zwierzeta I
advertisement
Zwierzęta część I 1. GĄBKI 2. PARZYDEŁKOWCE 3. PŁAZIŃCE 4. OBLEŃCE 5. WROTKI Plany budowy zwierząt trójwarstwowych. a) bezwtórnojamowce – nie mają jamy ciała, b) wtórnojamowce pozorne mają jamę ciała nie w pełni otoczona przez mezodermę, c) wtórnojamowce – jama ciała (celoma) jest całkowicie otoczona przez tkanki, które rozwijają się z mezodermy. Bruzdkowanie spiralne i promieniste. A – bruzdkowanie spiralne jest charakterystyczne dla pierwogębowych (Postomia) . Tu występuje naprzemianległe rozmieszczenie komórek. Warstwa górna jest rozłożona pomiędzy komórkami warstwy dolnej. B – bruzdkowanie promieniste jest Pierwogeba charakteryzuje bruzdkowanie spiralne charakterystyczne dla zarodków wtórogebowych (Deuterostomia) wczesne podziały są równoległe lub prostopadłe do osi biegunowej. Komórki są ułożone warstwowo – te na górze Wtórogęba charakteryzuje bruzdkowanie promieniste zarodka lezą dokładnie nad komórkami znajdującymi się na dole. 1. GĄBKI – najbardziej prymitywne dwuwarstwowe zwierzęta przegląd systematyczny środowisko życia i wymagania życiowe Podział ze względu na budowę szkieletu: woda słodka, słona, stojąca, płynąca wapienne żyją pojedynczą a w większości szkliste – koszyczek Wenery tworzą kolonie pospolite – gąbka grecka, puchar stadium dorosłe – osiadły tryb życia Neptuna, nadecznik sklerogąbki GĄBKI – czynności życiowe czynności życiowe charakterystyka odżywianie wici komórek kołnierzykowatych wprawiają w ruch wodę, trawienie przebiega wewnątrzkomórkowo, oddychanie wydalenie stały i intensywny ruch wici komórek kołnierzykowatych powoduje ruch wody, która dostarcza tlen, a zabiera C02 i produkty przemiany materii, drogą dyfuzji, krążenie reakcja na bodźce rozmnażanie Inne // znaczenie ruch wody w jamie centralnej (spongocel) – nie jest to jama trawienna, brak wyspecjalizowanych komórek – aktywność ich ogranicza się do chwytania pokarmu i regulacji przepływu wody przez ciało, pączkowanie, zazwyczaj obojnaki, komórki rozrodcze powstają w mezoglei, gąbki słodkowodne mogą się rozmnażać z pączków wewnętrznych - gemul (są to formy przetrwalnikowe), gemule powstają w mezoglei, wytwarzane w niesprzyjających warunkach, np.: przed nadejściem zimy. Większość jest obojnakami (hermafrodytami) ten sam osobnik wytwarza gamety żeńskie i męskie. Duże zdolności regeneracyjne. naturalne filtry wody (biofiltry),jubilerstwie, optyce, przemyśle porcelanowym , bioindykatory, alkoholowy wyciąg z gąbek zawiera jod. Budowa: workowate ciało, wewnątrz jama centralna (spongocel) z drobnymi otworkami (ostie), na górze (oskulum) otwór wyrzutowy, komórki - okrywające (pinakocyty) mają zdolność kurczenia się, kołnierzykowate (choanocyty) - zaopatrzone w wici i z kołnierzykami - tworzą warstwę wewnętrzną, pełzakowate (amebocyty) - nie wyspecjalizowane komórki, posiadają szkielet wewnętrzny z igiełek (spikule) wapiennych, krzemionkowych lub włóknistego białka zwanego sponginą (wydzielane prze komórki amebowate), które powstają w mezoglei. 