HISTORY OF EUROPE

EUROPEJSKIE
KONCEPCJE
INTEGRACYJNE
POD PATRONATEM
LIGI NARODÓW
TOMASZ TOMASZEWSKI
I ROK, POLITOLOGIA
GRUPA – WTOREK 9.45
WSTĘP
Niedoskonałość podziału europy po I wojnie światowej oraz porządku
wersalskiego spędzała sen z powiek w równej mierze niemieckim nacjonalistom,
dążącym do obalenia „krzywdzącego dla nich traktatu”, jak i największym
europejskim mocarstwom, które wiedziały, że hamowanie niemieckiej potęgi
gospodarczej nie może trwać w nieskończoność. Problemy te stanowiły pożywkę
dla wszelkiego rodzaju organizacji państwowych i prywatnych, które z poparciem
swych rządów próbowały nakreślić korzystny dla siebie kierunek polityki i
integracji Starego Kontynentu w ramach tworzonych przez siebie struktur
międzynarodowych.
Liga Narodów była zbyt słaba, żeby móc realnie nakreślić jeden kierunek
integracji powojennej Europy, dlatego rozwiązań na pogodzenie zwaśnionych
stron szukała wśród wcześniej i aktualnie tworzonych organizacji, mogących
udźwignąć ciężar negocjacji i scalenia rodziny Europejskiej w Stany Zjednoczone
Europy – zgodnie z koncepcja MSZ Francji – Brand’a. Jak się później okazało,
pod flagą i płaszczykiem integracji najlepiej czuli się Niemcy, którzy skutecznie
realizowali swą politykę obalenia dyktatu wersalskiego, właśnie poprzez
stopniowe i pokojowe negocjacje zjednoczeniowe, czego wynikiem jest układ w
Locarno z roku 1925 i przyjęcie Republiki Weimarskiej do Ligi Narodów w roku
1926.
„Błogosławieństwo” bezradnej Ligi Narodów i mocarstw w niej uczestniczących,
miały następujące koncepcje integracji kontynentu europejskiego:
1. Koncepcje Unii Parlamentarnej
2. Koncepcje Sekcji Narodowych Unii Stowarzyszeń Ligi Narodów
3. Ruch Porozumienia i Współpracy z państwami zachodnio - europejskimi wg koncepcji A. Nossig’a
4. Niemieckie Stowarzyszenie ds. Porozumienia Europejskiego wg koncepcji
Heile’a
5. Komitet ds. Współpracy Europejskiej wg koncepcji Borel’a
I. UNIA MIĘDZYPARLAMENTARNA
Narodowe nacjonalizmy, stawiające interes własnego narodu i państwa ponad
poczucie i interes wspólnoty, nie pozwoliły na rozwinięcie działalności największej
organizacji międzynarodowej – Ligi Narodów. Tym należy tłumaczyć, iż
pierwszymi stowarzyszeniami, które podjęły trud zachowania istniejącego ładu
gospodarczego, były stowarzyszenia działające poza nią.
W roku 1889 – podczas obchodów setnej rocznicy rewolucji francuskiej w Paryżu
– padła decyzja o utworzeniu przez Anglię, Francję, Belgię, Danię, Hiszpanię,
Węgry, USA oraz Liberię - Unii Międzyparlamentarnej, celem „porozumienia się
co do środków poprawy stosunków międzynarodowych, a w szczególności
rozwijania praktyki arbitrażu i innych pokojowych metod postępowania dla
rozwiązywania sporów, jakie mogą wyniknąć między narodami”. Unia działalność
swoją musiała zawiesić na okres I wojny światowej, ponieważ parlamenty
poszczególnych krajów nie przestrzegały jej postanowień, uchwalając coraz
wyższe budżety wojenne. Integracyjna działalność Unii, została przywrócona
podczas konferencji w Sztokholmie w roku 1920 (Belgia i Francja opuściła
obrady, ponieważ Niemcy nie przeprosili za napaści na ich państwa podczas I
wojny światowej). Owocne jednak okazały się kolejne spotkania dyplomacji we
Wiedniu, Kopenhadze (1923) i Bernie (1924), na których poruszano tematykę
rozbrojenia, zagwarantowania pokoju, oraz współpracy z LN. Na zakończenie
konferencji w Bernie zobowiązano parlamenty do kontroli polityki zagranicznej w
celu wykluczenia „tajnej polityki”, którą w specjalnej rezolucji uznano za zbrodnie
międzynarodową. Jednak działalność Unii nie przynosiła wymiernych efektów i
korzyści jakiemukolwiek z państw, chyląc się ku wymarciu.
