zeszyt_8_ostateczny_pop _3
advertisement
Centrum Kształcenia Praktycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Mielcu Zeszyty Nauczycielskie Nr 8 Projekt okładki: Marek Patyk Skład komputerowy: Halina Nowakowska Redakcja: Beata Wrzesień Wydawca: Centrum Kształcenia Praktycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Mielcu 30-300 Mielec, Wyspiańskiego 6 tel. (0-17) 7885193, 7885194, 7885195 e-mail: [email protected] http://www.ckp.edu.pl Druk: Zakład Poligraficzny Zbigniew Gajek 39-300 Mielec; ul. Korczaka 23, tel/fax (017) 581 03 11 ISBN: 83-88308-74-2 Mielec, październik 2008 2 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Spis treści Od Redakcji ............................................................................................. 5 Artykuły T. Rykowska, D. Wiszyńska, A. Wróbel, B. Jankowska Przedszkole Miejskie Nr 2 w Mielcu ........................................................ 7 B. Budaj, E. Gaj, R. Szumełda Przedszkole Miejskie Nr 3 z Oddziałem Integracyjnym w Mielcu.......... 11 BoŜena Kochanowska Przeciw naduŜywaniu pozycji siedzącej w przedszkolu ........................ 15 Wiesława Korbiel Agresja u dzieci oraz sposoby jej przezwycięŜania............................... 17 Anna WraŜeń Diagnoza dojrzałości szkolnej dzieci ..................................................... 23 Wiesława Korbiel, Renata Musiał Czynniki wpływające na rozwój altruizmu - środowisko rodzinne i przedszkolne........................................................................................ 27 Scenariusze Agata Przybyło - Olszewska, Ewa Bodak Edukacja regionalna .............................................................................. 35 Krystyna Dzieciuch Chrońmy przyrodę ................................................................................. 55 Danuta Wiszyńska Obcowanie dzieci z przyrodą................................................................. 59 R. Szumełda, J. Łępa, B. Grzanka Poznajemy róŜne pojazdy...................................................................... 65 K. Madej, K. Mrozek, B. Wiącek Zostawcie nam czysty las ...................................................................... 69 Krystyna Mrozek 3 Spis treści Spotkanie przy choince – tradycje, symbole i zwyczaje świąt BoŜego Narodzenia.............................................................................................73 E. Kaczmarczyk, E. Sobczyk Czym jest radość? .................................................................................77 M. Leś, E. Kagan, D. Krup Wiosenna łąka .......................................................................................81 Anna Masajada Toruń piernikami pachnący....................................................................85 Marta Leś Zapoznanie dzieci z herbem miasta Mielca. Nauka wiersza Hanny Łochockiej pt. „W małym miasteczku” ...................................................91 Małgorzata Wiącek, Renata Kusak Muzykoterapia........................................................................................93 Beata Baran, Edyta Rembisz Czynniki wpływające na rozwój potrzeb zdrowotnych dziecka..............97 Ewa Antoniów, Marta Jedynak Drama w przedszkolu ..........................................................................103 4 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Od Redakcji Zeszyty Nauczycielskie nr 7 zawierają materiały opracowane przez nauczycieli wychowania przedszkolnego. Są to: artykuły teoretyczne, scenariusz przedstawień przedszkolnych i zajęć wychowawczo-dydaktycznych prowadzonych w edukacji przedszkolnej. Artykuły na temat Przedszkola Miejskiego Nr 2 i Przedszkola Miejskiego Nr 3 z Oddziałem Integracyjnym w Mielcu, są kontynuacją cyklu prezentacji wszystkich mieleckich przedszkoli. Opracowania teoretyczne dotyczą: problemu agresji, uczenia zachowań altruistycznych, nadmiernego stosowania pozycji siedzącej w przedszkolu i diagnozy dojrzałości szkolnej dziecka przedszkolnego. Największą ilość stanowią scenariusze zajęć wychowawczo-dydaktycznych w obszarach edukacji zdrowotnej, ekologicznej, regionalnej, patriotycznej i polonistycznej. W rozdziale III znajdziemy scenariusze przedstawień: pt. „Leśne kłopoty Koszałka Opałka” i „W KsiąŜkowej Krainie”. Wszystkie opublikowane materiały to praktyczne efekty pracy nauczycieli przedszkoli, cechujących się ogromną twórczością i aktywnością zawodową. Opracowane materiały metodyczne w praktycznym zastosowaniu skierowane są na dziecko, jego wychowanie, prawidłowy i wielostronny rozwój. Wychodzą one naprzeciw ogólnym potrzebom Ŝycia społecznego oraz związanej z tym sytuacji rodziny. RóŜnorodność metod i form pracy w edukacji przedszkolnej wpływa na moŜliwości rozwojowe przedszkolaków. Rozbudza aktywność twórczą dzieci, pozytywnie motywuje do podejmowania zadań rozwijających wiarę we własne siły i moŜliwości dziecka przedszkolnego. Dziękuję wszystkim nauczycielom, którzy dzielą się swoją wiedzą, doświadczeniem i z odwagą prezentują efekty swojej pracy. Doradca metodyczny wychowania przedszkolnego Beata Wrzesień 5 Wychowanie przedszkolne – artykuły Przedszkole Miejskie Nr 2 w Mielcu Teresa Rykowska Danuta Wiszyńska Anna Wróbel Barbara Jankowska Przedszkole Miejskie Nr 2 w Mielcu Powstanie naszego przedszkola wiąŜe się historycznie z istniejącą tu wcześniej Ochronką. Ochronka była prowadzona od września 1917 roku do 1933 roku na prośbę hrabiny Oborskiej, przez siostry Józefitki dla 30 – stu dziewcząt dworskich. W budynku ochronki organizowane były zebrania stowarzyszeń katolickich, spotkania młodzieŜowe i okolicznościowe. W latach drugiej wojny światowej siostry odpowiadały na wezwania, jakie niosła zaistniała sytuacja. Prowadziły sierociniec dla 40- stu dzieci, rozwiązały natomiast Ochronkę. Prowadziły tzw. „wywiad”, który polegał na wyszukiwaniu opuszczonych dzieci w terenie i udzielaniu im pomocy materialnej. W kuchni zorganizowanej w piwnicy budynku siostry wraz z osobami świeckimi przygotowywały posiłki dla najbiedniejszych. Od 1940 roku siostry pomagały równieŜ wysiedleńcom z poznańskiego, przygotowują posiłki na dodatkowych kuchniach polowych wydając dziennie ok. 1700 porcji. Swoją pomoc siostry ofiarowały śydom, pracującym przy instalacjach kanalizacyjnych oraz członkom Armii Krajowej więzionym przez Niemców w Mielcu. Ze względu na duŜą liczbę zachorowań na czerwonkę i brak szpitala w okolicy, s. Donata Redmer w latach 1941 – 1943 zorganizowała prowizoryczny szpital w opuszczonych salach. W czasie przechodzenia linii frontu, dzieci z Ochronki zostały przeniesione do bloku robotniczego na osiedlu pracowników lotnictwa. Po zakończeniu działań wojennych, siostry rozpoczęły pracę w Ochronce od koniecznych remontów w budynku, a po ich zakończeniu wznowiły opiekę nad dziećmi. Władze komunistyczne stopniowo ograniczyły zakres działalności sióstr. W 1949 roku władze oświatowe zlikwidowały Sierociniec, pozwalając jedynie na prowadzenie przedszkola. Budynek Ochronki i teren, na którym się znajdowała, 25 marca 1954 uznano za własność państwa i przekazano do dyspozycji ówczesnego Wydziału Oświaty WRN w Rzeszowie. Pomimo tego siostry nadal 7 T. Rykowiska, D. Wiszyńska, A. Wróbel, B. Jankowska – PM Nr 2 w Mielcu prowadziły przedszkole aŜ do dnia 28 grudnia 1961 roku. Wtedy siostrom odebrano prawo do pracy w tej placówce. Mieszkały jeszcze jakiś czas w budynku Ochronki angaŜując się juŜ tylko w pracę parafialną, ale ostatecznie 1 września 1963 roku przymusowo wysiedlono je z budynku, w którym utworzono Miejskie Przedszkole Nr 2 w Mielcu. Obecnie budynek przedszkola usytuowany jest w cichym, ustronnym miejscu, otoczonym zielenią. Układ pomieszczeń i wygląd zewnętrzny przypomina duŜy dom rodzinny i stwarza klimat przytulności. Do przedszkola uczęszcza około 120- stu dzieci w wieku od 3 do 6 lat do 3 oddziałów 10 – godzinnych oraz 2 oddziałów 5- godzinnych, które mieszczą się przy Szkole Muzycznej i przy Szkole Podstawowej nr 12 w Rzochowie. Jesteśmy placówką z tradycjami, staramy się tworzyć przedszkole bezpieczne, przyjazne kaŜdemu dziecku. Nasi milusińscy przebywają w kolorowych, przytulnych salach zajęć. KaŜda z nich wyposaŜona jest funkcjonalne, nowoczesne meble oraz róŜnorodne zabawki i pomoce dydaktyczne. Atrakcyjność przedszkola podnosi równieŜ otaczający go ogród, w którym rosną potęŜne orzechy pełniące funkcje „naturalnych parasoli”, osłaniających dzieci w upalne dni. Mini- skansen, grządki doświadczalne, altanki z ławeczkami i stolikami, sprzęt ogrodowy i duŜa piaskownica zachęcają dzieci do częstego przebywania w nim oraz pobudzają do twórczej aktywności. Mając na uwadze potrzeby rodziców zapewniamy opiekę dzieciom w godzinach 6.00 – 16.30. Wysoko wykwalifikowana kadra naszego przedszkola preferuje w swojej pracy metody twórcze (np. J. Dalcroze`a, C. Orfa, Labana, Kniessów, P. Dennisona, E. Gruszczyk- Kolczyńskiej, B. Strauss itp.) inspirujące dziecko do kreatywnego działania i słuŜące jego wszechstronnemu rozwojowi. MoŜemy pochwalić się tradycją szerokiej współpracy z rodzicami, róŜnymi instytucjami oraz środowiskiem lokalnym. W kaŜdym roku szkolnym organizowane są ciekawe imprezy okolicznościowe, takie jak np: „Bal małego ekologa”, „Bal przyjaciół przyrody”, „Dzień czyściocha”, „Igraszki teatralne”, „Spotkania Wigilijne”, „Bale karnawałowe” itp. C rocznie z okazji Dnia Dziecka organizowane są Bale Plenerowe w ogrodzie dla dzieci przedszkolnych i ze środowiska. Szczególnie waŜne są dla nas cykliczne uroczystości z udziałem Seniorów i Emerytów pod hasłem: „Spotkania pokoleń”. Jest to okazja dla dzieci do umiejętnego wyraŜania szacunku dla osób starszych, integrowania się z pokoleniem, które: jak sami mogliśmy się przekonać, lubi naszą zabawę, tryska energią i humorem. 8 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 W pracy wychowawczo dydaktycznej z dzieckiem, oprócz programów edukacyjnych zaproponowanych przez MEN, prowadzone są zajęcia wg programów autorskich i adaptacyjnych, mających na celu budowanie niepowtarzalnej osobowości dziecka: • „Autoekspresja muzyczna dziecka wyrazem jego rozwoju” – wprowadzający przedszkolaka w świat myśli estetycznej, wartości, symboli i pojęć muzycznych, • „Równy start” – dotyczący wyrównania poziomu sprawności manualnej, • „Przyjaciele Zippiego” – rozwijający u dzieci umiejętności społeczne i asertywność, • Program profilaktyczny „Cukierek”. W myśl szeroko rozumianej pracy z dzieckiem zdolnym organizowane są równieŜ kółka zainteresowań: baletowe, recytatorsko-teatralne i plastyczne, które mają na celu wszechstronne stymulowanie rozwoju i stwarzanie warunków sprzyjających rozwojowi potencjału twórczego. Prowadzone są równieŜ zajęcia dodatkowe: język angielski i rytmika. Przedszkole proponuje akcje o charakterze proekologicznym: zbiórki makulatury i zuŜytych baterii, dzięki którym organizowane są dla dzieci dodatkowe wycieczki do Rezerwatów Przyrody znajdujących się w naszym regionie. W efekcie tych działań dzieci uczą się współodpowiedzialności za środowisko. Realizując wyŜej wymienione formy pracy, cały personel nie zapomina o tym, Ŝe w kaŜdym działaniu najwaŜniejsze jest dziecko. Jego dobro, bezpieczeństwo i przyjemny pobyt w przedszkolu jest naszym nadrzędnym celem. 9 Wychowanie przedszkolne – artykuły Przedszkole Miejskie Nr 3 z Oddziałem Integracyjnym w Mielcu BoŜena Budaj ElŜbieta Gaj Renata Szumełda Przedszkole Miejskie Nr 3 z Oddziałem Integracyjnym w Mielcu Nasze przedszkole powstało we wrześniu 1967 roku na Osiedlu Niepodległości przy ul. Ossolińskich 1. Istnieje juŜ 40 lat. Jest to budynek jednopiętrowy, wolnostojący otoczony duŜym ogrodem. Przedszkole posiada 5 sal, w których przebywają dzieci w wieku od 3 lat do 6 lat. Oprócz w/w sal jest takŜe sypialnia przystosowana do potrzeb i wymagań małego dziecka (3 latki). Zarówno sale, jak i sypialnia, posiadają bezpośredni dostęp do łazienek, co sprawia, Ŝe są bardzo funkcjonalne, dobrze wyposaŜone. Na piętrze znajduje się sprzęt rehabilitacyjny oraz pomoce do prowadzenia ćwiczeń gimnastycznych, o których wyŜej nadmieniliśmy. Od 2001 roku został utworzony oddział integracyjny 5 godzinny dla dzieci 6 letnich z róŜnymi dysfunkcjami. Wychowankom proponujemy zajęcia dodatkowe wspomagające rozwój oraz korygujące deficyty rozwojowe: • kółko plastyczne, • kółko teatralne, • język angielski, • zajęcia rytmiczne, • ćwiczenia logopedyczne, • ćwiczenia korekcyjne i rehabilitacyjne. Przedszkolakom umoŜliwiamy udział w licznych konkursach, olimpiadach, akcjach i przeglądach na terenie miasta i województwa. Bierzemy dział w ogólnopolskich konkursach plastycznych, między innymi: „Pocztówki od przedszkolaka”, „Zapobiegajmy poŜarom”, „W trosce o serce”. 11 B. Budaj, E. Gaj, R. Szumełda – P M Nr 3 z Oddziałem Integracyjnym w Mielcu Jesteśmy organizatorem juŜ po raz trzeci konkursu plastycznego dla dzieci niepełnosprawnych z grup integracyjnych mieleckich przedszkoli (PM 16, PM 20). WaŜnym przedsięwzięciem naszego przedszkola w roku 2007 było włączenie się do akcji: „Dar serca dla dzieci z Afryki”. Podjęliśmy współpracę z dziećmi z Rudhuru. Finansowa pomoc od nas dotarła do dzieci w Masaka, z małej szkółki prowadzonej przez siostry zakonne. Od kilku lat współpracujemy z Domem Pomocy Społecznej (DPS) w Mielcu. Nasze dzieci odwiedzają pensjonariuszy: składają Ŝyczenia, wręczają upominki, uczestniczą w zabawach integracyjnych, oglądają twórczość mieszkańców DPS-u, biorą czynny udział we wspólnie wykonywanych pracach plastycznych. Przedszkolaki z Kółka Teatralnego przedstawiają teatrzyki i inscenizacje. Współpraca z DPS-em przynosi korzyści tak dzieciom jak i starszym samotnym ludziom, którym dzieci niosą radość, wywołują na ich ustach uśmiech, umilają pobyt i przynoszą odmianę w codziennym Ŝyciu. Przedszkolaki poprzez częsty kontakt z pensjonariuszami DPS-u stają się bardziej wraŜliwe i uczą się szacunku do osób starszych. Osiągnięcia dzieci udokumentowane są dyplomami, które wiszą na ścianach naszego przedszkola oraz opisane są w Kronice Przedszkolnej. Kronika Przedszkolna zawiera takŜe wiele ciekawych informacji z Ŝycia wychowanków oraz z waŜnych wydarzeń, spotkań i uroczystości. Dzięki zamieszczonym w niej kolorowym zdjęciom i plakatom jest ciekawą lekturą zarówno dla rodziców jak i dzieci. 12 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Praca wychowawczo – dydaktyczna planowana jest zgodnie z Podstawą Wychowania Przedszkolnego oraz z następującymi programami: • „Program adaptacyjny dziecka 3-letniego”, • program edukacyjno-profilaktyczny „śyj zdrowo i bezpiecznie”, • program edukacji regionalnej „Moja mała ojczyzna”, • program „Praca z dzieckiem nadpobudliwym” Przedszkole zatrudnia 21 osób: • 11 nauczycielek (w tym dyrektor), • 10 pracowników obsługi i administracji. W urzeczywistnienie naszej pracy zaangaŜowany jest cały personel placówki, tak pedagogiczny, jak i administracyjno – obsługowy. Włączają się równieŜ rodzice, a efektem naszej współpracy jest przedszkole „miejsce”, do którego dzieci przychodzą chętnie i z radością. Dzieci zawsze otoczone są troskliwą opieką. PowyŜsze działania są moŜliwe dzięki właściwej ich koordynacji przez dyrektora placówki mgr BoŜenę Budaj. 13 B. Budaj, E. Gaj, R. Szumełda – P M Nr 3 z Oddziałem Integracyjnym w Mielcu Wychodzimy naprzeciw zapotrzebowaniu społeczeństwa i środowiska lokalnego, które zaczyna zmieniać zdanie na temat roli przedszkola w wychowaniu małego dziecka i zaczyna doceniać przedszkole jako miejsce edukacji zapewniające dziecku oprócz opieki, osiąganie sukcesów w przyszłości. Świadczy o tym choćby sukces ksiąŜki Roberta Fulghmana pt. "Wszystkiego, co naprawdę trzeba wiedzieć nauczyłem się w przedszkolu". 14 Wychowanie przedszkolne – artykuły Przeciw naduŜywaniu pozycji siedzącej w przedszkolu BoŜena Kochanowska Przedszkole Miejske Nr 20 w Mielcu Wiek przedszkolny jest słusznie uwaŜany za okres krytyczny dla kształtowania postawy. W tym okresie występują najczęściej róŜnego rodzaju nieprawidłowości postawy ciała, które rozwijają się, przekształcają w wady, wymagające Ŝmudnych i długich zabiegów i starań w celu ich usunięcia. Wady postawy w wieku przedszkolnym występują przewaŜnie jako skutek wadliwych nawyków ruchowych i zaburzeń koordynacji. Do najwaŜniejszych przyczyn zaliczyć trzeba warunki bytowe, ogólne przemęczenie, wielogodzinne siedzenie np. przed telewizorem lub komputerem. Najwięcej przypadków dewiacji i wad postawy obserwujemy w starszej grupie przedszkolnej, kiedy zajęcia w niektórych przedszkolach upodabniają się do lekcji szkolnych i dzieci wiele czasu spędzają w pozycji siedzącej. Płytki oddech w pozycji siedzącej oraz przedłuŜająca się praca statyczna znacznych zespołów mięśniowych utrzymujących równowagę ciała, wolny rytm pracy serca – wszystko to jest przyczyną niedotlenienia organizmu, a zwłaszcza niedotlenienia mózgu. W tej sytuacji dochodzi do silniejszego wypełniania krwią naczyń poniŜej serca, natomiast znacznego obniŜenia ciśnienia w naczyniach głowy i mózgu. Ma to ogromny wpływ na złe samopoczucie, znuŜenie i osłabienie działania kory mózgowej. Zupełnie inne stosunki biochemiczne, fizjologiczne oraz psychiczne zachodzą wtedy, gdy dziecko moŜe dowolnie przyjmować pozycję leŜenia przodem, bokiem, na czworakach, gdy moŜe wyzwolić się ruchowo w róŜnego rodzaju ruchach i pozycjach np. w klękach, siadach, podporach, zmieniać, gdy ma na to ochotę. Zwłaszcza gdy tułów ułoŜony jest poziomo lub skosem do podłoŜa, nie dochodzi do przekrwienia i wzrostu ciśnienia w jednym odcinku ciała a anemii w innych. Serce i mózg pracują wtedy w warunkach optymalnych, stawy doznają odciąŜenia, nie ma ucisku na narządy wewnętrzne. Fizjologiczna krzywizna kręgosłupa kształtuje się prawidłowo, dziecko odczuwa radość ruchowego wyŜycia się w sposób nieskrępowany. Zbyt długie siedzenie dzieci w przedszkolu sprzeczne jest z ich 15 BoŜena Kochanowska – Przeciw naduŜywaniu pozycji siedzącej w przedszkolu naturalną ruchliwością, ze spontaniczną dynamiką tak charakterystyczną dla motoryki dziecięcej. Hamowanie tej dynamiki przez dłuŜszy czas powoduje gromadzenie nie wyładowanej energii, która szuka ujścia, czego wymownym dowodem jest wiercenie się dziecka w miejscu, niepokój, ciągła zmiana pozycji siedzącej, pręŜenie ciała, zaczepianie najbliŜszych kolegów, ziewanie itp. Konieczne jest więc stworzenie warunków do ujścia nagromadzonej energii – jakiś przerywnik relaksacyjno – ruchowy, zabawa, zadanie ruchowe, kilka ćwiczeń. Szczególną uwagę naleŜy skupić na zajęciach z dominacją pracy umysłowej, powiązanej z ekspresją słowną, albowiem wymagają one pozycji siedzącej. Nie powinny one być jednak przedłuŜane ponad obowiązującą dla poszczególnych grup wiekowych normę czasową. Drugą istotną sprawą jest w miarę moŜliwości jak najczęstszy pobyt dzieci na powietrzu. NaleŜy prowadzić w tym zakresie pogadanki z rodzicami na ten temat. Chodzi równocześnie o przenoszenie działań zainicjowanych w przedszkolu z przedszkola do domu, w szczególności świadomości rodziców w tym zakresie. Trzecią sprawą są oczywiście prowadzone codziennie ćwiczenia poranne prowadzone z dziećmi 5 – 6 letnimi a zabawy ruchowe z dziećmi młodszymi. Spełniając te warunki kaŜde przedszkole będzie miało świadomość, Ŝe właściwie organizowało czas pobytu dzieci w swojej placówce, dbając nie tylko o rozwój umysłowy ale i fizyczny, bez którego niemoŜliwe byłoby prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu dzieci w wieku przedszkolnym. Biografia: 1. Bartkowiak Z. Higiena zabaw, zajęć i Ŝywienia w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1978. 