2. PARZYDEŁKOWCE – zwierzęta tkankowe - bezkręgowce przegląd systematyczny środowisko życia i wymagania życiowe stułbiopławy - stułbia pospolita, obelia, wyłącznie wody, osiadły tryb życia bąbelnica lub wolno pływające, nieliczne krążkopławy – chełbia modra, bełtwa, pasożytami, koralowce – pióro morskie, dłoń topielca, od tropiku po Arktykę, koral szlachetny wrażliwe na zmiany temperatury i zasolenia, Budowa: ciało buduje warstwa zewnętrzna – epiderma (kom. nabłonkowo – mięśniowe) i wewnętrzna – gastroderma, a pomiędzy nimi - mezoglea. Wnętrze stanowi – jama chłonąco - trawiąca. Otwór gębowy otoczony czułkami zaopatrzonymi w parzydełka Dwie formy organizacji – polip i meduza. U niektórych spotykamy polimorfizm. Szkielet u koralowców – węglan wapnia. I. I. Budowa parzydełka. II. Budowa chełbi modrej. II. PARZYDEŁKOWCE - czynności życiowe czynności życiowe charakterystyka odżywianie trawienie zewnątrzkomórkowe i wewnątrzkomórkowe, drobne skorupiaki, mięczaki, larwy, plankton, oddychanie całą powierzchnia ciała, tlen z wody, wydalenie na drodze dyfuzji przez komórki nabłonka lub do jamy chłonąco - trawiącej i wraz z wodą usuwane na zewnątrz, głównie amoniak, krążenie reakcja na bodźce woda w jamie chłonąco – trawiącej, komórki nerwowe z wypustkami – typ siateczkowaty, komórki gruczołowe na stopie, rozmnażanie gamety powstają z komórek interstycjalnych, zapłodnienie zewnętrzne lub wewnętrzne, u nielicznych przemiana pokoleń, pączkowanie, inne // znaczenie niektóre powodują oparzenia u ludzi, koralowce biorą udział w tworzeniu skorupy ziemskiej, żyją w symbiozie z innymi organizmami, koralowce – w przemyśle zdobniczym. Schemat cyklu rozwojowego chełbi modrej. Sposoby rozmnażania się stułbi pospolitej: A – paczkowanie, B – płciowo z udziałem gamet. 3. PŁAZIŃCE – robaki płaskie – trójwarstwowe. systematyka środowisko życia i wymagania życiowe wirki – wypławek biały, wielooczka czarna wolno żyjące, drapieżne (wirki), przywry – motylica wątrobowa, przywra pasożyty krwi, motyliczka wody słodkie, słone, bardzo wilgotne tasiemce – bruzdogłowiec szeroki, środowiska lądowe, wewnątrz innych nieuzbrojony, uzbrojony, bąblowcowy, organizmów – pasożyty wewnętrzne mózgowiec Budowa: trzy warstwy tkanek – zewnętrzna epiderma (naskórek), wewnętrzna endoderma i środkowa – mezoderma, symetria dwuboczna - gdzie wyróżniamy przód i tył. Koncentracja narządów czuciowych w przednim odcinku ciała, który jako pierwszy kontaktuje się ze środowiskiem (pozwala na rozpoznanie niebezpieczeństwa, rozpoznać ofiarę i ułatwia jej schwytanie), cefalizacja – zaczątek głowy. Ciało okrywa jednowarstwowy, wielojądrowy nabłonek syncytjalny (przywry i tasiemce) lub komórkowy (wirki). Pod nabłonkiem - pasma mięśni ułożone okrężnie, skośnie i podłużnie. U przywr - aparat czepny w postaci dwóch przyssawek. U wirków - rzęski umożliwiające pełzanie i pływanie + skurcze mięśni. Wnętrze ciała wypełniają komórki – parenchyma (są one niejednorodnego pochodzenia i należą do różnych tkanek). Wypławek pospolity - budowa Rozmieszczenie układów wewnętrznych u wypławka A – ukł. pokarmowy, B – ukł. wydalniczy, C – ukł. nerwowy, D – ukł. rozrodczy Budowa motyliczki Budowa tasiemca uzbrojonego PŁAZIŃCE - czynności życiowe czynności życiowe charakterystyka odżywianie jama trawiąca – ma postać rozgałęzionego jelita i wyposażona jest tylko w jeden otwór – gębowy, trawienie: wstępne pozakomórkowe, fagocytoza, układ ten jest zredukowany u tasiemców, oddychanie brak – powłoki ciała, tlenowo i beztlenowo, wydalenie protonefrydia z komórkami płomykowymi, krążenie reakcja na bodźce rozmnażanie Inne // znaczenie brak, para zwojów głowowych i parzyste pnie nerwowe, wirki (proste oczka, statocysty), pasożyty – zredukowane oczka, brak statocystów, rozwinięty zmysł chemiczny, hermafrodytyczne – krzyżowe