IV. Prawo cywilne
advertisement
TRZY PODSTAWOWE GAŁĘZIE PRAWA: ADMINISTRACYJNE, CYWILNE, KARNE. Prawo każdego państwa jest zbiorem bardzo wielu przepisów normujących zachowania podmiotów. Od dawna aż do dzisiaj w tych zbiorach wyróżniane są mniejsze części, zwane gałęziami prawa I. PRAWO- IUS CZY LEX? I. Dwa znaczenia słowa prawo- ius i lex. Przemierzając Europę możemy natknąć się na dwa znaczenia słowa ”prawo”: 1) prawo stanowione- Gesetzt, loy, legge, loi, ma swoje źródło w lex- jest to zbiór prawa legitymowanego autorytetem ustawodawcy, 2) prawo obejmujące zarówno zasady sprawiedliwości, jak i reguły tworzone przez parlament: Recht, droit, derecho, diritto, ma swoje źródło w ius, obowiązuje przez swą wartość wewnętrzną. Jest to źródłem wielu problemów, bo czy np. „państwo prawa” jest państwem prawa stanowionego ( Gesetzstaat ) czy urzeczywistnieniem zasad sprawiedliwości ( Richtstaat )? W języku angielskim termin law wywodzi się z łacińskiego lex i francuskiego loi. Dawniej używano na określenie prawa terminu Right pochodzącego od germańskiego Recht, zatem nazewnictwo romańskie wyparło germańskie. Zarówno w języku polskim jak i angielskim występuje odstępstwo od reguły językowego rozróżniania między prawem stanowionym a prawem wynikającym z podstawowych, niepisanych zasad. Przyjmijmy te dwa zjawiska jako byty idealnew skali od 0 do 100- lex przy 0,ius przy 100. Rozwój lex może przesuwać się w kierunku ius i odwrotnie. Lex zbliżające się do ius zaczyna obejmować zasady sprawiedliwości, natomiast gdy ius przesuwa się w kierunku lex zachodzi sytuacja odwrotna. Mamy wtedy do czynienia z pozytywizmem prawniczym zredukowaniem ius do lex, Recht do Gesetz. Do tego dążą ci, którzy pragną ograniczyć prawo do skończonego zbioru legalnie uchwalonych przepisów. II. Ius- uniwersalne, lex- partykularne. Jeżeli ma na myśli obszar na świecie, w którym obowiązują te same lub podobne normy moralne, możemy powiedzieć, iż lex jest pojęciem całkowicie lokalnym, tymczasem ius nie zna granic. Lex odnosi się tylko do danego systemu prawnego, lex danego państwa może być całkowicie inny niż lex drugiego. Tymczasem ius ma charakter uniwersalny. Np. Amerykanie wprowadzili ius soli- zasadę, iż obywatelami USA stają się osoby urodzone na ich terytorium. Przyjęli regułę, iż miejsce urodzenia, ziemia rodzim a, powinna decydować o obywatelstwie. Co prawdą taką samą zasadę przyjęli wcześniej Anglicy, ale Amerykanie przyjęli ius soli dlatego, że dostrzegli jej słuszność jako reguły uniwersalnej, a nie dlatego, iż była ona angielska. Problemem jest jednak to, iż nie da się stworzyć jednolitego systemu norm moralnych, a więc ius nie może być systemem uniwersalnym. Europejczycy preferują ius sanguinis twierdząc, iż krew jest ważniejsza od ziemi. Nie ma potrzeby jednak rozstrzygać, która strona ma rację, bowiem w dziedzinie ius możemy cieszyć się pluralizmem. Najwyraźniejszym przykładem jest tu stosunek do kary śmierci, Europejczykom się to nie podoba, ale ogromna większość Amerykanów popiera death penalty. Uniwersalne założenie leży m.in. u podstaw idei praw człowieka. Treść ich dotyczy każdego człowieka na naszej planecie. Cały sens tej doktryny polega właśnie na zakwestionowaniu przekonań lokalnych społeczności, jeżeli są one sprzeczne z tym, co jest prawdą uniwersalną. Np. kwestia niewolnictwa. Jest ono niesprawiedliwe, gdziekolwiek się pojawia, i co do tego nie ma wątpliwości ani Amerykanin, ani Europejczyk. Ale pojęcie sprawiedliwości jest względne i np. w Ameryce Południowej niewolnictwo może zostać