2. Chrzanowska D. Dziecko w wieku przedszkolnym. PZW, Warszawa 1978. 3. śebrowska M. Psychologia dzieci i młodzieŜy. PWN, Warszawa 1980. 16 Wychowanie przedszkolne – artykuły Agresja u dzieci oraz sposoby jej przezwycięŜania Wiesława Korbiel Przedszkole Miejskie Nr 4 w Mielcu Obserwacja zachowań oraz analiza literatury wskazuje na wzrost agresywności wśród dzieci. Główną przyczyną takiego stanu jest zmiana warunków społecznych: zmniejszająca się liczebność rodzin, kruchość związków rodzinnych, negatywny wpływ środków masowego przekazu, ograniczona moŜliwość zbierania doświadczeń społecznych. Agresja zarówno u nas samych, jak i u innych nie rodzi się z niczego, nie zdarza się, aby napadała nas bez Ŝadnej przyczyny, z czystej złośliwości czy teŜ w obronie siebie i innych lub w celu przeforsowania swojej racji. Dziecko broni się, aby było jak najmniej ograniczone w swoim działaniu, broni się przed atakiem, broni przedmiotów i terytorium, broni pomysłów na zabawy i swoich planów, chce doświadczać i być samodzielne. Jest to naturalna potrzeba badania świata, potrzeba ruchu, ciekawości. U jej podstaw leŜą zawsze konkretne motywy. W przypadku agresywnego zachowania mamy do czynienia ze zwróceniem na siebie uwagi, osiągnięcia wpływów i uznania oraz zmiany istniejących okoliczności. Agresja w przedszkolu – to nic innego jak: kłótnie, sprzeczki, przezwiska, obraźliwe słowa, popychanie, bicie, ciągnięcie za włosy, prowokacja, szczypanie, gryzienie, kopanie, zabieranie zabawek, wyśmiewanie, niszczenie, drwienie dokuczanie. Agresja to równieŜ brak przyzwolenia na przyłączenie się do zabawy, wykluczenie kogoś z rozmowy, zemsta, groźba, dręczenie, onieśmielanie. Agresja jest nieodłączną częścią naszego Ŝycia. KaŜde niemowlę przynosi na świat waleczną gotowość przezwycięŜania sprzeciwu, w przypadku pragnienia kontaktów głośnego zwracania na siebie uwagi oraz pozyskiwania sobie sympatii. Jeśli jednak przybiera ona formę pogardy dla człowieka prowadzi do przemocy oraz destrukcji, naleŜy ją odrzucić. Z drugiej strony jest ona potrzebna, gdyŜ nikt w sposób trwały nie potrafiłby zwracać uwagi na swoje potrzeby, nie byłyby one zaspokajane. Nikt teŜ nie czułby się dobrze w grupie, poniewaŜ nie znałby swojego miejsca. 17 Wiesława Korbiel – Agresja u dzieci oraz sposoby jej przezwycięŜania JuŜ małe dzieci czują się w grupie silniejsze, są gotowe wystąpić przeciwko pojedynczym osobom: obraŜać je, wykluczyć, atakować siłą całej grupy. Widząc takie działanie, musimy reagować natychmiast. Zwrócić uwagę poszczególnym osobom na ich działanie i jego skutki. Agresja zawsze przeszkadza; naturalnie najbardziej tym, których dotyczy, ale równieŜ innym dzieciom, którym uniemoŜliwia zabawę i inne zajęcia. Agresywne starcia mogą mieć róŜny charakter. MoŜemy podzielić ja na grupy: • Agresja fizyczna - dochodzi do bójki. Jest to fizyczny atak lub obrona, często o zabawkę albo o pomysł na zabawę. RóŜnica zdań staje się powodem walki, • Agresja werbalna - konfrontacja słowna, której skutek i społeczny brak akceptacji często są niedoceniane, ale która moŜe równie dotkliwie ranić, • Agresja pośrednia lub cicha - ktoś prowokacyjnie wyłącza się z komunikacji, poprzez świadome ignorowanie i przesadnie wyraźny brak zainteresowania sygnalizuje swoją antypatię oraz wzbrania się przed społecznym kontaktem, • Agresja relacji - poprzez negatywne wypowiedzi bezpośrednio do lub teŜ pośrednio o ofierze, nadszarpnięte zostają stosunki dziecka z jego rówieśnikami, lub jego odczuwanie społecznej przynaleŜności. Złość, wściekłość i agresja u dzieci rodzą się najczęściej wtedy, gdy któraś z ich potrzeb nie jest zaspokojona, ich oczekiwania nie zostały spełnione. Aby zwalczać agresywne zachowania - naleŜy najpierw poznać przyczyny ich powstawania i nauczyć dzieci rozpoznawania tych przyczyn u siebie. Rzadko kiedy moŜna zignorować zachowania agresywne. Zwłaszcza, jeśli chodzi o nauczycieli, o wykonywany zawód, który niejako zmusza do działania. PoniewaŜ zakończenie nie jest moŜliwe do przewidzenia, dlatego trzeba zareagować. Łacińskie znaczenie słowa „agresja” oznacza tyle, co zbliŜanie się, podchodzenie, rozpoczynanie czegoś. Obecnie jednak pojęcie to odnosi się do tych zamierzonych sposobów zachowania, które wyrządzają krzywdę Ŝywej istocie lub teŜ uszkadzają czy niszczą jakiś przedmiot. Agresja i radzenie sobie z nią naleŜy do codziennej pracy nauczycieli i rodziców. KaŜdego dnia są oni na nowo zmuszani do odróŜniania przejawów zdrowej, społecznie znośnej agresji, traktowanej w kategoriach „normalnych zachowań” oraz agresji przybierającej formy patologiczne. Agresywne zachowanie często występuje wtedy, kiedy ich w ogóle nie oczekujemy, jesteśmy nimi zaskoczeni i czujemy, Ŝe nie potrafimy sprostać tej sytuacji. 18 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Dzieci bezustannie zbierają doświadczenia związane z agresją. KaŜdy dzień pełen jest poglądowych materiałów w róŜnorodnej i bogatej formie. Dzieci widzą agresywne zachowania u innych osób, zarówno w realnym Ŝyciu jak i w filmie, albo są ofiarami agresji dorosłych, często najbliŜszych. Jeśli chcemy odnosić sukcesy w wychowaniu z agresją, trzeba dokładnie przyglądać się jej, rozróŜniać i dostrzegać zaleŜności. Agresja przeszkadza nie tylko w przedszkolu, ale równieŜ denerwuje rodziców w domu. Dlatego waŜna jest dobrze przebiegająca współpraca z rodzicami. Liczne rozmowy z rodzicami wyraźnie pokazują, Ŝe ten problem wychowawczy chętnie przekazywany jest dalej na barki przedszkola, specjalistów. Agresywne zachowania są częścią codzienności w przedszkolu, w trakcie zabawy, śpiewu, śmiechu, poniewaŜ agresja jest wpisana w ludzkie zachowanie. Przedszkole ma być miejscem dającym poczucie bezpieczeństwa, ma uzupełniać rodzinę, jako miejsce zdobywania waŜnych doświadczeń. Ale nie jest to miejsce gwarantujące brak konfliktów. WaŜnym w przezwycięŜaniu konfliktów jest sztuka nauki kompromisu, pomimo tego, Ŝe w przypadku wygrania konfliktu doznaje się wspaniałego uczucia zwycięstwa, potwierdzenie własnego zdania. Częścią stosunków międzyludzkich są ciągle konflikty oraz ich przezwycięŜanie. Dzięki temu poznajemy lepiej drugiego człowieka. Chodzi o to, by dzieci nauczyły się szanować siebie i innych oraz nabyły umiejętność przedstawiania swoich punktów widzenia, swego zdania – bez wyrządzania krzywdy innym. Agresywne zachowanie dzieci w wieku przedszkolnym to sygnał, aby właśnie temu dziecku poświęcić więcej uwagi, udowodnić mu, Ŝe chcemy być jego partnerem. Agresja dziecka to znak, Ŝe to właśnie dziecko ma problem i wymaga od nas pomocy. Oddziaływania wychowawcze względem dzieci powinny prowadzić do kształtowania osobowości w taki sposób, aby młody człowiek świadomie umiał hamować swoją agresję. Rodzina jest najkorzystniejszym i równocześnie najbardziej znacznym środowiskiem w Ŝyciu dziecka. W niej gromadzi pewne społeczne doświadczenia i rozwija się emocjonalnie. Prawidłowo funkcjonująca rodzina moŜe dać wyraz pełnej akceptacji dziecka, dostrzegając równocześnie jego wady. WaŜnym procesem przy opanowywaniu agresywnych wzorców zachowania jest nauka z obserwacji albo nauka modelu. Szczególnie u dzieci w wieku przedszkolnym moŜna wyraźnie zobaczyć, jak z wielką radością naśladują zachowanie swoich wzorców - dorosłych lub innych dzieci. RównieŜ odpowiednio dobrane bajki i opowiadania, filmy i programy telewizyjne pełnią rolę wzorców. WaŜnym elementem w procesie wychowania jest takŜe stosowanie wzmocnień w konkretnych sytuacjach zachowania się dziecka. Nie moŜna wszystkiego dziecku zabraniać i tylko karać, ani teŜ na wszystko pozwalać i tylko nagradzać. Świadomy wybór strategii wychowawczej lub opracowanie własnej, opartej na niektórych 19 Wiesława Korbiel – Agresja u dzieci oraz sposoby jej przezwycięŜania spośród znanych, w taki sposób, aby nie łamać zasad w nich zawartych, i rozsądne przestrzeganie przyjętych reguł to jedyna słuszna droga zapobiegania agresji u dzieci lub jej zmniejszania. Sposoby postępowania z agresywnym przedszkolakiem: 4. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa poprzez okazywanie serdeczności bez względu na jego zachowanie. 5. Nacisk na rozwijanie umiejętności komunikacji, współpracy, rozwiązywania konfliktów i problemów, samooceny i samodyscypliny; sposób na negatywne emocje, umacnianie wiary we własne siły, rozwijanie poczucia wiary w siebie. 6. Odpowiednio komentować zachowania agresywne. 7. Opanowanie w stosunku do dziecka, reagować w sposób spokojny i zrównowaŜony, stosować zasadę, „Jeśli chcesz, aby dziecko reagowało spokojnie, sam wystrzegaj się gwałtownych reakcji wobec niego i innych”. 8. Poprzez dialog z dzieckiem wyjaśniać, ze uczucie złości jest częścią naszych zachowań i musimy panować nad emocjami. 9. Stosowanie odpowiednich zasad, jeŜeli dojdzie do agresywnych zachowań dziecka. Propozycje zabaw przeciwko agresji: − Kiedy jestem wściekły – dzieci siedzą w kole. KaŜdy po kolei wypowiada swoje imię i pokazuje, co robi, kiedy jest wściekły. − Malowanie uczuć – dzieci malują uczucia, które je ogarniają, gdy tracą panowanie nad sobą: wściekłość, zdenerwowanie, strach, bezradność itp. W trakcie pracy dziecko opowiada o tym, co przeŜywa i w jaki sposób ten obrazek uczuć moŜna by było zmienić na bardziej pozytywny. − Wściekłe początki zdania – dzieci mają za zadanie dokończyć rozpoczęte przez prowadzącego zdania, np.: Kiedy jestem wściekły, wtedy… Mój kolega złości mnie, gdy… Najbardziej złości mnie, gdy… Kiedy inne dzieci mnie złoszczą, to… Ciągle muszę… Mój tata mówi: kiedy inni mnie denerwują, wtedy… Moja mama mówi: kiedy inni mnie denerwują, wtedy… Kiedy inni są rozzłoszczeni, wtedy… JeŜeli występują konflikty lub napięcia w grupie, ćwiczenie to jest dobrą okazją do zastanowienia się nad nimi, pomaga teŜ znaleźć sposób na ich przezwycięŜenie. 20 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 − Start rakiety – dzieci bębnią palcami po blacie stołu, najpierw cicho i powoli, a potem coraz głośniej i szybciej. Uderzają płaskimi dłońmi o stół albo klaszczą coraz głośniej. Tupią nogami cicho i powoli, a potem coraz głośniej, cicho naśladują brzęczenie owadów przechodzące aŜ do głośnego wrzasku. Wszyscy wstają z miejsc, wyrzucają z głośnym wrzaskiem ramiona do góry – rakieta wystartowała. Powoli wszyscy siadają. Słychać ciche brzęczenie owadów, które równieŜ cichnie – rakieta znikła za chmurami. − Jestem dumny – często przypominamy sobie nieprzyjemne doświadczenia. KaŜde dziecko jednak z pewnością, nauczyło się lub zrobiło w ostatnim czasie coś pozytywnego, z czego moŜe być dumne. Dzieci siedzą w kole i uzupełniają po kolei początek zdania: „Jestem dumny z tego, Ŝe…”. Na przykład: Jestem dumny z tego, Ŝe odwaŜyłem się przejść obok wielkiego, groźnie wyglądającego psa. Jestem dumny z tego, Ŝe nie uderzyłem (kogoś), kiedy mnie zdenerwował. Jestem dumny z tego, Ŝe nauczyłem się jeździć na rowerze. Nie zmuszamy Ŝadnego z dzieci do zabrania głosu. Ale być moŜe równieŜ prowadzący zastanowi się i opowie, z czego jest dumny. − Wysiadywanie złości – konflikty powinny być rozwiązywane we właściwy sposób. Doskonałą moŜliwością jest tutaj ich „wysiadywanie” na specjalnych „krzesłach złości”. W jednym kącie pomieszczenia siadają na krzesłach naprzeciwko siebie, dwie skłócone osoby i wypowiadają swoje zarzuty wobec siebie – zabronione są rękoczyny. Dopiero wtedy, gdy narastający między nimi konflikt został rozwiązany, wolno im ponownie włączyć się do działań grupy. Dobrze jest oznaczyć „krzesła złości” w jakiś sposób, powinny one być zarezerwowane tylko do „wysiadywania” konfliktowych sytuacji. RównieŜ wtedy, gdy ktoś jest wściekły na samego siebie, moŜe wycofać się do „kącika skłóconych” na tak długo, aŜ będzie znowu gotowy przyłączyć się do reszty. Nie wolno mu w tym czasie przeszkadzać, rozmawiać z nim. − O dziecku, które pokonało złość – prowadzący zaczyna opowiadać bajkę „O dziecku, które pokonało złość”. MoŜe być ona wymyśloną historią lub odwoływać się do autentycznych wydarzeń w grupie, które zostały wplecione w fantazyjny świat baśni. Po pierwszych kilku zdaniach dzieci po kolei kontynuują opowiadanie. Ich zadanie polega na tym, by wspólnie dojść do takiego zakończenia, w którym złość zostanie pokonana. 21 Wiesława Korbiel – Agresja u dzieci oraz sposoby jej przezwycięŜania W trakcie końcowej rozmowy trzeba wyjaśnić, czy się to rzeczywiście udało, bądź w których miejscach wątek się urywał. Opowiadanie to warto potem jeszcze kontynuować – albo zupełnie od początku, albo od momentu, w którym były problemy z dalszym ciągiem wydarzeń – tak, by powstała nowa historyjka i nowe zakończenie. Rozmaite rozwiązania mogą zostać potem uznane za równie dobre i waŜne lub grupa uzgadnia, które z nich zadowala wszystkich jej członków. − Grupowy obrazek – dzieci na kartce z bloku malują obrazek na podany wcześniej temat. Po krótkim czasie, na sygnał kaŜdy przekazuje kartkę sąsiadowi. Ten dodaje do obrazka kolejne detale. Na koniec prace zostają omówione i powieszone na wystawie. Biografia: 1. Grochulska J. Agresja u dzieci. WSiP, Warszawa 1993. 2. Haug – Schnabel G. Agresja w przedszkolu. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2001. 3. Pluta T. Profilaktyczno – wychowawczy program przeciwdziałania agresji u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003. 4. Portmann R. Gry i zabawy przeciwko agresji. Wydawnictwo Jedność. Kielce 1999. 5. Ranschburg J. Lęk, gniew, agresja. WSiP, Warszawa 1980. 6. Stein A. Kiedy dzieci są agresywne. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2003. 22 Wychowanie przedszkolne – artykuły Diagnoza dojrzałości szkolnej dzieci Anna WraŜeń Przedszkole Miejskie Nr 7 w Mielcu W podręcznikach psychologii rozwojowej problem dojrzałości szkolnej określany jest jako zagadnienie z pogranicza psychologii rozwojowej i wychowawczej. Stanowisko to wydaje się uzasadnione- ocena stopnia dojrzałości szkolnej jest jednocześnie oceną poziomu rozwoju dziecka w danym momencie- jednak tylko dopóty, dopóki traktujemy problem wyłącznie w tych kategoriach. Dojrzałość szkolna, bez względu na róŜnice poglądowe na temat jej istoty i struktury, jest równieŜ problemem pedagogicznym i nie moŜe być traktowana jako wyłączna domena psychologów. Wszak osiąganie przez jednostkę jakiegoś poziomu rozwoju jest wynikiem dojrzewania i uczenia się, ale równieŜ rezultatem celowego działania na dziecko- celowego kierowania jego rozwojem, a szczególnie mniej lub bardziej świadomego dostarczania mu róŜnorakich doświadczeń Ŝyciowych, stymulacji poznawczej, wdraŜania w normy społeczne, wprowadzania w podporządkowywanie się kontroli społecznej, przekazywania podstawowego zasobu wiedzy o świecie. Co więcej, dojrzałość szkolna jest teŜ zagadnieniem pedagogicznym od strony praktycznej: jej badania i wyrównywania braków w przypadku niewystarczającego poziomu. Ocenę stopnia dojrzałości szkolnej – zgodnie z sugestiami niektórych autorów – mogą i powinni przeprowadzać pedagodzy i nauczyciele, natomiast wyrównywanie opóźnień w osiąganiu odpowiedniego poziomu pozostaje juŜ wyraźnie w ich gestii. Na podstawie przeglądu literatury stwierdzam, iŜ sposób badania dojrzałości szkolnej, stosowane metody określania poziomu rozwoju i wiadomości dziecka wstępującego do szkoły są ściśle związane ze sposobem jej pojmowania. Rodzaj metod zaleŜy od poglądów na temat dojrzałości szkolnej, a szczegółowy charakter badania- od tego, które czynniki uwaŜa się za najwaŜniejsze w jej osiąganiu. Dojrzałość szkolna oznacza osiągnięcie przez dziecko pewnego momentu równowagi pomiędzy własnymi moŜliwościami rozwojowymi, a wymaganiami szkoły. To ten moment w rozwoju dziecka, kiedy jest ono juŜ zdolne sprostać wymaganiom szkoły, kiedy – przytaczając S. Szumana – jest wraŜliwe i podatne na 23 Anna WraŜeń – Diagnoza dojrzałości szkolnej dzieci systematyczne nauczanie i wychowanie w systemie szkoły podstawowej. W praktyce treść pojęcia „dojrzałość szkolna” ma charakter zmienny; wymagania stawiane u progu kształcenia formalnego są róŜnorodne w róŜnych systemach szkolnych i zmienne historycznie. W ujęciu dynamicznym dojrzałość szkolna oznacza długotrwały proces psychofizyczny przemian, który prowadzi do przystosowania dziecka do szkolnego systemu nauczania. Co oznacza, Ŝe dziecko jest wraŜliwe na naukę szkolną i podatne na nauczanie i wychowanie w szkole. Cechy te przejawiają się tym, iŜ dziecko jest zainteresowane szkołą i przyswajaniem sobie wiedzy, chce chodzić do szkoły i chce się uczyć, jest ono w stanie przyswoić sobie treści i umiejętności, to, czego się uczy jest dla niego przystępne i zrozumiałe, potrafi podporządkować się wymaganiom dyscypliny szkolnej, nauczycielowi oraz jest zdolne do bezkonfliktowego współŜycia z rówieśnikami. Współcześnie zakres semantyczny pojęcia „dojrzałość szkolna” obejmuje: dojrzałość fizyczną – wzrost i cięŜar ciała, sprawność motoryczna, poziom funkcji zmysłów, ogólny stan zdrowa, dojrzałość umysłową – rozumienie symboli, wiedza o świecie, opanowanie mowy, operacje myślowe, dojrzałość społeczną – poczucie obowiązku, kontakty społeczne, zbiorowe współdziałanie, funkcjonowanie w grupie rówieśniczej, dojrzałość emocjonalną – kierowanie uczuciami, uzewnętrznianie uczuć, dojrzałość wolicjonalną – wytrwałość w pracy, doprowadzenie zadań do końca, celowa działalność, podejmowanie inicjatyw. Interesującą dla pedagogów metodę badania dojrzałości szkolnej opracowała, korzystając z dotychczasowych doświadczeń polskich i zagranicznych badaczy, B. Wilgocka- Okoń. Uznała ona, iŜ dojrzałość szkolna to osiągnięcia przez dziecko takiego stopnia rozwoju intelektualnego, społecznego i fizycznego, jaki jest niezbędny do sprostowania wymaganiom szkoły, wymagania te zaś to – zdaniem autorki- nauka czytania, pisania i liczenia dokonywana w grupie rówieśników pod kierunkiem nauczyciela. Tak, więc dziecko wstępujące do szkoły musi wykazać się określonymi sprawnościami, które pozwolą mu na sprostanie tym wymaganiom. W procesie czytania i pisania niezbędnymi sprawnościami są: spostrzeganie obrazu graficznego, kojarzenie spostrzeganych znaków z ich odpowiednikami akustycznymi oraz kojarzenie obrazu graficznego wyrazu z jego znaczeniem. Te z kolei wymagają bardziej szczegółowych umiejętności, jak np.: odróŜnicowanie kształtu liter, w tym odpoznawanie znaków minimalnie róŜniących się od siebie, odwzorowanie znaków graficznych. Inna waŜne umiejętność – rozumienie czytanego tekstu – warunkowana jest odpowiednim rozwojem języka i zasobem pojęciowo – wyobraŜeniowym. Pisanie wymaga umiejętności analizy i syntezy wzrokowej oraz określonego poziomu rozwoju motorycznego. Natomiast nauka 24 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 liczenia wymaga nie tylko ujmowania ilościowych cech zbiorów, lecz takŜe ujmowania stosunków zachodzących między zbiorami. Dziecko, aby mogło się dobrze uczyć w szkole mimo narzuconych mu rygorów, musi być zrównowaŜone emocjonalnie i społecznie przystosowane do nowej sytuacji Ŝyciowej. Co więcej, dziecko musi współŜyć i współdziałać z grupą, rozumieć plecenia i zadania oraz samodzielnie je wykonywać. Wstąpienie do szkoły wymaga teŜ takich czynności, jak: pokonywanie drogi do i ze szkoły, siedzenie w ławce, zabawy z rówieśnikami, ćwiczenia fizyczne; czyli określonego poziomu rozwoju biologicznego- stanu zdrowia, sprawności motorycznej i koordynacji ruchu. Obecnie badanie dojrzałości szkolnej prowadzone jest przez poradnie psychologiczno – pedagogiczne jedynie w określonych przypadkach – gdy dziecko pod koniec pobytu w przedszkolu wykazuje duŜe trudności i braki w opanowaniu wiedzy i określonych sprawności oraz gdy rodzice planują wcześniejsze rozpoczęcie nauki szkolnej dziecka. Współcześnie model dziecka dojrzałego do podjęcia nauki w szkole określa się następująco: w zakresie dojrzałości fizycznej – jest ogólnie sprawne ruchowo, ma sprawność manualną i nie zaburzoną koordynację wzrokowo – ruchową, występuje poprawne funkcjonowanie organów zmysłowych, jest odporne na choroby i zmęczenie, w zakresie dojrzałości emocjonalno – społecznej – jest w znacznym stopniu samodzielne, chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i kolegami, umie podporządkować się niezbędnym wymaganiom dyscypliny, jest obowiązkowe i wytrwałe, wraŜliwe na opinie nauczyciela, potrafi opanować reakcje emocjonalne, rozumie polecenia kierowane do grupy, w zakresie ogólnej dojrzałości umysłowej – jest aktywne poznawczo, chce się uczyć, interesuje się czytaniem i pisaniem, dobrze orientuje się w najbliŜszym otoczeniu i środowisku, w którym Ŝyje, rozporządza zasobem doświadczeń i wyobraŜeń będących podstawą rozwoju pojęć, potrafi uwaŜnie i ze zrozumienie słuchać tego, co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia polecenia nauczyciela, ma umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wyraŜania Ŝyczeń, pytań, własnych sądów, wniosków i ocen, w zakresie dojrzałości do czytania i pisania – potrafi dokonywać analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnej do róŜnicowania znaków i dźwięków, ich odpoznawania, porównywania, i odtwarzania, rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów, ma orientacje przestrzenną, umoŜliwiająca mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, połoŜenia i proporcji odwzorowywanych form graficznych, potrafi 25 Anna WraŜeń – Diagnoza dojrzałości szkolnej dzieci kontrolować wzrokiem własne ruchy i świadomie nimi kierować, ma pamięć ruchową, w zakresie dojrzałości do matematyki – rozumie i potrafi określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu, potrafi sklasyfikować przedmioty według ich przeznaczenia, wielkości, kształtu, koloru, umie dodawać i odejmować na konkretach w zakresie 10. Biografia: 1. Grabowska G., Wysocka A. Wybrane zagadnienia z metodyki nauczania początkowego i wychowania początkowania oraz praktyki pedagogicznej. 