II. SEKCJE NARODOWE UNII STOWARZYSZEŃ LIGI NARODÓW
Unia Stowarzyszeń Ligi Narodów rozpoczęła swą działalność w roku 1919,
gromadząc od razu swoich zwolenników i entuzjastów, wierzących w pojednanie
zwaśnionych społeczności europejskich pod sztandarem Ligi Narodów. W roku
1924 liczyła już 45 sekcji narodowych, w tym anielską „The League of Nation
Union”, francuską „Federację Stowarzyszeń Zrzeszonych w UIA”, czy „Polskie
Stowarzyszenie Przyjaciół Ligi Narodów”. Na corocznych kongresach
podejmowano tematykę popularyzacji idei Ligi Narodów, rozbrojenia, zachowania
pokoju europejskiego, czy wychowania młodzieży szkolnej i uniwersyteckiej w
duchu poszanowania założeń Ligi Narodów. W gronie sekcji narodowych dużą
rolę odgrywała sekcja niemiecka - DLfV, napotykająca jednak w swoim kraju na
anty-ligowe warstwy społeczeństwa, nie uznające dyktatu wersalskiego. Zarząd
DLfV od początku wiedział, że niezależnie od atrakcyjności musi przyjąć
postanowienia traktatu wersalskiego, zdając sobie sprawę, że tylko poprzez
pokojową pracę i systematyczne wyjaśnianie narodom europejskim prawdziwych
intencji rządu niemieckiego, może traktat ten dogodnie interpretować i
podważać. DLfV była organizacją prawicowo – pacyfistyczną (jednak w miarę
upływu czasu popierały ją wszystkie ugrupowania polityczne w Niemczech),
finansowo jednak uzależnioną od utworzonego w roku 1923 Auswartiges Amt
(MSZ). Początkowo sceptycznie do niej nastawieni byli także przedstawiciele
mocarstw europejskich, którzy na konferencji w Mediolanie w 1920 roku,
opowiedzieli się przeciwko przyjęciu DLfV w szeregi UIA (od 1921) i samych
Niemiec do Ligi Narodów. Finansowanie uzależniło DLfV od Austwartiges Amt i
koncepcji Von Bulowa, zmierzających do „rozluźnienia traktatu”, czyli de facto
DLfV stała się rządowym, nieoficjalnym narzędziem realizowania polityki
zagranicznej MSZ – Stressemann’a – wytrawnego niemieckiego dyplomaty,
którego celem było utworzenie nowego ładu europejskiego, w którym czołową
rolę w życiu gospodarczym i politycznym mieli odgrywać Niemcy.
Program
organizacji
przyciągał
inteligencję,
pracowników
naukowych,
duchownych, przemysłowców, finansistów i dyplomatów. Sukcesami DLfV było:
propagowanie niemieckiego punktu widzenia na sprawy Europy, wydawanie
broszur, łączność między organizacjami niemieckich mniejszości narodowych,
żyjących poza granicami Rzeszy, a krajem macierzystym.
Polityka małych kroków doprowadziła (z poparciem takich działaczy jak lordowie
R. Cecil, G. Murray i W. Dickson) pod bramy Ligi Narodów, które otworzyły się 6
września 1926r. Ten sukces polityki Stressemann’a w połączeniu w traktatem w
Locarno stanowił o demontażu systemu wersalskiego, czyli o zmianie
upokarzającej pozycji Niemiec z gracza na krupiera. Tym samym Auswartiges
Amt w liście do kanclerza Rzeszy zachęcało DLfV do dalszej działalności jako
organizacji proligowej, lecz już nie o ogólnoświatowym kręgu zainteresowań, a
skupiającą się na sprawach wyłącznie niemieckich. Pomóc miała kwota 120tys
rocznie, którą Auswartiges Amt zobligował się przesyłać DLfV na potrzeby
związane z jej działalnością. W skład zrekonstruowanego zarządu w roku 1927
weszli przedstawiciele zarówno frakcji parlamentarnych, oraz osoby spoza
Reichstagu.
