hpv
advertisement
PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) OKRES REALIZACJI PROGRAMU WRZESIEŃ 2011 R. – CZERWIEC 2014 R. AUTOR PROGRAMU: GMINA MIEJSKA KWIDZYN 1. Opis problemu zdrowotnego Rak szyjki macicy stanowi jedną z najczęstszych przyczyn zgonów z powodu chorób nowotworowych wśród kobiet. Według danych European Centre for Disease Prevention and Control w Unii Europejskiej roczna zapadalność na raka szyjki macicy wynosi około 33 tys., zaś śmiertelność szacowana jest na poziomie około 15 tys. na rok.1 Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój raka szyjki macicy są onkogenne typy wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Dane Krajowej Bazy Danych Nowotworowych wskazują, że „w Polsce w 2006 roku do rejestrów nowotworów złośliwych wpłynęły informacje o prawie 126 000 nowych zachorowań i stwierdzono ponad 91 500 zgonów z tego powodu”. „Nowotwory złośliwe stanowiły drugą przyczynę zgonów w Polsce, powodując ponad 26% zgonów u mężczyzn i 23% zgonów u kobiet”. Zjawisko umieralności jest szczególnie widoczne u kobiet przed 65 rokiem życia. Stanowią około 36% zgonów w grupie młodych kobiet i 48% zgonów wśród kobiet w wieku średnim. W Polsce zapadalność na raka szyjki macicy pozostaje na stałym, wysokim poziomie. Tabela nr 12 European Centre for Disease Prevention and Control: Guidance for the introduction of HPV vaccines in EU coutires. Sztokholm, styczeń 2008. 2 Nowotwory złośliwe w Polsce w 2006 roku, Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Urszula Wojciechowska, Joanna Didkowska, Witold Zatoński, ISSN 0867-8251, Warszawa 2008 1 2 Nowotwory szyjki macicy w 2006 r. zostały rozpoznane u 4 376 kobiet. Najwyższe współczynniki zgonów z powodu chorób nowotworowych zaobserwować można w północnych rejonach Polski, a najniższe w południowo wschodnich. Mapa nr 13 Rozkład geograficzny umieralności na nowotwory złośliwe ogółem u kobiet w Polsce w 2006 r. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2006 roku, Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Urszula Wojciechowska, Joanna Didkowska, Witold Zatoński, ISSN 0867-8251, Warszawa 2008 3 3 Nowotwór macicy rozwija się najczęściej u kobiet pomiędzy 40 a 65 rokiem życia, kiedy wiele z nich wychowuje dzieci i jest aktywnych zawodowo.4 Oznacza to, że z tego powodu umierają kobiety w okresie wysokiej aktywności społecznej i zawodowej. Ma to bezpośrednie przełożenia na konsekwencje zarówno w rodzinie jak i w środowisku lokalnym. Wpływ choroby jest szczególnie odczuwalny w rodzinach wykluczonych społecznie, z problemami bezrobocia, ubóstwa, czy patologii w rodzinie. Konsekwencje wykrycia nowotworu szyjki macicy u kobiety, są szczególnie dotkliwe w rodzinach z małymi dziećmi. Indywidualna reakcja na chorobę może się oczywiście różnić. Zależy od szeregu czynników, takich jak cykl życia kobiety, prognoza co do dalszych rokowań, wiedza o raku i możliwościach jego leczenia, dotychczasowe doświadczenia z personelem medycznym i hospitalizacją. Zmianom ulega sposób funkcjonowania rodziny. Zmiana modelu rodzicielskiego, przerzucenie zadań na inne osoby niejednokrotnie skutkuje rozpadem rodziny. Ciężar roli społecznej rodziny przerzucany jest na instytucje państwowe – stacjonarne placówki opiekuńczo – wychowawcze. Ofiary raka szyjki macicy zostają wyłączone m.in. z aktywności zawodowej, edukacyjnej. Ograniczenie aktywności zawodowej przekładają się w kategoriach ekonomicznych rodziny, jak i w kosztach hospitalizacji, procesu leczenia. Straty społeczne są konsekwencją zasiłków chorobowych, rent z tytułu niezdolności do pracy. Koszty jakie ponosi środowisko lokalne jest niewymierne, gdy z życia społecznego odchodzą osoby posiadające kompetencje zawodowe, rodzicielskie i