródłami pokrycia deficytu albo przeznaczenia nadwyżki, łączna kwota planowanych przychodów oraz rozchodów, 13 14 Por. Leksykon budżetowy, www. sejm.gov.pl Por. Leksykon budżetowy, www. sejm.gov.pl 18 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych, kwota wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym, zgodnie z zawartą umową, z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji. Należy zwrócić uwagę, iż Ustawodawca nie zezwala JST na uchwalenie budżetu, w którym planowane wydatki byłyby wyższe od planowanych dochodów powiększonych o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki. Wydatki JST Wydatki JST przynależą do wydatków publicznych. Ich cele i wysokość określa uchwała budżetowa. Zakłada się, iż wydatki te będą dokonywane w sposób oszczędny, dla uzyskania najlepszych efektów przy przeznaczonych nakładach. Ponadto przy kształtowaniu wydatków obowiązuje zasada samodzielności finansowej, co oznacza iż poszczególne JST same ustanawiają hierarchię swoich potrzeb i wybór form finansowania. JST mogą, na przykład, finansować zadania z własnego budżetu, przez własną jednostkę organizacyjną lub zlecać zadanie do wykonania podmiotowi z/ lub spoza sektora finansów publicznych. Prawo stałego wzrostu wydatków publicznych, zwane także prawem stale rosnących potrzeb finansowych 15 zakłada stały wzrost wydatków publicznych, czyli środków pieniężnych przeznaczonych na realizację przedsięwzięć państwowych i samorządowych. Zgodnie z art.163 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla innych organów władz publicznych. Finanse samorządowe przeznaczone są na pokrycie potrzeb zbiorowości lokalnych. Ustawodawca zastrzegł, iż wydatki budżetowe samorządów lokalnych muszą w pierwszym rzędzie zapewnić stałe i nieprzerwane wykonywanie obligatoryjnych zadań własnych, a następnie zapewnić funkcjonowanie wszystkich organów. Zgodnie z kryterium funkcjonalnym w wydatkach JST wyróżnia się wydatki na: rolnictwo, leśnictwo i łowiectwo, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę, handel, transport i łączność, turystykę, gospodarkę mieszkaniową, działalność usługową, informatykę i naukę, administrację publiczną, bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową, dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej, wydatki związane z ich poborem, obsługę długu publicznego, różne rozliczenia, oświatę i wychowanie, 15 Por. A. Perska, .... op. cit. s. 287. 19 ochronę zdrowia, pomoc społeczną, pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej, edukacyjną opiekę wychowawczą, gospodarkę komunalną i ochronę środowiska, kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego, ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty przyrody chronionej, kulturę fizyczną i sport. W Ustawie wydatki JST podzielone zostały na wydatki bieżące i majątkowe. Wielkość wydatków majątkowych w budżecie JST zależy od poziomu jej dochodów własnych lub od pokrycia tymi dochodami zobowiązań inwestycyjnych. Wydatki majątkowe nie mają charakteru obligatoryjnego jak bieżące, co oznacza, że w trudnej sytuacji finansowej JST może zrezygnować z ich realizacji. Tabela 1. Wydatki bieżące i wydatki majątkowe jednostek samorządu terytorialnego Wydatki bieżące wydatki jednostek samorządowych, w tym na wynagrodzenia i składki od nich naliczane oraz wydatki związane z realizacją ich statutowych zadań, dotacje na zadania bieżące, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki na programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust.1 pkt 2 i 3 16 , w części związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego, wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego przypadające do spłaty w danym roku budżetowym, obsługa długu jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki majątkowe inwestycje i zakupy inwestycyjne, w tym na programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust.1 pkt. 2 i 317, w części związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego, zakup i objęcie akcji oraz udziałów, wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego. Źródło: A. Perska, „Wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego jako instrument wspierania przedsiębiorczości”, Przedsiębiorczość- Edukacja nr 10 (2014), s. 289. Analiza struktury wydatków JST pozwala ocenić ich kondycję rozwojowo-finansową. Stosunek wydatków bieżących do majątkowych wskazuje na tempo i możliwości rozwoju JST. W przypadku gdy mamy do czynienia z JST, w której w znacznym stopniu dominują wydatki bieżące nad majątkowymi oznacza to, iż jednostka ta posiada niewielkie dochody własne i tym samym po dokonaniu obligatoryjnych wydatków bieżących nie posiada 16 Art. 5 ust.1 pkt 2 „środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Art. 5 ust 1. pkt 3 „środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2. 17 Art. 5 ust.1 pkt 2 „środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Art. 5 ust 1. pkt 3 „środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2. 20 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” już środków na wydatki majątkowe, mające na celu, jak sama nazwa wskazuje, zwiększanie jej zasobów materialnych. Wydatki inwestycyjne JST Na wydatki majątkowe składają się wydatki inwestycyjne (w tym zakupy inwestycyjne), dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie realizacji inwestycji oraz wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego. Od wielkości wydatków inwestycyjnych zależy rozwój gospodarczy JST, a tym samym sytuacja społeczno-ekonomiczna podmiotów funkcjonujących na terenie danej JST. Inwestycje czynione przez JST nie mogą być porównywane z inwestycjami przedsiębiorstw komercyjnych. W podmiotach gospodarczych inwestycje mają przede wszystkim przynieść korzyści materialne i tym samym polepszyć kondycję finansową firmy. Tymczasem inwestycje JST za główny cel stawiają sobie polepszenie warunków i jakości życia społeczności lokalnej. Dlatego też przyjęło się, że inwestycje JST nie generują zysków i co do zasady są niedochodowe. Inwestycje JST są zatem zamianą środków finansowych na inne aktywa. 18 Inwestycje JST mają charakter ciągły więc wydatki z nimi związane regularnie obciążają budżety samorządów. Odtwarzanie zużytego majątku, jak i dalszy rozwój JST wymagają stałych nakładów finansowych. Chcąc sprostać stawianym przez społeczność lokalną wymaganiom, JST musi stale dostarczać nowych usług oraz zagospodarowywać kolejne tereny pod działalność przemysłową i mieszkaniową. Sieci kanalizacyjna i wodociągowa są dobrym przykładem obszarów wymagających nieustannych inwestycji. Podział inwestycji JST Inwestycje JST najczęściej dzieli się na19: Inwestycje materialne – polegają na zamianie środków finansowych na rzeczowe składniki majątku i wśród nich wyróżnia się dodatkowo: inwestycje w infrastrukturę techniczną (drogi, sieci wodno-kanalizacyjne, komunikację) i inwestycje w infrastrukturę społeczną (szkoły, domy kultury, jednostki ochrony zdrowia). Inwestycje niematerialne – związane są natomiast z wydatkami ponoszonymi w celu poprawy jakości kapitału ludzkiego. Przyjmując kryterium finansowe inwestycje dzielimy, z kolei, na płatne i bezpłatne lub inwestycje własne oraz inwestycje obce – zlecone. Istotnym wydaje się także podział na inwestycje celu publicznego i pozostałe inwestycje 20 . Do inwestycji celu publicznego zalicza się przedsięwzięcia o znaczeniu lokalnym (gminne), ponadlokalnym (powiatowe, wojewódzkie i krajowe) lub krajowym (obejmujące inwestycje międzynarodowe i ponadregionalne). JST może podjąć się realizacji inwestycji celu publicznego przy współudziale podmiotów i kapitału prywatnego. Należy także podkreślić, iż zakwalifikowanie danej inwestycji jako inwestycji celu publicznego znacznie ułatwia jej realizację zarówno poprzez sprawniejsze pozyskanie wymaganych pozwoleń, jak i potrzebnych źródeł finansowania. 18 Por. P. Galiński, „Wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w Polsce w latach 2000-2009”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 640, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 38 (2011), s. 64, s. 61. 19 Por. Ibidem, s. 62-63. 20 Por. Ibidem, s. 63. 21 Źródła finansowanie inwestycji JST Do źródeł finansowania inwestycji JST należą: źródła własne (dochody budżetowe z podatków i opłat), źródła obce (źródła krajowe w postaci transferów z budżetu państwa, tj.: subwencje, dotacje oraz środki zwrotne – kredyty i pożyczki, środki z emisji papierów wartościowych), źródła zagraniczne (dotacje unijne). Wysokość wydatków inwestycyjnych samorządów terytorialnych Do czynników wpływających na wysokość wydatków inwestycyjnych JST zalicza się: 21 czynniki zewnętrzne – związane z zasadami finansowania zadań publicznych, obowiązującymi regułami prawnymi oraz ogólną sytuacją gospodarczą, społeczną i polityczną w kraju i na świecie, czynniki wewnętrzne – związane z wewnętrzną sytuacją JST a w szczególności z jej aspektami finansowymi, gospodarczymi i politycznymi. Do najczęściej wymienianych czynników zalicza się: wysokość oraz strukturę dochodów i wydatków poszczególnych JST, wysokość generowanej tam nadwyżki operacyjnej, poziom ich zadłużenia oraz saldo budżetowe. Analizując wydatki inwestycyjne JST należy wziąć także pod uwagę zadania ustawowo przypisane JST do realizacji. Zadania o charakterze socjalnym (w tym m.in.: udzielanie schronienia, zapewnianie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych oraz celowych, dożywianie dzieci, kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu)22 w znacznym stopniu ograniczają możliwości podejmowania przez samorządy wydatków inwestycyjnych. Możliwości inwestycyjne JST niewątpliwie podnosi pozyskiwanie w tym celu funduszy unijnych. Pomimo konieczności wnoszenia wkładu własnego, środki unijne w znacznie zintensyfikowały działalność inwestycyjną JST po 2007 r. W przypadku JST zmniejszenie wydatków inwestycyjnych jest często pochodną powiększającego się państwowego długu publicznego. Wynika to z faktu, że przekroczenie dozwolonych kwot wymusza na JST ograniczenie korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji, tj.: kredytów i pożyczek czy środków z emisji papierów wartościowych. 21 Por. P. Galiński, „Wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w Polsce w latach 2000-2009”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 640, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 38 (2011), s. 64. 22 Na podst. Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593, art.17. 22 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” KONTEKST EMPIRYCZNY Rola wydatków sektora publicznego w kształtowaniu krótko i długookresowych procesów rozwojowych – m.in. ośrodków miejskich – wydaje się być bezsporna. Należy wspomnieć tu o kilkunastokwartałowych efektach o charakterze popytowym wpływających na wzrost gospodarczy na drodze keynesowskiego mechanizmu mnożnikowego. W długim okresie za kluczowe trzeba uznać jednak rozważania nad rolą wydatków publicznych w rozwoju podażowej strony gospodarki (m.in. rozbudowie i modernizacji infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej, energetycznej, ilościowym i jakościowym wzroście zasobów kapitału ludzkiego, a także rozbudowie i modyfikacji parku maszynowego sektora przedsiębiorstw). Rezultaty analiz wpływu wydatków fiskalnych na produkcję nie są jednak konkluzywne (por. Klenow, Rodriguez-Clare (1997); Agell i in. (1997) za: Nijkamp i Poot (2003, 2)). Ostatnie z przytoczonych opracowań prezentuje niezwykle interesujące wyniki metaanalizy oddziaływania polityki fiskalnej na długookresowy wzrost gospodarczy. Autorzy bazując na 93 publikacjach (1983-1998) wyodrębniają 4 typy interwencji fiskalnych: wydatki na edukację, wydatki na obronność, wydatki na infrastrukturę, wydatki konsumpcyjne instytucji publicznych oraz dodatkowo uwzględniają średnią krańcową stopę podatkową (tabela 2). 23 Tabela 2. Wyniki metaanalizy oddziaływania wydatków publicznych na wzrost gospodarczy RODZAJ POLITYKI FISKALNEJ LICZBA BADAŃ ODSETEK WSKAZUJĄCY NA WPŁYW POZYTYWNY ODSETEK WSKAZUJĄCY NA WPŁYW NEGATYWNY ODSETEK WSKAZUJĄCY NA BRAK KONKLUZYWNEGO REZULTATU EDUKACJA 12 92 0 8 INFRASTRUKTURA 39 72 8 20 PODATKI 10 0 60 40 21 5 52 43 SPOŻYCIE PUBLICZNE 41 17 29 54 WSZYSTKIE TYPY 123 38 26 36 OBRONA BEZPIECZEŃSTWO I Źródło: Zaucha J., Brodzicki T., Ciołek D., Komornicki T., Mogiła Z., Szlachta J., Zaleski J. (2015) Terytorialny wymiar wzrostu i rozwoju. Spójność, potencjały i użyteczność. Warszawa: Difin, s.134. Badanie wyraźnie potwierdza znaczenie wydatków pro-edukacyjnych oraz pro-infrastrukturalnych na długookresowy wzrost gospodarczy. W przypadku pozostałych obszarów fiskalnych wyniki meta-analizy nie są jednoznaczne. W znikomym stopniu adresowane jest zagadnienie sprzężeń zwrotnych pomiędzy wydatkami publicznymi a wzrostem gospodarczym. Mając na uwadze znaczenie infrastruktury publicznej dla rozwoju warto poświęcić temu zagadnieniu szczególną uwagę. W tabeli 3 zestawiono wyniki relatywnie nowych badań przeprowadzonych w tym zakresie. Bazując m.in. 23 W tekście wykorzystano fragmenty: Mogiła Z. (2014) Spójność terytorialna w kontekście neoklasycznych teorii wzrostu, Working Paper no. 007/2014 (018) ver. 1, Instytut Rozwoju, Sopot oraz Zaucha J., Brodzicki T., Ciołek D., Komornicki T., Mogiła Z., Szlachta J., Zaleski J. (2015) Terytorialny wymiar wzrostu i rozwoju. Spójność, potencjały i użyteczność. Warszawa: Difin. 23 na opracowaniach: Rompa i De Haana (2005); Martínez (2007) oraz Pereira i Andraza (2013) skoncentrowano się przede wszystkim na odziaływaniu infrastruktury transportowej na wzrost gospodarczy. Tabela 3. Przykłady badań nad efektami infrastruktury publicznej BADANIE TYP INFRASTRUKTURY WARTOŚĆ ELASTYCZNOŚCI24/REZULTAT ABDIH I JOUTZ (2008) Infrastruktura publiczna 0,39 BRODZICKI (2012) Infrastruktura transportowa drogowa i kolejowa 0,045 do 0,197 dla państw Europy Środkowej i Wschodniej po uwzględnieniu wpływy kapitału ludzkiego i ogólnego poziomu otwartości; różne efekty dla infrastruktury kolejowej i drogowej BRODZICKI (2014) Infrastruktura transportowa drogowa i kolejowa Statystycznie istotny i dodatni wpływ infrastruktury kolejowej po uwzględnieniu wpływy kapitału ludzkiego i ogólnego poziomu otwartości CADOT I IN. (2002) Infrastruktura transportowa 0,08 CALDERÓN I SERVÉN (2002) Infrastruktura transportowa i komunikacyjna 0,16 CANNING I BENNATHAN (2000) Liczba telefonów, potencjał produkcji energii oraz liczba kilometrów dróg i szyn kolejowych Tylko kraje o niskim i średnim dochodzie doświadczają pozytywnych efektów generowanych przez elementy infrastruktury CANNING I PEDRONI (1999) Liczba telefonów, potencjał produkcji energii oraz ilość kilometrów dróg i szyn kolejowych Pozytywny długookresowy wpływ zróżnicowany między krajami CADOT I IN. (2002) Infrastruktura transportowa 0,08 SHIOJI (2001) Infrastruktura publiczna 0,10–0,15 COHEN I MORRISON PAUL (2004) Autostrady publiczne Redukcja kosztów działalności gospodarczej EVERAERT (2003) Infrastruktura publiczna 0,14 FERNALD (1999) Zasób infrastruktury drogowej 1,4 do 1973 oraz 0,4 po 1973 LIGTHART (2002) Infrastruktura publiczna Pozytywny wpływ PEREIRA (2001) Infrastruktura publiczna (różne typy) Pozytywny wpływ Rolnictwo: -0,05 PEREIRA I ROCA, Przemysł: 0,81 Infrastruktura publiczna 2001 Budownictwo: 1,23 Usługi: 0,37 24 Wartość elastyczności wskazuje, o ile % wzrósłby PKB w sytuacji, gdyby zasoby infrastrukturalne zostały powiększone o 1%. 24 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” BADANIE TYP INFRASTRUKTURY WARTOŚĆ ELASTYCZNOŚCI24/REZULTAT GWARTNEY I IN. (2004) Inwestycje publiczne w relacji do PKB Znaczący pozytywny wpływ Inwestycje publiczne w relacji do PKB (także podejście zdezagregowane do sektorów gospodarczych) Wpływ nieznaczący Autostrady Nieznaczący wpływ. Ważna rola innych czynników uwzględnionych w analizie (migracji oraz inwestycji B+R) Infrastruktura transportowa Wpływ dostępności (drogowej, kolejowej i powietrznej) o charakterze niebiznesowym na PKB per capita w sektorze: Usług handlowych, transportowych i turystycznych (0,03); Usług finansowych (0,09); Innych usług (0,24). Wpływ dostępności (drogowej i kolejowej) o charakterze towarowym na PKB per capita w sektorze: rolniczym (0,17); przetwórstwie przemysłowym (0,07); budownictwie (0,15). MILBOURNE, OTTO I VOSS (2003) CRESCENZI I RODRÍGUEZPOSE (2012) WEGENER (2008) Źródło: Zaucha J., Brodzicki T., Ciołek D., Komornicki T., Mogiła Z., Szlachta J., Zaleski J. (2015) Terytorialny wymiar wzrostu i rozwoju. Spójność, potencjały i użyteczność. Warszawa: Difin, 141-143. Analiza wyników badań zaprezentowanych w Tabeli 3 wskazuje, iż wartości wpływu infrastruktury publicznej (w tym transportowej) na wzrost gospodarczy są w dużej mierze bardziej konserwatywne niż w przypadku pierwszych badań prowadzonych na przełomie lat 80. i 90. XX w. W zdecydowanej większości opracowań poświęconych oddziaływaniu infrastruktury publicznej na wzrost gospodarczy wykazywana jest pozytywna relacja między tymi dwoma kategoriami, aczkolwiek wiele badań nie uwzględnia wzajemnych sprzężeń między nimi (causality problem). Wzrost dostępności miasta dzięki infrastrukturze transportowej będzie generował początkowo silniejsze impulsy rozwojowe. Z czasem, gdy nasycenie infrastrukturą wzrośnie, pozytywny wpływ na gospodarkę będzie ulegał zmniejszeniu. Odwołując się do opracowań G. Duggala i in. (1999; 2006, s. 489) relacje między zasobami infrastrukturalnymi a rozwojem gospodarczym można przedstawić na wykresie funkcyjnym przybierającym postać litery „S”. (Rysunek 1). Odzwierciedla ona malejące przyrosty produkcji wynikające z kolejnych inwestycji infrastrukturalnych podejmowanych przy coraz wyższym poziomie nasycenia kapitałem publicznym. W celu przedstawienia wspomnianej relacji wykorzystano przykład województwa dolnośląskiego (Zaucha et al. 2015). Można dostrzec, iż rola systemu transportowego jako determinanty rozwoju gospodarczego regionu, w stymulowaniu produkcji na Dolnym Śląsku ulega ograniczeniu. Najsilniejsze oddziaływanie szacowane jest na okres budowy pierwotnej autostrady A4 („szyjka” krzywej „S”). W sytuacji braku dróg szybkiego ruchu powstanie autostrady generuje wysokie przyrosty PKB. Górne załamanie krzywej „S” wskazuje na okres rozbudowy/modernizacji A4 w województwach dolnośląskim, opolskim i śląskim ułatwiający połączenie pomiędzy aglomeracją wrocławską i konurbacją katowicką. W kolejnych latach nowe elementy infrastruktury mają relatywnie mniejsze przełożenie na wydajność czynników produkcji. Wydaje się być to zgodne z logiką procesów rozwojowych. Dostępność transportowa stanowi warunek sine qua non dynamizacji wzrostu gospodarczego. Jej znaczenie ulega jednak ograniczeniu po osiągnięciu poziomu zasobów infrastrukturalnych gwarantujących stosunkowo sprawne skomunikowanie z głównymi sąsiednimi ośrodkami gospodarczymi (w przywołanym przypadku miastami Niemiec, konurbacją katowicką, aglomeracją krakowską) – szczególnie w sytuacji coraz silniejszej roli transportu lotniczego w relacjach inter-aglomeracyjnych (np. Wrocław– Warszawa). 25 Wykres 1. Oddziaływanie infrastruktury transportowej (km) na produktywność czynników produkcji (pracy i kapitału – tfp) w województwie dolnośląskim (wartości teoretyczne z modelu – linia ciągłą; wartości historyczne dla lat 2001-2012 przedstawione w formie punktów) Źródło: Zaucha J., Brodzicki T., Ciołek D., Komornicki T., Mogiła Z., Szlachta J., Zaleski J. (2015) Terytorialny wymiar wzrostu i rozwoju. Spójność, potencjały i użyteczność. Warszawa: Difin, s. 83. W sytuacji wyczerpywania się impulsów rozwojowych generowanych przez nakłady na rozbudowę i modernizację infrastruktury coraz większego znaczenia nabierają wydatki inwestycyjne zorientowane na innowacyjność i rozwój kapitału ludzkiego. W szczególności tzw. wydatki „miękkie” na rozwój wiedzy, umiejętności, a także kondycji fizycznej i umysłowej mieszkańców miasta bądź regionu stają się głównymi czynnikami stymulującymi długookresowy rozwój gospodarczy. Podstawowym problemem metodycznym pozostaje zdefiniowanie kapitału ludzkiego adekwatnie do złożoności tej kategorii. Mankiw, Romer i Weil (1992) aproksymują wspomnianą formę kapitału poprzez odsetek ludności kontynuującej edukację na poziomie średnim. Z kolei, Vanhoudt i in. (2000) wykorzystują udział pracujących z podstawowym, średnim i wyższym wykształceniem w całym zasobie siły roboczej. Badinger i Tondl (2005) koncentrują się jedynie na odsetku osób z wyższym wykształceniem. Takie podejście poddawane jest krytyce za nieuwzględnienie jakości edukacji i siły roboczej (Bradley, Untiedt 2010). Brunow i Hirte (2009) wprowadzają do analizy dwa rodzaje pomiaru kapitału ludzkiego: 1) poprzez odsetek osób pracujących na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji (bądź pracujących na takich stanowiskach przed okresem krótkookresowego bezrobocia); 2) poprzez odsetek osób z wyższym wykształceniem. Jakość czynnika pracy jako przybliżenie kategorii kapitału ludzkiego stosowana jest m.in. w pracy Grilichesa i Regeva (1995). Benhabib i Spiegel (1994), Demetriades, Arestis i Kelly (1998), Turner (2006) oraz Bronzini i Piselli (2009) starają się odzwierciedlić zasób kapitału ludzkiego poprzez średnią liczbę lat edukacji.25 Mając na uwadze powyższe zastrzeżenia warto wspomnieć, iż rezultaty badań w zakresie wpływu kapitału ludzkiego na produkcję wykazują relatywnie duże rozbieżności w wartościach elastyczności26 – przykładowo 0,05 (Turner 2006) i 0,37 (Demetriades, Arestis, Kelly 1998). W przypadku wydajności pracy zróżnicowanie wartości elastyczności jest jeszcze większe – przykładowo 0,08 (Brunow Hirte 2009) oraz 0,74 (Griliches Regev 1995). W Tabeli 4 zestawiono przykłady badań odziaływania kapitału ludzkiego na produkcję i wydajność pracy. 25 26 Na podstawie zestawienia badań zawartego w: Bradley, Untiedt (2010) oraz Polasek, Schwarzbauer, Sellner (2011). Wartość elastyczności wskazuje, o ile % wzrósłby PKB w sytuacji, gdyby zasoby infrastrukturalne zostały powiększone o 1%. 26 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Tabela 4. Przykłady badań oddziaływania kapitału ludzkiego na produkcję/wydajność pracy BADANIE DEFINICJA KAPITAŁU LUDZKIEGO WARTOŚĆ ELASTYCZNOŚCI MANKIW, ROMER I WEIL (1992) Odsetek ludności kontynuującej edukację na poziomie średnim. 0,23-0,37 (produkcja) VANHOUDT I IN. (2000) Udział pracujących z podstawowym, średnim i wyższym wykształceniem w całym zasobie siły roboczej. 0,18 (produkcja) BADINGER I TONDL (2005) Odsetek osób z wyższym wykształceniem. 0,05-0,07 (produkcja) 0,03-0,04 (stopa wzrostu PKB) BRUNOW I HIRTE (2009) 1)odsetek osób pracujących na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji (bądź pracujące na takich stanowiskach przed okresem krótkookresowego bezrobocia); 2) odsetek osób z wyższym wykształceniem 0,08-0,11 (wydajność pracy) GRILICHES I REGEV (1995) Jakość czynnika pracy jako przybliżenie kategorii kapitału ludzkiego 0,14-0,74 (wydajność pracy) DEMETRIADES, ARESTIS I KELLY (1998) Średnia liczba lat edukacji. 0,37 (produkcja) TURNER (2006) Średnia liczba lat edukacji. 0,11-0,15 (wydajność pracy) BRONZINI I PISELLI (2009) Średnia liczba lat edukacji. 0,38 (wydajność pracy) FISCHER (2009) Odsetek od osób powyżej 15 roku życia z wyższym wykształceniem. 0,13 (wydajność pracy) Źródło: Na podstawie: Zaucha J., Brodzicki T., Ciołek D., Komornicki T., Mogiła Z., Szlachta J., Zaleski J. (2015) Teryto-rialny wymiar wzrostu i rozwoju. Spójność, potencjały i użyteczność. Warszawa: Difin. Przytoczone powyżej badania pokazują, jak inwestycje publiczne mogą przekładać się na rozwój makroekonomiczny. Jak wspomniano już we wprowadzeniu do niniejszego raportu rozwój to także bezpośrednie zaspokajanie popytu mieszkańców miasta na usługi publiczne. Zarządzanie rozwojem miasta wymaga od samorządu lokalnego przyjęcia odpowiedniej polityki inwestycyjnej, która sprzyjać będzie budowie konkurencyjności danej jednostki, jak i polepszać poziom życia jej mieszkańców. Rozwój JST w obszarach społecznych, gospodarczych, przestrzennych czy kulturalnych wiąże się z koniecznością ponoszenia wydatków inwestycyjnych. Odpowiednio prowadzone inwestycje stanowią skuteczne narzędzie do pokonywania najważniejszych przeszkód rozwojowych, do których zalicza się, między innymi: słaby poziom rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej, niedostatek wolnych terenów, szczególnie uzbrojonych, słaby poziom rozwoju budownictwa mieszkaniowego, zły stan środowiska przyrodniczego, słabe kwalifikacje, zwłaszcza osób bezrobotnych27. 27 Por. A. Sekuła, „Bariery rozwoju lokalnego”, w „Samorząd terytorialny w zintegrowanej Europie”, red. B. Filipiak, A. Szewczuk. Z. Zychowicz, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 401 (2005), s. 597. 27 Mając na uwadze powyższe warto wspomnieć w tym miejscu o Raporcie o polskich metropoliach 28 poświęconemu rozwojowi 12 dużych polskich miast, tj.: Wrocławia, Warszawy, Trójmiasta, Szczecina, Rzeszowa, Poznania, Łodzi, Lublina, Krakowa, Katowic, Bydgoszczy i Białegostoku. Celem raportu było prześledzenie procesu rozwojowego wybranych miast w okresie 2005-2014 oraz określenie ich potencjału rozwojowego. W przeprowadzonych analizach posłużono się pojęciem 7 kapitałów istotnych dla rozwoju miasta. Należą do nich: Kapitał Źródeł Finansowania (KFZ) – dotyczy skuteczności miasta w znajdowaniu środków pieniężnych koniecznych do finansowania rozwoju, Kapitał Instytucjonalno-Demokratyczny (KID) – określa sprawność funkcjonowania instytucji miejskich oraz obserwowaną aktywność społeczeństwa obywatelskiego, Kapitał Techniczny i Infrastrukturalny (KTI) – dotyczy infrastruktury miejskiej: zasobów mieszkaniowych, dróg, środków transportu, jak również centrów handlowych, bankomatów i Internetu, Kapitał Jakości Życia (KJŻ) – określa warunki życia i pracy oferowane przez miasto. Na ten kapitał składają się stan środowiska naturalnego, poziom opieki zdrowotnej, jakość instytucji edukacyjnych oraz poczucie bezpieczeństwa, Kapitał Ludzki i Społeczny (KLS) – dotyczy zasobów ludzkich miasta, tj.: wiedzy i kwalifikacji pracowników, struktury demograficznej oraz aktywności społecznej mieszkańców, Kapitał Kultury i Wizerunku (KKW) – dotyczy sposobu, w jaki miasto jest postrzegane na zewnątrz, czy np. jako miejsce interesujące i atrakcyjne. Lepszy wizerunek ułatwia przyciąganie do miasta inwestorów i pobudza aktywność mieszkańców, Kapitał Atrakcyjności Inwestycyjnej (KAI) – określa potencjał miasta do przyciągania zarówno inwestorów krajowych, jak i zagranicznych. Miasto o dużym potencjale rozwojowym, to miasto o dobrze rozwiniętych 7 kapitałach. Tabela 5. Wartości siedmiu kapitałów rozwojowych w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Gdańsku w latach 2007 i 2014 2007 R. WARSZAWA KRAKÓW ŁÓDŹ POZNAŃ GDAŃSK ŚREDNI POZIOM DLA 12 MIAST KAPITAŁ LUDZKI I SPOŁECZNY 107 101 92 103 96 100 KAPITAŁ JAKOŚCI ŻYCIA 124 102 89 102 91 100 KAPITAŁ KULTURY I WIZERUNKU 102 120 76 101 101 100 KAPITAŁ INSTYTUCJONALNODEMOKRATYCZNY 113 100 80 103 108 100 119 104 80 106 92 100 99 86 91 128 102 100 116 97 72 101 102 100 KAPITAŁ TECHNICZNY I INFRASTRUKTURALNY KAPITAŁ ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA KAPITAŁ AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ 28 PwC, Raport o polskich metropoliach, http://www.pwc.pl/pl/publikacje/2015/raport-o-polskich-metropoliach-2015.html [pobrano: 10.10.2016] 28 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” ŚREDNI WARTOŚĆ 111 101 83 106 99 100 2014 R. WARSZAWA KRAKÓW ŁÓDŹ POZNAŃ GDAŃSK Średni poziom dla 12 miast KAPITAŁ LUDZKI I SPOŁECZNY 121 108 86 118 106 100 KAPITAŁ JAKOŚCI ŻYCIA 110 90 84 98 98 100 149 173 75 113 118 100 110 91 113 96 94 100 KAPITAŁ TECHNICZNY I INFRASTRUKTURALNY 122 111 90 103 104 100 KAPITAŁ ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA 155 95 88 114 108 100 KAPITAŁ AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ 186 118 60 109 95 100 ŚREDNIA WARTOŚĆ 136 112 85 107 103 100 KAPITAŁ KULTURY I WIZERUNKU KAPITAŁ INSTYTUCJONALNODEMOKRATYCZNY Źródło: Opracowanie własne na podstawie PwC Raport o polskich metropoliach (2007 i 2015). Przeprowadzone przez PwC badania wykazały, iż w latach 2007-2014 średnia wartość kapitałów rosła najszybciej w przypadku Warszawy i Krakowa. Ostatecznie na koniec 2014 r. najwyższym średnim poziomem kapitałów dysponowała Warszawa (136 % średniego poziomu), Kraków (112%), Poznań (107%). Najniżej uplasowała się Łódź (85%). Analizy PwC wskazują, iż w okresie 2007-2014 w polskich miastach dokonały się znaczące i korzystne zmiany w wielu dziedzinach życia. Polskie miasta, dzięki integracji europejskiej i doświadczanemu wzrostowi gospodarczemu, rozpoczęły proces akumulacji kapitału rozwojowego, co w sposób znamienny znalazło odbicie w postępach, które zaszły na ich obszarach. Przedstawione wyniki (Tabela 5) pokazują jednakże, że dla wszystkich badanych miast największym wyzwaniem inwestycyjnym jest poprawa jakości życia mieszkańców. Można zauważyć, iż pomimo odnotowanego znacznego wzrostu gospodarczego zarówno Warszawa, Kraków, Łódź i Poznań odnotowały w przypadku tego kapitału w 2014 r. niższe wyniki niż w 2007 r. Powyższe rezultaty mogą wynikać ze stale rosnącego popytu (oczekiwań) mieszkańców rozpatrywanych metropolii na usługi publiczne. Należy także podkreślić, iż jedynie Warszawa odznaczała się wartością omawianego kapitału powyżej średniej dla analizowanych dwunastu miast. W przypadku innego kapitału odnoszącego się bezpośrednio do standardu życia mieszkańców – kapitału technicznego i infrastrukturalnego – Warszawa, Kraków, Poznań i Trójmiasto z wyjątkiem Łodzi plasują się powyżej średniego poziomu w Polsce. Warto także zaznaczyć, że w okresie 2007-2014 Trójmiasto i Łódź odznaczały się najwyższą dynamiką zmian w tym zakresie – odpowiednio 12,2 pkt. proc. i 8,6 pkt. proc. W przypadku Warszawy zaobserwowana zmiana – na podstawie danych PwC – wyniosła 2,9 pkt. proc., co w znaczącym stopniu wynika ze stosunkowo lepiej rozwiniętej infrastruktury w stolicy Polski na tle innych miast. 29 29Badania poświęcone Warszawie doprowadziły autorów raportu do uznania, na koniec 2014 r., za mocne strony stolicy: specjalnej pozycji miasta stołecznego i wielkiej aglomeracji Polski, dobrego wizerunku i dużej atrakcyjności inwestycyjnej, wysokiego kapitału ludzkiego oraz wysokiego potencjału kulturalnego. Szczegółowa analiza kapitałów miasta przedstawia się następująco: Kapitał Ludzki i Społeczny – KLS Warszawy oszacowano na 121,4, przy średnim poziomie dla 12 miast równym 100. Uznano, iż ludność miasta jest dobrze wykształcona, prorynkowo nastawiona i aktywna. 29 Mając na uwadze niezwykle istotne znaczenie funduszy z UE jako jednego z głównych źródeł finansowania projektów inwestycyjnych w polskich miastach warto także wspomnieć o innym opracowaniu – Ocena wpływu polityki spójności na rozwój miast polskich (w ramach ewaluacji ex post 2004-2006)30 przygotowanym w 2010 r. przez Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG Uniwersytetu Warszawskiego. 31 Autorzy cytowanego raportu zauważają, iż polityka spójności realizowana w latach 2004-2006 wpłynęła na rozwój polskich miast nade wszystko poprzez efekt popytowy związany z inwestycjami infrastrukturalnymi aktywizującymi lokalną gospodarkę. Ponadto jak wynika z raportu efekt popytowy był także pochodną koncentracji środków finansowych na dwóch obszarach o charakterze infrastrukturalnym: 2/3 wydatków czynionych w ramach polityki spójności związane było z wydatkami na budowę i modernizację infrastruktury ochrony środowiska oraz na rozwój infrastruktury transportowej. Przeprowadzone analizy wskazują, że realizacja projektów w ramach polityki spójności stanowiła znaczną część wydatków majątkowych badanych miast (środki wydane na interwencje w ramach polityki spójności w latach 2004-2006 stanowią 31,5 mld zł, natomiast nakłady inwestycyjne w latach 2004-2008 – 35,7 mld zł). Duże nakłady finansowe ponoszone na infrastrukturę związaną z ochroną środowiska tłumaczyć można koniecznością nadrabiania przez polskie miasta zaległości względem miast zachodnioeuropejskich i sprostania wymogom unijnym. W okresie objętym badaniem w miastach inwestowano w oczyszczalnie ścieków, sieci kanalizacyjne oraz systemy gospodarowania odpadami. Jeśli chodzi z kolei o infrastrukturę transportową, to zrealizowane w tej dziedzinie projekty miały na celu poprawić powiązania zewnętrzne miast oraz komunikację wewnątrz metropolii. Autorzy raportu zauważają jednak, że choć miasta poniosły znaczące wydatki w obszarze transportu, to jednak biorąc pod uwagę, iż dotyczą one w znacznej mierze infrastruktury drogowej to mogą nie przynieść długoterminowej poprawy warunków transportowych. Badania wykazały, iż dzięki polityce spójności i nakładom z nią związanym wzrosła konkurencyjność analizowanych miast. Miasta te stały się atrakcyjne dla wykwalifikowanych pracowników i studentów, którzy znacznie chętniej wybierali je na miejsca swego zamieszkania. Ważną rolę w tej kwestii odegrała realizacja projektów naukowo-badawczych, jak również wydatki ponoszone na rozwój kapitału ludzkiego, infrastruktury teleinformatycznej i społeczeństwa informacyjnego. Tym niemniej skonstatowano, iż polityka rozwoju w przyszłości winna zostać w większym stopniu zorientowana na działania prorozwojowe przy ograniczeniu Kapitał Jakości Życia – KJZ Warszawy wynosi 109,5 przy średnim poziomie dla 12 miast równym 100. Autorzy Raportu za największe wyzwania dla miasta w tym zakresie uznali: ochronę środowiska – poprawę czystości powietrza oraz uciążliwość ruchu drogowego. Kapitał Kultury i Wizerunku – KKW Warszawy został oceniony na 148,7, przy średnim poziomie dla 12 miast równym 100. Uznano, iż miasto jest dobrze rozpoznawalne na świecie i zajmuje znaczące miejsce na europejskiej mapie kultury. Kapitał Instytucjonalno- Demokratyczny – KID Warszawy oceniono na 109,5, przy średnim poziomie dla 12 miast równym 100. Według autorów Raportu miasto znajduje się w czołówce, jeśli chodzi o aktywność instytucji pozarządowych, wyzwaniem pozostaje natomiast usprawnienie działalności instytucji miejskich względem obywateli. Kapitał Techniczny i Infrastrukturalny – KTI Warszawy wynosi 121,9, przy średnim poziomie dla 12 miast równym 100. Za słaby punkt uznano brak dobrej obwodnicy, który przekłada się na obciążenie miasta ruchem tranzytowym, natomiast za silną stronę – sprawnie funkcjonujący transport publiczny. Kapitał Źródeł Finansowania – KZF Warszawy został oszacowany na 155,2, przy średnim poziomie dla 12 miast równym 100. Miasto posiada najwyższe dochody budżetowe w kraju oraz szeroki dostęp do rynku prywatnego kapitału oraz wysoką skuteczność w pozyskiwaniu funduszy unijnych. Kapitał Atrakcyjności Inwestycyjnej – KAI Warszawy wynosi 186,2, przy średnim poziomie dla 12 miast równym 100. W ocenie autorów Raportu Warszawa znacznie przewyższa pozostałe miasta Polski w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej. 30 EUROREG, Ocena wpływu polityki spójności na rozwój miast polskich (w ramach ewaluacji ex post 20042006),http://www.euroreg.uw.edu.pl/dane/web_euroreg_publications_files/3107/ocena_wpywu_polityki_spjnoci_na_rozwj_miast_polskic h.pdf [pobrano: 11.10.2016]. 31 W raporcie Ocena wpływu polityki spójności na rozwój miast polskich (w ramach ewaluacji ex post 2004-2006) badaniu poddano 31 miast i dwie konurbacje: trójmiejską i śląską. 30 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” inwestycji w rozbudowę infrastruktury technicznej. Zauważono także, że polityka spójności znalazła również odzwierciedlenie we wzroście spójności społecznej. Wspomniany powyżej efekt popytowy, jak również realizacja projektów dotyczących rynku pracy, edukacji czy infrastruktury społecznej pomogły niwelować różnice występujące pomiędzy członkami społeczeństwa. Należy zauważyć, iż autorzy wspomnianego raportu na podstawie przeprowadzonych badań dochodzą do wniosku, iż przeprowadzone przez miasta inwestycje publiczne w sposób pozytywny wpłynęły na wzrost ich konkurencyjności i poprawę sytuacji gospodarczej. Po pierwsze dzięki inwestycjom wzrósł popyt na usługi i projekty gwarantowane przez miasta, z drugiej zaś strony lokalne firmy i mieszkańcy znaleźli zatrudnienie przy realizacji tych inwestycji. Niemniej pomimo poprawy warunków rozwojowych w polskich miastach w latach 2004-2006, zjawisko znikomej internacjonalizacji jak i słaby stopień innowacyjności ich gospodarek wciąż sprawiają, że miasta te odstają od miast Europy Zachodniej. Stwierdzono, iż także pod względem spójności społecznej polskie miasta w porównaniu do metropolii europejskich mają jeszcze sporo do nadrobienia. Choć ostatnie lata, dzięki wzrostowi zatrudnienia oraz licznej emigracji przyniosły w tym obszarze znaczną poprawę. W części raportu poświęconej Warszawie stolicy przyznano pierwsze miejsce, jeśli chodzi o potencjał innowacyjny, a także w zakresie wskaźników odnoszących się do kapitału ludzkiego. Do głównych problemów miasta zaliczono, natomiast brak uporządkowania planistycznego oraz problemy w funkcjonowaniu i jakości systemu transportowego. Przyszłemu rozwojowi miast europejskich poświęcony został raport przygotowany w 2016 r. przez Komisję Europejską The State of European Cities 2016. Cities leading the way to a better future 32 . W części raportu poświęconej publicznym inwestycjom czynionym przez władze lokalne w poszczególnych miastach europejskich wykazano, iż w Unii Europejskiej władze lokalne odpowiadają w sumie za 43% ogólnych wydatków inwestycyjnych. Przy czym przeprowadzone badania dowiodły, że w tym aspekcie występują znamienne różnice pomiędzy poszczególnymi państwami. Podczas gdy w Bułgarii inwestycje publiczne czynione przez władze lokalne wynoszą 4,3 % PKB, to na Malcie i Cyprze odpowiednio 0,1% i 0,2%. Stwierdzono, iż generalnie po 2005 r., po przyjęciu zasad polityki kohezyjnej, wydatki inwestycyjne władz lokalnych wzrosły w państwach Europy Centralnej i Środkowej. Najwyższy wzrost w latach 2005-2015 odnotowano w Bułgarii – 2,4 pkt. proc. PKB i Rumunii 3,3 pkt. proc. PKB. W przypadku Polski inwestycje publiczne poczynione przez władze lokalne w 1995 r. wynosiły 1,3% PKB, w 2005 – 1,8% PKB, natomiast w 2015 r. – 2,1%. W przypadku Warszawy było to 1,2% w 2004 r. oraz 2,4% w 2014 r.33 W raporcie wykazano także znaczny spadek lokalnych wydatków inwestycyjnych po okresie 2008/2009, będący następstwem kryzysu gospodarczo-finansowego. Największy spadek lokalnych wydatków inwestycyjnych wystąpił w Irlandii, we Włoszech, Portugalii i Hiszpanii, państwach które w sposób najbardziej dotkliwy doświadczone zostały kryzysem. Niemniej także w Austrii i w Niemczech zaobserwowano spadek inwestycji. W okresie 2009-2014 wzrost lokalnych wydatków inwestycyjnych wystąpił jedynie w 6 państwach: Bułgarii, Danii, Finlandii, na Węgrzech, Słowenii i Szwecji. Wprowadzenie polityki oszczędności poprzez obniżenie lokalnych wydatków inwestycyjnych w sposób szczególny uderzyło w wielkie aglomeracje miejskie. Dokonane cięcia odbiły się tu miedzy innymi na ograniczeniu inwestycji w utrzymanie infrastruktury. Jak twierdzą autorzy raportu, taki stan rzeczy pokazuje, że mniejsze 32The State of European Cities 2016. Cities leading the way to a better future http://ec.europa.eu/regional_policy/en/policy/themes/urbandevelopment/cities-report [pobrano: 11.10.2016]. 33 PKB Polski w 2015 roku osiągnął wartość 429,8 mld euro. W przypadku Bułgarii i Rumunii analogiczne wartości wynosiły odpowiednio: 45,3 mld euro oraz 160 mld euro. 31 dotacje z budżetu państwowego nie przełożyły się na poszukiwanie przez władze lokalne alternatywnych źródeł finansowania inwestycji i ukazały duże uzależnienie rozwoju lokalnego od funduszy państwowych. W przypadku polskich miast opracowanie odpowiedniej polityki inwestycyjnej i ponoszenie znacznych wydatków inwestycyjnych jest koniecznością, jeśli aglomeracje te w najbliższej przyszłości będą chciały poziomem swojego rozwoju dorównać do dużych miast europejskich. Dystans rozwojowy pomiędzy miastami Polski a miastami Europy Zachodniej został w sposób kompleksowy omówiony w raporcie PwC z marca 2012 r., pt.: Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski – perspektywa 2035. 34 W opracowaniu autorzy zwracają uwagę na diametralne różnice rozwojowe występujące pomiędzy miastami Polski a miastami zachodnioeuropejskimi oraz podejmują próbę określenia skali inwestycji, które musiałyby być dokonane, aby do 2035 r. polskie miasta pod względem infrastruktury dorównały miastom zachodnioeuropejskim. 35 Przyjmując za podstawowe założenia, tj.: spadek populacji w badanych miastach o 5,2% oraz wzrost poziomu rozwoju gospodarczego, autorzy ww. opracowania oszacowali, iż w latach 2011-2035 r. w wybranych miastach trzeba by na inwestycje przeznaczyć kwotę w wysokości 1 130 mld PLN, w celu wyrównania poziomów rozwojowych względem miast zachodnioeuropejskich. Przy czym biorąc pod uwagę wydatki inwestycyjne, za które bezpośrednio odpowiadają same miasta, wyliczono, że kwota ta zamknie się w sumie 342 mld PLN. Przy analizie wzięto pod uwagę 5 obszarów infrastruktury:3637 Infrastrukturę mieszkaniową – w analizach wydatków inwestycyjnych związanych z infrastrukturą mieszkaniową za benchmark uznano „liczbę metrów kwadratowych na mieszkańca”. Wyliczono, iż obecnie przeciętna powierzchnia mieszkania w polskich miastach wynosi 24,1 m2 (w Warszawie ok. 27 m2), natomiast w miastach europejskich to 39,8m2. Uwzględniając prognozowaną liczbę mieszkańców Warszawy w 2035 r. oraz przyjęty benchmark, powierzchnia mieszkaniowa Warszawy powinna wynosić 75 mld m2. Obecnie jest to ok. 46 mld m2. Infrastrukturę transportową i drogową – w tym obszarze zastosowano 8 benchmarków: długość linii komunikacji publicznej, liczba pojazdów komunikacji publicznej, długość linii metra, długość sieci ścieżek rowerowych, sumaryczna długość obwodnicy miasta i autostrad średnicowych, ruch lotniczy w milionach pasażerów na lotniskach, liczba dworców kolejowych oraz liczba mostów na dużych rzekach (jeśli dotyczy danego miasta). Analiza wymienionych wskaźników pokazała, że polskie miasta powinny skierować swoje wydatki przede wszystkim na wydłużenie sieci transportu miejskiego i zwiększenie liczby pojazdów komunikacji miejskiej. Wyliczono, iż w przypadku Warszawy liczba pojazdów komunikacji miejskiej powinna zwiększyć się jedynie o 3,4 % w porównaniu do obecnego stanu, natomiast długość linii metra powinna zostać wydłużona 4,5 krotnie. Całkowite wyzwania 34 PwC, Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski – perspektywa 2035, https://www.pwc.pl/pl/publikacje/wyzwania-inwestycyjnemiast/pwc_wyzwania_inwestycyjne_miast_2012.pdf [pobrano: 11.10.2016]. 35 Badaniem objęto następujące polskie miasta: Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań, Szczecin, Bydgoszcz, Lublin, Katowice, Białystok, Rzeszów oraz Gdańsk. W Raporcie polskie miasta porównane zostały do modelowego miasta Europy Zachodniej stworzonego na podstawie, takich miast jak: Antwerpia, Bradford, Dublin, Edynburg, Essen, Frankfurt, Glasgow, Goeteborg, Helsinki, Kopenhaga, Liverpool, Lizbona, Manchester, Oslo, Rotterdam, Stuttgard, Tuluza, Turku i Wiedeń. Wybór tych miast podyktowany był ich liczbą ludności porównywalną do średniego rozmiaru miast polskich. 36 W raporcie założono, iż miasta ponoszą koszty inwestycji w: sieć komunikacji publicznej, stan ulic, ścieżki rowerowe, szkoły oraz przedszkola i żłobki, infrastrukturę internetową, system zagospodarowania odpadów komunalnych oraz kanalizację i oczyszczalnie ścieków. Przyjęto także, iż miasta ponoszą średnio jedną trzecią odpowiedzialności za inwestycje związane z budową i modernizacją szpitali oraz trzyprocentową odpowiedzialność za infrastrukturę mieszkaniową. 37 Przytoczone wartości per capita odnoszą się do wydatków miejskich dla całego okresu 2011-2035. 32 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” inwestycyjne Warszawy w obszarze transportu i komunikacji do roku 2035 w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynoszą: na budowę dróg miejskich – 9 210 zł, na autobusy i równoważne środki transportu miejskiego – 3 749 zł, na budowę przystanków i innej infrastruktury sieci – 1 077 zł, na budowę ścieżek rowerowych – 212 zł, na budowę metra – 14 257 zł, na budowę mostów – 2 625 zł, dworców kolejowych – 2 613 zł, lotniska – 7 058 zł, obwodnic i autostrad średnicowych – 3 371 zł. W Raporcie zwrócono uwagę, iż największe różnice pomiędzy polskimi miastami a miastem modelowym występują w przypadku długości ścieżek rowerowych. Inwestycje w tym zakresie nie są jednak najbardziej kosztowne. Infrastrukturę internetową – wskaźnikami w tym obszarze uczyniono: liczbę punktów dostępu na powierzchnię miasta oraz liczbę kilometrów szkieletowej sieci światłowodowej w zależności od liczby mieszkańców. Za miasto modelowe przyjęto, natomiast, fińskie miasto Turku, które jako pierwsze z miast europejskich zbudowało sieć bezpłatnego publicznego Wi-Fi i posiada obecnie jedną z najlepiej rozwiniętych sieci. Wyniki analiz zamieszczonych w Raporcie pokazują, iż pomimo bardzo dużego zapóźnienia polskich miast w tym obszarze koszty związane z infrastrukturą internetową nie są wysokie i dla wszystkich miast zamkną się w kwocie 880 milionów złotych. W przypadku Warszawy osiągnięcie poziomu modelowego wymagałoby stworzenia w sumie 2 533 punktów dostępu. Infrastrukturę społeczną – za benchmarki przyjęto: liczbę miejsc w przedszkolach i żłobkach na liczbę dzieci, liczbę miejsc w szkołach równą liczbie dzieci, liczbę łóżek szpitalnych na mieszkańca, liczbę miejsc kinowych i teatralnych na mieszkańca, liczbę muzeów na mieszkańca oraz rolę turystyczną miasta. Wyzwania inwestycyjne w obszarze edukacji i opieki zdrowotnej stanowią przede wszystkim modernizacja i remonty istniejących zasobów oraz zagwarantowanie należytej liczby miejsc i poprawa jakości usług do roku 2035. Jeśli chodzi o liczbę kin, teatrów i muzeów, to polskie miasta także pod względem liczebności odstają od miast europejskich. Badania pokazały jednak, że polskie miasta czynią inwestycje w tym obszarze, więc dystans może zostać pokonany stosunkowo szybko. Modernizacji i remontu wymagają również polskie żłobki i przedszkola – dotyczący ich poziom benchmarku wynosi tylko 47%. W przypadku Warszawy aktualna liczba miejsc w żłobkach i przedszkolach jest o 7% większa niż konieczna liczba wynikająca z benchmarku liczonego dla roku 2035. W przypadku szkół podstawowych i gimnazjów obecna liczba jest ok. 17% mniejsza od koniecznej dla roku 2035, natomiast liczba łóżek szpitalnych niższa o ok. 25%. Jeśli chodzi o infrastrukturę kulturalną, czyli kina, teatry, muzea Warszawa obecnie oferuje ich znacznie mniej niż jej odpowiedniki w Europie Zachodniej. Miejsc kinowych i teatralnych jest ok. 30% mniej, natomiast liczba muzeów jest mniejsza o ok. 10%. Dla wyrównania tych dysproporcji konieczne będzie wydatkowanie przez Warszawę w obszarze infrastruktury społecznej do roku 2035 w przeliczeniu na mieszkańca następujących kwot: na budowę szpitali – 2 266 zł, na budowę szkół podstawowych i gimnazjów – 2 480 zł, przedszkoli i żłobków – 1 203 zł, muzeów – 728 zł, kin i teatrów – 1 533 zł. Infrastrukturę środowiska – w tym obszarze wybrano następujące wskaźniki: odsetek odpadów komunalnych spalanych lub poddanych recyklingowi przy założonej liczbie ton odpadów stałych na mieszkańca, liczba mieszkań podłączonych do kanalizacji, odsetek ścieków oczyszczonych. Polskie miasta powinny dokonać przede wszystkim zwiększenia ilości przetwarzanych odpadów komunalnych. Przeciętnie polskie miasta zagospodarowują ok. 30% odpadów. Jeśli chodzi o oczyszczalnie ścieków, to uznano, iż w polskich miastach ok. 90% mieszkańców podłączona jest do kanalizacji, podczas gdy w modelowym mieście europejskim wartość ta wynosi 100%. Warszawie w 2010 r. odsetek zagospodarowanych odpadów komunalnych wynosił 24%, natomiast oczyszczonych ścieków – 66%. Stąd szacowano że wyzwania inwestycyjne Warszawy w obszarze infrastruktury środowiska do roku 2035 w przeliczeniu na jednego mieszkańca kształtują się następująco: na budowę oczyszczalni ścieków i modernizacje już istniejących – 1 796 zł (należy jednakże nadmienić, że obecnie jest 33 oczyszczanych 100% ścieków), na budowę spalarni śmieci – 1 188 zł, recykling – 254 zł, na rozbudowę i modernizację kanalizacji – 31 zł. Na podstawie przeprowadzonych analiz ustalono, iż największych nakładów inwestycyjnych wymaga sektor mieszkaniowy ok. 737 mld PLN (w tym dla Warszawy 209,9 mld PLN) oraz transportowy – ok. 271 mld PLN. Mniejszych kwot wymagają, natomiast, rozwój i modernizacja infrastruktury społecznej (82 mld PLN), internetowej (880 mln) oraz tej związanej z ochroną środowiska (do 2035 r. polskie miasta powinny wydać w tym obszarze od 2 500 PLN do 3 500 PLN na mieszkańca). Autorzy omawianego raportu wskazują, iż największe nakłady inwestycyjne poczynić będą musiały miasta, które w 2035 r. będą posiadały największą liczbę mieszkańców – Warszawa, Kraków i Wrocław. Wyliczono, że także te trzy miasta będą musiały przeznaczyć największe kwoty na inwestycje w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Łódź, natomiast, z powodu znacznego wyludnienia, będzie mogła ponosić najmniejsze wydatki inwestycyjne. Czynione przez miasta Europy Zachodniej inwestycje w infrastrukturę wpłynęły w sposób bardzo pozytywny na ich rozwój a tym samym na jakość i poziom życia ich mieszkańców. Przedstawione w raporcie Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski – perspektywa 2035 r. analizy wskazują, że miasta zachodnioeuropejskie inwestujące w przeszłości w infrastrukturę mieszkaniową, transportową, internetową, społeczną oraz ochrony środowiska znajdują się obecnie na dużo wyższym poziomie rozwojowym niż miasta polskie posiadające inwestycyjne opóźnienia. Dowodzi to faktu, iż bez regularnie czynionych wydatków inwestycyjnych żadne z miast nie jest w stanie zapewnić sobie wzrostu wskaźników odpowiadających za jego atrakcyjność a tym samym przyciągać do siebie mieszkańców czy inwestorów. Tym samym polskie miasta chcąc dorównać do europejskich metropolii powinny wykorzystać ich doświadczenia i opracować takie strategie inwestycyjne, które zniwelują dystans dzielący je od europejskiego wzorca w kluczowych obszarach wskazanych powyżej. 