drogi rodzicu - Zespół Szkół Nr 111 w Warszawie

DROGI RODZICU ZADBAJ O ROZWÓJ EMOCJONALNY
SWOJEGO DZIECKA!
Rozwój emocjonalny dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
1. Rodzaje uczuć pojawiających się u dzieci w wieku przedszkolnym.
Okres przedszkolny i wczesnoszkolny wpływa na kształtowanie emocji/ uczuć i osobowości
każdego dziecka uczuć. W tym czasie następuje wzbogacenie i zróżnicowanie doświadczeń
emocjonalnych.
Związane jest to z dojrzewaniem układu nerwowego i wpływem oddziaływań środowiskowych.
W tym wieku dziecko przeżywa takie uczucia jak: zazdrość, gniew, strach, lęk, radość,
sympatie, zmartwienie, ciekawość. Zaczynają także kształtować się uczucia społeczne.
Zazdrość - pojawia się, gdy grozi dziecku utrata miłości osób najbliższych lub wiąże się z
pojawieniem młodszego rodzeństwa.
Gniew - przejawia się milczeniem, izolowaniem lub złośliwością i przekorą.
Gniew może być skierowany na przyczyny bezpośrednio lub pośrednio ( np. mama karze dziecku
ubierać się - dziecko uderza ją lub niszczy cześć ubrania). Strach - wywołują najczęściej zwierzęta,
osoby obce, hałas, przeczytane opowiadanie, oglądany film, obawy przed brakiem akceptacji,
odtrąceniem, drwiną.
Lęk - objawy nerwicy, a zarazem jej źródło. Jest to silny stan napięcia charakteryzujący się
poczuciem zagrożenia, a jednocześnie bezradności, niepokoju, bezsilności. Nie uświadamiamy
sobie źródła lęku, może on dotyczyć np. ewentualnych doznań w przyszłości powstających w
wyobraźni.
Strach w odróżnieniu od lęku to reakcja na rzeczywiste i aktualnie istniejące niebezpieczeństwo.
Osoba zna przyczynę strachu.
Lęk np dziecko mówi " boję się ciemnego pokoju", "boję się jak jestem sam". W sytuacji, która
wzbudza silny lęk organizm uruchamia mechanizmy obronne - bóle brzucha, wymioty, bóle głowy.
Najczęstsze lęki u dzieci: lęk przed ciemnością, przed pozostaniem samemu w domu, przed
zwierzętami, groźnymi zjawiskami przyrodniczymi.
Radość, przyjemność, zadowolenie - wyrażane są śmiechem, klaskaniem w ręce, podskakiwaniem.
Przyczynami są osiągnięcia, i pokonanie przeszkód.
2. Ogólne zasady rozwoju zaburzeń procesów emocjonalnych.
Prawo ciągłości zmian - przejście na wyższy poziom rozwoju zależy od wcześniejszych etapów,
od tego co dziecko doświadczyło i przeżyło w okresie wczesnego dzieciństwa.
Wpływ środowiska - przenoszenie zaburzeń emocjonalnych ze szkoły do domu i z domu
do szkoły.
Wyrażanie emocji - naśladowanie zachowań dorosłych.
Związek emocji z procesami poznawczymi- doświadczenia środowiskowe, rozwój osobowości,
rozwój układu nerwowego.
Związek rozwoju emocjonalnego dziecka z cechami układu nerwowego i stanami zdrowia dziecko chorowite szybciej się męczy, łatwiej wtedy o wybuchy złości i agresji, napady złego
humoru.
1
U dzieci, u których występuje stan napięcia, można także obserwować takie objawy jak utrata
apetytu, bóle brzucha, wymioty, nadmierne pocenie się, wzmożone napięcie mięśniowe. Symptomy
te pojawiają się wtedy dziecko przeżywa trudną sytuację, z którą nie może sobie poradzić ( np. duże
wymagania)
3. Wybrane objawy i zespoły zaburzeń emocjonalnych.
3.1. Dzieci nerwicowe - występują u nich zaburzenia czynnościowe, którym brak podłoża
organicznego. Główną przyczyną są urazy psychiczne - przeżycia wynikające z niekorzystnych
sytuacji środowiskowych. Zaliczamy do nich: ostre i nagłe sytuacje szokowe, długo trwające
bodźce wywołujące konfliktowe przeżycia, często powtarzające się niekorzystne sytuacje w życiu
dziecka. Zaburzenia nerwicowe mogą być wywołane przez czynniki łatwiejsze do określenia.
Należą do nich:
- dziedziczność,
- wrodzona lub wcześnie nabyta nerwowość - w okresie życia płodowego: choroby, urazy, stany
emocjonalne matki.
- zaburzenia porodowe- kres niemowlęcia - urazy, choroby
- lęki nocne ( 2 - 8 rok życia) - dziecko budzi się w nocy, zrywa, krzyczy, jest przerażone, ma
przyśpieszony oddech, poci się, drży - uspokajanie przez rodziców nie pomaga ( lęk twa od 15 sek.
do 15 min); rano po obudzeniu dziecko nic nie pamięta; lęki nocne pojawiają się w okresach
trudnych przeżyć - sytuacje rodzinne, obiecaną lub wymierzoną karą.
Dzieci takie są mało odporne na stres, nadwrażliwe, skłonne do płaczu, bierne, mają małe zdolności
adaptacyjne do nowych warunków. Inne symptomy zaburzeń snu to: trudności w zasypianiu,
niespokojny sen, budzenie się w nocy.
b) Mimowolne moczenie - jest to najczęstszy rodzaj zaburzeń dziecięcych
(występuje u 15-25% populacji dz.).
Do głównych przyczyn należą:
- niewykształcone umiejętności kontroli wydalania moczu w wyniku zbyt późno lub zbyt wcześnie
rozpoczętego treningu czystości - odpowiednia pora treningu - ponad rok, gdy dziecko dobrze
chodzi.
- Środowisko rodzinne - nieprawidłowe metody wychowania, wadliwe kontakty emocjonalne,
pojawienie się nowego dziecka w rodzinie, sytuacje trudne: groźba utraty miłości rodziców lub jej
osłabienie, niewłaściwe postawy rodziców - odrzucenie, obojętność, nadopiekuńczość, odrzucenie
rówieśników, wyśmiewanie, karanie.
Moczenie dzieci jest mimowolne, nie wynika z ich złej woli i przekory.
c) Zaburzenia łaknienia - nerwicowy brak apetytu. Błędem wychowawczym jest namawianie do
spożycia porcji, przymuszanie, stosowanie kar, zabawianie. Zaburzenie apetytu może być reakcją
na trudną sytuację domową dziecka, na pojawienie się drugiego dziecka, pójście do przedszkola (
dla dziecka wrażliwego i lękowego). Reakcją na niemiłe przeżycia podczas jedzenia są wymioty.
Mogą być spowodowane konsystencją pokarmu, kożuchem w mleku, nieapetycznym sposobem
podania, niemiłym zapachem, a także zmuszaniem, pośpieszaniem, karaniem. Leczenie - pozorne
ignorowanie.
d) Jąkanie - jest objawem zaburzeń mowy wieku dziecięcego. Rozpoczyna się najczęściej między
trzecim a piątym rokiem życia. Występuje częściej u chłopców niż dziewczynek. Jąkanie jest
zespołem objawów:
● kloniczne -wielokrotne powtarzanie tej samej głoski lub sylaby,
2
● toniczne - zatrzymanie wypowiadanego wyrazu ( zacinanie się) czemu towarzyszy często silne
emocjonalne i mięśniowe napięcie.
Najczęstszą postacią jąkania jest jąkanie kloniczno - toniczne. Jąkanie pojawia się często w
okresie, gdy istnieje rozbieżność między wysokim już w tym wieku poziomem myślenia, a mała
sprawnością aparatu mowy. Jąkanie może pojawić się w sposób nagły pod wpływem urazu
psychicznego bądź w efekcie długotrwałych nieprzyjaznych sytuacji.
e) Tiki nerwowe - nagłe mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, nie
podlegające świadomej kontroli. Najczęściej spotykane postacie tików to mruganie oczami,
grymasy twarzy, podrzucanie lub wyciąganie ramion. Tiki pojawiają się rzadko w wieku
przedszkolnym. Przyczynami są:
naśladownictwo starszych kolegów lub dorosłych przechodzące w nawyk,
utrwalenie reakcji obronnych,
nagły uraz psychiczny np. przestraszenie się,
długotrwałe przeżycia wywołane nieprawidłowymi warunkami rozwojowymi.
3.2 Dzieci zahamowane psychoruchowo-to najczęściej dzieci lękowe z trudnościami w kontaktach
społecznych i obniżoną aktywnością. Wyróżnia- my cztery grupy zahamowań psychoruchowych:
a) dzieci "zmotywowane-napięte"- skrupulatne, przesadnie staranne, napięte niespokojne. Bardzo
mocno związane emocjonalnie z matką, często występuje u nich lęk przed szkołą i słabe kontakty z
rówieśnikami. Dzieci te w szkole są ciche i zalęknione- w domu są ożywione i swobodne.
b) dzieci "podporządkowane- uległe"-" wyciszone"- małomówne, grzeczne, posłuszne,
koleżeńskie, uczynne, nie śmiałe. Słabsza jest u nich więź emocjonalna z matką.
c) dzieci "z obniżoną samooceną-zrezygnowane"- bierne w szkole i w domu, niepewne swoich
możliwości, wrażliwe na dezaprobatę i odrzucenie, płaczliwe. Rodzice: nadmiernie krytyczni,
odrzucający.
d) dzieci "nadwrażliwe- asteniczne"- skryte, powściągliwe, izolujące się, wybierają zabawy
samotne, męczy je hałas. Pochodzą na ogół z rodzin rozbitych, nieszczęśliwych. Matki przejawiają
cechy neurotyczne, lękowe, obarczają dzieci bagażem własnych przeżyć.
3. 3 Dzieci obojętne uczuciowo-nie potrafią nawiązać kontaktów uczuciowych z dorosłymi i
rówieśnikami współodczuwać radości i smutku innych osób.
Smutne, odtrącają przyjaźń innych, mimika twarzy mało ekspresyjna, czasem złośliwe i wrogie w
stosunku do otoczenia. Głównymi przyczynami tych zaburzeń są : pozbawienie kontaktu z matką
lub bardzo słaby kontakt, odrzucenie. Najczęściej zaobserwować można te objawy u dzieci
przebywających w domu dziecka( "choroba sieroca").
3.4 Dzieci nadpobudliwe ruchowo - charakteryzują się zwiększoną wrażliwością na działające
bodźce. Są konfliktowe, maja trudności w przystosowaniu się do wymagań szkolnych. Obrażają się,
bywają drażliwe agresywne, wybuchowe, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu. Dzieci
nadpobudliwe w sferze uczuciowej rejestrują bodźce niedostrzegane przez innych(obniżony próg
wrażliwości). Karcone lub karane czują się niesprawiedliwie osądzone, a tym samym
pokrzywdzone. Gdy mamy możliwość poobserwować dziecko emocjonalnie nadpobudliwe podczas
oglądania filmu, to zauważamy, że odbiera ono pewne sceny całkiem inaczej niż pozostali: łatwiej
ulega wzruszeniu, czasem płacze.
3
Nadpobudliwość emocjonalna może objawić się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się
wtedy niepokój, lęk strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi. Przy odpowiedzi pocą
się, czerwienią lub bledną. Czasami nie są w stanie wydobyć z siebie głosu. Nie wolno ich wtedy
"poganiać", krytykować, lecz łagodnym głosem dodać otuchy. Nadpobudliwość może przejawiać
się w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych. Dzieci te przeżywają cudzą krzywdę,
zamartwiają się. Zbyt mocno przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy
wśród rówieśników.
4. Wspomaganie rozwoju dzieci z problemami emocjonalnymi- terapia.
Zaburzony rozwój dziecka zależny jest w bardzo dużej mierze od wadliwych układów rodzinnych.
Warunkiem udzielenia pomocy dziecku jest nie tylko otoczenie go indywidualną opieką
poradni specjalistycznej lub szkolnych specjalistów (pedagog, psycholog) i terapią, ale przede
wszystkim objęcie działalnością psychoterapeutyczną całej rodziny. Terapia rodzinna
podejmowana w przypadku zaburzeń istniejących u dzieci ma na celu uwrażliwienie rodziców na
problemy dziecka, zrozumienie jego prawidłowości rozwojowych i potrzeb, przyczyn zakłócenia
zachowania. Podjęcie działania terapeutycznego skierowanego jedynie na dziecko jest
niecelowe - powrót do zaburzonej rodziny z reguły bowiem powoduje ponowne wystąpienie
zaburzeń, często nawet w ostrzejszej formie.
Środowisko przedszkolne/ szkolne może być miejscem stymulującym rozwój, rozszerzającym
doświadczenia dziecka, ale może być także przyczyna pojawiających się nieprawidłowości
rozwoju-przyczynami tego stanu mogą być:
stały gwar (w zbyt licznej grupie) co powoduje silne obciążenie układu nerwowego,
liczna grupa utrudnia także możliwość indywidualnego traktowana dzieci,
zbyt małe pomieszczenia do zabawy, odpoczynku, szatni co powoduje kłopoty w opanowaniu
czynności samoobsługowych, wzajemne przeszkadzanie wywołujące nieporozumienia,
brak odpowiedniej liczby pomieszczeń sanitarnych może powodować zbyt długie oczekiwanie
na załatwienie potrzeb fizjologicznych i moczenie się.
W TERAPII KONIECZNA JEST ŚCISŁA WSPÓŁPRACA DOMU RODZINNEGO ZE
SZKOŁĄ/ PRZEDSZKOLEM !
Literatura
1. A. Kozłowska: "Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym" Wyd. Żak,
Warszawa1996.
Pedagog ZS nr 111 w Warszawie
Renata Pawlak
4