2. Pawłowska R. Poradnictwo pedagogiczne. 3. Przetacznikowa M. Dojrzałość szkolna. 4. śebrowska M. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieŜy. 5. Szuman S. O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich. 6. Wilgocka-Okoń B. O badaniu dojrzałości szkolnej. 7. Wilgocka-Okoń B. Dojrzałość szkolna dziecka a środowisko. 26 Wychowanie przedszkolne – artykuły Czynniki wpływające na rozwój altruizmu środowisko rodzinne i przedszkolne Wiesława Korbiel Przedszkole Miejskie Nr 4 w Mielcu Renata Musiał Przedszkole Miejskie Nr 12 w Mielcu Wstęp: Jedną z wartości pełniącą waŜną funkcję w Ŝyciu człowieka jest altruizm. WaŜne jest, aby był on jednym z głównych celów wychowawczych. Świadome i celowe nadawanie altruizmowi rangi podstawowego celu wychowania, ma do odegrania rolę w czasach dzisiejszych. Współczesny człowiek potrzebuje bowiem drugiego człowieka bardziej niŜ kiedykolwiek wcześniej. UwaŜamy, Ŝe wartość ta we współczesnym świecie staje się zagroŜona. W procesie wychowania zapomina się o wartości, jaką jest altruizm. NaleŜy przywiązywać większą wagę do powaŜnego traktowania postulatu altruizmu. Nie moŜemy zrezygnować z rozwijania skłonności altruistycznych, bo nie wyobraŜamy sobie rozwoju świata bez tego typu nastawień. Często zapominamy, Ŝe nasze człowieczeństwo określa właśnie stosunek do drugiego człowieka oraz gotowość bezinteresownej pomocy bez względu na wiek i zajmowaną pozycję społeczną. Zachowania altruistyczne, ze względu na ich duŜą wagę w Ŝyciu społecznym, są obiektem zainteresowania psychologów, socjologów i pedagogów. Na całym świecie przeprowadzono szereg badań nad tymi zachowaniami. W Polsce równieŜ wielu badaczy zajmowało się zagadnieniem dotyczącym zachowań altruistycznych m.in. M. Łobocki, Ł. Muszyńska, H. Muszyński, A. Potocka – Hoser, J. Reykowski, A. Zalewska. Altruizm nie ma jednoznacznej definicji. Autorzy podają róŜne znaczenie tego pojęcia – jest to: postawa przeciwstawna egoizmowi, bezinteresowna troska o drugiego człowieka, realizacja dobra drugiego człowieka, bezinteresowna Ŝyczliwość okazywana innym, najdoskonalsza forma samorealizacji, miłość 27 W. Korbiel, R. Musiał – Czynniki wpływające na rozwój altruizmu – środo. rodzinne i przedszk. bliźniego, sympatia dla innych ludzi, przyczynianie się do szczęścia drugiego człowieka, gotowość do poświęceń. Od wielu lat prowadzone są analizy powstawania zachowań altruistycznych. Nie jest on cechą wrodzoną, lecz nabywaną w ciągu Ŝycia w toku rozwoju moralnego. Część I – środowisko rodzinne Rodzina jest tym środowiskiem, które wywiera najsilniejszy wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny dziecka. Jest to pierwsze i trwałe środowisko społeczne. Jego znaczenie, dlatego jest tak wielkie, iŜ rozpoczyna się bardzo wcześnie i trwa zazwyczaj nieprzerwanie przez bardzo długi okres Ŝycia. MoŜliwości poznawcze dziecka kształtowane są od pierwszych momentów Ŝycia. Jednym z najwaŜniejszych zadań stawianych przed rodzicami jest zaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka. Troska o aktualne potrzeby dziecka jest warunkiem jego prawidłowego funkcjonowania i dalszego rozwoju. U dzieci występują róŜne potrzeby, które ewaluują w trakcie jego rozwoju. Pierwszą i najwaŜniejszą jest potrzeba zaspokojenia kontaktu emocjonalnego oraz bezpieczeństwa. Częste przebywanie z dzieckiem wytwarza atmosferę więzi oraz poczucie bezpieczeństwa - dziecko wie, Ŝe w pobliŜu zawsze są rodzice, na których moŜna liczyć. Wraz z rozwojem dziecka pojawiają się nowe potrzeby. Zaspokajanie potrzeb miłości, Ŝyczliwości i ciepła w znacznym stopniu stymulują osiągnięcie rozwojowe, dzięki czemu szybciej rozwija sprawność umysłu i sferę emocjonalną. DuŜą rolę w kształtowaniu osobowości dziecka odgrywa zaspokajanie potrzeby samourzeczywistnienia, potrzeby szacunku dla rozwijającej się odrębnej jednostki oraz zaspokojenie potrzeby wzoru, co stawia rodziców w najwaŜniejszej roli wychowawczej we wczesnym stadium rozwoju dziecka. Wszystkie te działania składają się na bardzo waŜną przesłankę rozwoju zdolności zachowań prospołecznych. Jednym z waŜnych czynników kształtujących zachowania jest czynnik identyfikacyjny. Dzięki niemu dziecko przyswaja sobie motywy postępowania rodziców, wzory zachowań, rozumienie praw i powinności oraz ich poglądy i postawy. Rodzice dostarczają dziecku konkretnych wzorów zachowań prospołecznych, odpowiednich do określonych sytuacji np. dziecko uczy się dzielić z innymi swoją własnością, wyrabia nawyki okazywania Ŝyczliwości, uprzejmości, serdeczności. Bardzo waŜny jest mechanizm pełnienia ról, w którym stawia się dziecku wymóg pomagania, zauwaŜania potrzeb innych osób. Bez umoŜliwienia dzieciom wykonywania konkretnych zadań daremny byłby wszelki trud uwraŜliwienia ich na udzielanie innym pomocy lub wsparcia. To niezawodna metoda uczenia się altruizmu. W rodzinie znajduje się wiele okazji do świadczenia sobie wzajemnych usług. 28 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Obserwowanie prospołecznych zachowań przejawianych przez rodziców sprzyja ich przyswajaniu, występowaniu u dziecka zachowań podobnych. Początkowo upodobnienie to polega jedynie na naśladowaniu zewnętrznych zachowań. Z czasem jednak dochodzi takŜe do przejmowania kryjących się za tymi zachowaniami intencji i bardziej ogólnych wartości. Rodzice mogą przyczynić się do jego rozwoju, jak teŜ ich działanie moŜe okazać się destrukcyjne dla jego osobowości. Sytuacja ta będzie miała miejsce, gdy dziecko wychowuje się w rodzinie, gdzie jest odbiorcą bardzo negatywnych przykładów postępowań. Dziecko obserwując takie zachowania moŜe teŜ przyswajać nieodpowiednie wzorce, które będą dalekie od altruizmu. Bardzo waŜna jest zgodność słów i czynów. Jeśli rodzice wpajają dziecku prawdomówność, a sami często uciekają się do kłamstw doprowadza to do wypaczenia właściwego rozróŜniania zachowań dobrych i złych u dziecka. Rodzice wpływają na rozwój altruizmu dziecka za pośrednictwem stosowanych przez nich metod wychowawczych. Jednymi z powszechnie stosowanych są nagrody i kary, które wpływają na kształtowanie się społecznego systemu wartości dziecka. Niekorzystny wpływ wywiera zarówno nadmierna surowość, znaczny rygoryzm, stosowanie licznych kar, jak teŜ naduŜywanie nagród, pochwał, zachęt. Skuteczność metod zaleŜy od umiejętnego posługiwania się nimi przez rodziców. DuŜy wpływ na gotowość do zachowań altruistycznych ma struktura rodziny. ZaleŜy ona od tego, czy dziecko posiada oboje rodziców czy tylko jednego z nich. Odmienne sytuacje kształtują się w rodzinie dwupokoleniowej niŜ w wielopokoleniowej. W rodzinie wielopokoleniowej, w skład której prócz rodziców i dzieci wchodzą równieŜ dziadkowie zwiększa się ilość przyjaznych relacji z osobami dorosłymi. Kontakty z dziadkami stwarzają dziecku pole do działań altruistycznych np. z zakresu świadczenia pomocy. Zachowania te pozostawiają trwały ślad w psychice i mogą być w przyszłości niesione bezinteresownie osobom niespokrewnionym. Środowisko rodzinne nie oddziałuje jednakowo na kaŜde dziecko. RóŜnice w osobowości dzieci uwarunkowane są kolejnością, w jakiej się urodziły, jak równieŜ liczbą dzieci w rodzinie. Odmienne postawy kształtują się u dziecka najstarszego, najmłodszego lub jedynaka. Funkcjonowanie rodziny pod względem wychowawczym zaleŜy w duŜej mierze od stosowanego wobec niej stylu wychowania. Za najbardziej poŜądany w kształtowaniu zachowań altruistycznych uwaŜa się styl wychowania demokratycznego. Polega on na nawiązywaniu przez rodziców przyjacielskich kontaktów ze swymi dziećmi, liczeniu się z ich potrzebami, umoŜliwianiu im powzięcia decyzji w sprawach rodzinnych, odwoływaniu się do ich inicjatywy i samodzielnej aktywności, zaangaŜowaniu ich w planowanie, wykonywanie i kontrolowanie zadań podejmowanych w rodzinie. Dziecko z reguły wie, jak powinno się zachować w określonych sytuacjach, ale nigdy lub prawie nigdy nie jest do tego 29 W. Korbiel, R. Musiał – Czynniki wpływające na rozwój altruizmu – środo. rodzinne i przedszk. przymuszane. Rodzice są raczej skłonni do stosowania perswazji niŜ kary lub nagany. Style wychowania: autokratycznego, liberalnego i okazjonalnego są na ogół mało skuteczne i uwaŜane za raczej niepoŜądane z pedagogicznego punktu widzenia. WaŜne są stosunki między rodzicami a dziećmi. To, jak kształtuje się stosunek między rodzicami a dzieckiem zaleŜy w duŜym stopniu od postawy rodziców. Właściwa umiejętność nawiązywania kontaktu z dzieckiem jest stymulowana przez prawidłowe postawy rodziców. Kontakt powinien być równowaŜony odpowiednim podejściem oraz dojrzałością osobowości rodziców. Powinni być wyczuleni na potrzeby dziecka, kochać je, okazywać swoją miłość oraz przyjmować dowody uczuć dziecka. Działania te kształcą uczucia sprzyjające prospołecznemu zachowaniu się – dziecko moŜe być przyjacielskie, miłe, usłuŜne, współczujące itp. W wyniku niewłaściwych postaw kształtują się takie cechy zachowań jak: lękliwość, niepewność, brak wiary we własne siły, agresja, przewraŜliwienie. Od wzajemnych postaw przejawianych przez członków rodziny jest uzaleŜniona panująca w niej atmosfera. MoŜe to być atmosfera wzajemnej Ŝyczliwości, współdziałania, współpracy lub obojętności, niechęci czy wrogości. Sprzyjające rozwojowi środowisko domowe jest w stanie zapewnić dzieciom ciepło i akceptację. Pozytywna atmosfera domowego ogniska zwykle niesie ze sobą konsekwentnie stosowaną dyscyplinę, zachętę do nabywania przez dziecko społecznych i emocjonalnych kompetencji, uwzględnia teŜ rozwojowe potrzeby dziecka. Zdrowe formy rozwoju dzieci zaleŜą równieŜ od stopnia, w jakim rodzice je kochają, rozmawiają z nimi i próbują zaspokoić ich potrzeby. Jeśli dziecko otrzymuje te wartości, wówczas jest emocjonalnie stabilne, współpracujące i szczęśliwe. Dziecko niekochane lub odrzucane staje się z kolei wycofujące, pełne niechęci. Atmosfera współŜycia panująca w rodzinie stanowi jeden z waŜnych czynników kształtowania się postaw altruistycznych u dzieci. Bardzo waŜne dla rozwoju zachowań altruistycznych jest wprowadzenie do kultury czytelniczej w rodzinie. Kontakt z ksiąŜką zostaje zwykle zapoczątkowany przez rodziców. To oni z reguły pełnią funkcję pierwszych pośredników między dzieckiem – przyszłym czytelnikiem a światem ksiąŜek. Literatura dziecięca dostarcza wzorów altruistycznych zachowań, dlatego rodzice powinni dbać o róŜnorodność księgozbioru swoich dzieci oraz umoŜliwiać korzystanie z ksiąŜek zawsze, ilekroć mają na to ochotę. M. Łobocki twierdzi, iŜ ,,bez względu na to, jakie błędy rodzice popełniają, rodzina pozostanie najwaŜniejszym środowiskiem wychowawczym, wywierającym na dziecko ogromny wpływ, którego konsekwencje ponosi ono przez całe Ŝycie”. 30 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Część II – środowisko przedszkolne Następnym po rodzinie środowiskiem społecznym dzieci jest przedszkole. Uczęszczanie dziecka do przedszkola umoŜliwia rozszerzenie i wzbogacenie środowiska wychowawczego dzieci oraz jakościową zmianę oddziaływań wychowawczych. Dzieci w przedszkolu wchodzą w swój pierwszy społeczny świat. Okres przedszkolny jest ogromnie waŜnym okresem w budowaniu relacji między poszczególnym dzieckiem a innymi oraz między nim a dorosłymi. Relacje, których dziecko uczy się w wieku przedszkolnym są fundamentem jego dorosłych relacji. Powinno być ono środowiskiem pełniącym rolę stymulującą rozwój, rozszerzającym dotychczasowe doświadczenia dziecka, ukierunkowującym jego rozwój społeczny, uczuciowy i intelektualny. Główną działalnością dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa. Poprzez zabawę dziecko uczy się, zdobywa nowe doświadczenia, gromadzi wiadomości o otaczającym świecie. Rozwija pomysłowość i działanie twórcze. Uczy się podporządkowywać swoje zachowanie obowiązującym normom społecznym, zasadom i regułom gier, uwzględniać potrzeby i cele innych. W czasie zabawy dziecko naśladuje i odtwarza elementy działalności ludzi dorosłych. Dzieci najczęściej bawią się ,,w dom”, ,,w sklep”, ,,w lekarza”, a nawet ,,w przedszkole”. W tych zabawach same stwarzają sobie takie sytuacje, w których naśladując dorosłych słuŜą pomocą innym, ustalają pewne normy, zasady, które same przestrzegają. Bogactwo i róŜnorodność podejmowanych zabaw w okresie przedszkolnym jest jednym z podstawowych czynników wpływających na wszechstronny rozwój procesów psychicznych i fizycznych dziecka. Codzienna styczność z innymi dziećmi, wspólne zajęcia organizowane przez nauczycieli sprzyjają rozwojowi Ŝyczliwości i koleŜeństwa. W róŜnorodnych sytuacjach dzieci uczą się okazywać współczucie, pomagać, dzielić się zabawkami, ustępować innym, robić miłe niespodzianki, prezenty itp. Z drugiej strony Ŝycie w grupie daje takŜe okazję do ujawnienia negatywnych uczuć moralnych: złośliwości, zazdrości, samolubstwa, próŜności. Dziecko w okresie edukacji przedszkolnej moŜe opanować podstawowe normy regulujące współŜycie w zespole, moŜe nauczyć się poszanowania dobra społecznego, utrzymania ładu i porządku, odróŜniania dobra od zła. WdraŜanie do takich zachowań jest moŜliwe pod warunkiem ukształtowania się wraŜliwości dziecka na oczekiwania dorosłych i rówieśników. Małe dziecko kształtuje swój stosunek do otoczenia i ludzi, dostosowując się do norm postępowania obowiązujących i narzuconych przez nauczycieli. Dzieci przejmują nieświadomie wzory zachowania, reagowania i postępowania dorosłych, którzy stanowią dla nich naturalny wzór do naśladowania. Z łatwością przyswajają sobie spontanicznie wyraŜane sposoby zachowań mimicznych, nawyki i zachowania dorosłych, którzy są dla nich autorytetem. Tak, więc wychowawcze 31 W. Korbiel, R. Musiał – Czynniki wpływające na rozwój altruizmu – środo. rodzinne i przedszk. oddziaływania przedszkola zaleŜą w duŜym stopniu od zachowania się nauczycieli, którzy dostarczają dzieciom licznych wzorów altruistycznych zachowań. Korzystny wpływ wywierają modele bezkonfliktowego zachowania się nauczycieli, Ŝyczliwej postawy wobec dzieci, dobre relacje z dziećmi, umiejętność sprawiedliwego rozwiązywania konfliktów, przejawy empatii w zachowaniu itp. Jednak obserwowanie u nauczycieli zachowań sprzecznych z altruistycznymi np. postępowania nauczyciela, który powoduje konflikty, jest niesprawiedliwy, stronniczy mogą działać niekorzystnie na zachowania dziecka. Bardzo duŜe znaczenie na rozbudzanie zachowań prospołecznych u dzieci mają takŜe uroczystości przedszkolne takie jak: Dzień Babci i Dziadka, Dzień Seniora – uczą bowiem szacunku dla osób starszych, często niepełnosprawnych. DuŜy wpływ na rozwój moralny dzieci przedszkolnych mają baśnie i bajki. Są to utwory obfitujące w problemy moralne. Dziecko przejmuje normy, którymi kieruje się w swym postępowaniu bohater, gdyŜ się z nim identyfikuje, lecz identyfikacja nie wiąŜe się z chęcią ,,bycia dobrym” tylko z atrakcyjnością pozytywnego bohatera. Identyfikacja z bohaterem stymuluje rozwój moralny małego odbiorcy i pozwala na nieświadome przejmowanie poŜądanych społecznie wzorów zachowań. W przedszkolu wykorzystuje się literaturę dziecięcą, przedstawienia kukiełkowe, teatr, inscenizacje, w których często znaleźć moŜna sugestywnie działające na emocjonalność dzieci przykłady szlachetnych czynów, dobroci, odwagi, czy miłości wobec ludzi i świata przyrody. Okres przedszkolny jest okresem, w którym najłatwiej jest zaszczepić dziecku określony sposób zachowań społecznych. Przykład i konsekwencja jest silniejszą podstawą oddziaływań, aniŜeli słowo przekazywane w postaci moralizowania. Fakty, w których dzieci uczestniczą, wzmoŜone słowem objaśniającym zawsze znajdują Ŝywy oddźwięk uczuciowy, na podłoŜu, którego formują się przyszłe postawy moralne. Biografia: 1. Chojnacka – Czachór A. Wpływ baśni na rozwój moralny dzieci. ,,Wychowanie w Przedszkolu” 1991, nr 1. 2. Guz S. Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym. WSiP,Warszawa 1987. 3. Łobocki M. Altruizm a wychowanie. UMCS, Lublin 1998. 4. Łobocki M. Teoria wychowania w zarysie. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003. 5. Łobocki M. ABC wychowania. UMCS, Lublin 1999. 6. Porębska M. Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości. WSiP, Warszawa 1982. 