Klatka piersiowa_2łam_2013.indd
advertisement
RECENZENT Prof. dr hab. med. Janina Sokołowska-Pituchowa PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski Na okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot. Jacenty Urbaniak OPRACOWANIE GRAFICZNE RYCIN Jacenty Urbaniak Jerzy Walocha © Copyright by Jerzy Walocha, Janusz Gorczyca & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved Nowa edycja Anatomii Prawidłowej Człowieka jest kontynuacją i rozwinięciem poprzednich wydań serii podręczników pod redakcją prof. Andrzeja Skawiny. Wprowadzono niezbędne poprawki merytoryczne i całość wzbogacono o nomenklaturę anglojęzyczną. Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. ISBN 978-83-233-3577-1 www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 Pamięci Profesora dr. hab. med. Andrzeja Skawiny SPIS TREŚCI Linie i punkty topograficzne klatki piersiowej ............................................................................................ Okolice klatki piersiowej ..................................................................................................................................... Warstwy ścian klatki piersiowej ....................................................................................................................... Warstwa powierzchowna ścian klatki piersiowej ...................................................................................... Sutek .......................................................................................................................................................................... Warstwa środkowa ścian klatki piersiowej ................................................................................................... Warstwa głęboka ścian klatki piersiowej ...................................................................................................... Mięśnie własne głębokie ścian klatki piersiowej ................................................................................ Powięź wewnątrzpiersiowa........................................................................................................................ Przepona................................................................................................................................................................... Unaczynienie i unerwienie ścian klatki piersiowej.................................................................................... Tętnica piersiowa wewnętrzna ................................................................................................................. Układ tworów w przestrzeni międzyżebrowej.................................................................................... Układ żył powierzchownych ścian klatki piersiowej ......................................................................... Żyły głębokie klatki piersiowej ................................................................................................................. Jama klatki piersiowej.......................................................................................................................................... Grasica ....................................................................................................................................................................... Warstwa żył w śródpiersiu przedtchawiczym ............................................................................................. Warstwa tętnic w śródpiersiu przedtchawiczym ....................................................................................... Nerw przeponowy ................................................................................................................................................ Zakres unerwienia nerwów przeponowych ........................................................................................ Nerw błędny (X nerw czaszkowy) ................................................................................................................... Tchawica ................................................................................................................................................................... Różnice między oskrzelem głównym prawym i lewym................................................................... Serce .......................................................................................................................................................................... Worek osierdziowy ........................................................................................................................................ Budowa ogólna serca ................................................................................................................................... Budowa ściany serca..................................................................................................................................... Szkielet serca........................................................................................................................................................... Układ przewodzący serca ................................................................................................................................... Unaczynienie układu przewodzącego ................................................................................................... Zastawki serca ........................................................................................................................................................ Zastawki przedsionkowo-komorowe ..................................................................................................... Zastawki półksiężycowate .......................................................................................................................... Unaczynienie serca ............................................................................................................................................... Tętnica wieńcowa prawa............................................................................................................................. Tętnica wieńcowa lewa................................................................................................................................ Odpływ krwi żylnej ....................................................................................................................................... Naczynia chłonne serca ............................................................................................................................... Unerwienie serca ........................................................................................................................................... Cykl pracy serca .............................................................................................................................................. Krążenie płodowe ................................................................................................................................................. Pozostałości po krążeniu płodowym ...................................................................................................... 9 12 13 13 14 17 23 23 24 25 30 30 31 34 34 36 41 44 46 48 50 51 56 56 60 60 64 69 72 74 76 77 77 78 80 80 80 82 84 85 86 88 88 8 Rozwój układu krążenia ...................................................................................................................................... Serce ................................................................................................................................................................... Podział i dalszy wzrost wspólnego przedsionka ................................................................................ Podział pnia tętniczego i losy tętnic łuków skrzelowych ................................................................ Tętnice międzyodcinkowe (międzysegmentarne) ............................................................................ Chronologia powstawania najważniejszych struktur w układzie naczyniowym człowieka .......................................................................................................................................................... Wady wrodzone serca.......................................................................................................................................... Kliniczny podział wad serca ....................................................................................................................... Pochodzenie rozwojowe układu oddechowego ....................................................................................... Opłucna .................................................................................................................................................................... Jama opłucnej ........................................................................................................................................................ Unaczynienie opłucnej ściennej .............................................................................................................. Rzut opłucnej ściennej prawej .................................................................................................................. Rzut opłucnej ściennej lewej ..................................................................................................................... Płuca .......................................................................................................................................................................... Budowa zewnętrzna płuca ......................................................................................................................... Wyciski płuc ..................................................................................................................................................... Rzut płuca prawego i lewego oraz szczelin płuc ................................................................................ Budowa i położenie oskrzeli głównych oraz ich pierwszorzędowych rozgałęzień ....................... Drzewo oskrzelowe i oddechowe ................................................................................................................... Budowa wewnętrzna płuca ............................................................................................................................... Unaczynienie płuca .............................................................................................................................................. Unaczynienie czynnościowe ..................................................................................................................... Unaczynienie odżywcze.............................................................................................................................. Odpływ chłonki z płuca....................................................................................................................................... Unerwienie płuca .................................................................................................................................................. Ruchy płuca przy zmianie położenia ciała i przy oddychaniu ............................................................. Oddychanie ............................................................................................................................................................. Śródpiersie zatchawicze i dolne tylne............................................................................................................ Topografia i podział aorty w klatce piersiowej.................................................................................... Przełyk ....................................................................................................................................................................... Żyły nieparzyste ..................................................................................................................................................... Żyła nieparzysta ............................................................................................................................................. Żyła nieparzysta krótka ............................................................................................................................... Żyła nieparzysta krótka dodatkowa........................................................................................................ Przewód piersiowy................................................................................................................................................ Przewód chłonny prawy ..................................................................................................................................... Pień sympatyczny – pień współczulny .......................................................................................................... 91 96 99 102 106 106 108 109 110 113 115 115 117 117 118 118 122 122 124 125 127 128 128 130 131 131 132 133 135 135 138 142 142 144 144 146 148 149 Piśmiennictwo ..................................................................................................................................................... Spis rycin ................................................................................................................................................................ 153 155 LINIE I PUNKTY TOPOGRAFICZNE KLATKI PIERSIOWEJ W ciele ludzkim wyróżniamy: głowę, szyję, tułów oraz kończyny. Tułów składa się z klatki piersiowej, brzucha i miednicy. Górną granicę tułowia stanowi od przodu górny brzeg wcięcia szyjnego rękojeści mostka oraz górne powierzchnie obojczyków. Z tyłu okolica karkowa jest oddzielona od grzbietu przez linię łączącą wyrostki barkowe łopatek z wierzchołkiem wyrostka kolczystego siódmego kręgu szyjnego. Od dołu tułów jest ograniczony przez grzebienie biodrowe, bruzdy pachwinowe, wzgórek łonowy oraz górny brzeg spojenia łonowego. Pionowe linie określające okolice klatki piersiowej są pomocne przy wyznaczaniu położenia narządów wewnętrznych lub innych struktur. Wyróżniamy: 1. Linię pośrodkową przednią (median anterior line, linea mediana anterior) – biegnie w płaszczyźnie pośrodkowej ciała z przodu (przez środek czoła, wierzchołek nosa, środek mostka, pępek, środek spojenia łonowego; kończy się między piętami). 2. Linię mostkową (sternal line, linea sternalis) – biegnie wzdłuż brzegu bocznego (trzonu) mostka. 3. Linię przymostkową (parasternal line, linea parasternalis) – w połowie odległości między linią mostkową a środkowoobojczykową. 4. Linię środkowoobojczykową (sutkową) (midclavicular line, linea medioclavicularis seu mammillaris) – biegnie przez połowę obojczyka (brodawkę sutkową). 5. Linię pachową przednią (anterior axillary line, linea axillaris anterior) – biegnie przez fałd pachowy przedni. 6. Linię pachową środkową (midaxillary line, linea axillaris media) – biegnie przez najwyższy punkt dołu pachowego. 10 Ryc. 1. Linie topograficzne tułowia – powierzchnia przednia 7. Linię pachową tylną (posterior axillary line, linea axillaris posterior) – biegnie przez fałd pachowy tylny. 8. Linię łopatkową (scapular line, linea scapularis) – biegnie przez dolny kąt łopatki (przy opuszczonym ramieniu). 9. Linię przykręgową (paravertebral line, linea paravertebralis) – biegnie wzdłuż wyrostków poprzecznych kręgów piersiowych. 10. Linię pośrodkową tylną (median posterior line, linea mediana posterior) – biegnie przez wyrostki kolczyste kręgów, w płaszczyźnie pośrodkowej ciała z tyłu. PIŚMIENNICTWO 1. Aleksandrowicz R., Gielecki J., Gacek W.: Anatomia topograficzna. Przewodnik do ćwiczeń prosektoryjnych polsko-angielski. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998. 2. Aleksandrowicz R., Gołąb B., Narkiewicz O.: Mianownictwo anatomiczne. PZWL, Warszawa 1989. 3. Aleksandrowicz R., Gielecki J., Gacek W.: Słownik mian anatomicznych łacińsko-polsko-angielski. PZWL, Warszawa 1997. 4. Bartel H.: Embriologia. PZWL, Warszawa 1999. 5. Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. I. Anatomia ogólna, kości, stawy i więzadła, mięśnie. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa 1990. 6. Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. II. Trzewia. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa 1992. 7. Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. III. Układ naczyniowy. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa 1993. 8. Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. V. Układ nerwowy obwodowy. Układ nerwowy autonomiczny. Powłoka wspólna. Narządy zmysłów. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa 1989. 9. Chung K.W.: Gross Anatomy. 3rd edition. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo 1995. 10. Fix J.D., Dudek R.W.: Embryology. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo 1994. 11. Lippert H.: Anatomia. T. 2. Wydanie I polskie pod redakcją R. Aleksandrowicza. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1998. 12. Łasiński W.: Anatomia topograficzna i stosowana. T. 1. Klatka piersiowa. PZWL, Warszawa 1983. 13. Łasiński W.: Anatomia topograficzna i stosowana. T. 3. Miednica mniejsza, okolica kroczowa, grzbiet i kark. PZWL, Warszawa 1991. 14. Moore K.L., Persaud T.V.N.: The Developing Human. Clinically Oriented Embryology. W.B. Saunders Company, Philadelphia, London, Toronto, Montreal, Sydney, Tokio 1998. 15. Sadler T.W.: Medical embryology. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo 1990. 16. Sokołowska-Pituchowa J.: Anatomia człowieka. PZWL, Warszawa 1988. 17. Urbanowicz Z.: Anatomia człowieka. Słownik encyklopedyczny. Lublin 2000. 18. Whitemore I.: Terminologia Anatomica. IFAA, FCAT, Georg Thieme Verlag, Germany 1998. 19. Williams P.L., Warwick R., Dyson M., Bannister L.W.: Gray’s Anatomy. 27th edition. Churchill Livingstone, Edinburgh, London, Melbourne and New York 1989. 20. Woźniak W.: Anatomia człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2001. SPIS RYCIN strona Ryc. 1. Ryc. 2. Ryc. 3. Ryc. 4. Ryc. 5. Ryc. 6. Ryc. 7. Ryc. 8. Ryc. 9. Ryc. 10. Linie topograficzne tułowia – powierzchnia przednia ........................................................ Linie topograficzne tułowia – powierzchnia grzbietowa i częściowo boczna ........... Okolice klatki piersiowej ................................................................................................................. Sutek – schemat wzorowany na Chungu i Lippercie ........................................................... Mięśnie powierzchowne klatki piersiowej. Mięsień piersiowy większy usunięty ...... Mięśnie powierzchowne grzbietu – według Graya .............................................................. Mięśnie głębokie grzbietu – według Graya ............................................................................. Przepona (widok od góry) – według Sinielnikowa ............................................................... Przepona (widok od dołu) – według Sinielnikowa ................................................................ Układ tworów w przestrzeni międzyżebrowej: A – przekrój strzałkowy; B – przekrój poprzeczny – schemat według Sauerlanda .................................................... Ryc. 11. Żyły powierzchowne klatki piersiowej i brzucha – według Töndury’ego (za Łasińskim) ...................................................................................................................................... Ryc. 12A. Podział śródpiersia – wzorowane na Chungu .......................................................................... Ryc. 12B. Podział śródpiersia górnego i dolnego – wzorowane na Chungu ................................... Ryc. 13. Grasica noworodka – według Lipperta ..................................................................................... Ryc. 14. Łuk aorty ............................................................................................................................................... Ryc. 15. Przebieg nerwów przeponowych w klatce piersiowej – schemat według Hirszfelda .............................................................................................................................................. Ryc. 16. Nerw błędny prawy w klatce piersiowej – wzorowane na Hirszfeldzie ............................. Ryc. 17. Nerw błędny lewy w klatce piersiowej – wzorowane na Hirszfeldzie ............................... Ryc. 18. Tchawica i jej podział ....................................................................................................................... Ryc. 19. Worek osierdziowy – schemat wzorowany na Sauerlandzie ............................................. Ryc. 20. Worek osierdziowy – schemat wzorowany na Brausie ........................................................ Ryc. 21. Zatoka poprzeczna osierdzia – schemat wzorowany na Testut ....................................... Ryc. 22. Zatoka poprzeczna osierdzia – schemat wzorowany na Testut ....................................... Ryc. 23. Serce – powierzchnia mostkowo-żebrowa .............................................................................. Ryc. 24. Serce – powierzchnia przeponowa i tylna ............................................................................... Ryc. 25. Obrys serca na zdjęciu radiologicznym ..................................................................................... Ryc. 26. Szkielet serca ...................................................................................................................................... Ryc. 27. Układ przewodzący serca ............................................................................................................... Ryc. 28. Tętnice i żyły serca (powierzchnia mostkowo-żebrowa) – według Sinielnikowa ....... Ryc. 29. Tętnice i żyły serca (powierzchnia tylna i przeponowa) – według Sinielnikowa ........ Ryc. 30. Krążenie płodowe – schemat wzorowany na Chungu i Grayu ......................................... Ryc. 31. Rozwój cewy sercowej: A – 17.–18. dzień; B – 21. dzień; C – 22. dzień rozwoju – adaptacja według Sadlera .............................................................................................................. Ryc. 32. Zatoka żylna serca – według Moore’a i Persauda .................................................................. Ryc. 33. Fuzja cew wsierdziowych oraz rozwój przedsionków i komór: A – 21.–22. dzień, B – 22.–26. dzień, C – 28. dzień rozwoju – według Sadlera i Lindsaya ............................... Ryc. 34. Powstawanie przegrody międzykomorowej – według Moore’a i Persauda ................ Ryc. 35A. Podział wspólnego przedsionka – według Moore’a i Persauda ....................................... 10 11 12 15 18 20 22 26 29 32 35 37 37 42 47 49 52 53 57 60 61 62 63 65 67 68 73 75 81 83 89 93 95 97 98 100 156 Ryc. 35B. Podział wspólnego przedsionka – według Moore’a i Persauda ....................................... Ryc. 36. Powstawanie przegrody w pniu naczyniowym i stożku serca – według Moore’a i Persauda ............................................................................................................................................. Ryc. 37. Losy tętnic łuków skrzelowych: A – tętnice łuków skrzelowych i ich przemiany; B – pozostałości tętnic łuków skrzelowych u dorosłego – adaptacja według Graya ... Ryc. 38. Rozwój podstawowych naczyń żylnych – według Moore’a i Persauda ........................... Ryc. 39. Rozwój układu oddechowego: A – przekrój strzałkowy zarodka (25. dzień); B – powstawanie i podział uchyłka krtaniowo-tchawiczego; C – powstawanie zawiązków oskrzeli płatowych (koniec 5. tygodnia) – adaptacja według Fixa i Dudka .................................................................................................................................................. Ryc. 40. Najczęstsze warianty wad rozwojowych przełyku i tchawicy – według Fixa i Dudka: A – niedorozwój przełyku; B – niedorozwój przełyku z przetoką tchawiczo-przełykową w odcinku dystalnym (najczęstsza postać wad, spotykana w ok. 85–90% przypadków); C – niedorozwój przełyku z przetoką tchawiczo-przełykową w odcinku proksymalnym; D – niedorozwój przełyku z przetoką tchawiczo-przełykową w odcinku proksymalnym i dystalnym; E – przetoka tchawiczo-przełykowa; F – przetoka oskrzelowo-przełykowa ......................................... Ryc. 41. Osklepek opłucnej ............................................................................................................................ Ryc. 42. Przekrój klatki piersiowej: A – czołowy; B – poziomy. Widoczne zachyłki jamy opłucnowej – wzorowane na Chungu ....................................................................................... Ryc. 43. Powierzchnia żebrowa płuca prawego (A) i lewego (B)....................................................... Ryc. 44. Powierzchnia śródpiersiowa płuca lewego – według Pernkopfa, za Bochenkiem i Reicherem .......................................................................................................................................... Ryc. 45. Powierzchnia śródpiersiowa płuca prawego – według Pernkopfa, za Bochenkiem i Reicherem .......................................................................................................................................... Ryc. 46. Segmenty płuc – według Sokołowskiej-Pituchowej za Jacksonem i Huberem: A – płuco prawe, powierzchnia żebrowa; B – płuco prawe, powierzchnia przeponowa i śródpiersiowa; C – płuco lewe, powierzchnia żebrowa; D – płuco lewe, powierzchnia przeponowa i śródpiersiowa. Płuco prawe: 1 – segment szczytowy, 2 – segment tylny, 3 – segment przedni, 4 – segment boczny, 5 – segment przyśrodkowy, 6 – segment górny, 7 – segment podstawny przyśrodkowy, 8 – segment podstawny przedni, 9 – segment podstawny boczny, 10 – segment podstawny tylny. Płuco lewe: 1 – segment szczytowy, 2 – segment tylny, 3 – segment przedni, 4 – segment języczkowy górny, 5 – segment języczkowy dolny, 6 – segment górny, 7 – segment podstawny przyśrodkowy, 8 – segment podstawny przedni, 9 – segment podstawny boczny, 10 – segment podstawny tylny ................................... Ryc. 47. Drzewo oddechowe – według Beninghoffa ............................................................................ Ryc. 48. Aorta wstępująca, łuk aorty i aorta piersiowa z niektórymi odgałęzieniami .............. Ryc. 49. Przełyk ................................................................................................................................................... Ryc. 50. Układ żył nieparzystych – według Chunga .............................................................................. Ryc. 51. Zmienność układu żył nieparzystych – według Sylwanowicza ........................................ Ryc. 52. Przewód piersiowy oraz przewód chłonny prawy – według Graya ................................ Ryc. 53. Pień współczulny prawy, nerwy trzewne oraz węzły chłonne klatki piersiowej ........ 101 103 105 107 111 112 114 116 119 120 121 125 126 137 139 143 145 147 150 REDAKTOR Dorota Węgierska KOREKTA Katarzyna Jagieła SKŁAD I ŁAMANIE Hanna Wiechecka Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83