34 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” OPIS ANALIZOWANEJ BAZY DANYCH W niniejszym rozdziale przeanalizowano dane dotyczące wydatków inwestycyjnych poniesionych w latach 20042014 w działach klasyfikacji budżetowej nr: 400, 600, 630, 700, 750, 801, 851, 852, 853, 900, 921, 926 38 z budżetów 4 grup podmiotów: 1. samorządów miejskich (Warszawy, Trójmiasta, Poznania, Krakowa i Łodzi); 2. jednostek podlegających wymienionym w punkcie 1 samorządom (samorządowych zakładów budżetowych lub innych jednostek organizacyjnych podległych samorządowi miejskiemu, działających na terenie miasta); 3. spółek z większościowym udziałem samorządów miejskich (>50%) 39 ; 4. innych podmiotów publicznych, które w latach 2004-2014 realizowały inwestycje na terenie analizowanych miast. Dane dotyczące wykonania wydatków inwestycyjnych budżetów miast i podlegających im jednostek (grup 1 i 2) zostały zgromadzone na bazie sprawozdań z realizacji budżetów dostępnych na stronach BIP analizowanych miast 40 lub przekazane zostały przez wydziały finansowe urzędów miejskich. Ważnym źródłem były również sprawozdania finansowe (Rb-28S, Rb-30, Rb-31, Rb-32 oraz Rb-33) przekazane przez Regionalne Izby Obrachunkowe (RIO). Analiza miała dotyczyć 8 polskich miast: Warszawy, Krakowa, Poznania, Łodzi, Wrocławia oraz Gdańska, Gdyni i Sopotu, traktowanych łącznie jako Trójmiasto. Ze względu na brak dostępu do danych w zakresie wydatków inwestycyjnych spółek (grupa 3) dla Wrocławia, miasto to ostatecznie nie zostało uwzględnione w analizie. Źródłami danych dla każdego z miast były odpowiednio: Tabela 6. Źródła danych dotyczących wielkości wydatków inwestycyjnych za lata 2004-2014 w analizowanych miastach Miasto Warszawa Źródło danych www BIP Warszawy Kraków Regionalna Izba w Krakowie www BIP Poznania Obrachunkowa Obrachunkowa Gdańsk Regionalna Izba w Łodzi www BIP Gdańska Gdynia www BIP Gdyni Sopot www BIP Sopotu oraz wydział finansowy Urzędu Miejskiego w Sopocie Poznań Łódź Typ Sprawozdania z wykonania wydatków budżetowych w zakresie wydatków inwestycyjnych w latach 2004-2014 Sprawozdania finansowe Rb-28S, Rb-30 do Rb-34 za lata 2004-2014 Sprawozdania z wykonania wydatków budżetowych w zakresie wydatków inwestycyjnych w latach 2004-2014 Sprawozdania finansowe Rb-28S, Rb-30 do Rb-34 za lata 2004-2014 Sprawozdania z wykonania wydatków budżetowych w zakresie wydatków inwestycyjnych w latach 2004-2014 Sprawozdania z wykonania wydatków budżetowych w zakresie wydatków inwestycyjnych w latach 2004-2014 Sprawozdania z wykonania wydatków budżetowych w zakresie wydatków inwestycyjnych w latach 2004-2014 Źródło: Opracowanie własne. 38 W dalszej części analizy dz. 400 i dz. 900 zostały potraktowane łącznie z racji dostępności danych oraz pokrewnego charakteru realizowanych inwestycji. 39 W grupie spółek uwzględniono również dane dotyczące wydatków firmy REMONDIS Sanitech Poznań, w której miasto Poznań ma 49,66% udziałów. 40 Warszawy, Gdańska, Gdyni, Sopotu, Poznania, Łodzi, Krakowa. 35 Wykorzystane dane dotyczące wydatków inwestycyjnych spółek z większościowym udziałem miast (grupa 3) zostały pozyskane dzięki uprzejmości komórek poszczególnych urzędów miejskich zajmujących się nadzorem właścicielskim nad tymi podmiotami lub bezpośrednio ze spółek. Natomiast źródłem danych w zakresie wydatków inwestycyjnych podmiotów z grupy 4 była internetowa Baza SIMIK 41 oraz informacje pozyskane bezpośrednio z podmiotów realizujących inwestycje 42. Rozkład analizowanych wydatków inwestycyjnych w układzie grup podmiotów, czyli źródeł finansowania inwestycji, przedstawia wykres poniżej (wykres 2). Z uwagi na układ sprawozdawczości budżetowej, do której uzyskano dostęp na etapie gromadzenia danych, dla Trójmiasta nie udało się pozyskać wydzielonych danych dla jednostek podlegających samorządom miejskim. Dlatego też w zakresie Trójmiasta wydatki inwestycyjne miast i ich jednostek organizacyjnych (grup 1 i 2) są traktowane łącznie. Wykres 2. Struktura badanych wydatków inwestycyjnych w ujęciu źródeł (4 grup badanych podmiotów) w analizowanych miastach polski (lata 2004-2014) 100% 90% 21,7% 16,5% 8,8% 8,0% 33,7% 38,6% 14,5% 80% 70% 60% 50% 25,8% 27,3% 30,7% 0,5% 0,2% 1,6% 0,1% 40% 30% 20% 57,7% 57,0% 53,3% 56,6% Trójmiasto* Poznań Kraków Łodź 47,5% 10% 0% Warszawa budżet miasta spółki z większościowym udziałem miasta budżet jednostek podległych inne podmioty realizujące inwestycje na terenie miast *Dla Trójmiasta dane dotyczące wydatków inwestycyjnych budżetu miasta oraz jego jednostek zostały ujęte w jednej grupie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. Analizując powyższy wykres widoczne jest, iż większość wydatków objętych badaniem pochodzi z budżetów samych miast. We wszystkich badanych jednostkach – oprócz Warszawy – udział tego źródła przekracza 53,3% analizowanej puli środków. W Warszawie budżet miasta był źródłem dla 47,5% wydatków inwestycyjnych (lata 2004-2014). Jednakże ten relatywnie niższy niż w pozostałych miastach udział wydatków budżetu miasta, wypływa z dużego odsetka ujętych w analizie wydatków innych podmiotów publicznych realizujących inwestycje na terenie miast. Porównując udziały czwartego źródła (inne podmioty publiczne realizujące inwestycje na terenie miast) należy stwierdzić, iż to w Warszawie odnotowano największą aktywność tych właśnie podmiotów w zakresie pozyskiwania środków europejskich na finansowanie inwestycji, co wiązać można ze stołeczną funkcją miasta. 41 42 Stan na 31 sierpnia 2016 r. Dotyczy to spółek PKP SKM w Trójmieście Sp. z o.o. oraz Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej sp. z o.o. 36 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Jednostki podlegające samorządom miejskim nie odgrywają znaczącej roli w finansowaniu inwestycji w żadnym z miast. Największy odsetek ich wydatków inwestycyjnych odnotowano w Łodzi (1,6%) i wynika to ze struktury organizacyjnej samorządu miasta. Badane spółki w latach 2004-2014 r. stanowiły źródło od 25,8% (w Trójmieście) do 38,6% (w Krakowie) wydatków inwestycyjnych. Odzwierciedla to panującą tendencję wśród samorządów do delegowania zadań inwestycyjnych na spółki. PRZYJĘTA KONCEPCJA ANALIZY Wydatki w niniejszym rozdziale zostały przeanalizowane w dwóch wariantach analizy. WARIANT A. W pierwszym ujęciu skoncentrowano się na wydatkach inwestycyjnych ogółem rozumianych jako wydatki inwestycyjne poniesione przez 4 typy podmiotów: (1) samorządy miejskie (Warszawy, Trójmiasta, Poznania, Krakowa i Łodzi); (2) jednostki podlegające wymienionym w punkcie 1 samorządom (samorządowe zakłady budżetowe lub inne jednostki organizacyjne podległe samorządowi miejskiemu, działające na terenie miasta); (3) spółki z większościowym udziałem samorządów miejskich (>50%); (4) inne podmioty publiczne, które w latach 2004-2014 realizowały inwestycje na terenie analizowanych miast. Innymi słowy, w wariancie A brano pod uwagę łącznie traktowane wydatki grup podmiotów nr 1, 2, 3 i 4. WARIANT B. W drugim wariancie analizy skoncentrowano się jedynie na wydatkach inwestycyjnych grup 1-3. Tym samym, w wariancie B, poddano analizie wydatki tych podmiotów, na które władze miejskie mają rzeczywisty wpływ z racji struktury organizacyjnej/własnościowej. Na początku analizie poddana została nominalna skala wydatków inwestycyjnych, ich dynamika oraz struktura. Warszawa została zaprezentowana na tle następujących miast: Krakowa, Łodzi, Poznania oraz Trójmiasta. Ze względu na różną wielkość rozpatrywanych ośrodków miejskich właściwa analiza porównawcza realizowanych inwestycji powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem tego faktu. Nakłady inwestycyjne można doprowadzić do porównywalności poprzez odniesienie ich m.in. do liczby ludności lub PKB. Szczególny charakter Warszawy jako miasta stołecznego stanowiącego największą aglomerację w Polsce powoduje, że dwa powyższe podejścia mogą generować odrębne rezultaty. W pierwszej kolejności została przeprowadzona analiza porównawcza przy odniesieniu inwestycji do populacji poszczególnych miast. W kolejnym kroku skoncentrowano się na zestawieniu wielkości wydatków w relacji do PKB badanych ośrodków miejskich. Powyższy zabieg wpisuje się w strukturę merytoryczną raportu opisaną we Wprowadzeniu. Odniesienie inwestycji do liczby ludności (także w układzie dziedzin budżetowych) pozwala porównać potencjał ich odziaływania w zakresie bezpośrednich efektów interwencji finansowej związanych z poprawą jakości usług publicznych. To czy wspomniany potencjał z lat 2004-2014 charakteryzujący Warszawę został dobrze wykorzystany stanowi przedmiot rozważań zawartych w rozdziale 2. Z kolei relacja nakładów inwestycyjnych do PKB umożliwia określenie realnej roli środków finansowych w kształtowaniu makroekonomicznych procesów gospodarczych. Uzupełnienie analizy wydatków w odniesieniu do PKB o wnioski dotyczące ich struktury rodzajowej pozwoliło sformułować odpowiedź na pytanie o potencjał odziaływania rozpatrywanych inwestycji w zakresie pośrednich (makroekonomicznych) efektów interwencji finansowej. Wstępna ocena wspomnianych efektów jest przedmiotem ostatniej części niniejszego rozdziału dedykowanej analizie wskaźników makroekonomicznych oraz ich korelacji z nakładami inwestycyjnymi. Właściwa analiza stopnia wykorzystania potencjału makroekonomicznego nakładów inwestycyjnych realizowanych w Warszawie w latach 2004-2014 została zawarta w rozdziale 3. 37 NOMINALNA SKALA I ZMIANY WIELKOŚCI WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH W LATACH 2004-2014 W ujęciu nominalnym wydatki inwestycyjne o największej skali odnotowano w Warszawie (wykres 3). Fakt ten nie dziwi, biorąc pod uwagę wielkość (liczbę mieszkańców) oraz znaczenie tego miasta w Polsce. Łącznie w latach 2004-2014 analizowane podmioty (wariant A) wydatkowały na inwestycje w stolicy kwotę przekraczającą 40,5 mld zł. Na tym tle nominalne nakłady inwestycyjne w pozostałych analizowanych miastach są znacząco niższe. Trójmiasto jest drugim wśród badanych ośrodków, pod względem wielkości zidentyfikowanej kwoty wydatków przeznaczonych na inwestycje. W okresie 2004-2014 wyniosły one 13,2 mld zł, przy czym 64% tej kwoty pochodziło z budżetu Gdańska, 27% Gdyni a udział Sopotu sięgał 9%. Wykres 3. Wydatki inwestycyjne analizowanych miast poniesione w lat 2004-2014 (ujęte łącznie) – wariant A (wydatki wszystkich grup podmiotów) [w mld zł] 50 40,5 40 30 20 13,2 10,6 10,2 8,4 Trójmiasto Poznań Kraków Łódź 10 0 Warszawa Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. W okresie 2004-2014 roczne wydatki inwestycyjne Warszawy oscylowały w przedziale od 1,3 mld zł (2004 rok) do 5,7 mld zł (2010 rok). Rozkład inwestycji w czasie prezentuje wykres 4. Zmiany wielkości nakładów inwestycyjnych uzależnione są od szeregu czynników działających często w tym samym czasie i w różnych kierunkach. W poszczególnych latach mogą ujawniać się czynniki incydentalne. Przykładowo wzrost analizowanych wydatków w 2014 roku w Warszawie związany był m.in. z rozliczeniem budowy drugiej linii metra oraz szeregu inwestycji transportowych. Swoją rolę mógł odegrać także zbliżający się koniec perspektywy finansowej UE 2007-2013 i związana z nim refundacja finansowania projektów realizowanych przy wsparciu funduszy unijnych. Należy także podkreślić, że nakłady inwestycyjne o charakterze publicznym są w dużej mierze funkcją dyskrecjonalnych decyzji natury politycznej. Zmiany w skali wsparcia określonych obszarów usług publicznych mogą nie wynikać z przesłanek stricte ekonomicznych (np. zmian w dochodach samorządów), lecz być podyktowane czynnikami natury politycznej. Wybory do ciał politycznych stanowią często skuteczny akcelerator decyzji inwestycyjnych. W kontekście powyższego odbicie analizowanych wydatków w Warszawie, Krakowie i Łodzi w 2014 może być po części efektem mających miejsce w tym roku wyborów samorządowych. 38 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wykres 4. Wydatki inwestycyjne analizowanych miast poniesione w latach 2004–2014 – wariant A (wydatki wszystkich grup podmiotów) [w mld zł] 6 5 Warszawa 4 Trójmiasto 3 Poznań 2 Kraków 1 Łódź 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. Z punktu widzenia badania dynamiki inwestycji bardziej interesujące wydaje się zwrócenie uwagi na wieloletnie procesy i ich odziaływanie na analizowane wydatki. W latach 2004-2014 wielkość inwestycji była powiązana między innymi z cyklem wdrażania środków w ramach perspektywy budżetowej UE 2007-2013, kiedy to Polska otrzymała pierwszy tak duży zastrzyk finansowy z funduszy pomocowych. Dlatego też analizowane wielkości wydatków inwestycyjnych przypadające na lata 2009-2012 są 3-4 krotnie większe niż te odnotowywane w 2004 roku (z uwagi na dopiero rozpoczynający się okres wdrażania NPR 2004-2006). Uwidacznia to wykres 4. Znaczące ograniczenie średniej dynamiki wzrostu gospodarczego43, i co za tym idzie średniej dynamiki dochodów własnych miast, w latach po kryzysie finansowym zbiegło się z zatrzymaniem szybkiego przyrostu inwestycji w okresie 2010-2013. Powiązanie zmian w sytuacji gospodarczej rozpatrywanych ośrodków miejskich z dynamiką nakładów inwestycyjnych nie pozwala jednakże na stwierdzenie, że istnieje prosta zależność, zgodnie z którą silniejsze ograniczenie dynamiki wzrostu gospodarki danego miasta przekłada się na większą redukcję nowych inwestycji. Podobna skala spadku średniej dynamiki PKB po kryzysie gospodarczym w Warszawie (3,8 pkt. proc.) i w Trójmieście (3,7 pkt. proc.) koresponduje ze znacznie silniejszym ograniczeniem tempa przyrostu wydatków inwestycyjnych w tym drugim ośrodku miejskim, a następnie jego spadkiem.44 Trzeba jednakże zwrócić uwagę, że w latach 2004-2009 Trójmiasto charakteryzowało się najwyższą średnią dynamiką wzrostu analizowanych wydatków (48,8%) spośród objętych badaniem miast. Może wskazywać to na intencjonalną realizację programu inwestycyjnego, w którym akumulacja wydatków nastąpiła szybciej niż miało to miejsce w przypadku pozostałych analizowanych aglomeracji miejskich. Inaczej kształtowała się sytuacja w Warszawie, gdzie w latach 2010-2014 wieloletnie inwestycje transportowe przyczyniły się do najwyższej średniej dynamiki inwestycji wśród rozpatrywanych miast. Należy podkreślić, że miało to miejsce pomimo najwyższego poziomu bezwzględnego nakładów inwestycyjnych. Decyzje o ograniczeniu wydatków inwestycyjnych w Trójmieście w okresie 2010-2014 mogły być także pokłosiem wzrastającego zadłużenia samorządów (ze względu na brak faktografii oparto się tutaj na danych dla Gdańska zamieszczonych na wykresie 5). 43 Średnie dynamiki wzrostu PKB w cenach bieżących w latach 2005-2009 oraz 2010-2014 wynosiły odpowiednio: 9% i 5,2% (Warszawa); 7,8% i 4,2% (Trójmiasto); 8,4% i 4,4% (Poznań); 8,1% i 5,5% (Kraków); 8,7% i 5,2% (Łódź). 44 Średnie dynamiki zmian analizowanych inwestycji w latach 2005-2009 oraz 2010-2014 wynosiły odpowiednio: 32,2% i 5,2% (Warszawa); 48,8% i -0,5% (Trójmiasto); 22,9% i -1% (Poznań); 21,6% i 4,3% (Kraków); 31,7% i 4,3% (Łódź). 39 Wykres 5. Udział zobowiązań ogółem (zobowiązań wg tytułów dłużnych) w dochodach ogółem w Warszawie, Gdańsku45, Poznaniu, Krakowie i Łodzi w latach 2006-2014 [%] 70 Warszawa Gdańsk 50 Poznań 30 Kraków 10 Łódź 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów; Wspólnota - Ranking zadłużenia samorządów 2014; Agnieszka Kozera - zadłużenie metropolii w Polsce w latach 2007–2013. Zobowiązania finansowe miast stanowią ważny czynnik determinujący wielkość wydatków inwestycyjnych. Oscylowanie w granicach lub konsekwentne zbliżanie się zadłużenia do obowiązującego do 2014 roku ustawowego kryterium (60% udział długu samorządu w jego dochodach) musiało znajdować przełożenie na politykę inwestycyjną miast. Wydają się potwierdzać to tendencje obserwowane w przypadku Poznania i Krakowa (wykres 5). Wspomniane ośrodki miejskie charakteryzowały się najniższą średnią dynamiką nakładów inwestycyjnych w badanym okresie (odpowiednio: 10,9% i 13%). Z drugiej strony należy zwrócić uwagę na Łódź, która odznaczała się w okresie 2004-2014 szybko rosnącym zadłużeniem przy jednocześnie relatywnie wysokiej średniej dynamice analizowanych wydatków (18%). Wynikało to w dużej mierze z konieczności współfinansowania projektów realizowanych przy wsparciu polityki spójności UE (m.in. Trasy Górnej; EC-1; Trasy W-Z; układu komunikacyjnego i drogi wokół Dworca Łódź Fabryczna). Warto podkreślić, iż utrzymujący się w Warszawie poziom inwestycji nie prowadził do niebezpiecznego wzrostu zadłużenia miasta. W latach 20042014 stolicę cechował jeden z najniższych wśród analizowanych miast poziomów omawianego wskaźnika. W kontekście analizy zmian wielkości wydatków inwestycyjnych mających miejsce w okresie 2004-2014 należy również wspomnieć o mistrzostwach Europy w piłce nożnej, które odbyły się w Polsce w 2012 roku. W Warszawie, Trójmieście i Poznaniu wydatki inwestycyjne wyraźnie wzrastały w latach 2008-2012, zaś maksymalnie wysokie sumy na inwestycje w tych trzech miastach przeznaczano w 2010 roku (Warszawa) lub 2011 roku (Trójmiasto i Poznań), czyli w latach bezpośrednio poprzedzających Euro 2012 (wykres 4). Nieco inaczej przebiegał rozkład wydatków w dwóch miastach, w których nie odbywały się mecze piłkarskie w ramach Euro 2012, czyli Krakowie i Łodzi. W tym przypadku nakłady wzrastały do roku 2009, w latach 2010-2012 zauważalnie spadły. Zarysowane wyże tendencje potwierdzają rolę Euro 2012 jako swoistego akceleratora nakładów inwestycyjnych, a także amortyzatora negatywnych procesów gospodarczych będących rezultatem kryzysu rozpoczętego w drugiej połowie 2008 roku. Wydzielając z całości analizowanych nakładów wydatki innych podmiotów publicznych niepodlegających samorządom i realizujących inwestycje na terenie miast (wykres 6), można zaobserwować, iż w Warszawie odgrywały one najważniejszą rolę na tle rozpatrywanych ośrodków miejskich. Wydatki tej grupy podmiotów w stolicy stanowiły 22% całości analizowanych nakładów inwestycyjnych. W innych miastach odsetek ten był niższy. W Trójmieście wyniósł 17%, w Łodzi 12%, zaś w Poznaniu i Krakowie odpowiednio 9% i 8%. Zwraca uwagę relatywnie wysoki udział inwestycji „innych podmiotów publicznych” w Trójmieście oraz w Łodzi. W przypadku 45 Posłużono się danymi dla Gdańska ponieważ nie widnieje tego typu wskaźnik dla Trójmiasta. 40 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Trójmiasta jest to związane w dużej mierze ze znacznymi (w sensie ich kosztochłonności) inwestycjami w infrastrukturę stoczniową oraz rozbudową szybkiej kolei. Natomiast w Łodzi wynika to z większej skali inwestycji w elektrociepłownię oraz przebudowę sieci ciepłowniczej. Wykres 6. Wydatki inwestycyjne analizowanych miast poniesione w latach 2004-2014 (z wydzieleniem wydatków innych podmiotów publicznych realizujących inwestycje na terenie miast – grupy 4) [w mld zł] Budżety miast, jednostek im podlegających oraz spółek z większościowym udziałem miast Inne podmioty realizujące inwestycje na terenie miast 31,7 8,8 11,0 9,7 2,2 Warszawa Trójmiasto 9,4 0,9 Poznań 7,4 0,8 Kraków 1,0 Łódź Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. Znacząca rola wydatków grupy 4 w Warszawie wynika z faktu, iż to w stolicy znajduje się największa liczba „innych podmiotów publicznych” podejmujących tego typu aktywności inwestycyjne. Taki wynik znajduje zatem uzasadnienie w stołecznej funkcji miasta. Warszawa pełni rolę ośrodka centralnego w wielu obszarach aktywności i życia społecznego, dlatego też na jej terenie odnotowano szereg inwestycji prowadzonych przez władze centralne (np. GDDKiA). Ponadto w tej grupie realizowane są przede wszystkim inwestycje współfinansowane z funduszy UE, co może być implikacją wysokiej zdolności wspomnianych podmiotów do pozyskiwania środków asygnowanych m.in. na politykę spójności. Wysoki udział grupy 4 w całkowitej kwocie inwestycji realizowanych w Warszawie stanowi zatem dla władz miasta swoistą „rentę stołeczną” ułatwiającą, w porównaniu z innymi miastami, realizację planu inwestycyjnego poprzez wzrost potencjału dostępnych środków finansowych. Z drugiej strony wspomniana renta może być w pewnym stopniu traktowana jako rekompensata kosztów wynikających ze stołecznego charakteru Warszawy (m.in. związanych z odbywającymi się wmieście wydarzeniami, np. demonstracjami, wizytami delegacji zagranicznych itp.). Mając na uwadze powyższą rentę należy pochylić się nad rzeczywistą wagą inwestycji (uwzględniającą wielkość miasta) będących pod bezpośrednią kontrolą władz Warszawy. Ten element analizy został zawarty w dalszej części niniejszego rozdziału. STRUKTURA WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH W MIASTACH W oparciu o klasyfikację w działach budżetowych zidentyfikowano 11 tematycznych grup wydatków inwestycyjnych. Działy budżetowe 400 (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę) i 900 (gospodarka komunalna i ochrona środowiska) ujęto w jednej dziedzinie z uwagi na trudności z konsekwentnym wydzieleniem wydatków wchodzących w zakres aktywności każdego z tych 2 działów w analizowanych spółkach miejskich. Biorąc pod uwagę wydatki inwestycyjne wszystkich podmiotów (wariant A) przedstawione w Tabeli 6, niewątpliwie wyróżnia się w strukturze odsetek środków przeznaczanych na transport i łączność (dział budżetowy 600), czyli na inwestycje z zakresu budowy dróg gminnych, powiatowych, dojazdowych do lotnisk, innych miejsc o strategicznym znaczeniu dla miast, a także na inwestycje kolejowe czy z zakresu telekomunikacji (tego typu wydatki zidentyfikowano jedynie w budżecie Warszawy i Łodzi). 41 Największy odsetek wydatków inwestycyjnych przeznaczony na tę dziedzinę odnotowano w Warszawie (61,5% badanych środków). Taki wynik można wiązać zarówno z wielkością tego miasta, jak i wymaganymi bardziej kosztochłonnymi inwestycjami komunikacyjnymi, takimi jak rozbudowa i utrzymanie metra. Ponadto tempo rozwoju stolicy wymaga od władz samorządowych regularnej rozbudowy infrastruktury transportowej. Najniższy odsetek środków przeznaczonych na inwestycje transportowe odnotowano w Krakowie. Można podejrzewać, iż obecne w tym mieście (od początku analizowanego okresu) wysokie zadłużenie samorządu ograniczyło możliwości inwestycyjne. Warto podkreślić, iż relatywnie wysoki udział wydatków transportowych w analizowanej kwocie charakteryzował Trójmiasto, za czym stoją m.in. duże inwestycje związane z organizacją Euro 2012 (Trójmiasto podjęło szereg inwestycji drogowych w ramach przygotowań do tego wydarzenia). W pozostałych dwóch miastach – Poznaniu i Łodzi – omawiany odsetek wynosił odpowiednio 44,5% i 46,0%. Tabela 7. Struktura wydatków inwestycyjnych w analizowanych miastach – wariant A [%] NAZWA DZIEDZINY WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ I WODĘ ORAZ GOSPODARKA KOMUNALNA Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA (dz. 400, dz. 900) TRANSPORT I ŁĄCZNOŚĆ (dz. 600) TURYSTYKA (dz. 630) GOSPODARKA MIESZKANIOWA (dz. 700) ADMINISTRACJA PUBLICZNA (dz. 750) OŚWIATA I WYCHOWANIE (dz. 801) OCHRONA ZDROWIA (dz. 851) POMOC SPOŁECZNA (dz. 852) POZOSTAŁE ZADANIA W ZAKRESIE POLITYKI SPOŁECZNEJ (dz. 853) KULTURA I OCHRONA DZIEDZICTWA NARODOWEGO (dz. 921) KULTURA FIZYCZNA I SPORT (dz. 926) SUMA WARSZAWA TRÓJMIASTO KRAKÓW POZNAŃ ŁÓDŹ 19,7% 16,8% 31,5% 28,7% 30,1% 61,5% 0,0% 3,3% 1,4% 3,7% 4,3% 0,7% 0,2% 3,4% 1,7% 51,7% 3,6% 3,5% 0,6% 2,3% 1,0% 1,1% 0,1% 5,3% 14,1% 35,2% 0,0% 6,7% 1,1% 2,3% 3,3% 0,6% 0,2% 8,9% 10,2% 44,5% 0,0% 4,8% 0,6% 2,0% 4,0% 0,4% 0,1% 3,9% 11,2% 46,0% 0,0% 7,8% 1,7% 2,2% 2,8% 0,8% 0,1% 3,2% 5,3% 100% 100% 100% 100% 100% *Kolorem czerwonym oznaczono najwyższy, odnotowany w gronie analizowanych miast odsetek środków wydatkowany w danej dziedzinie, natomiast niebieskim – najniższy. Szarym kolorem odznaczono udziały dziedzin w miastach, które wynosiły 0,0%. Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. Należy zatem stwierdzić, iż wydatki transportowe stanowią największą część nakładów inwestycyjnych w każdym analizowanym mieście. Prymat tego obszaru tematycznego jest tak duży, iż w przypadku Warszawy, Trójmiasta czy Poznania, wydatki na transport są 2-3 krotnie większe niż na drugi co do „wielkości” obszar tematyczny – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska (dz. 400 i dz. 900). W wymienionej dziedzinie największy odsetek wydatków inwestycyjnych odnotowano w Krakowie (31,5% środków w latach 2004-2014). Warto zwrócić uwagę, iż jedynie w Krakowie wydatki w tym obszarze dorównywały w strukturze udziałowi wydatków transportowych. Duże znaczenie dziedziny wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska w strukturze inwestycji odnotowano również w Łodzi (30,1%) oraz w Poznaniu (28,7%). Najniższy udział omawianej dziedziny odnotowano w Trójmieście (16,8%). Warszawa wydatkowała na wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarkę komunalną z ochroną środowiska 19,7% środków zidentyfikowanych jako wydatki inwestycyjne. Obiektywnie, odnotowany udział inwestycji w tym obszarze jest wysoki w każdym z miast (na tle pozostałych dziedzin). Deficyty w zakresie infrastruktury środowiskowej były wskazywane przez władze polskich miast w dokumentach diagnostycznych. W diagnozie społeczno-gospodarczej Łodzi wskazywano na brak spalarni odpadów, w Trójmieście i Krakowie na niepełne skanalizowanie i niezadowalający stan techniczno-sanitarny ujęć i sieci wodociągowej, w Warszawie na nierozwiązany problem gospodarki odpadami oraz brak oczyszczalni ścieków w lewobrzeżnej części miasta. Akcentowane w dokumentach diagnostycznych potrzeby inwestycyjne w tym zakresie odzwierciedla relatywnie wysokie znaczenie inwestycji w dziedzinie wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę oraz 42 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” gospodarki komunalnej z ochroną środowiska (dz. 400 i dz. 900) we wszystkich miastach i wskazuje na nieustające zapotrzebowanie na inwestycje. Najniższy odsetek inwestycji w tym zakresie odnotowano w Trójmieście, biorąc pod uwagę wskazany wśród słabych stron stan infrastruktury środowiskowej, pozwala wnioskować, iż inwestycje w tym obszarze ograniczyła w badanym okresie konieczność rozwijania infrastruktury drogowej i sportowej. Interesujące są wyniki dotyczące wydatków zaadresowanych na kulturę fizyczną i sport (dz. 926). Udział tej dziedziny w strukturze wydatków inwestycyjnych miast oscyluje w przedziale od 1,7% (Warszawa) do 14,1% (Trójmiasto), jest zatem dosyć zróżnicowany w układzie badanych jednostek. Należy jednakże brać pod uwagę względność tych wyników, gdyż 1,7% udział w strukturze Warszawy oznacza nominalnie kwotę w wysokości 706 mln zł, podczas gdy 5,3% udział na kulturę fizyczną i sport odnotowany w Łodzi – 447 mln zł. Innymi słowy, rozpatrując strukturę należy brać również pod uwagę skalę budżetów miast. Udział wydatków na kulturę fizyczną i sport w analizowanych miastach w dużej mierze odzwierciedla fakt organizacji przez Polskę Euro 2012. W ramach organizacji tego wydarzenia Gdańsk, Poznań i Warszawa ostatecznie zostały wybrane na miasta, w których odbywały się rozgrywki. W ośrodkach tych powstały od podstaw nowe stadiony piłkarskie (stadiony miejskie) oraz szereg sportowej infrastruktury towarzyszącej. Warto zwrócić uwagę, iż największy udział dziedziny kultury fizycznej i sportu w strukturze wydatków odnotowano w Trójmieście oraz Poznaniu (14,1% oraz 11,2%) o czym zadecydowały inwestycje tych miast w budowę stadionów miejskich. W Warszawie udział ten wyniósł zaledwie 1,7%, gdyż powstały Stadion Narodowy został sfinansowany ze środków skarbu państwa natomiast miasto poniosło koszt budowy mniejszego Stadionu Wojska Polskiego. Niewiele niższy (niż w Poznaniu i Trójmieście) odsetek wydatków przeznaczanych na dziedzinę kultury fizycznej i sportu odnotowano w Krakowie (10,2%). Miasto to ostatecznie pełniło funkcję rezerwowego w trakcie Euro 2012, jednakże w latach poprzedzających mistrzostwa wykonano szereg inwestycji przygotowawczych do mistrzostw polegających m.in. na przebudowie i modernizacji stadionu miejskiego celem spełniania wszystkich wymogów UEFA czy też przygotowania stadionu Hutnika do potrzeb centrum treningowego. Jedynym w gronie analizowanych miast, które nie było brane pod uwagę przy organizacji Euro 2012, była Łódź. Wydatki w obszarze kultury fizycznej i sportu stanowiły w tym mieście 5,3% wydatków inwestycyjnych lat 2004-2014. Za relatywnie znaczącym udziałem kultury fizycznej i sportu w strukturze łódzkich inwestycji w dużej mierze stoi nowa hala widowiskowo-sportowa. Zestawiając jednakże Łódź z Poznaniem czy Trójmiastem, można stwierdzić, iż fakt bycia miastem-gospodarzem Euro 2012 mógł determinować nawet dwukrotnie wyższe udziały wydatków w tej dziedzinie niż miało to miejsce w innych, niezwiązanych z tą imprezą, miastach. Należy również pamiętać, iż Euro 2012 wiązało się nie tylko z inwestycjami w infrastrukturę sportową, ale również z budową, przebudową, modernizacją dróg, portów lotniczych i szeregiem inwestycji kolejowych i w komunikację miejską (czyli kształtując również wyniki w dziedzinie transportu i łączności omówionej wcześniej). Warto zwrócić uwagę, iż w omawianych latach 2004-2014, wydatki na infrastrukturę podstawową (wydatki w dziedzinie transport i łączność oraz wytwarzanie i zapatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska pochłaniały we wszystkich miastach od 66% badanych wydatków (Kraków) do 81% (Warszawa). Doliczając do wydatków infrastrukturalnych wydatki z zakresu infrastruktury sportowej, związane w dużej mierze z organizacją Euro 2012, odsetek ten wzrasta do przedziału od 76% (Kraków) do 84,5% (Poznań). Reasumując, w badanym okresie miasta koncentrowały się głównie na inwestycjach z zakresu infrastruktury podstawowej oraz stworzenia infrastruktury sportowej, przede wszystkim w związku z organizacją mistrzostw sportowych. Wydatki w każdej z pozostałych dziedzin nie stanowiły więcej niż 5% w strukturze wydatków inwestycyjnych. Jest to w dużej mierze uzasadnione – inwestycje o charakterze twardym np. drogowe, kolejowe czy wodno43 kanalizacyjne, wymagają dużo wyższych nakładów niż np. inwestycje z zakresu rozbudowy infrastruktury szkolnowychowawczej. Udział ochrony zdrowia w wydatkach analizowanych miast wynosił od 1% (Trójmiasto) do 4,3% (Warszawa), był niewątpliwie sprzężony z liczbą podlegających miastom jednostek ochrony zdrowia. W Poznaniu odsetek wydatków na ochronę zdrowia wyniósł 4% (był relatywnie wysoki w związku z budową szpitala), w Krakowie 3,3%, zaś w Łodzi 2,8%. Z kolei w dziedzinie oświaty i wychowania najwyższy odsetek odnotowano w Warszawie (3,7%) i był w pewnym stopniu determinowany liczbą jednostek szkolno-wychowawczych znajdujących się na terenie stolicy (i konieczności ich utrzymania i modernizacji) oraz wzrastającym zapotrzebowaniem na infrastrukturę, szczególnie wychowawczą (przedszkola). Należy pamiętać, iż Warszawa w większym stopniu niż inne miasta pełni funkcje edukacyjne nie tylko dla mieszkańców miasta ale i mieszkańców obszarów przylegających, zwłaszcza powyżej poziomu gimnazjalnego. Tym samym musi sprostać znacznie większemu zapotrzebowaniu liczby korzystających z usług edukacyjnych niż inne centra miejskie. W pozostałych miastach analizowany odsetek wydatków był niższy i oscylował w przedziale od 2 do 2,3%. Bardzo niski udział wydatków na turystykę innych miast niż Trójmiasto można tłumaczyć faktem, iż Poznań i Łódź nie należą do miast o turystycznym charakterze, zaś Kraków turystów przyciąga niezwykle konkurencyjną ofertą kulturalną i dziedzictwem kulturowym samego miasta. O atrakcyjności turystycznej Warszawy decyduje w dużej mierze jej stołeczny charakter oraz atrakcyjność oferty instytucji kultury. Poznań jest miastem atrakcyjnym turystycznie z punktu widzenia organizacji imprez wystawienniczo-targowych, zaś Łódź pod kątem wydarzeń sportowych i muzycznych, jednakże wydatki w tym obszarze kwalifikowane są do innych działów budżetowych niż turystyka. Jednocześnie należy pamiętać, iż brak wydatków inwestycyjnych zidentyfikowanych w tych działach budżetowych w 3 miastach nie jest tożsamy z obiektywnym brakiem wydatków na turystykę, ponieważ szereg działań na rzecz poprawy atrakcyjności turystycznych ma charakter wydatków bieżących lub też wydatków majątkowych, ale nie noszących znamion inwestycyjnych. Mimo, iż udział wydatków na kulturę w Warszawie na tle Krakowa był relatywnie niski, to po 2008 r. zarówno Kraków jak i Warszawa odnotowywały stale rosnącą liczbę odwiedzających muzea i oddziały muzealne na 10 tys. mieszkańców. Niewątpliwie główną przyczyną tego zjawiska była wzrastająca dostępność tych miast (dobre skomunikowanie z innymi miastami w Europie i kraju) oraz ich rosnąca popularność w kraju i na świecie. Kraków jest znanym centrum kultury, zaś Warszawa jako stolica kraju cieszy się rosnącym zainteresowaniem turystów szczególnie od momentu wejścia Polski do UE. Analiza struktury inwestycyjnej w zakresie turystyki i kultury pozwala stwierdzić, iż Warszawa poświęcając relatywnie mniejszą część środków (na tle innych miast) na inwestycje w tych obszarach, notuje dużo większe zainteresowanie turystów. Należy pamiętać, iż bardziej właściwych porównań między miastami jest w stanie dostarczyć odniesienie wydatków do liczby mieszkańców. Rozpatrywana procentowo struktura, z racji dużych różnic w nominalnych kwotach wydatków (zwłaszcza odróżnia się w takich zestawieniach Warszawa), prowadzi do dużej względności tego typu analizy i pozwala tak naprawdę wyprowadzać wnioski jedynie w obrębie miasta, a nie dokonywać porównań między nimi. Mimo to, można stwierdzić, iż struktura wydatków – pomimo pewnych omówionych różnic – jest dosyć zbliżona w analizowanych miastach. Przechodząc do analizy w wariancie B (Tabela 8), czyli wyłączając wydatki innych podmiotów publicznych realizujących inwestycje na terenie miast, nie odnotowuje się znaczących zmian w strukturze wydatków inwestycyjnych. Tabela 8. Struktura wydatków inwestycyjnych w analizowanych miastach – wariant B [%] NAZWA DZIEDZINY 44 WARSZAWA TRÓJMIASTO KRAKÓW POZNAŃ ŁÓDŹ Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ I WODĘ ORAZ GOSPODARKA KOMUNALNA Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA (dz. 400, dz. 900) TRANSPORT I ŁĄCZNOŚĆ (dz. 600) TURYSTYKA (dz. 630) GOSPODARKA MIESZKANIOWA (dz. 700) ADMINISTRACJA PUBLICZNA (dz. 750) OŚWIATA I WYCHOWANIE (dz. 801) OCHRONA ZDROWIA (dz. 851) POMOC SPOŁECZNA (dz. 852) POZOSTAŁE ZADANIA W ZAKRESIE POLITYKI SPOŁECZNEJ (dz. 853) KULTURA I OCHRONA DZIEDZICTWA NARODOWEGO (dz. 921) KULTURA FIZYCZNA I SPORT (dz. 926) SUMA WYDATKÓW 22,6% 18,3% 32,8% 29,8% 30,2% 56,3% 0,0% 4,3% 1,7% 4,7% 3,5% 0,8% 0,3% 3,4% 2,2% 47,4% 4,2% 4,2% 0,8% 2,8% 0,1% 1,3% 0,1% 4,4% 16,4% 37,9% 0,0% 7,3% 1,1% 2,3% 0,4% 0,6% 0,3% 6,3% 11,1% 44,8% 48,5% 0,0% 0,0% 5,2% 8,8% 0,6% 1,9% 2,2% 2,5% 2,5% 0,0% 0,4% 0,9% 0,1% 0,1% 2,1% 1,2% 12,2% 6,0% 100% 100% 100% 100% 100% *Kolorem czerwonym oznaczono najwyższy, odnotowany w gronie analizowanych miast odsetek środków wydatkowany w danej dziedzinie, natomiast niebieskim – najniższy. Szarym kolorem odznaczono udziały dziedzin w miastach, które wynosiły 0,0%. Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. W Warszawie wzrósł udział dziedziny wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska (z 19,7% do 22,6%). Odbyło się to kosztem wydatków transportowych (spadek z 61,5% do 56,3%). Zjawisko to jest obserwowane nie tylko w Warszawie, ale także w Trójmieście. Potwierdza to, że inwestycje transportowe na terenie tych miast są w dużej części realizowane przez inne podmioty działające na terenie miast np. spółki skarbu państwa czy inne podmioty zarządzane centralnie, niepodlegające samorządowi miasta. W Warszawie wynika to ze współfinansowanych z budżetu UE projektów GDDKiA, zaś w Trójmieście wiąże się z obecnością portu morskiego i podejmowanych na jego terenie inwestycji. Nieco inaczej kształtuje się sytuacja w Łodzi i w mniejszym zakresie w Poznaniu i Krakowie, gdzie obserwujemy zjawisko odwrotne. Wydzielając wydatki innych podmiotów publicznych, w strukturze inwestycyjnej wzrasta udział wydatków transportowych co wynika z faktu, że te 3 miasta głównie na sobie (i „swoich” spółkach) skupiają ciężar inwestycyjny w tej dziedzinie. Tabela 9. Udział wydatków inwestycyjnych z budżetów miast i ich jednostek oraz spółek z większościowym udziałem miast w całości analizowanych wydatków inwestycyjnych z lat 2004-2014 [%] WARSZAWA TRÓJMIASTO WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ I WODĘ ORAZ GOSPODARKA KOMUNALNA Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA (dz. 400, dz. 900) TRANSPORT I ŁĄCZNOŚĆ (dz. 600) TURYSTYKA (dz. 630) GOSPODARKA MIESZKANIOWA (dz. 700) ADMINISTRACJA PUBLICZNA (dz. 750) OŚWIATA I WYCHOWANIE (dz. 801) OCHRONA ZDROWIA (dz. 851) POMOC SPOŁECZNA (dz. 852) POZOSTAŁE ZADANIA W ZAKRESIE POLITYKI SPOŁECZNEJ (dz. 853) KULTURA I OCHRONA DZIEDZICTWA NARODOWEGO (dz. 921) KULTURA FIZYCZNA I SPORT (dz. 926) KRAKÓW POZNAŃ ŁÓDŹ 90% 91% 96% 95% 89% 72% 100% 100% 100% 100% 64% 100% 77% 100% 100% 100% 100% 8% 100% 99% 100% 100% 92% 90% 12% 91% 89% 100% 100% 100% 100% 46% 100% 93% X 100% 98% 100% 1% 92% 100% 100% 100% 100% 100% 78% 71% 65% 78% 32% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. 97% 100% 100% 100% Dane przedstawione w powyższej tabeli nakreślają w jakim zakresie inwestycje w poszczególnych dziedzinach tematycznych realizowane były przez podmioty podlegające jurysdykcji władz miast (finansowane z budżetu miast/ich jednostek lub też spółek, w których miasto ma większościowy udział). W dziedzinach jak pozostałe 45 zadania w zakresie polityki społecznej, turystyka czy gospodarka mieszkaniowa aktywność inwestycyjna w pełni opierała się na działalności podmiotów podlegających miastom. Jest to naturalne biorąc pod uwagę zadania przypisane JST. W nieco mniejszym zakresie, ale wciąż znaczącym (72%-99%) wymienione podmioty realizowały inwestycje w dziedzinach transport i łączność oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska za co odpowiada fakt, iż w tych 2 obszarach inwestycje podejmowały również jednostki należące do skarbu państwa (jak np. GDDKiA). Nieco inaczej ukształtowała się sytuacja w dziedzinie ochrony zdrowia, gdzie wydatki inwestycyjne miast i podlegających im jednostek lub spółek, stanowiły od 1% (Łódź) do 64% (Warszawa) analizowanych wydatków inwestycyjnych. Taki stan rzeczy jest w dużej mierze podyktowany faktem, iż znacząca część jednostek służby zdrowia funkcjonujących na terenie miast, nie podlega samorządom miejskim zatem przeważająca część inwestycji w Łodzi, Krakowie czy Trójmieście realizowały podmioty nie podlegające samorządom miejskim. Nieco większa część wydatków podmiotów należących do miast zaobserwowana została w Poznaniu (46%) za co prawdopodobnie odpowiadała budowa od podstaw nowego szpitala miejskiego równoważąca wielkość inwestycji innych podmiotów. A także w Warszawie (64%), której podlega większa liczba jednostek zdrowia i miasto wykazuje większą aktywność inwestycyjną w tym obszarze. Reasumując, analizowane miasta wydawały się być silniej zorientowane na stymulowanie swoich wyspecjalizowanych przewag konkurencyjnych (Kraków szczególnie pozytywnie odznaczał się nakładami w zakresie kultury) lub na wyrównywanie standardów życia względem krajów zachodniej Europy (np. Łódź odznaczała się pozytywnie jedynie pod względem inwestycji w dziedzinie gospodarki mieszkaniowej oraz działań środowiskowych). Takie wnioski korespondują z szacunkami zawartymi w badaniu z 2012 roku 46 , w którym wskazano, iż w obszarze infrastruktury47 mieszkaniowej, drogowej i transportowej oraz internetowej i społecznej Kraków wydatkował w latach 2008-2010 poniżej oczekiwanego poziomu. Powyżej oszacowanego oczekiwanego poziomu miasto to inwestowało jedynie w obszarze infrastruktury środowiskowej. Z kolei Łódź powyżej oczekiwanego poziomu inwestycyjnego wypadała pod względem wielkości inwestycji w zakresie infrastruktury mieszkaniowej i środowiskowej, zaś w zakresie infrastruktury transportowej, społecznej, znacznie poniżej oczekiwań. Tym samym wydatki inwestycyjne Warszawy na tle innych miast odzwierciedlają metropolitalny charakter relatywnie wysoko rozwiniętego centrum, podczas gdy pozostałe (zwłaszcza Łódź czy Kraków) wciąż zapełniają deficyty w infrastrukturze podstawowej. Zwraca uwagę, iż struktura inwestycji wydaje się być w Warszawie mocniej skoncentrowana na dziedzinach, które realnie przekładają się na konkurencyjność inwestycyjną. Nie wydaje się za daleko idącym stwierdzeniem, że strukturę wydatków w Warszawie w mniejszym stopniu niż w innych miastach, obciążyły prace przygotowawcze związane z organizacją Euro 2012. Była ona ściślej związana z realizacją strategicznych celów rozwojowych miasta. Umożliwiło to bardziej elastyczne zaspokajanie bieżących potrzeb miasta. W stolicy, oprócz budowy stadionu, na którego zapotrzebowanie wskazano już w analizie SWOT w strategii rozwoju Warszawy przyjętej w 2005 r., koncentrowano się głównie na innych niezbędnych do wykonania inwestycjach (niezbędnych niezależnie od potrzeb wynikających z organizacji Euro 2012). W innych miastach, budowa stadionów miejskich i realizacja innych inwestycji pod kątem Euro 2012 w większym stopniu zdeterminowała strukturę wydatków, co może wskazywać, że odbyło się to kosztem realizacji inwestycji w innych dziedzinach. 46 47 Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski – perspektywa 2035, PWC, 2012 r. Wydatki inwestycyjne poddane niniejszemu badaniu były głównie przeznaczane na zadania infrastrukturalne 46 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” W przytoczonym wcześniej opracowaniu48 zidentyfikowano, iż największym wyzwaniem inwestycyjnym polskich miast do 2035 roku są działania w zakresie poprawy infrastruktury mieszkaniowej, transportowej oraz rozwoju i modernizacji infrastruktury społecznej. Wyniki niniejszego badania wskazują, iż Warszawa i inne polskie miasta (w mniejszym stopniu dotyczy to Łodzi i Krakowa) koncentrowały się w latach 2004-2014 na uzupełnianiu deficytów w zakresie infrastruktury transportowej i drogowej. Nie można jednakże zapominać, iż największy udział transportu i łączności (dz. 600) w strukturze inwestycyjnej miast wynika z wysokiej kosztochłonności takich inwestycji. Należy stwierdzić, iż struktura wydatków w miastach odzwierciedla zgłaszane i wciąż aktualne wyzwania rozwojowe stojące przed polskimi miastami, wśród których wymienia się przede wszystkim uzupełnianie deficytów infrastrukturalnych, szczególnie z zakresu transportu i infrastruktury kanalizacyjnej, wodno-ściekowej. WYDATKI INWESTYCYJNE MIAST W UJĘCIU PER CAPITA Celem niniejszej części było odniesienie wartości analizowanych inwestycji do wielkości populacji Warszawy i następnie zestawienie uzyskanych wyników z pozostałymi miastami. Pozwoliło to na przybliżenie rzeczywistej skali interwencji finansowej realizowanej w stolicy w latach 2004-2014. Innymi słowy, uwzględniając różnice w wielkości poszczególnych miast49 udzielono odpowiedzi na pytanie, jak prezentował się potencjał inwestycyjny Warszawy w zakresie odziaływania na jakość życia mieszkańców. Większe nakłady per capita podwyższają prawdopodobieństwo osiągnięcia takiej akumulacji zasobów infrastrukturalnych, która pozwoli wygenerować efekty odczuwane przez coraz większą część mieszkańców. Jeden dodatkowy żłobek czy nowa droga lokalna nie będą zauważalne w przypadku dużej i ludnej aglomeracji. Zupełnie inaczej wyglądałaby sytuacja w małej miejscowości. Niewielka społeczność lokalna odczuwałaby efekty wspomnianych wyżej inwestycji, ponieważ ich rzeczywista skala silnie adresowałaby potrzeby mieszkańców. Niniejsza część koresponduje ściśle z rozdziałem 2 raportu. We wspomnianym rozdziale zostały zawarte wyniki analizy wykorzystania potencjału inwestycyjnego Warszawy w zakresie odziaływania na standard życia mieszkańców w latach 2004-2014. Wydatki inwestycyjne w ujęciu na 1 mieszkańca w wariancie A przedstawiono na wykresie 7. W okresie 20042014 Warszawa charakteryzowała się największą wartością skumulowanych inwestycji per capita. 