Działalność morza

KRAJOBRAZY
POLSKI
PAS POBRZEŻY
Anna Romańska
SP 130 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi
Pas pobrzeży, zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (wg. J.
Kondrackiego), należy do Regionu Pobrzeży Południowobałtyckich. To szeroki
na kilka do kilkunastu kilometrów pas, wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku.
Rozciąga się od niemieckiej Zatoki Kilońskiej aż po Zalew Wiślany.
Na terenie Polski w
pasie pobrzeży
wyróżnia się trzy
makroregiony:
Pobrzeże Gdańskie
• Pobrzeże Koszalińskie
• Pobrzeże Szczecińskie
•
Mniejszymi jednostkami, które można wyróżnić w obrębie
pobrzeży są mezoregiony. Do mezoregionów graniczących
bezpośrednio z Morzem Bałtyckim należą:
•Uznam i Wolin
•Wybrzeże Trzebiatowskie
•Wybrzeże Słowińskie
•Mierzeja Helska,
•Pobrzeże Kaszubskie
•Mierzeja Wiślana
Krajobraz
Pas pobrzeży z mierzejami, odgrodzonymi zatokami, płytkimi zalewami
i piaszczystymi plażami, rozciąga się od Zalewu Szczecińskiego na zachodzie po
Zatokę Gdańską. Jest to najniżej położona część Polski, przylegająca do Morza
Bałtyckiego. Zarówno krajobraz jak i działalność człowieka na tym obszarze są ściśle
związane z morzem.
Większość omawianego obszaru, to niziny płaskie, nieznaczny obszar obejmują niziny
pagórkowate. Nadmorskie krajobrazy tego pasa dzielą się na: wydmowy, deltowy, jeziornobagienny, i wysoczyznowy (nadmorskie urwiska). Poza krajobrazami nadmorskimi, region
obejmuje również pocięte siecią pradolin równiny morenowe, położone poniżej 100 m n.p.m.
z nielicznymi wzgórzami.
Na Żuławach Wiślanych występują depresje (Raczki Elbląskie -1,8 m p.p.m.)
W przeszłości obszar pobrzeży podlegał wielokrotnym zlodowaceniom.
Pozostałością tego okresu są pokłady gliny zwałowej tworzącej morenę denną, oraz
pasy moren czołowych np. w okolicy Gdańska. W rzeźbie terenu można również
zauważyć pozostałości pradolin polodowcowych np. pradolina Redy – Łeby. Na
pewnych fragmentach wykorzystują je współczesne rzeki biegnąc w kierunku
równoleżnikowym.
Współcześnie krajobraz pasa pobrzeży kształtowany jest przez siły zewnętrzne
z których najważniejsze to:
działalność morza
(kształtowanie linii brzegowej)
działalność wiatru
(powstawanie wydm nadmorskich)
działalność rzek
(powstawanie delt)
Działalność morza
Głównym czynnikiem modelującym wybrzeże są fale i prądy przybrzeżne.
Niszcząca działalność morza
powoduje powstawanie
wybrzeża wysokiego (klifowego),
a budująca wybrzeża niskiego (wydmowego)
Klif - stroma, często pionowa ściana brzegu, utworzona wskutek podmywania
brzegu przez fale, zachodzącego u jej podstawy na styku z platformą
abrazyjną. Polskie klify buduje polodowcowa glina zwałowa.
Obszary nad Bałtykiem z wybrzeżem klifowym
Ustronie Morskie
Jastrzębia Góra
Kołobrzeg
Puck
ok. J. Wicko
Trzęsacz
Orzechowo Poddąbie
Mechelinki
Gdynia Orłowo
Wolin
Klif wykorzystywany jest
chętnie przez miłośników
paralotniarstwa. Sprzyjają
temu wiatry wiejące znad
morza.
Na zdjęciu klif w Chłapowie
Podmywanie klifu przez fale morskie
jest powodem wielu zniszczeń.
Człowiek chcąc umacniać cofający się
brzeg buduje betonowe ostrogi.
Na zdjęciu niszczony brzeg w Ustroniu
Morskim
Rok 1895
Rok 1902
Doskonałym przykładem niszczącej działalności
morza jest Trzęsacz z jego słynnymi ruinami
kościoła zabieranego po kawałku przez morze.
Rok 1994
XV wieczny kościół pierwotnie stał w odległości
2 km od linii brzegowej. W XVIII w. morze
zabrało część cmentarza przykościelnego, a 100
lat później odległość ściany kościoła od brzegu
zmniejszyła się do 1 metra. Pierwsza ściana
runęła do morza w 1900 roku.
Obecnie stoi już tylko połowa ściany
południowej i niewielki fragment prezbiterium.
Dla ochrony ruin wzmocniono klif.