zaakceptowane. Jednak ci, którzy myślą w ten sposób, którzy popierają np. niewolnictwo, tracą możliwość oceny własnych i obcych instytucji. Podsumowując należy stwierdzić, iż ius zajmuje pośrednią pozycję pomiędzy czysto lokalną koncepcją lex a uniwersalną koncepcją sprawiedliwości. III. Czy znaczenie ius w różnych kulturach prawnych jest takie samo? Idea ius czy Recht występuje w bardzo wielu kulturach prawnych, nie tylko indoeuropejskich. W każdym z nich jest nieco inaczej interpretowana, o czym powiedzieliśmy sobie już w rozdz. II. W językach indoeuropejskich i jęz. węgierskim termin prawo jako zasada jest używany w znaczeniu „uprawnień osobistych”. Występuje tu rozróżnienie pomiędzy prawem obiektywnie istniejącym ( objektives Recht ) a prawami subiektywnymi ( subjektive Rechte ). W kulturach tych prawo rozwijało się bowiem przede wszystkim jako idea praw osobistych. Inaczej jest np. w języku hebrajskim. Termin oznaczający zasady prawa ( mishpat ) pochodzi od słowa sędzia ( chuffed ). Dobre prawo to takie, które egzekwuje sędzia. Wynika to stąd, iż w wielu kulturach starożytnych ( czyli również żydowskiej ) obowiązek wobec grupy przeważał nad dobrem osobistym jednostki, pojęcie prawo rozwijało się odrębnie od idei praw osobistych. Abraham wzywał Boga, aby dokonał mishpat- sądu sprawiedliwego i zastosował prawo tak, jak spodziewamy się od dobrego sędziego. W języku arabskim podstawowym określeniem prawa jest hak. Znaczenie jest podobne jak w zachodnioeuropejskiej kulturze prawnej- określenie akcentuje prawa osobiste. Dla Chińczyków źródłem wartości nie był ideał dobrego sędziego, lecz Taodroga. Z idei Tao wyrósł taoizm. Termin ten jednak z czasem przyjął znaczenie podobne do „zachodnioeuropejskiego” ius. Standardowym określeniem prawa we wszystkich językach opierających się na ideogramach chińskich jest Fa, w jęz. japońskim- Ho. Co ciekawe ideogram ten nawiązuje do pojęcia wody. Wytłumaczenie jest jeszcze ciekawsze: woda wyznacza zawsze w stanie spoczynku linię horyzontalną, równą, może więc być to sposób podkreślenia prawa w znaczeniu Right, Recht- równego dla wszystkich. Inne wyjaśnienie mówi, iż woda płynie kanałami wyznaczając drogę, czyli Tao. Podstawowy ideogram dla zasad prawa- Fa, Ho przez dodanie końcówek staje się oznaczeniem prawa stanowionego- Falu, Horitsu. Samo pojęcie praw osobistych nie istniało w kulturach dalekowschodnich aż do okresu reform Meiji. Utworzono więc termin je oznaczający- Czenli w chińskim i Kenri w japońskim. IV. Co rozumiemy pod różnymi związkami wyrazowymi zawierającymi wyraz „prawo”. Czy zawsze wyraz ten ma to samo znaczenie, czy też jest to zależne od rodzaju wypowiedzi czy też kontekstu? Jako studenci mówimy np., iż „studiujemy prawo”. Co więc właściwie studiujemy- lex czy ius? W większości krajów przedmiotem jest Recht, droit, derecho, dritto, czasem używamy nazwy „nauki prawne” ( legal knowledge, Hogaku po jap. ) Wyjątkiem są Włochy, gdzie prawo odpowiada raczej pojęciu legge pochodzącemu od lex, ponieważ kultura prawnicza Włoch jest bardzo pozytywistyczna. Mówiąc: „prawo karne”, „prawo konstytucyjne”, „prawo prywatne”, „prawo publiczne” zawsze mamy na myśli prawo jako pewien zbiór zasad, niezależnie czy jego źródłem jest kodeks czy przepisy sądowe. Prawo karne określane jest zawsze jako Recht, droit, derecho, mishpat, Ha, Fa- jest to bowiem zbiór zasad. W Ameryce brak jest powszechnego różnienia pomiędzy pojęciami „Konstytucja” a „prawo konstytucyjne”. Tymczasem Konstytucja to lex- tworzy ją skończony zbiór słów wydany w postaci dokumentu w Filadelfii