50 Mając na uwadze powyższe można stwierdzić, że w stolicy alokowano realnie największe środki na poprawę jakości życia mieszkańców. Warto również zwrócić uwagę, iż najwyższe wydatki per capita odnotowywane zostały w trzech miastach, które były gospodarzami Euro 2012 – wydarzenia o skali europejskiej, wymagającego szeregu inwestycji infrastrukturalnych. Wyłączając z puli nakładów inwestycyjnych kwoty wydatkowane przez inne 48 Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski – perspektywa 2035, PWC, 2012 r. Kraków ma drugą po Warszawie największą liczbę mieszkańców wśród analizowanych miast. Jest ona ponad dwa razy niższa niż w przypadku stolicy. 50 Warto w tym miejscu podkreślić, iż w stosunku do 2004 roku w ostatnim badanym roku jedynie w Warszawie i Krakowie odnotowano wzrost liczby mieszkańców (odpowiednio o 2,5% i 0,5%), natomiast w pozostałych miastach mieliśmy do czynienia ze spadkiem liczby ludności (o 0,7% w Trójmieście, 4,3% w Poznaniu i aż 8,7% w Łodzi). W większości rozpatrywanych ośrodków wiązało się to z tendencją do przenoszenia się mieszkańców poza miasto (suburbanizacja w szczególny sposób dotknęła Poznania). Depopulacja dotycząca Łodzi wynikała także z bliskości tego miasta względem Warszawy. Zmiany w zakresie liczby ludności niewątpliwie wpływają na zestawienia wydatków per capita. W kontekście przeprowadzanej analizy należy mieć też na uwadze wątpliwą wiarygodność oficjalnych danych statystycznych dotyczących populacji. W związku z brakiem pewniejszych i porównywalnych danych dla wszystkich rozpatrywanych miast w badaniu wykorzystana została faktografia GUS. 49 47 podmioty publiczne (niepodlegające jurysdykcji miast), czyli rozpatrując rezultaty w wariancie B, ranking miast przedstawia się podobnie (wykres 7). Warte jest jednakże podkreślenia, iż w tym wariancie dystans innych miast względem stolicy zauważalnie się zmniejsza. Relatywnie wysoki potencjał inwestycyjny Warszawy w latach 20042014 był więc w dużym stopniu rezultatem inwestycji realizowanych przez podmioty z grupy 4. Ujawniła się w tym przypadku wspomniana wcześniej „renta stołeczna” związana z dużą aktywnością w zakresie inwestycji publicznych podmiotów nie podlegających władzom miasta. Wykres 7. Wydatki inwestycyjne z lat 2004-2014 Warszawy, Trójmiasta, Poznania, Krakowa i Łodzi przeliczone na 1 mieszkańca miasta – zestawienie wydatków w wariancie A (niebieska kolumna) i B (pomarańczowa kolumna) [w zł] 2 500 2 151,15 2 000 1 739,08 1 608,78 1 500 1 223,89 1 023,66 998,01 1 000 1 038,43 928,64 654,65 625,08 500 0 Warszawa Poznań Trójmiasto Kraków Łódź Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. Brak uwzględnienia „renty stołecznej” zbliża Warszawę do Poznania i Trójmiasta. Należy jednakże wspomnieć w tym miejscu o kilku czynnikach ograniczających potencjał inwestycyjny stolicy w latach 2004-2014. W porównaniu z wszystkimi miastami w Polsce Warszawa odznaczała się najwyższą kwotą tzw. Janosikowego. Przykładowo w 2014 r. stolica musiała podzielić się z biedniejszymi jednostkami samorządu terytorialnego w Polsce kwotą 719,5 mln zł. W przypadku Poznania, Krakowa, Gdańska, Gdyni i Łodzi analogiczne kwoty kształtowały się odpowiednio na poziomach: 62,1 mln zł, 58,2 mln zł, 29 mln zł, 15,9 mln zł, 27,9 mln zł. Różnica między kwotą tzw. Janosikowego płaconego przez Warszawę oraz Poznań (drugie co do wielkości dokonywanych wpłat rozpatrywane w niniejszym raporcie miasto) wyniosła w 2014 r. 657,4 mln zł. Aby lepiej zobrazować wielkość tej kwoty warto wspomnieć, że jest ona niewiele większa niż całość inwestycji w stolicy w okresie 20042014 w dziedzinie administracji publicznej i dwa i pół raz większa niż zasoby alokowane w tych latach na pomoc społeczną. Oczywiście nie ma pewności, że wspomniane środki zostałyby wykorzystane na cele inwestycyjne. Te bowiem są funkcją dyskrecjonalnych decyzji politycznych. Analizując czynniki determinujące potencjał inwestycyjny rozpatrywanych miast warto także wspomnieć o wielkości zadłużenia (wykres 5). Proces inwestycyjny w Warszawie nie bazował na dynamicznym, zagrażającym kondycji finansowej miasta zadłużaniu. Można nawet wnioskować o zrównoważonej polityce inwestycyjnej Warszawy, gdzie podejmowane duże inwestycje (w tym inwestycje wieloletnie) nie odbiły się negatywnie na sytuacji finansowej samorządu. Miało to miejsce pomimo znaczącego dyskontowania wsparcia w ramach polityki spójności. Przyjęcie przez władze Warszawy w latach 2004-2014 polityki Poznania, Krakowa, Łodzi czy też Gdańska 51 w zakresie zadłużania podniosłoby potencjał inwestycyjny stolicy. Jednocześnie taka decyzja skutkowałaby ograniczaniem możliwości finansowania rozwoju w przyszłości na skutek pogorszenia się 51 Tendencja wzrostowa zobowiązań doprowadziła Gdańsk do niebezpiecznego poziomu zadłużenia w 2011 r. 48 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” wypłacalności miasta. Ten aspekt jest szczególnie istotny w sytuacji zbliżającego się nieuchronnie ograniczenia wsparcia inwestycji ze środków UE. Na wykresie 8 zaprezentowano udział inwestycji w całkowitej kwocie wydatków zapisanych w budżetach rozpatrywanych ośrodków miejskich. Analiza przedstawionych danych pozwala wskazać kolejny czynnik ograniczający potencjał inwestycyjny w Warszawie w latach 2004-2014. Wykres 8. Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem polskich miast (wydatki bieżące + majątkowe) w latach 2004-2014 [%] 35 30 25 Poznań 20 Trójmiasto 15 Kraków 10 Łódź 5 0 Warszawa 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem miasta na prawach powiatu Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL GUS. Pozycja Warszawy wydaje się potwierdzać dużo większe nasycenie tkanki miejskiej zasobami infrastrukturalnymi niż ma to miejsce w przypadku pozostałych miast. Stolica pomimo największej alokacji nominalnej i per capita nie znalazła się w awangardzie miast o najwyższym udziale nakładów inwestycyjnych w całkowitych wydatkach. Wysoka wartość wydatków bieżących wynika m.in. z konieczności utrzymania dotychczasowych zasobów. Przykładowo wydatki bieżące per capita na transport i komunikację kształtowały się w Warszawie w 2014 r. na poziomie 1831 zł. W przypadku pozostałych miast analogiczne wartości wyniosły: 986 zł (Poznań); 784 zł (Kraków); 707 zł (Trójmiasto) oraz 538 zł (Łódź). Coraz bardziej rozwinięta infrastruktura miejska podnosi jakość życia mieszkańców. Jednocześnie implikuje większe wydatki na zachowanie dotychczasowego majątku w stanie pełnej operacyjności. To z klei rodzi konieczność takiej alokacji dostępnych środków finansowych pomiędzy inwestycje i wydatki bieżące, która pozwoli tworzyć nowy kapitał, ale bez konieczności deprecjacji i marnotrawienia istniejących już zasobów. Należy także mieć na uwadze, iż koszt utrzymania zasobów infrastrukturalnych w Warszawie jest znacząco wyższy niż w pozostałych ośrodkach miejskich. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Warszawie w relacji do średniej krajowej wyniosło w 2014 r. 135%. W przypadku Gdańska było to 120%, Sopotu 116%, Gdyni 111%, Poznania 109%, Krakowa 104% i Łodzi 96%. W tabeli 11 zestawione zostały wydatki inwestycyjne per capita w układzie dziedzinowym ponoszone w latach 2004-2014. Pozwoliło to sprowadzić dotychczasową analizę realnego potencjału inwestycyjnego rozpatrywanych miast na poziom poszczególnych obszarów interwencji finansowej. Struktura wydatków finansowych została omówiona we wcześniejszej części raportu. Obecnie uwaga zostanie poświęcona wskazaniu tych dziedzin budżetowych, które wyróżniają Warszawę na tle pozostałych ośrodków miejskich pod względem potencjału do generowania efektów bezpośrednich. Analiza danych ujętych w tabeli 11 sugeruje, iż z wyjątkiem kultury fizycznej i sportu stolica charakteryzowała się jednymi z najwyższych inwestycji w odniesieniu do populacji. Najbardziej wyróżniający się potencjał odziaływania w zakresie poprawy jakości usług publicznych miały w stolicy 49 inwestycje w następujące dziedziny: transport i łączność, administracja publiczna, oświata i wychowanie, ochrona zdrowia oraz pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej. Środki per capita alokowane na powyższe obszary interwencji były w większości przypadków kilkukrotnie większe niż w pozostałych miastach. W tych dziedzinach miała zatem miejsce w Warszawie wyraźna koncentracja funduszy na tle rozpatrywanych ośrodków miejskich. Implikacją powyższego powinno być odpowiednio silniejsze odziaływanie inwestycji w porównaniu do pozostałych miast. Nie można tego stwierdzić bez przeprowadzenia spójnych metodologicznie badań wpływu realizowanych inwestycji na wszystkie analizowane miasta. Można natomiast odpowiedzieć na pytanie, czy koncentracja zasobów finansowych we wspomnianych dziedzinach była skuteczna i znalazła przełożenie na poprawę warunków życia mieszkańców Warszawy. Ten niezwykle istotny aspekt badania był przedmiotem analizy zawartej w rozdziale 2 niniejszego raportu. Inne miasta wyróżniała z kolei relatywna koncentracja 52 wydatków w pojedynczych dziedzinach. Należy w tym miejscu wspomnieć o turystyce oraz kulturze fizycznej i sporcie w Trójmieście, co w sposób naturalny wpisywało się w jego profil gospodarczy, czy relatywnej koncentracji w przypadku kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w Krakowie, co także należy poczytywać, jako dyskontowanie endogennych potencjałów rozwojowych tego miasta. Tabela 10. Wydatki inwestycyjne analizowanych miast w ujęciu per capita w układzie dziedzinowym – wariant A (lata 20042014) [w zł] WARSZAWA WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ I WODĘ ORAZ GOSPODARKA KOMUNALNA Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA (dz. 400, dz. 900) 4681,45 TRANSPORT I ŁĄCZNOŚĆ (dz. 600) 14583,86 TURYSTYKA (dz. 630) 4,98 GOSPODARKA MIESZKANIOWA (dz. 700) 790,08 ADMINISTRACJA PUBLICZNA (dz. 750) 320,36 OŚWIATA I WYCHOWANIE (dz. 801) 878,10 OCHRONA ZDROWIA (dz. 851) 1021,74 POMOC SPOŁECZNA (dz. 852) 155,53 POZOSTAŁE ZADANIA W ZAKRESIE POLITYKI SPOŁECZNEJ (dz. 853) 57,36 KULTURA I OCHRONA DZIEDZICTWA NARODOWEGO (dz. 921) 799,02 KULTURA FIZYCZNA I SPORT (dz. 926) 412,93 TRÓJMIASTO KRAKÓW POZNAŃ ŁÓDŹ 2972,21 4236,81 5471,08 3411,49 9138,06 4737,87 8485,28 5209,18 628,18 0,16 0,00 0,00 619,67 899,17 906,61 882,51 111,03 142,68 107,87 194,74 410,12 172,08 186,88 14,97 315,35 442,62 80,97 31,34 388,10 762,89 70,05 11,83 251,65 316,45 93,42 6,22 929,08 1204,10 734,42 364,27 2498,73 1374,02 2128,99 604,44 *Kolorem czerwonym oznaczono najwyższy, odnotowany w gronie analizowanych miast i w każdej z dziedzin poziom wydatków per capita, natomiast niebieskim – najniższy. Szarym kolorem odznaczono udziały dziedzin w miastach, które wynosiły 0,0%. Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. Wielkość inwestycji per capita w układzie dziedzinowym determinowana była w dużej mierze przez: skalę potrzeb mieszkańców w poszczególnych obszarach interwencji, zasoby finansowe możliwe do wydatkowania, kosztochłonność inwestycji, hierarchię priorytetów. Analiza dokumentów strategicznych wskazuje, iż u progu 2004 roku potrzeby we wszystkich analizowanych dziedzinach były znaczące. Ich pełne zaspokojenie (m.in. nasycenie zasobami infrastrukturalnymi) przekraczało możliwości finansowe rozpatrywanych miast. Struktura finansowa zaprezentowana w tabeli 11 stała się w pewnym stopniu odzwierciedleniem zróżnicowanej kosztochłonności inwestycji w poszczególnych ośrodkach miejskich. Realizacja inwestycji w Warszawie wiązała 52 Na tle innych miast. 50 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” się z wyższymi kosztami w porównaniu z pozostałymi ośrodkami miejskimi. Jednakże zróżnicowanie struktury wsparcia pomiędzy miastami było przede wszystkim rezultatem odmiennej hierarchii priorytetów inwestycyjnych. Ta z kolei była w dużej mierze efektem decyzji politycznych. W przypadku efektów bezpośrednich interwencji finansowej jedynym kryterium oceny struktury inwestycyjnej jest stopień, w jakim przyczynia się ona do poprawy standardu życia mieszkańców. Jeżeli priorytety inwestycyjne nie odzwierciedlają konsensusu społecznego bądź są realizowane nieskutecznie, wtedy można mówić o inwestycjach, które nie przyczyniają się do rozwoju miasta. Kluczowe jest tu zaspokajanie „strony popytowej” procesów rozwojowych odzwierciedlonej w oczekiwaniach społeczności lokalnej. Te mogą być odmienne w różnych ośrodkach miejskich. Stąd też nie należy traktować układu dziedzinowego inwestycji per capita w innych miastach jako kryterium oceny struktury nakładów inwestycyjnych w Warszawie. Takie porównanie byłoby możliwe jedynie w hipotetycznej sytuacji jednolitej struktury preferencji mieszkańców wszystkich miast. Jest to oczywiście założenie nierealistyczne. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku efektów pośrednich (makroekonomicznym) interwencji finansowej, gdzie określone struktury mogą generować silniejsze bodźce ekonomiczne niż inne układy rodzajowe inwestycji. WYDATKI INWESTYCYJNE MIAST W ODNIESIENIU DO PKB Celem niniejszej części rozdziału jest określenie potencjału inwestycji realizowanych w Warszawie w latach 20042014 w zakresie generowania pośrednich (makroekonomicznych) efektów, o których mowa we Wprowadzeniu do niniejszego raportu. Miernik PKB, poprzez ukazanie całkowitej wartości tworzonych dóbr i usług, pozwala przybliżyć skalę danej gospodarki. Siła makroekonomicznego odziaływania inwestycji uzależniona jest od ich realnej wagi w całym systemie gospodarczym. Za przerysowany, aczkolwiek dobrze obrazujący znaczenie wspomnianej relacji dla rozwoju gospodarczego można uznać przykład wdrożenia do gospodarek USA i Holandii 1mld dolarów. W przypadku Holandii wspomniana kwota wygeneruje relatywnie (jako procent PKB) większy efekt niż w przypadku gospodarki amerykańskiej, dla której 1 mld dolarów nie będzie specjalnie dużym zastrzykiem finansowym. Zestawienie danych dla Warszawy z analogicznymi wartościami charakteryzującymi inne miasta pozwoliło odpowiedzieć na pytanie, czy inwestycje realizowane w stolicy w latach 2004-2014 mogły generować wyższe efekty makroekonomiczne niż w przypadku pozostałych ośrodków. Analiza zawarta w tej części koresponduje zatem z rozdziałem 3, w którym zbadano, jak makroekonomiczny potencjał inwestycji w Warszawie przełożył się na jej rozwój gospodarczy. Warszawa stanowi największą w Polsce gospodarkę miejską. PKB Warszawy stanowiło ponad 13% wartości tego indykatora dla kraju (wg dostępnych danych dla 2013 r.). Dla porównania PKB Krakowa i Poznania kształtowały się odpowiednio na poziomach: 3,2% i 2,9% PKB Polski. Duża skala gospodarki Warszawy jest efektem pełnienia przez to miasto funkcji stolicy kraju. Dobra dostępność komunikacyjna, bliskość instytucji administracji centralnej i samorządowej, a także renomowanych uczelni wyższych, rozwinięty rynek pracy pozwalający na pozyskanie wyspecjalizowanych pracowników, duża liczba i zróżnicowanie podmiotów gospodarczych, w tym instytucji otoczenia biznesu, dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna i społeczna, wysokie zarobki i poprawiający się standard życia przyciągające nowych rezydentów, chłonność rynku pozwalająca uzyskać efekty skali produkcji przekładają się na największą w Polsce koncentrację działalności gospodarczej. Innymi słowy, w wyniku nieporównywalnych z innymi ośrodkami w Polsce efektów aglomeracyjnych (tzn. wylistowanymi wyżej korzyściami wynikającymi z przestrzennej bliskości ludzi, firm i instytucji) Warszawa stanowi najbardziej 51 atrakcyjną lokalizację dla biznesu pozwalającą obniżyć koszty transakcyjne działalności gospodarczej i umożliwić firmom dynamiczny rozwój. 53 Duża skala gospodarki Warszawy powoduje, iż nawet największe inwestycje spośród rozpatrywanych miast (zarówno w ujęciu nominalnym, jak i per capita) mają najmniejszy udział w PKB stolicy. Z kolei dane dla Trójmiasta wskazują, że zrealizowane tam w latach 2004-2014 inwestycje charakteryzowały się realnie największą wagą w skali całej gospodarki w analizowanych ośrodkach miejskich. Ukazują to dane zawarte na wykresie 9. Należy jednakże podkreślić, że różnice pomiędzy rozpatrywanymi miastami nie są na tyle duże, aby znajdowały wyraźnie zauważalne odzwierciedlenie w procesach gospodarczych. Analizie poddane zostały jedynie całkowite wydatki. Stosunkowo niewielkie wartości nakładów inwestycyjnych w poszczególnych dziedzinach budżetowych powodują, że ich waga makroekonomiczna jest zbyt mała, aby można formułować stwierdzenia o ich roli w kształtowaniu procesów gospodarczych. Wykres 9. Wydatki inwestycyjne z lat 2004-2013 Warszawy, Trójmiasta, Poznania, Krakowa i Łodzi w odniesieniu do PKB (ceny bieżące) z lat 2004-2013, przedstawione w dwóch wariantach analizy: wariant A (lewy wykres) i wariant B (prawy wykres) [%] Warszawa 2,4% Kraków Warszawa Kraków 2,5% Łódź 2,7% Łódź Poznań 2,8% Poznań Trójmiasto 0,0% 3,6% 1,0% 2,0% 3,0% 1,9% 2,3% 2,4% 2,6% Trójmiasto 4,0% 0,0% 3,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonych danych finansowych. Jak pokazują to badania wpływu interwencji finansowych (Zaleski i in 2011; Kudełko i in 2010) wyższa realna wielkość inwestycji (mierzona w odniesieniu do PKB badanej jednostki terytorialnej) implikuje silniejsze efekty gospodarcze. W sytuacji, gdy inwestycje mają wyższy udział w PKB miasta generowany dzięki nim przyrost produkcji dóbr i usług – poprzez krótkookresowe efekty popytowe i długookresowe efekty podażowe – będzie miał także wyższą wartość w odniesieniu do całego PKB. Tym samym w ujęciu stricte makroekonomicznym korzyści gospodarcze w postaci większych dochodów do dyspozycji, nakładów brutto na środki trwałe, konsumpcji i PKB będą bardziej zauważalne niż miałoby to miejsce w sytuacji, gdyby wyjściowe inwestycje publiczne stanowiły niewielki odsetek względem całej gospodarki. Nie bez znaczenia pozostaje sposób finansowania inwestycji. W przypadku znaczącego zadłużenia (np. w przypadku Poznania, Krakowa czy Łodzi) obciążenia związane z obsługą zobowiązań finansowych mogą mieć znaczące przełożenie na rozwój miast w długim okresie. 53 W rozumieniu m.in. ograniczenia kosztów poszukiwania pracowników poprzez łatwy dostęp do wyspecjalizowanych rynków pracy; ograniczenia kosztów poszukiwania wyspecjalizowanych kooperantów, dostawców, instytucji otoczenia biznesu, a także redukcji wydatków związanych z negocjacjami i monitorowaniem współpracy z podmiotami znajdującymi się w bezpośredniej bliskości firmy. 52 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Gdyby długookresowy wzrost gospodarczy miasta był zależny wyłącznie od realnej skali inwestycji wtedy prowadzenie polityki rozwoju nie stanowiłoby większego wyzwania. Tak oczywiście nie jest. Aby plan inwestycyjny został zwieńczony sukcesem w ściśle makroekonomicznym sensie, realizowane nakłady inwestycyjne muszą skutecznie generować efekty podażowe związane z długoterminowym wzrostem produkcji oraz wydajności czynników produkcji (pracy i kapitału). Stąd też niezwykle istotna w kontekście pośrednich efektów interwencji finansowej jest struktura ekonomiczna inwestycji. Jak zauważono już w poprzednich częściach raportu, w latach 2004-2014 Warszawa charakteryzowała się wyróżniającą na tle pozostałych miast koncentracją wydatków w zakresie infrastruktury transportowej i komunikacyjnej, a także ochrony zdrowia oraz oświaty i wychowania. Zgodnie z wynikami badań empirycznych, w sytuacji deficytów infrastrukturalnych inwestycje w tym obszarze stymulują rozwój gospodarki w najwyższym stopniu. Wraz z nasycaniem się miasta nowymi drogami, mostami, obwodnicami itp. rola infrastruktury w dynamizacji procesów gospodarczych maleje. Wzrasta natomiast znaczenie tzw. czynników miękkich jak kapitał ludzki. Stosunkowo wysoka koncentracja wydatków inwestycyjnych w Warszawie na ochronę zdrowia oraz oświatę i wychowanie sprzyja akumulacji kapitału ludzkiego. Jest to niezwykle istotny czynnik kształtujący w długim okresie trajektorię rozwoju gospodarczego i tym samym przyczyniający się pośrednio do poprawy materialnej sytuacji mieszkańców stolicy. Aby odpowiedzieć na pytanie, czy powyższe przeciwstawne czynniki (relatywnie niska relacja inwestycji do PKB oraz korzystna ekonomiczna struktura wydatków) stymulowały finalnie wzrost gospodarczy Warszawy w większym stopniu niż w innych miastach należałoby przeprowadzić symulacje makroekonomiczne dla wszystkich poddanych analizie ośrodków miejskich. Obecnie funkcjonuje jedynie model dla Warszawy. Wyniki uzyskane przy jego zastosowaniu stały się kanwą dla analizy przeprowadzonej w rozdziale 3. ZMIANY WIELKOŚCI KORELACYJNA WSKAŹNIKÓW MAKROEKONOMICZNYCH I ANALIZA W niniejszej części omówiono zmiany wielkości wskaźników makroekonomicznych oraz wyniki analizy korelacyjnej pomiędzy wysokością wydatków inwestycyjnych miast a tymi wskaźnikami. Zgromadzono dane dotyczące wartości wskaźników: PKB per capita w cenach bieżących w zł, dochody własne miasta per capita w zł, podatek dochodowy od osób fizycznych per capita, Wartość dodana brutto (WDB) w mln zł, przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto, liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie REGON na 10 tys. mieszkańców, WDB na jeden podmiot prywatny zarejestrowany w REGON, dochody z podatków i opłat lokalnych. Posłużono się danymi zgodnie z ich dostępnością. Zgromadzone wyniki zostały przedstawione w tabeli poniżej. Tabela 11. Wartości wskaźników makroekonomicznych w latach 2004-2015 oraz zmiana pomiędzy pierwszą i ostatnią obserwacją 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 przyrost % PKB per capita w cenach bieżących w zł Warszawa 66380 72647 79203 89285 93570 101785 110364 117063 122983 126619 90,7 Trójmiasto 34798 37738 40361 44137 45121 50636 52951 58489 62745 61823 77,7 Poznań 48117 52196 55115 62225 66590 71809 74298 78891 83262 86578 79,9 Kraków 37610 39813 44929 49775 52539 55425 58490 63365 65796 69015 83,5 Łódź 28554 29996 32638 36818 40496 43256 47000 49769 51880 53403 87,0 53 Dochody własne miasta per capita w zł Warszawa 2872 3642 4255 4885 5171 4941 4904 5119 5180 5539 5964 6371 121,9 Trójmiasto 1839 1978 2320 2591 2798 2659 3130 3074 3149 3308 3667 3788 106,0 Poznań 1771 2003 2061 2630 3143 3124 3119 3136 3383 3272 3478 3681 107,9 Kraków 1524 1681 2053 2633 2841 2918 2831 3012 3122 3449 3653 3781 148,1 Łódź 1384 1513 1712 2024 2315 2265 2297 2579 2802 3377 3132 3394 145,3 Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita w zł Warszawa 2030 1984 2016 2056 2141 2295 2458 21,1 Trójmiasto 1117 1104 1156 1170 1235 1331 1443 29,2 Poznań 1274 1229 1295 1324 1389 1464 1557 22,2 Kraków 1140 1121 1204 1212 1262 1366 1463 28,3 Łódź 914 895 978 1028 1057 1137 1226 34,3 Wartość Dodana Brutto w mln zł Warszawa 99319 108284 118083 132973 139663 155014 165372 176007 187149 193889 95,2 Trójmiasto 23158 24882 26448 28700 29293 33416 34947 38503 41597 41036 77,2 Poznań 24274 26026 27273 30459 32394 35353 36384 38431 40676 42133 73,6 Kraków 25178 26450 29761 32863 34611 37172 39062 42332 44259 46516 84,7 Łódź 19534 20218 21734 24200 26414 28526 30266 31756 33087 33732 72,7 Warszawa 3465 3613 3790 4100 4505 4603 4694 4936 5078 5226 5386 5586 61,2 Trójmiasto 2732 2925 3093 3380 3733 3906 3968 4190 4308 4481 4701 4864 78,0 Poznań 2616 2735 2890 3157 3517 3669 3814 3987 4120 4257 4354 4549 73,9 Kraków 2463 2579 2753 2995 3260 3424 3543 3722 3878 3998 4153 4431 79,9 Łódź 2294 2402 2501 2698 3002 3159 3243 3427 3569 3711 3837 4048 76,5 Warszawa 1668 1726 1756 1806 1869 1889 1999 1969 2044 2129 2183 30,9 Trójmiasto 1225 1246 1260 1277 1316 1375 1420 1421 1473 1516 1539 25,7 Poznań 1510 1563 1553 1598 1645 1685 1736 1768 1833 1889 1933 28,0 Kraków 1348 1352 1357 1356 1377 1440 1507 1511 1579 1622 1641 21,8 Łódź 1180 1218 1209 1218 1238 1112 1176 1171 1217 1250 1269 7,6 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców WDB w tys. zł na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w REGON Warszawa 352 370 395 431 437 479 487 523 534 528 50,1 Trójmiasto 251 266 281 302 299 327 329 362 378 362 44,3 Poznań 282 293 311 340 353 379 377 393 403 407 44,4 Kraków 247 258 290 320 333 342 342 369 370 378 53,2 Łódź 214 216 237 264 286 346 352 374 378 379 77,4 Dochody z podatków i opłat lokalnych w mln zł Warszawa 687 737 770 796 806 843 928 964 1042 1118 1168 1175 71,0 Trójmiasto 288 301 321 336 371 388 431 502 524 519 560 565 96,6 Poznań 243 257 273 287 295 299 315 329 350 371 394 415 71,0 Kraków 302 306 308 316 346 346 346 375 412 445 481 493 63,2 Łódź 244 253 273 282 298 310 322 355 387 405 410 422 73,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL GUS. Najwyższe wartości PKB w cenach bieżących per capita we wszystkich badanych latach stwierdzono w Warszawie, w 2004 r. poziom wskaźnika wynosił 66 380 zł a w 2013 r. (ostatnim roku, w którym dostępne były 54 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” dane) 126 318 zł. We wszystkich miastach w 2013 r. względem 2004 r. odnotowano wzrosty na poziomie 77-90%. Najbardziej znaczący wzrost dotyczył Warszawy (90%). Następny co do wielkości wzrost odnotowano w Łodzi (87%). Na trzecim miejscu pod względem omawianego wskaźnika znajdował się Kraków (wzrost w latach 20042013 wyniósł 83%) a następnie Poznań. W 2013 r. odnotowano w tym mieście o 79% wyższą wartość PKB w cenach bieżących per capita niż w roku 2004. Za Poznaniem znalazło się Trójmiasto (77%). Pod względem dochodów własnych miasta w ujęciu per capita (w zł) najwyższe wartości również odnotowano w Warszawie. W 2004 r. poziom tego wskaźnika wynosił 2 872 zł, natomiast w 2015 r. 6 371 zł tj. 121% wartości z pierwszego badanego roku. W pozostałych miastach pozycja w rankingu pod względem wartości omawianego wskaźnika zmieniała się zależnie od roku, jednakże zarówno w 2004 r. jak i w 2015 r. drugie miejsce należało do Krakowa. W okresie 2004-2015 r. najwyższy wzrost wskaźnika odnotowano w Krakowie (148%) i Łodzi (145%). Relatywnie niski wzrost dotyczył Trójmiasta (106%) i Poznania (107%). Dane dotyczące podatku dochodowego od osób fizycznych per capita dotyczą lat 2009-2015. Ponownie liderem pozostawała Warszawa we wszystkich latach, za nią znajdował się Poznań, najniższe wartości wskaźnika odnotowywano w Trójmieście. Największy wzrost (2015 r. względem roku 2009) odnotowano w Łodzi (34%), Trójmieście (29%), kolejny co do wysokości w Krakowie (28%), Poznaniu (22%) i – najmniejszy – w Warszawie (21%). Pod względem wartości dodanej brutto w cenach bieżących (PKD 2007/ ESA 2010) najwyższe wartości osiągała Warszawa, odbiegając w sposób znaczący od pozostałych miast 54. W okresie, w którym dostępne były dane, największy wzrost odnotowano w Warszawie (95%). Wysoki wzrost odnotowano również w Krakowie – 84%. W Trójmieście z kolei wynosił on 77%, w Poznaniu 73% i Łodzi 72%. W zakresie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto również najwyższe wartości obserwowane były w Warszawie. Dane dotyczą lat 2004-2015, w których to największe zmiany odnotowano w Krakowie (wzrost o 80%) oraz Trójmieście (78%). Najniższy wzrost dotyczył Warszawy i wynosił 61%. Wskaźnik dotyczący liczby podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców o najwyższych wartościach był obserwowany w latach 2004-2014 w Warszawie. Był on również najwyższy w stolicy w ujęciu zmiany, jaka dokonała się między 2004 a 2014 r. (31%). Za Warszawą w tym względzie znajduje się Poznań (28%), następnie Trójmiasto (26%), Kraków (22%) i Łódź (8%). Pod względem WDB w tys. zł na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w REGON największą zmianę w latach 2004-2013 odnotowano w Łodzi (77%) i Krakowie (53%), następne co do wielkości zmiany odnotowano w Warszawie (50%), Poznaniu (44%), Trójmieście (44%). Najwyższe wartości wspomnianego miernika charakteryzowały Warszawę. Ostatni ze wskaźników dotyczył dochodów z podatków i opłat lokalnych. W Trójmieście w 2015 r. odnotowano o 96% wyższy poziom tego wskaźnika niż w roku 2004, w Łodzi zmiana ta wynosiła 73%, w Warszawie i Poznaniu 71%, natomiast najmniejszy wzrost odnotowano w Krakowie (63%). Podobnie jak w przypadku wszystkich analizowanych indykatorów stolica odznaczała się największą wartością tego wskaźnika wśród rozpatrywanych miast. 54 Dane są dostępne dla lat 2004-2013. 55 W celu określenia stopnia zależności wydatków inwestycyjnych z badanymi wskaźnikami, przeprowadzono analizę korelacji. Zastosowano przy tym roczne przesunięcie co oznacza, że poszukiwano powiązań wydatków z roku n z poziomem wskaźnika z roku n+1. Takie podejście pozwalało w lepszy sposób ująć mechanizm oddziaływania dokonywanych inwestycji. W pierwszym kroku dla analizowanych obserwacji stworzono wykresy rozrzutu korelacyjnego. Następnie – w uzasadnionych przypadkach występowania zależności liniowej – określono współczynnik korelacji liniowej Pearsona 55 . W kolejnym kroku zbadano istotność statystyczną współczynnika Pearsona. Tabela 12 przedstawia wyniki analizy korelacyjnej. W przypadku białych pól nie stwierdzono zależności między nakładami inwestycyjnymi, a danym miernikiem lub zależność okazała się być nieistotna statystycznie. Tabela 12. Wyniki analizy korelacyjnej wydatków inwestycyjnych Warszawy i związanych z miastem jednostek organizacyjnych z wybranymi miernikami makroekonomicznymi (pola różowe przedstawiają zależności istotne statystycznie wraz z wartościami współczynnika Pearsona (r)) WARSZAWA TRÓJMIASTO POZNAŃ KRAKÓW ŁÓDŹ PKB per capita w cenach bieżących w zł (r=0,94) PKB per capita w cenach bieżących w zł (r=0.95) PKB per capita w cenach bieżących w zł (r=0,94) PKB per capita w cenach bieżących w zł (r=0,74) PKB per capita w cenach bieżących w zł Dochody własne miasta per capita w zł (r=0,73) Dochody własne miasta per capita w zł (r=0.79) Dochody własne miasta per capita w zł Dochody własne miasta per capita w zł (r=0,82) Dochody własne miasta per capita w zł Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita WDB mln zł (r=0.93) WDB mln zł (r=0.95) WDB mln zł (r=0,94) WDB mln zł (r=0,74) WDB mln zł Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (r=0,89) Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (r= 0,85) Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (r=0,8) Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (r=0,71) Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców (r=0,81) Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców (r=0,87) Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców (r=0,73) Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców WDB na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w REGON (r=0.94) WDB na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w REGON (r=0,95) WDB na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w REGON (r=0,94) WDB na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w REGON (r=0,81) WDB na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w REGON Dochody z podatków i opłat lokalnych (r=0.81) Dochody z podatków i opłat lokalnych (r=0,87) Dochody z podatków i opłat lokalnych Dochody z podatków i opłat lokalnych Dochody z podatków i opłat lokalnych Źródło: Opracowanie własne. Na badane wskaźniki wpływa cała złożona gama zależności i sprzężeń zwrotnych zachodzących w tak skomplikowanej materii, jaką jest gospodarka. W przypadku wykazanych istotnych statystycznie zależności korelacyjnych nie można kategorycznie stwierdzić, iż badane nakłady inwestycyjne determinowały wzrost PKB 55 W niniejszym badaniu przyjęto poziom istotności statystycznej p = 0,05. 56 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” per capita, WDB czy też wpływały na liczbę nowopowstających firm. 56 Przykładowo realna dynamika jednego z podstawowych wskaźników makroekonomicznych, jakim jest PKB jest efektem całego szeregu determinant (wydatków konsumpcyjnych, eksportu, bezpośrednich inwestycji zagranicznych etc.). Ponadto sam wzrost PKB stanowi czynnik stymulujący inwestycje publiczne poprzez rozszerzenie i wzrost bazy podatkowej, a tym samym nakładów inwestycyjnych. Mamy tu więc do czynienia ze swoistym sprzężeniem zwrotnym. Zaprezentowane wyniki analizy korelacyjnej informują nas, natomiast o tym, że badane nakłady inwestycyjne z wysokim prawdopodobieństwem znajdują przełożenie na większość rozpatrywanych mierników makroekonomicznych. 57 Wyartykułowane powyżej zastrzeżenia odnoszą się w jeszcze większym stopniu do analizy korelacyjnej pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi zdezagregowanymi do poziomu poszczególnych działów klasyfikacji budżetowej wskaźnikami makroekonomicznymi (w aneksie zaprezentowano analogiczną tabelę przedstawiającą wyniki rozpatrywanych korelacji dla Warszawy i pozostałych miast). Warto nadmienić, iż uzyskane rezultaty wskazują m.in. na pozytywną i istotną statystycznie zależność między wzrostem gospodarczym i inwestycjami dedykowanymi: transportowi i łączności (Warszawa, Trójmiasto, Poznań); ochronie zdrowia (Warszawa, Trójmiasto, Kraków, Łódź) oraz kulturze i ochronie dziedzictwa narodowego (Trójmiasto, Poznań, Kraków, Łódź). Poza wydatkami na transport i łączność w Warszawie skala pozostałych nakładów jest zbyt mała, aby uchwycić jej makroekonomiczne odziaływanie. Potrzebna staje się zatem agregacja poszczególnych dziedzin budżetowych w pojemniejsze kategorie ekonomiczne, a następnie zastosowanie bardziej wyrafinowanej metody. Jest nią analiza kontrfaktyczna, która w przypadku indykatorów makroekonomicznych wymaga zastosowania modelu odwzorowującego wszystkie kluczowe relacje i współzależności mające miejsce w gospodarce. Stąd też dla rozpoznania odziaływania makroekonomicznego analizowanych w niniejszym opracowaniu inwestycji zastosowano nowatorski model HERMIN gospodarki Warszawy. Wyniki uzyskane przy użyciu tego narzędzia badawczego stały się kanwą dla wniosków zaprezentowanych w rozdz. 3. 56 Znaczenie może mieć tutaj także stosunkowo niewielka liczba obserwacji powodująca, że w niektórych przypadkach wykazane relacje nie są istotne statystycznie (np. w przypadku Łodzi). 57 Brak istotnego statystycznie związku pomiędzy rozpatrywanymi wydatkami inwestycyjnymi a podatkiem dochodowym od osób fizycznych per capita w przypadku wszystkich analizowanych miast jest związany z niewielką liczbą obserwacji (7), mniejszą niż w przypadku innych indykatorów poddanych analizie korelacyjnej. 57 2. OCENA WPŁYWU WYSOKOŚCI I RODZAJU WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH NA JAKOŚĆ I DOSTĘPNOŚĆ USŁUG ŚWIADCZONYCH PRZEZ WARSZAWĘ, W OKRESIE 2004-2014 Nadrzędną rolą samorządów miejskich jest zaspokajanie potrzeb mieszkańców m.in. poprzez podnoszenie jakości i dostępności usług publicznych. Na wypełnienie tej roli mają wpływ dwie grupy czynników. Pierwsza grupa wynika z potrzeby zachowania odpowiedniej kondycji finansowej miasta (tj. istnieje ryzyko wzrostu cen towarów i usług (np. nośników energii), wzrostu świadczeń dla osób fizycznych spowodowany zjawiskami demograficznymi (większa liczba osób starszych oznacza większe wydatki na pomoc społeczną), itp.). Druga grupa czynników jest natomiast związana z koniecznością uwzględnienia skuteczności działań miasta w zakresie zaspokajania potrzeb społeczności lokalnej (np. niewłaściwe przygotowanie finansowania lub zakresu inwestycji może przyczynić się w przyszłości do zwiększenia wydatków bieżących na utrzymanie nietrafionych inwestycji (np. stadion, zbyt wąska ulica, albo ścieżka rowerowa niepodłączona do systemu ścieżek, park/plac, z którego nikt nie chce korzystać)). Kolejnym aspektem mogącym wpłynąć na jakość i dostępność świadczonych przez urząd miasta usług są dotacje na zadania bieżące udzielane różnym jednostkom. Na przykład dotacje dla samorządowych zakładów budżetowych mogą wynikać z decyzji podjętych przez władze, a więc od decyzji władz i wysokości przyznanej dotacji może zależeć, czy dana jednostka będzie w stanie zrealizować planowane inwestycje. Dotacje dla jednostek spoza sektora finansów publicznych wynikają często z przepisów prawnych (np. dotacje dla szkół niepublicznych). Zmiany w obowiązujących regulacjach mogą wpływać na wielkość realizowanych wydatków. Również czynniki niezależne od samorządu wpływają na wydatki inwestycyjne (ich wzrost lub niemożliwość realizacji). Czynniki te mogą mieć charakter polityczny (lobbing w procesie wyboru przedmiotu inwestycji), mogą też wynikać ze zdarzeń losowych (wystąpienia katastrof czy klęsk żywiołowych), spowolnienia gospodarczego (konieczności cięcia wydatków z uwagi na zmniejszenie się dochodów), a także ze zmiany przepisów prawnych (np. w zakresie zamówień publicznych). Wydatki budżetów samorządów terytorialnych ukazują zakres i skalę zaangażowania władz w realizację zadań publicznych związanych ze wzrostem konkurencyjności jednostek terytorialnych. Osobnym elementem są inwestycje realizowane przy udziale środków UE. Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej problemem jest mało elastyczny sposób przyznawania środków na określone cele. Lokalne władze często składają wnioski o dofinansowanie takich inwestycji, na które są środki, a nie takich, które są rzeczywiście potrzebne na określonym obszarze. Mając na uwadze powyższe czynniki w niniejszym rozdziale została przeprowadzona ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na jakość usług świadczonych przez Urząd m.st. Warszawy w okresie 20042014. Innymi słowy, analizie została poddana pierwsza z wyartykułowanych we Wprowadzeniu płaszczyzn oddziaływania na rozwój Warszawy. Płaszczyzna ta jest związana z bezpośrednimi efektami inwestycji na poprawę standardu życia mieszkańców stolicy. Ocena została przeprowadzona w ramach następujących działów klasyfikacji budżetowej, które w dalszej części raportu ze względu na połączenie działów 400 i 900 będą nazywane dziedzinami: łącznie analizowane rozdziały nr 400 (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę) + nr 900 (gospodarka komunalna i ochrona środowiska), nr 600 (transport i łączność), nr 630 (turystyka), nr 700 (gospodarka mieszkaniowa), nr 750 (administracja publiczna), 58 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” nr 801 (oświata i wychowanie), nr 851 (ochrona zdrowia), nr 852 (pomoc społeczna), nr 853 (pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej), nr 921 (kultura i ochrona dziedzictwa narodowego), nr 926 (kultura fizyczna i sport). W niniejszym rozdziale do przeprowadzonych analiz wykorzystano wydatki inwestycyjne zaprezentowane wcześniej w rozdziale I (Wariant A), które w celu uzyskania porównywalności w latach przeliczono na ceny stałe roku 2010. Zestawiono dane o wydatkach inwestycyjnych poniesionych w każdej z analizowanych dziedzin ze wskaźnikami dostępnymi w statystyce publicznej oraz pozyskanymi z Barometru Warszawskiego. 58 WPŁYW WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH NA STOPIEŃ I JAKOŚĆ ROZWOJU USŁUG PUBLICZNYCH – ANALIZA STATYSTYCZNA I JAKOŚCIOWA W niniejszej części raportu dokonano zestawienia wydatków inwestycyjnych ponoszonych w analizowanych dziedzinach z wybranymi wskaźnikami statystycznymi określającymi potencjalne oddziaływanie realizowanych inwestycji. Ponadto zaprezentowano, jak efekty analizowanych inwestycji postrzegane są przez samych mieszkańców Warszawy. Ze względu na brak adekwatnych pytań lub brak ich kontynuacji w następujących po sobie latach, przedmiotem badania opinii publicznej było tylko 8 dziedzin budżetowych: administracja publiczna; wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna i ochrona środowiska; kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; ochrona zdrowia; oświata i wychowanie; transport i łączność; turystyka oraz kultura fizyczna i sport. Percepcja społeczności lokalnej jest niezwykle istotnym czynnikiem kształtującym w długim okresie wielkość i strukturę realizowanych inwestycji. Jak wspomniano we Wprowadzeniu do niniejszego raportu ocena bezpośrednich efektów interwencji finansowej wymaga zarówno podejścia zobiektywizowanego (bazującego na miernikach zaczerpniętych ze statystyki publicznej), jak i wykorzystania subiektywnych opinii mieszkańców. W celu zbadania stopnia zależności pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi a zmianami wartości wskaźników przeprowadzono analizę korelacji. W pierwszym kroku dążono do określenia współczynnika korelacji Pearsona, który posłużył następnie do zbadania istotności statystycznej analizowanych zależności. Korelację zbadano z uwzględnieniem jednorocznego przesunięcia badanych efektów do wydatkowanych środków. Ze względu na stosunkowo duże fluktuacje w zakresie opinii mieszkańców i/lub wielkości realizowanych w poszczególnych dziedzinach inwestycji wyniki analizy korelacyjnej nie były często konkluzywne. Negatywną rolę w tego typu analizie odgrywał także niezbyt długi okres poddany badaniu: 2004-2014. W związku z powyższym na znaczeniu zyskuje ocena wielkości i trendów w zakresie uzyskanych opinii respondentów 58 W przypadku braku danych dla analizowanych wskaźników w poszczególnych latach, np. gdy szereg czasowy zawierał luki, brakujący rok został oszacowany przy użyciu regresji (rodzaj regresji zależny był od współczynnika R2). Dla dostępnych danych wyznaczano linię trendu i następnie przy użyciu regresji obliczano wartość dla brakującego roku, tak aby analizowany wskaźnik posiadał pełen szereg czasowy. 59 TRANSPORT I ŁĄCZNOŚĆ (DZ. 600) Wykres 10. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi na komunikację miejską59 w ramach działu klasyfikacji budżetowej 600 i liczbą pasażerów transportu miejskiego Warszawy [w mln os.] (wykres liniowy i wykres korelacyjny) 1,6 1,2 1,4 1,1 1,2 0,9 mld zł 0,8 0,8 0,6 Miliony 1 1,0 0,7 0,4 0,6 0,2 0,0 0,5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 wydatki inwestycyjne m. st Warszawy i jego jednostek 2011 2012 2013 2014 przewozy pasażerów w tysiącach 1,2 1,0 R² = 0,674 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 mld zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. W przypadku dziedziny transport i łączność wykonano osobną analizę korelacji dla wydatków inwestycyjnych przeznaczonych na drogi oraz dla pozostałych wydatków związanych z funkcjonowaniem komunikacji zbiorowej. Wydatki na transport i łączność w latach 2004-2014 to ok. 1/3 budżetu Warszawy. Skala inwestycji w obrębie transportu była tak duża, że w przeliczeniu na mieszkańca Warszawa wiodła prym w gronie 5 przeanalizowanych miast. Sposób wydatkowania środków publicznych na transport ma wpływ na to, jakim środkiem transportu zdecydują się podróżować mieszkańcy. Inwestycje strategiczne takie jak budowa II linii metra czy obwodnicy śródmiejskiej 59 Na wykresie uwzględniono tylko dane dotyczące wydatków m. st. Warszawy i jego spółek ze względu na brak możliwości rozdzielenia przekazanych przez Zamawiającego danych odnoszących się do działu 600 na wydatki przeznaczone na drogi i na wydatki związane z komunikacją miejską. 60 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” zajęły pokaźną część wydatków miejskich, ale równocześnie wpłynęły pozytywnie na jakość komunikacji miejskiej, zarówno zbiorowej jak i ruchu samochodowego (np. poprzez zmniejszenie korków). Warto również wziąć pod uwagę, iż spośród wszystkich wydatków bieżących miasta, około połowę stanowią koszty utrzymania komunikacji miejskiej. Nawet przy uwzględnieniu kosztów budowy metra, wydatki bieżące przekraczają wydatki inwestycyjne. Inwestycje w komunikację zbiorową w odróżnieniu od wydatków drogowych przyczyniają się do zmniejszenia kosztów utrzymania dróg i kosztów długookresowego wzrostu ruchu samochodowego. W strukturze wydatków transportowych Warszawy poziom wydatków na komunikację zbiorową rósł intensywnie do 2013 roku, kosztem wydatków na inwestycje drogowe. Działo się tak za sprawą budowy II linii metra. Biorąc pod uwagę wydatki samorządu miasta, jego jednostek oraz spółek, wydatki na drogi pochłaniały większość (od 65% do 75%) budżetu transportowego. Z kolei wydatki na infrastrukturę pieszą i rowerową wykazywały tendencję wzrostową od 2010 roku, jednak w budżecie transportowym nie stanowiły one więcej niż 1,2% (piesza) czy 0,8% (rowerowa). Wykres 10 pokazuje, że zmiany wskaźnika liczby pasażerów transportu miejskiego Warszawy w czasie cechują się mniejszymi fluktuacjami niż zmiany wysokości wydatków na komunikację zbiorową. Wielkości wydatków – zależnie od podejmowanych w danym roku inwestycji – różniły się w latach, natomiast liczba pasażerów w omawianym okresie sukcesywnie rosła. Po odjęciu wydatków przeznaczonych na rozbudowę II linii metra (którą uruchomiono dla użytkowników dopiero w 2015 r.), widoczna jest silniejsza korelacja między nakładami a rezultatami w postaci wzrostu liczby użytkowników komunikacji zbiorowej. Współczynnik korelacji Pearsona pomiędzy tymi dwoma zmiennymi wyniósł r=0,9 i był istotny statystycznie, a więc nawet przy wyraźnym spadku wydatków inwestycyjnych na komunikację miejską w latach 2007-2009 obserwowana była w całym analizowanym okresie pozytywna zależność pomiędzy inwestycjami w poprawę komunikacji miejskiej a wzrostem liczby pasażerów z niej korzystających. Tym niemniej należy wspomnieć też o innych czynnikach, które potencjalnie mogły wpływać na wartość wskaźnika, takich jak ograniczenia ruchu samochodów w centrum miasta czy wzrost liczby mieszkańców. W 2015 r. zostało przeprowadzone Warszawskie Badania Ruchu, które wykazało, iż w 48% mieszkańcy preferowali przejazdy metrem, 30% podróży odbywało się samochodem, 19% piechotą i 3% rowerem. Względem poprzednio przeprowadzonego kompleksowego badania ruchu z 2005 r., widoczny jest wyraźny wzrost udziału ruchu rowerowego. Równocześnie zauważalny jest jednak trzyipółkrotnie większy (o 7,8 pkt. proc.) wzrost udziału ruchu samochodowego i podobnej skali spadek udziału transportu zbiorowego (6,8 pkt. proc.). O 3 pkt. proc. spadł też udział podróży pieszych. Warto wziąć pod uwagę, iż zaobserwowane zmiany w dużej mierze wiążą się ze zmianami postaw mieszkańców, np.: zwiększony ruch rowerowy po mieście jest konsekwencją rosnącego zainteresowania zdrowym trybem życia. Można wnioskować, iż ten trend będzie się umacniał w przyszłości i będzie konieczne dalsze rozwijanie infrastruktury dla ruchu rowerowego (zgodnie z przeprowadzonym Warszawskim Badaniem Ruchu). Z drugiej strony zwiększony ruch samochodowy może być spowodowany rozwijającą się suburbanizacją. W związku z brakiem możliwości sprawnego dotarcia komunikacją zbiorową z miejsca zamieszkania (pod Warszawą) do centrum, mieszkańcy wybierają transport samochodowy. Może to sygnalizować konieczność popularyzacji systemów park&ride, które pozwolą w większym stopniu wykorzystywać komunikację zbiorową. Nie bez znaczenia pozostawały również remonty i opóźnienia, jakie miały miejsce w komunikacji zbiorowej w okresie realizacji większych inwestycji. Dlatego interesujących wniosków dostarczy kolejne badanie ruchu w Warszawie, które pozwoli stwierdzić jak uruchomienie II linii metra i budowa obwodnicy wpłynęły na decyzje mieszkańców dotyczące wyboru środku transportu. Wykres 11 obrazuje związek wydatków inwestycyjnych poniesionych łącznie na modernizację i budowę dróg oraz na komunikację publiczną z liczbą wypadków na 100 tysięcy mieszkańców. Można zaobserwować relatywnie silny 61 statystycznie związek między wysokością ponoszonych wydatków i wzrostem bezpieczeństwa na drogach, który to wskaźnik zmniejszył się o ponad połowę w analizowanym okresie. W tym przypadku wskaźnik korelacji Pearsona wyniósł r=-0,9 i był istotny statystycznie, co sugeruje, że środki przeznaczane na inwestycje w ramach tej dziedziny w realny sposób przyczyniały się do zmniejszenia liczby wypadków drogowych, a więc poprawy bezpieczeństwa w mieście i w dalszej perspektywie zmniejszenia wydatków związanych z usuwaniem skutków kolizji i opieką nad rannymi. Inwestycje w przebudowę niebezpiecznych węzłów drogowych, przejść dla pieszych, czy bezkolizyjnych przystanków, wpływają w znaczącym stopniu na zmniejszenie liczby wypadków i poprawę bezpieczeństwa ruchu zarówno pieszych jak i samochodowego. Miliardy Wykres 11. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 600 i bezpieczeństwem komunikacyjnym Warszawy (wykres liniowy i wykres korelacyjny) 5,0 zł 140 120 4,0 zł 100 3,0 zł 80 2,0 zł 60 40 1,0 zł 20 0,0 zł 0 2004 2005 2006 2007 2008 wydatki inwestycyjne miasta i jego jednostek wydatki inwestycyjne podmiotów publicznych Wskaźnik wypadków na 100 000 mieszkańców 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wydatki inwestycyjne spółek miejskich wydatki łącznie 140 120 100 80 R² = 0,829 60 40 20 0 0,0 zł 1,0 zł 2,0 zł 3,0 zł 4,0 zł 5,0 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS oraz raportów KGP. Natomiast w opinii mieszkańców zawartej w Barometrze Warszawskim (BW) (pytania: Jak ocenia Pan/Pani funkcjonowanie komunikacji miejskiej oraz Jak ocenia Pan/Pani stan dróg w mieście) przeważają pozytywne oceny, jednakże wykazują się dużą zmiennością w obserwowanym okresie. Ma to niewątpliwie związek z prowadzonymi w mieście inwestycjami, które wielokrotnie wpływały na wydłużenie czasu dojazdu, bądź 62 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” utrudnienia w dostępie do komunikacji zbiorowej (zmiana tras ruchu, przystanki tymczasowe, zawieszenie kursowania autobusów lub tramwajów). Szczególnie spadek zadowolenia mieszkańców z jakości komunikacji w mieście obserwowany był w latach 2010, 2011, kiedy to przypadał największy wysiłek inwestycyjny, powiązany częściowo z Euro 2012. Badanie (BW) przeprowadzone w 2015 roku (edycja listopadowa) wskazuje już na wyraźny wzrost pozytywnych opinii do 67% z 50% w roku 2014. Niestety brak jest statystycznej korelacji pomiędzy tymi dwoma zmiennymi. Wydaje się to być prawdopodobnym wynikiem, szczególnie w odniesieniu do tak newralgicznego obszaru jak przemieszczanie się po mieście. Subiektywizm opinii ma tak wysoki wpływ na ten wskaźnik, że trudno na jego podstawie wyrokować o jakości usług oferowanych przez miasto. Pytanie zadane w Barometrze Warszawskim respondentowi, który akurat wrócił do domu (bezpośrednie wywiady (face-to-face) w domu respondenta) ze spóźnionego autobusu, stojącego w korku ze względu na jakość nawierzchni lub utrudnienia wynikające z budowy metra, może skutkować w danym momencie negatywną oceną, której respondent nie udzieliłby w każdym innym dniu lub po otwarciu linii metra. Niemniej należy odnotować, że opinie mieszkańców poza wspomnianymi dwoma latami wykazują się tendencją wzrostową. Miliardy Wykres 12. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 600 i społecznym odbiorem jakości komunikacji miejskiej i stanu dróg [%] 2,0 zł 60% 1,8 zł 50% 1,6 zł 1,4 zł 40% 1,2 zł 1,0 zł 30% 0,8 zł 20% 0,6 zł 0,4 zł 10% 0,2 zł 0,0 zł 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 pozytywne opinie mieszkańców 2010 2011 2012 2013 2014 wydatki inwestycyjne Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z Barometru Warszawskiego. GOSPODARKA MIESZKANIOWA (DZ. 700) W okresie 2004-2014 przeznaczono na nią łącznie 1 389 milionów złotych, czyli 24% ogółu inwestycji w infrastrukturę społeczną (tj. usługi zdrowotne, edukację, mieszkalnictwo oraz pomoc społeczną). Szybciej rozwijające się miasto przyciąga także pracowników z innych regionów. Wydatki te najczęściej dotyczyły budowy nowych obiektów lub adaptacji starych na potrzeby mieszkaniowe. Warto w tym miejscu wspomnieć o dofinansowywaniu Towarzystw Budownictwa Społecznego, które były często w poszczególnych latach głównymi odbiorcami dofinansowania. Analiza w rozdziale 1 wskazała, że Warszawa na tle innych miast wydatkowała w tej dziedzinie relatywnie mniejsze środki inwestycyjne (w odniesieniu do liczby mieszkańców, jednakże mimo to w latach 2007-2014 w Warszawie wybudowano 20% wszystkich mieszkań komunalnych wybudowanych w tym okresie w Polsce. Na 63 wykresie 13 można zaobserwować, iż wzrost wartości inwestycji mieszkaniowych w latach 2004-2008 przełożył się realnie na wzrost liczby mieszkań komunalnych przypadających na 1000 mieszkańców. Zakończone po 2008 roku inwestycje spowodowały wzrost liczby mieszkań komunalnych na 1000 mieszkańców z 460 w 2010 roku do 517 w roku 2014. Również analiza korelacji pomiędzy tymi dwoma zmiennymi wskazała na związek wydatków inwestycyjnych z rosnącą liczbą mieszkań komunalnych. Współczynnik Pearsona wyniósł r=-0,7 i był istotny statystycznie. Miliony Wykres 13. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 700 i sytuacją mieszkalnictwa w Warszawie (wykres liniowy i wykres korelacyjny) 180 zł 540 160 zł 520 140 zł 500 120 zł 480 100 zł 460 80 zł 440 60 zł 40 zł 420 20 zł 400 0 zł 380 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wydatki inwestycyjne miasta i jego jednostek wydatki inwestycyjne spółek miejskich wydatki łącznie Liczba mieszkań komunalnych przypadająca na 1000 mieszkańców 530 520 510 500 490 480 470 460 R² = 0,5076 450 440 430 0 50 100 150 200 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. ADMINISTRACJA PUBLICZNA (DZ. 750) Należy stwierdzić, iż dużych trudności dostarcza odnalezienie wskaźnika, który w odpowiedni sposób odzwierciedlałby efekty podejmowania inwestycji w dziedzinie administracji publicznej. Poniżej przedstawiono zestawienie obrazujące oddziaływanie wydatków inwestycyjnych w obszarze administracji publicznej na wzrost dochodów własnych miasta jako wskaźnika, który może przybliżać sprawność administracyjną samorządu. 64 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Największa część dochodów Warszawy jest generowana przez wpłaty samych mieszkańców Warszawy (osoby płacące w Warszawie podatek PIT i CIT). Dodatkowe środki miasto uzyskuje rok rocznie ze sprzedaży biletów komunikacji oraz opłat za korzystanie ze Strefy Płatnego Parkowania Niestrzeżonego. Od roku 2004 do roku 2008 zauważyć można wzrastające wydatki związane z administracją publiczną, lecz ich udział w ogólnych wydatkach zostaje na niemal identycznym poziomie, co wynika z powiększającej się ogólnej sumy wydatków i prawdopodobnie w ślad za tym rozbudowującego się aparatu administracyjnego służącego do ich obsługi. W kolejnych latach wydatki spadają niemal do poziomu z roku 2004. Analizując wykres 14 można zauważyć, że w latach 2004-2007 oraz 2011-2014 zauważalny jest związek inwestycji z dochodami własnymi, zaburzony latami kryzysowymi. Okres kryzysu finansowego powoduje, że analiza korelacji nie pokazuje istotnej statystycznie relacji pomiędzy wydatkami a analizowanym wskaźnikiem. Niemniej jednak można zaryzykować stwierdzenie, że poczynione w latach 2004-2008 inwestycje w pewnym stopniu przyczyniły się do wzrostu dochodów własnych miasta w kolejnych latach i pomimo zmniejszenia wydatków na administrację w całym analizowanym okresie możemy obserwować wzrost dochodów z poziomu 2 872 zł per capita w roku 2004 do 5 964 zł per capita w roku 2014. Należy zwrócić uwagę, że występują też inne czynniki wpływające na wysokość dochodów, takie jak szereg złożonych czynników makroekonomicznych i sprzężeń zwrotnych stąd też taki wynik. Tysiące Wykres 14. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 750 i dochodami własnymi Warszawy per capita [zł] 6 zł 90 zł 80 zł 5 zł 70 zł 4 zł 60 zł 50 zł 3 zł 40 zł 2 zł 30 zł 20 zł 1 zł 10 zł 0 zł 0 zł 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Dochody własne m. st. Warszawy per capita (lewa oś) wydatki inwestycyjne łącznie per capita (prawa oś) Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Natomiast postrzeganie efektów inwestycyjnych w tej dziedzinie przez mieszkańców odniesiono do oceny poczucia bezpieczeństwa (pytanie: Jak – ogólnie rzecz ujmując – ocenia Pan/Pani Bezpieczeństwo w mieście) oraz jakości obsługi interesantów w urzędach dzielnic (pytanie: Proszę ogólnie ocenić jakość obsługi interesantów w urzędzie dzielnicy, w którym załatwiał(a) Pan(i) swoją ostatnią sprawę. oraz Jak – ogólnie rzecz ujmując ocenia Pan(i) każdy z nich? Jakość obsługi mieszkańców w urzędzie). Jak widać na wykresie 15 oceny pozytywne mieszkańców w odniesieniu do poczucia bezpieczeństwa podlegały w badanym okresie bardzo silnym fluktuacjom. W latach 2004-2009 oceny te w każdym roku były dość skrajne, dopiero od roku 2010 możemy mówić o stabilizacji i utrzymaniu trendu powyżej 80% pozytywnych opinii, aż do 88% w roku 2015. Analiza korelacyjna nie wykazała istotnego statystycznie związku między badanymi zmiennymi. Podobnie, związku korelacyjnego z inwestycjami nie odnotowano w przypadku opinii mieszkańców dotyczących jakości obsługi w urzędach (wykres 16). Należy jednak zaznaczyć, iż w przypadku dwóch przytoczonych powyżej opinii społeczności lokalnej stolicy zauważalna była poprawa ocen mieszkańców w całym poddanym analizie okresie. 65 Warto także pamiętać, iż wydatki w ramach dziedziny budżetowej administracja publiczna mają szerszy zakres przedmiotowy niebędący elementem badań opinii publicznej. Miliony Wykres 15. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 750 i pozytywną opinią mieszkańców w odniesieniu do poczucia bezpieczeństwa [%] 160 zł 90% 140 zł 85% 80% 120 zł 75% 100 zł 70% 80 zł 65% 60 zł 60% 55% 40 zł 50% 20 zł 45% 0 zł 40% 2004 2005 2006 2007 wydatki inwestycyjne 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 pozytywne oceny poczucia bezpieczeństwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z Barometru Warszawskiego. Wykres 16. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 750 i pozytywną opinią mieszkańców w odniesieniu do jakości obsługi w urzędach [%] 160 zł 90% 140 zł 85% 80% Miliony 120 zł 75% 100 zł 70% 80 zł 65% 60 zł 60% 55% 40 zł 50% 20 zł 45% 0 zł 40% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wydatki inwestycyjne pozytywne oceny mieszkańców odnośnie jakości obsługi w urzędach Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z Barometru Warszawskiego. OŚWIATA I WYCHOWANIE (DZ. 801) Kolejną analizowaną dziedziną inwestycji społecznych jest edukacja. Samorząd miejski jako podmiot prowadzący szkoły i placówki oświatowe ponosi wydatki na ich wyposażenie w pomoce dydaktyczne i inny sprzęt niezbędny do realizacji programów nauczania, wychowania i innych zadań statutowych. Ponadto z budżetu miasta powinny być ponoszone wydatki na zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków działania przedszkola i szkoły. W gestii samorządu miejskiego leży też ponoszenie wydatków na remonty obiektów szkolnych, renowację boisk 66 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” i urządzeń rekreacyjno-sportowych oraz wydatków na zapewnienie obsługi administracyjno-finansowej szkół i placówek oświatowych. Połowa zadań inwestycyjnych związanych z infrastrukturą edukacyjną zawartych w budżecie miasta dotyczyła budowy nowego, a ok. 33% modernizacji istniejącego elementu infrastruktury (najczęstszym przykładem jest termomodernizacja). Należy dodać, że tego typu remonty, pomimo oczywistego poprawiania warunków nauczania nie wpływają znacząco na wskaźniki oddziaływania określające stan edukacji. Na wykresie 17 można zaobserwować, iż w latach 2005-2007 wydatki inwestycyjne związane z sektorem oświaty w Warszawie wzrastały. Natomiast w kolejnych latach 2009-2011 obserwowano ich spadek o 25% w stosunku do roku 2007 i ponowny niewielki wzrost w latach 2013-2014. Jest to powiązane z kryzysem z lat 2008-2009 i mniejszymi od zakładanych w planach inwestycjami. Wydatki związane z sektorem oświaty finansowane były z subwencji oświatowej, dotacji celowych z budżetu państwa oraz dopłat z budżetu miasta. Wydatki inwestycyjne na poprawę jakości usług edukacyjnych ponoszone z budżetu miasta, są podobnie jak usługi pomocy społecznej i polityki społecznej, najtrudniejszym działem do analizy. Istniejące ustawy narzucają na JST konkretny zakres wydatków i minimalnych standardów do zapewnienia. Dlatego też trudno jednoznacznie stwierdzić, czy ponoszone nakłady faktycznie wpływają na jakość tych usług. Analizowane wskaźniki statystyczne z zakresu usług edukacyjnych nie dały jednoznacznej odpowiedzi, czy ich wzrost lub spadek był powiązany z wysokością wydatków. Poniżej przedstawiono na wykresie 18 wskaźnik odnoszący się do średnich wyników egzaminów gimnazjalnych pochodzący z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej dla lat 2007-2014. Wzrost wydatków inwestycyjnych związanych z oświatą obserwowany w latach 2007-2008 i ponowny ich wzrost od roku 2012 zestawiony z wyraźną poprawą wyników egzaminów od roku 2012 przełożył się na wysoki, istotny statystycznie, współczynnik korelacji Pearsona (r=0,8) pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi a średnimi wynikami egzaminów. Miliony Wykres 17. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 801 i wynikami egzaminów gimnazjalnych [%] (wykres liniowy i wykres korelacyjny) 300 zł 80% 70% 250 zł 60% 200 zł 50% 150 zł 40% 30% 100 zł 20% 50 zł 10% 0 zł 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 wydatki inwestycyjne m.st. Warszawy i jego jednostek 2010 2011 2012 2013 2014 Średnie wyniki egazminów gimnazjalnych 67 80% 70% 60% 50% 40% 30% R² = 0,635 20% 10% 0% 0 zł 50 zł 100 zł 150 zł 200 zł 250 zł 300 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej. Natomiast oceny mieszkańców (Barometr Warszawski, pytania: Jak – ogólnie rzecz ujmując ocenia Pan(i) edukację przedszkolną w Warszawie?, Jak – ogólnie rzecz ujmując ocenia Pan(i) edukację szkolną w Warszawie?) potwierdziły wyniki analizy statystycznej opartej na wskaźnikach GUS. Ankietowani mieszkańcy podkreślali w wielu miejscach, że spośród różnych komponentów infrastruktury społecznej inwestycje w edukację są widoczne w największym stopniu. Nie przekłada się to jednak na pozytywne opinie mieszkańców odnośnie stanu i dostępności usług edukacyjnych. W badanym okresie obserwowano dość systematyczny spadek zadowolenia mieszkańców z poziomu 62% w roku 2004 do poziomu 29% w 2013 roku z niewielkimi wahaniami w górę w 2007r. Równocześnie od roku 2013 obserwujemy ponowny wzrost zadowolenia, które w ostatnim badanym roku (2014 r.) osiąga wartość 47%. Ciekawie natomiast wyglądają wyniki z roku 2015, gdzie zadowolenie z dostępu do usług edukacyjnych w zakresie zarówno przedszkoli jak i szkół deklarowało aż 78% respondentów. Równocześnie analiza korelacji wskazuje na brak powiązań pomiędzy tymi dwoma zmiennymi – wydatkami inwestycyjnymi i zadowoleniem mieszkańców. Pomimo tak dobrego wyniku dla roku 2015, należy mieć na uwadze silne fluktuacje opinii mieszkańców w poprzednich latach. W dużej mierze może tu odgrywać znaczącą rolę mechanizm czynnika zmiany, a więc coraz wyższych oczekiwań, które z czasem są coraz trudniejsze do zaspokojenia, pomimo relatywnie dobrej jakości oferowanych usług. Miliony Wykres 18. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 801 i pozytywną opinią mieszkańców w odniesieniu do stanu i dostępności infrastruktury edukacyjnej [%] 300 zł 65% 60% 250 zł 55% 200 zł 50% 45% 150 zł 40% 100 zł 35% 30% 50 zł 25% 0 zł 20% 2004 2005 2006 wydatki inwestycyjne 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 pozytywne oceny stanu i dostępności infrastruktury edukacyjnej Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z Barometru Warszawskiego. 68 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” POZOSTAŁE ZADANIA W ZAKRESIE POLITYKI SPOŁECZNEJ (DZ. 853) Podobnie wygląda sytuacja w przypadku wydatków inwestycyjnych dotyczących pozostałych zadań w zakresie polityki społecznej, a więc w większości inwestycji dotyczących opieki żłobkowej. Podobnie jak to ma miejsce w inwestycjach dotyczących usług edukacyjnych, tak i tu opieka w żłobkach obwarowana jest narzuconymi centralnie regulacjami, które nie pozostawiają JST zbyt wielkiej swobody w planowaniu inwestycji. Jednakże w przypadku żłobków świadomość, że rozwiązania instytucjonalne przed rokiem 2011 były raczej przeszkodą niż zachętą do podejmowania decyzji prokreacyjnych, skłoniła rządzących do przyjęcia w 2011 roku ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat trzech. Zgodnie z nowymi regulacjami organizowanie opieki dla najmłodszych dzieci stało się o wiele łatwiejsze – żłobki nie muszą już spełniać wyśrubowanych wymagań stawianych przed zakładami opieki zdrowotnej. Zgodnie z założeniami ustawy żłobki publiczne nie są jedyną formą opieki nad najmłodszymi dziećmi – przewidziano zachęty do zakładania żłobków prywatnych i przyzakładowych, klubów dziecięcych, zatrudniania niań i dziennych opiekunów. Również środki pomocowe z UE są bardzo mocno ukierunkowane na poprawę sytuacji w tym zakresie. Warszawa pozostaje liderem pod względem sumy wydatków na tę dziedzinę nawet wtedy, gdy uwzględniona zostanie liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym. Widać wyraźnie na wykresie 19, że w ostatnich latach uwaga władz miasta skierowana została ponownie na tworzenie sprzyjających warunków dla opieki na dziećmi. Potwierdza to także analiza w rozdziale 1, z której wynika, iż wydatki Warszawy odniesione do PKB należą do najwyższych w gronie badanych miast. Podejmowane inwestycje przekładają się na wysoki, istotny statystycznie, współczynnik korelacji Pearsona (R=0,8) pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi obejmującymi m.in. opiekę żłobkową a odsetkiem dzieci objętych tą opieką. Wskazuje to na bardzo ważną rolę samorządu miejskiego w zapewnieniu opieki nad najmłodszymi dziećmi. Miliony Wykres 19. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 853 i odsetkiem dzieci objętych opieką w żłobkach [%] (wykres liniowy i wykres korelacyjny) 20,0 zł 15% 18,0 zł 14% 16,0 zł 13% 14,0 zł 12% 12,0 zł 11% 10,0 zł 10% 8,0 zł 9% 6,0 zł 8% 4,0 zł 7% 2,0 zł 6% 0,0 zł 5% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wydatki inwestycyjne miasta i jego jednostek Odsetek dzieci objętych opieką w żłobkach 69 14,0% 12,0% R² = 0,7081 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 0,00 zł 5,00 zł 10,00 zł 15,00 zł 20,00 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. OCHRONA ZDROWIA (DZ. 851) Do zadań własnych JST należy: ochrona zdrowia oraz promocja zdrowia zaliczane do grupy usług społecznych, obok: edukacji, mieszkalnictwa oraz pomocy społecznej. Zadania z zakresu usług zdrowotnych, w tym sposób ich świadczenia, w znacznej mierze są uzależnione od sposobu organizacji i finansowania opieki zdrowotnej ze środków publicznych. Samorząd lokalny zgodnie z prawem nie może finansować procedur medycznych, a dostęp do nich (oczekiwanie na wizytę u lekarza lub badanie) jest głównym elementem ocenianym przez mieszkańców. Uwarunkowania te sprawiają, że samorządy lokalne w ograniczonym zakresie mogą kształtować usługi zdrowotne na swoim terenie oraz mieć wpływ na ich jakość i dostępność. Równocześnie realizując politykę rozwoju, miasto dąży do zapewnienia jak najwyższej jakości życia mieszkańcom, a ta zależy także od dostępności i jakości usług zdrowotnych. Ponadto należy zauważyć, że ocena jakości konkretnych usług zdrowotnych przekłada się także często na ocenę całego systemu opieki zdrowotnej. 70 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Miliony Wykres 20. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 851 i zgonami niemowląt na 1000 urodzeń żywych (wykres liniowy i wykres korelacyjny) 300 zł 7 250 zł 6 5 200 zł 4 150 zł 3 100 zł 2 50 zł 1 0 zł 0 2004 2005 2006 2007 2008 wydatki inwestycyjne miasta wydatki inwestycyjne podmiotów publicznych Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wydatki inwestycyjne spółek miejskich wydatki łącznie Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Warszawa charakteryzuje się jednym z najwyższych poziomów rozwoju infrastruktury zdrowotnej w polskich miastach i mimo to, na ten cel przeznacza dużą część środków inwestycyjnych. Z analiz w poprzednim rozdziale raportu wiadomo, iż wydatki w obszarze ochrony zdrowia w skali PKB były drugimi najwyższymi w gronie badanych miast oraz pierwszymi w odniesieniu do liczby mieszkańców. Środki na infrastrukturę zdrowotną inwestowane były przede wszystkim w specjalistyczne szpitale, z usług których korzystają mieszkańcy Warszawy ale też nierzadko okolicznych powiatów. Większość inwestycji w infrastrukturę ochrony zdrowia była zorientowana na podniesienie jakości usług świadczonych przez już istniejące obiekty (szpitale, zakłady opieki zdrowotnej, przychodnie etc.). Przede wszystkim dotyczyły one zakupu specjalistycznego sprzętu lub adaptacji pomieszczeń na potrzeby zabiegowe. Inwestycje podmiotów publicznych z czwartej analizowanej grupy nakierowane były z kolei na budowę nowych obiektów. Trudno jest zidentyfikować jeden wskaźnik, który oddawałby wzrost jakości opieki zdrowotnej będącej skutkiem działań inwestycyjnych samorządu miejskiego. Sytuacje dodatkowo utrudnia fakt, iż szereg podmiotów opieki zdrowotnej nie podlega samorządowi a obsługuje znaczącą część mieszkańców. Na wykresie 20 zaznaczono poziomy wydatków na ochronę zdrowia ponoszonych z budżetu miasta, spółek miejskich i innych podmiotów publicznych oraz łączne wydatki, które skorelowano ze wskaźnikiem, który w pewnym stopniu obrazuje efekty inwestycji prozdrowotnych realizowanych w Warszawie (i ich efekt w postaci podniesienia jakości świadczonych usług). Wskaźnikiem tym są zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych. Współczynnik ten osiągnął wartość 3,3 w 2014 roku i był o 1 pkt. procentowy niższy niż na początku badanego okresu. Przyczynił się do tego spadek umieralności noworodków w pierwszym tygodniu życia. Udział w tym procesie badanych inwestycji nie został jednak potwierdzony na gruncie analizy korelacyjnej. Ogólnie należy stwierdzić, że ocena jakości publicznych usług podstawowej opieki zdrowotnej (pytania: Jak ogólnie ocenia Pan(i) funkcjonowanie publicznej służby zdrowia w Warszawie? oraz Z którymi z wymienionych przez Pana(ią) spraw powinny się przede wszystkim zająć władze miasta; które z nich powinny być rozwiązane w pierwszej kolejności?) jest zbliżona do dobrej i utrzymuje się na tym poziomie w całym analizowanym okresie (od 53% w roku 2004 do 49% w roku 2014 z małymi spadkami w latach 2008 i 2009). Natomiast ostatnie 71 przeprowadzone badanie w roku 2015 wskazało na wyraźny wzrost pozytywnych ocen aż do 70%. Należy podkreślić, że jest to zawsze subiektywna ocena przede wszystkim osób korzystających z tych usług. Ogólnie trzeba zauważyć, że mieszkańcy Warszawy oceniali jakość tych usług dość dobrze. Najbardziej krytycznie oceniane były usługi podstawowej opieki zdrowotnej, a najlepiej usługi specjalistyczne. Wydaje się, iż na taki stan rzeczy mogła mieć wpływ częstość korzystania z usług, a tym samym zetknięcie się z dłuższym oczekiwaniem czy trudności w dostępie do podstawowej opieki zdrowotnej. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy tymi dwoma analizowanymi zmiennymi. Miliony Wykres 21. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 851 i pozytywną opinią mieszkańców w odniesieniu do jakości usług medycznych [%] 200 zł 60% 180 zł 55% 160 zł 50% 140 zł 120 zł 45% 100 zł 40% 80 zł 35% 60 zł 30% 40 zł 25% 20 zł 0 zł 20% 2004 2005 2006 wydatki inwestycyjne 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 pozytywne opinie dotyczące jakości usług zdrowotnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z Barometru Warszawskiego. POMOC SPOŁECZNA (DZ. 852) Inwestycje w infrastrukturę pomocy społecznej stanowią najmniejszą część wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną i charakteryzują się dużym zróżnicowaniem na przestrzeni badanego okresu. W Warszawie ośrodki pomocy społecznej są przyporządkowane Urzędowi Miasta i realizują swoje zadania w poszczególnych dzielnicach miasta. Wielkość wydatków charakteryzowała się bardzo dużą zmiennością w całym analizowanym okresie i to zarówno jeśli chodzi o wydatki z budżetu miasta jak i spółek miejskich. Większość wydatków inwestycyjnych miała za zadanie bieżące utrzymanie w dobrym stanie technicznym i modernizację ośrodków pomocy społecznej i prowadzonych przez nie punktów wsparcia rodzinie oraz rozwiązywania problemów alkoholowych dlatego bardzo trudno przeprowadzić w tym zakresie wnioskowanie. Na wykresie 22 zestawiono poziom wydatków inwestycyjnych ponoszonych przez miasto i jego jednostki organizacyjne z liczbą domów opieki społecznej. Wzrost liczby domów opieki społecznej w roku 2010 można wiązać z widocznym zwiększeniem wydatków w roku 2009. W całym okresie odnotowany został jednakże brak korelacji statystycznej pomiędzy tymi dwoma zmiennymi. 72 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Miliony Wykres 22. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 852 i liczbą domów opieki społecznej 80 zł 15 70 zł 14 60 zł 13 50 zł 12 40 zł 11 30 zł 10 20 zł 9 10 zł 8 0 zł 7 2004 2005 2006 2007 2008 2009 wydatki inwestycyjne miasta i jego jednostek 2010 2011 2012 2013 2014 liczba domów opieki społecznej Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ I WODĘ ORAZ GOSPODARKA KOMUNALNA I OCHRONA ŚRODOWISKA (DZ. 400+900) Rozwój sieci energetycznej, gazowej i wodociągowej oraz usług komunalnych, poprawa ich dostępności i jakości wymaga dużych nakładów finansowych. Usługi komunalne to usługi, do których zaliczyć możemy między innymi: zaopatrzenie w wodę, odbiór ścieków, gospodarkę odpadami, cmentarnictwo, utrzymywanie zieleni komunalnej. Analizowane wydatki inwestycyjne w ramach dziedzin związanych z wytwarzaniem i dystrybucją prądu, wody i energii cieplnej oraz usługami komunalnymi stanowią nominalnie i procentowo najwyższe po transporcie i łączności inwestycje. Równocześnie są to najczęściej inwestycje wieloletnie, których wpływ uwidacznia się często dopiero kilka lat po rozpoczęciu wydatkowania środków (po zakończeniu inwestycji). Dobrym przykładem jest tu inwestycja w oczyszczalnię ścieków „Czajka”, która rozpoczęła się w 2004r. (pierwsze wydatkowane środki) a jej zakończenie i otwarcie miało miejsce dopiero w roku 2012. Do 2011r. oczyszczalnia ta przyjmowała ścieki jedynie z prawobrzeżnej części Warszawy, dopiero podjęte inwestycje w 2013r. umożliwiły odprowadzanie ścieków z części lewobrzeżnej. Z tego względu trudno przeprowadzić analizę wpływu realizowanych inwestycji na jakość usług komunalnych. Nie ma wątpliwości, że wszystkie środki wydatkowane na inwestycje w ramach poprawy i zwiększenia dostępności mieszkańców do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, punktów selektywnej zbiórki odpadów itp. wpływają na poprawę jakości życia mieszkańców Warszawy i przyczyniają się do poprawy stanu środowiska naturalnego. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, a więc główny inwestor w tym zakresie prowadzi wiele inwestycji w celu poprawienia jakości wody i działania sieci kanalizacyjnej. Dzięki tym inwestycjom 98% mieszkańców Warszawy ma dostęp do wody z sieci, a 98% ludności korzysta z oczyszczalni ścieków. Ze względu na długookresowy charakter prowadzonych inwestycji (wydatki są ponoszone na przestrzeni lat, ale inwestycja uruchamiana jest dopiero w pewnym odstępie od rozpoczęcia realizacji zadania) bardzo trudno wychwycić w badanym okresie ich wpływ na poprawę jakości usług. Tłumaczyć to może brak odnotowanej korelacji pomiędzy zmiennymi. 73 Miliardy Wykres 23. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działów klasyfikacji budżetowej 400 i 900 i odsetkiem ludności korzystającym z oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej [%] 2,5 zł 100 90 2,0 zł 80 1,5 zł 70 1,0 zł 60 0,5 zł 50 0,0 zł 40 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 wydatki inwestycyjne miasta i jego jednostek wydatki inwestycyjne spółek miejskich wydatki inwestycyjne podmiotów publicznych wydatki łącznie Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków [%] Odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej [%] 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Na ocenę mieszkańców stolicy w zakresie omawianych dziedzin bardzo silny wpływ miały zmiany prawne, a w związku z nimi zmiany w systemie gospodarowania analizowanymi usługami na terenie miasta. Ostanie badane lata to wciąż jeszcze okres wdrażania w życie nowych zapisów ustawowych i testowania rozwiązań, trudno więc jednoznacznie ocenić na ile pozytywnie gospodarowanie odpadami oceniają mieszkańcy, którzy wskazują zarówno na problemy organizacyjne w systemie, jak i na ich cenę. Zmiany ustawowe i związane z nimi utrudnienia są widoczne w ocenie usług komunalnych, do 2010 roku zadowolenie z dostępu i jakości omawianych tu usług komunalnych systematycznie wzrastało z poziomu 48 % w 2004 roku do 66% w roku 2010. Następnie w roku 2011 spadło ono gwałtownie do poziomu 56% (dane uśrednione pochodzące z Raportu z badania ilościowego „Ocena jakości wody dostarczanej z miejskiej sieci wodociągowej oraz ogólna ocena jakości usług świadczonych przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji” oraz z Barometru Warszawskiego (pytanie: Jak – ogólnie rzecz ujmując ocenia Pan(i) Stan zieleni?). Może to wskazywać nie tylko na niezadowolenie mieszkańców spowodowane zmianami, ale również na brak odpowiednich inwestycji, które te zmiany mogłyby zniwelować. W szczególności, że w roku 2011 wyraźnie spadły wydatki inwestycyjne w tej dziedzinie. W kolejnych latach poziom zadowolenia z omawianych usług gwałtownie wzrósł, przede wszystkim dzięki zakończeniu części inwestycji w ramach Projektu „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Warszawie”. Jest to szczególnie widoczne w opiniach mieszkańców odnoście jakości wody i dostępu do miejskiej sieci kanalizacyjnej. Podobnie jak w przypadku usług zdrowotnych i edukacyjnych brak jest bezpośredniego istotnego statystycznie powiązania ich subiektywnej oceny z nakładami inwestycyjnymi. Tym niemniej, widoczny jest wyraźny trend rosnący w zakresie pozytywnych opinii mieszkańców Warszawy. 74 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Miliardy Wykres 24. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działów klasyfikacji budżetowej 900 i 400 i pozytywną opinią mieszkańców w odniesieniu do jakości usług i stanu środowiska naturalnego [%] 2,5 zł 85% 80% 2,0 zł 75% 70% 1,5 zł 65% 60% 1,0 zł 55% 50% 0,5 zł 45% 0,0 zł 40% 2004 2005 wydatki inwestycyjne 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Pozytywne oceny mieszkańców dotyczące stanu środowiska naturalnego Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z badania ilościowego „Ocena jakości wody dostarczanej z miejskiej sieci wodociągowej oraz ogólna ocena jakości usług świadczonych przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji” oraz Barometru Warszawskiego. TURYSTYKA (DZ. 630) Głównym podmiotem na terenie miasta realizującym inwestycje z zakresu turystyki jest Stołeczne Biuro Turystyki – jednostka budżetowa działająca w strukturach Urzędu m.st. Warszawy, prowadząca kompleksową działalność z zakresu informacji turystycznej. Główne wydatki inwestycyjne poświęcone były na prowadzenie punktów Warszawskiej Informacji Turystycznej i dystrybucję wydawnictw turystycznych. Wielkość wydatków charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością w całym analizowanym okresie i to zarówno budżetu miasta jak i spółek miejskich. Wyraźny wzrost wydatków w 2012 roku można utożsamiać ze zwiększoną liczbą punktów informacji turystycznej związanych z obsługą kibiców przybywających do stolicy z okazji rozgrywanego w Polsce i na Ukrainie Euro 2012. W kolejnym roku wydatki te spadły o ponad 50% (co obrazuje, iż inwestycje w tej dziedzinie podejmowane były doraźnie, zgodnie z bieżącymi potrzebami). Liczba osób zwiedzających muzea rosła, niezależnie od wielkości wydatków w dziedzinie turystyki. Na koniec badanego okresu (pomimo, iż wydatki w tym zakresie nie wykazywały się trendem rosnącym i nie były też obiektywnie znaczące) omawiany wskaźnik dla Warszawy osiągnął poziom odnotowywany dotąd tylko w Krakowie. Można wnioskować, iż inwestycje w tej dziedzinie podążają za zwiększonym zainteresowaniem turystów wynikającym z innych czynników jak np. stołeczny charakter miasta, jego bogata oferta kulturalna, poprawa dostępności transportowej. Nie dziwi zatem zidentyfikowany brak istotnej statystycznie korelacji. 75 1,4 zł 51,0 1,2 zł tys. Miliony Wykres 25. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 630 i wzrostem liczby odwiedzających muzea i ich oddziały w Warszawie [tys. os.] 41,0 1,0 zł 0,8 zł 31,0 0,6 zł 21,0 0,4 zł 11,0 0,2 zł 0,0 zł 1,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 wydatki inwestycyjne miasta wydatki inwestycyjne spółek miejskich wydatki łącznie Liczba osób zwiedzających muzea na 10tyś mieszkańców 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Pytania o atrakcyjność turystyczną nie były zadawane w Barometrze Warszawskim cyklicznie. Nie pozwoliło to przeprowadzić analizy trendów opinii mieszkańców (pytania: Czy Pana(i) zdaniem Warszawa jest, czy też nie jest atrakcyjna pod względem turystycznym dla cudzoziemców, mieszkańców dużych polskich miast i mieszkańców polskich miast i wsi). W tym miejscu można jedynie wspomnieć, że od roku 2005 do roku 2008, z pominięciem roku 2007, kiedy pytania takie były zadawane, opinie respondentów były bardzo pozytywne i kształtowały się na poziomie od 71% do 84%. W tym miejscu zestawiono wydatki inwestycyjne ponoszone na turystykę z inną opinią pochodzącą z opracowania Raport z badania turystów w 2015 roku (gotowość wydatkowania wyższych kwot podczas pobytu w Warszawie). Obszar ten jest ściśle powiązany z analizami z poprzedniego rozdziału, gdzie zwrócono uwagę na niedostateczne zaangażowanie miasta w rozwój usług stricte turystycznych. Co roku od momentu zadania tego pytania turystom ich gotowość na wydanie większej puli środków w Warszawie systematycznie wzrastała od 58% w 2004 do 69% w 2014 roku. Jest to dla miasta duży niedostatecznie zagospodarowany potencjał do zwiększenia swoich dochodów własnych. Przeprowadzona analiza wykazała brak istotnej statystycznie korelacji pomiędzy badanymi zmiennymi. Sugeruje to brak statystycznego powiązania pomiędzy skalą wydatków na turystykę a opinią respondentów. Może wynikać to z faktu, iż na atrakcyjność turystyczną Warszawy wpływa poza inwestycjami publicznymi szereg innych czynników, przede wszystkim zaś inwestycje podejmowane w tej dziedzinie przez sektor prywatny. 76 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Miliony Wykres 26. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 630 i opinią turystów odwiedzających Warszawę [%] 0,4 zł 70% 68% 0,3 zł 66% 0,3 zł 64% 0,2 zł 62% 0,2 zł 60% 58% 0,1 zł 56% 0,1 zł 54% 0,0 zł 52% 2004 2005 2006 2007 wydatki inwestycyjne 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 gotowość większego wydatkowania przez turystów Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z Raportu badającego opinię turystów odwiedzających Warszawę. KULTURA I OCHRONA DZIEDZICTWA NARODOWEGO (DZ. 921) Kolejną analizowaną dziedziną jest kultura i ochrona dziedzictwa narodowego. Podobnie jak w przypadku usług turystycznych, również i ta dziedzina charakteryzuje się stosunkowo niskim udziałem w strukturze wydatków inwestycyjnych. Dodatkowo wydatki te w analizowanym okresie były bardzo zmienne, co utrudniało przeprowadzenie analizy korelacyjnej i wnioskowanie. Najwyższe nakłady inwestycyjne poniesione zostały w latach 2008 i 2009. W obszarze kultury w Warszawie ważną rolę obok teatrów odgrywają biblioteki i ośrodki kultury, przy czym biblioteki znajdują się w dużo lepszej sytuacji, ponieważ obowiązek ich prowadzenia narzuca na samorząd ustawa. Najczęściej inwestycje w omawianym dziale klasyfikacji budżetowej dotyczyły adaptacji lub remontu starych budynków (teatru, kina, muzeum). Miliony Wykres 27. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 921 i wskaźnikiem, widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności 350 zł 400 300 zł 350 300 250 zł 250 200 zł 200 150 zł 150 100 zł 100 50 zł 50 0 zł 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wydatki inwestycyjne miasta wydatki inwestycyjne podmiotów publicznych wydatki łącznie widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności 77 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Jakość i dostosowanie do potrzeb mieszkańców imprez organizowanych przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice mogą być pośrednio mierzone średnią liczbą uczestników, która wskazuje na ich atrakcyjność. Dlatego zestawiono wydatki inwestycyjne z dwoma wskaźnikami statystycznymi określającymi oddziaływanie zrealizowanych inwestycji, tj. widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 mieszkańców oraz liczba ludności przypadająca na 1 placówkę biblioteczną. Dość symptomatyczne jest, że najsłabszy związek widać pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi, a liczbą widzów w teatrach i instytucjach muzycznych. Ich liczba systematycznie rośnie niezależnie od realizowanych przez miasto inwestycji. Jest to niewątpliwie wynikiem znaczącej roli podmiotów prywatnych w Warszawie zaspokajających zapotrzebowanie mieszkańców na ten rodzaj usług. Ponadto wspomniane już zainteresowanie ofertą turystyczną i kulturalną stolicy jest determinowane czynnikami zewnętrznymi. Odmiennie przedstawia się związek wydatków inwestycyjnych i dostępu do placówek bibliotecznych. W tym przypadku wyniki analizy sugerują wyraźne oddziaływanie inwestycji, co jest w głównej mierze podyktowane faktem, iż placówki biblioteczne są na ogół wyłącznie publiczne. Analiza korelacji pomiędzy tymi dwoma zmiennymi wykazała wysoki, istotny statystycznie współczynnik Pearsona wynoszący r=0,7. Nawet przy wyraźnym spadku wydatków inwestycyjnych w latach 2010-2014 obserwujemy w całym analizowanym okresie bardzo wysoką zależność pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi a dostępnością do usług bibliotecznych. 350 zł 7,0 6,8 300 zł 6,6 250 zł Tysiące Miliony Wykres 28. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 921 i liczbą ludności przypadającą na 1 bibliotekę [tys. os.] (wykres liniowy i wykres korelacyjny) 6,4 200 zł 6,2 150 zł 6,0 5,8 100 zł 5,6 50 zł 5,4 0 zł 5,2 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2014 Wydatki inwestycyjne miasta wydatki inwestycyjne podmiotów publicznych wydatki inwestycyjne łącznie ludność na 1 placówkę biblioteczną Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. 78 2013 Tysiące Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 8,0 7,0 R² = 0,4621 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 0,00 zł 100,00 zł 200,00 zł 300,00 zł 400,00 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Podobnie kształtuje się opinia mieszkańców oceniających analizowaną dziedzinę. Ze wszystkich elementów w ramach tej dziedziny najwyżej oceniane były usługi biblioteczne świadczone na ternie Warszawy. Średnia ocen pozytywnych w całym badanym okresie wynosi 50%, przy czym najwyższą odnotowano w roku 2010 (75%). Ogólna ocena funkcjonowania instytucji kultury w całym badanym okresie charakteryzuje się dużą zmiennością. Do roku 2009 odznaczała się wyraźną tendencją wzrostową, po czym nastąpił jej bardzo silny spadek z wartości z 73% w roku 2009 do 40% w roku 2013. Pomimo tak znaczących fluktuacji przeprowadzona analiza wykazała istotną statystycznie korelację między wydatkami inwestycyjnymi a oceną mieszkańców (r=0,7). Miliony Wykres 29. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 921 i pozytywną opinią mieszkańców w odniesieniu do instytucji kultury [%] (wykres liniowy i wykres korelacyjny) 300 zł 80% 75% 250 zł 70% 65% 200 zł 60% 150 zł 55% 50% 100 zł 45% 40% 50 zł 35% 0 zł 30% 2004 2005 2006 wydatki inwestycyjne 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 pozytywne oceny mieszkańców dostęp do instytucji kultury 79 80% R² = 0,5413 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0,00 zł 100,00 zł 200,00 zł 300,00 zł 400,00 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z Barometru Warszawskiego. KULTURA FIZYCZNA I SPORT (DZ. 926) Ostatnią analizowaną w tej części dziedziną są wydatki inwestycyjne na kulturę fizyczną i sport (wykres 30). Od roku 2006 można było zaobserwować olbrzymi wzrost wydatków inwestycyjnych związanych ze sportem i rekreacją. W roku 2012 nastąpił jednak spadek przeciętnych wydatków inwestycyjnych o blisko 12% względem roku 2011. Tak duży spadek można w znacznej mierze łączyć z Euro 2012, którego współorganizatorem była Polska. Taka tendencja jest bardzo silnie widoczna w miastach będących gospodarzami imprezy. Organizacja Euro 2012 w bardzo znaczący sposób wpływa na kształt analizy w niniejszej dziedzinie. Z jednej strony zrozumiałe jest takie zwiększenie wydatków w okresie poprzedzającym turniej jak i ich spadek po jego zakończeniu, z drugiej strony trudno równocześnie określić wpływ wydatków inwestycyjnych w ramach przygotowań do tego wydarzenia na jakość usług w tym zakresie. Na wykresie 30 zestawiono wydatki inwestycyjne z liczbą osób ćwiczących w sekcjach sportowych. Dane pokazane na wykresie dotyczą klubów sportowych (łącznie z klubami resortów obrony narodowej i spraw wewnętrznych, SALOS i UKS oraz wyznaniowymi), dlatego należy wziąć pod uwagę, że na wzrost tego wskaźnika tylko częściowo miały wpływ wydatki inwestycyjne ponoszone przez m.st. Warszawę. Najprawdopodobniej dlatego analiza wskazała na brak istotnej statystycznie korelacji. 80 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 250 zł 14,0 12,0 200 zł Tysiące Miliony Wykres 30. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 926 i liczbą ćwiczących w sekcjach sportowych [tyś os.] 10,0 150 zł 8,0 100 zł 6,0 4,0 50 zł 2,0 0 zł 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wydatki inwestycyjne miasta i jego jednostek organizacyjnych Ćwiczący w sekcjach sportowych wg sportów - gry zespołowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Natomiast opinia mieszkańców wyrażona w Barometrze Warszawskim (pytania: Czy Pana(i) zdaniem w Warszawie jest za dużo, tyle ile trzeba, czy też za mało ośrodków sportowo – rekreacyjnych?, Czy, Pana(i) zdaniem, o Warszawie można powiedzieć, że jest miastem, w którym stawia się na sport?) w znacznej mierze potwierdziła wyniki analizy statystycznej opartej na wskaźnikach GUS. Z wywiadów z mieszkańcami wynika, że w badanym okresie rozbudowywano nie tylko duże obiekty, lecz także podstawową infrastrukturę sportoworekreacyjną w szkołach. Ponadto, respondenci wspominali o boiskach przyszkolnych wybudowanych w ramach programu Orlik. W przeciwieństwie do pytania o dostęp do infrastruktury edukacyjnej, dostęp do obiektów sportowych oraz ocenę miasta jako stawiającego na rozwój sportu były z roku na rok oceniane coraz wyżej. W roku 2004 pozytywnie dostęp i rozwój miasta w tym zakresie oceniało 24% respondentów. Wartość ta wzrosła, aż do poziomu 44% w roku 2014 i do 52% w roku 2015. Wciąż oczywiście w analizowanym okresie dominują odpowiedzi negatywne, ale obserwowany trend pozwala na prognozowanie ciągłego wzrostu przedmiotowego wskaźnika. Przeprowadzona analiza wykazała brak istotnej statystycznie korelacji pomiędzy tymi dwoma zmiennymi. Było to wynikiem wysokich wahań w zakresie nakładów inwestycyjnych. 81 Miliony Wykres 31. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi [mld zł] poniesionymi w ramach działu klasyfikacji budżetowej 926 i pozytywną opinią mieszkańców w odniesieniu do dostępności obiektów sportowych [%] 250 zł 50% 45% 200 zł 40% 150 zł 35% 100 zł 30% 50 zł 25% 0 zł 20% 2004 2005 2006 wydatki inwestycyjne 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 pozytywne oceny mieszkańców dostępu do obiektów sportowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych i danych pochodzących z Barometru Warszawskiego. WSKAŹNIK SYNTETYCZNY W kolejnym etapie przygotowano syntetyczny wskaźnik jakości życia obrazujący pozytywne i negatywne zmiany najważniejszych (przedstawionych dotychczas) wskaźników statystycznych dla Warszawy. Metodą ekspercką dla każdego wskaźnika z tabeli nr 13 i dla każdego roku zostały przypisane 3 wagi: -1, 0, i 1 (przy czym dla roku 2004 zawsze przypisana była waga 0 określająca rok 2004 jako bazowy do obserwacji kolejnych zmiennych). Przy budowie listy wskaźników wykorzystanych w badaniu wzięto pod uwagę dostępność danych statystycznych, zakres oddziaływania poszczególnych obiektów infrastruktury społecznej i technicznej i jakość odpowiednich danych. Informacje o poszczególnych wartościach uzyskano z GUS, głównie z Bazy Danych Lokalnych i portalu Strateg. W miarę potrzeb baza ta była uzupełniana danymi uzyskanymi z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej, czy Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Na liście nie zostały uwzględnione zmienne, dla których nie było możliwości uzyskania pełnego szeregu czasowego. Przypisywane indeksy zawsze przyjmują wartości -1, 0 lub 1, przy czym -1 oznacza zmianę wartości wskaźnika (pogorszenie sytuacji), 0 oznacza, że w danych latach wskaźnik powrócił do poziomu roku bazowego, natomiast 1, że zaobserwowano pozytywną zmianę. Wartości indeksów są porównywalne w czasie oraz pomiędzy różnymi jednostkami. Po przypisaniu wag wskaźnikom w poszczególnych latach wyliczono średnią wartość dla wszystkich analizowanych mierników, uzyskując w ten sposób wartość wskaźnika syntetycznego na osi czasowej. W Tabeli 12 zamieszczono wskaźniki wraz z przypisanymi im wagami. 82 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Tabela 13. Wskaźniki statystyczne odnoszące się do jakości życia Warszawy wraz z ich oceną ekspercką Wskaźnik 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Liczba absolwentów szkół wyższych [osoby] 50442 49705 48804 54208 54991 58412 63905 65590 69272 64624 63884 58952 Ocena ekspercka 0 -1 -1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Liczba imprez oświatowych w muzeach na 10 tys. mieszkańców 118,0 112,5 125,7 128,8 116,4 135,4 115,7 95,6 132,7 135,9 187,0 156,7 Ocena ekspercka 0 -1 1 1 -1 1 -1 -1 1 1 1 1 Liczba miejsc noclegowych całorocznych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania 21359 20825 20602 20292 24314 22417 23212 23195 25114 25084 26012 26537 Ocena ekspercka 0 -1 -1 -1 1 1 1 1 1 1 1 1 Liczba mieszkań przypadająca na 1000 mieszkańców 436,7 443,7 450,2 457,6 467,7 477,6 500,5 503,3 508,6 513,4 518,6 523,3 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Liczba osób zwiedzających muzea i oddziały muzealne na 10 tys. mieszkańców 13200, 0 13458, 4 13488, 1 15124, 6 15177, 6 15301, 8 22908, 4 23195, 9 34800, 7 46174, 3 47864, 1 49198, 0 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Liczba studentów szkół wyższych [osoby] 27304 6 27778 0 28251 5 28534 6 28540 3 27799 1 27011 6 25889 0 26855 5 25525 7 24751 5 24326 4 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 0 0 -1 -1 -1 -1 -1 Liczba urodzeń żywych 13990 15135 16403 17325 18523 18848 19680 18863 18795 18438 19511 19905 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 52,6 52,5 52,8 53,4 54,4 55,4 57,2 58,8 60,6 62,4 64,4 66,7 Ocena ekspercka 0 1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 Odsetek dzieci w wieku 0-3 lata objętych opieką w żłobkach [%] 6,9 7,5 7,6 7,2 7,1 7,2 7,1 7,9 9,3 11,7 13,7 14,8 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych wychowaniem przedszkolnym [%] 75,0 78,6 86,6 86,9 86,5 91,7 91,5 92,0 90,5 92,8 95,5 99,1 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym [%] 78,5 80,9 87,9 90,6 90,1 94,7 93,8 95,7 93,6 95,9 97,5 100,7 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 83 Wskaźnik 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Odsetek dzieci w wieku 3-6 lat objętych wychowaniem przedszkolnym [%] 83,9 85,5 90,8 92,5 93,5 94,3 90,0 87,3 87,8 89,7 98,0 . Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Odsetek dzieci w wieku 4–6 lat objętych wychowaniem przedszkolnym [%] 88,9 89,1 94,4 97,1 98,7 96,7 91,1 87,2 88,5 89,8 100,7 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 -1 1 1 Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków [%] 49,3 49,0 50,4 52,4 47,3 50,9 51,6 51,4 84,8 99,3 98,1 98,6 Ocena ekspercka 0 1 1 1 -1 1 1 1 1 1 1 1 Odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej [%] 91,4 91,6 91,5 91,7 91,7 91,9 91,7 92,1 92,1 92,6 92,8 . Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej [%] 94,6 95,3 95,2 95,3 95,3 95,4 95,2 95,4 95,5 95,5 95,6 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Odsetek zgonów kobiet z powodu nowotworu szyjki macicy [%] 0,9 1,0 1,0 1,1 1,0 0,9 0,9 0,8 0,8 0,9 0,8 Ocena ekspercka 0 -1 -1 -1 -1 0 0 1 1 0 1 PKB na 1 mieszkańca (w cenach bieżących) [zł] 66460 72765 79277 89385 93669 10320 9 11059 4 11742 9 12328 4 12707 4 . . Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Powierzchnia parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej [ha] 3413,7 2824,4 2813,1 2733,1 2714,6 3007,1 3009,6 3217,3 3214,5 3021,8 3050,2 3037,1 . . . Ocena ekspercka 0 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 Przyrost naturalny na 1000 ludności -2,1 -1,5 -0,6 -0,1 0,4 0,4 1,2 0,7 0,2 -0,2 0,9 0,8 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Stopa bezrobocia rejestrowanego [%] 6,2 5,6 4,6 2,9 1,9 2,8 3,5 3,7 4,3 4,8 4,2 3,4 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Turyści zagraniczni korzystający z noclegów w turystycznych obiektach noclegowych . 74439 9 73279 1 74683 9 76451 0 75254 4 83329 6 89963 6 99023 3 10686 76 10716 67 11565 11 0 -1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Ocena ekspercka 84 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wskaźnik 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Urodzenia żywe na 1000 ludności 8,3 9,0 9,7 10,2 10,9 11,1 11,6 11,1 11,0 10,7 11,3 11,4 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Wartość dodana brutto na 1 pracującego w zł (ceny bieżące) 98937 10761 5 11537 4 12466 2 12941 4 13769 5 15175 7 16084 0 16792 0 17679 0 . . Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw [%] 31,1 35,4 42,3 45,1 44,4 43,7 46,3 48,0 46,4 45,0 40,6 . Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Współczynnik dzietności 1,026 1,073 1,131 1,166 1,240 1,254 1,323 1,256 1,240 1,214 1,280 1,319 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Wystawy w obiektach działalności wystawienniczej międzynarodowe w Polsce 26 14 8 20 17 19 30 21 22 37 18 24 Ocena ekspercka 0 -1 -1 -1 -1 -1 1 -1 -1 1 -1 0 Wystawy w obiektach działalności wystawienniczej polskie w kraju 302 357 357 348 357 472 536 517 484 511 496 404 Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Zgony kobiet z powodu nowotworu szyjki macicy na 100 tys. kobiet 9,0 9,8 10,0 10,3 9,8 9,2 8,7 8,0 8,5 9,7 7,7 . Ocena ekspercka 0 -1 -1 -1 -1 0 1 1 1 -1 0 Zgony kobiet z powodu nowotworu złośliwego sutka na 100 tys. kobiet 34,9 34,5 34,7 30,2 36,6 30,2 34,7 36,1 36,1 41,7 39,0 Ocena ekspercka 0 1 1 1 -1 1 0 -1 -1 -1 -1 Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych 5,9 4,4 5,0 4,6 4,9 5,9 3,8 3,4 4,5 2,8 3,3 4,1 . Ocena ekspercka 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 Zgony osób w wieku do 65 lat z powodu chorób układu krążenia na 100 tys. ludności w tym wieku 68,2 61,9 67,7 77,3 100,2 90,3 100,4 94,1 89,9 91,6 89,2 . Ocena ekspercka 0 1 1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności ogółem [hm³] 309,2 306,4 297,6 313,4 320,8 304,1 312,4 291,3 313,7 273,9 271,5 85 262,0 Wskaźnik 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ocena ekspercka 0 1 1 -1 -1 1 -1 1 -1 1 1 1 Wartość wskaźnika syntetycznego 0,0 0,6 0,6 0,5 0,4 0,6 0,5 0,6 0,5 0,6 0,6 0,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Powyższe wagi pozwoliły opracować wartość syntetycznego wskaźnika w poszczególnych latach i zestawić go z wydatkami inwestycyjnymi ogółem per capita poniesionymi przez wszystkie badane podmioty (wykres 32). Tysiące Wykres 32. Zależność między wydatkami inwestycyjnymi i syntetycznym wskaźnikiem jakości życia 3,5 zł 1,0 0,9 3,0 zł 0,8 2,5 zł 0,7 0,6 2,0 zł 0,5 1,5 zł 0,4 0,3 1,0 zł 0,2 0,5 zł 0,1 0,0 zł 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 łączne wydatki inwestycyjne per capita 2010 2011 2012 2013 2014 2015 syntetyczny wskaźnik jakości życia Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych finansowych oraz danych z GUS. Zestawienie wszystkich wydatków inwestycyjnych per capita z syntetycznym wskaźnikiem jakości życia wskazuje na pewną zależność pomiędzy ponoszonymi wydatkami a wzrostem dostępności i jakości usług publicznych, będących emanacją poziomu, jakości i warunków życia ludności oraz jego standardu. Opracowany syntetyczny wskaźnik jakości życia obrazuje takie elementy oferowanych usług publicznych jak: dostępność komunikacyjna, oferta edukacyjna i kulturalna, jakość środowiska przyrodniczego, konkurencyjne warunki prowadzenia biznesu. Efektywność i sprawność samorządu zakłada podjęcie przez niego działań na rzecz usprawnienia wykonywanych przez niego działań (głównie poprzez poprawę jakości usług publicznych), co stanowi warunek niezbędny do zapewnienia odpowiedniej jakości życia obywateli. Innymi słowy, wzrastająca tendencja pro-inwestycyjna i podejmowane inwestycje dużej skali przekładały się na stopniowy wzrost jakości życia w stolicy przybliżany wartościami wskaźnika syntetycznego. Oba wskaźniki charakteryzują się tendencją wzrostową i spadkami, które w kolejnych obserwowanych latach są niwelowane przez kolejne wzrosty. Dane te mogą oznaczać, że analizowane wydatki inwestycyjne przyczyniły się w bezpośrednim stopniu do wzrostu jakości i dostępności usług publicznych. Każda inwestycja wymaga nakładów również po jej zakończeniu w przeciwnym razie pomimo olbrzymich wydatkowanych środków zapewniających najnowocześniejsze usługi ich jakość będzie systematycznie spadać wskutek szybkiej amortyzacji powstałej infrastruktury. 86 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” NAJPILNIEJSZE SPRAWY DO ROZWIĄZANIA W OPINII MIESZKAŃCÓW Mieszkańcy Warszawy wskazywali w kolejnych latach na szereg kwestii, które w ich opinii powinny zostać zrealizowane w mieście (pytanie: Która z wymienionych inwestycji powinna być, Pana(i) zdaniem, zrealizowana w naszym mieście jak najpilniej?) Przez cały analizowany okres respondenci Barometru Warszawskiego za najpilniejsze do przeprowadzenia inwestycje uznawali poprawę komunikacji miejskiej, przede wszystkim poprzez budowę II linii metra. Na inwestycje w tym zakresie wskazywało 17% respondentów w 2004 roku i aż 56% w roku 2014, natomiast w 2015 roku jako najważniejszą inwestycję widziało to już tylko 26% respondentów, co było niewątpliwie efektem otwarcia II linii metra. Łączne wydatki na transport w Warszawie rosły, ale w okresie budowy centralnego odcinka II linii metra spadły nakłady zarówno na komunikację zbiorową jak i drogi, a co za tym idzie spadła liczba pasażerów przy wzroście liczby kierowców (zgodnie z danymi z Warszawskiego badania ruchu). Kolejnym obszarem, w przypadku którego mieszkańcy wskazywali na konieczność pilnych inwestycji była służba zdrowia. Od roku 2004, gdzie na konieczność inwestycji w tym zakresie wskazywało 6% mieszkańców odsetek ten systematycznie wzrastał, żeby w latach 2014 i 2015 osiągnąć wartość odpowiednio 46% i 53%. Wysokie miejsce wśród pilnych inwestycji zajmowała też kwestia modernizacji i budowy dróg, przez cały analizowany okres wskazywało na nią średnio 25% mieszkańców, choć należy zauważyć, że w 2015 roku odsetek ten spadł do poziomu 6%. Podobnie opinie mieszkańców kształtowały się w kwestii budowy obwodnicy Warszawy. Przez cały analizowany okres wskazywało na to przedsięwzięcie średnio 32% mieszkańców i również w roku 2015 inwestycje w tym zakresie są pilne dla 27% respondentów. Zaprezentowane na wykresie 33 oczekiwania mieszkańców pokrywają się z prowadzoną przez Urząd Miasta polityką inwestycyjną. Szczególnie widoczne jest to w zakresie inwestowania w komunikację publiczną oraz poprawę jakości dróg. Realizowane inwestycje wpłynęły na zmniejszenie liczby odpowiedzi mieszkańców wskazujących na te dziedziny, jako najpilniejsze do realizacji. Równocześnie widoczna jest rozbieżność pomiędzy oczekiwanymi przez mieszkańców inwestycjami, a tymi realizowanymi przez Urząd w zakresie ogólnie rozumianej opieki zdrowotnej. Pomimo wysokich wydatków i poprawy dostępności do usług zdrowotnych, przynajmniej w zakresie za jaki Urząd może odpowiadać, w dalszym ciągu mieszkańcy wskazują na konieczność zintensyfikowania działań miasta w tym zakresie. Szczególnie w roku 2015 na konieczność inwestycji w tej dziedzinie wskazywało ponad 50% respondentów. 87 Wykres 33. Najpilniejsze inwestycje miejskie w poszczególnych latach w opinii mieszkańców Warszawy 56% 53% 49% 50% 48% 46% 46% 44% 43% 40% 38% 38% 37% 31% 31% 26% 26% 23% 18% 16% 16% 13% 14% 13% 20% 18% 17% 15% 12% 6% 6% 4% 19% 17% 15% 15% 12% 8% 7% 6% 27% 26% 21% 12% 11% 9% 9% 7% 6% 25% 23% 22% 20% 17% 38% 34% 33% 18% 39% 12% 10% 8% 8% 6% 4% 5% 3% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 poprawa bezpieczeństwa poprawa komunikacji miejskiej (rozbudowa metra) służba zdrowia 2010 2011 2012 naprawa dróg budowa obwodnicy zmniejszenie korków Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Barometru Warszawskiego. 88 2013 2014 2015 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” ROLA ŚRODKÓW UNIJNYCH POZYSKANYCH PRZEZ WARSZAWĘ W ROZWOJU MIASTA Wysoka dynamika wzrostu inwestycji w Warszawie to w znacznej mierze zasługa rosnącego wykorzystania środków unijnych. W latach 2004-2014 wielkość funduszy z Unii Europejskiej przeznaczonych na wydatki inwestycyjne w stolicy zwiększyła się prawie 6-krotnie (na podstawie danych z opracowania „Wykorzystanie funduszy europejskich w Warszawie w ramach perspektywy finansowej 2007 – 2013). Miasto stołeczne Warszawa jest liderem wśród polskich samorządów w pozyskiwaniu funduszy z Unii Europejskiej. Przoduje ono zarówno pod względem wartości jak i liczby realizowanych projektów. W latach 2004-2015 na terenie Warszawy zostały zrealizowane lub są w trakcie realizacji – przez Urząd i jego podległe jednostki – 547 projekty o łącznej wartości 19,1 mld zł. Na każdego mieszkańca Warszawy przypadło ponad 6 tys. zł ze środków unijnych (łącznie około 10,4 mld zł). Środki te pochodziły przede wszystkim z Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (razem 95,8% kwoty dofinansowania), a także z Europejskiego Funduszu Społecznego i innych źródeł (w tym Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego). Na wykresie 34 przedstawiono procentowy udział dofinansowania unijnego projektów realizowanych przez Urząd m.st. Warszawy w ramach perspektyw finansowych 2004-2006 i 20072013. W latach 2004-2006 realizowane były przez Urząd 91 projekty o łącznej wartości 1,9 mld zł (w tym 0,7 mld zł samego dofinansowania UE). Niemal 98% tej kwoty przeznaczonych zostało na modernizację transportu miejskiego oraz budowę i naprawę dróg. Najwięcej środków wykorzystano w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Transport (SPOT) aż 54% (366 482 964 zł) całości dofinansowania UE. W dalszej kolejności należy wspomnieć o Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (ZPORR), z którego pochodziło 38% (258 865 653 zł) całości funduszy unijnych. Najniższa wartość dofinansowania dotyczyła projektów realizowanych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL) 6% (49 756 235 zł). Perspektywa 2007-2013 to olbrzymi skok nie tylko pod względem wartości projektów, ale przede wszystkim w ich liczbie. W okresie tym uzyskano dofinansowanie na realizację 456 projektów o łącznej wartości ponad 14 mld zł, w tym z UE pochodziło blisko 9 mld zł. Podobnie jak w perspektywie 2004-2006 również i tutaj głównym przedmiotem wsparcia unijnego były projekty dotyczące transportu miejskiego oraz modernizacji i budowy dróg (80%) oraz dodatkowo projekty dedykowane ochronie środowiska (11%). Największa część dofinansowania pochodziła z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), aż 79% (7 712 264 597 zł). Źródłem znaczącej część środków (10% 930 144 165 zł) był Fundusz Spójności (F. Sp.), z którego finansowana była realizacja III fazy projektu „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Warszawie”). Kolejnym programem był Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego (RPO WM), z którego pochodziło 6% wszystkich uzyskanych funduszy (600 598 647 zł). Najmniej środków pozyskano z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) 4% (352 252 769.78 zł). Wykres 34. Rozkład procentowy dofinansowania unijnego projektów realizowanych przez Urząd miasta stołecznego Warszawy w perspektywach finansowych 2004-2006 i 2007-2013 2007-2013 2004-2006 10% 7% 4% 6% 38% 1% 54% ZPORR SPOT 79% SPO RZL POKL POIiŚ POIG RPO WM F. Sp. Źródło: Opracowanie własne. 89 Realizowane dzięki wsparciu UE projekty wpłynęły pozytywnie na przestrzeń miasta zwiększając funkcjonalność połączeń transportowych. Na poprawę stanu środowiska miały również wpływ zrealizowane projekty wodnościekowe, zwiększające standardy oczyszczania ścieków i jakość wody pitnej w całej Warszawie. Z EFRR zmodernizowano i przebudowano wiele budynków użyteczności publicznej jak Teatr Powszechny, warszawskie szpitale, przychodnie oraz szkoły. W realizacji jest również projekt pn. Warszawski Węzeł Wodno-Rowerowy „Pedałuj i płyń”, który umożliwi mieszkańcom korzystanie z Wisły dzięki nadbrzeżnej infrastrukturze. Wkład unijny pozyskany na realizację wyżej wymienionych projektów wpłynął również pozytywnie na wzrost poziomu PKB Warszawy. Przy wykorzystaniu modelu HERMIN gospodarki stolicy oszacowano wpływ implementacji omówionych wyżej środków na wzrost poziomu PKB w latach 2004-2030 (wykres 35). Wykres 35. Wpływ realizacji projektów realizowanych przez m. st. Warszawę w latach 2004-2015 przy wsparciu UE na poziom PKB stolicy w cenach bieżących [%] 6 5 % 4 3 2 1 2030 2029 2028 2027 2026 2025 2024 2023 2022 2021 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 0 Źródło: Opracowanie własne. Implementacja funduszy unijnych przyczyniła się do wzrostu PKB Warszawy o 3,1% średniorocznie w latach 20042014. Innymi słowy, PKB stolicy był średniorocznie o 3,1% wyższy w porównaniu do hipotetycznej sytuacji, gdyby nie pozyskano wsparcia unijnego w perspektywach finansowych 2004-2006 oraz 2007-2013. Jak pokazuje to wykres 35 efekty wygenerowane w wyniku wdrażania do gospodarki środków z UE mają charakter długookresowy. Nawet w 2030 roku PKB Warszawy będzie wyższy o 0,6% dzięki tzw. efektom podażowym interwencji finansowej związanym przede wszystkim z poprawą stanu infrastruktury podstawowej i jej odziaływaniem na atrakcyjność inwestycyjną miasta. 90 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 3. ANALIZA MAKROEKONOMICZNA OBRAZUJĄCA WPŁYW WYSOKOŚCI I RODZAJU WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ NAJWAŻNIEJSZYCH WSKAŹNIKÓW MAKROEKONOMICZNYCH WARSZAWY, DOTYCZĄCA OKRESU 20042030 W celu przeprowadzenia analizy obrazującej wpływ wydatków inwestycyjnych na kształtowanie się najważniejszych wskaźników makroekonomicznych Warszawy w okresie 2004-2030 użyto innowacyjnego modelu Hermin skonstruowanego na potrzeby analizy gospodarki stolicy. Zastosowanie modelu HERMIN gospodarki Warszawy pozwoliło na uchwycenie i skwantyfikowanie efektów interwencji realizowanej w ramach inwestycji publicznych. Przy czym chodzi tu o efekty, które mają charakter makroekonomiczny i wynikają z odziaływania interwencji finansowej na całą gamę zależności gospodarczych, które – z racji swojej złożoności – mogą być jedynie odzwierciedlone poprzez zastosowanie modelu makroekonomicznego. Tym samym wprowadzenie metody modelowania makroekonomicznego pozwoliło w pełni zrealizować cel badania jakim jest określenie wpływu wysokości i rodzaju inwestycji publicznych na rozwój Warszawy. Nawiązując do konstrukcji merytorycznej przedstawionej we Wprowadzeniu do raportu celem niniejszego rozdziału jest pokazanie pośredniego wpływu analizowanych inwestycji na rozwój Warszawy. STRUKTURALNY OPIS WYKORZYSTANEGO MODELU HERMIN WPROWADZENIE Struktura równań i mechanizmów charakteryzujących regionalne modele HERMIN – stosowane powszechnie w badaniach ewaluacyjnych – została wykorzystana w konstrukcji modelu gospodarki Warszawy. Innymi słowy, zastosowany na potrzeby niniejszego opracowania model odzwierciedla te same zależności, interakcje, sprzężenia zwrotne, jak i opiera się na tych samym podstawach teoretycznych, co regionalne modele HERMIN. Brakujące dane potrzebne do stworzenia bazy danych modelu, kalibracji parametrów jego równań oraz wygenerowania scenariusza bazowego rozwoju stolicy zostały rozszacowane przy wykorzystaniu danych dla województwa mazowieckiego (patrz aneks). Wynikało to z faktu braku pełnej faktografii na poziomie NUTS-3 (czyli poziomie dezagregacji statystycznej odpowiadającemu Warszawie). W procesie „przeskalowania” danych z poziomu NUTS-2 (województwo mazowieckie) na poziom NUTS-3 (Warszawa) wykorzystane zostały wszelkie dostępne informacje, które pozwoliły na odwzorowanie szczególnego miejsca Warszawy w gospodarce województwa mazowieckiego. Model HERMIN dla Warszawy łączy elementy teorii neokeynesowskich (zorientowanych na popytową stronę gospodarki) z elementami charakterystycznymi dla szkoły neoklasycznej, uwidaczniającymi się, m.in. w uwzględnieniu konkurencyjności jako determinanty rozwoju gospodarczego. Szczegółowymi przykładami zastosowanych w modelu konstrukcji teoretycznych są: wykorzystanie krzywej Philipsa do analizy krótkookresowych zależności między stopą bezrobocia a inflacją; keynesowska funkcja konsumpcji oparta na relacji między dochodem do dyspozycji gospodarstw domowych i wydatkami konsumpcyjnymi; wykorzystanie zasady, która dzieli dobra na podlegające międzynarodowemu obrotowi handlowemu (tzw. tradables) i na niepodlegające takiemu obrotowi (tzw. non-tradables) (Lindbeck, 1979). 91 Założenia modelu HERMIN gospodarki Warszawy uwzględniają: a) stopień otwarcia gospodarki na handel zewnętrzny (z resztą Polski i innymi krajami), b) relacje i charakter zmian między częścią gospodarki podlegającą i niepodlegającą wolnemu handlowi, c) mechanizmy wyznaczające płace i ceny, d) mechanizmy funkcjonowania rynku pracy i jego elastyczność, e) rolę sektora publicznego oraz interakcje między sektorem publicznym i niepublicznym. Dla spełnienia w/w wymagań model HERMIN jest pięciosektorowy: a) rolnictwo, b) przemysł (główny sektor podlegający obrotowi handlowemu na rynku międzynarodowym), c) budownictwo. d) usługi rynkowe (główny sektor niepodlegający obrotowi handlowemu na rynku międzynarodowym), e) usługi publiczne (nierynkowe), Schemat agregacji sekcji PKD 2007 w 5 obecnych sektorach ekonomicznych został przedstawiony poniżej: Rolnictwo: Przemysł: Budownictwo: Usługi rynkowe: Usługi nierynkowe: 60 Sekcje PKD: A Sekcje PKD: B+C+D+E Sekcje PKD: F Sekcje PKD: G+H+I+J+K+L+M+N+R+S+T Sekcje PKD: O+P+Q60 Oznaczenia: A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; B. Górnictwo i wydobywanie; C. Przetwórstwo przemysłowe; D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych E. Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją; F. Budownictwo; G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle; H. Transport i gospodarka magazynowa; I. Działalność związana z zakwaterowaniem usługami gastronomicznymi; J. Informacja i komunikacja; K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; O. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne; P. Edukacja; Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna; R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; S. Pozostała działalność usługowa; T. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby; U. Organizacje i zespoły eksterytorialne. 92 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Schemat 4. Schemat modelu HERMIN dla Warszawy Źródło: Opracowanie własne. 93 KONSTRUKCJA MODELU HERMIN GOSPODARKI WARSZAWY (GŁÓWNE MODUŁY): Inwestycje zewnętrzne Model HERMIN jest narzędziem służącym w głównej mierze do analizowania wpływu zewnętrznych szoków finansowych 61 (np. inwestycji publicznych) na kształtowanie się podstawowych parametrów makroekonomicznych charakteryzujących gospodarkę stolicy. W niniejszym module egzogeniczne założenia dotyczące wielkości wsparcia finansowego (np. inwestycji publicznych) są agregowane w nowe zmienne. Ze względu na źródło finansowania można je podzielić na: finansowanie publiczne zagraniczne, finansowanie publiczne krajowe i współfinansowanie prywatne. Dla wyników symulacji kluczowe znaczenie ma agregacja płatności ze względu na ich przeznaczenie. Analizowane środki finansowe są grupowane w 4 kategorie ekonomiczne: infrastrukturę podstawową (IP), kapitał ludzki (KL) 62 , bezpośrednią pomoc sektorowi produkcyjnemu (BPSP) oraz badania i rozwój (B+R) wyodrębniane z BPSP. Płatności w ramach BPSP, dodatkowo dzielone są na 2 sektory ekonomiczne (przemysł i usługi rynkowe). Oddziaływanie środków finansowych na kształtowanie się głównych parametrów makroekonomicznych uwzględnione jest poprzez implementację do poniższych równań wspomnianych wyżej zmiennych dotyczących wsparcia finansowego: Dochody sektora finansów publicznych = f(..., finansowanie publiczne unijne), Wydatki sektora finansów publicznych = f(..., finansowanie publiczne krajowe), Inwestycje publiczne = f(...,środki przeznaczone na rozwój infrastruktury podstawowej), Zasoby infrastruktury technicznej = f(..., środki przeznaczone na rozwój infrastruktury podstawowej), Zasoby wykwalifikowanych pracowników = f(..., środki przeznaczone na rozwój kapitału ludzkiego), Transfery sektora publicznego do prywatnego = f(..., środki przeznaczone na rozwój kapitału ludzkiego), Nakłady brutto na środki trwałe w rolnictwie = f(..., środki przeznaczone na BPSP w rolnictwie), Nakłady brutto na środki trwałe w przemyśle = f(..., środki przeznaczone na BPSP w przemyśle), Nakłady brutto na środki trwałe w usługach rynkowych = f(..., środki przeznaczone na BPSP w usługach rynkowych), Nakłady przeznaczone na B+R = f(..., środki przeznaczone na B+R). Procesy w gospodarkach zewnętrznych względem Warszawy W modelu HERMIN dla Warszawy zostały uwzględnione procesy zachodzące w gospodarkach zewnętrznych. Opisane są one przy pomocy trzech zmiennych: popytu zewnętrznego, wskaźnika cen produkcji przemysłowej u głównych partnerów handlowych stolicy ważonego ich udziałami w eksporcie Warszawy oraz wskaźnika cen ważonego udziałami w imporcie. Dane o inflacji PPI63 u głównych partnerów handlowych wpływają na kształtowanie się deflatorów 64 wartości dodanej brutto w przemyśle i usługach rynkowych w Warszawie. Natomiast wielkość popytu zewnętrznego 61 Zewnętrzny szok finansowy rozumiany jest jako wdrożenie do systemu gospodarczego kraju, regionu, miasta dodatkowych środków finansowych np. poprzez przeprowadzenie inwestycji publicznych. 62 Nazwy kapitał ludzki (KL ) i rozwój zasobów ludzkich (RZL) są stosowane zamiennie. 63 Indeks cen produkcji przemysłowej. 64 Deflator – miara przeciętnego wzrostu cen wszystkich dóbr i usług, który wyraża jedynie wzrost cen towarów i usług nabywanych przez ludność. 94 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” wpływa na podaż w przemyśle, ze względu na fakt, że produkty w nim wytworzone są sprzedawane nie tylko na rynku wewnętrznym miasta. Popyt wewnętrzny Warszawy Strona podażowa w modelu HERMIN dla Warszawy jest ściśle powiązana ze stroną popytową. Sposób ujęcia tej drugiej zależy od sektora ekonomicznego. W przypadku przemysłu wielkość popytu jest określana przez konsumpcję prywatną, pozapłacowe elementy konsumpcji publicznej oraz inwestycje ogółem. W identyczny sposób została zdefiniowana wielkość popytu wewnętrznego w usługach rynkowych. Wagi wpływu poszczególnych składowych dla każdego z wyżej wymienionych dwóch sektorów są ustalane niezależnie. . Powoduje to, że kształtowanie wielkości popytu w przemyśle może przebiegać inaczej niż w usługach rynkowych. Zmiany popytu wewnętrznego w budownictwie są zależne od wielkości nakładów brutto na środki trwałe, które są przeznaczone na budowle i budynki. Ze względu na fakt, że kształtowanie się popytu w usługach nierynkowych w małym stopniu wpływa na wielkość produkcji w tym sektorze, nie został on w tym przypadku wyodrębniony. Specyfika rolnictwa powoduje, że sektor ten jest traktowany w modelu w sposób egzogeniczny. Strona podażowa Produkcja w przemyśle jest zależna od wielkości popytu zewnętrznego i wewnętrznego, jednostkowych kosztów pracy oraz stosunku cen światowych do cen wewnętrznych. Zostały więc uwzględnione, poza elementami keynesowskimi, elementy neoklasyczne, np. konkurencyjność kosztowa. W podobny sposób modelowana jest wartość dodana brutto w usługach rynkowych. Różnica polega na tym, że na kształtowanie się jej wielkości nie wpływa stosunek cen światowych do wewnętrznych. Związane jest to z faktem, że dobra wytworzone w przemyśle w większym stopniu podlegają obrotowi na rynkach zewnętrznych niż ma to miejsce w przypadku produktów sektora usług rynkowych. Ponadto został uwzględniony wpływ popytu zewnętrznego (jego waga w równaniu na produkcję w usługach rynkowych jest niższa niż w przypadku sektora przemysłowego). Stopnie oddziaływania poszczególnych czynników zarówno typu neoklasycznego, jak i keynesowskiego na wartość dodaną brutto w tych dwóch sektorach są określane na etapie kalibracji modelu. Na produkcję w budownictwie ma wpływ kształtowanie się wielkości inwestycji przeznaczonych na budowle i budynki. Zastosowano więc podejście keynesowskie w odniesieniu do tego sektora. Wartość dodana brutto w rolnictwie zależy od liczby osób pracujących w tym sektorze i ich wydajności. Natomiast na produkcję w usługach nierynkowych wpływają wynagrodzenia w tym sektorze oraz pozostałe elementy pozapłacowe, które są zmiennymi egzogenicznymi. Popyt na czynniki produkcji W modelu HERMIN dla Warszawy zastosowano formę CES65 funkcji produkcji dla przemysłu, budownictwa oraz usług rynkowych: O = A exp(λ) [ δ L-ρ + (1- δ) K-ρ]-1/ρ , gdzie: O – wartość dodana brutto, L – liczba osób pracujących, K – zasoby kapitałowe, A – parametr skalujący, ρ – stała elastyczności substytucji, δ – parametr intensywności czynników produkcji, λ – wskaźnik postępu technicznego w neutralnym ujęciu Hicksa. 65 Funkcja CES – typ funkcji produkcji charakteryzujący się stałą krańcową stopą substytucji. Funkcja ta obrazuje sposób, w jaki czynniki produkcji (praca i kapitał) transformowane są w dobra finalne. 95 Zaimplementowanie do funkcji produkcji wartości dodanej brutto, wyliczonej tak, jak to opisano we wcześniejszym module, pozwala, po dokonaniu dodatkowych egzogenicznych założeń dotyczących cen czynników produkcji, na wykorzystanie tej funkcji do określenia wielkości inwestycji oraz poziomu zatrudnienia (popyt na czynniki produkcji).66 Na etapie prognozowania liczby osób pracujących w rolnictwie wykorzystywane są jedynie dane dotyczące kształtowania się tej zmiennej w historii. Zasoby kapitału w rolnictwie zależą od wielkości produkcji w tym sektorze. Natomiast wielkości zatrudnienia i inwestycji w usługach nierynkowych są zmiennymi egzogenicznymi. Produkt krajowy brutto Produkt krajowy brutto (PKB) Warszawy jest liczony po stronie produkcji, zarówno w cenach bieżących, jak i stałych roku 201067. Poza wartością dodaną brutto, wpływ na jego wielkość ma również kształtowanie się dochodów z tytułu podatków od produktów oraz dotacji do produktów. Przyjęto założenie, że poziom podatków od produktu jest wprost proporcjonalny do wartości konsumpcji prywatnej. Natomiast dotacje do produktów zależą jedynie od wartości dodanej brutto wytworzonej w mieście. Inflacja W modelu HERMIN dla Warszawy uwzględniany jest wpływ zmian cen na kształtowanie się wybranych parametrów makroekonomicznych. Wielkość inflacji CPI 68 bezpośrednio wpływa na poziom wynagrodzeń. Jest ona zmienną egzogeniczną. Inną miarą inflacji jest wskaźnik cen produkcji przemysłowej (PPI), który jest określany endogenicznie dla każdego z sektorów ekonomicznych. Kolejnym wskaźnikiem cen, który odgrywa istotną rolę w modelu HERMIN, jest deflator inwestycji. Związane jest to z faktem, że szoki zewnętrzne, którym poddawany jest model, są wyrażone w cenach bieżących a do analizowania procesów gospodarczych wykorzystuje się dane finansowe w ujęciu realnym. Zachowanie się tej zmiennej wpływa również na poziom czynników produkcji (zasoby kapitałowe, zatrudnienie). Jest ona zależna od deflatora wartości dodanej brutto ogółem oraz wskaźnika cen produkcji przemysłowej u głównych partnerów handlowych. Wagi wpływu zmiennych, które oddziałują na kształtowanie się wielkości deflatorów, są ustalane na etapie kalibracji modelu. Wyżej opisane podejście, zastosowane do modelowania inflacji, pozwala na badanie zachowania się szeregu zmiennych wyrażonych w cenach bieżących, w tym, m.in. produktu krajowego brutto. Zmiany zasobów kapitału Wielkość zasobów kapitałowych w przemyśle, budownictwie i usługach rynkowych zależy od kształtowania się inwestycji i stopy amortyzacji (tabela 14) w tych sektorach, natomiast w przypadku rolnictwa od wielkości produkcji. W modelu zostały wyodrębnione zasoby kapitałowe, na których zmiany wpływ ma finansowanie zewnętrzne. 66 Po przekształceniu powyższej funkcji otrzymuje się nieliniowe równania dla wspólnego popytu na czynniki produkcji w następującej schematycznej formie: I = f1(O, r/w), L = f2(O, r/w), gdzie w i r są to odpowiednio koszty pracy i kapitału. 67 Rok 2010 jako rok bazowy wykorzystywany jest często do przeliczenia wartości PKB w cenach bieżących na ceny stałe. Oczywiście za podstawę analogicznych przeliczeń można przyjąć inny rok. Ze względu na sposób prezentacji danych ujmowanych w statystykach publicznych, w których ciągle duża część mierników w cenach stałych odnoszona jest do roku 2010 wykorzystanie jako podstawy właśnie tego roku wydaje się być zasadne. 68 Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych. 96 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Tabela 14. Stopa amortyzacji w poszczególnych sektorach SEKTOR Rolnictwo Przemysł Budownictwo Usługi rynkowe Usługi nierynkowe AMORTYZACJA 3% 8% 5% 5% 2% Źródło: The COHESION system of HERMIN country and regional models: Description and operating manual (2007). Koszty związane z zatrudnieniem Na etapie prognozowania przyszłych wartości przeciętnych kosztów związanych z zatrudnieniem w poszczególnych sektorach ekonomicznych zastosowano podejście zgodne z tzw. modelem skandynawskim. Polega ono na założeniu, że dynamika zmian przeciętnych kosztów związanych z zatrudnieniem w gospodarce jest zależna wyłącznie od procesów zachodzących w przemyśle. Zgodnie z teorią negocjacji płacowych zakłada się, że poziom przeciętnych kosztów związanych z zatrudnieniem w tym sektorze jest zależny od następujących zmiennych: wydajności w przemyśle – jej wzrost powoduje zwiększenie się produkcji (przy założeniu braku zmiany zatrudnienia), a tym samym dochodów firmy, które mogą zostać w pewnym stopniu przeznaczone na wypłaty dla pracowników, stopy bezrobocia – jej wielkość określa siłę pracowników i pracodawców w negocjacjach płacowych. Stopa bezrobocia jest odwrotnie proporcjonalna do siły negocjacyjnej związków zawodowych i wprost proporcjonalna w przypadku pracodawców, inflacji – wzrost cen wpływa na koszt pozyskania czynników produkcji, a w szczególności pracy, klina podatkowego – różnicą między wydatkami pracodawcy na pensje pracowników a faktycznie otrzymanymi przez nich wynagrodzeniami. Konsumpcja Konsumpcja funkcjonuje w podziale na prywatną i publiczną. Pierwsza jest wprost proporcjonalna do dochodu do dyspozycji sektora gospodarstw domowych. Natomiast druga zależy głównie od kształtowania się wynagrodzeń w usługach publicznych. Demografia W modelu HERMIN dla Warszawy występują dwie egzogeniczne zmienne demograficzne: liczba mieszkańców ogółem oraz w wieku produkcyjnym. Zyski i dochody sektora prywatnego i publicznego Zyski sektora prywatnego definiowane są jako różnica między wartością dodaną brutto w tym sektorze, a wielkością wynagrodzeń. Na dochody sektora prywatnego wpływa wielkość PKB w tym sektorze oraz transfery z sektora publicznego do prywatnego. Dochody sektora gospodarstw domowych uzyskuje się po odjęciu od dochodów sektora prywatnego zysku zatrzymanego, kształtującego się na poziomie historycznych różnic między obiema zmiennymi. Po skorygowaniu otrzymanego wyniku o sumę wielkości podatków PIT i składek płaconych przez pracowników, otrzymuje się dochody sektora gospodarstw domowych do dyspozycji brutto, które pełnią w modelu ważną rolę, poprzez ścisłe powiązanie z konsumpcją prywatną. W przypadku sektora publicznego dochody są uzależnione od podatków pośrednich, bezpośrednich i lokalnych. Z kolei wydatki publiczne dezagregowane są na: inwestycje, wydatki bieżące oraz transfery. Różnica pomiędzy dochodami i wydatkami publicznymi determinuje wynik finansowy. 97 ZAŁOŻENIA MAKROEKONOMICZNE Przed przystąpieniem do interpretacji wyników wpływu inwestycji publicznych należy pamiętać, że jednymi z głównych czynników, które determinują wielkości uzyskanych rezultatów są założenia prognostyczne przyjęte w trakcie budowy scenariusza przyszłego rozwoju społeczno-gospodarczego miasta (tzw. scenariusza bazowego) oraz dane dotyczące wielkości środków inwestycyjnych. Ponadto kluczową rolę odgrywają parametry określające wpływ inwestycji na podażowe efekty wzrostu. Dane dotyczące wielkości nakładów inwestycyjnych zostały szczegółowo opisane i przeanalizowane w następnej części niniejszego raportu. Jeśli chodzi o założenia prognostyczne na lata 2015-2030 przyjęte w trakcie konstrukcji scenariusza bazowego dla Warszawy, najważniejsze z nich zostały przedstawione w tabeli 15. Tabela 15. Główne założenia scenariusza bazowego dla Warszawy na lata 2015-2030 Otoczenie zewnętrzne Kurs EUR/PLN Dynamika produkcji przemysłowej Polska Dynamika cen produkcji przemysłowej Polska Warszawa Dynamika liczby pracujących w usługach nierynkowych Dynamika NBnŚT w usługach nierynkowych Dynamika nakładów na B+R Dynamika deflatora konsumpcji prywatnej Dynamika liczby mieszkańców w wieku 15-64 lat Dynamika liczby mieszkańców ogółem Źródło: Opracowanie własne. 98 2015 – 4,18 2016 – 4,36 2017 – 4,29 2018 – 4,22 2019 – 4,15 2020 – 4,09 2021-2030 – 4,05 2015 – 4,8% 2016 – 4,5% 2017 – 4,2% 2018 – 4,4% 2019 – 4,5% 2020 – 4,4% 2021 – 3,9% 2022 – 3,6% 2023 – 2,8% 2024 – 2,5% 2025 – 2,2% 2026-2030 – 2,0% 2015 – -2,2% 2016 – -0,2% 2017 – 1,6% 2018-2019 – 2,0% 2020-2030 – 2,2% 2015-2030 –1,15% rocznie 2015-2030 – 1,1% rocznie 2015-2030 – 8,39% rocznie 2015 – -0,9% 2016 – -0,5% 2017 – 1,3% 2018 – 1,8% 2019 – 2,2% 2020-2030 – 2,5% 2015-2030 – 0,2 % średniorocznie 2015-2030 – 0,09 % średniorocznie Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Większość powyższych założeń została oparta na średnich tendencjach wskaźników obserwowanych w latach historycznych. Wyjątkami są min.: kurs wymiany polskiego złotego w stosunku do euro, deflator konsumpcji prywatnej, które zostały zaczerpnięte z Wytycznych MF dotyczących stosowania jednolitych wskaźników makroekonomicznych będących podstawą oszacowania skutków finansowych projektowanych ustaw. 69 Z kolei prognozy liczby mieszkańców ogółem i w wieku 15-64 lat zostały przyjęte na podstawie prognoz Głównego Urzędu Statystycznego i wskazują niewielki wzrost liczby ludności Warszawy w obu grupach w perspektywie do roku 2030. Natomiast założenia dotyczące importu oraz eksportu Warszawy oparte są o dane z Izby Celnej. OPIS TRANSFERÓW WYKORZYSTANYCH PODCZAS SYMULACJI Wielkość i struktura funduszy oraz profil czasowy ich wydatkowania w znaczący sposób wpływa na skalę efektów płynących z realizacji projektów i inwestycji. Zatem w celu przeprowadzenia symulacji wpływu badanych inwestycji na sytuację społeczno-gospodarczą Warszawy niezbędne jest określenie i dokładne przeanalizowanie wielkości oraz struktury środków inwestycyjnych. W niniejszej części raportu przeanalizowane zostaną dane dotyczące wydatków inwestycyjnych poniesionych przez podmioty publiczne na terenie Warszawy w latach 2004-2014. Z pozyskanych danych wynika, że łączna wartość publicznych środków finansowych przeznaczonych na cele inwestycyjne w Warszawie w latach 2004-2014 wyniosła 40,5 mld zł.70 Profil czasowy wydatkowania środków finansowych zaprezentowano na poniższym wykresie. Wykres 36. Profil wydatkowania środków inwestycyjnych w poszczególnych latach okresu objętego badaniem [%] 16% 14,0% 14% 11,6% 12% 10,1% 10% 7,3% 8% 6% 4% 13,7% 12,2% 12,0% 3,3% 3,8% 3,8% 2005 2006 8,3% 2% 0% 2004 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne. W roku 2007 wielkość inwestycji była ponad dwukrotnie wyższa niż w roku wyjściowym i wyniosła 7,3 % całości wydanych środków. Najintensywniejszy okres realizacji inwestycji miejskich przypadł na lata 2009-2014 przy czym ekstremum wydatków inwestycyjnych przypadło na rok 2010 (14%). Taki rozkład wydatków 69 Wytyczne dotyczące stosowania jednolitych wskaźników makroekonomicznych będących podstawą oszacowania skutków finansowych projektowanych ustaw Aktualizacja – październik 2016 r. 70 Inwestycje finansowane z budżetu miasta i jego zakładów budżetowych, spółek miejskich oraz innych podmiot publicznych (w tym przypadku brane były pod uwagę tylko wydatki z dofinansowaniem UE). 99 inwestycyjnych poniesionych w Warszawie ze szczególnym uwzględnieniem wzrostu wydatków inwestycyjnych w latach 2007-2009 wskazuje, że światowy kryzys gospodarczy 2007-2009 nie wpłynął w sposób drastycznie negatywny na wielkość inwestycji publicznych dotyczących stolicy Polski. Zauważalny wzrost nakładów inwestycyjnych w 2014 r. związany był m.in. z realizacją budowy drugiej linii metra. Dodatkowym aspektem sprzyjającym ponadprzeciętnym nakładom mogły być także odbywające się wtedy wybory samorządowe. Znaczącym ułatwieniem w określeniu realnej wagi środków w gospodarce badanej jednostki jest odniesienie wielkości wydatków do liczby ludności poziomu oraz PKB. W związku z powyższym na poniższych wykresach przedstawiono poziom wykorzystanych środków inwestycyjnych na 1 mieszkańca oraz w odniesieniu do poziomu PKB Warszawy. Wykres 37. Środki inwestycyjne wydatkowane na terenie Warszawy w relacji do poziomu PKB (wykres a) i liczby ludności (wykres b) w latach 2004-2014 [%] a) 3,5% 3,0% 2,7% 3,0% 2,5% 1,9% 2,5% 2,1% 2,4% 2,3% 1,9% 2,0% 1,5% 1,2% 1,3% 1,2% 2004 2005 2006 1,0% 0,5% 0,0% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 b) 3 328 zł 3 500 zł 2 743 zł 3 000 zł 3 197 zł 2 885 zł2 833 zł 2 365 zł 2 500 zł 1 961 zł 1 735 zł 2 000 zł 1 500 zł 1 000 zł 786 zł 919 zł 913 zł 500 zł - zł 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne. W pierwszym roku badanego okresu wydatki inwestycyjne per capita wyniosły 786 zł, wartość ta stanowiła jednocześnie minimalną kwotę wydaną na jedną osobę w latach 2004-2014. W tym samym roku wartość 100 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” nakładów inwestycyjnych odniesiona do PKB Warszawy wyniosła 1,2%. W latach najintensywniejszego wydatkowania środków inwestycyjnych (2009-2014) wielkość funduszy per capita kształtowała się w granicach (2365 zł – 3328 zł), przy czym maksimum zostało osiągnięte w 2010 roku. W tym samym okresie udział omawianych nakładów inwestycyjnych w stosunku do PKB mieścił się w przedziale od 1,9 % do 3,0 %. Wykres 38 prezentuje udziały poszczególnych kategorii ekonomicznych w całości alokacji przeznaczonej na inwestycje w obrębie Warszawy w latach 2004-2014. Wyróżnia się takie kategorie jak: infrastruktura podstawowa (IP), rozwój zasobów ludzkich (RZL), bezpośrednia pomoc sektorowi przedsiębiorstw (BPSP), w tym: B+R – nakłady na badania i rozwoju (B+R). Wykres 38. Struktura wydatkowania środków inwestycyjnych w Warszawie w latach 2004-2014 [%]71 7% 93% IP RZL Źródło: Opracowanie własne. Badane środki finansowe przeznaczone na inwestycje na terenie Warszawy w latach 2004-2014 objęły dwie z trzech głównych kategorii ekonomicznych72 tj. infrastrukturę podstawową oraz rozwój zasobów ludzkich. Przy czym większość środków przeznaczona została na inwestycje związane z IP 93% czyli m.in. remonty i budowę dróg, wspieranie rozwoju systemów informatycznych i e-usług, inwestycje w energię odnawialną, budowę oczyszczalni ścieków, inwestycje w zintegrowany i inteligentny transport miejski, wspieranie rozwoju infrastruktury sportowej, inwestycje w rozwój infrastruktury dla niepełnosprawnych. Pozostałe środki przypadły na RZL (7%). Środki przeznaczone na rozwój zasobów ludzkich finansują bądź wspierają rozwój infrastruktury edukacyjnej na poziomie szkolnictwa wyższego, szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, rozwój e-usług, wszelkie badania i ekspertyzy. 71 Uwzględniono inwestycje finansowane z budżetu miasta i jego zakładów budżetowych, spółek miejskich oraz innych podmiot publicznych (współfinansowane z UE) w ramach rozdziałów: 400 (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę); 900 (gospodarka komunalna i ochrona środowiska); 600 (transport i łączność); 630 (turystyka); 700 (gospodarka mieszkaniowa); 750 (administracja publiczna); 801 (oświata i wychowanie); 851 (ochrona zdrowia); 852 (pomoc społeczna); 853 (pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej); 921 (kultura i ochrona dziedzictwa narodowego); 926 (kultura fizyczna). 72 Algorytm powiązania kategorii ekonomicznych z działami klasyfikacji budżetowej został ustalony na drodze dyskusji z Zamawiającym oraz umieszczony w aneksie do niniejszego raportu. 101 SPOSÓB GENEROWANIA WYNIKÓW WPŁYWU Schemat 5. Metoda obliczania wyników wpływu SC1 WPŁYW SC2 Źródło: Opracowanie własne. Przeprowadzane są symulacje w dwóch scenariuszach rozwojowych: SC1 – zakładającego interwencję finansową w postaci wydatków inwestycyjnych (scenariusz z wydatkami inwestycyjnymi); SC2 – zakładającego brak takiej interwencji (scenariusz bez wydatków inwestycyjnych); Analizowany wpływ stanowi różnicę pomiędzy wynikami symulacji w obu scenariuszach: (SC1) - (SC2). Uzyskany wynik (w ujęciu bezwzględnym lub procentowym) należy intepretować jako zmianę wartości danego wskaźnika makroekonomicznego wynikającą wyłącznie z realizacji w Warszawie analizowanych w niniejszym reporcie inwestycji. Przykładowo wynik wpływu na poziom PKB o wartości 15 350 mln zł i 6,3% w roku 2016 oznacza, że PKB Warszawy w tym roku był o 15 350 mln zł (6,3%) wyższy w porównaniu do hipotetycznego scenariusza, w którym analizowane inwestycje nie byłyby realizowane w stolicy. 102 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” OPIS WYNIKÓW WPŁYWU Produkt krajowy brutto (PKB) jest podstawowym agregatem makroekonomicznym, który odzwierciedla rozmiary oraz globalną rangę gospodarki. Z tego względu omówienie skutków odziaływania wydatków inwestycyjnych należy rozpocząć od wspomnianego wskaźnika. Wykres 39. Wpływ nakładów inwestycyjnych ( wariant A) na poziom PKB Warszawy w cenach bieżących w latach 20042014 przedstawiony w mln zł (kolor szary) oraz procentowo (kolor pomarańczowy)73 30 000 14,0 25 000 12,0 10,0 8,0 15 000 % mln zł 20 000 6,0 10 000 4,0 2,0 0 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 5 000 Wpływ na poziom PKB mln zł Wpływ na poziom PKB % Źródło: Opracowanie własne. 25 000 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 mln zł 20 000 15 000 10 000 5 000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 % Wykres 40. Wpływ nakładów inwestycyjnych ( wariant B) na poziom PKB Warszawy w cenach bieżących w latach 20042014 przedstawiony w mln zł (kolor szary) oraz procentowo (kolor pomarańczowy) Wpływ na poziom PKB mln zł Wpływ na poziom PKB % Źródło: Opracowanie własne. 73 Czerwoną linią na wykresie zaznaczono ostatni rok funkcjonowania wydatków inwestycyjnych. 103 W całym badanym okresie odnotowano pozytywny wpływ poczynionych inwestycji na poziom PKB Warszawy (wykres 39). Należy zauważyć, że w pierwszych trzech latach objętych badaniem ich wpływ na wysokość PKB miasta jest stosunkowo niski i nie przekracza 2% (2,5 mld zł). Zdecydowanie największe wartości wpływu odnotowano natomiast na koniec okresu (2004-2014). W 2014 roku wartość wpływu na omawiany wskaźnik wyniosła ponad 25 mld zł (12,4%). Oznacza to, że w 2014 r. PKB Warszawy był wyższy o 25 mld zł (12,4%) w stosunku do hipotetycznej sytuacji, w której analizowane w niniejszym raporcie inwestycje nie byłyby zrealizowane. Wpływ inwestycji obejmujących grupy podmiotów 1-3 ,wariant B, przedstawiony został na wykresie 40 i jest on nieznacznie niższy od powyżej omówionego. Wysoki poziom wpływu poczynionych w obu wariantach inwestycji na poziom PKB w latach 2004-2014 wynika w głównej mierze z odziaływania krótkoterminowych czynników popytowych, związanych z keynesowskim mechanizmem mnożnikowym. Efekty popytowe stymulowane są poprzez napływające do gospodarki środki finansowe, które wpływają na wzrost popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego, co z kolei wywołuje wzrost produkcji oraz dochodów do dyspozycji i tym samym kolejny wzrost popytu przyczyniając się w rezultacie do dalszego powiększania się PKB. Natomiast utrzymujące się w latach (2015-2030) rezultaty poczynionych wcześniej inwestycji wynikają głównie z efektów o charakterze podażowym. Efekty podażowe ujawniają się dopiero w dłuższej perspektywie czasowej i są rezultatem m.in. modernizacji infrastruktury technicznej (w tym infrastruktury drogowej i telekomunikacyjnej), wzrostu innowacyjności oraz poprawy jakości kapitału ludzkiego. Dzięki nim nawet szesnaście lat po dokonaniu inwestycji zauważalne będą ich rezultaty gospodarcze. Przy omówieniu oceny wpływu przeprowadzonych inwestycji na PKB warto rozszerzyć rozważania o analizę wpływu w kontekście głównych kategorii ekonomicznych tj. infrastruktury podstawowej, z której wydzielono dodatkowo fundusze przeznaczone na inwestycje drogowe oraz rozwoju zasobów ludzkich. Analiza wykresów 41 a i b wskazuje że najsilniejsze oddziaływanie poczynionych w latach 2004-2014 inwestycji na poziom PKB nastąpiło w skutek wydatków w ramach infrastruktury podstawowej (IP). W 2014 roku poziom PKB dzięki poczynionym w tej kategorii inwestycjom był wyższy od scenariusza ich nieuwzgledniającego o 12 % (24,2 mld zł), tym 1,7% (3,7 mld zł) wpływu jest wynikiem inwestycji drogowych. Natomiast pod koniec badanego okresu (2030) wpływy na PKB uzyskane dzięki inwestycjom w IP wyniosły 1,3% (8,8 mld zł) w tym wpływ pochodzący z inwestycji w drogi wyniósł 0,2% (1,5 mld zł). Dominujące oddziaływanie IP wynika bezpośrednio ze skali środków przeznaczonych na tę kategorię ekonomiczną (93% wszystkich środków). Ostatnią pod względem wielkości generowanego wpływu kategorią ekonomiczną jest rozwój zasobów ludzkich (RZL) – 0,37% (0,84 mld zł) w 2014 roku i 0,02% (0,16 mld zł) w 2030 roku). W ramach inwestycji poczynionych w latach 2004-2014 na omawianą kategorię przeznaczono 7% środków. Wśród analizowanych wydatków zabrakło inwestycji na bezpośrednią pomoc sektorowi przedsiębiorstw (BPSP). Ponadto wpływ inwestycji na poszczególne kategorie ekonomiczne w wariancie uwzgledniającym tylko te środki inwestycyjne na których wydatkowanie władze miejskie mają rzeczywisty wpływ (wykres 42), jest nieco niższy od przedstawionego na wykresie 41. Wyjątek stanowią inwestycje w drogi których wartość nie uległa zmniejszeniu. 