Zawodowe aspekty zachorowań na WZW B i C wśród pracowników

Zawodowe aspekty zakażenia HBV i HCV wśród pracowników ochrony zdrowia w
województwie pomorskim
Dr n.med. Jacek Parszuto WOMP w Gdańsku
Wśród personelu służby zdrowia jako choroby zawodowe stwierdzane są przede
wszystkim zachorowania na wzw typu B i C. Częstość nosicielstwa HBV w Polsce kształtuje
się na poziomie średnim; w przeszłości wynosiła ok. 1,5-2,0%, obecnie około 1%. Od 1985
roku obserwowany jest spadek zachorowań na wzw B. Analiza danych dotyczących
zachorowań na wzw typu C w Polsce w latach 1997–2009 uwidacznia wyraźny trend
wzrostowy do roku 2006, a następnie spadek liczby zachorowań.. Spadek liczby zachorowań
na zawodowe wzw w okresie od roku 1987 do roku 2009 wyniósł 91,7%. W województwie
pomorskim w latach 1999-2009 stwierdzono 341 przypadków zawodowego wzw B i C tj.
14,1% wszystkich przypadków w kraju.
W celu analizy sytuacji epidemiologicznej dotyczącej zachorowań na zawodowe wzw
typu B i C pracowników ochrony zdrowia w województwie pomorskim uzyskano dane z 388
kart stwierdzenia chorób zawodowych z powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych z
lat 1999 -2009. Wykonano także ankietową ocenę ekspozycji zawodowej oraz testy w
zakresie przeciwciał anty-HCV oraz przeciwciał poszczepiennych anty-HBs. Przebadano
ogółem 9094 osób w dwóch etapach. W drugim etapie badań 4242 osoby poddano badaniu
ankietowemu uwzględniającemu szeroki panel ewentualnych narażeń, chorób
współistniejących, cech klinicznych i demograficznych. Analizie zostały poddane czynniki
środowiska pracy, osobnicze i kliniczne cechy mogące mieć wpływ na zakażenie HCV i HBV
oraz skuteczność szczepienia przeciw wzw typu B. Dane uzyskane z ankiet analizowano
statystycznie. Grupą zawodową, w której zarejestrowano najwięcej rozpoznań zawodowego
wzw były pielęgniarki i położne. Najwięcej zachorowań miało miejsce w szpitalach (230
przypadków) i laboratoriach analitycznych (42).
Stężenie przeciwciał anty-HBs zbadano u 9094 pracowników. Frakcja z mianem
przeciwciał ≥1000 j.m./l wynosiła 50,24%, pomiędzy 101 a 999 j.m./l - 25,86%, między 11 a
100 j.m./l - 12,76%, a poniżej 10j.m./l - 11,14%. Szansa na uzyskanie prawidłowego miana
przeciwciał (>10j.m./l) dla płci męskiej była mniejsza o ok. 55%, natomiast dla pracujących
w jednostce szpitalnej wzrastała o 38%. Prawdopodobieństwo prawidłowego miana
przeciwciał malało z wiekiem o 3% na każdy rok. Poddanie się szczepieniom przeciw wzw B
zadeklarowało 94,25%. Grupy z mianem >10j.m./l i ≤10j.m./l różniły się w zakresie
średnich: wzrostu, wagi, wskaźnika BMI, liczby papierosów wypalanych dziennie, liczby lat
palenia oraz paczkolat. Stwierdzono istotne różnice w rozkładach liczebności w grupach z
wynikami >10j.m./l i ≤10j.m./l w zależności od: wielkości wskaźnika BMI, rodzaju
szczepionki, zastosowania dawki przypominającej, czasu od podania ostatniej dawki,
kategorii zawodu. Również w przypadku chorób wątroby, cukrzycy, palenia papierosów
stwierdzono istotne statystycznie różnice między grupami.
Z 1013 osób (11,14%), u których stwierdzono stężenie przeciwciał ≤10j.m./l, na
dodatkowe szczepienie zgłosiło się 357 osób. Wytworzenie przeciwciał o mianie >10 j.m./l
odnotowano u 261 osób tj. 73,11% populacji. U pracowników, którzy nie odpowiedzieli na
dodatkowe szczepienie wykryto obecność HBsAg we krwi u 8 osób.