w 1787. Prawo konstytucyjne to ius , zbiór zasad wyprowadzonych ze skończonego zbioru zawartego w Konstytucji. Jedna ze szkół interpretacji konstytucyjnej w USA twierdzi np., że prawo konstytucyjne nigdy nie powinno wykraczać poza dokładne znaczenie słów w Konstytucji. Utrzymuje więc ona, iż ius ma być ograniczone do lex. Co oznacza zdanie bardzo popularne zdanie: „sądy tworzą prawo”. Czy jest to więc Gesetz, wiązane z kompetencjami legislatury, czy też Recht- logicznie poprawne, ale pozbawione radykalizmu. Określenie tego ma znaczenie, bo czy zdanie to ma podkreślać moc sądów względem ustawodawcy, czy też względem tradycji naukowej. Właściwe rozumienie „prawa naturalnego” na pozór powinno odwoływać się do ius. Prawo naturalne to bowiem gatunek prawa przemawiający par excellence przemawiający do nas wartością swej wewnętrznej słuszności. Rzeczywiście, literatura traktuje o Naturrecht, ius naturale. Ale np. Kant rozumiał prawo naturalne jako Gesetz, jako stanowione mocą rozumu. Co mamy na myśli mówiąc, iż „prawo obowiązuje”? Czy mamy na myśli Gesetz czy Recht? Przy ocenie obowiązywaniu Recht ważna jest jego celowość, gdyż ich ocena jest dokonywana przez poszczególne kultury prawne (tak jak wyżej powiedziano może inaczej traktować pojęcie prawa ). Np. kwestia wolności słowa. Amerykanie traktują ją o wiele poważniej niż np. Kanadyjczycy czy Niemcy. Trzeba założyć, iż w danej kulturze niektóre zasady są realizowane pełniej te same zasady w kulturze innego kraju. Następne zagadnienie jest rozwinięciem poprzedniego: co to znaczy, że „ktoś jest związany prawem?”. Np. w niemieckiej ustawie zasadniczej art. 97 głosi, iż „sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawie ( nur dem Gesetze unterworfen )., a art. 20: „Władza wykonawcza i orzecznictwo sądowe związane są ustawami oraz zasadami prawa” ( sind an Gesetz und Recht gebunden ). Tak więc występuje konflikt, bo sędziowie podlegają tylko Gesetz, a jednocześnie są związani Recht. Zwróćmy uwagę: pierwszy przepis akcentuje wyraźnie niezawisłość sędziowską. Istotą tej niezawisłości jest ochrona sędziów przed wszelkimi zewnętrznymi wpływami- łapówkarstwem, „załatwianiem spraw przez telefon” itd. Sędzia nie może być jednak marionetką w rękach ustawodawcy, ma on tworzyć prawo: Stąd możemy wyróżnić dwie możliwe postawy: niezawisłą i autonomiczną. Sędzia może prezentować do tych postaw podejście negatywne lub pozytywne. 1 Autonomia Niezawisłość George P. Flechter: „Ius et lex- kilka refleksji nad pojęciem prawa. Wykład im. Leona Petrażyckiego. Inauguracja działalności magazynu „Ius et lex”- 01.06.2001 1 Negatywna Pozytywna brak recepcji bodźców zmysłowych koncentracja wyłącznie na prawie moralnym brak zaleceń pozaustawowych koncentracja wyłącznie na ustawie II. Prawo administracyjne. 1. Co to jest prawo administracyjne? Na początku XX wieku niemiecki autor, F. Stier – Somlo dokonał podziału wiedzy administracyjnej na trzy działy: prawo administracyjne, naukę administracji, politykę administracyjną. Nauka administracji - interesuje się natomiast badaniem prawidłowości występujących w administracji rzeczywistej; zajmuje się opisem takiej administracji. Opis ten ma oczywiście obiektywny charakter. Polityka administracyjna - ma za zadanie oceniać poszczególne instytucje administracyjne i wysuwać na tej podstawie określone postulaty, czy wnioski de lege ferenda. Prawo administracyjne ogół norm prawnych regulujących działalność władzy publicznej ( rządowej i samorządowej ). Reguluje ono stosunki społeczne związane z administracyjną działalnością