Pismo koptyjskie

Historia i dzieje języka,
alfabetu i pisma.
oprac. Agnieszka Zajkowska
Pismo
Zarówno język, jak i pismo są systemami uporządkowanych
znaków, nazywanych inaczej kodami.
Pismo jest kodem, który pozwala na trwałe i precyzyjne
przedstawienie myśli. Jest to system znaków, pozwalających
na widzialne utrwalanie myśli w konkretnym języku. Pismo
pojawiło się stosunkowo późno (ok. 5-6 tys. lat temu).
Zaczątkami pisma były środki mnemotechniczne
(ułatwiające zapamiętanie): karby, pismo węzełkowe
(peruwiańskie kipu), pismo muszelkowe (wampum, używane
przez Irokezów w Ameryce Północnej).
Właściwe pismo rozwinęło się z piktografii (przedstawienia
rysunkowe, obrazkowe).
Pismo obrazkowe
około 25 000 lat temu
Francja, Lascaux, rysunek konia i żubra
http://wiem.onet.pl
Pismo piktograficzne (łac. pictus – malowany, gr. grapho –
piszę), używane było przez Sumerów, lud zamieszkujący
Mezopotamię. Wizerunki malowano, ryto lub rysowano
ręcznie stosując odpowiednie narzędzia (węgiel drzewny i
barwniki uzyskiwane z minerałów, które mieszano ze śliną lub
wodą).
Pismo klinowe
Sumerowie, 3000 lat p.n.e.
W pierwotnej postaci klinowe pismo sumeryjskie było
pismem piktograficznym (obrazkowym), z czasem obrazki znaki zaczęły oznaczać również sylaby. Pismo klinowe
Sumerów zawierające początkowo 2000 symboli z czasem
zostało ograniczone do około 500 symboli.
W rozwiniętej postaci klinowe pismo sumeryjskie składało
się z:
ideogramów - znaków oznaczających całe wyrazy.
znaków o wartości fonetycznej oznaczającej 4 samogłoski
i kilkaset sylab.
determinatywów - znaków występujących przed lub po
wyrazach i służących do określenia kategorii
znaczeniowych.
Zapiski wykonywano ręcznie na glinianej tabliczce dwustronnie
odciskając znaki odpowiednio przyciętą trzciną (rylcem), później
tabliczkę wypalano na słońcu. Przed zapisaniem tabliczki
liniowano za pomocą napiętego sznurka dla uzyskania równości
wierszy i odpowiedniego układu kolumn pisma.
Sumeryjskie pismo klinowe.
Muzeum Watykańskie. Autor: Szaleńcowa Anna.
http://wiem.onet.pl
Od VII wieku p.n.e. pismo klinowe wypierane było przez
alfabetyczne, którego znajomość przynieśli ze sobą
Aramejczycy. Posługiwali się oni od ok. X wieku p.n.e.
alfabetem w jego wschodniej odmianie, która przez nich
rozpowszechniona przyjęła nazwę aramejskiej.
Starożytny Egipt
3000 lat p.n.e.
Pismo egipskie występuje w 3 postaciach:
1) hieroglificzne, (gr. hieraglyphika – święte pismo) - ryte
w kamieniu (do III wieku n.e.), używane do celów sakralnych
i reprezentacyjnych.
Hieroglif wyryty w kamieniu
Kamień z Rosetty
2) hieratyczne, (tzw. pismo kapłańskie), które stanowiło
uproszczoną formę hieroglifów, stosowaną w środowiskach
świątynnych do pisania tekstów o charakterze religijnym.
Używane od pisania na ostrakonach i papirusie przy użyciu
pędzelka z trzciny i „czarnego tuszu”.
Pismo Hieratyczne
3) demotyczne, (gr. demotica – ludowe), używane od VII wieku
p.Chr. służące do szybkiego zapisu w celach urzędniczych i
handlowych. Od Okresu Ptolemejskiego stosowane również do
tekstów literackich, naukowych i religijnych. Pismo te potocznie
nazywano kursywą (łac. cursus – bieg, pośpiech, cursiva –
pismo pośpieszne).
Pismo demotyczne
Pismo koptyjskie
Gdy Egipt zaczął ulegać wpływom kultury greckiej
ukształtował się nowy rodzaj pisma oparty na alfabecie
greckim. Do tegoż alfabetu Egipcjanie dodali siedem znaków
tworząc w ten sposób pismo koptyjskie. Weszło ono do
użytku ok. III wieku n.e. Posługiwali się nim chrześcijanie
egipscy, których zwano Koptami.
Pismo koptyjskie
Pismo fenickie
Fenicjanie, 2000 lat p.n.e.
Fenicjanie, handlowy lud przejął i zreformował w XIII
wieku p.n.e. północnosemickie pismo alfabetyczne i
rozpowszechnił je następnie w rejonie Morza
Śródziemnego, gdzie między innymi zetknęli się z nimi
Grecy.
Pismo to posiadało 22 litery oznaczające spółgłoski.
Brak było liter odpowiadających samogłoskom. Litery
miały kształty geometryczne i były kreślone za pomocą
znaków liniowych.