32 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Przetacznik-Gierowska M. Psychologia wychowania. (W:) Psychologia wychowawcza. T.2. Przetacznik – Gierowska M., Włodarski Z. Warszawa 1994. Rembowski J. Rodzina w świetle psychologii. WSiP, Warszawa 1986. Skorny Z. Proces socjalizacji dzieci i młodzieŜy. WSiP, Warszawa 1976. Sołowiej J. Identyfikacja dziecka z rodzicami (W:) Rodzina i dziecko. Praca zbiorowa pod redakcją Ziemskiej M. PWN, Warszawa 1980. Szumna D. Wprowadzenie do kultury czytelniczej w rodzinie (W:) Literatura i sztuka a wychowanie. Pod redakcją Kidy J. WSP, Rzeszów 2001. Terlecka W. Poczucie powinności moralnej u dzieci przedszkolnych. WSiP, Warszawa 1975. Tyszkowa M. Aktywność i działalność dzieci i młodzieŜy. WSiP, Warszawa 1977. Turner J. S., Helms D. B. Rozwój człowieka. WSiP, Warszawa 1999. Ziemska M. Postawy rodzicielskie. Wiedza Powszechna, Warszawa 1973. Ziemska M., Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka. (W:) Rodzina i dziecko. Red. Ziemska M. Warszawa 1980. 33 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Edukacja regionalna Agata Przybyło - Olszewska Przedszkole Miejskie Nr 8 w Mielcu Ewa Bodak Szkoła Podstawowa Integracyjna Nr11 w Tarnowie Edukacja regionalna prowadzona juŜ w przedszkolu daje moŜliwość poznania przez dzieci własnego dziedzictwa kultury oraz jego uniwersalnych wartości. WyposaŜa dziecko w zasób wiedzy o własnym regionie. Rozwija poczucie odpowiedzialności, miłości do Ojczyzny oraz poszanowania dla dziedzictwa kulturowego. Poczucie własnej toŜsamości daje fundament tworzenia postaw o duŜej wraŜliwości moralnej, ludzi liberalnych, tolerancyjnych, poszukujących uniwersalnych wartości w najbliŜszym otoczeniu i we własnym postępowaniu, nastawionych na pluralizm róŜnych kultur i ich rozumienie. Spis scenariuszy zajęć: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Temat: Zalipie – wieś malowana. Temat: „Jak ubierano się dawniej, a jak dziś”. Temat: „Wykopki’ Temat: „Andrzejkowe wróŜby”. Temat: „Grudniowa noc”. Temat: „Wesołe zabawy w karnawale”. Temat: „śegnamy zimę inaczej”. Temat: „Obrzędy ludowe związane z wielkim tygodniem”. Temat: „Wielkanocny kogucik”. Temat: „Legenda o białym baranku”. 35 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna Scenariusz zajęć nr 1 Temat: Zalipie – wieś malowana. Cele operacyjne: − ogólne: wychowawczo- terapeutyczne wyrobienie właściwej postawy do niepełnosprawnej koleŜanki, kształtowanie postawy akceptacji innych w grupie i samego siebie, wyrabianie umiejętności współdziałania w zespole, stwarzanie atmosfery sprzyjającej ufnemu i bezpośredniemu zwracaniu się z prośbą o pomoc, radę, wyjaśnienie. − pośrednie: rozwijanie umiejętności komunikatywnego wypowiadania się i wzbogacenie słownictwa o słowa: fajerki, szabaśnik, popielnik, matryca, rozwijanie umiejętności dostrzegania, rozumienia i przeŜywania wartości wizualnych otaczającego środowiska przez kontakt ze sztuką ludową, stwarzanie sytuacji sprzyjających aktywizowaniu myślenia poprzez: analizę, syntezę, uogólnianie i wnioskowanie, zapoznawanie z nową techniką plastyczną – malowaniami z wykorzystaniem matryc. − szczegółowe: dziecko potrafi przypomnieć sobie informacje zdobyte na wycieczce podczas zwiedzania wsi malowanej Zalipie, dziecko potrafi dokonać analizy szyfru, dziecko potrafi rozpoznać zapis graficzny cyfr, dziecko potrafi rozpoznać dotychczas poznane litery, dziecko umie przeczytać krótki tekst drukowany, dziecko umie współdziałać w zespole, dziecko umie wypowiadać się na temat ilustracji, dziecko potrafi wypełniać obowiązki dyŜurnego, dziecko potrafi ze spokojem czekać na swoją kolej podczas udzielania odpowiedzi na pytania. Metody: Praktyczne – realizacji zadań wytwórczych, ćwiczebne. Podające - pokaz, pogadanka, dyskusja. Waloryzacyjne - ekspresja literacka. Formy pracy: − zbiorowa zróŜnicowana, − grupowa zróŜnicowana, − indywidualna. 36 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Środki dydaktyczne: − ilustracje, − tekst do czytania, − rozsypanka wyrazowa, − cyfry, − matryce wykonane z kartonu i plasteliny. Działania nauczyciela Działania dzieci Uwagi Część wstępna 1. Przywitanie się piosenką „Dzień dobry”. 2. Wprowadzenie: Przygotowałam dla was zagadkę w postaci szyfru, która podpowie wam, o czym będziemy mówić – kaŜdej cyfrze przyporządkowana jest litera Waszym zadaniem jest zastąpić cyfrę odpowiednią literę. - ZałoŜenie emblematów z kwiatkiem w trzech kolorach. - Dzieci zastępują literę cyfrą rozwiązując zagadkę. - Następnie przypinają w tabelce rozwiązanie „MALOWANE ZALIPIE”. Kwiatki rozłoŜone na dywanie. Tabelka przypięta na tablicy. Część właściwa 3. Rozmowa: - Kto wie, co to jest Zalipie? - Dlaczego uŜywa się określenia: „Malowane Zalipie”? 4. Zaproszenie na obrazkową wycieczkę do Zalipia - Przyjrzyjcie się i zastanówcie: do którego miejsca pójdziemy najpierw? 5. Rozmowa: - Kto opowie, co przedstawia ilustracja? (odsłanianie ilustracji od 1-5), 6. Tekst do czytania: - Trochę was zmęczyła ta wycieczka, więc usiądźmy - Kto z was spróbuje przeczytać ten tekst? 7. Zabawa ruchowa z muzyką: - Układanie z własnych ciał motywów kwiatów. - Spacer pomiędzy sztalugami, Na sztalugach znajprzeliczanie kwiatów i czytanie cyfr - Wybór sztalugi z cyfrą 1 i kolejno 2,3,4,5. dują się ilustracje zakryte kartką z narysowanymi kwiatami i odpowiednią do ich ilości cyfrą. Omawianie ilustracji przechodząc od jednej sztalugi do drugiej. Dzieci siedzą przed tablicą. - Chętne dzieci czytają fragmenty tekstu. - Dzieci w rytm muzyki tańczą układając motywy kwiatów. Tekst do czytania w załączniku. Przejście dzieci do kącika regioPudło – piec. nalnego. 37 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna 8. Zaproszenie dzieci do kącika regionalnego. - Popatrzcie – jak myślicie, co to jest? - Wyjaśnienie słów „fajerki”, „szabaśnik”, „popielnik”. 9. Zaproszenie do ozdobienia kafelkami pieca tak, aby przypominał piec w Zalipiu: - podział na grupy, - objaśnienie czynności kaŜdej z grup. 10. Ćwiczenia oddechowe - suszymy ręce. 11. Ocena prac: - Co się wam najbardziej podobało w czasie wykonywania prac? - Dlaczego? 12. Zabawa przy piosence „Chodzi róŜa po ganku”. 13. Obklejanie pieca kaflami. - - próba odpowiedzi na pytanie - dzieci pokazują te rzeczy na piecu. I gr. dzieci z kwiatami w kolorze Ŝółtym, II gr. – kolor czerwony, III gr. – kolor niebieski, I gr. – ozdabia kafle kolorowymi kafelkami (farby plakatowe), II gr. – maluje kwiaty tuszem i piórem, III gr. – malowanie nakryć i odbijanie wzorów. - Mycie rąk i suszenie ich dmuchaniem. - Dzieci śpiewają i ilustrują ruchem treść piosenki. Zakończenie 14. Wybranie miejsca w kąciku, w którym będzie stał piec. 15. Zabawa integracyjna: „Pieczenie ciasta”. - Dzieci ustawiają piec. 38 KrąŜki na piecu. Piec do pieczenia chleba. Miejsce na popiół. CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Scenariusz zajęcia nr 2 Temat: „Jak ubierano się dawniej, a jak dziś” Cele: dziecko poznaje dawne tkaniny i ich nazwy, dziecko umie porównać ubiór dawny i współczesny, dziecko potrafi rozpoznać ludowy strój krakowski. Metody: podająca: opis, poszukująca: zabawa, waloryzacyjna: ekspresja, impresja, operatywne: praktycznego działania. Formy pracy: − zbiorowa, jednolita, głośna, − grupowa, jednolita, głośna. Poznajemy nasz strój ludowy. Przebieg: 1. Teatrzyk sylwet na podstawie utworu pt. „Przygoda Kasieni nad brzegiem Dunajca”. 2. Zaproszenie do kącika regionalnego – pokaz snucia przędzy na kądzieli. 3. Pokaz dawnych tkanin: satyna, zgrzebne płótno, tafta (dotykanie, wąchanie, gniecenie w dłoni) – rozmowa na temat ich właściwości, porównanie z materiałami stosowanymi współcześnie. 4. Przejście przed tablicą, poprzez odkrywanie małych fragmentów ilustracji, próby odgadnięcia, co ona przedstawia. 5. Omówienie ilustracji przez dzieci (Babcia i Dziadziu z okresu młodości w stroju krakowskim). 6. Zabawa ludowa pt. „Mam chusteczkę haftowaną”. 7. Prezentacja stroju krakowskiego dla dziewczynek i chłopców. Dla dziewczynek: gorset wyszywany cekinami i ozdobiony kokardami, korale, kwiecista spódniczka z fartuszkiem, na głowie wianek z kolorowych kwiatów. Dla chłopców: Ŝupan czerwony, spodnie w biało- czerwone paski na głowie, czapka z piórkiem. 8. Nauka podstawowego kroku krakowiaka. 9. Praca zbiorowa: wyklejanie stroju krakowskiego wg wzoru. 10. Omówienie pracy i umieszczenie jej na wystawce. 39 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna Scenariusz zajęć nr 3 Temat: Wykopki. Cele: dziecko zna domowe sprzęty gospodarstwa domowego, dziecko poznaje sposoby wytwarzania Ŝywności, wie jak zachować się na wycieczce. Metody: podające: opis, opowiadanie, wyjaśnienie, poszukujące: pogadanka heurystyczna, waloryzacyjne: impresja, ekspresja, operatywne: praktycznego działania. Formy pracy: − zbiorowa, jednolita, głośna, − grupowa, jednolita, głośna. Przebieg: 1. Wycieczka do gospodarstwa rolnego. 2. Rozmowa z gospodarzem, pokaz narzędzi rolniczych dawnych i współczesnych uŜywanych do wykopek ziemniaków. 3. Demonstracja etapu przygotowania ciasta i pieczenia chleba, robienia masła. - nazwanie przedmiotów do robienia ciasta i pieczenia chleba. 4. Podział losowy na grupy. Gr. I – kopanie i zbieranie ziemniaków do kosza wiklinowego. Gr. II – robienie masła w maślniczce. Gr. III – pieczenie chleba. 5. Wspólny wybór miejsca na ognisko: - znoszenie i układanie drzewa, - przygotowanie ziemniaków. 6. Śpiew ludowych przyśpiewek zaproponowanych przez gospodynie. 7. Rozpalenie ogniska: - pieczenie ziemniaków, - spoŜywanie upieczonego chleba i zrobionego masła. 40 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Scenariusz zajęć nr 4 Temat: „Andrzejkowe wróŜby”. Cele: dziecko uczestniczy w utrwalaniu tradycji, dziecko potrafi skoncentrować uwagę, dziecko rozwija wyobraźnię twórczą, dziecko potrafi współdziałać w grupie, dziecko uczy się mówić o swoich potrzebach. Metody: podające: wyjaśnienie, waloryzacyjne: ekspresja, operatywne: praktycznego działania. Formy pracy: − zbiorowa, jednolita, głośna, − indywidualna, jednolita, głośna. Przebieg: 1. Gawęda prowadzona przez nauczycielkę przebraną za wróŜkę. Dotyczy ona tradycji ludowych związanych z wróŜbami w wieczór przypadający przed imieninami św. Andrzeja. - wróŜka opowiada o tym. jak dawniej wróŜyły sobie dziewczęta: kartki z imionami chłopców pod poduszką, wróŜby z kości baranich rzucanych psom, wróŜby z butów ustawianych jeden za drugim, dotykanie sztachet w płocie i wymienianie na przemian: kawaler, wdowiec, sprawdzanie, z której strony przyjdzie wybranek, trzęsienie płotem ze słowami: „Płocie, płocie trzęsę cię” „Święty Andrzeju proszę cię” „Szczeknij pies, gdzie mój jest” Zaglądanie do studni w nadziei, Ŝe się tam zobaczy twarz narzeczonego. 41 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna 2. Zaproszenie na Andrzejkowe wróŜby z wypowiadanym zaklęciem: „Hokus – pokus” „Czary – mary” „Aby wróŜba się spełniła” „ZłóŜmy dary” Dzieci z koszyka wybierają monetę jednogroszową i po wypowiedzeniu zaklęcia wrzucają ją do misy z wodą. 3. Dzieci siedzą w kole, na kartkach papieru jest wypisana przyszłość, kartki są odwrócone napisem do podłogi, dziecko kręci kołem. Przykładowe przepowiednie: - „czeka cię miła niespodzianka” - „wyjedziesz z rodzicami na zakupy” - „poznasz nową koleŜankę” - „wizyta ulubionej cioci” 4. „Kim będę” – pod kubkami włoŜone są przedmioty charakteryzujące dany zawód np. pieniądze, igła, róŜaniec, nasiona, chleb. Kto chce wiedzieć, jaki będzie miał zawód, podnosi kubek. 5. WróŜba ze sznurków – wiązanie supełków: - „Kto najwięcej zawiąŜe supełków, ten najmniej w Ŝyciu stłucze talerzy, szklanek” - „Kto najwięcej zawiąŜe supełków, ten będzie miał zręczne ręce do pisania” 6. WróŜby z mydlanych baniek: - „Kto wydmucha naraz kilka baniek będzie się juŜ niedługo bawił z kolegami” 7. WróŜba „Las wskaŜe, kogo wybrać” Na tablicy zawieszone są ponumerowane kartki od 1 do 6 z imionami chłopców i dziewcząt. Kostka do gry wskaŜe, jaki chłopiec pozna jaką dziewczynkę – czytanie globalne imion. 8. WróŜba „Lanie wosku” - WróŜka wypowiada zaklęcie: „Oj dadarze, oj babarze niechaj przyszłość się ukarze 42 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 czary –mary, wosku lanie Co ma stać się niech się stanie” - Lanie wosku przez ucho od klucza, oglądanie cienia wosku, na ścianie. - Objaśnienie: Skały – będziesz lubił wędrować po górach, Serce – masz wielkie serce, lubisz pomagać innym, Torba – jesteś elegancka, Zwierze – czekają cię podróŜe, Kwiaty – kochasz przyrodę. 9. Na zakończenie wieczoru andrzejkowego wróŜka wręcza kaŜdemu gałązkę wiśni. Tę gałązkę naleŜy włoŜyć do wazonu, jeśli zakwitnie do Wigilii BoŜego Narodzenia – wróŜby się spełnią. 43 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna Scenariusz zajęć nr 5 Temat: Grudniowa noc. Cele: dziecko zna polskie tradycje i uczy się je zachowywać, dziecko zna kolędy, dziecko potrafi wykonać ozdoby. Metody: podająca: opis, rozmowa, wyjaśnienie, poszukująca: pogadanka heurystyczna, waloryzacyjna: impresja, ekspresja, operatywne: praktycznego działania. Formy pracy: − zbiorowa, jednolita, głośna, − grupowa, jednolita, głośna. Przebieg: 1. Powitanie gości. 2. Śpiew zbiorowy pieśni „Dzieckiem BoŜym jestem ja” przy uŜyciu grzechotek i akompaniamencie gitary. 3. Rozmowa przy Ŝłóbku Pana Jezusa. Zachęcenie dzieci do refleksji i wypowiedzi na temat tajemnicy BoŜego Narodzenia. 4. Śpiew zbiorowy pastorałki : „Grudniowa noc”. - improwizacja ruchowa. 5. Wiersz pt. „Serce” A. Turaj. Pytania: - O czym była mowa w wierszu? - Jak myślicie, czy wszyscy mają serca? - A jakie są to serca? - Jak rozumiecie słowa – poświęcić dla innych swoje serce? - Co to znaczy, Ŝe masz dobre serce? 6. Rebus obrazkowy – pierwsze głoski wyrazów przedstawione na ilustracji utworzą wyraz i ten wyraz będzie tytułem wysłuchanego wiersza. 44 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 S E R C E 7. Analiz i synteza wyrazu: - podział wyrazu na: sylaby, głoski, spółgłoski i samogłoski, - umieszczenie w odpowiednich miejscach poznanych liter, - czytanie globalne wyrazu: serce. 8. Zaproszenie dzieci do wykorzystania podarunków dla Dzieciątka jako dar naszego czystego i dobrego serca. podział dzieci na grupy: I. wyklejanie kuleczkami z bibuły serca wg własnych pomysłów, II. formowanie z masy solnej serca i ozdabianie go róŜnymi ziarnami wg własnych pomysłów, III. wykonanie drzewka: skręcanie z drutu owiniętego bibułą. 45 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna Scenariusz zajęć nr 6 Temat: Wesołe zabawy w karnawale. Cele: dziecko poznaje nowe zabawy ludowe, dziecko uczy się wybierać dla siebie odpowiedni strój, dziecko wie, jak zachować się podczas wspólnej zabawy. Metody: podająca: rozmowa, waloryzacyjna: inscenizacja, operatywna. Formy pracy: − zbiorowa, jednolita, głośna, − indywidualna, zróŜnicowana, cicha. Przebieg: 1. Inscenizacja „Idzie zapust, idzie zapust” na podstawie tekstów ludowych przyśpiewek i zabaw ze zbioru J. Grzegorzewskiej pt. „Mało nas”. Kultywowanie ludowych tradycji karnawałowych w regionie tarnowskim. 2. Rozmowa z gawędziarzem Panem Bogackim na temat zwyczajów związanych z karnawałem. 3. Praca plastyczna „Przebierańcy”, wydzieranka z kolorowego papieru postaci zapustowych: kozioł, turoń, król, diabeł, gwiazda. 4. Ocena prac plastycznych – wzbogacenie mini kącika regionalnego. 5. Korowód z gościem z wykorzystaniem tańców ludowych i przyśpiewek. 46 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Scenariusz zajęć nr 7 Temat: śegnamy zimę inaczej. Cele: dziecko umie zachować się podczas wspólnych zabaw, dziecko poznaje przyśpiewki ludowe, dziecko uczy się odczytywać symboliczne znaki. Metody: podająca: opis, wyjaśnienie, poszukująca: zabawa, waloryzacyjna: impresja, ekspresja. Formy pracy: − zbiorowa, jednolita, głośna, − indywidualna, jednolita, głośna. Przebieg: 1. Wysłuchanie legendy o zwyczaju topienia Marzanny. 2. Rozmowa na temat treści utworu i sposobów poŜegnania z zimą (dawniej – wrzucenie do rzeki, dzisiaj – palenie). 3. Wyjście na świeŜe powietrze. 4. Zabawa tropiąca „Śladami wiosny” oznaczenie strzałkami kierunków trasy; przy kaŜdej strzałce czerwonej znajdują się narysowane na kartonach oznaki wiosny (Ŝaba, kukułka, jaskółka, bocian), zaś w kopertach róŜne napisy. Zadaniem dzieci będzie przyporządkowanie napisów do obrazków. 5. Ćwiczenia ortograficzne ptaków, zwierząt przedstawionych na obrazkach. 6. Zakończenie trasy w ogrodzie przedszkolnym, znalezienie Marzanny: - śpiew piosenki: „Sanna” - rymowanka: „radują się drzewa rozwija się kwiatek Ŝegnamy Marzannę” - okrzyki: „Precz zimo zła, my cię juŜ nie chcemy i za tobą płakać więcej nie będziemy” 7. Spalenie Marzanny z zachowaniem zasad bezpieczeństwa. 47 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna Scenariusz zajęć nr 8 Temat: Wielkanocny kogucik Cele: dziecko umie zachować się na wycieczce, dziecko zna przyśpiewki ludowe, dziecko uczy się odczytywać symboliczne znaki, dziecko potrafi wykonać kogucika z gliny. Metody: podająca: opis, wyjaśnienie, poszukująca: zabawa, waloryzacyjna: impresja, ekspresja. Formy pracy: - zbiorowa, jednolita, głośna, indywidualna, jednolita, cicha. Przebieg: 1. Wycieczka do Cepelii – oglądanie pisanek, palemek wielkanocnych, stroików wielkanocnych z kogucikami i baziami. 2. Rozmowa dotycząca oglądanych eksponatów ludowych: - wzbogacenie słownictwa dzieci o wyjaśnienia ludowe „dynguśnicy”, „kraszanka”, „gaiczek”. 3. Słuchanie przyśpiewki ludowej pt. „Wieziemy tu kogucika” „Wieziemy tu kogucika „Do was tutaj wstępujemy Dajcie jajek do koszyka Zdrowia szczęścia winszujemy Dajcie jajek choć ze cztery Dajcie tego, co macie dać A do tego ze dwa sery Co dobrego nie Ŝałować Dla kogucika Dla kogucika Kukuryku!” - Kukuryku!” PrzybliŜenie dzieciom zwyczaju obdarowywania serem, ciastem, jajkami w drugi dzień Świąt Wielkanocnych tzw. Dynguśników, chłopców chodzących po wsi z kogutkiem. 48 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 4. Wykonanie kogucików z gliny: - malowanie farbami - przyozdabianie piórkami 5. Ćwiczenia oddechowe „dmuchanie piórek”. 6. Zabawa inscenizowania „wieziemy tu kogucika”. 7. Zorganizowanie w kąciku regionalnej wystawy. 49 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna Scenariusz zajęć nr 9 Temat: Obrzędy ludowe związane z Wielkim Tygodniem. Cele: dziecko rozwija słownik czynny, dziecko potrafi rozwiązywać rebusy, dziecko umie nawiązywać kontakty z kolegami z młodszych grup, dziecko uczy się improwizować muzycznie, dziecko poznaje dawne tradycje i zwyczaje ludowe. Metody: podająca: opis, wyjaśnienie, poszukująca: zabawy, waloryzacyjna: inscenizacja, operatywna: praktycznego działania. Formy pracy: - zbiorowa, jednolita, głośna, grupowa, jednolita, głośna. Przebieg: 1. Historyjka obrazkowa: „Wielki Tydzień w moim domu”: - odwołanie się do ilustracji sekwencjami, - swobodna wypowiedź dzieci na temat ilustracji. 2. Rozwiązywanie rebusu obrazkowego. P A L M 3. Zaprezentowanie przez nauczycielkę w formie W. Badalskiej pt. „Jedzie kurek wielkanocny”. A inscenizacji 4. Zabawa inscenizowana na podstawie poznanego utworu. 50 stron CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 5. Układanie dziecięcych melodii do rymowanki: „Lato idzie, zima schodzi, Nasz kurczaczek boso chodzi Dajcie choć po dwa grosiki By kogucik miał buciki” 6. Zaproszenie do kącika teatralnego – przebranie się w stroje ludowe. 7. Odwiedzanie z kogucikiem – dzieci z innych grup, zaproszenie do wspólnej zabawy. Przyjmowanie planów i prezentów za dyngusowe śpiewy i igraszki ( kurek został wykonany wcześniej na zajęciach). 