organów państwowych i innych podmiotów wykonujących funkcje administracyjne w administracji publicznej, realizujących swe uprawnienia w sposób władczy. Charakterystyczną cechą norm prawa administracyjnego jest możliwość zastosowania przymusu państ wowego w celu ich wykonania. W Polsce prawo administracyjne obejmuje: przepisy ustrojowe organów administracji publicznej, przepisy proceduralne, przepisy dotyczące kontroli nad działalnością administracji, przepisy dotyczące szczegółowych działów administracji, np. prawo wodne, przemysłowe, budowlane, łowieckie, sanitarne, celne, o służbie wojskowej, aktach stanu cywilnego, oświacie. Nauka prawa administracyjnego zajmuje się: ustrojem administracji, prawnymi formami jej działania, kontrolą administracji, funkcjonowaniem działów administracji. Geneza prawa administracyjnego sięga XVIII w. i wiąże się z rewolucją francuską 1789, która przekształciła poddanego (poddaństwo) w obywatela. Uzyskał on prawo żądania od organów państwa przestrzegania praw uchwalonych przez parlament. W okresie państwa liberalnego przepisy prawa administracyjnego wyznaczały przede wszystkim ramy działania administracji, poza którymi pozostawała sfera działania prywatnego przedsiębiorcy. Zakres oddziaływania prawa administracyjnego zwiększał się w tych krajach w miarę rozszerzania się państwowego interwencjonizmu. 2. Jaka jest struktura administracji w Polsce? Administracja publiczna tworzy w Polsce pewien system. Na system ten składają się dwie podstawowe struktury: administracja państwowa (rządowa) i administracja samorządowa. Obie powyższe części mają na celu wykonywanie zadań z zakresu administracji publicznej. Istnieją jednak też między nimi różnice o charakterze strukturalnym, kompetencyjnym czy organizacyjnym. Organy administracji rządowej można ze względu na terytorialny zasięg działania podzielić na organy naczelne organy centralne organy terenowe Często jednak bardzo trudno ustalić jednoznacznie charakter poszczególnych jednostek organizacyjnych. Problem pojawia się m.in. w przypadku Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (ustawa z dnia 19 X 1991 r., tekst jedn. Dz.U. z 1995 r., nr 57, poz. 199 z późn. zm.). Jest to państwowa osoba prawna, działająca w formach prawa cywilnego. Trzeba jednak stwierdzić, że wiele jej zadań ma charakter administracyjny. Podobne wątpliwości pojawiają się w przypadku Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji (na podst. Ustawy z 3 IV 1993 r. o badaniach i certyfikacji – Dz.U. nr 55, poz. 250 z późn. zm.). Centrum to pełni funkcje badawcze, ma też jednak zadania typu administracyjnego. Obszar działania organów naczelnych i centralnych obejmuje cały kraj (ale wyjątek stanowili: Minister ds. byłej dzielnicy pruskiej i Minister Ziem Odzyskanych). To jest ich cecha wspólna. Istnieją też oczywiście różnice. Najważniejsza z nich sprowadza się do tego, ze organy naczelne tworzą rząd, a organy centralne nie wchodzą w skład rządu. Organy naczelne mają następujące cechy (oprócz tworzenia składu rządu): 1. Są one powoływane przez Prezydenta (bezpośrednio lub po wyborze przez Sejm), 2. Są organami zwierzchnimi wobec innych organów, 3. Ponoszą one odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną. Art. 147 Konstytucji wskazuje organy naczelne. Są to: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komitetów. III. Prawo Karne Nauka prawa karnego ma za przedmiot zbadanie istoty przestępstwa i kary, oraz zastosowanie kary do przestępstwa" - Stanisław Budziński: Wykład porównawczy prawa karnego, Warszawa 