104 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wykres 41. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant A) na poziom PKB Warszawy w latach 2004-2030 w dekompozycji na trzy główne kategorie ekonomiczne (wykres a) wpływ w mln zł, (wykres b) wpływ w %) a) 30000 25000 mln zł 20000 15000 10000 5000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 IP RZL DROGI (JAKO CZĘŚC IP) b) 14 12 % 10 8 6 4 2 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 IP RZL DROGI (JAKO CZĘŚĆ IP) Źródło: Opracowanie własne. 105 Wykres 42. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant B) na poziom PKB Warszawy w latach 2004-2030 w dekompozycji na trzy główne kategorie ekonomiczne (wykres a) wpływ w mln zł, (wykres b) wpływ w %) a. 25000 mln zł 20000 15000 10000 5000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 IP RZL DROGI (JAKO CZĘŚC IP) b. 12 10 % 8 6 4 2 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 IP Źródło: Opracowanie własne. 106 RZL DROGI (JAKO CZĘŚĆ IP) Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wykres 43. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant A) na poziom PKB per capita (PL=100) Warszawy w latach 2004-2014 [pkt. proc.] 35 pkt. proc 30 25 20 15 10 5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na PKB per capita (PL=100) pkt. proc. Źródło: Opracowanie własne. Wykres 44. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant B) na poziom PKB per capita (PL=100) Warszawy w latach 2004-2014 [pkt. proc.] 30 pkt. proc 25 20 15 10 5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na PKB per capita (PL=100) pkt. proc. Źródło: Opracowanie własne. Inwestycje poczynione w latach 2004-2014 przyczyniły się nie tylko do wzrostu poziomu PKB Warszawy w ujęciu bezwzględnym. Realizacja omawianych wydatków wpłynęła również na dalsze zwiększanie się dystansu gospodarczego miedzy stolicą a resztą Polski (wykres 43 i 44). W okresie 2004-2014 poczynione inwestycje przyczyniły się do dodatkowego wzrostu PKB per capita (PL=100) Warszawy średniorocznie o 16,9 pkt. proc. Przy czym wysokość wpływu osiągniętego tylko dzięki wydatkom poczynionym w ramach działów 1-3 była niższa o 3 pkt. proc. W roku 2014 wartość PKB per capita Warszawy w relacji do średniej krajowej kształtowała się na poziomie 293,4%. W hipotetycznej sytuacji braku analizowanych inwestycji analogiczna wielkość PKB Warszawy wyniosłaby 261,1%. Tym samym wartość wpływu osiągnęła w tym roku poziom 32,3 pkt. proc. Na koniec badanego okresu w 2030 roku wpływ na badany wskaźnik wyniósł 5,8 pkt. proc. 107 Wykres 45. Wpływ nakładów inwestycyjnych ( wariant A) na poziom PKB per capita (UE=100) Warszawy w latach 20042014 [pkt. proc.] 25 20 pkt. proc 15 10 5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na PKB per capita (UE=100) pkt. proc. Źródło: Opracowanie własne. 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 pkt. proc Wykres 46. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant B) na poziom PKB per capita (UE=100) Warszawy w latach 20042014 [pkt. proc.] Wpływ na PKB per capita (UE=100) pkt. proc. Źródło: Opracowanie własne. W obu analizowanych wariantach, bardzo podobnie wygląda wpływ omawianych środków inwestycyjnych na PKB per capita (UE=100). Dynamizacja wzrostu PKB wywołana poczynionymi inwestycjami powoduje, że poziom PKB per capita w stosunku do UE w 2014 roku jest wyższy o 21,8 pkt. proc (16,7 pkt proc. w wariancie B) względem scenariusza niezakładającego funkcjonowania badanych wydatków. Nawet na koniec okresu objętego analizą (2030) wartość wpływu z całych analizowanych inwestycji będzie wynosić 4,2 pkt. proc. O tyle zwiększy się – wyłącznie dzięki zrealizowanym w latach 2004-2014 wydatkom inwestycyjnym – dystans rozwojowy między Warszawą a średnią dla UE. 108 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wykres 47. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant A) na nakłady brutto na środki trwałe Warszawy w latach 20042014 [mln zł] 10 000 35,0 30,0 8 000 6 000 20,0 4 000 15,0 % mln zł 25,0 10,0 2 000 5,0 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na nakłady brutto na środki trwałe mln zł Wpływ na nakłady brutto na środki trwałe % Źródło: Opracowanie własne. Wykres 48. Wpływ nakładów inwestycyjnych ( wariant B) na nakłady brutto na środki trwałe Warszawy w latach 20042014 [mln zł] 8 000 25,0 7 000 20,0 5 000 15,0 4 000 % mln zł 6 000 10,0 3 000 2 000 5,0 1 000 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na nakłady brutto naśrodki trwałe mln zł Wpływ na nakłady brutto naśrodki trwałe % Źródło: Opracowanie własne. Podstawowym elementem procesu inwestycyjnego jest odtwarzanie oraz powiększanie aktywów trwałych przyczyniających się do jakościowych usprawnień procesu produkcyjnego oraz wzrostu wolumenu wytwarzanych towarów i usług. Skalę tego procesu oddaje wskaźnik nakłady brutto na środki trwałe (NBnŚT). Wielkość oddziaływania inwestycji przeprowadzonych w okresie 2004-2014 na omawiany wskaźnik była najwyższa w latach 2010 (27,4%) i 2014 (30,1%) (wykres 47). Wynika to z faktu, że właśnie wówczas zostały poniesione najwyższe nakłady inwestycyjne. W analogiczny do innych wskaźników sposób inwestycje poczynione w badanych ramach czasowych będą wywoływać pozytywne efekty na omawiany wskaźnik również w okresie 2015-2030, co związane jest z ujawniającymi się w późniejszych latach efektami podażowymi. Nakłady brutto na środki trwałe są istotną determinantą produktywności pracy. Ich wzrost umożliwia m.in. zastosowanie nowoczesnych i sprawniejszych narzędzi pracy, co wydatnie skraca czas produkcji oraz wpływa pozytywnie na wydajność siły roboczej. Warto zauważyć, że podobnie jak poprzednio przebieg linii wpływu generowanego w wariancie B ma bliźniaczy charakter do omawianego wyżej wariantu A. Wartości uzyskanego wpływu są jednocześnie adekwatnie mniejsze, co wynika bezpośrednio z pomniejszenia uwzględnionych środków inwestycyjnych o jedną z grup podmiotów dokonujących inwestycji. 109 Wykres 49. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant A) na wydajność pracy Warszawy w latach 2004-2014 [w zł] 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 Wpływ na wydajność pracy zł Źródło: Opracowanie własne. Wykres 50. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant B) na wydajność pracy Warszawy w latach 2004-2014 [w zł] 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na wydajność pracy tys zł Źródło: Opracowanie własne. Wyniki symulacji (wykres 49) wskazują, że badane inwestycje pozytywnie oddziałują na wydajność pracy 74 w Warszawie. Jak można zauważyć wraz z postępami wydatkowania środków inwestycyjnych rośnie ich wpływ na wspomniany wskaźnik – najwyższa wartość odziaływania przeprowadzonych inwestycji została osiągnięta w 2014 roku i wyniosła 3,8 tys. zł. Co oznacza, że wydajność pracy (mierzona jako wartość wyprodukowanych dóbr na pracującego) wzrosła dzięki zrealizowanym inwestycjom o 3,8 tys. zł. Po zakończeniu badanego okresu inwestycyjnego (2004-2014) wpływ przeprowadzonych w nim inwestycji będzie stopniowo maleć. Warto jednak podkreślić, że będzie on utrzymywał się na poziomie powyżej 1 tys. zł nawet w 2030 roku. Podobnie jak poprzednio wpływy uzyskane podczas symulacji przeprowadzonej dla wariantu B (wykres 50) są nieznacznie niższe od omówionych powyżej. 74 Wydajność pracy rozumiana jest, jako wartość dodana brutto przypadająca na jednego pracującego. 110 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wykres 51. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant A) na liczbę pracujących Warszawy w latach 2004-2014 [tys. osób] 60 tys. osób 50 40 30 20 10 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na liczbę pracujących tys. osób Źródło: Opracowanie własne. 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 tys. osób Wykres 52. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant B) na liczbę pracujących Warszawy w latach 2004-2014 [tys. osób] Wpływ na liczbę pracujących tys. osób Źródło: Opracowanie własne. pkt. proc 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Wykres 53. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant A) na stopę bezrobocia Warszawy w latach 2004-2014 [pkt. proc.] 0,0 -0,5 -1,0 -1,5 -2,0 -2,5 -3,0 -3,5 -4,0 -4,5 Wpływ na stopę bezrobocia pkt. proc. Źródło: Opracowanie własne. 111 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Wykres 54. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant B) na stopę bezrobocia Warszawy w latach 2004-2014 [pkt. proc.] 0,0 pkt. proc -0,5 -1,0 -1,5 -2,0 -2,5 -3,0 -3,5 Wpływ na stopę bezrobocia pkt. proc. Źródło: Opracowanie własne. Przeprowadzone symulacje przy zastosowaniu modelu HERMIN wskazują również na pozytywne odziaływanie analizowanych inwestycji na rynek pracy stolicy (wykresy 51-54 ). Gdyby program inwestycyjny w latach 20042014 nie był wdrażany liczba pracujących w Warszawie w 2014 r. byłaby o 51 tys. osób niższa, a stopa bezrobocia o 3,8 pkt. proc. wyższa niż miało to miejsce w rzeczywistości. Natomiast w przypadku gdyby przeprowadzone zostały jedynie inwestycje, na które realny wpływ mogły mieć władze miasta (wariant B) w 2014 roku liczba pracujących uległaby zwiększeniu o 38,6 tys. osób a bezrobocie byłoby niższe o 2,9 pkt. proc. w stosunku do scenariusza ich nieuwzgledniającego. Szacuje się, że pozytywne oddziaływanie zrealizowanych inwestycji będzie w przyszłości owocować dalszym obniżaniem stopy bezrobocia oraz nadwyżką pracujących w stosunku do scenariusza nie uwzgledniającego analizowanych działań inwestycyjnych. Tym samym w 2030 roku dzięki środkom inwestycyjnym (2004-2014) na Warszawskim rynku pracy będzie zatrudnionych o 5,8 tys. osób więcej a bezrobocie będzie niższe o 0,3 pkt. proc. Wykres 55. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant A) na dochody sektora gospodarstw domowych Warszawy w latach 2004-2014 [mln zł] 18 000 2,5 16 000 mln zł 12 000 1,5 10 000 8 000 1,0 6 000 4 000 0,5 2 000 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Wpływ na dochody sektora gospodarstw domowych mln zł Wpływ na dochody sektora gospodarstw domowych % Źródło: Opracowanie własne. 112 % 2,0 14 000 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 % 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 mln zł Wykres 56. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant B) na dochody sektora gospodarstw domowych Warszawy w latach 2004-2014 [mln zł] Wpływ na dochody sektora gospodarstw domowych mln zł Wpływ na dochody sektora gospodarstw domowych % Źródło: Opracowanie własne. Wykres 57. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant A) na konsumpcje prywatną Warszawy w latach 2004-2014 [mln zł] 14 000 18,0 12 000 16,0 14,0 12,0 8 000 10,0 6 000 8,0 % mln zł 10 000 6,0 4 000 4,0 2,0 0 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2 000 Wpływ na konsumpcje prywatną mln zł Wpływ na konsumpcje prywatną % Źródło: Opracowanie własne. 113 Wykres 58. Wpływ nakładów inwestycyjnych (wariant B) na konsumpcje prywatną Warszawy w latach 2004-2014 [mln zł] 12 000 14,0 10 000 12,0 10,0 8,0 6 000 % mln zł 8 000 6,0 4 000 4,0 2 000 2,0 0 0,0 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 Wpływ na konsumpcje prywatną mln zł Wpływ na konsumpcje prywatną % Źródło: Opracowanie własne. Wszystkie zaprezentowane i omówione powyżej pozytywne rezultaty przeprowadzonych w latach 2004-2014 inwestycji mają pośrednio wpływ na wzrost dochodów, a tym samym poprawę standardu i jakości życia mieszkańców. Dla całego analizowanego okresu w obu wariantach odnotowano pozytywny wpływ badanych inwestycji na kondycję warszawskich gospodarstw domowych, zarówno pod względem uzyskiwanych dochodów jak i wzrostu konsumpcji prywatnej. Podobnie jak w przypadku pozostałych wskaźników, największy wpływ na dochody uzyskiwane w sektorze gospodarstw domowych obserwowano w 2014 roku, w którym wyniósł on 16,1 mld zł. Badany wskaźnik był, zatem wyższy o 20,6% od hipotetycznej sytuacji, w której nie przeprowadzono by omawianych działań inwestycyjnych. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku konsumpcji prywatnej. Tutaj również maksymalny wpływ uzyskano w 2014 roku. Wartość wskaźnika dzięki poczynionym inwestycjom była wtedy wyższa o 12,9 mld zł (15,9%) niż w przypadku scenariusza nieuwzgledniającego badanych inwestycji. Analogicznie do poprzedzających wskaźników coroczny wpływ inwestycji ograniczonych do wariantu B znajduje się na adekwatnie niższym poziomie. HIPOTETYCZNE SCENARIUSZE STRUKTURY EKONOMICZNEJ INWESTYCJI OKRES INWESTYCYJNY (2004-2014) Zaprezentowana powyżej analiza pokazała, w jakim stopniu rozwój Warszawy zawdzięczany jest wyłącznie analizowanym inwestycjom. W niniejszej części dodano do analizy hipotetyczne scenariusze wydarzeń. Innymi słowy, zaprezentowano jakie rezultaty makroekonomiczne przyniosły rzeczywiście zrealizowane w latach 20042014 inwestycje na tle alternatywnych ścieżek rozwoju charakteryzujących się odmienną jakościowo strukturą ekonomiczną wydatkowanych środków, przy jednoczesnym zachowaniu ich łącznej wartości. Pozwoliło to ocenić, czy w analizowanym okresie realizowane nakłady inwestycyjne mogły zostać ukierunkowane na inne obszary interwencji, które pozwoliłyby wygenerować większe efekty makroekonomiczne. Tym samym, przeprowadzona poniżej analiza wyników symulacji makroekonomicznych pozwoliła na ocenę efektywności prowadzonej w latach 2004-2014 polityki inwestycyjnej Warszawy i związanych z nią jednostek 114 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” organizacyjnych. Poza scenariuszem opartym na rzeczywistej strukturze wydatków (scenariusz rzeczywisty) skoncentrowano się na trzech hipotetycznych ścieżkach rozwoju (scenariusze alternatywne I-III):75 I Scenariusz alternatywny. Scenariusz opiera się na założeniu, że w latach 2004-2014 zdecydowana większość funduszy finansowych została alokowana nie na infrastrukturę podstawową (IP), lecz na bezpośrednią pomoc dla sektora przedsiębiorstw (BPSP), przy czym założono również, że połowa środków przeznaczonych na rozwój BPSP będzie dotyczyła inwestycji w sektor B+R. Projekty w ramach BPSP to m.in. innowacyjne inwestycje powodujące wzrost konkurencyjności, wspieranie proinnowacyjnych instytucji otoczenia biznesu, nakłady na badania i rozwój, wspomaganie wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej. Jest to więc scenariusz zorientowany stricte na wsparcie innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy. II Scenariusz alternatywny. W przypadku niniejszego scenariusza założony został wysoki udział BPSP (w tym 50% wydatków na B+R), aczkolwiek nie tak wysoki, jak w przypadku scenariusza I. Stosunkowo najwyższy udział w całości inwestycji charakteryzuje IP. Udział środków finansowych asygnowanych na rozwój kapitału ludzkiego (RZL) jest taki sam jak w przypadku scenariusza I. Można stwierdzić, iż niniejsza alternatywna struktura wydatków inwestycyjnych promuje zrównoważony rozwój IP oraz gospodarki innowacyjnej. III Scenariusz alternatywny. W przeciwieństwie do dwóch poprzednich scenariuszy poniższa alternatywna ścieżka rozwoju koncentruje się na relatywnie wysokim wsparciu kapitału ludzkiego jako kluczowego czynnika stymulującego rozwój w długim okresie. Udział wydatków na IP w całości nakładów inwestycyjnych jest analogiczny jak w przypadku scenariusza II. Znacząco mniejsze są natomiast środki alokowane na rozwój przedsiębiorczości (w tym B+R). Celem niniejszego scenariusza jest zatem ukazanie, w jakim stopniu wzrost wydatków na RZL wpływałby na procesy gospodarcze w Warszawie w porównaniu do skali odziaływania makroekonomicznego rzeczywistej struktury ekonomicznej inwestycji. 75 Trzy scenariusze alternatywne (ich struktura ekonomiczna) nie bazują na konkretnych danych czy informacjach. Są wyłącznie propozycją mającą na celu pokazanie w transparentny sposób, być może także trochę przejaskrawiony, w jakim stopniu inne struktury wydatkowanych w latach 2004-2014 środków finansowych wpływałyby na rozwój Warszawy. 115 Wykres 59. Alternatywna struktura wydatkowania środków inwestycyjnych w mieście Warszawie w latach 2004-2014 (scenariusz I-III) Źródło: Opracowanie własne. W celu ukazania odziaływania alternatywnych struktur ekonomicznych inwestycji na gospodarkę Warszawy na poniższych rysunkach (wykres 60 i 61) zestawiono wartości wpływu nakładów inwestycyjnych odpowiednio na poziom PKB stolicy w cenach bieżących oraz liczbę pracujących w czterech scenariuszach (rzeczywistym i trzech alternatywnych). 116 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” % Wykres 60. Wpływ wydatków inwestycyjnych na PKB Warszawy w cenach bieżących w latach 2004-2030 (w %) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. tys. osób Wykres 61. Wpływ wydatków inwestycyjnych na liczbę pracujących w Warszawie w latach 2004-2030 (w tys. osób) 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenrariusz alternatywny II scenrariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. W latach 2004-2014 najefektywniejsza struktura inwestycji – zarówno pod względem wpływu na wolumen produkcji, jak i rynek pracy - to rzeczywista struktura wydatkowania. Wynika to z faktu, iż zdecydowana większość inwestycji alokowana była na rozbudowę i modernizację infrastruktury (IP), która stanowi warunek konieczny (m.in. poprzez wzrost dostępności zewnętrznej i wewnętrznej miasta, wzrost jego atrakcyjności oraz obniżenie kosztów transakcyjnych) rozwoju gospodarczego Warszawy. W wyniku występujących ciągle deficytów w zakresie IP kolejne inwestycje w tym zakresie generują relatywnie wysokie rezultaty. Efektywność 117 rzeczywistej struktury wydatków potwierdzają zwłaszcza lata 2015-2030 (okres po implementacji inwestycji) wskazujące na występowanie długookresowych efektów podażowych zrealizowanych wydatków. To efekty podażowe stanowią główny sens inwestycji w warstwie gospodarczej. W przypadku hipotetycznego scenariusza I (wykres pomarańczowy) znaczący wzrost nakładów na wsparcie sektora przedsiębiorstw (w tym ich nakładów na innowacje) nie rekompensuje ograniczenia wydatków na IP. Potwierdza to znaczenie inwestycji infrastrukturalnych w latach 2004-2014 jako niezbędnych do stworzenia kompletnego i w pełni funkcjonalnego systemu infrastrukturalnego Warszawy. Scenariusz II (wykres niebieski) ukazuje sytuację, w której część funduszy zostaje asygnowana na wsparcie sektora przedsiębiorstw (w tym działalność B+R), aczkolwiek w mniejszym stopniu niż w scenariuszu I. Ten Investment mix (z większym udziałem wydatków na IP w porównaniu do scenariusza I) generuje w latach 2014-2020 drugie – po rzeczywistym scenariuszu – najwyższe efekty podażowe. Należy zwrócić uwagę, iż w dłuższej perspektywie coraz większego znaczenia nabierają efekty realizowane w ramach scenariusza III (kolor zielony), w którym stosunkowo duże znaczenie odgrywają wydatki na rozwój kapitału ludzkiego. Wydaje się być to zgodne z oczekiwaniami, ponieważ początkowy rozwój kapitału ludzkiego następuję stosunkowo wolno, aczkolwiek po osiągnieciu pewnego poziomu akumulacji zaczyna generować coraz większe efekty (m.in. dzięki wprowadzaniu gospodarki na coraz wyższe szczeble tworzenia i dyskontowania wiedzy). Potwierdza to duże znaczenie dla długoterminowego rozwoju miasta tzw. wydatków miękkich związanych z stymulowaniem gospodarki opartej na wiedzy. 118 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” OKRES INWESTYCYJNY (2015-2023) W niniejszej części przedstawiono wyniki symulacji pokazujące, jak hipotetyczne inwestycje w latach 2015-2023 (koniec obecnej perspektywy finansowej UE) będą oddziaływały na gospodarkę Warszawy. Inwestycje zostały zaprognozowane dla wszystkich 4 wariantów struktury inwestycyjnej (scenariusz rzeczywisty oraz trzy scenariusze alternatywne zaprezentowane powyżej) przy zastosowaniu techniki regresji 76 . Następnie przeprowadzono symulacje przy użyciu modelu HERMIN gospodarki Warszawy. Symulacje zostały wykonane dla dwóch skrajnych założeń (warianty I i II). Przyjęcie dwóch brzegowych założeń pozwala wytyczyć pewien poglądowy przedział możliwego odziaływania przyszłych inwestycji na rozwój gospodarczy miasta zobrazowany poprzez poziom PKB w cenach bieżących oraz liczbę pracujących. Wariant I: wszystkie wydatki na IP w latach 2015-2023 przynoszą efekty popytowe i podażowe. Założono, że we wspomnianym okresie nakłady ponoszone na infrastrukturę będą w pełni przekładały się na długoterminowy rozwój gospodarki stolicy. Poprzez podnoszenie atrakcyjności miasta oraz ograniczenie kosztów transakcyjnych, wzrastać będzie wolumen wytwarzanych dóbr oraz produktywność czynników produkcji (pracy i kapitału) (wykresy: 62 i 63). Wykres 62 Wpływ rzeczywistych (2004-2014) i prognozowanych (2015-2023) wydatków inwestycyjnych na PKB Warszawy w cenach bieżących w latach 2004-2030 (w %) – wariant I „efekty popytowe i podażowe” Wariant I 25 20 15 10 5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. 76 Przy konstrukcji wspomnianych projekcji wydatków inwestycyjnych w latach 2015-2023 nie korzystano z żadnych dodatkowych danych i prognoz (w tym WPF). Zachowano strukturę wydatków proporcjonalną do okresu 2004-2014. Wydatki inwestycyjne w latach 2004-2014 nie zostały zmodyfikowane. Dla lat 2015-2023 założono wzrost ich wartości zgodnie ze wskazaniami metody regresji. 119 Wykres 63. Wpływ rzeczywistych (2004-2014) i prognozowanych (2015-2023) wydatków inwestycyjnych na liczbę pracujących w Warszawie w latach 2004-2030 (w %) – wariant I „efekty popytowe i podażowe” Wariant I 90 80 tys. osób 70 60 50 40 30 20 10 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 Scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. Wariant II: wszystkie wydatki na IP w latach 2015-2023 przynoszą wyłącznie krótkookresowe efekty popytowe. Wzrastające zasoby kapitału materialnego powodują, że kolejne inwestycje generują coraz mniejsze efekty. Związane jest to z nasyceniem się gospodarki zasobami infrastrukturalnymi. Warto posłużyć się tu tyleż przejaskrawionym, co czytelnym przykładem budowy obwodnicy w danym mieście. Zakładając, że jest to inwestycja uzasadniona ekonomicznie pod względem zapotrzebowania należy spodziewać się, że jej finalizacja poprawi znacząco atrakcyjność miasta dla inwestorów poprzez wzrost dostępności. Tym samym, nastąpi dynamizacja nakładów inwestycyjnych oraz produkcji i dochodów. W sytuacji, gdy w tym samym mieście powstałaby kolejna obwodnica – np. po to, aby podwyższyć standard obsługi mieszkańców – jej odziaływanie na procesy gospodarcze byłoby zdecydowanie mniejsze niż w pierwszym przypadku lub nawet wystąpiłby brak takiego wpływu. W takim przypadku może pojawić się realna groźba przeinwestowania w sensie rachunku ekonomicznego (wykres 64 i 65). 120 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wykres 64. Wpływ rzeczywistych (2004-2014) i prognozowanych (2015-2023) wydatków inwestycyjnych na PKB Warszawy w cenach bieżących w latach 2004-2030 (w %) – wariant II „efekty popytowe” Wariant II 14 12 10 % 8 6 4 2 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. Wykres 65. Wpływ rzeczywistych (2004-2014) i prognozowanych (2015-2023) wydatków inwestycyjnych na liczbę pracujących Warszawy w latach 2004-2030 (w %) – wariant II „efekty popytowe” Wariant II 70 60 tys. osób 50 40 30 20 10 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. W przypadku Wariantu I – zakładającego pełen wkład wydatków infrastrukturalnych w długoterminowy rozwój Warszawy – widoczna jest dominacja rzeczywistej struktury nakładów inwestycyjnych nad rezultatami scenariuszy alternatywnych. Za wątpliwy można uznać jednak realizm założenia, że kolejne nakłady inwestycyjne będą generowały znaczące efekty gospodarcze niezależnie od stopnia nasycenia gospodarki 121 kapitałem materialnym. Analiza Wariantu II wskazuje jednoznacznie, że wraz z postępującym „nasycaniem” miasta infrastrukturą jej potencjał do generowania długookresowych efektów makroekonomicznych wygasa. Na znaczeniu zyskują natomiast wydatki na rozwój innowacyjności oraz kapitału ludzkiego i to na nich winna koncentrować się coraz większa uwaga. Z całą pewnością coraz bliższy jest moment, w którym dodatkowe nakłady na nowe IP wiązać będą się wyłącznie z kosztami utrzymania rezultatów tych inwestycji oraz brakiem zadawalających efektów gospodarczych. Znacznie wyraźniejsza niż dotychczas stanie się konieczność odpowiedniego balansowania (zgodnego z wolą mieszkańców miasta) pomiędzy wydatkami ukierunkowanymi wyłącznie na poprawę standardu życia (np. basenami, boiskami) a inwestycjami mogącymi mieć wyraźne przełożenie na długoterminowy rozwój gospodarczy Warszawy (np. inkubatory przedsiębiorczości, wsparcie ryzykowanych projektów B+R). OKRES INWESTYCYJNY (2015-2030) Dokonując przedłużenia prognoz wydatków inwestycyjnych poza rok 2023 aż do 2030 będącego ostatnim rokiem, dla którego prezentowane są wyniki symulacji makroekonomicznych otrzymano rezultaty zaprezentowane na wykresach 66-69.77 Obliczenia zostały wykonane dla dwóch skrajnych założeń: Wariant I – wydatki na IP w latach 2015-2030 przynoszą efekty popytowe i podażowe; Wariant II – wydatki na IP generują wyłącznie efekty popytowe. Wykres 66. Wpływ rzeczywistych (2004-2014) i prognozowanych (2015-2030) wydatków inwestycyjnych na PKB Warszawy w cenach bieżących w latach 2004-2030 (w %) – wariant I „efekty popytowe i podażowe” Wariant I 25 20 % 15 10 5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. 77Inwestycje zostały zaprognozowane dla wszystkich 4 wariantów struktury inwestycyjnej (scenariusz rzeczywisty oraz trzy scenariusze alternatywne zaprezentowane powyżej) przy zastosowaniu techniki regresji. Przy konstrukcji wspomnianych projekcji wydatków inwestycyjnych w latach 2015-2030 nie korzystano z żadnych dodatkowych danych i prognoz (w tym WPF). 122 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wykres 67. Wpływ rzeczywistych (2004-2014) i prognozowanych (2015-2030) wydatków inwestycyjnych liczbę pracujących w Warszawie w latach 2004-2030 (w tyś. os.) –wariant I „efekty popytowe i podażowe” Wariant I 100 90 80 tys. osób 70 60 50 40 30 20 10 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. Wykres 68. Wpływ rzeczywistych (2004-2014) i prognozowanych (2015-2030) wydatków inwestycyjnych na PKB Warszawy w cenach bieżących w latach 2004-2030 (w %) – wariant II „efekty popytowe” Wariant II 14 12 10 % 8 6 4 2 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. 123 Wykres 69. Wpływ rzeczywistych (2004-2014) i prognozowanych (2015-2030) wydatków inwestycyjnych na liczbę pracujących w Warszawie w latach 2004-2030 (w tyś os.) – wariant II „efekty popytowe”. Wariant II 70 60 tys. osób 50 40 30 20 10 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 0 scenariusz rzeczywisty scenariusz alternatywny I scenariusz alternatywny II scenariusz alternatywny III Źródło: Opracowanie własne. Wydłużenie okresu inwestycji o siedem lat (od 2024-2030) powoduje – dzięki efektom popytowym – znaczący wzrost skali ich odziaływania zarówno na PKB, jak i rynek pracy. Przykładowo wpływ inwestycji realizowanych w okresie 2004-2023 na PKB w 2030 r. kształtuje się na poziomie 6% (wykres 62), a na liczbę pracujących wynosi 23 tys. pracujących (wykres 63). W przypadku symulacji zakładających proces inwestycyjny do 2030 r. włącznie, analogiczne wartości wpływu wynoszą odpowiednio: 19% i 87 tys. pracujących (wykresy 66 i 67). Tym niemniej, wyniki symulacji potwierdzają wcześniejsze wnioski dotyczące nasycania się gospodarki miasta zasobami infrastrukturalnymi. Nawet, gdy wydatki na budowę nowych elementów infrastruktury kontynuowane byłyby do 2030 r. to przy założeniu braku ich długoterminowego odziaływania na podażową stronę gospodarki (Wariant II), struktura wydatków w scenariuszu rzeczywistym generowałaby w długim okresie najniższe efekty makroekonomiczne. W tyleż przeciwnej, co mało prawdopodobnej sytuacji (Wariant I), w której wzrost wydatków na IP do 2030 r. znajdowałby pełne przełożenie na wzrost wydajności gospodarki stolicy, rzeczywista struktura inwestycji (taka sama jak w latach 2004-2014) byłaby najbardziej efektywna z ekonomicznego punktu widzenia. 124 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 125 PODSUMOWANIE I WNIOSKI Przedmiotem badania, którego wyniki stały się kanwą dla niniejszego raportu była ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju Warszawy w okresie 2004-2014. Przyjmując jako definicję rozwoju poprawę jakości życia jak najszerszego kręgu mieszkańców, analizowane inwestycje mogą wpływać na rozwój stolicy w dwojaki sposób: bezpośredni: poprzez bezpośrednie zaspokajanie potrzeb mieszkańców. Przykładowo inwestycje w infrastrukturę transportową zorientowane są na podniesienie komfortu komunikacyjnego mieszkańców. Z kolei wydatki na edukację mają na celu wzrost jakości i poziomu kształcenia poprzez poprawę standardów infrastruktury edukacyjno-wychowawczej, pośredni: poprzez stymulowanie wzrostu gospodarczego miasta. Innymi słowy, nakłady inwestycyjne przyczyniają się do dynamizacji wzrostu PKB. Ma to miejsce poprzez tzw. efekty o charakterze popytowym oraz podażowym. Te pierwsze efekty związane są z keynesowskim mechanizmem mnożnikowym. Wzrost inwestycji przyczynia się do wzrostu dochodów, które poprzez wydatki konsumpcyjne stymulują PKB, co z kolei determinuje dodatkowy wzrost dochodów i konsumpcji. Efekty popytowe mają charakter krótkookresowy (od kilku do kilkunastu kwartałów). Za zdecydowanie ważniejsze z punktu widzenia rozwoju długoterminowego należy uznać efekty podażowe. Związane są one z rozbudową i modernizacją infrastruktury podstawowej (m.in. transportowej i telekomunikacyjnej), która prowadzi do poprawy dostępności miasta i podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej, ograniczenia kosztów transakcyjnych firm etc. Efekty podażowe mogą wynikać także z inwestycji w rozwój kapitału ludzkiego oraz wsparcie sektora przedsiębiorstw (m.in. poprzez współfinansowanie działalności pro-innowacyjnej). Inwestycje w podażową stronę gospodarki przyczyniają się do długookresowego wzrostu wolumenu wytwarzanych dóbr oraz poprawy produktywności wykorzystywanych w tym celu zasobów (przede wszystkim siły roboczej). W kontekście powyższego przeprowadzona w rozdz. 1. analiza wykazała, iż na tle rozpatrywanych miast (Poznania, Trójmiasta, Krakowa i Łodzi) Warszawa alokowała najwięcej środków na inwestycje per capita. Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że w badanym okresie 2004-2014 Warszawa wyasygnowała realnie najwięcej funduszy (z budżetu miasta i jego zakładów budżetowych, spółek miejskich oraz innych podmiotów publicznych) na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb mieszkańców 78 oraz wzrost standardu i jakości ich życia. Analiza w rozdziale 1 umożliwiła również przedstawienie struktury inwestycyjnej stolicy, według dziedzin tematycznych na tle innych polskich miast, pozwalając stwierdzić, iż kierunki inwestycyjne Warszawy charakteryzowała silniejsza koncentracja na dziedzinach przekładających się na konkurencyjność, jak np. transport i łączność, oświata i wychowanie czy pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej (w których ujęte są np. żłobki). Podczas gdy inwestycje czterech, rozpatrywanych na tle Warszawy, miast wykazywały większe zorientowanie na wyrównywanie standardów życia względem zamożniejszych regionów zachodnioeuropejskich (poprzez duże alokowane środki w dziedzinie np. wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, energię i wodę, gospodarka mieszkaniowa). Łącząc wyniki analizy przeprowadzonej w rozdziale 1 z wnioskami zaprezentowanymi w rozdziale 2 starano się uzyskać odpowiedź na pytanie, czy powyższy potencjał inwestycyjny został skutecznie wykorzystany w osiąganiu bezpośrednich efektów związanych z poprawą jakości życia mieszkańców Warszawy. W pierwszej kolejności wspomniane efekty zostały poddane obiektywnej ocenie (opartej na faktografii GUS). Pozytywną zależność osiąganych rezultatów z wydatkami inwestycyjnymi 78 Oczywiście nie tylko rezydentów, lecz także ludności przyjezdnej korzystającej m.in. ze zmodernizowanej infrastruktury. 126 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” stwierdzono w przypadku: transportu i łączności; gospodarki mieszkaniowej; oświaty i wychowania, pozostałych zadań w zakresie polityki społecznej oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Sugeruje to osiągnięcie takiego poziomu inwestycji w powyższych dziedzinach, który przyczynia się w sposób zauważalny i istotny statystycznie do poprawy warunków życia. Do podobnej konstatacji skłania analiza trendu autorskiego wskaźnika syntetycznego odzwierciedlającego standard życia mieszkańców stolicy. Obiektywne wskaźniki wykorzystywane w statystyce publicznej to tylko jedna strona analizy obarczona pewnymi słabościami (m.in. uwzględnieniem przez dostępne mierniki tylko określonej części obszaru interwencji oraz wpływu inwestycji realizowanych przez inne podmioty). Dlatego też w przeprowadzonej w ramach rozdziału 2 analizie skoncentrowano się również na tym, jak postrzegane są bezpośrednie efekty inwestycji przez samych mieszkańców. Percepcja społeczności lokalnej to niezwykle istotny czynnik determinujący zmiany zachodzące w mieście w długim okresie. Z wyjątkiem oświaty i wychowania w pozostałych dziedzinach nastąpił wzrost pozytywnych ocen zgłaszanych przez respondentów. 7980 Analiza korelacyjna nie wykazała związku między inwestycjami a zmianami pozytywnych opinii społeczności lokalnej. Wynikało to w dużej mierze z fluktuacji zarówno wydatków inwestycyjnych, jak i ocen formułowanych przez respondentów. Nie bez znaczenia był też stosunkowo krótki szereg czasowy obserwacji. Fakt, że w przypadku generowania efektów w zakresie transportu i łączności, administracji publicznej, a także wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska analizowane w niniejszym raporcie inwestycje odgrywały wyłączną lub dominującą rolę pozwala stwierdzić, iż silnie przełożyły się one na pozytywny odbiór zapewnianych usług. W przypadku pozostałych czterech dziedzin (turystyki, kultury fizycznej i sportu, ochrony zdrowia, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego), w których obserwowane efekty mogły wynikać także z działalności sektora prywatnego, charakterystyka analizowanych inwestycji pozwala wnioskować o wpisywaniu się ich w poprawę opinii mieszkańców stolicy. Skala tego pozytywnego odziaływania jest jednak trudna do zidentyfikowania. Rezultaty dotyczące: transportu i łączności mogą sugerować konieczność silniejszego ukierunkowania polityki informacyjnej miasta na pokazanie dotychczasowych efektów, które są odzwierciedlone w statystyce publicznej, choć nie zostały odpowiednio dostrzeżone w percepcji lokalnej społeczności (na koniec badanego okresu mniej niż 50% ankietowanych oceniało pozytywnie zmiany w tym zakresie, podobnie jak w przypadku oświaty i wychowania oraz kultury fizycznej i sportu). Istnieje oczywiście konieczność realizacji kolejnych inwestycji nawet w wysoko ocenianych obszarach interwencji (kultura i ochrona dziedzictwa narodowego oraz administracja publiczna). Wynika to po pierwsze z postępującej amortyzacji szeroko rozumianej infrastruktury, co rodzi konieczność podejmowania inwestycji odtworzeniowych. Po drugie, należy mieć na uwadze, że oczekiwania mieszkańców, co do usług publicznych charakteryzują się tendencją wzrostową. Przykładowo, skrócenie czasu przejazdu dzięki inwestycjom w komunikację miejską i poprawę stanu dróg powoduje, że mieszkańcy szybko przyzwyczajają się do nowego status quo oczekując zarazem kolejnych zauważalnych efektów w tym zakresie. Usługi, które w przeszłości oceniali pozytywnie, w latach kolejnych są dla nich nie zawsze wystarczające. W przypadku drugiego rodzaju odziaływania inwestycji (pośredniego) w rozdziale 1 pokazano, że w okresie 2004-2014 Warszawa rozwijała się najszybciej w gronie analizowanych miast. Co więcej, wykazano pozytywną i istotną statystycznie korelację między realizowanymi nakładami inwestycyjnymi i wzrostem PKB stolicy, dochodami własnymi miasta per capita, przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem, liczbą przedsiębiorstw, dochodami z podatków i opłat lokalnych oraz WDB przypadającą na jeden prywatny podmiot gospodarczy. Powyższe wyniki sugerują jedynie pozytywne odziaływanie analizowanych inwestycji na rozwój gospodarczy. Nie pozwalają jednakże stwierdzić, w jakim stopniu dynamiczny wzrost PKB był wyłącznie efektem 79 W sumie przedmiotem badania opinii publicznej było 8 dziedzin budżetowych: administracja publiczna; wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna i ochrona środowiska; kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; ochrona zdrowia; oświata i wychowanie; transport i łączność; turystyka; kultura fizyczna i sport. 80 Porównana została średnia ocena z lat 2004-2009 oraz 2010-2014. 127 realizowanych wydatków inwestycyjnych, a w jakiej części wynikał z innych czynników (np. inwestycji sektora prywatnego, sytuacji na rynkach międzynarodowych, programów realizowanych przez władze centralne itp.). W celu zbadania odziaływania analizowanych wydatków na rozwój gospodarczy stolicy został stworzony i wykorzystany pierwszy w Polsce makroekonomiczny model HERMIN gospodarki miejskiej. To nowatorskie narzędzie badawcze zostało użyte do przeprowadzenia analizy kontrfaktycznej, która umożliwiła uchwycenie i skwantyfikowanie „czystego” wpływu wspomnianych nakładów inwestycyjnych (pomijającego odziaływanie innych czynników) na główne wskaźniki makroekonomiczne charakteryzujące Warszawę. Prezentacja modelu oraz wyniki przeprowadzonych przy jego zastosowaniu symulacji zostały zawarte w rozdziale 3 niniejszego raportu. Tym samym, rozdział 3 stał się kontynuacją analizy makroekonomicznego odziaływania inwestycji zapoczątkowanej w rozdziale 1., a jego głównym celem było oszacowanie wpływu inwestycji na rozwój gospodarczy stolicy. Wyniki symulacji makroekonomicznych pokazały, iż wdrożone do gospodarki środki przyczyniały się do wzrostu poziomu PKB (w cenach bieżących) stolicy średniorocznie w okresie 2004-2014 o 6,4% w porównaniu do hipotetycznego scenariusza, w którym analizowane inwestycje publiczne nie byłyby realizowane. Realizowane projekty przełożyły się także na poprawę sytuacji na rynku pracy. Dzięki poniesionym wydatkom przez Warszawę i związane z nią jednostki, liczba pracujących w 2014 r. wzrosła o 51 tys. osób. Ponadto, przeprowadzona przy użyciu modelu HERMIN analiza makroekonomiczna wykazała, że struktura wspomnianych nakładów inwestycyjnych była najbardziej efektywna spośród analizowanych scenariuszy. Wynika to z faktu, iż zdecydowana większość inwestycji w okresie 2004-2014 alokowana była na rozbudowę i modernizację infrastruktury podstawowej (IP), która stanowi warunek konieczny (m.in. poprzez wzrost dostępności zewnętrznej i wewnętrznej miasta, wzrost jego atrakcyjności oraz obniżenie kosztów transakcyjnych) rozwoju gospodarczego Warszawy. W wyniku występujących ciągle deficytów w zakresie IP kolejne inwestycje generowały relatywnie wysokie rezultaty. Dodatkowo przeanalizowano alternatywne scenariusze wpływu potencjalnych inwestycji publicznych wdrażanych w Warszawie w latach 2015-2023 oraz 2015-2030 81 . Wyniki symulacji makroekonomicznych wskazały jednoznacznie, iż wraz z postępującym „nasycaniem” miasta infrastrukturą jej potencjał do generowania długookresowych efektów makroekonomicznych wygasa. Na znaczeniu zyskują natomiast wydatki na rozwój innowacyjności oraz kapitału ludzkiego i to na nich winna koncentrować się coraz większa uwaga. W kolejnych latach znacznie wyraźniejsza niż dotychczas stanie się konieczność odpowiedniego balansowania (zgodnego z wolą mieszkańców miasta) pomiędzy wydatkami ukierunkowanymi wyłącznie na poprawę standardu życia (np. służbę zdrowia czy też komunikację miejską) a inwestycjami mogącymi mieć wyraźne przełożenie na długoterminowy rozwój gospodarczy Warszawy (np. tworzenie infrastruktury, która posłuży jednostkom i instytucjom wspierającym innowacyjność). Skoncentrowanie znaczącej puli funduszy na realizacji pierwszego rodzaju inwestycji ograniczać będzie, siłą rzeczy, nakłady na inicjatywy stricte pro-gospodarcze. W odwrotnej sytuacji alokowanie większości środków na inwestycje ukierunkowane na długookresowy wzrost gospodarczy wydatnie zmniejszy możliwość zaspokajania bezpośrednich potrzeb mieszkańców w krótkim okresie i dodatkowo będzie generowało naturalne ryzyko fiaska niektórych przedsięwzięć. Nie ma tutaj złotego środka. Tyleż istotne, co trudne staje się w tej sytuacji określenie rzeczywistych oczekiwań mieszkańców co do inwestycji progospodarczych generujących długookresowe efekty makroekonomiczne badane w rozdziale 3 82 oraz oczekiwań dotyczących projektów bezpośrednio zaspokających potrzeby społeczności lokalnej będących przedmiotem analizy w rozdziale 2. Rozpoznanie powyższych oczekiwań jest niezwykłym wyzwaniem, ponieważ 81 Zakończenie perspektywy finansowej UE 2014-2020. W przypadku Warszawy – w przeciwieństwie do wielu innych polskich aglomeracji- niezwykle dynamiczna gospodarka zmniejsza konieczność bardzo silnego stymulowania procesów ekonomicznych. Tym niemniej, należy pamiętać, że władze stolicy chcąc umacniać swą pozycję w międzynarodowej sieci miast nie mogą pomijać wsparcia długookresowego rozwoju gospodarczego miasta. 82 128 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” trudno agregować preferencje poszczególnych osób. Rozwiązaniem w tej sytuacji może być otwarcie debaty społecznej opartej na prezentacji planu inwestycyjnego pokazującego różne scenariusze struktury wydatków i związane z nimi potencjalne bezpośrednie i pośrednie (makroekonomiczne) efekty interwencji, a także możliwe ryzyka.83 Finalna struktura inwestycyjna musi być rezultatem konsensusu społecznego. Dopiero wtedy będzie można mówić o dążeniu do rozwoju Warszawy rozumianego jako poprawa jakości życia jak najszerszego kręgu mieszkańców. Istotne znaczenie we wspomnianej debacie będą miały zaprezentowane w niniejszym raporcie wyniki – w tym pierwsze w Polsce rezultaty symulacji makroekonomicznych wykonane przy użyciu modelu HERMIN gospodarki stolicy. Ich cennym uzupełnieniem mogłaby być analiza oddolna (mikroekonomiczna), pozwalająca na zidentyfikowanie obszarów nasyconych już inwestycjami. Ukazana w wynikach symulacji makroekonomicznych siła odziaływania nakładów inwestycyjnych na wzrost gospodarczy jest ściśle uzależniona od realnej skali wydatków. 84 W rozdziale 1 przedstawiono wielkość analizowanych nakładów inwestycyjnych w relacji do PKB dla Warszawy, Poznania, Trójmiasta, Krakowa i Łodzi. Ze względu na zdecydowaną dysproporcję w wielkości gospodarek między Warszawą a pozostałymi miastami, analizowane wydatki inwestycyjne w Warszawie w latach 2004-2014 charakteryzowały się w wielu dziedzinach tematycznych najniższym udziałem w PKB. Jest to czynnik, który obniżał skalę efektów gospodarczych generowanych przez wspomniane środki 85 W odwrotnym kierunku oddziaływała natomiast struktura realizowanych w Warszawie inwestycji. Na podstawie analizy przeprowadzonej w ramach rozdziale 1 można stwierdzić, że w stolicy odnotowano największy odsetek środków przeznaczanych na inwestycje transportowe (61,5% podczas gdy w pozostałych miastach wydatki w tej dziedzinie stanowiły 35-51% całości inwestycji). Na tle innych miast Warszawa charakteryzowała się także wysokim udziałem nakładów dedykowanych ochronie zdrowia oraz oświacie i wychowaniu. Inwestycje te przekładały się na rozwój ilościowy i jakościowy kapitału ludzkiego, który jest podstawowym czynnikiem wzrostu gospodarczego w długim okresie. Wspomniane rodzaje nakładów mają silny wpływ na dynamizację procesów gospodarczych w długim okresie. Aby odpowiedzieć na pytanie, czy powyższe przeciwstawne czynniki stymulowały finalnie wzrost gospodarczy Warszawy w większym stopniu niż w innych miastach należałoby przeprowadzić symulacje makroekonomiczne dla wszystkich poddanych analizie ośrodków miejskich. Obecnie funkcjonuje jedynie model dla Warszawy. Skuteczne zastosowanie tego narzędzia badawczego otwiera drogę dla prac nad kolejnymi modelami polskich ośrodków metropolitalnych. Tym niemniej w celu lepszego zobrazowania skali odziaływania analizowanych inwestycji na procesy gospodarcze w Warszawie (rozdział 3) warto zestawić ją z wynikami wpływu NSRO w całym województwie mazowieckim. W 2012 r., w którym wartość badanych inwestycji w relacji do PKB w Warszawie była zbliżona do analogicznej relacji dla NSRO w województwie mazowieckim (2,3%) wpływ inwestycji na PKB stolicy wyniósł 11,6%, podczas gdy dla całego regionu kształtował się na poziomie 7%. Powyższe zestawienie potwierdza efektywność struktury ekonomicznej nakładów inwestycyjnych realizowanych w Warszawie w latach 2004-2014. Biorąc pod uwagę fakt, iż podejmowane w ostatnich latach na poziomie lokalnym inwestycje miały charakter wieloletnich przedsięwzięć na wysoką skalę, należy liczyć się w przyszłości z wystąpieniem barier inwestycyjnych m.in. w postaci zadłużenia samorządów. Warszawa, pomimo utrzymującego się wysokiego poziomu inwestycji, nie osiągnęła w latach 2004-2014 niebezpiecznego pułapu zadłużenia. Należy jednakże wziąć pod uwagę, iż po 2020 r. kolejne regiony Polski przejdą do grupy przejściowych, Warszawa zaś z dużym prawdopodobieństwem opuści grono obszarów objętych polityką spójności UE. Wydaje się to być nieuniknione 83 Większość inwestycji o charakterze proinnowacyjnym związana jest z wysokim ryzykiem niepowodzenia, które jednakże musi być ponoszone w celu jakościowej poprawy konkurencyjności gospodarki. 84 Do określenia realnej skali wydatków używa się najczęściej relacji inwestycji do PKB. 85 Potwierdza to szereg badań przeprowadzonych przez WARR na poziomie polskich województw (por. m.in. raport dla Ministerstwa Rozwoju: Zaleski i in. 2016). 129 w kontekście przewidywanego utworzenia z Warszawy i otaczających ją gmin nowej jednostki NUTS2. Tym samym nastąpi ograniczenie dostępu do ważnego źródła wydatków inwestycyjnych, jakim były dotąd środki unijne. Chcąc utrzymać dotychczasowy poziom inwestycyjny, miasto może być zmuszone do zaciągania wyższych zobowiązań, które w konsekwencji pogorszą jego kondycję finansową i doprowadzą do konieczności ograniczania inwestycji. Możliwości kontynuacji lub wzrostu wysiłku inwestycyjnego uwarunkowane będą zdolnością Warszawy do wykorzystywania kapitału prywatnego np. w formie partnerstwa publicznoprywatnego lub prywatyzacji obszarów działalności samorządu miejskiego. Powyższe działania pozwolą wypełnić lukę finansową po ustaniu transferów z UE bez konieczności pogorszenia kondycji finansowej stolicy. ODPOWIEDZI NA PYTANIA BADAWCZE W celu uszczegółowienia podsumowania poniżej zawarta została tabela z odpowiedziami na postawione pytania badawcze wraz z odniesieniem do części tekstu, w których znajduje się analiza dotycząca danej kwestii. NAZWA PYTANIA BADAWCZEGO 1. Jakie czynniki kształtują wysokość, rodzaj, strukturę wydatków inwestycyjnych? Jakie czynniki ograniczają wysokość i rodzaj wydatków inwestycyjnych? ODESŁANIE W RAPORCIE s. 17 Do czynników wpływających na wysokość wydatków inwestycyjnych JST zalicza się: czynniki zewnętrzne – związane z zasadami finansowania zadań publicznych, obowiązującymi regułami prawnymi oraz ogólną sytuacją gospodarczą, społeczną i polityczną w kraju i na świecie. Spowolnienie gospodarcze, którego efektem jest wzrost bezrobocia i ogólny spadek dochodów zmniejsza środki własne JST. czynniki wewnętrzne – związane z wewnętrzną sytuacją JST a w szczególności z jej aspektami finansowymi, gospodarczymi i politycznymi. Do najczęściej wymienianych czynników zalicza się: wysokość oraz strukturę dochodów i wydatków poszczególnych JST, wysokość generowanej tam nadwyżki operacyjnej, poziom ich zadłużenia oraz saldo budżetowe. Dokładny opis czynników ograniczających wysokość i rodzaj wydatków inwestycyjnych miast w Polsce znajduje się w Rozdziale 1. Raportu, w części poświęconej kontekstowi teoretycznoprawnemu. 2. Jak kształtował się wpływ wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju innych miast (zagranicznych) na bazie wykonywanych badań empirycznych? Kwerenda badań empirycznych wyraźnie potwierdza znaczenie wydatków pro-edukacyjnych oraz pro-infrastrukturalnych na długookresowy wzrost gospodarczy. Przy czym, analiza literatury skłania do stwierdzenia, że wzrost dostępności miasta dzięki infrastrukturze transportowej będzie generował początkowo silniejsze impulsy rozwojowe. Z czasem, gdy nasycenie infrastrukturą wzrośnie, pozytywny wpływ na gospodarkę będzie ulegał zmniejszeniu. Relacje między zasobami infrastrukturalnymi a rozwojem gospodarczym można przedstawić na wykresie funkcyjnym przybierającym postać litery „S”. Odzwierciedla on malejące przyrosty produkcji wynikające z kolejnych inwestycji infrastrukturalnych podejmowanych przy coraz wyższym poziomie nasycenia kapitałem publicznym. W sytuacji wyczerpywania się impulsów rozwojowych generowanych przez nakłady na rozbudowę i modernizację infrastruktury coraz większego znaczenia nabierają wydatki inwestycyjne zorientowane na innowacyjność i rozwój kapitału ludzkiego. W szczególności tzw. wydatki „miękkie” na rozwój wiedzy, umiejętności, a także kondycji mieszkańców miasta bądź regionu stają się głównymi czynnikami stymulującymi długookresowy rozwój gospodarczy. 130 s. 23 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 3. Jakie wnioski dotyczące wpływu wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju Warszawy, Trójmiasta, Krakowa, Łodzi, Poznania dostarczają dotychczas wykonane badania, ewaluacje? s. 23 Przeprowadzone cykliczne badania wykazały, iż w latach 2007-2014 średnia wartość kapitałów charakteryzujących rozwój polskich miast (kapitału ludzkiego i społecznego; kapitału jakości życia; kapitału kultury i wizerunku; kapitału Instytucjonalno- demokratycznego; kapitału technicznego i infrastrukturalnego; kapitału źródeł finansowania; kapitału atrakcyjności inwestycyjnej) rosła najszybciej w przypadku Warszawy i Krakowa. Ostatecznie na koniec 2015 r. najwyższym średnim poziomem kapitałów dysponowała Warszawa (136 % średniego poziomu), Kraków (112%), Poznań (107%). Najniżej uplasowała się Łódź (85%). Wyniki analizy wskazują, iż w okresie 2007-2014 w polskich miastach dokonały się znaczące i korzystne zmiany w wielu dziedzinach życia. Polskie miasta, dzięki integracji europejskiej i doświadczanemu wzrostowi gospodarczemu, rozpoczęły poprzez inwestycje publiczne proces akumulacji kapitału rozwojowego, co w sposób znamienny znalazło odbicie w postępach, które zaszły na ich obszarach. Przedstawione wyniki pokazują jednakże, że dla wszystkich badanych miast największym wyzwaniem inwestycyjnym jest poprawa jakości życia mieszkańców. Pomimo znacznego wzrostu gospodarczego zarówno Warszawa, Kraków, Łódź i Poznań odnotowały w przypadku tego kapitału w 2014 r. niższe wyniki niż w 2007 r. Powyższe rezultaty mogą wynikać ze stale rosnącego popytu mieszkańców rozpatrywanych metropolii na usługi publiczne. Należy także podkreślić, iż jedynie Warszawa odznaczała się wartością tego kapitału powyżej średniej dla analizowanych dwunastu miast. W przypadku innego kapitału odnoszącego się bezpośrednio do standardu życia mieszkańców – kapitału technicznego i infrastrukturalnego – wszystkie miasta (Warszawa, Kraków, Poznań i Trójmiasto) z wyjątkiem Łodzi plasują się powyżej średniego poziomu w Polsce. Warto także zaznaczyć, że w okresie 2007-2014 Trójmiasto i Łódź odznaczały się najwyższa dynamiką zmian w tym zakresie – odpowiednio 12,2 pkt. proc. i 8,6 pkt. proc. W przypadku Warszawy zaobserwowana zmiana wyniosła 2,9 pkt. proc., co w znaczącym stopniu wynika ze stosunkowo lepiej rozwiniętej infrastruktury w stolicy Polski na tle innych miast. 4. Jak ukształtowała się wysokość i rodzaj (wg działów budżetowych) wydatków inwestycyjnych w latach 2004-2014? Jak przedstawia się struktura wydatków inwestycyjnych? 5. Jakie są różnice w strukturze wydatków inwestycyjnych między Warszawą a pozostałymi analizowanymi miastami? s. 38 - 52 Łącznie w latach 2004–2014 budżety miast i ich jednostek, spółki z większościowym udziałem miast oraz inne podmioty publiczne realizujące inwestycje na obszarze miast wydatkowały w ramach aktywności inwestycyjnych 40,5 mld zł w Warszawie, 13,2 mld zł w Trójmieście (Gdańsku, Gdyni, Sopocie), 10,6 mld zł w Poznaniu, 10,1 mld zł w Krakowie i 8,4 mld zł w Łodzi. We wszystkich miastach głównym źródłem wydatków inwestycyjnych były budżety samych miast (finansowały inwestycje w zakresie od 47,5% w Warszawie do blisko 58% w Trójmieście, Poznaniu i Łodzi). Spółki z większościowym udziałem miast finansowały inwestycje w zakresie od 25,8% (Trójmiasto) do 38,6% w Krakowie. W Warszawie stanowiły źródło analizowanych wydatków inwestycyjnych w 30,7%. Część wydatków inwestycyjnych ponosiły inne podmioty publiczne realizujące inwestycje na terenie miast . W przypadku Warszawy stanowiły źródło aż 21,8% analizowanych wydatków. W pozostałych miastach odpowiadały za 8% wydatków inwestycyjnych (Kraków), 8,8% (Poznań), 14,5% (Łódź) i 16,5% (Trójmiasto). Ponieważ powyżej omawiana grupa podmiotów (inne podmioty publiczne realizujące inwestycje na terenie miast) składa się z jednostek, które nie podlegają w sposób zarówno 131 bezpośredni jak i pośredni samorządom miasta, w drugim wariancie analizy wyłączano ich wydatki inwestycyjne, skupiając się jedynie na wydatkach inwestycyjnych pochodzących z budżetów miast i ich jednostek oraz spółek z ich większościowym udziałem. W tym ujęciu w Warszawie zidentyfikowano w latach 2004–2014 wydatki inwestycyjne rzędu 31,7 mld zł, w Trójmieście – 11 mld zł, w Poznaniu – 9,7 mld zł, w Krakowie – 9,4 mld zł i w Łodzi – 7,4 mld zł. Należy stwierdzić, iż struktura wydatków inwestycyjnych zidentyfikowana w stolicy różni się w pewnym stopniu od tej zidentyfikowanej w pozostałych 4 analizowanych miastach. Przede wszystkim w Warszawie odnotowano największy odsetek środków przeznaczanych na inwestycje transportowe (61,5%), podczas gdy w pozostałych miastach wydatki w tej dziedzinie stanowiły 35-51%). Na tle innych miast w Warszawie odnotowano także relatywnie wysoki udział wydatków inwestycyjnych poświęconych na ochronę zdrowia (4,3% w Warszawie) oraz oświatę i wychowanie (3,7%), co może przekładać się na rozwój ilościowy i jakościowy kapitału ludzkiego, który jest podstawowym czynnikiem rozwoju w długim okresie. Z kolei relatywnie mała część wydatków inwestycyjnych w Warszawie – na tle pozostałych miast – przeznaczana była na infrastrukturę środowiskową86 (19,7%, podczas gdy w Krakowie odsetek ten wynosił 31,5%, w Poznaniu 28,7% a w Łodzi 30,1%), kulturę fizyczną i sport (zaledwie 1,7% podczas gdy w pozostałych miastach dziedzina ta stanowiła przynajmniej 5,3% wydatków inwestycyjnych), gospodarkę mieszkaniową (3,3% względem 3,5% - 7,8% udziału w strukturze w innych miastach). 6. Czy struktura wydatków inwestycyjnych w badanym okresie jest uzasadniona biorąc pod uwagę diagnozę społeczno-gospodarczą w analizowanych miastach? s. 41 Wszystkie polskie miasta charakteryzują deficyty w zakresie infrastruktury drogowej, mieszkalnictwa, społecznej i środowiskowej. W tym zakresie Polskę wciąż cechuje dystans względem poziomu obserwowanego w miastach zachodniej Europy. Analizując słabe strony miast wskazywane w diagnozie społeczno-gospodarczej opracowywanej na potrzeby strategii rozwoju miast w pierwszej dekadzie XXI wieku oraz strukturę wydatków inwestycyjnych, należy stwierdzić, iż kierunki inwestycyjne miast w dużym stopniu nawiązują do problemów adresowanych w diagnozie. Tym samym nie można stwierdzić, aby struktura wydatków inwestycyjnych była nieuzasadniona w kontekście problemów i barier rozwojowych badanych miast. Niewątpliwie miasta w rożny sposób rozmieszczają akcenty inwestycyjne – Warszawa, Trójmiasto czy Poznań wydają się w większym stopniu inwestować w obszar infrastruktury transportowej podczas gdy w Łodzi odnotowano w większym stopniu inwestycje w infrastrukturę mieszkalnictwa i środowiskową. 7. Co mówi struktura wydatków inwestycyjnych analizowanych na tle studiów empirycznych? s. 23-27 Struktura wydatków inwestycyjnych Warszawy wpisuje się w naturalny model stymulowania rozwoju charakteryzujący te obszary terytorialne, które odznaczają się deficytami w zakresie infrastruktury podstawowej (np. dróg, środków transportu, infrastruktury społecznej). W modelu tym wysiłki inwestycyjne koncentrują się przede wszystkim na uzupełnianiu braków infrastrukturalnych oraz modernizacji dotychczasowych zasobów. Studia empiryczne potwierdzają kluczową wagę infrastruktury w dynamizowaniu procesów gospodarczych. Z czasem ten pozytywny wpływ będzie ulegał jednak ograniczeniu wraz z nasycaniem się 86 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochrona środowiska. 132 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” miasta zasobami infrastrukturalnymi. Poza transportem Warszawa wydatkowała stosunkowo wysokie środki na rozwój oświaty i wychowania oraz ochronę zdrowia. Ten rodzaj inwestycji ma potencjalnie wysoki wpływ na rozwój kapitału ludzkiego. Zebrane badania empiryczne wykazały jednoznacznie pozytywne odziaływanie kapitału ludzkiego na długookresowy wzrost gospodarczy. W świetle powyższych ustaleń empirycznych struktura analizowanych inwestycji (2004-2014) winna znaleźć silne przełożenie na wzrost gospodarczy Warszawy. Tym niemniej, w sytuacji nasycania się miasta zasobami infrastrukturalnymi coraz większego znaczenia nabierać powinny inwestycje o rozwój kapitału ludzkiego i innowacyjnej gospodarki. 8. Jak kształtowały się w latach 2004-2014 wskaźniki charakteryzujące stopień rozwoju w Warszawie, Trójmieście, Krakowie, Łodzi, Poznaniu (m.in. PKB per capita, dochody własne miasta per capita, udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa)? s. 53 W latach 2004-2014 Warszawa charakteryzowała się najbardziej dynamicznym rozwojem gospodarczym spośród rozpatrywanych miast. Potwierdzają to dane dotyczące zmian w zakresie PKB per capita. W badanym okresie wartość tego miernika dla stolicy wzrosła o 91%. Wiodącą pozycję gospodarczą stolicy potwierdzają również największe w gronie badanych miast przyrosty wskaźników WDB w mln zł (95%) oraz liczby podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie REGON na 10 tys. mieszkańców (31%). Pod względem dochodów własnych miasta per capita największy wzrost w omawianych latach dotyczył Krakowa (148%), w Warszawie zaś wyniósł 122%. Ponieważ dochody własne miast są silnie związane z wpływami z tytułu podatków można sądzić, iż Warszawa osiągnęła mniejszy przyrost tego wskaźnika z racji silniejszych tendencji do relokacji firm poza miasto (związane z dążeniem do obniżania kosztów prowadzenia działalności). Zaobserwowano również tendencję wzrostową wskaźnika: podatek dochodowy od osób fizycznych per capita, którego zmiana względem 2004 r. wyniosła najwięcej w Łodzi (34%). Warszawa w tym względzie wypadła najgorzej wśród badanych miast (21%), co mogło wynikać z postępującego procesu suburbanizacji. Nie bez znaczenia pozostawał tutaj tzw. efekt bazy. Najwyższa spośród rozpatrywanych miast wartość bazy podatkowej sama w sobie ograniczała dynamikę swojego wzrostu (stosunkowo wysokie nominalne przyrosty wpływów podatkowych odniesione do wysokiej wartości bazowej znajdowały odzwierciedlenie w niższych zmianach procentowych). 9. Czy występuje korelacja pomiędzy wysokością i rodzajem wydatków inwestycyjnych w analizowanych miastach Polski a stopniem rozwoju scharakteryzowanym wskaźnikami poddanymi analizie? 10. Czy można scharakteryzować relacje pomiędzy wysokością/rodzajem wydatków inwestycyjnych w analizowanych miastach a stopniem ich rozwoju? Jeśli tak, jak można ją scharakteryzować? s. 53 W każdym mieście odnotowano korelację między wysokością wydatków inwestycyjnych a częścią wskaźników makroekonomicznych. W przypadku Warszawy stwierdzono pozytywną korelację między analizowanymi inwestycjami oraz PKB per capita; dochodami własnymi miasta per capita; WDB; przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem brutto; liczbą podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców; WDB na jeden prywatny podmiot zarejestrowany w REGON oraz dochodami z podatków i opłat lokalnych. Tablica korelacji została przedstawiona w tabeli nr 5 w rozdziale 1 badania. Ponadto, uzyskane rezultaty wskazują m.in. na pozytywną i istotną statystycznie zależność między wzrostem gospodarczym i inwestycjami dedykowanymi: transportowi i łączności (Warszawa, Trójmiasto, Poznań); ochronie zdrowia (Warszawa, Trójmiasto, Kraków, Łódź) oraz kulturze i ochronie dziedzictwa narodowego (Trójmiasto, Poznań, Kraków, Łódź) (tabela korelacyjna została zamieszczona w aneksie). Przy interpretacji powyższych wyników należy uwzględnić, iż na badane wskaźniki wpływa cała złożona gama zależności i sprzężeń zwrotnych zachodzących w tak skomplikowanej materii 133 jaką jest gospodarka. W przypadku wykazanych istotnych statystycznie zależności korelacyjnych nie można kategorycznie stwierdzić, iż badane nakłady inwestycyjne determinowały wzrost PKB per capita, WDB, czy też wpływały na liczbę nowopowstających firm. Przykładowo realna dynamika jednego z podstawowych wskaźników makroekonomicznych jakim jest PKB jest efektem całego szeregu determinant (wydatków konsumpcyjnych, eksportu, bezpośrednich inwestycji zagranicznych etc.). Ponadto sam wzrost PKB stanowi czynnik stymulujący inwestycje publiczne poprzez wzrost i rozszerzenie bazy podatkowej, a tym samym nakładów inwestycyjnych. Mamy więc tu do czynienia ze swoistym sprężeniem zwrotnym. Zaprezentowane wyniki analizy korelacyjnej informują nas natomiast o tym, że badane nakłady inwestycyjne z wysokim prawdopodobieństwem znajdują przełożenie na większość rozpatrywanych mierników makroekonomicznych. W celu wyodrębnienia i skwantyfikowania rzeczywistej skali tego odziaływania potrzebna jest jednak bardziej wyrafinowana metoda. Jest nią analiza kontrfaktyczna, która w przypadku indykatorów makroekonomicznych wymaga zastosowania modelu makroekonomicznego odwzorowującego wszystkie kluczowe relacje i współzależności ekonomiczne. Stąd też dla rozpoznania odziaływania makroekonomicznego analizowanych w niniejszym opracowaniu inwestycji zastosowano nowatorski model HERMIN gospodarki Warszawy. 11. Jak kształtował się wpływ wydatków inwestycyjnych na stopień i jakość rozwoju usług publicznych? s. 59 W prawie wszystkich analizowanych dziedzinach budżetowych wyraźnie widoczna jest poprawa charakteryzujących je wskaźników statystycznych. Wskazuje to na poprawę warunków życia w Warszawie. Do podobnej konstatacji skłania analiza trendu autorskiego wskaźnika syntetycznego odzwierciedlającego standard życia mieszkańców stolicy. Tym niemniej, pozytywną zależność osiąganych rezultatów z wydatkami inwestycyjnymi stwierdzono jedynie w przypadku: transportu i łączności; gospodarki mieszkaniowej; oświaty i wychowania; pozostałych zadań w zakresie polityki społecznej oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Sugeruje to osiągnięcie takiego poziomu inwestycji w powyższych dziedzinach, który przyczynia się w sposób zauważalny i istotny statystycznie do poprawy warunków życia. Należy jednakże pamiętać, iż wskaźniki wykorzystywane w statystyce publicznej to tylko jedna strona analizy obarczona pewnymi słabościami (m.in. uwzględnieniem przez dostępne mierniki tylko określonej części obszaru interwencji oraz wpływu inwestycji realizowanych przez inne podmioty). Konieczne staje się zatem uzupełnienie analizy opartej na faktografii GUS o dane prezentujące, jak oceniane są przez społeczność Warszawy efekty realizowanych inwestycji. 12. Czy struktura wydatków inwestycyjnych w latach 2004-2014 była uzasadniona, biorąc pod uwagę oczekiwania mieszkańców Warszawy? W badaniu opinii publicznej, którego wyniki wykorzystano w niniejszym raporcie, analizie zostały poddane następujące dziedziny budżetowe: transport i łączność, turystyka, administracja publiczna, oświata i wychowanie, kultura fizyczna i sport, ochrona zdrowia, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna i ochrona środowiska, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego. Z wyjątkiem oświaty i wychowania w pozostałych dziedzinach nastąpił wzrost pozytywnych ocen zgłaszanych przez respondentów87. Analiza korelacyjna nie wykazała związku między inwestycjami a zmianami pozytywnych opinii społeczności lokalnej. Wynikało to w dużej mierze z fluktuacji zarówno wydatków inwestycyjnych, jak i ocen formułowanych przez respondentów. Nie bez znaczenia 87 Porównana została średnia ocena z lat 2004-2009 oraz 2010-2014. 134 s. 87 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” był też stosunkowo krótki szereg czasowy obserwacji. Fakt, że w przypadku generowania efektów w zakresie transportu i łączności, administracji publicznej, a także wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska analizowane w niniejszym raporcie inwestycje odgrywały wyłączną lub dominującą rolę pozwala stwierdzić, iż silnie przełożyły się one na pozytywny odbiór zapewnianych usług. W przypadku pozostałych czterech dziedzin (turystyki, kultury fizycznej i sportu, ochrony zdrowia, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego), w których obserwowane efekty mogły wynikać także z działalności sektora prywatnego, charakterystyka analizowanych inwestycji pozwala wnioskować o wpisywaniu się ich w poprawę opinii mieszkańców stolicy. Skala tego pozytywnego odziaływania jest jednak trudna do zidentyfikowania. Rezultaty dotyczące: transportu i łączności mogą sugerować konieczność silniejszego ukierunkowania polityki informacyjnej miasta na pokazanie dotychczasowych efektów, które są odzwierciedlone w statystyce publicznej, choć nie zostały odpowiednio dostrzeżone w percepcji lokalnej społeczności (na koniec badanego okresu mniej niż 50% ankietowanych oceniało pozytywnie zmiany w tym zakresie, podobnie jak w przypadku oświaty i wychowania oraz kultury fizycznej i sportu). 13. Jakie czynniki wpływały na wysokość i rodzaj wydatków inwestycyjnych m.st. Warszawy? Jakie czynniki wpływały na jakość usług świadczonych przez m.st. Warszawę oraz jednostki organizacyjne i podległe? s. 58- 91 Głównymi czynnikami wpływającymi zarówno na wysokość jak i rodzaj wydatków inwestycyjnych, a poprzez to na jakość usług są czynniki makroekonomiczne. W rozdziale I omówiono pozytywną i istotną statystycznie korelację z PKB miasta, dochodami i podatkami. Pokazuje to, że wydatki inwestycyjne rosły wraz ze wzrostem PKB miasta, jego dochodami i podatkami. Istotnym czynnikiem wpływającym na rodzaj wydatków były obliga ustawowe, określające obowiązkowe dla miasta usługi publiczne, jak również zidentyfikowane potrzeby zasygnalizowane m.in. w diagnozie strategii miasta. 14. Jaki jest wpływu przedmiotowych inwestycji na rozwój społeczno-gospodarczy m.st. Warszawy? s. 104- 125 Na podstawie symulacji przeprowadzonych przy użyciu makroekonomicznego modelu HERMIN dla gospodarki Warszawy oddziaływanie analizowanych w niniejszym badaniu wydatków inwestycyjnych jednoznacznie można określić jako pozytywne. Dla przykładu średnioroczny wpływ na poziom PKB w latach 2004-2014 wyniósł 6,4%, co oznaczą, że dzięki realizowanym inwestycjom poziom PKB w Warszawie był średnio o 6,4% wyższy od hipotetycznej sytuacji braku tychże inwestycji. Potwierdzają to wyniki dla wszystkich przedstawionych w rozdziale III wskaźników. 15. Jaką siłę mają efekty podażowe interwencji finansowej? 16. Czy wpływ przedmiotowych inwestycji ma charakter trwały? s. 104 - 125 Przeprowadzona w ramach badania analiza pozwala zauważyć, że nawet po zakończeniu realizacji inwestycji uwidacznia się ich pozytywny wpływ na wybrane wskaźniki makroekonomiczne. Jest to wynikiem ujawniających się efektów podażowych analizowanej interwencji finansowej. Ich skala jest znacznie niższa niż efektów popytowych występujących w latach 2004-2014. Jednakże nawet w 2030 (16 lat po zakończeniu inwestycji) zauważalne jest pozytywne odziaływanie inwestycji na wszystkie omawiane w rozdziale III wskaźniki makroekonomiczne. Przykładowo szacuje się, że poziom PKB w roku 2030 będzie o 1,3% wyższy dzięki zrealizowanym w latach 2004-2014 nakładom inwestycyjnym. 135 17. Czy struktura przedmiotowych inwestycji jest efektywna? Analizie poddano 4 struktury wydatków – rzeczywistą i trzy hipotetyczne, zakładające różny podział środków inwestycyjnych na 4 kategorie wydatków: infrastruktura podstawowa, bezpośrednia pomoc sektorowi przedsiębiorstw, rozwój zasobów ludzkich oraz badania i rozwój. Analiza makroekonomiczna wykazała najwyższą efektywność ekonomiczną rzeczywistej struktury nakładów inwestycyjnych ponoszonych w latach 2004-2014, w której przeważały (93%) wydatki na infrastrukturę podstawową (IP). IP stanowiła warunek konieczny (m.in. poprzez wzrost dostępności zewnętrznej i wewnętrznej miasta, wzrost jego atrakcyjności oraz obniżenie kosztów transakcyjnych) rozwoju gospodarczego Warszawy. W wyniku występujących ciągle deficytów w zakresie infrastruktury podstawowej kolejne inwestycje generowały relatywnie wysokie rezultaty. W dłuższej perspektywie czasu większego znaczenia nabierają inwestycje w kapitał ludzki. Początkowy jego rozwój następuję stosunkowo wolno, aczkolwiek po osiągnieciu pewnego poziomu akumulacji zaczyna generować coraz większe efekty (m.in. dzięki wprowadzaniu gospodarki na coraz wyższe szczeble tworzenia i dyskontowania wiedzy). Potwierdza to duże znaczenie dla długoterminowego rozwoju miasta tzw. wydatków miękkich związanych ze stymulowaniem gospodarki opartej na wiedzy. 136 s. 115- 125 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” BIBLIOGRAFIA 1) "Measuring structural funds employment effects" (2006). Working document No. 6, European Commission, Directorate-General Regional Policy, September. 2) Barometr Warszawski; Jakość wody i usług MPWiK, Jakość życia w dzielnicach, Przemoc w rodzinie, Ruch turystyczny, zachowania proekologiczne 2004 – 2014. 3) Begg D., Fischer S., Rudiger D. (2007), „Makroekonomia“, Wydanie IV zmienione, Wydawnictwo PWE, Warszawa 4) Birkes D., Dodge Y. (1993), “Alternative Metchods of Regression”, John Wiley and Sons, New York. 5) Bovas A., Ledolter J. (2005), “Statistical Methods for Forecasting”, John Wiley and Sons, New Jersey. 6) Bradley J. (2000). "The Impact of Community Support Framework on Objective 1 countries: Greece, Ireland, Portugal and Spain 1989-2006", Economic and Social Research Institute, Dublin. 7) Bradley J., 2002, An examination of the ex-post macroeconomic impacts of CSF1994-99 on the Objective 1 countries and regions: Greece, Ireland, Portugal, Spain, East Germany and Northern Ireland. DGRegional Policy, European Commission, Brussels; 8) Bradley J., Herce J.A., Modesto L. (1995). "Modelling in the EU Periphery. The Hermin Project", 9) Bradley J., Mitze T, Morgenroth E. and Untiedt G. (2006). “How can we know if EU cohesion policy is successful? Integrating micro and macro approaches to the evaluation of Structural Funds”, GEFRA Working paper, March 2006. 10) Bradley J., Modesto L., Sosvilla-Rivero S. (1995): "HERMIN. A macroeconometric modelling framework for the EU periphery". Economic Modelling 12, special issue, 221-247. 11) Bradley J., Untiedt G. (2007). “The COHESION system of HERMIN country and regional models: Description and operating manual”. Contract no. 2005 CE 16 0 AT 027, GEFRA, Muenster, April 10, 2007. 12) Bradley J., Untiedt G., Zaleski J., 2009, The Economic Return of Cohesion Expenditure for Member States. Directorate General For Internal Policies Policy Department B: Structural And Cohesion Policies, the European Parliament's Committee on Regional Development, Brussels; 13) Bradley J., Zaleski J. (2003). „Modelling EU Accession and Structural Fund Impacts Using the New Polish HERMIN Model”, w: W. Welfe (red.), Modelling Economies in Transition, Proceedings of the 7th Conference of the International Association, AMFET, Łódź. 14) Bradley J., Zaleski J., 2003, Ocena wpływu Narodowego Planu Rozwoju Polski na lata 2004-2006 na gospodarkę przy zastosowaniu modelu HERMIN. Gospodarka Narodowa nr 7-8/2003, Warszawa; 15) Bradley J., Zaleski J., Tomaszewski P., Zembaty M. (2007). "Wskaźniki realizacji Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2007-2013 - ocena makroekonomicznego wpływu 16 RPO na gospodarki regionalne przy użyciu modeli HERMIN", Wrocław, WARR, wrzesień. 16) Buton K. (2010). „Transport Economics. 3rd Edition.”, University Profesor, Scholl of Public Policy, George Mason, University, USA. 137 17) Capello R., Nijkamp P. (2009). “Handbook of Regional Growth and Development Theories”, Edward Elgar Publishing Limited, Northampton, Massachusetts. 18) Capello, R., Camagni, R.P., Chizzolini, B., Fratesi, U., 2008, Modelling Regional Scenarios for the Enlarged Europe: European Competitiveness and Global Strategies (Advances in Spatial Science). Springer, Berlin; 19) Cieślak M. (red.nauk.), 2005, Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 20) Cuadrado-Roura J.R. (2010). „Regional Policy, Economic Growth and Convergence: Lessons from the Spanish Case”, Springer. 21) Fiedor B., Kociszewski K. (red.naukowa), 2010, Ekonomia rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. 22) Gáková Z., Grigonytė D., Monfort P., 2009, A Cross-Country Impact Assessment of EU Cohesion Policy. Applying the Cohesion System of HERMIN Models. A series of short papers on regional research and indicators produced by the Directorate-General for Regional Policy, N° 01/2009, Brussels; 23) Gawron H., 1997, Ocena efektywności inwestycji, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań. 24) Heer B. (2009). „Dynamic General Equilibrium Modelling: Computational Methods and Applications”, Springer. 25) Investing in Europe’s future, Fifth report on economic, social and territorial cohesion, 2010, European Commission, Brussel; 26) Jastrzębska M., 2005, Polityka inwestycyjna jednostek samorządu terytorialnego. Samorząd Terytorialny, nr 9, s. 16 27) Jureckova J., Sen Pranab K. (1996), “Robust Statistical Procedures: Asymptotics and Interrelations”, John Wiley and Sons, New York. 28) Komornicki T. (2009) : „Określenie i ocena charakteru, struktury i intensywności polskiego eksportu w kontekście celów polityki regionalnej, na poziomie województw i powiatów w ujęciu dynamicznym”, Ekspertyza wykonana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego IGiPZ PAN 29) Korf T., Kudełko J., Mogiła Z., Poproch A., Zaleska M., Zaleski J., 2013, Ocena wpływu realizacji polityki spójności na kształtowanie się wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modeli makroekonomicznych HERMIN., WARR, Wrocław. 30) Korzeniowska A, 2004, ABC samorządu terytorialnego, red. A. Korzeniowska, Bydgoszcz. 31) Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010. 32) Kudełko J., Mogiła Z., Poproch A., Tomaszewski P., Zaleski J., Zembaty M., 2011, Wpływ realizacji Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 (NPR) i Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia/ Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 (NSRO/NSS) na wybrane wskaźniki makroekonomiczne na poziomie regionalnym do roku 2020 przy użyciu modeli regionalnych HERMIN. WARR, Wrocław; 138 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 33) Kudełko J., Mogiła Z., Tomaszewski P., Zaleski J., Zembaty M.,2010, Oszacowanie wartości wskaźników odzwierciedlających cele Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007-2013 przy użyciu modelu makroekonomicznego HERMIN. WARR, Wrocław; 34) Kudłacz T, Woźniak D.,2009, Konwergencja czy polaryzacja rozwoju regionalnego Polski w perspektywie 2020 r. w świetle projekcji modelu HERMIN, Zarządzanie Publiczne1(07) 2009, Kraków; 35) Kupiszewski M., Bijak J. (2008): Zmiany i problemy demograficzne a rozwój przestrzenny, [w:] K. Saganowski, M. Zagrzejewska-Fiedorowicz, P. Żuber (red.), Ekspertyzy do koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju 2008-2033, Tom IV, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 291-308. 36) Lucas, R. E., Jr. (1988). ”On the Mechanics of Economic development”, Journal of Monetary Economics, Vol. 22(1), pp. 3-42. 37) Mackiewicz M., Misiąg W., Tomalak M., 2003, Samorządowa kasa, czyli, na co idą pieniądze w gminach, powiatach, województwach, ALINEX, Warszawa, s. 96. 38) Miszczuk M., 2014, Czynniki ryzyka w systemie finansowym gmin. Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 40 (4/2014), s. 171-180. 39) MRR (2010). Rozwój miast w Polsce. Raport wprowadzający, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa. 40) Ostasiewicz S., Rusnak Z., Siedlecka U. (1997): Statystyka- elementy teorii i zadania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. 41) Ostasiewicz W. (red.nauk.), 1999, Statystyczne metody analizy danych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. 42) York. Rubinstein R., Melamed B. (1998), “Modern Simulation and Modeling”, John Wiley and Sons, New 43) Rubinstein R.Y., Kroese D.P. (2008), “Simulation and the Monte Carlo Method (Wiley Series in Probability and Statistics)”, John Wiley and Sons, Hoboken, New Jersey. 44) Ryan T.P. (2009) “Modern Regression Methods”, John Wiley and Sons, Hoboken, New Jersey. 45) Safina K. (red.nauk.), 2011, Foresight jako metoda kształtowania przyszłości, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. 46) Stahl D. (red.nauk.), 2006, Metody oceny rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. 47) Suchecki B. (red.nauk.), 2010, Ekonometria przestrzenna. Metody i modele analizy danych przestrzennych, Wydawnictwo C.H.BECK, Warszawa. 48) Strategia rozwoju miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku, Warszawa 2005. 49) Tomaszewski P., Zaleski J., Zembaty M., 2011, Oczekiwane efekty realizacji polityki spójności Unii Europejskiej na poziomie regionalnym w Polsce. Studia Regionalne i Lokalne 2(44)2011, Warszawa. 50) Warszawskie Badanie Ruchu (WBR 2005), Warszawa 2006. 139 51) Warszawskie Badanie Ruchu 2015 (WBR 2015), Sopot, Kraków, Warszawa 2016. 52) Zalewski A., 2005, Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym, Wydawnictwo SGH AGH Warszawie Warszawa, s. 88-89. 53) Zalewski J., Jarosz A., Skóra S., Tiukało A., Wysocka M., Zaleska M., 2016, Ocena wpływu realizacji polityki spójności w ramach NSRO 2007-2013 (z wyszczególnieniem wpływu wybranych programów operacyjnych) na rozwój społeczno-gospodarczy Polski za pomocą ilościowego modelu ekonomicznego. WARR, Wrocław. 140 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” ANEKSY Algorytm przejścia z kategorii interwencji na dziedziny klasyfikacji budżetowej Kategorie ekonomiczne Działy budżetowe Kod Tematy priorytetów 1 Działalność B + RT prowadzona w ośrodkach badawczych 2 Infrastruktura B + RT (w tym wyposażenie w sprzęt, oprzyrządowanie i szybkie sieci informatyczne łączące ośrodki badawcze) oraz specjalistyczne ośrodki kompetencji technologicznych 3 Transfer technologii i udoskonalanie sieci współpracy między MŚP, między MŚP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi (parkami naukowymi i technologicznymi, technopoliami itd.) 4 Wsparcie na rzecz rozwoju B + RT, w szczególności w MŚP (w tym dostęp do usług związanych z B + RT w ośrodkach badawczych) 5 6 Usługi w zakresie zaawansowanego wsparcia dla przedsiębiorstw i grup przedsiębiorstw Wsparcie na rzecz MŚP w zakresie promocji produktów i procesów przyjaznych dla środowiska (wdrożenie efektywnych systemów zarządzania środowiskiem, wdrożenie, stosowanie i użytkowanie technologii zapobiegania zanieczyszczeniom, wdrożenie czystych technologii do działalności produkcyjnej przedsiębiorstw) Inwestycje w przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z dziedziną badań i innowacji (innowacyjne technologie, tworzenie przedsiębiorstw przez uczelnie, istniejące ośrodki B + RT i przedsiębiorstwa itp.) 7 8 Inne inwestycje w przedsiębiorstwa 9 10 11 Inne działania mające na celu pobudzanie badań, innowacji i przedsiębiorczości w MŚP Infrastruktura telekomunikacyjna (w tym sieci szerokopasmowe) Technologie informacyjne i komunikacyjne - TIK (dostęp, bezpieczeństwo, interoperacyjność, zapobieganie zagrożeniom, badania, innowacje, treści cyfrowe itp.) Technologie informacyjne i komunikacyjne (sieci TEN-ICT) Usługi i aplikacje dla obywateli (e-zdrowie, e-administracja, e-edukacja, e-integracja itp.) Usługi i aplikacje dla MŚP (e-handel, e-kształcenie i e-szkolenie, tworzenie sieci itp.) Inne działania mające na celu poprawę dostępu MŚP do TIK i ich efektywne użytkowanie Kolej Kolej (sieci TEN-T) Tabor kolejowy Tabor kolejowy (sieci TEN-T) Autostrady i drogi ekspresowe Autostrady (sieci TEN-T) Drogi krajowe Drogi regionalne, lokalne Ścieżki rowerowe Transport miejski Transport multimodalny Transport multimodalny (sieci TEN-T) 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 400 (ale tylko w zakresie wytwarzania i zaopatrywania w prąd, gaz i wodę) 400 (ale tylko w zakresie wytwarzania i zaopatrywania w prąd, gaz i wodę) 400 (ale tylko w zakresie wytwarzania i zaopatrywania w prąd, gaz i wodę) 400 (ale tylko w zakresie wytwarzania i zaopatrywania w prąd, gaz i wodę) 900 400 (ale tylko w zakresie wytwarzania i zaopatrywania w prąd, gaz i wodę) 400 (ale tylko w zakresie wytwarzania i zaopatrywania w prąd, gaz i wodę) 600 600 600 600/801/851/852 600/801 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600 141 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 142 Inteligentne systemy transportu Porty lotnicze Porty Śródlądowe drogi wodne (regionalne i lokalne) Śródlądowe drogi wodne (sieci TEN-T) Energia elektryczna Energia elektryczna (sieci TEN-E) Gaz ziemny Gaz ziemny (sieci TEN-E) Produkty ropopochodne Produkty ropopochodne (sieci TEN-E) Energia odnawialna: wiatrowa Energia odnawialna: słoneczna Energia odnawialna: biomasa Energia odnawialna: hydroelektryczna, geotermalna i pozostałe Efektywność energetyczna, produkcja skojarzona (kogeneracja), zarządzanie energią Gospodarka odpadami komunalnymi i przemysłowymi Gospodarka i zaopatrzenie w wodę pitną Oczyszczanie ścieków Jakość powietrza Zintegrowany system zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń Dostosowanie do zmian klimatu i łagodzenie ich skutków Rewaloryzacja obszarów przemysłowych i rekultywacja skażonych gruntów Promowanie bioróżnorodności i ochrony przyrody (w tym NATURA 2000) Promowanie czystego transportu miejskiego Zapobieganie zagrożeniom naturalnym i technologicznym (w tym opracowanie i wdrażanie planów i instrumentów zapobiegania i zarządzania zagrożeniami) Inne działania na rzecz ochrony środowiska i zapobiegania zagrożeniom Promowanie walorów przyrodniczych Ochrona i waloryzacja dziedzictwa przyrodniczego Inne wsparcie na rzecz wzmocnienia usług turystycznych Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego Rozwój infrastruktury kultury Inne wsparcie dla poprawy usług w zakresie kultury Zintegrowane projekty na rzecz rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich Rozwój systemów i strategii uczenia się przez całe życie w przedsiębiorstwach; szkolenia i usługi na rzecz zwiększenia zdolności adaptacyjnych pracowników do zmian; promowanie przedsiębiorczości i innowacji Opracowywanie i upowszechnianie innowacyjnych i bardziej wydajnych form organizacji pracy Rozwój specjalistycznych usług w zakresie zatrudnienia, szkolenia i wsparcia w związku z restrukturyzacją sektorów i przedsiębiorstw, rozwój systemów przewidywania zmian w sferze zatrudnienia oraz zapotrzebowania na kwalifikacje i przyszłych wymogów w zakresie zatrudnienia i kwalifikacji Modernizacja i wzmacnianie instytucji rynku pracy Wdrażanie aktywnych i prewencyjnych instrumentów rynku pracy Działania na rzecz aktywnego starzenia się oraz wydłużania życia zawodowego Wsparcie na rzecz samozatrudnienia i zakładania działalności gospodarczej Działania na rzecz zwiększenia trwałego udziału kobiet w zatrudnieniu oraz ich rozwoju zawodowego w perspektywie zmniejszenia dyskryminacji ze względu na płeć na rynku pracy oraz lepszego godzenia życia zawodowego z prywatnym, a zwłaszcza większego dostępu do usług opiekuńczo-wychowawczych nad dziećmi i osobami zależnymi Działania na rzecz zwiększenia udziału migrantów w zatrudnieniu w perspektywie wzmocnienia ich integracji społecznej Ścieżki integracji i powrotu do zatrudnienia dla osób w gorszym położeniu; zwalczanie dyskryminacji w dostępie do rynku pracy i rozwoju kariery zawodowej oraz promowanie akceptacji dla różnorodności w miejscu pracy Opracowywanie, uruchomienie i wdrożenie reform systemów kształcenia i szkolenia w celu zwiększenia zdolności do zatrudnienia, zwiększenia stopnia dostosowania systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy oraz systematycznego podnoszenia kwalifikacji kadry systemu oświaty w perspektywie gospodarki opartej na innowacji i wiedzy Działania na rzecz zwiększenia udziału w kształceniu i szkoleniu przez całe życie, w szczególności poprzez przedsięwzięcia na rzecz ograniczenia przedwczesnego porzucania skolaryzacji, minimalizowania 600 600 600 600 600 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 900 900 900 900 900 900 900 600 750 750 921 921 630 921 926 926 700 801 801 852 852/853 852 852 801 801 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” dyskryminacji ze względu na płeć oraz poprawy jakości i dostępu do kształcenia i szkoleń na poziomie podstawowym, zawodowym i wyższym Rozwój potencjału ludzkiego w zakresie badań i innowacji, w szczególności poprzez studia podyplomowe i szkolenia naukowców oraz poprzez współpracę sieciową między uczelniami, ośrodkami badawczymi i przedsiębiorstwami Infrastruktura edukacji Infrastruktura ochrony zdrowia Infrastruktura opiekuńczo-wychowawcza Infrastruktura mieszkalnictwa Pozostała infrastruktura społeczna Promowanie partnerstw, porozumień i inicjatyw poprzez tworzenie sieci współpracy Rozwiązania na rzecz podniesienia jakości opracowania, monitorowania, ewaluacji polityk i programów na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, wzmocnienie zdolności w zakresie realizacji polityk i programów Rekompensata podniesionych kosztów związanych z utrudnionym dostępem oraz rozproszeniem terytorialnym Szczególne działania na rzecz zrekompensowania podniesionych kosztów wynikających z wielkości rynku Szczególne działania na rzecz zrekompensowania podniesionych kosztów związanych z warunkami klimatycznymi i ukształtowaniem terenu Przygotowanie, realizacja, monitorowanie i kontrola Ocena, badania, ekspertyzy, informacja i komunikacja 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 801 801 851 852 700 852/851 Źródło: Opracowanie własne na podstawie konsultacji z Zamawiającym. Algorytm przejścia z KI na KE Środki finansowe przeznaczone na realizację regionalnych programów operacyjnych dzielone są na 86 kategorii interwencji (KI). W modelach HERMIN płatności te są grupowane w cztery kategorie ekonomiczne (KE): • infrastrukturę podstawową (IP) – wydatki przeznaczone na budowę, rozbudowę, restytucję i modyfikację elementów szeroko pojętej infrastruktury (przede wszystkim transportowej i telekomunikacyjnej); • rozwój zasobów ludzkich (RZL) – wydatki zorientowane na zdobywanie i rozwijanie kwalifikacji, a przez to wzrost zasobu i jakości kapitału ludzkiego; • bezpośrednią pomoc sektorowi przedsiębiorstw (BPSP) – wydatki związane z budową, rozbudową i modernizacją mocy produkcyjnych przedsiębiorstw (m.in. parku maszynowego), a także ze wzrostem zakresu, jakości i innowacyjności asortymentu ich produktów i usług; • działalność badawczo-rozwojową (B+R) – część środków w ramach BPSP, która zorientowana jest na wzrost szeroko rozumianej innowacyjności przedsiębiorstw (m.in. w zakresie produktów i usług, procesu produkcyjnego, marketingu, systemu organizacji etc.). Algorytm przyporządkowania 86-ciu kategorii interwencji stosowanych w regionalnych programach operacyjnych do w/w kategorii ekonomicznych został zaprezentowany w tabeli poniżej. 143 Tabela. Algorytm przyporządkowania 86-ciu kategorii interwencji stosowanych w regionalnych programach operacyjnych do poszczególnych kategorii ekonomicznych 88 Kategorie ekonomiczne IP RZL BPS P B+R Kod Kategorie interwencji 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 88 Działalność B + RT prowadzona w ośrodkach badawczych Infrastruktura B + RT (w tym wyposażenie w sprzęt, oprzyrządowanie i szybkie sieci informatyczne łączące ośrodki badawcze) oraz specjalistyczne ośrodki kompetencji technologicznych Transfer technologii i udoskonalanie sieci współpracy między MŚP, między MŚP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi (parkami naukowymi i technologicznymi, technopoliami itd.) Wsparcie na rzecz rozwoju B + RT, w szczególności w MŚP (w tym dostęp do usług związanych z B + RT w ośrodkach badawczych) Usługi w zakresie zaawansowanego wsparcia dla przedsiębiorstw i grup przedsiębiorstw Wsparcie na rzecz MŚP w zakresie promocji produktów i procesów przyjaznych dla środowiska (wdrożenie efektywnych systemów zarządzania środowiskiem, wdrożenie, stosowanie i użytkowanie technologii zapobiegania zanieczyszczeniom, wdrożenie czystych technologii do działalności produkcyjnej przedsiębiorstw) Inwestycje w przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z dziedziną badań i innowacji (innowacyjne technologie, tworzenie przedsiębiorstw przez uczelnie, istniejące ośrodki B + RT i przedsiębiorstwa itp.) Inne inwestycje w przedsiębiorstwa Inne działania mające na celu pobudzanie badań, innowacji i przedsiębiorczości w MŚP Infrastruktura telekomunikacyjna (w tym sieci szerokopasmowe) Technologie informacyjne i komunikacyjne - TIK (dostęp, bezpieczeństwo, interoperacyjność, zapobieganie zagrożeniom, badania, innowacje, treści cyfrowe itp.) Technologie informacyjne i komunikacyjne (sieci TEN-ICT) Usługi i aplikacje dla obywateli (e-zdrowie, e-administracja, e-edukacja, e-integracja itp.) Usługi i aplikacje dla MŚP (e-handel, e-kształcenie i e-szkolenie, tworzenie sieci itp.) Inne działania mające na celu poprawę dostępu MŚP do TIK i ich efektywne użytkowanie Kolej Kolej (sieci TEN-T) Tabor kolejowy Tabor kolejowy (sieci TEN-T) Autostrady i drogi ekspresowe Autostrady (sieci TEN-T) Drogi krajowe Drogi regionalne, lokalne Ścieżki rowerowe Transport miejski Transport multimodalny Transport multimodalny (sieci TEN-T) Inteligentne systemy transportu Porty lotnicze Porty Śródlądowe drogi wodne (regionalne i lokalne) Śródlądowe drogi wodne (sieci TEN-T) Energia elektryczna X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Algorytm przyporządkowania kategorii interwencji do poszczególnych kategorii gospodarczych został stworzony przez dr. Johna Bradleya. Metoda ta jest stosowana zarówno w badaniach przeprowadzanych w Polsce, jak i w UE. W metodologii HERMIN każdej z kategorii ekonomicznych (IP, BPSP, RZL, B+R) przypisane zostały określone popytowe i podażowe mechanizmy odziaływania na gospodarkę. Wspomniany algorytm został tak skonstruowany, aby środki finansowe przyporządkowane do tych czterech kategorii oddziaływały na rozwój zgodnie z charakterem i specyfiką realizowanym dzięki nim projektom. 