Rok 2004
Piaszczysty brzeg morski typu wydmowego stanowi blisko 2/3 długości polskiego
wybrzeża.
Wybrzeże wydmowe zaczęło tworzyć się po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego.
Powstaje ono pod wpływem działania fal przybrzeżnych, które niszcząc klif
zabierają materiał piaszczysto-żwirowy, przenoszą go i osadzają na odcinkach
brzegu niskiego.
Budowa wybrzeża wydmowego
Powyżej plaży znajdującej się w bezpośrednim zasięgu działania fal morskich,
napotkać można kilka równolegle ułożonych szeregów wzniesień (2-3 lub więcej)
Pierwsze napotkane
wzniesienia stanowi wydma
biała zwana również
przednią. Charakteryzuje się
ona jasną barwą i znikoma
roślinnością.
Dalsze wzniesienie jest w pewnym
stopniu osłonięte przed działaniem
wiatru, w związku z tym jest bardziej
pokryte roślinnością. Jest to wydma
szara, jej piasek ma zabarwienie
popielate, co świadczy o zawartości
materiałów organicznych.
Idąc dalej w głąb lądu można dojść
do wydm porośniętych nadmorskim
borem sosnowym.
Drzewa tworzące ten las są niższe niż w
głębi lądu. Ich pokrój jest często
asymetryczny, kształtowany pod wpływem
wiatrów wiejących znad morza.
Formy terenu charakterystyczne dla wybrzeża niskiego to:
Mierzeja - przedłużenie zasadniczego lądu stałego, lub jego półwyspu, usypane przez
morskie fale przybrzeżne, tworzące piaszczystą barierę oddzielającą zalew lub zatokę
od morza np. Mierzeja Wiślana
Przykładem nietypowej mierzei, zwanej kosą, która nie biegnie wzdłuż lądu, lecz
wchodzi daleko w głąb morza, jest Mierzeja Helska.
Jeziora przybrzeżne - ich powstanie tłumaczy się odcięciem zatok morskich
piaszczystymi mierzejami, utworzonymi w wyniku akumulacyjnej działalności
morza.
Po latach, z powodu braku dostępu do wody słonej, woda w jeziorach wysładza się.
Najwięcej jezior tego typu jest na Wybrzeżu Słowińskim, z których największe to
Jamno, Gardno i Łebsko
Działalność wiatru
Podstawową rolę w procesie tworzenia wybrzeża wydmowego odgrywa wiatr. Na
polskim wybrzeżu wieją przeważnie wiatry NW i W a więc od strony morza,
przyczyniając się do tworzenia wydm czyli piaszczystych wzniesień usypanych przez
wiatr.
W naszym klimacie powstają głównie wydmy paraboliczne. Charakteryzują się one
tym, że mają kształt łuku, o ramionach skierowanych pod wiatr. Jej centralna część jest
ruchoma. Wędrówka wydm na terenie Polski odbywa się z prędkością około
3 -10 m/rok. Największą wysokość wydmy paraboliczne osiągają w miejscu zagięcia
łuku czyli tzw. czole.
Najwyższa ruchoma wydma znajduje się na terenie
Słowińskiego PN - Wydma Łącka - 42 m n.p.m.
Przyczyną powstawania ruchomych wydm jest niszczenie zwartej pokrywy
roślinnej. Wystarczy zaledwie wydeptanie ścieżki, aby w czasie sztormu wiatr
uruchomił piaski nie związane systemem korzeniowym roślin. Piasek
przenoszony na sąsiednie wydmy szare powoduje zagładę istniejącej tam
roślinności.
W najbliższym sąsiedztwie częstym
zjawiskiem jest zamierający las
zasypywany przez wydmy, pod naporem
których giną wszystkie drzewa.
Po latach, gdy wydma przesunie się
odsłania jedynie martwe zbutwiałe pnie.
Osobliwością nadmorskich plaż jest bursztyn.
Znajdowane tu bryłki są zastygłą żywicą drzew iglastych. Żywica wydostawała się
ze zranień, pęknięć pni i gałęzi drzew.
O tym, że bursztyn jest żywicą, świadczą odciski fragmentów drewna i kory
wewnątrz bryłek.
Bursztyn bałtycki od najdawniejszych czasów był używany jako kamień ozdobny
i leczniczy. Handlowano nim w całej Europie. Niezwykłym powodzeniem cieszył
się w Cesarstwie Rzymskim. Wyprawy po niego były organizowane od V w. p.n.e.
i wiodły tzw. szlakiem bursztynowym od Adriatyku do wybrzeży M. Bałtyckiego.
Działalność rzeki
W pasie pobrzeży dominuje akumulacyjna
działalność rzek, które w sprzyjających
warunkach tworzą delty.
Jest to ujście rzeki w postaci kilku odnóg,
tworzących obszar nizinny o charakterze
bagiennym np. Żuławy Wiślane.