1868, s. 1. Charakterystyka prawa karnego Prawo karne jest to ogół norm prawnych regulujących zasady odpowiedzialności karnej, definiującej pojęcie przestępstwa i kary i określającym ich rodzaje oraz zastosowanie kary do przestępstwa. Podstawowym źródłem prawa jest kodeks karny. Kodeks karny składa się z trzech części: ogólnej, szczególnej i wojskowej. W części ogólnej zostały uregulowane podstawowe zagadnienia prawa karnego. Część szczególna to zbiór przepisów, z których każdy odnosi się do konkretnego przestęp stwa. Część wojskowa zawiera ogólne i szczegółowe przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Rozważenie kwestii, do jakich przestępstw, kiedy i gdzie oraz przez kogo popełnionych, odnoszą się przepisy polskiego prawa karnego. Czy odnoszą się tylko do przestępstw popełnionych na terenie Polski ? Czy obywatel innego państwa, który popełnił przestępstwo w Polsce, może być sądzony w Polsce i na podstawie polskich przepisów ? Czy Polak, który dopuścił się przestępstwa za granicą i został tam ukarany, może być sądzony powtórnie w kraju na podstawie polskiego prawa karnego ? Sprawa obowiązywania polskiego prawa karnego jest rozpatrywana na dwóch płaszczyznach: w czasie i w przestrzeni, na których może dochodzić do kolizji. 1) Obowiązywanie prawa karnego w czasie. Nie można sądzić i skazać sprawcy za popełnienie czynu zabronionego przez ustawę przed jej wejściem w życie, ani po jej uchyleniu. W polskim prawie karnym obowiązuje w tej mierze łacińska maksyma: lex retro non agit (ustawa nie działa wstecz). 2) Obowiązywanie prawa karnego w przestrzeni. Zależnie od tego kto popełnił przestępstwo oraz gdzie zostało popełnione, polska ustawa karna znajduje lub nie znajduje zastosowania. Poniżej omówione będą pokrótce obowiązujące w tej mierze zasady: Polskie przepisy karne stosuje się do wszystkich osób, które popełniły przestępstwo na terytorium Polski. Nie ma tu więc znaczenia obywatelstwo sprawcy. Nie podlegają polskim przepisom ani orzecznictwu polskich sądów: a) szefowie przedstawicielstw państw obcych uwierzytelnieni w Polsce ( np. ambasador ), b) osoby należące do personelu dyplomatycznego, c) osoby należące do personelu administracyjnego tych przedstawicielstw, d) członkowie rodzin wymienionych wyżej osób, e) inne osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego. Jeżeli zachodzą różnice między polskim i obcym prawem karnym, na przykład co do rodzaju lub wysokości kary, sąd - stosując polskie prawo - może je uwzględnić na korzyść sprawcy. Obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą i powrócił do kraju, nie wydaje się władzom obcego państwa. To samo dotyczy cudzoziemców korzystających z prawa azylu. Dopełniając przedstawione uwagi trzeba dodać, że w zasadzie odpowiedzialność karną według polskiego prawa karnego ponoszą sprawcy, którzy popełnili czyny zabronione po ukończeniu 17 lat. W przypadku niektórych, najgroźniejszych przestępstw, odpowiadać mogą sprawcy, którzy dopuścili się czynu po ukończeniu 15 lat ( m. in. zabójstwo, rozbój, bardzo ciężkie uszkodzenie ciała, porwanie samolotu lub statku, udział w zbiorowym zgwałceniu ). IV. Prawo cywilne 1. Pojęcie Prawo cywilne, zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe, a w pewnym stopniu i niemajątkowe, między równorzędnymi podmiotami prawa. Prawo cywilne normuje stosunki prawne o charakterze niemajątkowym, szczególnie zaś chroni dobra osobiste, np.: nazwisko, zdrowie, twórczość naukową, artystyczną i racjonalizatorską, tajemnicę korespondencji, wolności sumienia i wyznania itp. W ramach