zapłodnienie, wirki – rozwój prosty, pasożyty – rozwój złożony, przywra – rozdzielnopłciowa + dymorfizm płciowy, tasiemce – samozapłodnienie, wirki – regulują liczebność organizmów, stanowią pokarm dla innych organizmów, liczne pasożyty - wywołują choroby ludzi i zwierząt. Cykl życiowy motylicy wątrobowej pasożytuje w wątrobie bydła i owiec (niekiedy u człowieka) w przewodach żółciowych dochodzi do zapłodnienia krzyżowego, zapłodnione jaja wydostają się na zewnątrz z kałem, jajo dostaje się do wody – tu żywiciel pośredni – ślimak wodny, w ciele ślimaka tworzy się wiele larw, które opuszczają jego ciało i osiadają na roślinach, Sposoby zapobiegania zakażeniom: obgotowanie roślin, gotowanie wody, zwalczanie ślimaków, na zewnątrz larwy otaczają sie cystą, Cykl życiowy przywry krwi Cykl życiowy tasiemca uzbrojonego osiąga długość 4m, zaopatrzony w haczyki i przyssawki, uwolnione z członów jaja w środowisku zewnętrznym mogą przeżyć kilka miesięcy, żywiciel pośredni świnia, a ostateczny człowiek, wągier powstający z jaja może przetrwać w mięśniach około 1 roku, zachowując zdolność do zakażenia, w przewodzie pokarmowym żywiciela ostatecznego pęka osłonka i główka wydostaje się na zewnątrz – rozpoczyna się przyrost. Cykl życiowy tasiemca nieuzbrojonego w żywicielu może dożyć 30 lat, długość – 12 m, na główce tylko przyssawki, żywiciel pośredni – bydło, a ostateczny – człowiek, Zapobieganie zakażeniom: ochrona gleby i wody przed przedostaniem się fekaliów ludzkich, niespożywanie surowego mięsa i z nieznanych źródeł. Cykl życiowy bruzdogłowca szerokiego Pasożytuje najczęściej w jelicie cienkim człowieka, długość – kilkanaście metrów, (mniejsze rozmiary w przewodzie pokarmowym kota i innych ssaków żywiących się rybami). Zaopatrzony na główce w wąskie bruzdy przyssawkowe. I żywicielem pośrednim jest skorupiak – np.: oczlik, II – ryba (szczupak, okoń, łosoś, sielawa, węgorz) – która zjadła zarażonego skorupiaka. Larwa osadza się w mięśniach i ukł. rozrodczym. Częściej zarażają się – ptaki i ssaki rybożerne. Przystosowania płazińców do pasożytnictwa. • taśmowaty, płaski kształt ciała, • brak narządów ruchu, narządów zmysłów, ubarwienia, • nabłonek odporny na działanie enzymów trawiennych żywicieli, • wykształcenie narządów czepnych - przyssawek i haczyków, • brak układów pokarmowego, krwionośnego i oddechowego, • odżywianie się przez wchłanianie pokarmu strawionego przez żywiciela, • oddychanie beztlenowe, • silnie rozwinięty układ rozrodczy i olbrzymia jego produktywność, • obojnactwo i samozaplemnianie, • cykl rozwojowy złożony z występowaniem form pośrednich - larw, przy czym istnienie wielu żywicieli pośrednich zapewnia rozprzestrzenienie populacji pasożyta. 4. OBLEŃCE - robaki obłe. przegląd systematyczny środowisko życia i wymagania życiowe brzuchorzęski woda, lad, tkanki innych organizmów, wrotki gorące źródła, wysokie góry, konsumenci nicienie – włosień kręty, glista materii organicznej (detrytusu), ludzka, owsik ludzki, tęgoryjec żerują na bakteriach i grzybach eliminują dwunastnicy, węgorek pszeniczny, ich nadmiar, mątwik buraczany wolno żyjące, pasożytami roślin (mątwik, wąglik), lub zwierząt i też człowieka (glista, owsik, włosień). Przekrój podłużny i poprzeczny przez ciało glisty ludzkiej. Cykl rozwojowy glisty ludzkiej Bytuje w j. cienkim człowieka, jest rozdzielnopłciowa, samice (20-40 cm, samce 14 cm). Zapłodniona samica składa