Żuławy Wiślane stanowią holoceńską równinę. Proces narastania delty rozpoczął się
około 5 tysięcy lat temu. Zbudowane są z iłów, mułków, piasków i torfów.
Występują tu bardzo urodzajne gleby, głównie mady i gleby torfowe.
Wody gruntowe są płytkie, zasolone i zanieczyszczone. Podmokłe depresyjne obszary
objęte zostały procesami melioracyjnymi już w XIV wieku. Z czasem powstała gęsta
sieć rowów (17 tys. km) i kanałów (3 tys. km) oraz grobli i wałów
przeciwpowodziowych, mających na celu zabezpieczenie Żuław przed wylewami
Wisły.
Regulacja stanowisk wodnych, prowadzona przez kilkaset lat, stworzyła dogodne
warunki dla rozwoju rolnictwa. Pierwotny krajobraz wilgotnych lasów łęgowych
i olsowych, bagien i rozlewisk wodnych, został przekształcony w pola uprawne
i łąki, przecięte kanałami, czyli tak zwanymi polderami.
Klimat
Klimat nad Bałtykiem jest łagodniejszy niż w głębi kraju. Zimy są cieplejsze a lata
chłodniejsze. Chłodniej niż w pozostałej części kraju jest tu wiosną, bo morze nagrzewa
się powoli, za to cieplej jesienią, gdyż Bałtyk powoli oddaje ciepło.
Morze wywiera wpływ na klimatyczne pory roku. Najdłuższa jest jesień, najkrótsza
zima.
W styczniu średnie temperatury dobowe wahają się od 0 do -5 stopni C , w lipcu od 15
nad brzegiem do 25 stopni C w części południowej.
20
stopnie C
15
10
5
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
-5
Średnie miesięczne temperatury powietrza w Szczecinie
XI
XII
Wysunięcie linii brzegowej w morze, sprzyja wzrostowi sumy opadów, w miarę
przemieszczania się z SW na NE. Średnie roczne sumy opadów wahają się od około
550 mm w rejonie Szczecina do ponad 700 mm w rejonie Ustki i Łeby.
Duże natężenie opadów letnich sprawia, że najwięcej ich notuje się w czerwcu i lipcu
a najmniej w lutym. Pomimo dużych sum opadów najpogodniejszymi miesiącami są:
maj, lipiec i czerwiec.
70
60
mm
50
40
30
20
10
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Średnie miesięczne sumy opadów w Szczecinie
IX
X
XI
XII
Wiatry nadciągają z różnych stron w zależności od pory roku. Zimą wieje głównie znad
lądu, latem z W i NW. Wiatry sztormowe pojawiają się głównie zimą i osiągają
prędkości do 120 km/h, przynosząc duże zniszczenia linii brzegowej.
W wąskim pasie wybrzeża o szerokości 30 km odczuwalne są bryzy .
Wody powierzchniowe
Bałtyk - jest morzem młodym (zaczął
się tworzyć około 10 000 lat temu) . Jest
to morze płytkie, śródlądowe o małym
zasoleniu wahającym się w granicach
od 2 – 12‰.
Rzeki – dwie wielkie rzeki główne Polski: Odra i Wisła oraz szereg mniejszych rzeczek
biorących początek na morenowych wzniesieniach południowego wybrzeża
i pojezierzy. Tworzą one rzeki przymorza (Rega, Parsęta, Grabowa, Wieprza, Słupia,
Łupawa, Łeba, Reda, Wisła , Pasłęka).
Ujście Redy
Jeziora – głównie jeziora przybrzeżne
Łebsko, Gardno, Jamno, Sarbsko,
Dołgie Wielkie i Małe, deltowe –
Drużno oraz rynnowe - Żarnowieckie
Torfowiska i mokradła – często związane
z odcinkami pradolin lub zarastaniem jezior
przybrzeżnych. Mogą być soligeniczne porośnięte roślinnością słonolubną (Bielawskie
Błota, Karwieńskie Błota). W okolicach
Kołobrzegu są żródłem wykorzystywanej
leczniczo borowiny.
Roślinność
Występują tu sosnowe bory nadmorskie tzw. bory bażynowe, (charakterystyczne rośliny
to: bażyna czarna, turzyca piaskowa, wierzba piaskowa).
bażyna czarna
turzyca piaskowa
wierzba piaskowa
W pasie oddalonym nieco od morza lub na wysokich klifach rosną lasy bukowe
i bukowo – dębowe. Głównym gatunkiem jest tu buczyna nadmorska, w runie leśnym
dominują trawy np. śmiałek pogięty.
Las bukowy porastający Lisi Jar w Jastrzębiej Górze
Śmiałek pogięty
Najpospolitszymi roślinami na wydmach są wydmuchrzyca piaskowa i mikołajek
nadmorski (wymierający, objęty ścisłą ochroną). Rośliny te przystosowały się do
trudnych warunków bytowych.