praw cywilnego wyróżnia się 5 działów: -część ogólna – reguluje zagadnienia wspólne dla całego prawa cywilnego; -prawo rzeczowe – reguluje prawne formy korzystania z rzeczy (np. użytkowanie, zastaw, hipoteka); -prawo o zobowiązaniach wynikające z umów; – reguluje przede wszystkim zobowiązania -prawo spadkowe – określa przejście prawa i obowiązków majątkowych zmarłych osób na spadkobierców; -prawo autorskie i wynalazcze – reguluje prawa do dóbr niematerialnych. Ma ono na celu ochronę twórczości literackiej, naukowej, artystycznej oraz wynalazków. Przedmiotem prawa autorskiego jest każde dzieło utrwalone w jakiejkolwiek postaci (np. płyty, filmy, książki), ochroną objęte są również opracowania cudzego utworu (np. tłumaczenia). Polska jest sygnatariuszem konwencji berneńskiej z 1886 o ochronie dzieł literackich i artystycznych. 2 2. Stosunki regulowane przez prawo cywilne Prawo cywilne jest gałęzią prawa obejmującą normy regulujące stosunki majątkowe miedzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi, będącymi podmiotami równorzędnymi w danym stosunku prawnym Definicja ta wymaga wyjaśnień i uzupełnień. Po pierwsze, stosunki majątkowe regulowane są nie tylko przez prawo cywilne, lecz także przez normy należące do innych gałęzi prawa. Na przykład stosunki wynikające z obowiązku płacenia podatków mają charakter majątkowy, a regulowane są przez prawo finansowe. Dlatego w definicji prawa cywilnego podkreślono, ze reguluje ono te spośród stosunków majątkowych, w których podmioty są względem siebie równorzędne. Dla stosunków cywilnych jest wiec charakterystyczne, ze żaden z podmiotów tego stosunku nie ma uprawnień władczych względem drugiego. Nie może wiec na przykład wydawać żadnych nakazów lub zakazów, którym drugi podmiot musiałby się podporządkować, co charakteryzuje stosunki regulowane przez prawo finansowe i administracyjne. Po drugie, niektóre stosunki, mające cechy stosunków cywilnoprawnych, zostały ze względu na swą specyfikę wyłączone z prawa cywilnego. Stosunki pracy są na przykład u nas regulowane normami odrębnej gałęzi prawa - prawa pracy, mimo ze mają charakter majątkowy i zachodzą miedzy podmiotami formalnie równorzędnymi. Podobnie stosunki majątkowe miedzy małżonkami, rodzicami a dziećmi, osobami przysposobionymi itd. regulowane są normami prawa rodzinnego. Po trzecie wreszcie, prawo cywilne reguluje nie tylko stosunki majątkowe. reguluje ono także pewien wycinek stosunków niemajątkowych, w których element majątkowy ma charakter wtórny. za przykład można tu podać stosunki powstające na tle ochrony dóbr osobistych, takich jak nazwisko, wizerunek, osobiste prawa autorskie czy wynalazcze itp. Kręg podmiotów, miedzy którymi stosunki regulowane są normami prawa cywilnego, jest Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999. 2 szeroki. Określa go głównie art. 1 k.c. w myśl którego kodeks ten reguluje stosunki cywilnoprawne miedzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Art. 1 [Zakres regulacji] kc Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. W poszczególnych systemach prawa zakres stosunków społecznych uregulowanych przez prawo cywilne był różny i różne są definicje w poszczególnych państwach i okresach historycznych. W starożytnym Rzymie prawo cywilne oznaczało normy prawne obowiązujące obywateli rzymskich (prawo rzymskie), w średniowieczu - prawo świeckie, w odróżnieniu od prawa kanonicznego. Od 2. połowy XVIII w. rozpoczęły się kodyfikacje prawa cywilnego w poszczególnych państwach, dużą rolę odegrał Kodeks Napoleona. Prawo cywilne