51 A. Przybyło – Olszewska, E. Bodak – Edukacja regionalna Scenariusz zajęć nr 10 Temat: „Legenda o białym baranku”. Cele: dziecko poznaje legendę o Wielkanocnym baranku, dziecko uczy się odczytywać symbole i znaki, dziecko uczy się rozpoznawać przeŜycia najbliŜszych, dziecko rozpoznaje cyfry i znaki. Metody: podająca: opowiadanie, opis, wyjaśnienie, poszukująca: gry dydaktyczne, waloryzacyjne: impresja, operatywne: praktycznego działania. Formy pracy: - zbiorowa, jednolita, głośna, indywidualna, jednolita, głośna. Przebieg: 1. Teatrzyk sylwet np. utworu „Legendy o białym baranku”. Rozmowa: - Jakie jest marzenie białego baranka? - Kogo spotkał na swojej drodze? - Dlaczego baranek chciał spotkać P. Jezusa? - Jak skończyła się przygoda białego baranka? 2. Zabawa inscenizowana: „gaiczek zielony”. 3. Zabawa dydaktyczna: „świąteczne śniadanie”. 4. Na tablicy umieszczone sylwety pisanek i podstawek, na kaŜdej podstawce inna cyfra. Zadaniem dzieci jest przeliczyć ozdoby na kaŜdej z pisanek i dopasować je do właściwej podstawki zgodnie z umieszczoną cyfrą. 52 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Obok tablicy znajdują się kartki z imionami dzieci, wybrane dziecko odczytuje jedno dowolne imię, a pozostałe dzieci przeliczają, z ilu się składa głosek oraz dopasowują je do odpowiedniego zestawu. 5. Zabawa ludowa inscenizowana pt. „Dwa barany” – wprowadzenie radosnego nastroju. Biografia: 1. Burszta J. Chłopskie źródła kultury. Warszawa 1985. 2. Karczmarzewski A. Obrzędy i zwyczaje doroczne wsi rzeszowskiej. Rzeszów 1972. 3. Piwońska Z i in. (oprac.). Edukacja regionalna. Rzeszów 1999. 4. Ziółkowska M. Szczodry wieczór, szczodry dzień. Obrzędy, zwyczaje, zabawy. Warszawa 1989. 53 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Chrońmy przyrodę Krystyna Dzieciuch Przedszkole Miejskie nr 16 w Mielcu Na ratunek Ziemi Problem ochrony środowiska, ekologii jest bardzo waŜny dla człowieka, dlatego od najmłodszych lat powinniśmy uczyć dzieci szacunku do otaczającej przyrody. Trzeba takŜe wdraŜać je do poprawnych zachowań w kontakcie z naturą, jej ochrony, segregowania śmieci, wykorzystywania odpadów. Kiedy mały człowiek zobaczy i nauczy się, Ŝe śmieci moŜna w róŜny sposób wykorzystać poczuje się częściowo odpowiedzialny za naszą Ziemię. Dlatego planując pracę z dziećmi sześcioletnimi opracowałam tygodniowy plan realizujący treści ekologiczne. Oto przykład zajęcia zintegrowanego podsumowujący przerabianą tematykę. Temat: Na ratunek Ziemi. Cele operacyjne: Dziecko zna niebezpieczeństwa zagraŜające środowisku przyrodniczemu w wyniku niewłaściwej gospodarki człowieka oraz zna sposoby zapobiegania zagroŜeniom. Dziecko potrafi czytać krótkie zdania ze zrozumieniem. Dziecko poprawnie rozwiązuje działania matematyczne z zastosowaniem dodawania i odejmowania w zakresie dziesięciu. Dziecko potrafi wyraŜać własne doświadczenia i emocje za pomocą ruchów ciała gestów mimiki i słowa. Dziecko rozumie konieczność dbania o higienę układu nerwowego poprzez róŜne formy odpoczynku. Cele wychowawcze: Nabieranie śmiałości i wiary we własne moŜliwości. UwraŜliwienie na piękno świata poprzez pogłębianie dziecięcych przeŜyć. 55 Krystyna Dzieciuch – Chrońmy przyrodę Rodzaje aktywności: Słowna, ruchowa, muzyczna, plastyczna, matematyczna. Pomoce: Strój Ekoludka, ilustracje, ekran, gra ściganka, magnetofon z nagraniem muzyki J.M. Jarre’a, zdania, działania matematyczne, rurki do dmuchania, chmury z papieru, materiały plastyczne, farby plakatowe, pędzle, sztalugi. Przebieg: 1. Wejście zapłakanego Ekoludka (przebrany nauczyciel), który skarŜy się na stan naszej Ziemi i zaprasza dzieci do wysłuchania wiersza. 2. Słuchanie wiersza „Opowieść ziemi” z wykorzystaniem ekranu z ilustracjami w formie taśmy filmowej i podkładu muzycznego muzyki elektronicznej J. M. Jarre’a. 3. Ćwiczenia oddechowe „Wiatr i chmurki” – dzieci rozdmuchują papierowe chmurki, pod którymi ukryte są dwie ilustracje: na jednej Ziemia uśmiechnięta, na drugiej smutna, chora. 4. Rozmowa na temat treści ilustracji i wiersza „Opowieść Ziemi”: - Dlaczego na początku Ziemia jest uśmiechnięta, zadowolona? - Co jest powodem płaczu i smutku naszej planety? 5. Improwizacje ruchowe do piosenki „Wdech i wydech” i podkładu muzycznego. 6. Gra ściganka – „Ratujemy Ziemię” Objaśnienie zasad gry: Na planszy gry rozmieszczone są ilustracje przedstawiające skutki szkodliwej działalności człowieka w przyrodzie. KaŜde dziecko otrzymuje kopertę z działaniami matematycznymi. Zadaniem dzieci jest odszukanie prawidłowego działania, którego wynik pozwala na wykonanie ruchu do przodu na planszy i wybranie obrazku lub napisu, które mówią o zapobieganiu tym zagroŜeniom. Po dojściu do mety dzieci obiecują Ekoludkowi, Ŝe będą dbać o przyrodę i swoje otoczenie. 7. Wykonanie dekoracji i kostiumów do inscenizacji pt. „Na ratunek Ziemi”: - Dzieci malują farbami plakatowymi na duŜych arkuszach papieru przy uŜyciu grubych pędzli. Prace wykonują przy sztalugach i przy stolikach. - Dekoracje: na tle nieba drzewa, kwiaty, zwierzęta, rzeka, łodzie itp. - Kostiumy: według pomysłu dzieci opaski z róŜnymi elementami. 8. Sprzątanie miejsc pracy z uwzględnieniem segregacji materiałów. 9. Przedstawienie inscenizacji pt. „Na ratunek Ziemi”. 56 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Biografia: 1. Barska T. Ekologia w przedszkolu” zeszyty przedmiotowo-metodyczne. WOM, Legnica 1994. 2. Gradzieńska-Jurczak M. Świadomość ekologiczna dzieci. „Wychowanie w przedszkolu”, nr 4/2004. 3. Kutykowska G. Ekologia w przedszkolu. Didasko, 1996. 57 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Obcowanie dzieci z przyrodą Danuta Wiszyńska Przedszkole Miejskie nr 2 w Mielcu Obcowanie dzieci z przyrodą to jedno z zadań wychowania przedszkolnego. Staram się kształtować u dzieci szacunek do przyrody, uwraŜliwiać na jej piękno i uświadamiać konieczność troski o jej ochronę. Realizuję to często poprzez bezpośredni kontakt dzieci z przyrodą, a takŜe zajęcia organizowane w sali. Wiadomo, Ŝe kaŜda pora roku to okazja do realizacji powyŜszych celów. Przed opracowaniem sytuacji edukacyjnej opracowuję problem, który jest przedmiotem procesu wychowawczo-dydaktycznego. Dobieram takie treści, które mają zainteresować wychowanków. Dziecko ma moŜliwość samodzielnego wypróbowania nabytych wcześniej wiadomości i umiejętności w płaszczyźnie wyobraŜeniowej, werbalnej i działaniowej. Odpowiednio dobrane metody i formy pracy pomagają dziecku realizować się, być aktywnym, twórczym itp. A oto przykładowe scenariusze zajęć: konspekt nr 1 Temat: „Gdzie i w jaki sposób ptaki budują gniazda?” – historyjka obrazkowa. Cele: rozmowa przy obrazkach – snucie domysłów nt. zdarzeń poprzedzających daną sytuację, oraz mogących nastąpić później. Bogacenie słownika, doskonalenie poprawności gramatycznej wypowiedzi, utrwalenie i bogacenie wiadomości o ptakach powracających do nas na wiosnę, rozwiązywanie zagadek słownych o róŜnych przedmiotach i zjawiskach, doskonalenie orientacji na płaszczyźnie, rozumienie zakazu niszczenia gniazd ptasich i wybierania jaj. Środki dydaktyczne: historyjka obrazkowa (I obrazek – puste gniazdko w trawie, II – jajka w gniazdku, III – ptaszek siedzi na jajkach, IV – pisklęta w gnieździe a ptaszek lata nad polem), zagadki, krzyŜówka, wyrazy do krzyŜówki, sylaby dla kaŜdego dziecka, ilustracje róŜnych gniazd, atlas ptaków, magnetofon. 59 Danuta Wiszyńska – Obcowanie dzieci z przyrodą Przebieg: I. Część wprowadzająca: Dzieci siedzą przed tablicą. Na tablicy historyjka obrazkowa (odkryty drugi obrazek) Rozmowa nt. pory roku: 1. Jaka jest teraz pora roku? (wiosna) 2. Gdzie szukać wiosny? (kwiaty, ptaki przylatujące, budzenie się zwierząt, dni coraz dłuŜsze, cieplejsze, wylęganie się młodych) II. Część właściwa: Słuchanie opowiadania nauczyciela: 1. Pewnego razu wasz kolega Tomek poszedł z tatą na spacer. Zobaczył gniazdko, a w nim jajka. Bardzo był zaskoczony. Nie wiedział skąd one się tam wzięły? Zastanówcie się co musiało się wydarzyć wcześniej. - Odpowiedzi dzieci (odkrycie I obrazka) A co potem? - Odpowiedzi dzieci (odkrycie III i IV obrazka) 2. Proponuję Wam rozwiązanie krzyŜówki, która odpowie nam na pytanie co to był za ptaszek. ─ Rozwiązanie krzyŜówki, której hasła ukryte są w zagadkach. Losowanie zagadek – rozwiązywanie. Wstawianie do krzyŜówki wyrazów. Odczytanie hasła – SKOWRONEK. Zabawa ruchowa: „Ptaki do gniazd”. W rytm tamburyna dzieci poruszają się. Na przerwę biegną do gniazd. (2x). Do gniazda moŜe wejść tyle dzieci, ile wskazuje liczba na kartoniku. Za trzecim razem ptaki dobierają się według kolorów sylab: sko – wro – nek bo – cian ku – kuł – ka wil – ga sło – wik szpak jas – kół – ka Odczytywanie nazw ptaków. Wniosek: te wszystkie ptaki zwiastują wiosnę, bo przylatują z ciepłych krajów. 60 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 3. Dzieci siadają przed tablicą. Pytanie: Czy tylko skowronki budują gniazda? Nie. Zobaczcie, gdzie ptaki budują gniazda (pokaz ilustracji). MoŜe ktoś z Was wie, gdzie kukułka buduje gniazdo? – odpowiedzi dzieci. Prezentacja „Encyklopedii zwierząt” i „Atlasu ptaków”. Odczytanie ciekawostek o kukułce: kukułka nie buduje gniazda, ona podrzuca jajka do gniazd innych ptaków. 4. Rozwijanie twórczego myślenia – dokończ zdanie: Gdybym był ptakiem to ……(wypowiedzi dzieci) Po przeprowadzeniu zajęcia dziecko wie, gdzie i jakie ptaki budują gniazda. Literatura: 1. Sokołowski J. Atlas „Ptaki Polski”. WSiP, Warszawa 1992. 2. Encyklopedia zwierząt „Od A do Z”. 3. Trześniowski R. „Gry i zabawy ruchowe”. Warszawa 1974. 4. Stec J. „Zagadki dla najmłodszych, materiały metodyczne”. Kielce 1992. 61 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Konspekt nr 2 Temat: Recytacja wiersza pt. „Pierwiosnek” – W. Broniewski – utrwalenie nazw kwiatów wiosennych. Cele: kształcenie logicznego myślenia, utrwalenie nazw figur geometrycznych oraz liczb i znaków matematycznych oraz składników liczby 9, doskonalenie techniki czytania, wykorzystanie symboli w praktycznym działaniu (kod obrazkowy) i odczytywanie ich, doskonalenie analizy i syntezy słuchowo-wzrokowej oraz wzrokowej, doskonalenie koordynacji słuchowo-ruchowej, reakcja na zmianę tempa w muzyce, ćwiczenie sprawności manualnej, zwrócenie uwagi na ochronę kwiatów wiosennych, nawiązanie do ludowych tradycji witania wiosny. Środki dydaktyczne: mozaika geometryczna, wiersz „Pierwiosnek” W. Broniewski, bibułki dla kaŜdego dziecka, szyfrogramy, szablony sukni, kwiaty w kopertach, rozsypanka wyrazowa, klocki Dienesa. Przebieg: Recytacja wiersza „Pierwiosnek” – rozmowa na temat treści. 1. Układanie kwiatka z mozaiki geometrycznej: - nazywanie kształtów uŜytych figur, - przeliczanie. 2. Praca w grupach – dla kaŜdej grupy zakodowane klocki według kodu A. Fiedler: I grupa – mały, kwadratowy, niebieski, gruby, II grupa – duŜy, trójkątny, czerwony, cienki, III grupa – mały, prostokątny, Ŝółty, cienki, IV grupa – duŜy, okrągły, czerwony, gruby. Sprawdzenie wykonania zadania. 3. Zagadka z zastosowaniem negacji: nie gruby – (cienki), nie trójkątny, nie kwadratowy, nie prostokątny – (okrągły), nie czerwony, nie Ŝółty – (niebieski), nie mały – (duŜy). 62 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 4. Zabawa ruchowa – „Krokusowa łączka” Dla kaŜdego dziecka bibułki w kolorach: fioletowy, Ŝółty, biały, zielony. Malowanie muzyki – zróŜnicowane tempo. 5. Praca w grupach – szyfrogramy (odszukanie ukrytych nazw kwiatów wiosennych). 6. Ozdabianie sukni wiosny kwiatkami według instrukcji. W kopertach kwiaty: tulipany przebiśniegi, stokrotki, krokusy. Układanie działań matematycznych – składniki liczby 9. 7. Nawiązanie do ludowych tradycji Ŝegnania zimy i witania wiosny (marzanna, gaik). 8. Wspólny śpiew piosenki „Wesoła gromada”. 9. Rozwiązanie zagadki słownej: mogą być Ŝółte, fioletowe, białe, pamiętamy wszyscy, Ŝeby nie zrywać ich wcale. 10. Kolorowanie krokusa według kodu: nie biały, nie Ŝółty, czyli … (fioletowy). 11. Układanie zdania z rozsypanki wyrazowej: WIOSNA TO RADOSNA PORA ROKU Po przeprowadzeniu zajęcia dziecko rozpoznaje i nazywa kwiaty wiosenne. Biografia: 1. Fiedler M. „Matematyka juŜ w przedszkolu”. WSiP, 1997. 2. Lenkiewicz K. ,„Wybór wierszy okolicznościowych dla klas I – III”. WSiP, Warszawa 1990. 3. Plany pracy dla przedszkola Grupy starsze. Wrzesień 2002. 4. Wychowanie w przedszkolu 4/93, str. 229. 63 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Poznajemy róŜne pojazdy Renata Szumełda, Jadwiga Łępa, Bogusława Grzanka Przedszkole Miejskie nr 3 w Mielcu Scenariusz zajęć dla dzieci 5-letnich Temat: „ Poznajemy róŜne pojazdy”. Zapoznanie z pojazdami jeŜdŜącymi po ulicach naszego miasta. Ćwiczenia ortofoniczne – naśladowanie odgłosów róŜnych pojazdów. Czas trwania: 30 minut Cele: dziecko potrafi nazywać róŜne pojazdy, dziecko potrafi określić ich wykorzystanie, dziecko naśladuje odgłosy róŜnych pojazdów i sposób ich poruszania, dziecko potrafi uwaŜnie słuchać wiersza, dziecko wie, jakie są kolory na sygnalizatorze i co oznaczają, dziecko właściwie reaguje na sygnał dźwiękowy i wzrokowy, dziecko umie mówić o swoich doświadczeniach, dziecko potrafi zaśpiewać całą piosenkę, dziecko potrafi określić swoje samopoczucie po zajęciach, dziecko rozwija swoją aktywność i wyobraźnię. Metody: Podająca – opowiadanie, rozmowa, eksponująca – zabawa dydaktyczna, aktywizująca – działalność dzieci. Formy: zbiorowa, jednolita. 65 R. Szumełda, J. Łępa, B. Grzanka – Poznajemy róŜne pojazdy Środki dydaktyczne: rysunki pojazdów, emblematy w trzech kolorach, pojemniki, koszyk z piłeczkami ping- pongowymi, kaseta magnetofonowa z nagraną piosenką „Droga do przedszkola” ,małe obręcze, płyta CD z muzyką – loteryjka sytuacji dźwiękowych (Nowa Szkoła) – materiały edukacyjne. Przebieg: I. Zabawa dydaktyczna „Jakie to pojazdy jeŜdŜą po ulicach? Nauczyciel umieszcza rysunki róŜnych pojazdów na tablicy (np. rower, samochód osobowy, cięŜarowy, TIR, wywrotka, traktor, motocykl). Dzieci prawidłowo je nazywają próbują określić, gdzie się nimi jeździ i do czego słuŜą. Pokazanie ilustracji pogotowia ratunkowego, straŜy poŜarnej, policji. II. Słuchanie wiersza W. Faber pt. „Światła na skrzyŜowaniu”. Niech kaŜdy stanie przed skrzyŜowaniem Palą się światła – popatrzmy na nie Światło zielone jak młode listki Na drugą stronę zaprasza wszystkich A światło Ŝółte jak liść jesieni Ostrzega „ Śpiesz się, bo ruch się zmieni” A światło czerwone, jak mak, jak ogień Wszystkim przechodniom zamyka drogę. III. 1. 2. 3. 4. Rozmowa z dziećmi na temat wiersza: Co stoi na skrzyŜowaniu? Jakie światła posiada sygnalizator? Co oznacza, gdy pali się światło czerwone? Co oznacza, gdy pali się światło zielone, a co - gdy Ŝółte? IV. Zabawa tematyczna „Dobieramy skojarzenia do kolorów”. N-l dzieli dzieci na trzy zespoły. KaŜdy zespół otrzymuje emblematy w innym kolorze (w Ŝółtym, czerwonym, zielonym) .Na stolikach stoją pojemniki w tych samych kolorach (Ŝółty, czerwony, zielony),oraz koszyk z piłeczkami pingpongowymi. Dzieci biegają po całej sali w rytm muzyki z płyty CD. Gdy muzyka milknie nauczyciel wywołuje jedną z grup pokazując kolor. Zdaniem dzieci z wywołanej grupy jest podanie jak najwięcej skojarzeń np.: CZERWONY – jak serce, jak malina, jak truskawka, jak pomidor, jak wóz straŜacki, jak krew. ZIELONY – jak trawa, jak Ŝaba, jak ogórek, jak pietruszka, jak liście. 66 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 śÓŁTY – jak słońce, jak cytryna, jak banan, jak cebula, jak liście. jesienią, jak słonecznik. V. „Jaki to pojazd?” Dzieci ustawiają się parami twarzą do siebie. KaŜde dziecko otrzymuje obrazek z jakimś pojazdem (motor, traktor, rower, pogotowie, policja, straŜ poŜarna, TIR, hulajnoga).Jego zadaniem jest pokazanie bez słów ( mimika, pantomima, odgłos) koledze, jaki ma pojazd na obrazku). VI. Wspólne odśpiewanie piosenki pt. „ Droga do przedszkola”. Do przedszkola, co dzień rano, idę przez ulicę z mamą, Droga wcale nie jest taka łatwa, bo na skrzyŜowaniach światła. Ref. Czerwone światło stój, zielone światło idź, Na Ŝółtym świetle zawsze czekaj tak juŜ musi być. Samochody w rzędach stają, a kierowcy spoglądają, Czy juŜ światło jest zielone ,by odjechać w swoją stronę. Ref. Czerwone światło stój ...... Policjanci wciąŜ pracują, skrzyŜowania obserwują, Czy przepisy wszyscy znają i czy znaki przestrzegają. Ref. Czerwone światło stój ...... Zabawa ruchowa „ Samochody” – z wykorzystaniem piosenki pt. „Droga do przedszkola”. Dzieci otrzymują małe obręcze udają, Ŝe mają kierownicę i są samochodami. Słuchają dokładnie piosenki i podczas zwrotek jeŜdŜą po całej sali, a podczas refrenu na czerwonym świetle stoją, na zielonym idą, na Ŝółtym czekają. VII. Praca przy stolikach. KaŜde dziecko ma obrazek czarno –biały. Na tablicy wisi taki sam duŜy kolorowy obrazek. Dzieci słuchają z taśmy magnetofonowej odgłosów i dźwięków naturalnych i sztucznych pochodzących z ulicy.(wg. loteryjki).Po usłyszeniu dźwięku odszukanie go i zaznaczenie na własnej karcie pracy. VIII. Ewaluacja zajęcia. Dzieci siadają w kole – dostają emblematy TIRA i małego samochodu osobowego. Nauczyciel zadaje dzieciom pytanie: Czy podobało Wam się zajęcie?. JeŜeli tak, to dzieci podnoszą do góry emblematy TIRA. Co Wam się najbardziej podobało?. JeŜeli zajęcie się nie podobało podnoszą mały emblemat samochód. Co Wam się nie podobało i dlaczego? Nauczyciel dziękuje za miłą współpracę. 67 R. Szumełda, J. Łępa, B. Grzanka – Poznajemy róŜne pojazdy Biografia: 1. Kruk Helena. Z ludźmi i przyrodą – wybór literatury dla dzieci przedszkolnych z komentarzem metodycznym. 68 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Zostawcie nam czysty las Katarzyna Madej Przedszkole Samorządowe w Podleszanach Krystyna Mrozek Przedszkole Miejskie Nr 7 w Mielcu Bernadeta Wiącek Przedszkole Publiczne w Czerminie Scenariusz zajęć dla dzieci 5-letnich Cele: uświadomienie dzieciom konieczności i opłacalności troski o tereny leśne, podejmowanie działań plastycznych ukazujących wraŜliwość na piękno lasu, rozwijanie aktywności twórczej poprzez ekspresję plastyczną, słowną i ruchową. Cele operacyjne: dziecko wie, jak naleŜy dbać o środowisko przyrodnicze, dziecko dostrzega róŜnice między dwiema ilustracjami, potrafi podać przyczynę takiego stanu rzeczy, dziecko wymyśla twórcze rozwiązania problemu, dziecko potrafi naśladować drzewa i poruszać się rytmicznie. Metody: aktywizujące, problemowe, działania praktyczne. 69 K. Madej, K. Mrozek, B. Wiącek – Zostawcie nam czysty las Formy: praca z całą grupą, praca zbiorowa, praca indywidualna. Pomoce dydaktyczne: ilustracje ukazujące czysty i zanieczyszczony las, materiały i przybory plastyczne: arkusze brystolu z narysowanymi konturami drzew, pastele, sztalugi, plastikowe butelki, gazety, puszki, pojemnik na śmieci, nagranie odgłosów lasu, kaseta z Ŝywą rytmiczną muzyką, kolorowe listki. Przebieg zajęcia: 1. Piosenka „Na powitanie”. Dzieci podskakują w rytm muzyki, po czym witają się podając sobie ręce. 2. „W lesie” – wizualizacja. Nauczycielka przy nagraniu z odgłosami lasu wprowadza w temat zajęć: „Wyobraźcie sobie, Ŝe jesteście w lesie...”. 3. Zabawa „Król Lul”. Wybrane dziecko „Król Lul” wychodzi z sali. Z pozostałymi dziećmi ustalamy, jak będą pokazywać las i zaśmiecanie go. W odpowiedzi na pytanie „Króla Lula” co robią, naśladują drzewa, zwierzęta, rozrzucają butelki, śmieci. 