Mikołajek nadmorski - cała roślina jest mięsista,
naga, pokryta grubą warstwą wosku, który tworzy
dodatkową ochronę przed nadmiernym wysychaniem.
Ma zdrewniałe i pełzające kłącze, aby utrzymać się
w lotnym podłożu.
Wydmuchrzyca piaskowa - posiada długie i liczne
rozłogi podziemne, dzięki którym doskonale
stabilizuje podłoże
Roślinności tej nie wolno niszczyć, ponieważ chroni ona wydmę przed wiatrem,
który może przesypywać piasek i wywołać wędrówkę wydmy . Na wydmy
morskie utrwalone przez roślinność obowiązuje zakaz wstępu !
Zwierzęta
Nad brzegiem morza często spotkamy żerujące ptaki:
Mewa szara
Mewa
srebrzysta
Mewa
śmieszka
Kaczka
krzyżówka
W lasach, nad brzegami jezior i terenów podmokłych, występuje ponad 200 gatunków
ptactwa, z których najcenniejsze to: orzeł bielik (1), puchacz (2), rybołów (3), bocian
czarny (4), kormoran (5), ohar (6), zimorodek (7) i batalion(8).
1
2
7
4
5
3
6
8
W pasie pobrzeży licznie występują owady reprezentowane m.in. przez rzadkie motyle
i chrząszcze, płazy ( jaszczurki, ropuchy, żaby, padalce), gady (żmija zygzakowata,
zaskroniec).
1
2
Ropucha szara
4
7
Padalec
Żmija zygzakowata
Zaskroniec
6
8
Wśród ssaków liczne są jelenie, sarny, dziki, jenoty, zające, borsuki, wydry i bobry.
W morzu spotkać można fokę szarą.
Jenot
2
1
Foka szara
7
4
Borsuk
6
Bóbr
8
Wydra
Działalność człowieka
Rolnictwo: typowe obszary rolnicze to wspomniane wcześniej Żuławy Wiślane. Są to
jedne z najważniejszych regionów rolniczych. Występują tam żyzne gleby typu mady .
Na mniej urodzajnych glebach uprawia się ziemniaki, żyto, na lepszych pszenicę,
buraki cukrowe . Hoduje się również bydło.
Przemysł rozwijający się nad morzem jest ściśle związany z jego zasobami. Na
wybrzeżach zlokalizowane są stocznie, zakłady przetwórstwa rybnego, czy
importowana drogą morską ropa naftowa. Jest tu dużo portów obsługujących morski
handel zagraniczny.
Największymi portami są Gdynia, Gdańsk, Szczecin, Świnoujście, Kołobrzeg.
Gdańsk – Nowy Port
Ludność mieszkająca w małych miejscowościach zajmuje się głównie rybołówstwem
i obsługą ruchu turystycznego.
Turystyka rozwijała się nad Bałtykiem już od dawna. Ludzi przyciągają uroki morza,
leczniczy wpływ jodu zawartego w powietrzu, imprezy kulturalne, zabytki, parki
krajobrazowe i narodowe (Słowiński i Woliński).
Najważniejsze nadmorskie miejscowości turystyczne to: Międzyzdroje (1), Kołobrzeg
(2), Ustronie Morskie, Mielno, Darłowo, Ustka, Jarosławiec, Władysławowo, Sopot,
miejscowości Mierzei Helskiej - Chałupy, Kuźnica, Jastarnia, Jurata (3), Hel
1
3
2
Charakterystyczną cechą krajobrazu nadmorskiego są latarnie morskie.
Na polskim wybrzeżu jest ich 15. Większość jest udostępniona zwiedzającym i stanowi
ogromną atrakcję turystyczną.
Niechorze
Gąski
Rozewie
Stilo
Hel
Bibliografia
1. „Wybrzeże 4 Pobrzeże Kaszubskie i Hel – przewodnik dookoła Polski” – E. Tomczyk; wyd.
Pascal
2. „Przyroda dla klasy piątej” – J. Ślósarczyk, R. Kozik, F. Szlajfer; wyd. Nowa Era
3. „Geografia Polski Mezoregiony fizycznogeograficzne” – J. Kondracki; wyd. PWN
4. „Geomorfologia” – M. Klimaszewski; wyd. PWN
Strony Internetowe
1. www.wikipedia.pl
2. http://www.magnolia.net.pl/trzesacz.php
3. http://polskiemorze1988.webpark.pl/
4. http://www.fotografie.waw.pl/
5. http://www.foto-przyroda.pl/
6. http://www.naturfoto-cz.de/
7. www.morze.net.pl
8. http://www.salamandra.org.pl/
DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ 