Klasyfikacja zaburzeń mowy - Filologia Polska - zmordulec

Klasyfikacja zaburzeń mowy.doc
(129 KB) Pobierz
Klasyfikacja zaburzeń mowy
W literaturze polskiej istnieje wiele możliwości klasyfikacji zaburzeń mowy, między innymi
klasyfikacja według: I. Styczek, T. Kani, L. Kaczmarka, S. Grabiasa.
Klasyfikacja przyczynowa (etiologiczna) zaburzeń mowy według Ireny Styczek obejmuje:
1. zaburzenia mowy zewnątrzpochodne (egzogenne, środowiskowe), w których nie stwierdza
się defektów anatomicznych, które można by uznać za przyczynę zaburzeń mowy;
2. zaburzenia mowy wewnątrzpochodne (endogenne), w tym:

dysglosja – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek
nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności;

dyzartria (anartria) – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania
na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne;
dyslalia (alalia) – opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego
wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych;


afazja – utrata częściowa lub całkowita znajomości języka na skutek uszkodzenia pewnych
struktur mózgowych;
jąkanie – zaburzenie płynności mowy (rytmu i tempa);

nerwice mowy (logoneurozy) – mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia tempa mowy,
modulacji siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwice;

oligofazja – niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym;


schizofazja – mowa u osób chorych psychicznie;
Językoznawcza klasyfikacja zaburzeń mowy według Józefa Tadeusza Kani :
W klasyfikacji tej zasadniczy akcent został położony na wymowę – zaburzenia wymowy naruszają
formę znaków językowych, powodując zakłócenia o charakterze suprasegmentalnym (melodii,
akcentu, rytmu) i segmentalnym (głoski). Zaburzenia o charakterze suprasegmentalnym polegają na
zniesieniu lub zniekształceniu cech prozodycznych wypowiedzi. Zaburzenia o charakterze
segmentalnym natomiast dotyczą wadliwej wymowy poszczególnych dźwięków, np.: izolowanych
głosek, sylab, wyrazów lub wypowiedzeń.
Zaburzenia wymowy obejmują:

o
o
zaburzenia suprasegmentalne:
hiperprozodia (nasilenie cech prozodycznych w wypowiedzi, np.: nadakcent,
nadmiar iloczasu sylab, nadmiar intonacji, nadmierny przydech),
hipoprozodia (osłabienie cech prozodycznych w wypowiedzi, zmniejszona zdolność
zmiany natężenia, wysokości i rytmu mówienia), aprozodia (brak cech
prozodycznych wypowiedzi),
o
dysprozodia (zaburzenie cech prozodycznych wypowiedzi;

zaburzenia segmentalne:
o
o
paradygmatyczne,
syntagmatyczne.
zaburzenia paradygmatyczne – naruszenie inwentarza głosek (fonemów):

elizja (mogilalia) – forma wadliwej wymowy, polegająca na braku realizacji jakiegoś
fonemu (fonemów) w postaci osobnego segmentu; formy te dostrzegamy przede
wszystkim przy zniekształceniach fonemów spółgłoskowych; możemy wyróżnić
elizję:
o
pełną, gdy obejmuje wszystkie pozycje, w których może pojawić się głoska –
w nagłosie , śródgłosie i wygłosie;




ograniczoną – obejmuje określoną pozycję;
całkowitą – zaburzenie daje się sprowadzić do formy: fonem = zero
fonetyczne;
częściową, gdy zmianie ulega sąsiedni segment wokaliczny – wzdłużenie
zastępcze, np.: kooek – ‘korek’ lub gdy w miejscu fonemu pojawia się
pauza;
substytucja (paralalia) – polega na zmianie jednych głosek na inne; substytucjom
ulegają zarówno fonemy spółgłoskowe, jak i samogłoskowe; fonemy samogłoskowe
nie mogą być substytuowane przez fonemy spółgłoskowe;
o
deformacja – zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza
właściwe normie pole realizacji tego fonemu, a zarazem nie mieści się w polu
realizacji innych fonemów, znacznie częściej ulegają deformacjom fonemy
spółgłoskowe.
o
Z punktu widzenia fonologii niektóre wadliwe sposoby wymowy mogą być traktowane jako
warianty określonych fonemów.

zaburzenia syntagmatyczne – obejmują zniekształcenia ciągu wypowiedzeniowego, w
postaci określanej jako:
o
metateza – zmiana liniowego uporządkowania fonemów w wyrazie, np.: granuszek –
‘garnuszek’;
epenteza – odkształcenie ilościowe w strukturze wyrazu polegające na dodaniu
jakiegoś elementu językowego, np.: Hendryk – ‘Henryk’;
o
redukcja – odkształcenie ilościowe w strukturze wyrazu polegające na braku
fonemów lub fonemu w ciągu wypowiedzeniowym, np.: kua – ‘kura’;
o
o
antycypacja – odkształcenie jakościowe, polegające na przedwczesnym użyciu
jakiegoś członu wypowiedzi, który dopiero w jej dalszym ciągu ma swoje
kontekstowe uzasadnienie, np.: irrocjonalny – ‘irracjonalny’;
o
perseweracja – przeciwieństwo antycypacji, np.: irracjanalny – ‘irracjonalny’;
o
odkształcenia niesystemowe – przekształcenia o charakterze leksykalnym;
W pewnych przypadkach zaburzenia suprasegmentalne i segmentalne mogą pojawić się łącznie, np.:
u osób niesłyszących, dotkniętych rozszczepem podniebienia, itd.
Klasyfikacja objawowa (symptomatologiczna) zaburzeń mowy według Leona Kaczmarka
W każdej wypowiedzi można wyróżnić – według L. Kaczmarka – trzy części składowe: treść (to, co
mówimy), formę językową (to, jak mówimy) oraz substancję foniczną (to, za pomocą, czego
mówimy). Połączenie treści i formy umożliwia przekazywanie myśli. Substancja foniczna jest
natomiast nośnikiem, „medium” dla myśli. Wszystkie trzy części składowe wypowiedzi determinują
trzy rodzaje zaburzeń mowy:
1. zaburzenia treści – powstają w wyniku chorób umysłowych, psychicznych; objawiają się
m.in. brakiem logiki w budowanych tekstach, zakłóceniami w procesie uogólniania i
abstrakcji, niespójnością występującą w zbudowanych tekstach;
2. zaburzenia językowe (zaburzenia formy) – są skutkiem ogniskowych mózgu; objawiają
się niedokształceniem mowy lub jej brakiem, np.: alalia, afazja;
3. zaburzenia substancji fonicznej: w płaszczyźnie suprasegmentalnej (jąkanie, rynolalia,
bełkot, bradylalia, tachylalia, itp.) i segmentalnej (spowodowane np.: upośledzeniem słuchu,
uszkodzeniem obwodowych narządów mowy i obwodowych narządów nerwowych,
wpływami środowiska, itp.).
Logopedyczna klasyfikacja zaburzeń mowy według Stanisława Grabiasa
Aby móc uczestniczyć w komunikacji językowej, człowiek musi dysponować pewnymi
kompetencjami i sprawnościami. Kompetencje (wiedza) nie mogą pojawić się w umyśle ludzkim
bez określonych sprawności (umiejętności).
Możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje kompetencji:

kompetencję językową (gramatyczno – leksykalną), którą tworzy nieuświadomiona wiedza
na temat zasad budowania zdań gramatycznie poprawnych ( N. Chomsky);
kompetencję komunikacyjną, czyli wiedzę na temat zasad użycia języka w grupie
społecznej; są to zdolności używania przez człowieka wszystkich dostępnych mu jako
członkowi danej wspólnoty społeczno – kulturowej systemów semiotycznych, a więc
zdolności spostrzegania i kategoryzowania sytuacji społecznej oraz dostosowania do niej
sposobu myślenia ( D. Hymes);


kompetencję kulturową – wiedzę na temat zjawisk otaczającej rzeczywistości(E. Cassirer, R.
Keesing, J. Kmita).
Sprawności komunikacyjne są przeciwieństwem kompetencji. Kompetencje są wiedzą, sprawności –
umiejętnościami. S. Grabias wyróżnia dwa typy sprawności:
sprawności percepcyjne – pozwalające na opanowanie kompetencji (językowej,
komunikacyjnej, kulturowej) – słuch fizyczny, fonematyczny, muzyczny;

sprawności realizacyjne – wykorzystujące w procesie komunikacji i poznawaniu
rzeczywistości zdobyte kompetencje; wśród sprawności realizacyjnych wymienić należy:

o
grupę sprawności systemowych – fonologicznych, morfologicznych, leksykalnych,
składniowych – tworzą one umiejętności budowania sensownych, poprawnych
gramatycznie zdań;
o
grupę sprawności komunikacyjnych – chodzi o sprawności społeczne, sytuacyjne,
pragmatyczne, które tworzą umiejętności realizowania ról społecznych, budowania
zdań adekwatnych do sytuacji i realizowania zamierzonych intencji.
S. Grabias wprowadza dwa pojęcia istotne dla klasyfikacji zaburzeń mowy:


procedura postępowania logopedycznego – całokształt zabiegów logopedycznych
stosowanych w określonym postępowaniu;
strategia postępowania logopedycznego – postępowanie w ramach danej procedury,
wynikające z percepcyjnych i realizacyjnych możliwości osoby rewalidowanej;
Logopedyczna klasyfikacja zaburzeń mowy obejmuje:
1. zaburzenia mowy związane z niewykształconymi sprawnościami percepcyjnymi, np.:
głuchota i niedosłuch, alalia, dyslalia, oligofazja; procedurą logopedyczną w tej klasie
zaburzeń jest budowanie wszelkich rodzajów kompetencji, zaś usprawnianie realizacyjne
jest procedurą wtórną;
2. zaburzenia mowy związane z brakiem lub niedowładem sprawności realizacyjnych
(przy zdobytych kompetencjach), np.: dysglosja, jąkanie, giełkot, mowa bezkrtaniowa,
anartria i dyzartria, itd., procedurą logopedyczną jest usprawnianie realizacji różnych
poziomów systemu komunikacyjnego;
3. zaburzenia mowy związane z rozpadem systemu komunikacyjnego, np.: afazja,
schizofazja; procedurą logopedyczną jest odbudowywanie wszystkich typów kompetencji i
usprawnianie realizacji.
W logopedycznej klasyfikacji zaburzenia mowy znajdujące się w obrębie poszczególnych klas mogą
być, zatem, objęte jednakową procedurą logopedyczną. Różnią się natomiast swoistymi strategiami
postępowania.
Mowa
Mowa to zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek poznając rzeczywistość i
przekazując jej interpretację innym uczestnikom życia społecznego (S. Grabias). Zatem mowa to
pewne zachowania językowe, które mogą być:



poznawczymi procesami;
procesami quasi komunikacyjnej, organizującej wiedzę z zamiarem jej przekazania;
zachowania dokonujące się w tzw. mowie wewnętrznej (cerebracja), których wynikiem jest
pozbawiony postaci dźwiękowej tekst przemyślany.
Biologiczne podstawy mowy
Sfera biologiczno - fizyczna dotyczy działania aparatu nadawczego (oddechowego, fonacyjnego i
artykulacyjnego) oraz odbiorczego (narządu słuchu) uwarunkowanych pracą ośrodków mózgowych.
Korowe struktury nerwowe, sterujące czynnościami mowy, tworzą tzw. "obszar mowy",
zlokalizowany w środkowej części półkuli dominującej dla mowy.
Za przebieg zachowań językowych człowieka odpowiedzialne są następujące ogniwa “łańcucha
mowy” wg koncepcji A. Łurii:
gnozja somestetyczna, czyli czucie ułożenia poszczególnych części aparatu artykulacyjnego,
oparta jest na przetwarzaniu w korowych okolicach wieczka ciemieniowego zwrotnej
informacji czuciowej, wytwarzanej podczas wypowiadania tekstu;


synteza sekwencyjna, czyli organizacja w czasie ruchów aparatu artykulacyjnego, która
warunkuje płynne wypowiadanie słów i zdań, jej organizację reguluje okolica Broca, leżąca
w dolnej części lewej okolicy przedruchowej;

mowa wewnętrzna, czynnik najmniej rozpoznany, związany ze zdolnością do
programowania rozwiniętych wypowiedzi i przypisany okolicom lewego płata czołowego,
położonym do przodu od okolicy Broca;

słuch fonematyczny, czyli zdolność różnicowania cech diakrytycznych dźwięków mowy
zgodnie z zasadami systemu fonologicznego, która jest realizowana przez okolicę
Wernickego, zlokalizowaną w tylnej części górnego zawoju skroniowego w dominującej
półkuli mózgu;
słuchowa pamięć słowna, czyli zdolność utrzymywania w pamięci usłyszanych słów i zdań,
związana jest z funkcjonowaniem tylnej części płata skroniowego, leżącej poniżej okolicy
Wernickego;


synteza symultatywna, czyli jednoczesna analiza napływającej informacji językowej pod
względem logiczno-gramatyczno-semantycznym, realizowana przez okolice kory mózgowej
leżące na pograniczu płatów: ciemieniowego, potylicznego i skroniowego [Łuria 1967].
Anatomiczna reprezentacja omówionych funkcji nie ma charakteru bezwzględnego.
Poszczególne ogniwa tego układu są niewymienne i ich uszkodzenie objawia się specyficznymi
trudnościami, np. zaburzenia słuchu fonematycznego powodują nie tylko trudności w rozumieniu
mowy, ale także w przypominaniu i aktualizacji wyrazów, w czytaniu i w pisaniu, bowiem analiza i
synteza słuchowa wchodzi w skład struktury każdej z wymienionych czynności, możliwa jest jednak
ponowna ich realizacja poprzez przebudowę układu funkcjonalnego. Takie stwierdzenie
czyni teorię A. Łurii szczególnie atrakcyjną dla logopedów, przynosi ona bowiem ważne
konsekwencje dla celowości prowadzenia praktyki logopedycznej. Dając teoretyczne przesłanki do
restytucji mowy u afatyków, wyjaśniając różnice indywidualne pomiędzy ludźmi, jeśli idzie o ich
zachowania językowe, przełamuje terapeutyczny nihilizm i wskazuje na konieczność
indywidualnego podejścia do każdego chorego.
Psychologiczne podstawy mowy
Sfera psychiczna zachowań językowych wiąże się - jak twierdzi N. Chomsky - z funkcjonowaniem
w umyśle abstrakcyjnego systemu znaków i reguł gramatycznych, pozwalających za znaków
prostych budować znaki złożone. Wiedza o ich użyciu nie musi być przez człowieka uświadamiana.
Społeczne podstawy mowy
Społeczne uwarunkowania języka da się opisać w kontekście kompetencji komunikacyjnej, na którą
składają się:


językowe reguły społeczne (wyznaczające sposoby realizowania językowych ról
społecznych);
językowe reguły sytuacyjne (pozwalające budować wypowiedzi adekwatnie do sytuacji);

reguły pragmatyczne (umożliwiające skuteczną realizację intencji).
Funkcje mowy
czynności poznawcze człowieka dokonują się za pomocą języka i tylko za pomocą języka, a
ich wynikiem jest zorganizowana pojęciowo wiedza, tkwiąca w umyśle i będąca
reprezentacją rzeczywistości;

językowe czynności komunikacyjne, które ujawniają się na tle spójnych z nimi zachowań
mimicznych i gestów, stanowiących tzw. pozajęzykowe kody mowy;


czynności socjalizacyjne i grupotwórcze, kiedy człowiek poznając rzeczywistość i
porozumiewając się z innymi członkami grupy społecznej, podlega procesowi socjalizacji i
zdobywa wiedzę o grupie, w obrębie której pozostaje, następnie o innych grupach i regułach
w nich obowiązujących.
W obrębie mowy (language) wyodrębniono:


język (langue);
mówienie (parole).
Język to zbiór wyrazów i porządkujący ten zbiór układ wartości. Wartość wyrazu wynika z miejsca,
jakie ten wyraz zajmuje w systemie wyrazów (dobrze jest jak dziecko ma duży zasób słów, gdyż
będzie się lepiej komunikowało).
Mówienie to proces budowania zdań.
Mową są tylko te zachowania, które dają cechy intencjonalne.
Pojęcie mowy w gramatyce generatywnej N. Chomsky'ego:


kompetencje językowe - jest to nieuświadamiana wiedza gramatyczna, ujmowana w
systemie reguł generujących zdania w danym języku;
performancja (wykonanie) - jest to indywidualna realizacja kompetencji, proces budowania
zdań; swoista czynność.
Komponenty kompetencji językowej:

kreatywność, czyli zdolność do tworzenia nieskończonego zbioru zdań ze skończonego
zbioru elementów językowych oraz umiejętność tworzenia nowych zdań spójnych;

gramatyczność, czyli proces budowania zdań, poprawność formalna;

akceptabilność, czyli zdolność rodzimego użytkownika języka do uznawania wypowiedzi za
poprawną, tj. zgodną z obowiązującą normą;

interioryzacja, czyli proces nieuświadamianego opanowania ojczystego języka (dziecko nie
wie, że jest uczone języka).
Kompetencje językowe a kompetencje komunikacyjne
Wiem jak języka użyć, w zależności od sytuacji, osoby itd.
Język w poznawaniu rzeczywistości


stopień opanowania języka stwarza jednostce lepsze lub gorsze możliwości poznawania
świata;
największe możliwości poznawcze niesie ze sobą język etniczny, opanowany we właściwy
sposób, we właściwym, naturalnym dla wieku dziecięcego okresie rozwoju (najdalej do
14rroku życia);

brak języka etnicznego skazuje człowieka na pewne wyizolowanie w świecie;

inne kody językowe (np.: gesty) dają inny obraz rzeczywistości świata.
Struktura czynności mowy
Generowanie tekstu - etapy czynności:
1. ETAP IDEACJI - dotyczy uświadomienia treści komunikatu, który nadawca chce przekazać
(czasem jesteśmy zmęczeni, coś nas boli, wtedy nie możemy zebrać myśli, osoba nie wie co
chce powiedzieć).
2. ETAP PLANOWANIA JĘZYKOWEGO - dotyczy wyboru i odpowiedniego
ustrukturalizowania elementów tworzących wypowiedź.
3. ETAP REGULACJI MOTORYCZNEJ - przełożenie struktury językowej w instrukcję pracy
narządów artykulacyjnych.
4. ETAP WYKONAWCZY - dotyczy ruchów aparatu oddechowego, fonacyjnego i
artykulacyjnego.
5. ...
Plik z chomika:
zmordulec
Inne pliki z tego folderu:

Socjolingwistyka.PDF (10225 KB)
Sprawnośćmat.doc (24 KB)
 Z_Uryga_Metody_kształcenia_literackiego_związane_z_lekturą.pdf (32743 KB)
 A_Dyduchowa_Metody_kształcenia_sprawności_językowej_I.pdf (976 KB)
 A_Dyduchowa_Metody_kształcenia_sprawności_językowej_II.pdf (1315 KB)

Inne foldery tego chomika:


3dMax modele 3d
3dsmax tekstury
 64Bit
 amigurumi
 Amigurumi(1)
Zgłoś jeśli naruszono regulamin


Strona główna
Aktualności





Kontakt
Dla Mediów
Dział Pomocy
Opinie
Program partnerski




Regulamin serwisu
Polityka prywatności
Ochrona praw autorskich
Platforma wydawców
Copyright © 2012 Chomikuj.pl