Pisano od strony prawej ku
lewej, a poszczególne wyrazy
oddzielano pionową kreską.
W piśmie tym nie było
znaków przestankowych.
Znaki pisano ręcznie za
pomocą pióra i specjalnego
atramentu.
Pismo fenickie stało się podstawą alfabetu greckiego.
Starożytna Grecja
Grecy przyjęty od Fenicjan alfabet dostosowali do
swych potrzeb: dodano nowe litery – samogłoski,
zmieniono oznaczenia i kształt liter oraz kierunek
pisma. Pisano wyłącznie dużymi literami.
W V wieku p.Chr. Grecy posiadali już alfabet składający
się z dwudziestu czterech liter (17 spółgłosek i 7
samogłosek).
Początkowo pisano tak, jak Fenicjanie (od prawej do
lewej strony), później zmodyfikowano ten sposób
pisząc raz od prawej, raz od lewej, aż w końcu pisano w
sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej.
Do najstarszych zabytków alfabetycznego pisma greckiego
należy waza dipylońska.
Pismo greckie cechowała prostota, przewaga kreski pionowej i
jednakowa wysokość liter oraz stosowanie form trójkątnych i
okrągłych.
Dalsza ewolucja pisma rozwinęła się w kierunku
stylów, powstało pismo "większe" - majuskuła oraz
pismo "małe" - minuskuła.
Majuskuła (łac. majuskulus - większy) to
pismo, którego wszystkie litery są duże i
posiadają jednakową wysokość. Używano
jej w piśmie książkowym oraz do rycia w
kamieniu. Była to pierwotna wersja pisma
zarówno w starożytnej Grecji, jak i w
Rzymie.
Minuskuła (łac. minusculus - bardzo
mały). Pismo składające się z małych
liter o różnej wysokości. Dają się one
wpisać między cztery poziome linie: a b
c d e f g.
Zmiana materiału pisarskiego z papirusu na pergamin wpłynęła
na modyfikacje pisma. Gładki pergamin pozwalał na kreślenie linii
zaokrąglonych. Tak powstała uncjała. Pismo to zaczęto stosować
na początku naszej ery. W VII wieku uncjała przestała być
używana do pisania całych kodeksów, długo jeszcze używano jej
do pisania nagłówków.
Grecka uncjała
Starożytny Rzym
Rzymianie przejęli pismo od Greków za pośrednictwem Etrusków
w VII w. p.n.e. Dokonali jego modyfikacji do swych wyobrażeń i
celów: zmienili kształt liter i oznaczenia dźwięków. Wczesny
alfabet składał się z 21 liter, w I w. dodano do niego Z i Y.
Do najstarszych zabytków tego pisma należą inskrypcje,
najsłynniejszą jest tzw. Stela Romulusa.
Fragmenty Stela Romulusa Lapis Niger
Najstarszym i najwytworniejszym pismem była
kapitała. Rozróżniono dwie odmiany tego pisma:
kapitała elegancka (kwadratowa) odmiana o
szlachetnym kształcie liter, służącym do dziś za
wzór do wersalików w piśmie drukarskim, litery
pisane (ryte) były na planie kwadratu, miały tę
samą wysokość i mieściły się w schemacie
dwóch linii. Walor estetyczny tego rodzaju pisma
jest niezaprzeczalny, ten rodzaj stosowano do
pisania na kamieniu.
kapitała chłopska - pismo skromniejsze i mniej
staranne, wykonywane za pomocą linii lekko
wygiętych, rzadziej występują elementy poziome.
Używano jej do pisania na papirusie, pergaminie i
tabliczkach woskowych.
W obu odmianach kapitały nie stosowano
odstępów między wyrazami.
Średniowiecze
– czasy współczesne
Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w
niemal całej Europie.
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego to mnisi podtrzymywali w
Europie umiejętność czytania i pisania.
Do Polski pismo przybyło wraz z chrześcijaństwem z Czech.
Pierwszymi ośrodkami oświaty były klasztory. Tam powstają
pierwsze na ziemiach polskich dokumenty i księgi – kodeksy w
języku łacińskim.
Z łaciny wywodzi się alfabet polski. Dodano jednak 11 liter: ą, ć, ę,
j, ł, ó, ś, u, w, ż, ź. Dokonały tego wpływy chrześcijańskie i
organizacja kościoła. Stopniowo w tekstach łacińskich zaczynają
się pojawiać pojedyncze słowa polskie.
Bibliografia
•Bieńkowska Barbara, Chamerska Halina, Zarys dziejów
książki, Warszawa, Wydaw. Spółdzielcze, 1987
•Encyklopedia Onet
http://wiem.onet.pl
•Encyklopedia PWN
http://encyklopedia.pwn.pl
•Koliński Rafał :Jak powstawał alfabet?, Wiedza i Życie 1996
nr 9
http://www.wiedzaizycie.pl/96094000.htm
•Lawecka Dorota : Początki pisma w Mezopotamii
http://www.biskupin.pl/gazeta/poczpism.htm
•Wirtualna historia książki i bibliotek
http://www.wsp.krakow.pl/whk/