społeczne.5 Do transmisji wirusów HPV odpowiedzialnych za zakażenia narządów moczowo – płciowych dochodzi najczęściej na drodze kontaktu płciowego. Zakażenia genitalnymi typami tych wirusów wywołują różnego typu zmiany przednowotworowe i nowotworowe na błonach śluzowych narządów płciowych. Należy podkreślić, że poza rozwojem nowotworów szyjki macicy, zakażenia tymi wirusami mogą prowadzić również do innych nowotworów, w tym m.in. odbytu, prącia, sromu a także jamy ustnej i krtani. Zakażenia te są najczęstsze u młodych kobiet. Krajowy Rejestr Nowotworów; http://epid.coi.waw.pl/krn/ Profilaktyka HPV w Polsce, Wytyczne dla organizacji programów profilaktycznych przez jednostki samorządu terytorialnego, Fundacja MSD dla Zdrowia Kobiet, czerwiec 2010 4 5 4 Rozpoznano, co najmniej 13 typów HPV, które klasyfikowane są, jako wysokoonkogenne. W populacji europejskiej szczególnie znaczenie ma 8 typów. Wirusy HPV typu 16 i 18 odpowiedzialne są za ok. 70% dysplazji szyjki macicy dużego stopnia (CIN 2/3) i raka gruczołowego in situ (AIS) oraz ok. 70% dysplazji sromu dużego stopnia (VIN 2/3) u młodych kobiet przed menopauzą. CIN 3 jest bezpośrednim prekursorem inwazyjnego raka szyjki macicy, a VIN 3 jest ważnym czynnikiem ryzyka rozwoju raka sromu. 6 Prawdopodobny model rozwoju szyjki macicy przedstawia się następująco: 1) infekcja HPV rozpoczyna się po kontakcie płciowym, 2) około 80% kobiet zwalcza infekcję i nie występują u nich jakiekolwiek objawy i zmiany na szyjce macicy, 3) około 20% kobiet ostra infekcja przechodzi w fazę przewlekłą i w ciągu od 2 do 4 lat rozwijają się zmiany typu CIN, 4) około 15% kobiet, następuje samowyleczenie infekcji HPV wraz z regresją zmian CIN, 5) u od 3 do 5% nieleczonych kobiet rozwija się rak szyjki macicy. Podstawową metodą walki z konsekwencjami zakażeń HPV są badania cytologiczne wymazów z szyjki macicy. Wirusy HPV, zarówno łagodne, jak i onkogenne, mogą być przyczyną nieprawidłowych wyników badania cytologicznego. Zadowalające wyniki można osiągnąć przy bardzo dobrze zorganizowanym systemie, funkcjonującym na przestrzeni min. kilkunastu lat. W krajach skandynawskich prowadzone od 4 dekad na masową skalę cytologiczne badania przesiewowe spowodowały w ciągu ostatnich 30 lat redukcję liczby zgonów związanych z rakiem szyjki macicy o 59% (Dania) i 76%(Szwecja). Dla porównania w Polsce w stosunku do lat 60 liczba zgonów z powodu raka szyjki macicy wzrosła prawie dwukrotnie.7 Badanie cytologiczne pozwala wykryć wczesne stadium nowotworu szyjki macicy, które należy następnie skutecznie wyleczyć. Badanie to nie zapobiega rozwojowi szyjki macicy, a także nie jest pomocne w diagnozowaniu innych nowotworów European Centre for Disease Prevention and Control: Guidance for the introduction of HPV vaccines in EU coutires. Sztokholm, styczeń 2008. 7 http://www.profilaktykarakaszyjkimacicy.pl/nowotwory_zlosliwe_w_polsce.php 6 5 i chorób związanych z wirusem HPV.8 Wpływ na taki stan ma niewątpliwie niska popularność przesiewowych badań cytologicznych w naszym kraju. Eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zalecają coroczną kontrolę cytologiczną u kobiet po 25 roku życia, nie później niż 3 lata po inicjacji seksualnej. W Polsce wg danych GUS rutynowym przesiewowym badaniom cytologicznym (nie rzadziej, niż co 3 lata) poddaje się mniej niż połowa Polek.9 Niska efektywność diagnostyki raka szyjki macicy u kobiet, wysokie koszty leczenia, przedwczesne zgony wielu kobiet, stanowią istotną przesłankę do intensyfikacji działań profilaktycznych ograniczających występowanie i skutki choroby. 2. Cele programu Cele główne: 1) Zmniejszenie liczby zachorowań kobiet na raka szyjki macicy, 2) Ukształtowanie właściwych nawyków higienicznych u dziewcząt klas I kwidzyńskich szkół gimnazjalnych. Cele pośrednie: 1) Podniesienie poziomu świadomości zdrowotnej dziewcząt i ich rodziców, 2) Promowanie zdrowego trybu życia wśród młodzieży szkolnej. Zapobieganie rakowi szyjki macicy obejmuje profilaktykę pierwotną, czyli działania podejmowane w celu zapobiegania rozwojowi choroby (styl życia, szczepienia przeciw HPV ) oraz profilaktykę wtórną, polegającą na rozpoznawaniu oraz leczeniu stanów przedrakowych i raka szyjki na wczesnym etapie. Do stworzenia szczepionki profilaktycznej przeciw zakażeniom HPV wykorzystana została naturalna zdolność białek otoczki wirusa HPV do wywoływania reakcji odpornościowej organizmu. Do dnia dzisiejszego nie udało się jednak opracować szczepionki, która hamowałaby postęp już istniejącego raka szyjki macicy. Pamiętać należy, że szczepienie w znacznym stopniu obniża ryzyko zachorowania na raka, chociaż nie daje 100% gwarancji, że kobieta nie zachoruje. Natomiast w połączeniu Profilaktyk HPV w Polsce, Wytyczne dla organizacji programów profilaktycznych przez jednostki samorządu terytorialnego, Fundacja MSD dla Zdrowia Kobiet, czerwiec 2010 9 Stan zdrowia ludności Polski. Publikacja GUS dostępna na stronie http://www.stat.gus.gov.pl 8 6 z wymazem cytologicznym stanowi optymalne narzędzie profilaktyki istotnie do zmniejszenia następstw psychospołecznych i ekonomicznych tej choroby. Programy edukacyjne propagujące zdrowy styl życia mają na celu zapobieganie chorobie, co w efekcie zmniejszy koszty ponoszone na leczenie. Ważną sprawą jest, aby edukacją objąć zarówno młode dziewczęta, jak i ich rodziców. Jest to niezbędne przy kształtowaniu właściwych nawyków higienicznych w każdym domu. Szczepionka 4-walentna przeciwno czterem ludzkim wirusom brodawczaka (HPV) , w tym dwóch z grupy onkogennej (HPV 16 i HPV18) oraz dwóm typom niskiego ryzyka (HPV 6 i HPV 11) została zarejestrowana we wrześniu 2006 r. w Unii Europejskiej do stosowania u dzieci w wieku 9-15 lat oraz u kobiet w wieku 16-26 lat. Ponadto wykazano, że szczepionka czterowalentna częściowo chroni krzyżowo (crossprotection) przed rozwojem zmian szyjki macicy i sromu wywołanych 10 innymi typami onkogennymi HPV, co znacznie rozszerza spektrum protekcyjne tej szczepionki. Immunizacja za pomocą komponentów HPV16 i HPV18 prawdopodobnie będzie chronić przed występowaniem innych zmian dysplastycznych wysokiego stopnia i tzw. raków HPV-zależnych.10 Szczepionka spełnia swoje zadanie, jednak przede wszystkim w grupie kobiet młodych, czyli tych, które nie rozpoczęły jeszcze regularnego współżycia seksualnego. W przeprowadzonych badaniach klinicznych (FUTURE I i II) podawano ją kobietom w wieku 16-23 lat, a szczepionka potwierdziła bardzo dużą skuteczność przeciwko przewlekłemu zakażeniu HPV typu 6, 11, 16 i 18. W badaniu FUTURE I skuteczność wyniosła 97%, a w FUTURE II - 95%.11 Mając na uwadze, że najwyższe ryzyko zakażenia wirusem HPV następuje w ciągu pierwszych lat od momentu inicjacji seksualnej, najlepszą grupą do szczepienia powinny być dzieci i młodzież przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, tj. dziewczynki w wieku od 10 do 16 lat. Najnowsze badania wskazują, że okres utrzymywania się efektu profilaktycznego szczepionek wynosi przynajmniej 5 lat (tyle trwają dotychczasowe obserwacje). W tym czasie utrzymuje się plateau przeciwciał neutralizujących a w krążeniu Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Profilaktyki Zakażeń HPV dotyczące stosowania szczepionek przeciw HPV, Puls Medycyny 12/2007 11 Medycyna Praktyczna 11-12/2006 10 7 występują komórki pamięci immunologicznej co sugeruje, że okres protekcji może być znacznie dłuższy. 3. Adresaci programu Wg wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zaleca się rutynowe stosowanie szczepionki przeciwko HPV u dziewczynek w wieku od 11-12 lat oraz u dziewcząt w wieku 13-18 lat, które nie zostały zaszczepione wcześniej lub tych, u których należy dokończyć rozpoczętą później serię szczepień. „Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)” będzie obejmował niżej wymienione roczniki dziewcząt zameldowanych na terenie Gminy Miejskiej Kwidzyn. Tabela nr 212 Rok urodzenia dziewcząt 1998 Rok przeprowadzenia szczepienia 2011 Ilość dziewcząt zameldowanych w Gminie Miejskiej Kwidzyn 198 1999 2012 191 2000 2013 205 Dopuszcza się przeniesienie na rok następny jednej dawki szczepionki. Wybór realizatora programu zostanie wyłoniony przez Burmistrza Miasta Kwidzyna w drodze otwartego konkursu ofert, ogłoszonego na podstawie art. 48 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U.08.164.1027 z późn. zm.) oraz art. 35 i 35a ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U.07.14.89 z późn. zm.) W celu osiągnięcia zamierzonych celów, zostanie przeprowadzona akcja informacyjna 12 we wszystkich placówkach oświatowych Kwidzyna szczebla Dane własne z 30 listopada 2010 r. Ewidencja Ludności Urzędu Miejskiego w Kwidzynie 8 gimnazjalnego. Do programu zostaną zaproszeni dyrektorzy szkół, pedagodzy szkolni, wychowawcy klas oraz rodzice/opiekunowie dziewcząt. Zaproszenie zostanie skierowane do 594 uczennic gimnazjów w Kwidzynie z roczników urodzenia 1998 – 2000. 4. Organizacja programu I etap – Edukacja zdrowotna 1) Budowanie świadomości zagrożeń związanych z wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), 2) Informowanie o możliwościach profilaktyki HPV, 3) Tworzenie postaw z profilaktyki HPV prozdrowotnych, i systematyczne aktywne zachęcanie wykonywanie do korzystania przesiewowych badań cytologicznych. Aby osiągnąć zdefiniowany cel, realizacja programu zawierać będzie przeprowadzenie zajęć edukacyjno – informacyjnych dla dyrektorów kwidzyńskich placówek oświatowych, pedagogów szkolnych oraz wychowawców klas przez ekspertów pierwotnej profilaktyki raka szyjki macicy u dziewcząt i młodych kobiet. Następnie w ramach spotkań wychowawców z rodzicami przedstawione zostaną aspekty profilaktyki szczepień przeciw HPV z udziałem lokalnego lekarza specjalisty ginekologii i położnictwa. Kolejnym etapem będzie przeprowadzenie przez wychowawców klas „lekcji prozdrowotnych”, w których przedstawione zostaną dziewczętom informacje o szczepieniu profilaktycznym przeciwko wirusowi HPV. II etap – Szczepienia przeciw HPV Dziewczęta, których rodzice wyrażą zgodę na szczepienia zostaną objęte bezpłatnym szczepieniem w placówce służby zdrowia, która będzie realizatorem programu. Mając na uwadze, że szczepienie przeciwko onkogennym typom wirusa nie zlikwiduje całkowicie problemu raka szyjki macicy, dziewczęta zostaną poinformowane o zasadności i konieczności stosowania profilaktyki wtórnej, czyli regularnego wykonywania badań cytologicznych. 9 5. Koszty programu Program będzie finansowany ze środków własnych Gminy Miejskiej Kwidzyn. Tabela nr 3 Rok urodzenia dziewcząt Rok przeprowadzenia szczepienia Orientacyjna cena szczepionki (zł) 690 Koszt programu (zł) 2011 Ilość dziewcząt zameldowanych w Gminie Miejskiej Kwidzyn 198 1998 1999 2012 191 690 131 790 2000 2013 205 690 141 450 136 620* * środki zostały zaplanowane i wpisane w Budżecie Gminy Miejskiej Kwidzyn na 2011 r. 6. Monitorowanie i ewaluacja Ocena „Programu profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)” będzie oparta na wskaźnikach: 1) Liczba dziewcząt uczestniczących w Programie, 2) Liczba dziewcząt objętych szczepieniami. 7. Okres realizacji programu „Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)” będzie realizowany od września 2011 do czerwca 2014 roku. 10