Od roku 1929 działalność DLfV ograniczała się do działalności organizacyjnoadministracyjnej i polityczno propagandowej, czyli wyjaśniania społeczeństwu
jaka jest rola Ligi Narodów we współczesnym świecie i jakie miejsce w tej
organizacji zajmuje delegacja niemiecka, ciągle zmagając się ze stereotypem
dyktatu wersalskiego. Poprzez Komisję Wychowania utrzymywała także ścisłe
kontakty z zagranicznymi ministerstwami oświaty, oraz organizacjami
odpowiedzialnym za wychowanie młodzieży w duchu wartości LN.
Po objęciu władzy przez Hitlera DLfV przeszła na jego stronę, służąc polityce
zagranicznej Rzeszy. Występując w 1937 roku z UIA, przystąpiła do Deutsche
Gesellschaft fur Volkerrecht- und Weltpolitik.
Angielscy, pacyfistyczni działacze Unii Kontroli Demokratycznej założyli
organizację zbliżona do UIA – Międzynarodową Unię (powiązana z polityka Lloyda
Georga, antyfrancuski charakter), głosząc hasła:
 Poddania pod nadzór parlamentów działalności dyplomatycznej rządów
 Przeprowadzenie powszechnego rozbrojenia,
 Nie skrępowanego przepisami celnymi rozwoju gospodarczego partnerów
Unii
 Regulowania sporych problemów politycznych na forum LN
 Rewizji niektórych postanowień traktatu wersalskiego (odszkodowania
wojenne)
III. RUCH POROZUMIENIA I WSPÓŁPRACY Z PAŃSTWAMI
ZACHODNIOEUROPEJSKIMI W KONCEPCJI A. NOSSIG’A
Ruch ten powstał w roku 1923, a jego inspiratorem był urodzony we Lwowie w
roku 1864 – polski Żyd – A. Nossing. Nossing w Poslce zajmował się krzewieniem
kultury polskiej wśród mniejszości żydowskiej. W roku 1899 wyjechał na stałe do
Niemiec, gdzie po 1918 stał się wielkim orędownikiem sprawy integracji
europejskiej, zachowując polskie obywatelstwo. Początkowo, mając poparcie
Auswartiges Amt, Nossing – jako mało znany obywatel świata – posługiwał się
niejednokrotnie intrygą (nie był ścisły w relacji poglądów partnerów, z którymi
rozmawiał), aby zjednać sobie francuskie, angielskie, niemieckie i polskie kręgi
rządowe do wcielania w życie idei „ruchu porozumienia i współpracy”. De facto
Nossing stał się jednak wielkim orędownikiem spraw niemieckich na arenie
międzynarodowej. Głosząc szczytne hasła integracji – próbował wymóc na Polsce
zaakceptowanie niemieckich warunków renegocjacji traktatu wersalskiego. Ostra
reakcja polskiej dyplomacji z premierem Grabskim i MSZ Skrzyńskim na czele w czasie debaty nad bezpieczeństwem państwa 22 i 23 października 1924r. zmusiła Nossing’a w 1924 roku do zmiany koncepcji Europejskiego Związku
Pokoju i przestawienie jego priorytetów z politycznych na gospodarcze, atakując
przy okazji koncepcję paneuropejskie R. Coudenhove-Kaleriego, jako oderwane
od rzeczywistości, sztucznie dzielące Europę na państwa uprzywilejowane i
pozostające poza zasięgiem europejskiej wspólnoty. Tworzenie jednak nowego
tworu w postaci Komitetu ds. Współpracy Europejskiej – spotkało się zarówno we
Francji, jak i Niemieckich kręgach gospodarczych z chłodnym i sceptycznym
nastawianiem, jako listy pobożnych życzeń Nossing’a. W końcu po długich
negocjacjach, z poparciem niemieckich partii rządzących na przełomie lat 24/25
powstał w Paryżu francuski Komitet ds. Współpracy Europejskiej, na czele z
Painleve – przewodniczącym parlamentu francuskiego, uzyskując poparcie
największych organizacji gospodarczych. Podstawowe cele, jakimi miał zająć się
Komitet to:
 Rozwój życia gospodarczego
 Zapobieganie anarchii gospodarczej między poszczególnymi krajami
europejskimi
Ze względu na działalność Międzynarodowej Izby Handlowej – próba otworzenia
angielskiej sekcji K ds. WE początkowo nie powiodła się. W styczniu roku 1925
Auswertiges Amt wydało zgodę na utworzenie Niemieckiego Komitetu ds.