Występowanie markerów wzw typu B stwierdzono u 203 pracowników należących do
ankietowanej grupy. Stwierdzono różnice między grupami z i bez markera wzw B w zakresie
średnich: wieku, stażu pracy, wzrostu, wagi, wskaźnika BMI, liczby papierosów wypalanych
dziennie, liczby lat palenia oraz paczkolat. Porównano w obu grupach rozkład liczebności i
odsetka osób: chorych na cukrzycę, choroby nerek, choroby wątroby, zaburzenia odporności,
z podwyższonymi wynikami prób wątrobowych w wywiadzie oraz deklarujących nałóg
palenia papierosów. Stwierdzono istotną różnicę w zakresie zmiennych: choroby wątroby,
wyniki prób wątrobowych. Czynnikami, które niezależnie przewidywały zwiększone
prawdopodobieństwo obecności markerów wzw B były: miejsce pracy – szpital, wiek, staż
pracy. Spadek ryzyka obecności markerów wzw B wiązał się niezależnie z czynnikiem: płeć
męska. W trakcie badań u 9094 pracowników ochrony zdrowia stwierdzono 98 przypadków
pozytywnych wyników badania przeciwciał anty-HCV (1,08%).
Stwierdzono różnice między badanymi grupami z i bez markera wzw C w zakresie
zmiennych: wiek, staż pracy, liczba lat palenia oraz paczkolata, wzrost, masa ciała, wskaźnik
BMI, liczba papierosów wypalanych dziennie; różnice były statystycznie istotne jedynie w
zakresie zmiennej wiek. Istotne różnice zaobserwowano również w grupie osób z chorobami
wątroby i podwyższonymi wynikami prób wątrobowych. Czynnikami, które niezależnie
przewidywały zwiększone ryzyko obecności markerów wzw C były: wiek, dializy i przebyte
zabiegi operacyjne.
84 osoby, z wykrytymi testem przesiewowym przeciwciałami anty-HCV, poddano
dalszej diagnostyce; u 65 pracowników (77,38%) potwierdzono obecność przeciwciał antyHCV w surowicy. Obecność RNA HCV wykazano metodą PCR u 38 badanych (45,24%), u
których zaobserwowano podwyższone wartości AlAT we krwi w 87% przypadków.
Wnioski. 1/ Zebrane dane wskazują na znaczący spadek zachorowań na wzw B w
badanym okresie. 2/ Częstość występowania przeciwciał anty-HCV i HBsAg w populacji
pracowników ochrony zdrowia wydaje się istotnie mniejsza niż w populacji ogólnej. 3/
Najwyższe ryzyko zakażenia wzw wystąpiło w dziale diagnostyki laboratoryjnej oraz w
zawodach pomocniczych i technicznych. 4/ Wyniki badań wskazują na dominację czynników
pozazawodowych w patogenezie zakażeń wzw typu B i C wśród pracowników ochrony
zdrowia województwa pomorskiego. 5/ W zakresie wzw typu B objęcie szczepieniami
pracowników wykonujących zawody medyczne oraz odsetek osób odpowiadających na
szczepienie w tych grupach jest na poziomie satysfakcjonującym. 6/ Wykazano wpływ
czynników takich jak: płeć, wiek, staż pracy, miejsce pracy, wielkość wskaźnika BMI, nałóg
palenia papierosów, choroby przewlekłe ( i in.) na częstość występowania markerów wzw
typu B i C oraz skuteczność szczepienia przeciw wzw typu B. 7/ Wskazano na potrzebę
modyfikacji wytycznych metodologicznych dotyczących zakresu badań profilaktycznych
pracowników oraz orzecznictwa w zakresie rozpoznawania zawodowego wzw. 8/ W celu
ograniczenia liczby zakażeń HCV, niezbędna jest intensyfikacja szkoleń z zakresu
zawodowych i pozazawodowych dróg szerzenia się zakażeń krwiopochodnych oraz
przestrzegania procedur poekspozycyjnych, dezynfekcji i sterylizacji.