4. Praca z obrazkami a) „Zaśmiecony las” – rozmawiamy na temat odczuć dzieci i tego, co myślą: - Rozejrzyjcie się dookoła, jak się czujecie w zaśmieconym lesie? - Co byś powiedział tym, którzy ten las zaśmiecają? b) „Czysty las” – zawieszamy drugi obrazek, dzieci porównują go z pierwszym: - W którym lesie chcielibyście być, spacerować, odpoczywać? - Po co ludziom potrzebny jest las? - Co by było, gdyby nie było lasu? - Co moŜna zrobić, Ŝeby w tym lesie na pierwszym obrazku było lepiej, przyjemniej, /tak, jak w tym drugim/, Ŝeby zwierzęta chciały tu mieszkać, a ludzie odpoczywać? 5. „Sprzątanie lasu” – zbieranie „śmieci” z sali i wrzucanie do kosza. 6. Zabawa w przekształcanie „Zmień szare w kolorowe” – praca w grupach. Dzieci kolorują i ozdabiają pastelami smutny las, zamieniając go w kolorowe królestwo. 70 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 7. Zabawa w „Króla lasu”. W trakcie rysowania dzieci wymyślają, co moŜna zrobić, aby las był wesoły, kolorowy i piękny; za kaŜdy pomysł dostają kolorowe listki, które naklejają na swoje ubranka; kto nazbiera najwięcej listków, ten zostaje królem lasu. 8. Zabawa ruchowa „W tę i z powrotem”. Dzieci dobierają się w pary, naśladują ciałem drzewo liściaste lub iglaste. Gdy gra muzyka wesoło podskakują, tańczą po całej sali, gdy muzyka milknie muszą szybko się odnaleźć i utworzyć drzewo. drzewko iglaste drzewko liściaste 9. Ewaluacja – jeśli zajęcie się podobało, dziecko wybiera kolorowy listek i zawiesza na gałązce drzewa, jeśli nie – rzuca zgniecioną gazetę pod drzewo. Biografia: 1. Bogdanowicz M. „W co się bawić z dziećmi – piosenki i zabawy wspomagające rozwój dziecka”. 2. Folejewska R., Zarzycka I. „Spróbujmy inaczej – metody aktywizujące w wychowaniu przedszkolnym”. WSiP, Warszawa 2005. 3. Piotrowska M.E. „Wspieranie zdolności twórczych uczniów w edukacji wczesnoszkolnej”, Metody i techniki aktywizujące – pakiet materiałów dla nauczycieli. 4. Vopel K. W. „Witajcie nogi”. Zabawy ruchowe dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Jedność, Kielce 1999. 5. śaba – śabińska W., Cyrański Cz. „Przewodnik – Pięciolatek – Bawię się i uczę”. MAC Edukacja, Kielce 2004. 71 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Spotkanie przy choince – tradycje, symbole i zwyczaje świąt BoŜego Narodzenia Krystyna Mrozek Przedszkole Miejskie Nr 7 w Mielcu Scenariusz zajęć otwartych dla rodziców dzieci 5 i 6-letnich Cele ogólne: rozwijanie indywidualnych uzdolnień dzieci, angaŜowanie rodziców w przedsięwzięcia przedszkola, niwelowanie napięć, tworzenie moŜliwości odreagowania emocjonalnego poprzez wspólne zabawy. Cele operacyjne: dziecko zna i szanuje zwyczaje świąteczne, dziecko aktywnie uczestniczy w przygotowaniach do świątecznego spotkania, dziecko jest odpowiedzialne za powierzone zadania, dziecko rozpoznaje literę „t” wśród innych liter alfabetu, dziecko odczyta całościowo napis „tradycje”. Metody: aktywizujące wg KLANZY „Impreza na hasło”, działania praktyczne, problemowe. Formy: praca z całą grupą, zbiorowa, indywidualna. 73 K. Mrozek – Spotkanie przy choince – tradycje, symbole i zwyczaje świąt BoŜego Narodzenia Pomoce dydaktyczne: ilustracje przedstawiające zwyczaje świąteczne, encyklopedia, napis „tradycje”, obrusy, elementy potrzebne do wykonania stroików na stoły, świeczniki, owoce i przyrządy potrzebne do zrobienia sałatki owocowej, prezenty dla dzieci – jajko niespodzianka, papier do pakowania prezentów, wstąŜeczki, nagrania z kolędami. Przebieg zajęcia: 1. „Kolorowe gwiazdki” - powitanie rodziców krótką piosenką pt. „ŚnieŜki” i wręczenie im przez swoje dziecko gwiazdki, w takim samym kolorze, jaką ma dziecko na ubranku. (przydział do grup). 2. Praca z obrazkami „tradycje świąteczne”: choinka, prezenty pod choinką, Wigilia – spotkanie z rodziną przy stole, kolędowanie: - nazwa świąt, - znaczenie słowa „tradycja” (odszukanie wyjaśnienia w encyklopedii), - wyodrębnienie pierwszej głoski w wyrazie „tradycje”, - odszukanie litery „t” w alfabecie ściennym, - czytanie globalne wyrazu „tradycje”, - omówienie tradycji świątecznych na podstawie przygotowanych obrazków. 3. Zabawa taneczna „ŚnieŜynki”. 4. Przygotowania do uroczystości wigilijnej – praca w grupach z Rodzicami (odnalezienie „rodziny” według koloru gwiazdki); przydział zadania kaŜdej grupie: Ŝółte gwiazdki przygotowują część artystyczną: układają Ŝyczenia świąteczne, wybierają kolędy, wierszyki wcześniej wyuczone z dziećmi, zielone gwiazdki – robią sałatkę owocową (niektóre owoce są juŜ pokrojone), niebieskie gwiazdki – nakrywają i dekorują stół zrobionymi przez siebie stroikami, czerwone gwiazdki – pakują prezenty dla dzieci (jajka niespodzianki, cukierki zakupione przez rodziców). 5. Impreza na hasło - w kole „Przesłanie iskierki szczęścia”, dzielenie się opłatkiem, - siadanie do pięknie nakrytych stołów, - wysłuchanie Ŝyczeń ułoŜonych przez dzieci i ich rodziców (wierszy, kolęd), - degustacja sałatki, - rozdanie prezentów przez Mikołaja. 74 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 6. Kiermasz przygotowanych wcześniej stroików świątecznych. 7. Ewaluacja – zawieszanie kolorowych bombek na zielony szablon choinki, jeśli zajęcia się podobały; jeśli nie – bombka czarna. Biografia: 1. Bogdanowicz M. „W co się bawić z dziećmi – piosenki i zabawy wspomagające rozwój dziecka”. 2. Folejewska R., Zarzycka I. „Spróbujmy inaczej – metody aktywizujące w wychowaniu przedszkolnym”. WSiP, Warszawa 2005. 3. Piotrowska M.E. „Wspieranie zdolności twórczych uczniów w edukacji wczesnoszkolnej”, Metody i techniki aktywizujące – pakiet materiałów dla nauczycieli. 4. Vopel K. W. „Witajcie nogi”. Zabawy ruchowe dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Jedność, Kielce 1999. 5. śaba – śabińska W., Cyrański Cz. „Przewodnik – Pięciolatek – Bawię się i uczę”. MAC Edukacja, Kielce 2004. 75 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Czym jest radość? ElŜbieta Kaczmarczyk ElŜbieta Sobczyk Przedszkole Miejskie nr 8 w Mielcu Scenariusz zajęć prowadzonych metodami aktywnymi dla dzieci 5 – letnich Czas trwania: 25 – 30 minut. Cele: kształcenie pewnego rodzaju wraŜliwości na nastrój chwili, swój i innych, dostrzeganie odrębności, indywidualnych potrzeb własnych i innych, odwaŜne, śmiałe wypowiadanie się, wyraŜanie swoich odczuć, kształcenie umiejętności wyraŜania się poprzez słowo, ruch, muzykę i plastykę, wdraŜanie do cierpliwego słuchania partnera podczas pracy w parach i z całą grupą. Środki dydaktyczne: Stojaki, magnetofon, nagranie muzyki klasycznej, kartki, kredki, wstąŜki, plansze z twarzami przedstawiającymi róŜne stany emocjonalne, napisy do globalnego czytania, puzzle, obrazki przedstawiające przeciwieństwa, kosze z napisami: RADOŚĆ, SMUTEK, treść wiersza, instrumenty perkusyjne i niemetodyczne. Metody: Stawianie problemów otwartych, słuchanie wiersza, instruktaŜ, rozmowa dialogowa, pokaz. Formy: Praca z całą grupą, praca w zespołach. 77 E. Kaczmarczyk, E. Sobczyk – Czym jest radość? Przebieg: 1. Powitanie: witam dzieci, które: są dzisiaj zadowolone, są smutne, mają przy sobie kolor Ŝółty, mają przy sobie kolor czarny, chętnie przyszły dziś do przedszkola, nie chciały dziś tu przyjść, są gotowe do pracy. 2. Określanie swojego nastroju przez dzieci – kaŜde dziecko wybiera i podchodzi do obrazka przedstawiającego minkę dostosowaną do jego nastroju. WESOŁY SMUTNY ZMĘCZONY ZŁY ZNUDZONY 3. Dobieranie się w pary – dzieci losują obrazki przedstawiające róŜnego rodzaju przeciwieństwa i dobierają się parami np. mały – duŜy, gruby – cienki, pusty – pełny, biały – czarny, słodki – kwaśny słodki – kwaśny, ciepły – zimny, miękki – twardy, gładki – szorstki, itp. 4. Ćwiczenia naprzemienne Denisona –dotykanie prawą dłonią uniesionego lewego kolana i odwrotnie, (głowa z ręką). Zaczynamy bardzo wolno, potem przyśpieszamy i wydłuŜamy. 5. Kontrasty: jedno dziecko z pary mówi : smucę się, gdy…….. drugie dziecko ma dokończyć zdanie przeciwne: cieszę się, gdy….. 6. Układanie ruchu przy muzyce mechanicznej z wykorzystaniem wstąŜek ,,Wyganianie, wymiatanie wszystkich smutków’’. 78 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 7. KrąŜący rysunek: rysowanie w parach jako podziękowanie za dobrą współpracę rysunku ,,wesołego obrazka’’ – na zmianę dorysowywanie po jednym elemencie radosnymi kolorami. 8. Praca z wierszem Joanny Kulmowej ,,Co to jest radość?’’ Co to jest radość? niebo, kiedy nagle w kałuŜy zaświeci. ciepły wiatr niespodziany, co nam wybiega naprzeciw. I jeszcze: wcześnie rano chleb, kiedy słońce w ostrzu noŜa tuŜ obok. I, ni stąd ni zowąd, twój uśmiech, mój uśmiech. I tam, w górze, dziko rozpędzony obłok. Radość mała i radość wielka: wielka jak sztandarów mokrych furkotanie małajak czerwona kropelka biedronki na białym tulipanie. słuchanie wiersza – dzieci słuchają utworu w pozycji leŜącej z zamkniętymi oczami, określanie nastroju utworu, rytmiczne wypowiadanie fragmentów wiersza, wyszukiwanie ,,powodów’’ autorki do radości, próba określenia - czym jest RADOŚĆ. 9. Burza mózgów -,,Jak zachowuje się człowiek radosny?’’(spisywanie wszystkich propozycji dzieci na prostokątnych karteczkach i tworzenie słoneczka). Dzieci otrzymują po jednym elemencie puzzli i wspólnie układają na tablicy kształt wnętrza słoneczka. 10. Naśladowanie człowieka o radosnym usposobieniu – dzieci stoją w rozsypce na sali i w sposób sugestywny naśladują mimiką i ruchem jak zachowuje się człowiek radosny -propozycje dzieci. 79 E. Kaczmarczyk, E. Sobczyk – Czym jest radość? 11. Dzieci siedzą w kole, kolejno losują wyrazy i określają swoje odczucia względem danego przedmiotu, zjawiska czy osoby. Po stwierdzeniu z jakim stanem kojarzy się dane pojęcie dziecko wrzuca kartkę z wyrazem do koszyka z napisem ,,RADOŚĆ’’ lub ,,SMUTEK’’. 12. Dzieci w kółku, indywidualnie śpiewają wybraną przez siebie piosenkę wesołą lub smutną, mogą dobrać instrumenty podkreślające nastrój tej piosenki. 13. Analogia fantastyczna: Co by było gdyby wszyscy byli smutni…. Co by było gdyby wszyscy byli radośni…. 14. Dokończ zdanie: ,,Dzisiaj najwięcej radości sprawiło mi…..’’ 15. PoŜegnanie z iskierką radości: Dzisiaj iskierkę radości wysyła dziecko, którego imię rozpoczyna się na literkę (głoskę) R –jak radość. Biografia: 1. „Ja i mój uczeń pracujemy metodami aktywnymi”. 2. Notatki z warsztatów ,, Wspomaganie rozwoju dziecka w młodszym wieku szkolnym i przedszkolnym’’. 3. Dzikowska B., Antoniak W. ,,Nauka cierpliwości’’. ,,Wychowanie w przedszkolu’’, 2/2002. 4. Hannaford C. ,,Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł’’. Oficyna Wydawnicza Medyk, Warszawa 1998. 5. Płomyczek – wiersz Joanny Kulmowej. 6. Reichel G., Rabenstein R., Thanhoffer M. ,,Grupa i ruch’’, Warszawa 1994. 80 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Wiosenna łąka Marta Leś, ElŜbieta Kagan, Dorota Krup Przedszkole w Wadowicach Górnych Scenariusz zajęć dla dzieci 6-letnich Cele ogólne: rozwijanie wyobraźni i twórczej postawy podczas zabaw plastycznych, muzycznych i ruchowych; utrwalenie wiadomości przyrodniczych, związanych ze środowiskiem przyrodniczym jakim jest łąka. Cele operacyjne: dziecko aktywnie uczestniczy w róŜnych formach ekspresyjnych (werbalnym, ruchowym, plastycznym); dziecko potrafi opisać nastrój wiersza; dziecko potrafi nazwać wybrane zwierzęta oraz pierwsze wiosenne kwiaty; spotkane na łące. Rodzaje aktywności: słowna; muzyczna; ruchowa; plastyczna; przyrodnicza. Formy pracy: zbiorowa; indywidualna. 81 Marta Leś, ElŜbieta Kagan, Dorota Krup – Wiosenna łąka Środki dydaktyczne: ilustracja; wiersz; utwór muzyczny; kolorowe apaszki; farby; kredki; szablony zwierząt, kwiatów, „Pani Wiosny”. Przebieg zajęć: 1. Rozmowa przy ilustracji. Nauczyciel wiesza na tablicy ilustracje o tematyce wiosennej. Rozmowa na temat ilustracji: - co przedstawia; - zwrócenie uwagi na kolory i szczegóły; - nadanie tytułu ilustracji – „burza mózgów”. 2. Wysłuchanie wiersza P. Kossowskiego „Wiosna na łące”. Jak tu pięknie na tych łąkach! Jak tu kolorowo! Słychać srebrny śpiew skowronka Wysoko ... Wysoko ... Nad kwiatami w barwach tęczy, Tańczy rój motyli. Polnym dzwonkiem dzwoni wietrzyk, Kiedy kwiaty chyli. śabki nucą swoją śpiewkę O panach bocianach I kwiatami jak kobiercem łąka jest usłana. Wszystko tańczy, wszystko śpiewa I cieszy się wiosną! Przytupują nawet drzewa I ku słońcu rosną! 3. Rozmowa zainspirowana wierszem; określenie nastroju wiersza. 4. „Cała przyroda cieszy się nadejściem wiosny” – zabawa ruchowa „pokaŜ swoją radość”. Dzieci stoją w kole, wskazane dziecko mówi: „gdy się cieszę robię tak... (pokazuje gest, który wyraŜa radość)”, dzieci powtarzają za nim ten gest. 82 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 5. Przywitanie gościa. Do sali wchodzi „Pani Wiosna” ubrana w kolorowa sukienkę, kapelusz przyozdobiony kwiatami, w ręce trzyma kosz pełen kwiatów i szablonów zwierząt Ŝyjących wiosną na łące. 6. Kosz „Pani Wiosny”. „Wiosna” prezentuje dzieciom swoje skarby (utrwalenie nazw roślin i zwierząt– zwiastuny wiosny). Dzieci według własnego uznania dekorują salę „skarbami” od „Pani Wiosny”. 7. Wiosna zaprasza do tańca – interpretacja ruchowa utworu P. Czajkowskiego „Walc kwiatów”. 8. Prezent dla „Pani Wiosny” – praca plastyczna. Odbijanie symetryczne plam z farby przez złoŜenie kartki na pół. Doszukiwanie się kształtów motyli, kwiatów, biedronek itp. Obrysowywanie odbitek kredkami i dorysowywanie szczegółów. 9. Podsumowanie i zakończenie zajęć. 10. Przygotowanie wystawki prac. Ewaluacja zajęcia: dzieci dostają 2 obrazki przedstawiające „Panią Wiosnę”. Jedną z uśmiechniętą miną, a drugą ze smutną miną. JeŜeli zajęcia się podobały wybierają obrazek z wesołą wiosną, jeŜeli nie - ze smutną. Biografia: 1. Łada – Grodzicka Anna. Program wychowania przedszkolnego „ABC XXI wieku’’. WSiP, Warszawa 2000. 83 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Toruń piernikami pachnący Anna Masajada Szkoła Podstawowa im. J. Korczaka w Górkach Scenariusz zajęć dla dzieci 6-letnich Cele ogólne: zapoznanie z waŜniejszymi miastami Polski, zapoznanie z legendą o toruńskich piernikach, rozbudzenie u dzieci zaciekawienia legendami polskimi, wzbogacenie słownika dzieci o nowe wyrazy, kształcenie twórczej wyobraźni dzieci i pomysłowości poprzez stwarzanie moŜliwości eksperymentowania słowem, doskonalenie sprawności manualnej rąk, doskonalenie umiejętności pracy w grupie. Cele szczegółowe: dziecko wie, co to jest Toruń, dziecko zna legendę o toruńskich piernikach, dziecko uŜywa poznanych wyrazów w swoich wypowiedziach, dziecko potrafi wymyślić i przedstawić w krótkiej scence inny przebieg legendy, dziecko potrafi przeczytać zdanie i zweryfikować jego treść, dziecko reaguje na sygnał słowny, dziecko potrafi ulepić piernik, dziecko potrafi współdziałać w grupie z innymi dziećmi. Kluczowe pojęcia: Toruń, król, pierniki. Metody: 85 Anna Masajada – Toruń piernikami pachnący rozmowa, teatrzyk kukiełkowy, burza mózgów, trening autogenny, zadaniowa, drama. Formy: zbiorowa, indywidualna, grupowa. Środki dydaktyczne: cykl patriotyczny „WzdłuŜ Wisły” – Anna Rumuńska – słuchowiska dla dzieci w wieku przedszkolnym, kwadraty z działaniami matematycznymi z drugiej strony litery tworzące hasło, mapa konturowa Polski, szarfy, napisy TAK, NIE, zdania dla dzieci, opaski, pierniki, masa solna. Przebieg zajęcia: 1. Powitanie – dzieci witają się paluszkami, kolanami i innymi częściami ciała. Następnie robią koło i przesyłają sobie przyjacielski uścisk. 2. Wprowadzenie do tematu zajęć. Na tablicy nauczyciel umieszcza następujące prostokąty: 2+3= 7-5= 6+3= - 1+1+1= 10-4= Dzieci wykonują zapisane działania matematyczne, wpisują wyniki, a następnie układają kwadraty od najmniejszego do największego wyniku. Odwracają kwadraty na drugą stronę i odczytują powstałe hasło –TORUŃ - Zaznaczenie na mapie konturowej Polski z pomocą nauczyciela miejsca, w którym znajduje się Toruń. 3. Zaproszenie dzieci do oglądnięcia teatrzyku kukiełkowego z wykorzystaniem nagrania słuchowiska „Gwiazdy nad Toruniem” z cyklu „WzdłuŜ Wisły” Narrator: Opowiem ci, jak to przed wiekami Ŝył tu mistrz Bartłomiej wraz z pomocnikami. Posłuchaj Wisełko tej starej legendy, skąd się wziął w Toruniu ów przesławny piernik. Piosenka Kto w Toruniu mieszka Wesoło się śmieje, Je toruński piernik Dobrze mu się dzieje. Wszyscy się częstują W Toruniu piernikiem A więc dobrze temu 86 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Kto jest toruńczykiem, A więc dobrze temu Kto jest toruńczykiem. Bogumił: Pójdę za miasto, tam pod lasem przy jeziorku pewnie juŜ niezapominajki zakwitły. Zerwę dla mojej miłej. Nic innego dać jej nie mogę Ojej! A to, co po wodzie pływa? Pszczoła? Jaka duŜa! Skrzydełka zamoczyła z trudem łapkami przebiera, jeszcze utonie biedaczka. Poczekaj pszczółko, wyciągnę cię, a skrzydełka ci słonko osuszy, wietrzyk owieje, nie bój się.- Poleciała! A to, co za dziwy? Na gałązce kaliny niczym na tronie, siedzi maleńka osoba i koronę ma złocistą. To chyba sama królowa krasnoludków. Królowa: Dzięki ci, zacny czeladniku, Ŝeś moją ukochaną pszczołę od śmierci uratował. Jest to matka pszczelego rodu. Tak, więc oddałeś nam wielką przysługę. Słuchaj uwaŜnie, bo wielką tajemnicę ci zdradzę. Jeśli do zagranicznych korzeni i przypraw, dodasz do pierników, które wypiekasz wonnego i słodkiego miodu, smak ich będzie niezrównany. A jeśli usłuchasz mej rady, szczęście juŜ cię nie opuści. Bogumił: Dzięki ci królowo! Twe rady zachowam w mym sercu. Pędzę do miasta, Ŝeby nowe pierniki wypiekać. Ale się zmachałem. Ale co to za ruch w mieście? Bartłomiej: GdzieŜeś to bywał? Nie wiesz, Ŝe wszyscy mistrzowie piekarscy z całego Torunia ciasta i pierniki szykują, aby króla godnie powitać? Bogumił: Nie gniewajcie się mistrzu! JuŜ za robotę się biorę. A pierniki takie zrobię, Ŝe w całym Toruniu nikt takich nie widział. Sam król wam dziękować będzie. Bartłomiej: Nie gadaj po próŜnicy, za robotę się bierz! Piosenka Wezmę mąkę białą Dodam teŜ przyprawy Zachwycą się wszyscy Nawet król łaskawy. Wyrobię wymieszam pierniki, cudaki Upiekę królowi najlepsze przysmaki. Wyrobię wymieszam pierniki, cudaki Upiekę królowi najlepsze przysmaki. 87 Anna Masajada – Toruń piernikami pachnący Och! Zapomniałem o radzie królowej. Spróbuję i dodam miodu złocistego, moŜe przyniesie mi szczęście. Teraz do pieca. Mieszkańcy: Niech Ŝyje król!, Niech Ŝyje król!, Niech Ŝyje król! Król: Mmmmm, Który to mistrz, te pyszności wypiekał? Rzeczywiście -wspaniały! Bartłomiej: TenŜe Bogumił, a mój czeladnik najjaśniejszy panie. Król: Złote masz ręce Bogumile, a pierniki twoje mniam przedziwną smakowitość. Aby nagrodzić trud twój dla godnego przyjęcia nas, przywilej królewski dla miasta Torunia nadamy. Odtąd mieszkańcy miasta Torunia po wsze czasy mają prawo wypiekać pierniki miodowe i wysyłać je do wszystkich innych miast. Mieszkańcy: Niech Ŝyje król! Niech Ŝyje król! Niech Ŝyje król! 4. Rozmowa na temat teatrzyku: - wymienienie bohaterów przedstawienia, - co przytrafiło się nad jeziorkiem? - kto pomógł królowej krasnoludków? - ocena postępowania Bogumiła, - w jaki sposób królowa pszczół odwdzięczyła się Bogumiłowi? - kto przyjechał do Torunia? - w jaki sposób powitano króla w Toruniu? - jak zakończyła się legenda? - zwrócenie uwagi na to, kto był najwaŜniejszą osobą w państwie -jak ta osoba nazywa się teraz? 5. Zabawa bieŜna PodróŜ. W dowolnych miejscach sali dzieci rozkładają szarfy, tworząc domki. Nauczyciel wyprowadza dzieci z domków, wzywając je do podróŜy dotknięciem ręki lub wywołaniem imienia. Kiedy znajdują się z dala od swojego domku nauczyciel woła –Toruń. Na to hasło wszystkie dzieci starają się szybko wrócić do swojego lub najbliŜszego domku. 6. Zabawa Czy dobrze znasz legendę o toruńskich piernikach. 88 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 W dwóch miejscach w sali przedszkolnej umieszczone są napisy. NIE TAK KaŜde dziecko otrzymuje zdanie na kartce. Jeśli treść zdania zgadza się z legendą staje przy napisie TAK. Jeśli zdanie jest nieprawdziwe staje przy napisie NIE. Bogumił to pomocnik Bartłomieja. B dziecko artłomiej uratował królową pszczół. Królowa krasnoludków dała nagrodę Bogumiłowi. Bogumił nie umie piec pierników. Królowi smakowały pierniki. Bogumił do ciasta dodał miodu. Bogumił był złym człowiekiem. Bartłomiej ukarał swojego pomocnika. Toruń to polskie miasto. Bartłomiej był krawcem. Jeśli dzieci nie znają wszystkich liter, niektóre wyrazy moŜna zastąpić obrazkami. 7. 7.Rozpoznawanie pierników po smaku. - w nagrodę za dobrze wykonane zadanie, przygotowałam dla was małą niespodziankę. nauczyciel rozdaje opaski, które dzieci ubierają na oczy. Nauczyciel częstuje dzieci piernikami, czy wiecie, co jecie? dzieci określają to, co czują ( miękki, słodkie), po zdjęciu opaski określanie kształtu pierników. 8. Drama – Co by się stało, gdyby Bogumił nie pomógł królowej krasnoludków? Dzieci w kilkuosobowych grupach zastanawiają się nad innym przebiegiem legendy, przydzielają sobie odpowiednie role i przedstawiają krótkie scenki. 9. Bajka relaksacyjna o pszczole Słoduszce. 89 Anna Masajada – Toruń piernikami pachnący - posłuchajcie bajki o pszczole Słoduszce. Postarajcie się przeŜyć to, co ona. Było lato, słońce mocno grzało. Pachniały kwiaty. Słoduszka od rana zbierała z kwiatów słodki nektar. Musiała bardzo szybko poruszać skrzydełkami. Poczuła zmęczenie. Ile to jeszcze kwiatów muszę odwiedzić? Zaczęła liczyć: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10. Słoduszce zaczął plątać się język, połoŜyła się wygodnie na duŜym liściu, rozluźniła zmęczone nóŜki i łapki, zamknęła oczy. Jej brzuszek zaczął spokojnie oddychać. Jak mi dobrze. Moja prawa łapka staje się coraz cięŜsza, nie chce mi się jej podnieść. Moja lewa łapka staje się leniwa, nie chce mi się jej podnieść. Tylko mój brzuch równiutko, spokojnie oddycha. Prawa noga z przyczepionym woreczkiem miodu staje się cięŜka, coraz cięŜsza i cięŜsza. Lewa noga, teŜ z woreczkiem miodu staje się cięŜka. Nie chce mi się jej podnieść. Głowa jest tak wygodnie ułoŜona. Jestem spokojna, słyszę spokojną muzykę. Czuję jak słońce ogrzewa moje nogi i łapki. Jest mi coraz cieplej. Jestem spokojna. Czuję się bezpiecznie. Ogarnia mnie senność. Zasypiam, zasypiam, zasypiam. 10. Lepienie z masy solnej pierników wg. własnego pomysłu. 11. Porządkowanie stolików. 12. Wspólne oglądanie i omówienie prac. Boigrafia: 1. Kruger Maria. Klechdy domowe. Nasza Księgarnia, Warszawa 1963. 2. Smyk – piosenki dla dzieci. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1977. 3. Kaja Barbara. Zarys terapii dziecka. Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2001. 4. Nowe w szkole nr 2 (78) 2005. 5. Trześniowski R. Gry i zabawy ruchowe. 6. Rumuńska Anna. WzdłuŜ Wisły –słuchowiska dla dzieci w wieku przedszkolnym. Wifon 1989. 7. Bogdanowicz Marta. Ruch i piosenka dla najmłodszych. Fokus, Gdańsk 2002. 8. Wychowanie przedszkolne nr 2 / 2003. Mac Kielce. 90 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Zapoznanie dzieci z herbem miasta Mielca. Nauka wiersza Hanny Łochockiej pt. „W małym miasteczku” Marta Leś Publiczne Przedszkole w Wadowicach Górnych Scenariusz zajęć dla dzieci 6-letnich Cele ogólne: Poznanie herbu miasta Mielca. Budzenie uczuć patriotycznych. Cele operacyjne: Dziecko wie, jak wygląda herb miasta: - Wypowiada się na określony temat. - Potrafi układać pocięty na części obrazek w całość. - Poznaje najpiękniejsze zakątki Mielca. - Bierze udział w zabawie ruchowej. Rodzaje aktywności: słowna; muzyczna; ruchowa; plastyczna. Formy pracy: zbiorowa; indywidualna. 91 Marta Leś – Zapoznanie dzieci z herbem miasta Mielca Środki dydaktyczne: ilustracja -herb miasta, utwór muzyczny, mapa Polski, wiersz, widokówki miasta Mielca Przebieg zajęć: 1. Zbiorowa recytacja wiersza pt. „Barwy ojczyste” Czesława Janczarskiego: Nauczycielka umieszcza flagę Polski obok mapy. Przypomina o kolorach flagi, jej układzie, podkreśla jak waŜna jest flaga dla Polaków: 2. 3. 4. 5. 6. odróŜnia Polaków od obywateli innych narodów, znak jakości na róŜnych produktach, wywieszanie podczas świąt państwowych itp. Najpiękniejsze miejsca w Mielcu: oglądanie ilustracji i widokówek, przedstawiających piękne oblicze miasta Zabawa ruchowa – „Spacer po mieście” Słuchanie wiersza Hanny Łochockiej pt. „W małym miasteczku”: omówienie wiersza, nauka na pamięć pierwszej zwrotki. „Mieleckie puzzle” – praca samodzielna. Dzieci otrzymują widokówki przedstawiające charakterystyczne miejsca miasta Mielca rozcięte na części. Zadaniem dzieci jest ułoŜyć te widokówki w całość i nakleić na mały kartonik. Po wykonaniu zadania dzieci opisują, co przedstawia naklejona widokówka. Podsumowanie zajęć – ewaluacja zajęć – dzieci otrzymują kwiaty. JeŜeli zajęcia spodobały im się machają nimi w górze, jeŜeli nie opuszczają na dół. Biografia: 1. Program wychowania przedszkolnego, praca zbiorowa pod redakcją Anny Łady-Grodzickiej. WSiP, Warszawa 2004. 2. Własne plany miesięczne pracy wychowawczo-dydaktycznej w przedszkolu. 3. Program „Edukacja plastyczna z elementami muzyki’’ (własne opracowanie). 92 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Muzykoterapia Małgorzata Wiącek, Renata Kusak Przedszkole Miejskie nr 16 w Mielcu Profesor Natanson mówi, Ŝe muzykoterapia to „...metoda postępowania wielostronnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka”. Muzyka moŜe odegrać znaczącą rolę w prowadzeniu lepszego, bardziej owocnego Ŝycia. Słuchanie określonych rodzajów muzyki w określonych porach dnia pozwala bardzo często utrzymać się w dobrym zdrowiu. Niektóre gatunki muzyki mają szczególnie duŜe właściwości terapeutyczne. Muzykoterapię stosuje się m.in. w celu zwiększenia komfortu wypoczynku, zrelaksowania, poprawy samopoczucia. Muzykoterapia posiada wiele zalet, moŜliwe jest jej powszechne zastosowanie, nie wywołuje skutków ubocznych, zaleŜność w postaci przyzwyczajenia do regularnego słuchania muzyki w celach leczniczych nie stanowi zagroŜenia, wręcz przeciwnie jest pozytywnym efektem terapii, pozwala na stosunkowo łatwe dotarcie i poznanie świata przeŜyć człowieka, gdyŜ pomija kontrolę intelektualną występującą przy komunikacji werbalnej. Pracując w grupie integracyjnej często stosujemy tę formę zajęć. Zajęcia tego typu redukują stres i niepokój, poprawiają poczucie własnej godności, zachęcają do wyraŜania uczuć, poprawiają kontrolę nad odruchami. PoniŜej przedstawiamy przykładowy scenariusz zajęć do wybranej przez siebie muzyki. Scenariusz zajęć Cele: odreagowanie napięć psychoruchowych, likwidacja niepokoju, lęku, agresji, budzenie aktywności do osiągania zadowolenia z wykonywanych czynności i wspólnej zabawy Tok zajęć: I. Odreagowanie: 1. Powitanie - ,,Wszyscy są…” zabawa integracyjna, śpiew na róŜne sposoby. 93 Małgorzata Wiącek, Renata Kusak – Muzykoterapia 2. Zabawa ,,Marionetka”, w pozycji stojącej tańczą poszczególne części ciała, potem całe ciało. Wyobraź sobie marionetkę pociąganą za sznurki – (muzyka, utwór nr 1). 3. Ćwiczenia oddechowe w pozycji stojącej. Ręce w górę nabieranie powietrza nosem, ręce w dół wypuszczanie powietrza buzią. II. Zrytmizowanie: Zapraszamy do wspólnej zabawy: 1. W takt muzyki maszerujemy w róŜnych kierunkach, maszerujemy w miejscu z równoczesnym klaskaniem w dłonie. Kończąc klaszczemy w uda, ręce. 2. Ćwiczenia oddechowe – na stojąco, trzymanie się za boki, nabieranie powietrza i wypuszczanie z równoczesnym lekkim pochylaniem się do przodu. 3. Taniec z dzwoneczkami. Taniec dowolny, przerwa w nagraniu muzycznym, dzieci stojąc w miejscu odtwarzają zapamiętaną melodię, grając dzwoneczkami. 4. Ćwiczenia oddechowe – dzieci siedzą na nogach, ręce wyciągnięte do góry, zamknięte oczy i głębokie wdechy i wydechy. III. UwraŜliwienie: 1. Marsz w parach, marsz w miejscu czwórkami, podział dzieci na cztery grupy. 2. Zabawa ,,Uczucia”. KaŜda grupa ma inne instrumenty, grając na instrumentach wyraŜamy emocje (smutek, radość, złość) Pozostałe dzieci w grupach odgadują emocje. Wszyscy razem zagramy smutek, radość, złość (głośno, cicho). 3. Ćwiczenia oddechowe na stojąco z unoszeniem rąk. 4. Zabawa z balonami. Grupowa improwizacja z muzyką. Balon jako lekka piłka (delikatne miękkie ruchy), kryształowa kula (ostroŜne miękkie ruchy), cięŜka kula (ruchy z wysiłkiem). Muzyka podpowiada co ,,trzymamy” w ręce. 5. Ćwiczenia oddechowe – dzieci siedzą po turecku dmuchają w baloniki. 6. Zabawa z chustą animacyjną. Dzieci trzymają chustę, na chuście leŜą balony, do muzyki podnoszą i opuszczają chustę tak, aby nie spadły balony. IV. IV Relaks: Kładziemy się, ciało ułoŜone luźno. 1. Ćwiczenia izometryczne – równoczesne zaciskanie pięści i prostowanie nóg w kolanach, po sekundzie rozluźnianie mięśnie, powtarzamy ćwiczenie kilka razy. 2. Ćwiczenia oddechowe – na leŜąco, wykonujemy kilka szybkich oddechów przez nos, usta zamknięte. Wykonujemy kilka oddechów głęboko i spokojnie. 94 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 3. Sugestia słowna – muzyka relaksacyjna. A teraz wyobraźcie sobie, Ŝe jest ciepły słoneczny dzień. Niech ci się wydaje, Ŝe leŜysz na róŜowej chmurze. Cale twoje ciało miękko na nie spoczywa. Wszystkie części ciała toną w chmurze i Ŝadna nie musi nic robić, bo chmura utrzymuje ją w powietrzu. LeŜysz łagodnie i płyniesz z chmurą. Wieje lekki, chłodzący twoje ciało wiatr. Nad tobą, w górze, słońce rozlewa swe ciepłe, jasne promienie na cały świat wokół nas. Dobrze ci tu. Chmura unosi cię, kołysze, niesie w przestworza. Wsłuchujesz się w muzykę, która cię unosi. Płyniesz. Wsłuchaj się w ciszę, wtop się w nią” Stopniowo wracamy do rzeczywistości. Delikatnie poruszamy palcami rąk i nóg. Jak poprzednio symetrycznie napinamy i rozluźniamy mięśnie kończyn, moŜna się poturlać, rozciągnąć się. Powoli siadamy. Głęboki oddech. Miękko do muzyki poruszamy ramionami (gałęzie na wietrze). V. Aktywacja: 1. Zabawa „Kwiaty”. Dzieci siedzą na dywanie, przyjmują formę pąka kwiatowego, stopniowo rozwijają się (róŜne części ciała) w rytm oddechów. Np. najpierw rozwiń zaciśniętą dłoń - weź głęboki wdech i wydychając powietrze uwolnij palce. Dalej rozwiń swoje ciało, by przybrało formę kwiatu w pełnym rozkwicie. Energię do rozkwitu da ci oddech. 2. Taniec z chustami. VI. Zakończenie: Rozmowa o uczuciach i wraŜeniach doznanych w czasie zajęć. Biografia: 1. Kiery M. „Elementy muzykoterapii w pracy pedagoga”. Wychowanie muzyczne w szkole, 1/1993. 2. Niewiarowska B. „Muzykoterapia dla kaŜdego – rozmowa z Maciejem Kieryłem, lekarzem medycyny, muzykoterapeutą i anestezjologiem”. Wychowanie muzyczne w szkole, 1/1993. 3. Klöppel R., Vliex S. „ Rytmika w wychowaniu i terapii”. Warszawa 1995. 95 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Czynniki wpływające na rozwój potrzeb zdrowotnych dziecka Beata Baran, Edyta Rembisz Przedszkole Miejskie nr 6 w Mielcu Umacnianie zdrowia wychowanków powinno być celem kaŜdego wychowawcy, bez względu na jego specjalność, zdrowie, bowiem wiąŜe się ściśle z pojęciem osobowości człowieka, jest elementarnym warunkiem funkcjonowania osobowości wszechstronnej – takiej, do jakiej powinien zmierzać kaŜdy wychowawca. Trudno przecenić znaczenie zdrowia dla Ŝycia i społecznego funkcjonowania człowieka. Zadajemy sobie pytania, m.in., kiedy i jak tę postawę naleŜy budować. Wszystkie współczesne koncepcje wychowania zdrowotnego, m.in. Demela, Wiliamsa, Woynarowskiej, Mazurkiewicza, polegają na moŜliwie wczesnym uświadomieniu ludziom, Ŝe środowisko naturalne i społeczne oraz własne zachowanie zdrowotne i styl Ŝycia są głównymi determinantami zdrowia człowieka. Proces rozbudzania świadomości w tym względzie naleŜy rozpocząć odpowiednio wcześnie, w domu rodzinnym, w przedszkolu i w szkole. Rozwój dziecka, od jego urodzenia do uzyskania pełnej dojrzałości psychofizycznej, przebiega w sposób ciągły i obejmuje kilka okresów. KaŜdy z nich charakteryzuje się pewnymi znamiennymi cechami wspólnymi dla danego wieku dziecka i podobnymi prawidłościami w rozwoju psychicznym i fizycznym, pomimo istnienia róŜnic genetycznych związanych z płcią i środowiskiem. W okresie przedszkolnym rozwój, zarówno fizyczny, jak i psychiczny, jest szczególnie intensywny. Tempo rozwoju narządów zmysłów i narządów wewnętrznych jest zdecydowanie szybsze w porównaniu z okresem szkolnym czy młodzieńczym. Im dziecko jest młodsze, tym tempo rozwoju jego narządów i ośrodkowego układu nerwowego jest intensywniejsze. U dzieci w wieku przedszkolnym intensywnie rozwijają się: serce, wątroba, płuca, układ nerwowy, narządy zmysłów – wzroku i słuchu. Tempo rozwoju tych organów warunkuje szybki rozwój procesów poznawczych, kształtowanie się sprawności ruchowej, uczuć, mowy, myślenia, spostrzegania, orientacji. Wzrasta zaleŜność uŜywania i rozumienia mowy. Wyraźnie kształtują się procesy psychiczne, świadomość i sprawność 97 B. Baran, E. Rembisz – Czynniki wpływające na rozwój potrzeb zdrowotnych dziecka ruchowa zaleŜą od cech wrodzonych, czynników dziedziczno-genetycznych, własnej aktywności, wpływu środowiska i sposobów wychowania. Dominującym rodzajem działalności dziecka w okresie od 3 do 7 roku Ŝycia jest zabawa, a główną instytucją wychowawczą jest przedszkole. Wychowanie zdrowotne w przedszkolu realizują nauczycielki przedszkola we współdziałaniu z personelem słuŜby zdrowia, sprawującym opiekę z zewnątrz przez instytucje słuŜby zdrowia, władze oświatowe i organizacje społeczne. Systematyczne wychowanie zdrowotne sprawia, Ŝe dziecko staje się podmiotem, przechodząc na pozycję współpracy zdrowia własnego i swoich najbliŜszych i realizując w dalszym etapie określone cele przez samokształcenie i samowychowanie. Proces wychowania zdrowotnego w przedszkolu stanowi długi łańcuch systematycznych, planowych i zamierzonych działań wychowawczych, skorelowanych z rozwojem osobowości i uspołecznienia dziecka. W procesie tym zespół wychowawczy powinien uwzględniać potrzeby zdrowotne dziecka i uwarunkowania higieniczne środowiska przedszkolnego i domowego. Nauczycielkom przedszkola przypada rola umiejętnego sterowania długofalowym procesem wychowania zdrowotnego. One stwarzają określone sytuacje wychowawcze, zmieniają psychikę i nastawienie dzieci, kształtują ich postawy, poglądy i zachowania w sprawach zdrowia i higieny, wdraŜają nawyki i określone sposoby postępowania. Wychowanie zdrowotne, jako proces złoŜony i długotrwały, determinują róŜne czynniki – pochodzące od wychowanka i wynikające ze środowiska. Ze strony wychowanka na proces ten wywierają określony wpływ następujące czynniki: zdrowie, rozwój i stan psychofizyczny dziecka, zasób wiadomości i umiejętności, właściwości psychiki i cechy osobowości, sprawność i doświadczenie. Hamująco na przebieg procesu oddziałują złe nawyki, mylne poglądy i przekonania, niewłaściwa postawa w sprawach zdrowia i higieny, będące odbiciem zaniedbań wychowawczych w środowisku domowym. Ze strony środowiska proces wychowania zdrowotnego kształtują: wzorce osobowe (nauczycielka, inne dzieci), organizacja Ŝycia w przedszkolu, funkcjonowanie urządzeń, sprzęt i wyposaŜenie w pomoce dydaktyczne do zajęć, zdobycze techniki, środowisko przyrodnicze. Wszechstronne włączenie elementów wychowania zdrowotnego do planu pracy wychowawczej przedszkola – przekazywanie wiedzy, wyrabianie nawyków, kształtowanie właściwej postawy – stosunkowo wcześnie przynosi korzystne zmiany w postępowaniu i zachowaniu się dzieci w sprawach zdrowia i higieny. Dobry przykład stanowią w przedszkolu dzieci starsze, mające juŜ pewne doświadczenie, ukształtowane nawyki i postawę. Dzieci uczęszczające do przedszkola przynoszą do środowiska domowego dobre nawyki i pozytywną 98 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 postawę. Ten wpływ przedszkola na dom jest szczególnie poŜądany w środowiskach o niskim poziomie kultury i zaniedbanych pod kątem higienicznym. Dzieci ze staŜem przedszkolnym wyróŜniają się dość wysokim poziomem kultury osobistej. Zadaniem nauczyciela przedszkola jest czuwanie nad zdrowiem, prawidłowym rozwojem psychofizycznym i bezpieczeństwem dziecka. Wiemy, – bowiem, Ŝe tylko przez wychowanie uda się zmienić poglądy, postawy i zachowania przyszłego społeczeństwa w poŜądanym kierunku. Dziecko juŜ w wieku przedszkolnym przyzwyczaja się do utrzymania ładu, porządku i czystości w pomieszczeniach, do naleŜytego wietrzenia, do prawidłowego oświetlenia, naturalnego i sztucznego, do utrzymania odpowiednich warunków mikroklimatycznych, do troski o higienę urządzeń sanitarnych, o estetykę i funkcjonowanie pomieszczeń, mebli, sprzętu i wyposaŜenia, do ostroŜności, właściwego zachowania się oraz przestrzegania zasad ruchu drogowego i bezpieczeństwa na drodze. O rezultatach wychowania zdrowotnego decydują nie tyle hasła programowe, choćby mądre i trafne, co umiejętności, metody i twórcza inicjatywa nauczyciela. Przejawem tej ostatniej jest intelektualizacja wychowania zdrowotnego poprzez analizę literatury dziecięcej. Literaturę dziecięcą moŜna wykorzystać w codziennej pracy wychowawczej, w trakcie naturalnych lub stworzonych sytuacji. Przedszkolaków moŜna przygotować do bezpiecznego poruszania się po drogach i ulicach opierając się na utworze J. Porazińskiej „Hej z drogi”. Inne zagadnienia ujęte w programie wychowania zdrowotnego w przedszkolu to wyrobienie umiejętności i przyzwyczajanie dziecka do systematycznego dbania o czystość osobistą. Pomocna w realizacji tego zagadnienia jest bajka „O wróŜce z ogonem” (Miś 22/76). Wyrabianie nawyku posługiwania się chustką do nosa powiązać moŜna z pokazaniem skutków kichania przeziębionej Katarzyny dowcipnego wiersza J. Brzechwy „Katar”. Nie sposób w pracy z dziećmi przedszkolnymi pominąć wielu przyjemnych doznań, gdy przedszkolak zaspokaja potrzebę ruchu. Dzieci pozbawione moŜliwości długiego i aktywnego przebywania na świeŜym powietrzu nie mogą się prawidłowo rozwijać. Aby zabawa na powietrzu stała się radosnym przeŜyciem, okazją do ruchowego wysiłku i czynnikiem wzmacniającym zdrowie, winno się ją urozmaicać wprowadzając stopniowo naukę jazdy na nartach i łyŜwach. Wiosną moŜna organizować róŜne imprezy na świeŜym powietrzu. Ruch stanowi podstawę wszystkich zajęć prowadzonych z dziećmi, występuje w zabawach ruchowych, ćwiczeniach gimnastycznych, a takŜe podczas spacerów i wycieczek. Najwięcej korzyści daje ruch na świeŜym powietrzu. Zabawy ruchowe i ćwiczenia gimnastyczne mają duŜy wpływ na kształtowanie osobowości, na rozwój cech charakteru. Wyrabiają szybką orientację, opanowanie i zręczność, 99 B. Baran, E. Rembisz – Czynniki wpływające na rozwój potrzeb zdrowotnych dziecka pobudzają energię, odwagę, inicjatywę, wyrabiają umiejętność radzenia sobie, pokonywania trudności, współdziałania w zespole. W toku zabaw i ćwiczeń następuje celowa koordynacja ruchów, która wyraŜa się w dąŜeniu do precyzyjnego ich wykonania, w kulturze ruchów oraz wyeliminowania ruchów zbędnych. Ma to ogromne znaczenie w Ŝyciu codziennym, w kontaktach z innymi dziećmi i umiejętności zachowania się, siadania, wstawania i poruszania się w kręgu ludzi i w świecie przedmiotów. Na nauczycielach wychowania przedszkolnego spoczywa ogromny cięŜar. Jednak praca wychowawcza nauczyciela przedszkola nie przyniesie poŜądanych rezultatów bez uzyskania jedności wychowania rodzinnego i przedszkolnego. W tym celu nauczyciel powinien usilnie zabiegać o ścisłą współpracę z rodzicami, dla dobra dziecka – w tworzeniu zgodnego i wspólnego frontu wychowania. Scenariusz zajęć z zakresu edukacji zdrowotnej. Temat: „Chcę być zdrowy”. Cele: tworzenie sytuacji sprzyjających wyraŜaniu własnych uczuć, integracja grupy, podejmowanie prób oceny zachowania, samopoczucia, wskazywanie pozytywnych cech, przyjazne współdziałanie w grupie, tworzenie miłej i dobrej atmosfery w grupie. Przebieg: 1. Powitanie „Iskierka przyjaźni” – zabawa integracyjna. 2. „Niedokończone zdania” Uczestnicy siedzą w kręgu. Osoba, która złapie piłkę puszczoną w obieg przez nauczycielkę ma dokończyć zdanie: - Zdrowie to……………. - Dbam o higienę, bo……………… 3. Zabawa „Lista atrybutów” Kto dostanie piłeczkę, wypowiada wyraz, kojarzący mu się ze słowem „czystość”. 4. Uczestnicy maja emblematy przedstawiające szczoteczki do zębów w 4 kolorach ( czerwony, zielony, niebieski, biały). Dzieci dzielą się na 4 grupy wg. kolorów. KaŜda grupa podchodzi do stolików, na których leŜą koperty z zaznaczonym kolorem. Dzieci maja do wykonania zadania: • RozwiąŜcie krzyŜówkę. • Pokolorujcie według wzoru. 100 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 5. 6. 7. 8. 9. • Wypiszcie lub narysujcie znane środki czystości. • UłóŜcie jadłospis na jeden dzień. Wspólny śpiew piosenki „Szczęście Kubusia”. Zabawa relaksacyjna „Pomasuj mnie” – masaŜ do wierszyka. Pantomima – pokaz ruchem – „Co mogę zrobić dla swojego zdrowia”. Zabawa „Kostka” (na kostce narysowane są części ciała), – do kogo potoczy się kostka powie, czym i pokaŜe jak myje się daną część ciała. Na tablicy jest napis „Karta samopoczucia” Karta samopoczucia dobre samopoczucie złe samopoczucie Dzieci mówią, kiedy maja dobre samopoczucie, a kiedy złe, nauczycielka zapisuje w tabeli, zadaje dodatkowe pytania: - Kto moŜe ci pomóc? - Jak się wtedy czujesz? Nauczycielka prosi, aby dzieci pokazywały swoje samopoczucie przy pomocy kukiełek „wesoła i smutna twarz”: - Ania przechodzi przez jezdnię przy zielonym świetle, a jej mama…… - Jurek doszedł do zdrowia po operacji i jest dzisiaj przedszkolu, - Ania ma zapalenie gardła, - Emil zjadł 4 kawałki tortu jego twarz jest, - Adasia boli ząb. Dzieci podnoszą odpowiednią kukiełkę i machają nią. 10. Na podłodze leŜą 3 pętle – podpisane TAK, NIE, BYĆ MOśE Dzieci po wysłuchania króciutkich opowiadań siadają w kole oznaczającym ich decyzję, uzasadniają swój wybór. • Tata Jacka bierze tabletki na Ŝołądek, które wyglądają i maja smak jak cukierki miętowe. Jacek lubi cukierki miętowe. Czy moŜe zjeść pigułki taty? • Jesteś chory. Idziesz z mamą do lekarza, który przepisuje ci receptę na zakup lekarstwa. Tata kupuje lekarstwo i podaje ci. Czy je weźmiesz? • Jest zima, bardzo duŜy mróz na dworze. Ania idzie z koleŜanką na sanki. Będzie zjeŜdŜała z górki, obok której jest ulica i jeŜdŜą auta. Czy moŜe to zrobić? 101 B. Baran, E. Rembisz – Czynniki wpływające na rozwój potrzeb zdrowotnych dziecka • Dzieci idą z mamą po zakupy. W sklepie jest mnóstwo smakowitych rzeczy. Dzieci wybierają czekoladę i coca-colę. Mama jednak kupuje dzieciom sok owocowy, jogurty i owoce. Czy mama ma rację? 11. Zamknijcie oczy i pomyślcie „Co robicie dla utrzymania swojego zdrowia?” Rundka „Jestem dumny, dumna z siebie, bo…………………” Wykonanie plakatu, na którym dzieci przedstawiają, z czego są dumne, a z czego nie. Literatura: 1. Bartkowiak Z. Higiena dziecka w wieku przedszkolny., WSiP, Warszawa 1974. 2. Demel M. O wychowaniu zdrowotnym. Warszawa 1974. 3. Kuczyński J. Kultura fizyczna, osobowość, wychowanie. Zagadnienia metodologiczne. Wydawnictwo AWF, Warszawa 1986. 4. Wiliams T. Szkoła promująca zdrowie – rzeczywistość czy mit. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 7-8/1989. 102 Wychowanie przedszkolne – scenariusze Drama w przedszkolu Ewa Antoniów, Marta Jedynak Przedszkole Miejskie nr 12 w Dębicy Propozycje zastosowania Drama jest stosowana w nauczaniu wielu krajów. Choć rozmaicie się ją nazywa, jej istota pod względem teoretycznym jest zbliŜona. Drama nawiązuje bezpośrednio do idei prezentowanej przez Johna Deweya i jego koncepcji Nowego Wychowania, a takŜe do Nowoczesnej Szkoły Francuskiej Technik Freineta. Istotą Nowego Wychowania było uzaleŜnienie zasad, treści i metod kształcenia od właściwości psychicznych dziecka, od jego potrzeby działania, zabawy i ekspresji twórczej. Obecnie w szkolnictwie angielskim, a takŜe w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie dramę stosuje się w dwojaki sposób: - jako metodę uzupełniającą, dydaktyczną, - jako przedmiot artystyczno – wychowawczy, często fakultatywny, na równi z zajęciami plastycznymi i muzycznymi. Ten przedmiot w róŜnych krajach ma trochę odmienne nazwy: gry dramatyczne, drama, teatr. W Polsce przyjęła się nazwa: „drama”. Aktywność twórcza dziecka Pojęcie twórczości kojarzy się z pojęciem zmienności. Zmieniać moŜemy coś w taki sposób, w jaki zmieniali to juŜ inni, albo teŜ w sposób całkowicie nowy. Pierwszy sposób oznacza naśladownictwo, drugi jest częściowo oryginalny. Jedynym z podstawowych warunków prawidłowej organizacji twórczej aktywności dziecka jest stawianie go na zajęciach w takich sytuacjach, w którym ono samo staje się eksperymentatorem, w sytuacji manipulowania rzeczami, a takŜe symbolami, w sytuacjach dających mu moŜność zadania sobie pytań i szukania na nie odpowiedzi. Dzieci z natury swej są czynne i cechuje je pęd do działania. Wynika to z fundamentalnego prawa aktywności organizmów. KaŜda aktywność jest konsekwencją pewnej potrzeby, toteŜ jednym z podstawowych warunków 103 Ewa Antonimów, Marta Jedynak – Drama w przedszkolu uaktywniania dziecka jest stawianie go w takiej sytuacji, aby odczuwało potrzebę wpływania tych czynności, których od niego oczekujemy. Potrzeba stanowi zasadniczy motyw działania, podstawy do obudzenia u dziecka pewnej gotowości do przeŜyć, skierowany na dany przedmiot, co nazywamy zainteresowaniem. Właściwości psychiczne dziecka w wieku przedszkolnym wymagają takiej organizacji zajęć, wśród których na pierwsze miejsce w procesie nauczania wysuwa się Ŝywiołowość, skłonność do zabawy, do ruchu, co wyzwala zarazem konieczność ekspresji, warunkującą chęć do wysiłku. Rozwijając aktywność twórczą dzieci w wieku przedszkolnym warto wykorzystać dramę, która w pełni aktywizuje dzieci. Dlaczego warto wykorzystać dramę podczas zajęć edukacyjnych? Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania. Jest metodą pedagogiczną, w której, wchodzenie w określone role, improwizacje nauczyciela i dzieci pozwalają kreować rzeczywistość. Opiera się na naturalnej skłonności człowieka do naśladowania i zabawy oraz umiejętności Ŝycia fikcją literacką. Dzięki dramie moŜna zmieniać złe nawyki w zachowaniu dzieci. Słuszne wydaje się takie zajmowanie się dziećmi, aby rozwinąć u nich umiejętności radzenia sobie z róŜnymi trudnymi sytuacjami i problemami. Szczególną rolę w kształtowaniu pozytywnych zachowań odgrywałaby rodzina, lecz w obecnych czasach kurczą się jej moŜliwości. Pracujący rodzice coraz mniej czasu poświęcają swoim dzieciom, a „wyziębione” uczuciowo dziecko łatwiej popada w róŜnego rodzaje konflikty, tak w swoich relacjach z rodzicami, jak i rodzeństwem, nauczycielami, kolegami. Deficyty rozwoju emocjonalnego oraz złą adaptację do roli warunków Ŝyciowych moŜe uzupełniać przedszkole i pracujący w nim nauczyciel. Dzieci w wieku przedszkolnym nie dysponują jeszcze wystarczającym zasobem słów i pojęć, które umoŜliwiałyby im prawidłowe określanie róŜnych cech i procesów psychicznych, precyzyjne nazywanie czyichś zachowań, stanów, myśli i uczuć. Zachodzi, więc konieczność wprowadzania innych sposobów informowania o swoich przeŜyciach, takich jak: zabawa, malowanie, rysowanie, lepienie, śpiewanie, scenki teatralne, przedstawianie kukiełkowe. 104 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Nauczyciel prowadząc takie zajęcia, moŜe swoimi uwagami i komentarzami pomagać dzieciom rozumieć swoje emocje, nazywać je oraz rozwijać umiejętność wejrzenia w siebie samych. Drama nie jest narzucona ani oparta na Ŝadnym scenariuszu, pozwala w bezpieczny sposób rozwinąć nie tylko wyobraźnię, fantazję, ale przede wszystkim wraŜliwość emocjonalną dziecka. SłuŜy osiągnięciu nadrzędnego celu, jakim jest rozwijanie dziecka i doskonalenie w nim pozytywnych zmian. Metoda ta odwołuje się do indywidualności kaŜdego dziecka i jego przeŜyć. Pełni rolę terapeutyczną, gdyŜ pozwala bliŜej poznać swoich wychowanków i rozumieć ich uczucia. Główne cele dramy: - kształcenie wraŜliwości dzieci, - doskonalenie umiejętności rozmowy o uczuciach własnych, wewnętrznych przeŜyciach, stanach, lękach, kłopotach i radościach, - wyraŜanie stanów psychicznych, uzewnętrznianie uczuć, - kształcenie określonych zachowań społecznych, - panowanie nad emocjami, koncentracja, współdziałanie w grupie, - doskonalenie mimiki, ekspresji, operowania ciałem, - wzbogacanie słownictwa, frazeologii zakresu pojęć, - rozwijanie fantazji, pobudzanie do aktywności, odkrywanie rzeczy nowych, - przygotowanie do aktywnego uczestnictwa z Ŝycia poprzez umiejętne i świadome korzystanie z dóbr kultury (muzyki, tańca, teatru i pantomimy) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Rodzaje ćwiczeń dramowych: Rozmowa – to najprostsza forma bycia w roli. Uczy rozmowy o doznaniach, słownego uzewnętrzniania uczuć, buduje zaufanie. Wywiad – polega na rozmowie z jedną lub dwiema wybranymi osobami. Kształci trudną umiejętność zadawania pytań, rozwija fantazje. Scenki i sytuacje improwizowane – mogą to być poszerzone wersje „wchodzenia w rolę”. Konieczny jest udział większej grupy, która wcześniej omawia przebieg scenki. śywe obrazy – polega na przyjęciu określonej pozy i zastygnięciu w bezruchu w pewnym momencie, po chwilowym zastygnięciu akcja toczy się dalej. Inscenizacja – nie jest typową dramą, opiera się na wyuczonym wcześniej tekście, „aktorzy” grają według ustalonego scenariusza. Rysunek – jest techniką plastyczną. MoŜe przedstawiać realistyczny bądź fantastyczny portret postaci literackiej, barwne plamy wyraŜające uczucia i nastroje – rozwija fantazję i zdolności manualne. Ćwiczenia pantomimiczne – dzieci przedstawiają ciałem, gestem i mimiką określony problem lub temat 105 Ewa Antonimów, Marta Jedynak – Drama w przedszkolu 8. Dziennik lub pamiętnik – moŜe być odczytywany jako świadectwo minionej epoki, np. w związku z omawianiem warunków Ŝycia ludzi w dawnych czasach. Przykładowe scenariusze zajęć prowadzone metodą dramy: Temat 1: Zabawa i ćwiczenia ruchowe z elementami dramy, kształtujące orientacje przestrzenną Cele: wyraŜanie uczuć za pomocą środków wyrazu: gestem, mimiką, bogacenie słownictwa o wyrazy związane z określaniem uczuć i nastrojów, rozwijanie wyobraźni, reagowanie na umówione sygnały, znaki i polecenia, zgodna współpraca z zespołem, Przebieg: 1. Powitanie. 2. Imię i gest, rytm, nastrój. 3. Przyjaciele naszych dłoni, stóp, łokci – grupa porusza się swobodnie po sali. Na sygnał ustawić się w kole, wszyscy trzymają się za ręce. Zapamiętują przyjaciela z prawej i lewej strony oraz miejsce, w którym stali. Ponownie chodzą po sali. Na hasło „przyjaciele naszych dłoni” wracają na miejsce, szukają osób, z którymi stali trzymając się za ręce. Analogicznie ustawiają się przyjaciele moich stop – dotykają się stopami i przyjaciele moich łokci. 4. Człowiek do człowieka, wszyscy uczestnicy stoją w parach. Na polecenie „ręce do rąk” uczestnicy podają sobie ręce, „stopy do stóp” – dotykają się stopami itd. Na hasło „człowiek do człowieka” zamieniają się miejscami. 5. Działanie przy muzyce – uczestnicy chodzą po sali; w momencie zatrzymania muzyki wykonują róŜne polecenia: naleŜy przywitać się z jak największą ilością osób, dotknąć lewych ramion, kolan, wskoczyć na krzesło, wejść pod stół itd. 6. Niedźwiedź – uczestnicy wchodzą w role drwali, którzy rąbią i ścinają drzewa. Jedna osoba jest niedźwiedziem, na hasło „niedźwiedź” drwale kładą się na podłodze udając nieŜywych ( chodzi o maksymalne rozluźnienie mięśni). Osoba, która jest niedźwiedziem sprawdza stan napięcia mięśni unosząc nogi i ręce leŜących. Kto ma mięśnie napięte staje się niedźwiedziem. 7. Zabawa w hasła – kaŜdy z uczestników samodzielnie realizuje zadany przez prowadzącego temat. Ćwiczenie polega na ekspresji i plastyce gestu 106 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 8. 9. 10. 11. 12. 13. i mimiki zatrzymanych w stop klatce ( dyrektor, dziecko, lekarz, radość, smutek, złość, ptak, kot itp.). „Kolorowe baloniki”. Dzieci ustawiają się w czterech kółeczkach wg koloru szarf. Podają sobie ręce i zgodnie z miarowym niezbyt szybkim akompaniamentem nadmuchują balony powiększając coraz bardziej kółka. Na głośny dźwięk rozkładają ręce i kładą się na podłodze. „Telefon rytmiczny”. Dwie druŜyny siadają w dwóch równoległych rzędach, niedaleko od siebie. W kaŜdym rzędzie dzieci siedzą w siadzie skrzyŜnym, jedno za drugim. nauczycielka wystukuje rytm na plecach ostatniego dziecka. Rytm wędruje od dzieci ostatnich do siedzących na przedzie. Te po otrzymaniu sygnału rytmicznego wyklaskują go. Uszereguj liczby. Kilkoro dzieci oznaczamy cyframi, ustawiamy w szeregu i przeliczamy. Przy muzyce bawią się swobodnie, na przerwę stają w szeregu. „Dnia tygodnia”. Dzieci dobierają się po siedmioro i ustawiają się w kilku rzędach. Zostają nazwane tak jak dni tygodnia i stają za wyznaczonymi przez nauczycielkę „ojcami”. KaŜdy z „ojców” chodzi po sali i wykonuje róŜne ruchy. Na sygnał „dni tygodnia” ustawiają się w rzędzie we właściwej kolejności. „Ojcowie” sprawdzają czy są wszystkie dzieci nazywając je poniedziałek, wtorek, środa... Podsumowanie. Dzieci podają sobie nawzajem ręce, kładą sobie na ramionach lub w inny sposób wyraŜają poŜegnanie. PoŜegnanie. Dokończenie zdania: Na dzisiejszych zajęciach było mi... Temat 2: Co to znaczy być przyjacielem? Cele: wyraŜanie uczuć za pomocą róŜnych środków: gest, mimika, praca plastyczna, wzbogacanie słownictwa o wyrazy związane z określaniem uczuć, nastrojów, rozwijanie wyobraźni, kształtowanie umiejętności pomocnych w ocenianiu ludzi i faktów, Środki dydaktyczne: Tekst opowiadania pt. „ Mała kaczuszka”; materiał plastyczny, rekwizyty: szarfy, krąŜki, itp. Przebieg zajęć: 1. Pozy – dzieci stoją w dwóch grupach naprzeciw siebie, pokazują w pozach wroga i przyjaciela, przypatrując się sobie wzajemnie próbują ustalić, jakie gesty i miny charakteryzują wroga i przyjaciela. 107 Ewa Antonimów, Marta Jedynak – Drama w przedszkolu 2. Obrazy – dzieci przy uŜyciu rekwizytów budują obrazy prezentując postać wroga i przyjaciela. 3. Nauczyciel czyta I część tekstu do słów „...rozpoczęła się podwodna zabawa.” 4. Praca plastyczna na temat: „Co zobaczyła pod wodą Kwasia?” – technika dowolna. 5. Słuchanie dalszego ciągu opowiadania do słów „...przeraŜona runęła do wody!” 6. Scenki improwizowane - Co było dalej?, dzieci w grupach wymyślają dalszy ciąg i prezentują go pozostałym w formie scenek. Omówienie scenek. 7. Słuchanie zakończenia opowiadania czytanego przez nauczyciela. 8. Szukanie podobieństw i róŜnic pomiędzy oryginalnym zakończeniem, a propozycjami dzieci. 9. Rozmowa z dziećmi na temat: kto był przyjacielem w opowiadaniu?, wypowiedzi dzieci na temat ich przyjaciół – podanie cech. 10. Zakończenie: scenka improwizowana – poŜegnanie z przyjacielem. „Mała Kaczuszka” Pewnego, słonecznego ranka, na naszym podwórzu pojawiła się Kwasia, mała kaczuszka. Urodziła się zaledwie wczoraj. Wszystko dookoła wydało się cudowne. Przywitała się z mieszkańcami podwórka i nie zwlekając długo dziarsko wyruszyła na zwiedzanie okolicy. Po chwili znalazła się nad jeziorem. Coś jej mówiło w duszy, Ŝe kąpiel w taki piękny poranek moŜe być czymś naprawdę wyśmienitym. - O rety, ile tu atrakcji! – nie mogła się nacieszyć. MoŜna pogawędzić z Ŝabkami, albo popływać z rybkami. Kwasia postanowiła ponurkować, jak na kaczkę przystało. Zanurzała głowę w zimnej wodzie, a wtedy jej małe nóŜki zawzięcie majtały w powietrzu. To, co zobaczyła pod wodą warte było gimnastyki. W gąszczu wodnych roślin mieszkały kompletnie dziwaczne zwierzątka. Kwasia była towarzyską kaczuszką, więc z miejsca rozpoczęła się podwodna zabawa. Z wielkim zaciekawieniem przyglądała się temu mała sikoreczka, która mieszkała w gniazdku na gałęzi drzewa, rosnącego tuŜ nad wodą. Ona jeszcze nigdy, ani na chwilkę nie opuściła rodzinnego domu. Przejęta wychyliła się z gniazdka trochę bardziej i jeszcze bardziej, aŜ nagle...przeraŜona runęła do wody! Sikoreczka wpadła tuŜ obok małej kaczuszki wzniecając wrzawę w całym wodnym towarzystwie. - Czy na tym właśnie polega latanie? – zastanawiała się Kwasia, podpływając do „rozbitka”. 108 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 8/2008 Sikorka była jednak zupełnie malutka i wcale jeszcze nie umiała latać. Bezładnie trzepotała skrzydełkami i płakała w niebogłosy. Kaczuszka pomogła jej wdrapać się na wystający z wody kamień i pocieszała bidulkę, która skulona i nieporadna straszliwie trzęsła się z zimna. Na szczęście, mama Kwasi z daleka zobaczyła, co się stało i popłynęła na ratunek. - Nie płacz biedne maleństwo – powiedziała do sikoreczki i troskliwie okryła ją swoim skrzydłem - Ja tylko chciałam popatrzeć – wymamrotała sikorka przez łzy. Gdy wreszcie sikorka troszkę się ogrzała i uspokoiła, matka – kaczka umieściła sobie na grzbiecie Kwasię i jej małą koleŜankę i tak popłynęła w stronę brzegu. Po drodze mama – kaczka zastanawiała się, jak uda jej się umieścić sikoreczkę wysoko w gnieździe. Gdy nareszcie dotarły pod drzewo, spotkały tam jelonka. Zmęczony upałem przyszedł właśnie na jezioro, by napić się wody. Gdy usłyszał, co się stało, z miejsca zaoferowała swą pomoc. Jelonek, choć nie był duŜy, sięgał głową akurat na wysokość gniazdka sikorki. Mały jelonek schylił głowę aŜ do samej ziemi tak, aby sikorka mogła się na nią bez trudu wdrapać. - Trzymaj się mocno! – krzyknęła do sikorki. - Uwaga, winda w górę! Kwasia i jej mama wstrzymały oddech, a jelonek powolutku, ostroŜnie zaczął unosić szyję do góry. Gdy wreszcie sikorka ujrzała swoje gniazdko, wskoczyła do niego najszybciej, jak tylko umiała. Teraz znowu patrzyła na wszystko z bezpiecznej wysokości swojego gniazdka, a minę miała przy tym taką, jakby, co najmniej pokonała smoka. Ledwie sobie przypomniała, by podziękować wszystkim za pomoc. Tymczasem mała Kwasia nagle poczuła się bardzo zmęczona. - Ale ty jesteś silna, mamo – wyszeptała i nie czekając na powrót do swojego domu wcisnęła się w ulubiony kącik pod maminym skrzydełkiem i natychmiast zasnęła. Biografia: 1. Kołodzieczyk A.. Czermierowska E. Spójrz inaczej, Kraków 1993. 2. Brian Way. Drama w wychowaniu dzieci i młodzieŜy. Warszawa 1990. 3. Łebecka G., Mańka L. Wykorzystanie ćwiczeń dramowych w nauczaniu wczesnoszkolnym. Edukacja wczesnoszkolna – „śycie szkoły” nr 8, październik 2000. 4. Zborowski J. Rozwijanie aktywności twórczej dzieci. WSiP, Warszawa 1986. 109