Współpracy Międzynarodowej.
Członek niemieckiej sekcji Komitetu - Hr. Kessler - w roku 1925 przedstawił w
ramach zbliżenia Berlina i Paryża dyplomacji francuskiej następujące propozycje
poprawy stosunków polsko-niemieckich:
 Odstąpienie polskiego Pomorza Niemcom
 Przekazanie Niemcom „korytarza” pomorskiego, z utworzeniem wolnej
strefy i linii kolejowej dla przewozu polskich towarów – pod patronatem LN
 Zagwarantowanie Polsce wieczystego korzystanie ze spławu Wisły
 Stworzenie na koszt Niemców portu nad Bałtykiem dla Polski
Strona niemiecka przypuszczała, że głosząc pokojowe nastawienie wobec Polski,
będzie mogła dążyć do uzyskania od niej ustępstw w sprawie zmiany granic na
terenie Wielkopolski, Pomorza i Śląska, dodając, że odrzucając ten projekt,
strona polska da dowód na niczym niewytłumaczony upór, który może być
katastrofalny w skutkach, i to nie tylko dla Polski, lecz i dla całej Europy. Nossing
stał się mimo woli propagatorem i nieświadomym agentem akcji opracowanej i
prowadzonej przez niemieckie MSZ.
Polskie MSZ jednak swe poparcie dla Komitetu wiązał ze złożeniem przez
Niemców oświadczenia, iż nie będą dążyć do rewizji traktatu wersalskiego, które
to otrzymali od Nossing’a na łamach „Kuriera Poznańskiego” 4 kwietnia 1925r. –
co jak można odczytać z w/w propozycją Hr. Kessler’a było zagraniem
taktycznym polityki zagranicznej Niemców – sterowanej wg. koncepcji
Sressemanna.
Po otwarciu francuskich i niemieckich, w marcu 1925 powstała wreszcie
Angielska Sekcja do Współpracy Międzynarodowej, zrzeszając w swych szeregach
takie osobistości angielskiego świata kultury, nauki i polityki, jak
przewodniczącego Latour Party - MacDonalda, lorda Cecila, Grey’a, czy
prof.Murray’a.
Inicjatywa, rozpoczęta przez Nossing’a cieszyła się większym uznaniem w
Auswertiges Amt niż chociażby ruch paneuropejski Kaleri’ego, czego wyraz dał
Bulow w liście z 25maja 1925r. do dyrektora departamentu MSZ K. Richter’a. W
tym samym liście - oprócz pochwał dla Komitetu ds. Współpracy Europejskiej Bulow ubolewał nad faktycznym i największym minusem powstałej inicjatywy –
braku poparcia ze strony czołowej organizacji przemysłowców niemieckich, jaką
była Reichsverband der Deutschen Industrie.
Przez lata, niemieckie MSZ chciało pogodzić ze sobą dwóch wielkich przywódców
ruchów integracyjnych w Europie – dogmatyka Kalgieri’ego i niezwykle
sprawnego dyplomatycznie Nossing’a, starając się uzależnić ich finansowo od
rządu, co było zadaniem niemożliwym do zrealizowania.
Niedocenianym przeciwnikiem personalnym, lecz nie ideowym Nossing’a był
Wilhelm Heile. Początkowo jeden z czołowych działaczy i teoretyków ruchu
paneuropejskiego, który swą karierę rozpoczął w Unii Międzyparlamentarnej
powiązaniami z francuskimi radykałami domagającymi się rewizji dyktatu
wersalskiego. Po konflikcie z Kalergi’m Heile przeniósł się do obozu Nossing’a,
chcąc niejako dokonać rewanżu na ruchu paneuropejskim, dokonując w nim
rozłamu. Świetna umiejętność poruszania się Heile’ego w sieci intryg i pomówień
zaowocowała objęciem kierownictwa Komitetu ds. Współpracy Międzynarodowej,
w czasach konfliktu Nossing’a z kołami przemysłowymi.
IV. HEILE I JEGO NIEMIECKIE STOWARZYSZENIE DS. POROZUMIENIA
EUROPEJSKIEGO
22 lutego 1926 r. Heile w porozumieniu z Auswartiges Amt tworzy w miejsce
Komitetu Współpracy Międzynarodowej – Niemieckie Stowarzyszenie ds.
Porozumienia Europejskiego, popierane zarówno przez polityków Republiki
Weimarskiej, jak i koła przemysłowe, finansjerę i zarządy większych miast, pod
patronatem kanclerza H. Luthera i przewodniczącego parlamentu Rzeszy P.
Lobego, oraz MSZ Rzeszy ministra Stressemanna. Główne zadania nowej
organizacji, to przede wszystkim:
 Utworzenie w Europie pokojowego ładu, mając na uwadze przede
wszystkim interesy narodu niemieckiego
 Wcielanie w życie Układów Lokerańskich
 Propagowanie niemieckiej kultury, oraz niemieckiej myśli politycznej
Zdaniem Hailego należało, więc stworzyć takie gwarancje, które pozwoliłyby
wszystkim partnerom zwrócić uwagę na sprawy pokojowego rozwoju
gospodarczego, niż na wyścig zbrojeń. Deklaracje te jednak zaniepokoiły Paryż,
którzy pod znakiem zapytania stawiali szczerość starań o doprowadzenie do
francusko-niemieckiego zbliżenia. Nie przeszkodziło to jednak w utworzeniu
francuskiej Federacji ds. porozumienia Europejskiego na czele, którego ponownie
stanął Peinleve. Niemieckie MSZ poinformowało także sekretarza Nossing’a, by
nie
traktował sekcji polskiej
jako
równorzędnego
partnera
państw
zachodnioeuropejskich, gdyż nie leży to w interesie Republiki weimarskiej.
Prężnie rozwijający się ruch werbował w swe szeregi, co raz to nowych
zwolenników, w tym przede wszystkim dotychczasowych rzeczników idei Unii
Paneuropejskiej, jak Prezydent Czech E.Benesz. Wśród przeciwników wprzęgania
Stowarzyszenia w politykę polokeranską Niemiec najgłośniejsza była delegacja
Polska na czele z Thugutte’em wg, której wciąganie ruchu integracyjnego Europy
w politykę lokerańską doprowadzi nas i Europę do zguby. Pierwsza i największa
narada sekcji narodowych Stowarzyszenia ds. Porozumienia Europejskiego w
Genewie 2 września 1926 roku. Na Genewską konferencję przyjechali
przedstawiciele 24 sekcji europejskich, w tym m.in.: Anglii, Niemiec, Francji,
Danii, Holandii, Czechosłowacji, Polski, Węgier. Życzenia owocnych obrad, oraz
depesze gratulacyjne przysłali m.in. Kanclerz Rzeszy Marx, MSZ Stressemann,
MSW Kultz z Niemiec, A. Brand i P. Painleve z Francji, R. MacDonald i G. R.
Murray z Anglii, I. J. Paderewski i A. Zaleski z Polski, oraz E. Benesz z
Czechosłowacji. Spotkaniu przewodniczył członek francuskiej sekcji – Borel.
Finalnym produktem tej konferencji, oprócz podejmowanych tematów współpracy
z Rosją Radziecką, oraz LN była ODEZWA DO NARODÓW EUROPEJSKICH,
wzywająca do zachowania pokoju i aktywnej współpracy międzynarodowej. 2
listopada 1926 r. sekcja niemiecka zmieniła swoją nazwę ze Stowarzyszenia na
Związek ds. Porozumienia Europejskiego. Wraz z „Odezwą do narodów
europejskich” nastąpiło wyraźne dystansowanie i koniec ery Nossing’a na rzecz
Haile’go. Inicjatywy Nossing’a, jak utworzenie Komitetu Politycznego, czy
Komitetu Prasowego Porozumienia Europejskiego nie spotykały się już z
pozytywnym oddźwiękiem w niemieckim MSZ, czego przyczyny Nossing
dopatrywał się w intrygach Haile’go. Ostatnią inicjatywą Nossing’a było
utworzenie w Paryżu Centralnego Komitetu Związku ds. Porozumienia
Europejskiego, którego przewodniczącym został Borel. Jednak zaniepokojone
rosnącą rolą Francji i Borela Niemieckie MSZ odmówiło finansowania kongresu
członków i sympatyków Związku. Także nowy program działania całego Związku,
który zakładał m.in. intensyfikację prac stowarzyszenia, współpracę z ZSRR,
powołanie Europejskiej Rady Gospodarczej i europejskiej Unii Celnej, nie znalazł
zwolenników wśród polityków z Auswertiges Amt, m.in. przez pominięcie
realizacji polityki lokerańskiej i obawy o realizację komunistycznych haseł przez
ZSRR poprzez Związek. Nossing w lipcu 1929 r. przeniósł się do Szwajcarii, a w
1934 r. powrócił do swej ojczyzny – Polski. 22 lutego 1943 roku został
posądzony przez Żydowską Organizację Bojową o współpracę z gestapo i skazany
na karę śmierci.
V. BOREL I JEGO KOMITET DO WSPÓŁPRACY EUROPEJSKIEJ
Dystansowanie Nossing’a Francuzi potraktowali jako policzek wymierzony nie
tylko w samego sekretarza, ale i całą organizację, wskutek intryg Heile’go w
związku, z czym postanowili przekształcić się w Francuski Komitet ds. Współpracy
Europejskiej, na którego czele stanął Borel. W skład nowego stowarzyszenia
weszli dotychczasowi członkowie Związku, oraz reprezentanci prawie wszystkich
partii. Honorowe członkowstwo przyjęli premier Francji Poincare, oraz MSZ
Brand, a patronat prezydent Domergue. Wobec izolacji Niemiec przez Komitet
Francuski, odwieczni przeciwnicy – Haile i Kalergi spotkali się w berlińskim hotelu
Kaiserhof, aby zjednoczyć w siłę największe ruchy niemieckiej koncepcji
integracji. Ustalili, iż zaprzestaną waśni i podejmą współpracę, przy zachowaniu
daleko idącej samodzielności, oraz wzajemnym zrozumieniu. 10 października
1928 roku, Haile przekształcił swój Związek na styl Francuzki, tworząc Niemiecki
Komitet ds. Współpracy Europejskiej i jej młodzieżową organizację – Legion
Młodzieży Europejskiej. Dążył on także do podporządkowania nowemu
komitetowi wszystkich działających w Niemczech organizacji popierających
integrację europejską, które miały docelowo tworzyć: Federację Komitetów ds.
Współpracy Europejskiej. Kolejnym pomysłem na koordynację polityki integracji
Niemiec były plany utworzenia Niemieckiego Kartelu ds. Zbliżenia Europejskiego,
na
wniosek
dotychczasowych
zwolenników
i
protektorów
koncepcji
integracyjnych, z Haile’m i Kalergi’m. Miała być to instytucja nadrzędna nad
wszystkimi, prowadzącą kontakty z poszczególnymi związkami zagranicznymi,
uczestnicząca z łagodzeniu sporów, oraz wspierająca stowarzyszenia materialnie i
ideologicznie. Organem wykonawczym Kartelu miał być Komitet Naczelny. Plany
te jednak nie doszły do skutku, ponieważ po raz kolejny antagonizmy pomiędzy
ruchem paneuropejskim, oraz ruchem Haile’go.
3 marca 1928 roku, na paryskiej Sorbonie odbył się wielki wiec, na którym
Francuski Komitet przedstawił plany integracji europejskiej, wg polityki
odpowiadającej Republice, wobec zagrożenia ze strony komunistycznej Rosji,
oraz Włoch Mussoliniego. Jednak inny pogląd na taką politykę prezentował MSZ
Francji, Brand, który postulował utworzenie nowego, ponadnarodowego
organizmu polityczno-gospodarczego: SATNÓW ZJEDNOCZONYCH EUROPY.