na dobę 200 000 jaj – z kałem żywiciela na zewnątrz. Larwa wewnątrz jaja linieje – tworzy sie jajo inwazyjne. Jajo zachowuje zdolność do życia przez wiele lat. Samice żyją w przewodzie pokarmowym 1 rok. Cały rozwój od momentu połknięcia do osiągnięcia dojrzałości płciowej – 2 - 4 miesięcy. Cykl rozwojowy włośnia krętego Samice (2 – 5 mm), samice (1,5 mm), po kopulacji samce giną, samice przenikają do naczyń limfatycznych i dalej do węzłów chłonnych. Samice są jajożyworodne (1500 larw). Larwy dostają się do krwi i dalej do mięśni poprzecznie prążkowanych (szyja, język, przepona, mięśnie międzyżebrowe) – tu zwijają się w spirale i otorbiają – w tej formie mogą przetrwać nawet 50 lat. Cykl ten przebiega tak samo u ,np.: szczurów, świń, dzików. Budowa: dwubocznie symetryczne, nieczłonowane, zwykle zwężającym się na końcach Ciało pokrywa kolagenowy oskórek (kutikula) –znacznej grubości jest elastyczny, przepuszcza wodę, gazy i związki chemiczne. Oskórek jest okresowo zrzucany - linienie. Pod nim nabłonek (hypoderma), która tworzy 4 symetrycznie ułożone zgrubienia zwane wałkami hypodermalnymi, rozdzielają one warstwę mięśni podłużnych na 4 pasma. Sztywność ciała nadaje płyn wypełniający jamę ciała. Mięśnie wyłącznie podłużne, co pozwala im jedynie na wijący ruch ciała. Ruch powoduje cyrkulacja płynów ciała. OBLEŃCE - czynności życiowe czynności życiowe charakterystyka odżywianie rurka rozpoczynająca się otworem gębowym, a kończąca odbytowym, oddychanie brak, przez powłokę ciała, oddychanie odbywa się beztlenowo przez fermentację glikogenu lub tlenowo, wydalenie u większości jest zbudowany z 1-3 komórek, tworzą go 2 podłużne kanały wydalnicze, które biegną wzdłuż ciała, są one ślepo zakończone w tylnym odcinku ciała, końcowym produktem metabolizmu jest amoniak, krążenie reakcja na bodźce rozmnażanie Inne // znaczenie brak, a jego funkcje spełnia płyn wypełniający jamę ciała, pierścień nerwowy okalający gardziel i podłużne pnie nerwowe, narządy zmysłu: szczecinki czuciowe, brodawki czuciowe pełniące funkcje narządów dotyku i chemoreceptorów, większość jest rozdzielnopłciowa, cechuje je dymorfizm płciowy, zapłodnienie wewnętrzne zachodzi zazwyczaj w jajowodzie, samce wielu gatunków giną zaraz po kopulacji, większość samic jest jajorodna, a część jajożyworodna, procesy glebotwórcze i obieg materii, pasożyty – do walki biologicznej, inne pasożyty wywołują choroby zwierząt i ludzi. 5. WROTKI środowisko życia, wymagania życiowe, czynności życiowe głównie wody słodkie (niekiedy morza), wolno żyjące, swobodnie pływające, niektóre osiadłe (niekiedy formy kolonijne), organizmy kosmopolityczne (-270 do + 100 stopni), aparat wrotny (dwa wieńce rzęsek) – poruszanie, zdobywanie pokarmu, słabo wyodrębniony odcinek głowowy, gruczoł cementowy – wydzielina przytwierdza do podłoża, ukł. pokarmowy – otwór gębowy – gardziel z aparatem żującym + gruczoły ślinowe, ukł. nerwowy – koncentracja w części głowowej, ukł. nerwowy – protonefrydialny, kloaka, rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy (samce mniejsze – po kopulacji giną), partenogenetycznie, cysty zapadające w stan anabiozy. Budowa zewnętrzna i wewnętrzna wrotka Źródła: 1. „Biologia” – repetytorium, WSiP 2. „Biologia” – E. P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin 3. „Zoologia” – podręcznik dla liceum ogólnokształcącego – J. Grzegorek, E. Jastrzębowska, E. Pyłka - Gutowska