anglosaskie (common law) rozwija się głównie w postaci prawa zwyczajowego. Konstrukcje współczesnego prawa cywilnego państw europejskich w dużym stopniu nawiązują do instytucji prawnych ukształtowanych w starożytnym Rzymie (Corpus Iuris Civilis). Współcześnie prawo cywilne to część prawa prywatnego regulująca stosunki majątkowe i niemajątkowe osób fizycznych i prawnych. W dawnych państwach bloku komunistycznego wyodrębniono z prawa cywilnego - prawo rodzinne i prawo pracy. W Polsce po uzyskaniu niepodległości (1918) obowiązywały prawa byłych państw zaborczych, unifikację prawa cywilnego rozpoczęto w okresie międzywojennym (kodeks zobowiązań, kodeks handlowy) a ukończono w 1945 i 1946. Od 1947 obowiązywało już jednolite polskie prawo cywilne zawarte w kilkunastu aktach. Następnie podjęto prace nad kodyfikacją prawa cywilnego, zakończone wydaniem 1964 kodeksu cywilnego. V. Inne gałęzie prawa. Część z podanych niżej gałęzi prawa jest często zaliczana do którejś z trzech gałęzi wymienionych wyżej. prawo państwowe: obejmuje przepisy określający ustrój polityczny państwa, strukturę, kompetencje, reguły działania aparatu państwowego, rodzaje wydawanych w danym państwie normatywnych aktów prawnych, podstawowe uprawnienia i obowiązki obywateli oraz zasady wyborów do organów przedstawicielskich. Bywa często nazywane prawem konstytucyjnym. prawo finansowe: ( skarbowe ): normuje gospodarkę państwa, procesy gromadzenia i wydatkowania pieniędzy przez państwo. Przepisy te ustanawiają podatki i daniny na rzecz państwa, regulują działalność organów finansowych, system bankowopożyczkowy, obieg pieniężno- kredytowy. prawo rodzinne: przepisy o małżeństwie, pokrewieństwie, opiece, kurateli, stosunkach niemajątkowych i majątkowych między małżonkami, rodzicami a dziećmi. prawo handlowe: przepisy normujące stosunki wynikające z czynności handlowych, rodzaje i cechy podmiotów występujących w tych stosunkach. prawo wekslowe i czekowe: ustala warunki ważności weksli i czeków oraz normuje obrót wekslami i czekami. prawo pracy: całokształt przepisów normujących stosunki między pracownikami i pracodawcami, kwestie związane z zatrudnieniem, ubezpieczenia społeczne, rozstrzyganie sporów ze stosunku pracy, ochrona i bezpieczeństwo pracy. prawo procesowe ( cywilne i karne ): tryb rozstrzygania spraw cywilnych i karnych, właściwość sądów, prawa i obowiązki podmiotów uczestniczących w postępowaniu sądowym. prawo rolne: przepisy normujące własność i użytkowanie ziemi na cele rolnicze i przemysłowe. prawo międzynarodowe prywatne: normuje stosunki z zakresu prawa cywilnego ( z prawem rodzinnym włącznie ) i prawa pracy, w których występują elementy obce, tzn. gdy stroną stosunku prawnego jest cudzoziemiec, przedmiot stosunku prawnego znajduje się za granicą, skutki faktów prawnych sięgają poza granice albo też skutki faktów, które miały miejsce za granicą działają w państwie oceniającym te skutki. Prawo międzynarodowe zawiera przepisy wskazujące, prawo którego z tych krajów znajduje wówczas zastosowanie. prawo międzynarodowe publiczne: ( prawo narodów ): reguluje stosunki między suwerennymi państwami, między państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz między organizacjami, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny. prawo kanoniczne ( „prawo świętej karności” ) obowiązuje w Kościele katolickim, normuje obowiązki wiernych, hierarchiczny ustrój Kościoła, jego nauczycielskie i uświęcające zadania, kary stosowane przez Kościół, tryb postępowania w procesach kościelnych ( spornym, karnym, specjalnym ).