Uważał on bowiem, że zagrożeniem dużo większym dla Europy od Rosji, czy
Włoch, jest uzależnienie Europy od coraz bardziej naciskającego kapitału USA.
Zwolennikiem takiej polityki, oraz podporządkowania wszystkich wysiłków
integracji Europy, był także minister Stressemann, który poparcie tej koncepcji
chciał de facto wykorzystać taktycznie, do zrealizowania wielkoniemieckich
planów podporządkowania środkowowschodniej Europy niemieckiej gospodarce i
polityce. 24 listopada 1928 roku na nadzwyczajnym posiedzeniu francuskich i
niemieckich przywódców współpracy europejskiej, obradujących w Pałacu
Luksemburskim, powołano do życia Międzynarodowe Stowarzyszenie ds.
Współpracy Europejskiej, na czele z Borelem, którego zastępcami zostali prof.
Schucking i minister Thugutt, oraz sekretarzem generalnym w osobie Haile’a.
Łączył on te wszystkie związki, które przeciwne były ruchowi paneuropejskiemu,
amerykańskim wpływom na gospodarkę europejską, oraz opowiadały się za
kontaktami gospodarczymi z Wielką Brytanią. Nowe stowarzyszenie, miało
współpracować także z sekcjami krajowymi Międzynarodowej Unii Stowarzyszeń
Ligi Narodów. Chciano w ten sposób przyspieszyć pracę nad m.in. ujednoliceniem
polityki celnej, usprawnianiem procesu wydawania wiz i zmodyfikowaniem
przepisów o komunikacji lotniczej. W ten sposób na dalszy plan zepchnięty został
ruch paneuropejski. W maju 1929 roku odbył się I Kongres Międzynarodowego
Stowarzyszenia ds. Współpracy Europejskiej w Madrycie z udziałem delegatów
Międzynarodowej Unii Stowarzyszeń Ligi Narodów.
3 października ostatecznie upadły także plany Haile’go, który chciał odzyskać
dominująca pozycję w ruchu – śmierć ministra Stressemanna. Niemiecki Komitet
od tej pory wystawiony został na ostrą krytykę braku konstruktywnej
działalności, ciągłych waśni z konkurencyjnymi ruchami, co w oficjalnym
stanowisku rządu niemieckiego z 17 grudnia, uznane zostało jako działalność nie
leżącą w interesie narodu niemieckiego. Od tego momentu rząd za jedyną i
prawidłową drogę uznał działanie integracyjne w ramach Ligi Narodów. Działania
jednak te całkowicie podporządkowane były koncepcji francuskiej - to Briand i
Francuski MSZ 17 maja 1930 roku przygotowali memoriał dotyczący urządzenia
przyszłych Stanów Zjednoczonych Europy. Po raz kolejny doszło do oziębienia
stosunków francusko-niemieckich. Zaczęły się podejrzenia wobec Niemiec o
sympatyzowanie i intensyfikację stosunków na linii Berlin-Rzym-Moskwa o
antyfrancuskim obliczu, oraz zarzuty o reaktywację grup domagających się
rewanżu na Europie za porażkę w pierwszej wojnie światowej, takich jak Związek
Żołnierzy Frontowych „Stalowy Chełm”. Także wyraźnie rozwijająca się akcja
rewizjonistyczna na wschodnich rubieżach Niemiec, wymierzona przeciw Polsce,
wzbudziła niepokój nad Sekwaną.
Z wielkiej polityki także Haile został przestawiony na boczne tory. Zdegradowany
do zwykłego urzędnika pod dojściu Hitlera do władzy tylko na czas wojny usypia
swe ambicję i pasję, angażując po wojnie, jako jeden z aktywniejszych działaczy
w tworzenie Unii Europejskiej.
Ruchami o znacznie mniejszym zasięgu i mało liczącymi się na arenie
międzynarodowej, było założone na przełomie lat 1930/31 na Wyspach
Brytyjskich Stowarzyszenie Wszystkich Narodów (APA – All Peoples Association)
sir’a E. Wrench’a, oraz Stowarzyszenie Nowej Wspólnoty Brytyjskiej lord’a
Davis’a.