144 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 Energia elektryczna (sieci TEN-E) Gaz ziemny Gaz ziemny (sieci TEN-E) Produkty ropopochodne Produkty ropopochodne (sieci TEN-E) Energia odnawialna: wiatrowa Energia odnawialna: słoneczna Energia odnawialna: biomasa Energia odnawialna: hydroelektryczna, geotermalna i pozostałe Efektywność energetyczna, produkcja skojarzona (kogeneracja), zarządzanie energią Gospodarka odpadami komunalnymi i przemysłowymi Gospodarka i zaopatrzenie w wodę pitną Oczyszczanie ścieków Jakość powietrza Zintegrowany system zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń Dostosowanie do zmian klimatu i łagodzenie ich skutków Rewaloryzacja obszarów przemysłowych i rekultywacja skażonych gruntów Promowanie bioróżnorodności i ochrony przyrody (w tym NATURA 2000) Promowanie czystego transportu miejskiego Zapobieganie zagrożeniom naturalnym i technologicznym (w tym opracowanie i wdrażanie planów i instrumentów zapobiegania i zarządzania zagrożeniami) Inne działania na rzecz ochrony środowiska i zapobiegania zagrożeniom Promowanie walorów przyrodniczych Ochrona i waloryzacja dziedzictwa przyrodniczego Inne wsparcie na rzecz wzmocnienia usług turystycznych Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego Rozwój infrastruktury kultury Inne wsparcie dla poprawy usług w zakresie kultury Zintegrowane projekty na rzecz rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich Rozwój systemów i strategii uczenia się przez całe życie w przedsiębiorstwach; szkolenia i usługi na rzecz zwiększenia zdolności adaptacyjnych pracowników do zmian; promowanie przedsiębiorczości i innowacji Opracowywanie i upowszechnianie innowacyjnych i bardziej wydajnych form organizacji pracy Rozwój specjalistycznych usług w zakresie zatrudnienia, szkolenia i wsparcia w związku z restrukturyzacją sektorów i przedsiębiorstw, rozwój systemów przewidywania zmian w sferze zatrudnienia oraz zapotrzebowania na kwalifikacje i przyszłych wymogów w zakresie zatrudnienia i kwalifikacji Modernizacja i wzmacnianie instytucji rynku pracy Wdrażanie aktywnych i prewencyjnych instrumentów rynku pracy Działania na rzecz aktywnego starzenia się oraz wydłużania życia zawodowego Wsparcie na rzecz samozatrudnienia i zakładania działalności gospodarczej Działania na rzecz zwiększenia trwałego udziału kobiet w zatrudnieniu oraz ich rozwoju zawodowego w perspektywie zmniejszenia dyskryminacji ze względu na płeć na rynku pracy oraz lepszego godzenia życia zawodowego z prywatnym, a zwłaszcza większego dostępu do usług opiekuńczo-wychowawczych nad dziećmi i osobami zależnymi Działania na rzecz zwiększenia udziału migrantów w zatrudnieniu w perspektywie wzmocnienia ich integracji społecznej Ścieżki integracji i powrotu do zatrudnienia dla osób w gorszym położeniu; zwalczanie dyskryminacji w dostępie do rynku pracy i rozwoju kariery zawodowej oraz promowanie akceptacji dla różnorodności w miejscu pracy Opracowywanie, uruchomienie i wdrożenie reform systemów kształcenia i szkolenia w celu zwiększenia zdolności do zatrudnienia, zwiększenia stopnia dostosowania systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy oraz systematycznego podnoszenia kwalifikacji kadry systemu oświaty w perspektywie gospodarki opartej na innowacji i wiedzy Działania na rzecz zwiększenia udziału w kształceniu i szkoleniu przez całe życie, w szczególności poprzez przedsięwzięcia na rzecz ograniczenia przedwczesnego porzucania skolaryzacji, minimalizowania dyskryminacji ze względu na płeć oraz poprawy jakości i dostępu do kształcenia i szkoleń na poziomie podstawowym, zawodowym i wyższym Rozwój potencjału ludzkiego w zakresie badań i innowacji, w szczególności poprzez studia podyplomowe i szkolenia naukowców oraz poprzez współpracę sieciową między uczelniami, ośrodkami badawczymi i przedsiębiorstwami Infrastruktura edukacji Infrastruktura ochrony zdrowia Infrastruktura opiekuńczo-wychowawcza Infrastruktura mieszkalnictwa Pozostała infrastruktura społeczna X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 145 80 81 82 83 84 85 86 Promowanie partnerstw, porozumień i inicjatyw poprzez tworzenie sieci współpracy Rozwiązania na rzecz podniesienia jakości opracowania, monitorowania, ewaluacji polityk i programów na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, wzmocnienie zdolności w zakresie realizacji polityk i programów Rekompensata podniesionych kosztów związanych z utrudnionym dostępem oraz rozproszeniem terytorialnym Szczególne działania na rzecz zrekompensowania podniesionych kosztów wynikających z wielkości rynku Szczególne działania na rzecz zrekompensowania podniesionych kosztów związanych z warunkami klimatycznymi i ukształtowaniem terenu Przygotowanie, realizacja, monitorowanie i kontrola Ocena, badania, ekspertyzy, informacja i komunikacja Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od Zamawiającego. Wydatki inwestycyjne Warszawy, Poznania, Łodzi, Trójmiasta i Krakowa odniesione do PKB – zmiany wskaźnika w latach 2004 – 2013 (wyniki przedstawione w wariancie A i wariancie B) w działach budżetowych [%] a) DZ. 400 + DZ. 900 Wariant A 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 2008 Poznań 2009 2010 Kraków 2011 2012 Łódź 2013 Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 2008 Poznań 2009 2010 Kraków 2011 2012 Łódź 2013 Wariant B 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 146 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” b) DZ. 600 Wariant A 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 Wariant B 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 c) DZ. 750 Wariant A 0,10% 0,09% 0,08% 0,06% 0,04% 0,02% 0,00% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 147 Wariant B 0,10% 0,08% 0,06% 0,04% 0,02% 0,00% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 d) DZ. 801 Wariant A 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 Wariant B 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Warszawa 2004 148 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” e) DZ. 851 Wariant A 0,25% 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 Poznań Kraków Łódź 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Trójmiasto 2006 2007 2008 Poznań 2009 2010 Kraków 2011 2012 Łódź 2013 Trójmiasto 2006 2007 2008 Poznań 2009 2010 Kraków 2011 2012 Łódź 2013 Wariant B 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Warszawa 2004 2005 f) DZ. 852 Wariant A 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Warszawa 2004 2005 149 Wariant B 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 2008 Poznań 2009 2010 Kraków 2011 2012 Łódź 2013 g) DZ. 853 Wariant A 0,02% 0,01% 0,01% 0,00% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 Wariant B 0,02% 0,01% 0,01% 0,00% Warszawa 2004 150 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” h) DZ. 700 Wariant A i Wariant B 0,5% 0,4% 0,3% 0,2% 0,1% 0,0% Warszawa 2004 i) 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 DZ. 921 Wariant A 0,35% 0,30% 0,25% 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 Wariant B 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 151 j) DZ 926 Wariant A 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% Warszawa 2004 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 Wariant B 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Warszawa 2004 152 2005 Trójmiasto 2006 2007 Poznań 2008 2009 Kraków 2010 2011 Łódź 2012 2013 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Tabela. Wyniki analizy korelacyjnej- wydatki inwestycyjne Warszawy, Poznania, Krakowa, Trójmiasta i Łodzi (w podziale na rozdziały klasyfikacji budżetowej) i związanych z nim jednostek organizacyjnych vs. wybrane mierniki makroekonomiczne (pola różowe przedstawiają zależności istotne statystycznie wraz z wartościami współczynnika Pearsona (r) WARSZAWA 400 600 PKB per capita w cenach bieżących w zł r= 0,95 Dochody własne miasta per capita w zł r= 0,89 Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita r= 0,81 WDB mln zł r= 0,96 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto r= 0,96 Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców r= 0,95 WDB na jeden prywatny zarejestrowany w REGON r= 0,92 630 700 750 801 851 852 853 900 921 926 921 926 r= 0,78 r= 0,78 podmiot Dochody z podatków i opłat lokalnych TRÓJMIASTO r= 0,81 r= 0,72 r= 0,96 400 600 630 PKB per capita w cenach bieżących w zł r= 0,92 r= 0,84 Dochody własne miasta per capita w zł r= 0,88 700 750 801 851 852 853 900 r= 0,94 r= 0,98 r= 0,77 r= 0,93 Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita r= 0,90 WDB mln zł r= 0,91 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto r= 0,93 r= 0,83 r= 0,94 r= 0,98 r= 0,85 r= 0,97 r= 0,79 153 Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców r= 0,91 WDB na jeden prywatny zarejestrowany w REGON r= 0,89 r= 0,90 r= 0,97 r= 0,95 r= 0,97 r= 0,90 r= 0,97 podmiot Dochody z podatków i opłat lokalnych POZNAŃ r= 0,85 r= 0,93 400 PKB per capita w cenach bieżących w zł 600 630 700 750 801 851 852 853 900 r= 0,82 921 r= 0,93 Dochody własne miasta per capita w zł r= 0,73 Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita r= -0,86 WDB mln zł r= 0,82 r= 0,93 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców r= 0,77 WDB na jeden prywatny zarejestrowany w REGON r= 0,77 r= -0,74 r= 0,84 r= -0,77 r= 0,96 podmiot r= 0,73 Dochody z podatków i opłat lokalnych KRAKÓW PKB per capita w cenach bieżących w zł r= 0,88 r= -0,78 400 600 630 700 r= 0,79 750 801 851 r= 0,93 852 853 900 921 926 r= 0,87 r= 0,85 Dochody własne miasta per capita w zł r= 0,88 Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita r= 0,84 WDB mln zł Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto 154 926 r= 0,93 r= 0,87 r= 0,93 r= 0,85 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców r= 0,83 r= 0,86 WDB na jeden prywatny zarejestrowany w REGON r= 0,87 r= 0,87 podmiot Dochody z podatków i opłat lokalnych r= 0,86 ŁÓDŹ 400 600 630 700 PKB per capita w cenach bieżących w zł 750 r= 0,73 Dochody własne miasta per capita w zł Podatek dochodowy od osób fizycznych per capita 851 852 853 900 r= 0,86 r= 0,84 r= 0,96 r= -0,79 r= 0,82 921 r= 0,93 r= 0,89 WDB mln zł Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto 801 926 r= 0,84 r= 0,74 r= 0,92 r= 0,85 r= 0,78 r= 0,85 r= 0,92 r= 0,78 r= 0,89 r= 0,77 r= 0,89 r= 0,95 Liczba podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon na 10 tys. mieszkańców WDB na jeden prywatny zarejestrowany w REGON podmiot Dochody z podatków i opłat lokalnych r= 0,89 Źródło: Opracowanie własne. Tabela zestawienie wydatków inwestycyjnych miasta stołecznego Warszawy w tysiącach zł w cenach stałych roku 2010. Działy budżet owe 2004 600 630 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 680613 835145 1027424 955902 917525 683287 0 136 295 154 49 0 78 0 230 137 939334 700 47121 80339 131277 104955 144689 147851 126371 119135 79976 99208 2065 750 11036 27000 27777 66101 138964 56370 44942 25760 35476 47298 136949 801 87991 17563 25177 157733 259536 241980 173766 125283 117129 131554 175490 851 45775 13227 12004 151329 173250 144152 173053 110048 80007 41249 477873 852 38923 11673 13931 19595 20691 71707 37153 17327 23009 8560 13245 853 17099 2370 5805 6015 11506 7758 5034 5164 10333 11624 69 1353100 1418914 1577555 2013 2014 1330781 1744956 155 400+ 900 44412 23669 16443 59926 69680 62460 76176 28508 53378 43641 921 51464 33274 20439 83991 140374 249668 270503 90771 38674 50429 13812 926 31689 16311 19454 48208 68213 205004 206104 73016 14070 7227 169732 98255 Źródło: Opracowanie własne. Tabela zestawienie wydatków inwestycyjnych jednostek organizacyjnych i zakładów budżetowych miasta stołecznego Warszawy w tysiącach zł w cenach stałych roku 2010. Działy budżetowe 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 600 0 0 408,3 2086 2661,3 1985,7 297,4 1913,5 1366,5 1753,1 16549,3 700 0 0 0 3,6 0 0 0 0 0 0 0 750 0 0 11504 3,6 761,9 0 0 0 0 0 4047296,1 801 0 95,5 3534,2 167,3 141,4 296,8 608,7 263,3 263,1 286,7 0 852 0 12,9 10,7 77,1 38,2 62,1 212,2 0 0 0 1697,8 900 0 0 1534,1 0 197,9 11,1 1050,7 0 0 0 0 926 0 32,4 10,7 130,6 210 427,2 361,8 439,4 1422,7 936,8 395,1 Źródło: Opracowanie własne. Tabela zestawienie wydatków inwestycyjnych spółek miasta stołecznego Warszawy w tysiącach zł w cenach stałych roku 2010. Działy budżet owe 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 600 130975 261643 180419 323047 144616 456099 394410 922061 801989 694567 5513066 630 1172 633 158 482 874 790 523 850 1088 465 7522 700 47590 42259 13640 29508 22691 17416 4485 3576 7137 4372 199623 750 0 0 0 0 0 0 0 0 411 4667 47278 851 0 0 0 0 0 0 0 383 713 9722 60738 900 215446 326359 152878 244613 377357 1325369 1739311 758243 601691 285283 6675087 Źródło: Opracowanie własne. Tabela zestawienie wydatków inwestycyjnych podmiotów publicznych w tysiącach zł w cenach stałych roku 2010. Działy budżetowe 600 2008 623510 2009 672662 2010 760591 2011 777590 804816 2012 2013 1034275 1137920 2014 1236832 750 0 0 0 0 0 0 316 967 851 36639 74511 88305 96818 94663 99753 77059 57366 900 116472 113903 111996 122257 192768 114175 40146 10640 921 30559 34120 39374 53475 55127 28477 23847 29257 Źródło: Opracowanie własne. 156 2007 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” 157 Tabela. Wpływ wydatków inwestycyjnych realizowanych w Warszawie w latach 2004-2014 na wybrane wskaźniki makroekonomiczne Wpływ na poziom PKB w cenach bieżących Wpływ na PKB per capita (PL=100) Wpływ na PKB per capita (UE=100) Wpływ na wydajność pracy Wpływ na liczbę pracujących jednostk a 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 I89 mln zł 112372 123325 134814 152376 159984 174505 187631 200001 210980 218342 227433 241480 258320 274726 292877 312824 335104 359324 385688 413130 443213 477397 514097 552683 593134 636364 68335 8 BI mln zł 111221 121306 132313 147600 153782 165208 172965 182430 190153 196651 202423 222861 242970 260997 279761 300156 322804 347370 374059 401855 432272 466742 503736 542638 583432 627014 67436 0 W mln zł 1 151 2 019 2 501 4 776 6 202 9 297 14 666 17 571 20 827 21 691 25 010 18 619 15 350 13 729 13 116 12 669 12 300 11 954 11 629 11 275 10 941 10 654 10 362 10 045 9 702 9 350 8 998 W % 1 1,7 1,9 3,2 4 5,6 8,5 9,6 11 11 12,4 8,4 6,3 5,3 4,7 4,2 3,8 3,4 3,1 2,8 2,5 2,3 2,1 1,9 1,7 1,5 1,3 F % 273 281 284 287 279 285 294 288 291 294 293 297 306 303 309 309 308 306 303 299 344 358 373 388 404 420 438 BI % 270 277 278 278 269 270 271 263 262 265 261 274 288 288 295 296 297 296 294 291 336 350 366 381 397 414 433 W pkt. proc. 2,8 4,6 5,3 9 10,8 15,2 23 25,3 28,7 29,2 32,3 22,9 18,2 15,1 13,8 12,5 11,3 10,2 9,1 8,2 8,5 8 7,5 7,1 6,6 6,2 5,8 I % 125,1 129,9 134,7 143,6 149,9 173,9 181,1 186,9 193,3 197,6 198,6 201,7 209,0 213,6 218,9 224,7 231,4 238,6 246,3 253,8 262,0 271,5 281,5 291,2 301,1 311,0 321,6 BI % 123,8 127,8 132,2 139,1 144,1 164,6 166,9 170,5 174,2 178,0 176,8 186,1 196,6 202,9 209,1 215,6 222,9 230,7 238,9 246,9 255,5 265,4 275,8 285,9 296,2 306,4 317,4 W pkt. proc. 1,3 2,1 2,5 4,5 5,8 9,3 14,2 16,4 19,1 19,6 21,8 15,6 12,4 10,7 9,8 9,1 8,5 7,9 7,4 6,9 6,5 6,1 5,7 5,3 4,9 4,6 4,2 I zł 134585 141229 137017 134968 129570 131450 149786 151120 150600 158567 149630 152231 154937 157509 160107 162725 165373 168043 170733 173413 176127 178900 181705 184533 187387 190281 19323 0 BI zł 134510 141082 136684 134285 128542 129995 148039 148947 147795 155546 145784 149092 152084 154868 157628 160398 163188 165994 168811 171614 174443 177325 180233 183157 186101 189080 19210 9 W zł 75 146 334 683 1 028 1 455 1 747 2 172 2 804 3 021 3 846 3 139 2 853 2 641 2 479 2 327 2 185 2 049 1 922 1 799 1 684 1 575 1 472 1 376 1 285 1 201 1 121 I tys. osób 899 910 1001 1107 1161 1205 1104 1131 1172 1139 1239 1270 1304 1336 1368 1402 1437 1473 1510 1547 1585 1626 1669 1712 1757 1802 1850 BI tys. osób 892 902 993 1091 1144 1178 1065 1091 1128 1097 1188 1247 1285 1319 1353 1388 1424 1461 1498 1537 1576 1618 1661 1705 1750 1796 1844 W tys. osób 6,5 8,1 8,2 16,1 17,2 26,8 38,8 39,8 43,9 42,7 50,8 22,6 19 16,6 15,3 14,1 13 12 11,1 10,3 9,5 8,7 8,1 7,5 6,9 6,3 5,8 I % 16,5 14,6 12,9 8,4 5,3 5,3 6,8 7,1 7,2 7,2 6,5 4,3 4,2 4,3 4,5 4,7 5,0 5,1 5,3 5,8 5,5 5,4 5,4 5,4 5,7 5,7 5,8 89 Scenariusz bazowy (z inwestycjami) nie może być traktowany jako średniookresowa prognoza gospodarcza. W przypadku opracowywania tego typu prognoz niezbędna jest zdecydowanie bardziej dogłębna analiza, której zakres wykracza poza analizę trendów rozwojowych. Analiza ta natomiast w zupełności wystarcza na potrzeby oszacowania poziomu wpływu zewnętrznych środków finansowych w modelu Hermin. 158 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wpływ na stopę bezrobocia Wpływ na nakłady brutto na środki trwałe Wpływ na dochody sektora gospodarst w domowych Wpływ na konsumpcję prywatną BI % 17,1 15,4 13,6 9,7 6,8 7,4 10,1 10,4 10,7 10,7 10,3 6,0 5,6 5,5 5,6 5,7 5,8 5,9 6,0 6,4 6,1 5,9 5,8 5,8 6,0 6,1 W pkt. proc. -0,6 -0,8 -0,7 -1,3 -1,4 -2,1 -3,3 -3,3 -3,5 -3,5 -3,8 -1,7 -1,4 -1,2 -1,1 -1 -0,9 -0,8 -0,7 -0,6 -0,6 -0,5 -0,5 -0,4 -0,4 -0,3 -0,3 6,1 I mln zł 22306 23936 27237 34268 37326 35839 33986 35321 36938 35854 37958 39847 42819 45499 48517 51801 55461 59440 63783 68296 73217 78775 84756 91043 97647 104695 11233 8 BI mln zł 20918 22043 25499 30905 33601 30313 26675 28132 29292 28788 29172 37241 40704 43658 46764 50117 53833 57864 62255 66819 71787 77384 83403 89730 96377 103468 11115 3 W mln zł 1 388 1 893 1 737 3 363 3 725 5 526 7 311 7 189 7 646 7 066 8 786 2 606 2 114 1 840 1 753 1 684 1 627 1 575 1 528 1 477 1 430 1 391 1 353 1 313 1 270 1 227 1 185 W % 6,6 8,6 6,8 10,9 11,1 18,2 27,4 25,6 26,1 24,5 30,1 7 5,2 4,2 3,7 3,4 3 2,7 2,5 2,2 2 1,8 1,6 1,5 1,3 1,2 1,1 I mln zł 70185 70912 73017 77767 79293 85480 86512 87408 89707 92296 94429 104220 115457 124437 133634 143047 152965 163424 174478 185475 197301 210647 224474 238445 252493 267062 28254 4 BI mln zł 69076 69230 70948 73815 74479 78424 75983 75558 75914 78170 78304 92268 105630 115729 125462 135324 145649 156488 167898 179253 191412 205051 219166 233426 247765 262620 27837 5 W mln zł 1 108 1 682 2 069 3 953 4 814 7 056 10 528 11 849 13 792 14 125 16 125 11 952 9 828 8 708 8 172 7 724 7 316 6 935 6 580 6 222 5 889 5 596 5 308 5 019 4 728 4 443 4 170 W % 1,6 2,4 2,9 5,4 6,5 9 13,9 15,7 18,2 18,1 20,6 13 9,3 7,5 6,5 5,7 5 4,4 3,9 3,5 3,1 2,7 2,4 2,2 1,9 1,7 1,5 I mln zł 68026 69283 71554 76403 80018 84571 85761 88790 90682 92400 94234 102067 111057 118240 125598 133129 141063 149430 158273 167070 176531 187208 198270 209447 220685 232341 24472 6 BI mln zł 67139 67937 69899 73241 76166 78926 77338 79311 79648 81099 81334 92505 103194 111274 119061 126950 135210 143881 153009 162093 171820 182732 194023 205431 216903 228786 24139 1 W mln zł 887 1 345 1 655 3 162 3 851 5 645 8 423 9 479 11 034 11 300 12 900 9 562 7 862 6 967 6 538 6 179 5 853 5 548 5 264 4 977 4 711 4 476 4 247 4 015 3 782 3 554 3 336 W % 1,3 2 2,4 4,3 5,1 7,2 10,9 12 13,9 13,9 15,9 10,3 7,6 6,3 5,5 4,9 4,3 3,9 3,4 3,1 2,7 2,4 2,2 2 1,7 1,6 1,4 Legenda: I – scenariusz z inwestycjami, BI – scenariusz bez inwestycji, W – wpływ. Źródło: Opracowanie własne na podstawie symulacji modelem HERMIN dla gospodarki Warszawy. 159 Tabela. Wpływ wydatków inwestycyjnych (wariant B) realizowanych w Warszawie w latach 2004-2014 na wybrane wskaźniki makroekonomiczne jednostka 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 90 mln zł 112372 123325 134814 152376 159984 174505 187631 200001 210980 218342 227433 241480 258320 274726 292877 312824 335104 359324 385688 413130 443213 477397 514097 552683 593134 636364 683358 BI mln zł 111221 121306 132313 148253 154817 166756 175153 185392 194309 201801 208313 227098 246358 263963 282550 302812 325349 349812 376404 404101 434425 468812 505723 544539 585241 628731 675985 W mln zł 1 151 2 019 2 501 4 123 5 167 7 749 12 478 14 609 16 671 16 541 19 120 14 383 11 962 10 763 10 327 10 013 9 755 9 512 9 283 9 029 8 788 8 584 8 375 8 144 7 893 7 633 7 373 W % 1 1,7 1,9 2,8 3,3 4,6 7,1 7,9 8,6 8,2 9,2 6,3 4,9 4,1 3,7 3,3 3,0 2,7 2,5 2,2 2,0 1,8 1,7 1,5 1,3 1,2 1,1 I % 273 281 284 287 279 285 294 288 291 294 293 297 306 303 309 309 308 306 303 299 344 358 373 388 404 420 438 BI % 270 277 278 279 270 273 275 267 268 272 269 279 292 291 298 299 299 298 296 292 337 352 367 382 399 415 434 W pkt. proc. 2,8 4,6 5,3 7,8 9,0 12,7 19,6 21,0 23,0 22,3 24,7 17,7 14,2 11,9 10,9 9,9 9,0 8,1 7,3 6,5 6,8 6,4 6,1 5,7 5,4 5,0 4,7 I % 125,1 129,9 134,7 143,6 149,9 173,9 181,1 186,9 193,3 197,6 198,6 201,7 209,0 213,6 218,9 224,7 231,4 238,6 246,3 253,8 262,0 271,5 281,5 291,2 301,1 311,0 321,6 BI % 123,8 127,8 132,2 139,7 145,1 166,1 169,0 173,3 178,0 182,7 181,9 189,7 199,3 205,3 211,2 217,5 224,7 232,3 240,4 248,2 256,8 266,6 276,9 286,9 297,1 307,3 318,1 W pkt. proc. 1,3 2,1 2,5 3,9 4,8 7,7 12,0 13,7 15,3 15,0 16,7 12,0 9,7 8,4 7,7 7,2 6,7 6,3 5,9 5,5 5,2 4,9 4,6 4,3 4,0 3,7 3,5 I zł 134585 141229 137017 134968 129570 131450 149786 151120 150600 158567 149630 152231 154937 157509 160107 162725 165373 168043 170733 173413 176127 178900 181705 184533 187387 190281 193230 BI zł 134510 141082 136684 134363 128687 130216 148300 149306 148348 156230 146701 149811 152723 155451 158168 160899 163653 166426 169212 171986 174789 177646 180531 183433 186358 189319 192330 W zł 75 146 334 605 883 1234 1486 1814 2252 2337 2930 2421 2214 2058 1939 1826 1720 1617 1521 1427 1338 1254 1174 1099 1029 962 899 I tys. osób 899 910 1001 1107 1161 1205 1104 1131 1172 1139 1239 1270 1304 1336 1368 1402 1437 1473 1510 1547 1585 1626 1669 1712 1757 1802 1850 BI tys. osób 892 902 993 1094 1147 1183 1071 1099 1138 1108 1200 1253 1289 1323 1356 1391 1427 1463 1501 1539 1578 1619 1662 1706 1751 1797 1846 W tys. osób 6,5 8,1 8,2 13,0 14,0 22,2 33,1 32,4 34,1 31,1 38,6 17,5 14,7 13,0 12,0 11,1 10,3 9,5 8,8 8,2 7,6 7,0 6,5 6,0 5,6 5,1 4,8 I % 16,5 14,6 12,9 8,4 5,3 5,3 6,8 7,1 7,2 7,2 6,5 4,3 4,2 4,3 4,5 4,7 5,0 5,1 5,3 5,8 5,5 5,4 5,4 5,4 5,7 5,7 5,8 BI % 17,1 15,4 13,6 9,5 6,5 7,0 9,6 9,8 9,9 9,8 9,4 5,6 5,3 5,2 5,4 5,5 5,6 5,8 5,9 6,3 6,0 5,8 5,7 5,8 6,0 6,0 6,1 I Wpływ na poziom PKB w cenach bieżących Wpływ na PKB per capita (PL=100) Wpływ na PKB per capita (UE=100) Wpływ na wydajność pracy Wpływ na liczbę pracujących Wpływ na stopę bezrobocia 90 Scenariusz bazowy (z inwestycjami) nie może być traktowany jako średniookresowa prognoza gospodarcza. W przypadku opracowywania tego typu prognoz niezbędna jest zdecydowanie bardziej dogłębna analiza, której zakres wykracza poza analizę trendów rozwojowych. Analiza ta natomiast w zupełności wystarcza na potrzeby oszacowania poziomu wpływu zewnętrznych środków finansowych w modelu Hermin. 160 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Wpływ na nakłady brutto na środki trwałe Wpływ na dochody sektora gospodarstw domowych Wpływ na konsumpcję prywatną W pkt. proc. I -0,6 -0,8 -0,7 -1,1 -1,1 -1,7 -2,8 -2,7 -2,7 -2,5 -2,9 -1,3 -1,1 -0,9 -0,8 -0,8 -0,7 -0,6 -0,6 -0,5 -0,5 -0,4 -0,4 -0,3 -0,3 -0,3 -0,2 mln zł 22306 23936 27237 34268 37326 35839 33986 35321 36938 35854 37958 39847 42819 45499 48517 51801 55461 59440 63783 68296 73217 78775 84756 91043 97647 104695 112338 BI mln zł 20918 22043 25499 31525 34291 31172 27583 29528 31053 30821 31038 37840 41174 44059 47139 50473 54173 58188 62566 67116 72071 77657 83665 89981 96617 103697 111370 W mln zł 1 388 1 893 1 737 2 743 3 035 4 667 6 403 5 793 5 885 5 033 6 920 2 008 1 644 1 440 1 378 1 328 1 288 1 251 1 217 1 181 1 146 1 118 1 091 1 062 1 030 998 968 W % 6,6 8,6 6,8 8,7 8,9 15,0 23,2 19,6 19,0 16,3 22,3 5,3 4,0 3,3 2,9 2,6 2,4 2,1 1,9 1,8 1,6 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 I mln zł 70185 70912 73017 77767 79293 85480 86512 87408 89707 92296 94429 104220 115457 124437 133634 143047 152965 163424 174478 185475 197301 210647 224474 238445 252493 267062 282544 BI mln zł 69076 69230 70948 74412 75327 79656 77630 77533 78649 81508 82195 94985 107797 117610 127200 136943 147163 157904 169224 180492 192570 206138 220183 234374 248645 263434 279126 W mln zł 1 108 1 682 2 069 3 355 3 966 5 823 8 882 9 875 11 057 10 788 12 233 9 235 7 660 6 827 6 435 6 105 5 803 5 519 5 254 4 983 4 731 4 509 4 291 4 070 3 847 3 628 3 418 W % 1,6 2,4 2,9 4,5 5,3 7,3 11,4 12,7 14,1 13,2 14,9 9,7 7,1 5,8 5,1 4,5 3,9 3,5 3,1 2,8 2,5 2,2 1,9 1,7 1,5 1,4 1,2 I mln zł 68026 69283 71554 76403 80018 84571 85761 88790 90682 92400 94234 102067 111057 118240 125598 133129 141063 149430 158273 167070 176531 187208 198270 209447 220685 232341 244726 BI mln zł 67139 67937 69899 73719 76844 79912 78655 80890 81836 83769 84447 94679 104929 112779 120450 128245 136421 145014 154070 163084 172747 183601 194837 206190 217607 229438 241992 W mln zł 887 1 345 1 655 2684 3173 4659 7106 7900 8846 8631 9787 7388 6128 5462 5148 4884 4642 4415 4203 3986 3785 3607 3433 3256 3078 2903 2735 W % 1,3 2 2,4 3,6 4,1 5,8 9,0 9,8 10,8 10,3 11,6 7,8 5,8 4,8 4,3 3,8 3,4 3,0 2,7 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,3 1,1 Legenda: I – scenariusz z inwestycjami, BI – scenariusz bez inwestycji, W – wpływ. Źródło: Opracowanie własne na podstawie symulacji modelem HERMIN dla gospodarki Warszawy. 161 Tabela. Wpływ wydatków inwestycyjnych realizowanych w scenariuszu rzeczywistym oraz trzech alternatywnych scenariuszach struktury ekonomicznej wydatków. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 rzeczywisty 1 151 2 019 2 501 4 776 6 202 9 297 14 666 17 571 20 827 21 691 25 010 18 619 15 350 13 729 13 116 12 669 12 300 11 954 11 629 11 275 10 941 10 654 10 362 10 045 9 702 9 350 8 998 alternatywny I 1 183 2 139 2 722 5 181 6 640 9 885 15 639 18 367 20 844 20 838 22 267 14 648 10 482 8 204 7 094 6 268 5 600 5 020 4 508 4 029 3 595 3 206 2 831 2 463 2 098 1 740 1 387 alternatywny II 1 166 2 089 2 642 5 007 6 399 9 463 14 871 17 483 20 054 20 271 22 270 15 224 11 545 9 663 8 863 8 278 7 803 7 378 6 993 6 611 6 258 5 945 5 636 5 320 4 993 4 666 4 340 alternatywny III 1 244 2 160 2 604 4 883 6 162 9 039 13 877 15 969 18 140 18 326 20 472 13 744 10 482 8 903 8 325 7 921 7 598 7 303 7 030 6 745 6 482 6 252 6 018 5 769 5 502 5 231 4 959 Wpływ na PKB mln. zł Wpływ na PKB procentowy rzeczywisty 1,0 1,7 1,9 3,2 4,0 5,6 8,5 9,6 11,0 11,0 12,4 8,4 6,3 5,3 4,7 4,2 3,8 3,4 3,1 2,8 2,5 2,3 2,1 1,9 1,7 1,5 1,3 alternatywny I 1,1 1,8 2,1 3,5 4,3 6,0 9,1 10,1 11,0 10,6 10,9 6,5 4,2 3,1 2,5 2,0 1,7 1,4 1,2 1,0 0,8 0,7 0,6 0,4 0,4 0,3 0,2 alternatywny II 1,0 1,7 2,0 3,4 4,2 5,7 8,6 9,6 10,5 10,2 10,9 6,7 4,7 3,6 3,1 2,7 2,4 2,1 1,8 1,6 1,4 1,3 1,1 1,0 0,8 0,7 0,6 alternatywny III 1,1 1,8 2,0 3,3 4,0 5,5 8,0 8,7 9,4 9,2 9,9 6,0 4,2 3,3 2,9 2,6 2,3 2,1 1,9 1,7 1,5 1,3 1,2 1,1 0,9 0,8 0,7 Wpływ na liczbe pracujących rzeczywisty 6,45 7,93 9,08 16,83 18,36 28,19 40,94 42,08 46,14 44,02 52,09 23,64 19,85 17,46 16,02 14,76 13,63 12,59 11,63 10,73 9,9 9,14 8,44 7,8 7,19 6,63 6,11 alternatywny I 6,64 8,68 9,32 18,38 20,56 32,12 45,33 46,51 49,27 46,24 52,16 22,07 16,91 13,59 11,52 9,88 8,53 7,39 6,42 5,58 4,85 4,22 3,67 3,17 2,73 2,34 1,98 alternatywny II 6,54 8,44 8,97 17,5 19,13 29,54 41,86 42,64 45,6 43,12 49,63 20,75 16,49 13,83 12,23 10,92 9,79 8,8 7,93 7,15 6,44 5,82 5,25 4,74 4,27 3,84 3,45 alternatywny III 6,49 8,27 8,41 16,4 17,74 27,21 37,33 37,31 39,52 37,41 44,01 17,17 13,69 11,62 10,47 9,52 8,69 7,94 7,27 6,64 6,08 5,57 5,11 4,67 4,27 3,9 3,56 Źródło: Opracowanie własne na podstawie symulacji modelem HERMIN dla gospodarki Warszawy. 162 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Tabela. Sposób oszacowania danych niedostępnych w statystyce publicznej Nazwa zmiennej Unormowane udziały eksportu i importu do reszty kraju, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Włoch Podatki od produktów (pośrednie) w cenach bieżących w mln zł Dotacje do produktów w cenach bieżących w mln zł WDB w rolnictwie, WDB w przemyśle, WDB w budownictwie, WDB w usługach rynkowych, WDB w usługach nierynkowych, Podatki od produktów (pośrednie), Dotacje do produktów w cenach stałych w mln zł Pracujący w sektorach w wieku 15-64 lat w tys. Dochody do dyspozycji brutto w mln zł, Dochody pierwotne brutto w mln zł Dochody transferowane za granicę w mln zł Dochody z zagranicy w mln zł Spożycie prywatne w cenach bieżących Spożycie publiczne w cenach bieżących NBnŚT w sektorach w cenach bieżących w mln zł WBŚT w sektorze usług nierynkowych Koszty związane z zatrudnieniem w sektorach w mln zł Dochody: podatki pośrednie i pozostałe w mln zł, Dochody: podatki PIT w mln zł, Dochody: podatki CIT w mln zł, Dochody: składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez zatrudnionych, samozatrudnionych i bezrobotnych mln zł, Dochody: składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawców mln zł, Dochody: pozostałe w mln zł, Wydatki: zużycie pośrednie w mln zł, Wydatki: wynagrodzenia w mln zł, Wydatki: wydatki socjalne w mln zł, Wydatki: odsetki w mln zł, Wydatki: NBnŚT w mln zł, Wydatki: pozostałe w mln zł Sposób oszacowania wartości Wartości oszacowane w oparciu o dane z Izby Celnej Wartości oszacowane jako różnica PKB ogółem – WDB ogółem pomnożona przez relację podatków od produktów i dotacji do produktów na poziomie kraju Wartości oszacowane jako różnica PKB ogółem – WDB ogółem pomnożona przez relację podatków od produktów i dotacji do produktów na poziomie kraju Wartości w cenach bieżących podzielone przez deflatory Wartości oszacowane na podstawie danych o pracujących w sektorach ogółem, dla województwa mazowieckiego i Warszawy oraz w wieku 15-64 dla województwa mazowieckiego Wartości oszacowane na podstawie danych o dochodach do dyspozycji i dochodach pierwotne na poziomie województwa mazowieckiego oraz WDB Warszawy oraz WDB województwa mazowieckiego Wartości oszacowane na podstawie danych o dochodach transferowanych za granicę w Polsce, kapitału zagranicznego w podmiotach gospodarczych w Warszawie i w Polsce Wartości oszacowane na podstawie danych o dochodach z zagranicy w Polsce, liczbę mieszkańców Warszawy i Polski Wartości oszacowane na podstawie danych o spożyciu prywatnych w Polsce, dochodów do dyspozycji brutto w Warszawie i w Polsce Wartości oszacowane na podstawie danych o spożyciu publicznym w Polsce oraz pracujących w usługach nierynkowych w Warszawie i w Polsce Wartości oszacowane na podstawie danych o NBnŚT w sektorach w województwie mazowieckim oraz nakładów inwestycyjnych w sektorach w Warszawie i w województwie mazowieckim Wartości oszacowane na podstawie danych o WBŚT w sektorze usług nierynkowych w województwie mazowieckim oraz NBnŚT w usługach nierynkowych w cenach bieżących w Warszawie i w województwie mazowieckim Wartości oszacowane na podstawie danych o koszty związane z zatrudnieniem w sektorach w województwie mazowieckim oraz pracujących w sektorach w Warszawie i w województwie mazowieckim Wartości oszacowane w oparciu o dostępne dane o wydatkach i dochodach dla Warszawy, województwa mazowieckiego i Polski. Źródło. Opracowanie własne. 163 Odniesienie struktury inwestycyjnej do diagnozy społeczno-gospodarczej analizowanych miast W niniejszej części oparto się na słabych stronach zidentyfikowanych w ramach analiz SWOT miast wykonanych w toku prac diagnostycznych przy okazji opracowywania ich strategii rozwoju. Warto wziąć pod uwagę, iż strukturę wydatków w latach 2004-2014 w mieście determinował nierzadko więcej niż 1 dokument o znaczeniu strategicznym. Z tego powodu starano się odnosić do dokumentów strategicznych przyjmowanych w miastach w latach 2003-2010, bo to dokumenty z tego okresu mogły wpływać na kierunki inwestycyjne wybrane w badanych latach 2004-2014. Należy stwierdzić, iż pewną trudnością w analizie poszczególnych miast jest różny stopień szczegółowości opracowanych analiz SWOT. W przypadku np. Poznania jest ona raczej ogólna, natomiast w innych miastach szczegółowa do tego stopnia, że wyznacza potrzebę dokonania konkretnej inwestycji (np. budowę oczyszczalni ścieków na danym obszarze miasta jak w przypadku Warszawy). Ponadto w przypadku niektórych miast (np. Poznania i Łodzi) do zniwelowania zdiagnozowanych słabych stron nie mogły się przyczynić wydatki inwestycyjne z zakresu analizowanego w niniejszym badaniu (np. niezadowalająca korelacja między popytem a podażą na rynku mieszkaniowym). Jednocześnie należy pamiętać, iż niniejsza analiza wykonywana była na poziomie działów budżetowych (dziedzin tematycznych wydatków) i koncentrowała się jedynie na wydatkach inwestycyjnych, które miały na celu raczej uzupełnianie deficytów w zakresie infrastruktury, zatem ciężko jest odnosić te inwestycje do wkładu na rzecz poprawy jakości w pewnych obszarach życia miast. Tym samym analiza stanowiła raczej ujęcie makroekonomiczne. Tymczasem ocena stopnia zaspokojenia potrzeb w konkretnych obszarach wskutek inwestycji dokonanych w latach 2004-2014 wymagałaby zejścia na poziom bardziej szczegółowy – poziom zadań inwestycyjnych oraz oceny ich skuteczności przez pryzmat postrzegania odbiorców, czyli mieszkańców czy inwestorów. Warszawa – słabe strony a struktura wydatków inwestycyjnych Słabe strony Warszawy wskazane w Strategii Rozwoju m. st. Warszawy przyjętej w 2005 r. oraz Społecznej Strategii Rozwoju przyjętej w 2008 roku. System drogowy zorientowany na dojazdy do Brak oczyszczalni ścieków Brak obiektów dużej widowni centrum miasta, brak połączeń obwodowych dla lewobrzeżnej części stadionu i hali sportowej miasta Zbyt wolno rozwijająca się infrastruktura Nierozwiązany problem Brak obiektów wystawienniczokomunikacji zbiorowej w stosunku do rozwoju gospodarki odpadami targowych urbanistycznego miasta Słaba dostępność transportowa Oferta kulturalna, sportowa Warszawy i obszaru metropolitalnego. i rozrywkowa miasta nieadekwatna do aspiracji stolicy. Problemy z parkowaniem Niski poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego System drogowy zorientowany na dojazdy do centrum miasta, brak połączeń obwodowych 164 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Struktura wydatków inwestycyjnych w Warszawie (lata 2004-2014) – wariant A (%) Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej; 0,2% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; 3,4% Kultura fizyczna i sport; 1,7% Pomoc społeczna; 0,7% Oświata i wychowanie; 3,7% Gospodarka mieszkaniowa ; 3,3% Ochrona zdrowia; 4,3% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska; 19,7% Administracja publiczna; 1,4% Turystyka; 0,0% Transport i łączność; 61,5% Źródło: Opracowanie własne. Struktura wydatków Warszawy z całą pewnością nawiązuje do słabych stron zidentyfikowanych w analizie SWOT, gdzie odnaleźć można wiele wskazań na deficyty infrastruktury transportowej oraz środowiskowej. Niemniej jednak odpowiedzenie na pytanie czy inwestycje realizowane w latach 2004-2014 zorientowano na niwelowanie słabych stron zidentyfikowanych w SWOT, wymagałoby dogłębnej analizy zadań inwestycyjnych. Niewątpliwie w przypadku stolicy podjęto duże inwestycje w zakresie uzupełniania deficytów infrastrukturalnych, należały do nich np. budowa stadionu (obiekt dużej widowni) jak i rozwijano komunikację zbiorową (rozbudowa metra). Warto jednak pamiętać, iż sama budowa/rozbudowa infrastruktury niekoniecznie musi skutkować poprawą sytuacji we wskazanym jako słabą stronę obszarze. Oprócz ilościowego zwiększania kapitału materialnego ważna jest też skuteczność inwestycji, a te można ocenić jedynie na poziomie mikroanaliz. Kraków – słabe strony a struktura wydatków inwestycyjnych Słabe strony m. Krakowa wskazane w Strategia Rozwoju Miasta z 2005 r. Słabe preferencje transportu Niewystarczająco rozwinięty system Niedostatecznie rozbudowana zbiorowego względem kanalizacji i oczyszczania ścieków i nowoczesna infrastruktura transportu indywidualnego kultury Niewystarczająca liczba Słabo rozwinięty system selektywnej Niski stopień przygotowania miejsc parkingowych zbiórki odpadów komunalnych u źródła nieruchomości do oraz brak miejsca na nowe składowiska zainwestowania odpadów Niewykorzystanie sieci Niezadowalający stan infrastruktury Niewystarczająca informacja kolejowej PKP dla potrzeb przeciwpowodziowej i odwadniającej i brak całościowej promocji transportu miejskiego gospodarczej, kulturalnej i aglomeracyjnego i turystycznej miasta 165 Dekapitalizacja układu drogowego i tramwajowego Niewystarczająco rozwinięty system dróg lokalnych i dróg miejskich Dekapitalizacja zasobów mieszkaniowych i niewystarczające zasoby mieszkań socjalnych Niskie walory techniczne, funkcjonalne, przestrzenne i estetyczne części osiedli mieszkaniowych szczególnie blokowisk z lat 60. i 70. Brak infrastruktury koncertowokongresowej Niedostatecznie rozwinięta baza dydaktyczna i baza sportoworekreacyjna Niski poziom bezpieczeństwa socjalnego osób i rodzin wymagających wsparcia. W Krakowie w diagnozie wskazano deficyty infrastruktury środowiskowej, mieszkalnictwa, infrastruktury transportowej. W mieście tym też występują stałe potrzeby inwestowania w obszarze kultury i rozwoju turystyki. Wskazano również na niedostatecznie rozwiniętą bazę rekreacyjno-sportową. Co zostało przedstawione we wcześniejszych częściach raportu, w Krakowie odnotowano relatywnie wysokie wskaźniki wydatków inwestycyjnych do PKB w dziedzinie infrastruktury środowiskowej. W strukturze wydatków relacja udziału tej dziedziny do udziału transportu i łączności jest bardzo wysoka na tle innych miast, co pozwala stwierdzić, iż poziom nakładów miasta w obszarze poprawy infrastruktury środowiskowej jest niemalże tak wysoki jak w obszarze infrastruktury transportowej. Jednocześnie jednak Kraków relatywnie słabo na tle innych miast wypada pod względem wydatków transportowych, co pozwala domniemywać (biorąc pod uwagę słabe strony miasta), iż obszar ten pozostaje niedoinwestowany i wymagać będzie inicjatyw miasta w kolejnych latach. Zakres niedoinwestowania jak i oszacowanie stopnia zaspokojenia potrzeb wymagałby jednak oddzielnej i pogłębionej analizy. Struktura wydatków inwestycyjnych w Krakowie (lata 2004-2014) – wariant A (%) Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; 8,9% Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej; 0,2% Pomoc społeczna; 0,6% Ochrona zdrowia; 3,3% Oświata i wychowanie; 2,3% Kultur a fizycz na i sport; 10,2% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska; 31,5% Administracja publiczna; 1,1% Gospodarka mieszkaniowa; 6,7% Turystyka; 0,0% Transport i łączność; 35,2% Źródło: Opracowanie własne. Relatywnie znaczącą część wydatków w strukturze inwestycyjnej miasto przeznaczyło na kulturę fizyczną i sport, co mogło wpłynąć na rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej. Ponadto Kraków pozytywnie wyróżnia się na tle innych miast pod względem skali wydatków w dziedzinie kultury w odniesieniu do PKB, co koresponduje 166 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” w pełni ze zdiagnozowaną potrzebą nieustannej rozbudowy infrastruktury w tym obszarze. Można wnioskować, iż obszar kultury stanowi dla Krakowa obszar priorytetowy przy ustalaniu kierunków inwestycji, co nie dziwi biorąc pod uwagę kulturową markę tego miasta. Poznań – słabe strony a struktura wydatków inwestycyjnych Słabe strony m. Poznań wskazane w Strategii Rozwoju Miasta Poznania do 2030 r. przyjętej w 2010 r. Brak spójnego systemu komunikacji z regionem Suburbanizacja wpływająca na zmniejszanie się liczby ludności w mieście Niska aktywność kulturalne mieszkańców i niedostawanie placówek kulturalnych do potrzeb turystycznych Niezadowalająca jakość dróg Niezadowalająca korelacja między popytem a podażą na rynku mieszkaniowym Niezadowalające zewnętrznych gimnazjalnych) wyniki egzaminów (podstawowych, Analiza SWOT w zakresie słabych stron wykazuje się relatywnie małą szczegółowością na tle analogicznych dokumentów w pozostałych miastach. Struktura wydatków inwestycyjnych w Poznaniu (lata 2004-2014) – wariant A (%) Kultura i ochrona dziedzictwa Pozostałe narodowego; 5,3% zadania w zakresie polityki społecznej; Pomoc społeczna; 1,1% 0,1% Ochrona zdrowia; 1,0% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska; 16,8% Kultura fizyczna i sport; 14,1% Oświata i wychowanie; 2,3% Administracja publiczna; 0,6% Gospodarka mieszkaniowa; 3,5% Transport i łączność; 51,7% Turystyka; 3,6% Źródło: Opracowanie własne. Poznań wśród słabych stron wymienia jakość dróg i spójność komunikacyjną oraz wskazuje potrzebę podnoszenia jakości kształcenia w mieście, a także rozwijania oferty kulturalnej. Ze wskazanych w diagnozie zagadnień, wydatki objęte analizą w tym badaniu mogły jedynie oddziaływać na zagadnienia transportowe oraz infrastrukturę społeczną, nie były one zorientowane na poprawę jakości kształcenia. Należy stwierdzić, iż w latach 2004-2014 Poznań wydawał relatywnie dużo na transport i komunikację (na tle zestawianych miast), względnie mało z kolei na oświatę i wychowanie (należy jednakże pamiętać, iż infrastruktura edukacyjna niekoniecznie przekłada się na jakość kształcenia, decydują tu inne czynniki – przede wszystkim aktywność na polu poprawy systemów kształcenia i jakości nauczania). Wydatki inwestycyjne na kulturę w skali gospodarki odnotowywały poziom podobny do Warszawy. Ocena czy wydatki inwestycyjne miasta odpowiedziały na 167 wyzwania rozwojowe wynikające z potrzeby usuwania barier rozwojowych wskazanych w SWOT, wymagałaby głębszej analizy wykonanych zadań inwestycyjnych. Trójmiasto – słabe strony a struktura wydatków inwestycyjnych Słabe strony Trójmiasta wskazane w Strategia Rozwoju Gdyni przyjętej w 2003 r. oraz Strategii Rozwoju Gdańska do 2015 r. Zbyt mała przepustowość sieci Deficyt mieszkań objawiający Niezadowalająca ranga jako drogowej i niedostateczne się nadmiernym środowiska kulturotwórczego, słabe połączenia drogowe z obszarami zagęszczeniem gdyńskich lokali wykorzystanie potencjału portowymi mieszkalnych kulturowego miasta Niezadowalający stan Niepełne skanalizowania Niewielka oferta turystycznej bazy infrastruktury komunikacyjnej i miasta i niezadowalający stan noclegowej, słabo rozwinięta komunalnej, zwłaszcza dróg, techniczno-sanitarny ujęć i infrastruktura turystyczna, zwłaszcza kanalizacji i wodociągów w sieci wodociągowej w atrakcyjnym śródmieściu Gdańska Gdańsku Ograniczona lądowa dostępność Zły stan techniczny budynków Niekompletne zagospodarowanie plaż Metropolii Gdańskiej oraz stan bezpieczeństwa i kąpielisk morskich – mieszkańców i turystów niewykorzystanie potencjału rekreacyjnego i uzdrowiskowego Brak autostrady biegnącej od Brak dostatecznej oferty Niewystarczająca infrastruktura portu morskiego w Gdańsku na imprez sportowych kongresowa, niewystarczająca oferta południe Europy instytucji kulturalnych Słaby poziom integracji Emisja zanieczyszczeń Brak tradycji i środowiska Metropolii Gdańskiej przemysłowych i kulturowego miasta, słaba promocja komunikacyjnych miasta i regionu w Europie Struktura wydatków inwestycyjnych w Trójmieście (lata 2004-2014) – wariant A (%) Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz gospodarka komunalna z ochroną środowiska; 16,8% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; 5,3% Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej; 0,1% Pomoc społeczna; 1,1% Kultura fizyczna i sport; 14,1% Ochrona zdrowia; 1,0% Oświata i wychowanie; 2,3% Administracja publiczna; 0,6% Gospodarka mieszkaniowa; 3,5% Turystyka; 3,6% 168 Transport i łączność; 51,7% Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Źródło: Opracowanie własne. Gdańsk i Gdynia91 w opracowaniach poświęconych słabym stronom koncentrowały się przede wszystkim na deficytach infrastruktury drogowej, komunalnej oraz niedostatecznie rozwiniętej ofercie kulturalnej miast. Należy stwierdzić, analizując strukturę wydatków inwestycyjnych lat 2004-2014, że Trójmiasto koncentrowało się na obszarach, które uznano za najsłabiej rozwinięte. Największa część wydatków przypadła na transport i łączność, na infrastrukturę środowiskową oraz na obszary kultury. Także pod względem wskaźnika wydatków odniesionych do PKB to w tych dziedzinach Trójmiasto wypada dobrze na tle innych miast. Jednakże, czy podjęte inwestycje spełniły oczekiwania i czy zaspokajały potrzeby inwestycyjne, wymagałoby pogłębionej analizy projekt po projekcie. Łódź – słabe strony a struktura wydatków inwestycyjnych Słabe strony Łodzi wskazane w Strategii Zintegrowanego Rozwoju Łodzi 2020+ przyjętej w 2012 r 92. Brak dostępu łodzi do międzynarodowej sieci szybkich połączeń drogowych i kolejowych oraz lotniczych Niewielka efektywność zarządzania miejskimi spółkami komunalnymi Znacząca deformacja struktury demograficznej, szybsze starzenie się i wyludnianie Zły stan infrastruktury komunikacyjnej i sieci dróg, brak obwodnic Łodzi Nieuregulowany stan prawny wielu łódzkich nieruchomości Niski poziom dochodów mieszkańców i budżetu miasta niż w miastach porównywalnych Niska jakość transportu zbiorowego, brak transportu aglomeracyjnego i innych wspólnych usług metropolitalnych Bardzo złych stan zasobu komunalnego oraz przestrzeni publicznej, niedostateczna estetyka miasta Utrwalanie się obszarów dziedziczonej biedy i wykluczenia Brak spalarni odpadów Zbliżanie się miasta do progów ostrożnościowych zadłużenia budżetowego Mały udział Łodzi w krajowym i europejskim rynku kultury Słabsza niż w miastach konkurencyjnych efektywność i szybkość pracy i urzędu miasta, niespełniająca oczekiwań mieszkańców i inwestorów Zbyt mało miejsc przedszkolach i żłobkach Niedostateczna jakość opieki zdrowotnej – choroby cywilizacyjne Niski poziom pokrycia Miasta szerokopasmowym Internetem w Mała dostępność bazy sportowej 91 Nie udało się dotrzeć do obowiązującej w latach 2004 – 2014 Strategii dla Sopotu, która zawierałaby wskazanie mocnych i słabych stron miasta. Należy uwzględniać fakt, iż ewentualne kierunki inwestycyjne wyznaczał dokument przyjęty w latach wcześniejszych i nie można w niniejszym badaniu posługiwać się dokumentami przyjętymi w ostatnich latach. 92 Diagnoza na której oparł się SWOT została przygotowana na stan 2009 – 2010 r. więc stanowiła relatywnie dobry punkt odniesienia pomimo, iż dokument ten obowiązywał dopiero od 2012 r. a w badaniu analizuje się wydatki 2004 – 2014. 169 Opracowany w relatywnie dużej szczegółowości SWOT m. Łodzi w dużym stopniu tłumaczy wielkość i strukturę wydatków inwestycyjnych tego miasta. Przede wszystkim w słabych stronach miasta wyróżniono czynniki, które wpływały na skalę inwestycji podejmowanych w Łodzi oraz wyniki tego miasta na tle innych. Szybsze, na tle Polski, starzenie się i wyludnianie, niski poziom dochodów oraz zbliżanie się do progów zadłużenia budżetowego z całą pewnością ograniczały wyniki Łodzi prowadząc do tego, iż miasto o relatywnie dużym potencjale ludnościowym, wypadało często najgorzej na tle wszystkich analizowanych miast. Struktura wydatków inwestycyjnych w Łodzi (lata 2004-2014) – wariant A (%) Pomoc społeczna; 0,8% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; 3,2% Ochrona zdrowia; 2,8% Oświata i wychowanie; 2,2% Administracja publiczna; 1,7% Kultura fizyczna i sport; 5,3% Pozostałe zadania w Wytwarzanie i zakresie zaopatrywanie w polityki energię elektryczną, społeczne gaz i wodę oraz j; 0,1% gospodarka komunalna z ochroną środowiska; 30,1% Gospodarka mieszkaniowa; 7,8% Turystyka; 0,0% Transport i łączność; 46,0% Źródło: Opracowanie własne. Wśród słabych stron Łodzi wskazano zły stan zasobu komunalnego oraz brak spalarni odpadów. Należy stwierdzić, iż faktycznie poziom wydatków przeznaczanych na infrastrukturę środowiskową i mieszkalnictwo w tym mieście wyróżnia się pozytywnie na tle innych miast. Również w innych opracowaniach (Wyzwania rozwojowe polskich miast.) wskazywano, iż Łódź w tym zakresie inwestowała ponad poziom oczekiwany. Jako słabą stronę wskazano również słabszą efektywność i sprawność urzędu pracy i urzędu miasta. Być może w celu poprawy tego aspektu podjęto działania naprawcze, czego wyrazem jest relatywnie wysoki na tle innych miast poziom wydatków na administrację odniesiony do skali gospodarki (PKB). Łódź jako jedyne miasto obok Warszawy podejmowała inwestycje w zakresie infrastruktury telekomunikacyjnej (w dziedzinie transportu i łączności), co może być wyrazem odpowiedzi na wskazany „niski poziom pokrycia miasta szerokopasmowym Internetem”. W zakresie transportu poziom wydatków odniesiony do PKB utrzymywał się na 4 miejscu w gronie analizowanych miast, zatem był relatywnie niższy, mimo to poczyniono pewne postępy w rozwoju do lepszego skomunikowania miasta. Jednakże oszacowanie poziomu zaspokojenia potrzeb nie jest możliwe w tego typu badaniu jak niniejsze. W zakresie poprawy dostępności do bazy sportowej, przed Euro 2012 także w Łodzi podejmowano inwestycje na rzecz np. budowy hali widowiskowo – sportowej. Można domniemywać również, iż 2 pozycja w gronie analizowanych miast pod kątem wydatków w relacji do PKB w dziedzinie pomocy społecznej, może być również wyrazem dążenia miasta do zwiększenia liczby miejsc w przedszkolach. W zakresie dziedziny „inne zadania w zakresie polityki społecznej”, w której umieszczane są wydatki na żłobki, Łódź wypada o wiele gorzej zajmując ostatnią pozycję na tle miast. 170 Raport z analizy pn.: „Ocena wpływu wysokości i rodzaju wydatków inwestycyjnych na stopień rozwoju m.st. Warszawy w okresie 2004-2014” Warto zwrócić uwagę, iż Łódź na tle innych miast relatywnie mało wydatków poświęciła na kulturę (co jednak nie musi stać w sprzeczności z działaniami na rzecz podniesienia atrakcyjności oferty miasta, gdyż w niniejszym badaniu skoncentrowano się na wydatkach inwestycyjnych). Należy pamiętać, iż oszacowanie rzeczywistego stopnia zaspokojenia potrzeb inwestycyjnych wymagałoby jednak badań na większym poziomie szczegółowości, uzupełnianych o np. opinie mieszkańców, jako odbiorców większości usług w sferach publicznych. 171
