Pedagogika Specjalna – zagadnienia egzaminacyjne
advertisement
Pedagogika Specjalna 1. Kształtowanie się dyscypliny – pedagogika specjalna. PS jest subdyscypliną pedagogiki ogólnej, zajmuje się nauczaniem, wychowaniem, i opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym. W 1861 roku Hans Hanselman (Zurich) wyodrębnił dziedzinę pod nazwą Pedagogika Lecznicza. Była ona bliższa medycynie niż pedagogice i zajmowała się osobami z zaburzeniami a) percepcji (niewidomi i niesłyszący) b) przetwarzania (niepełnosprawni intelektualnie i umysłowo) c) wytwarzania (zaburzenia mowy i dysfunkcja narządów ruchu). Wcześniej: STAROZYTNOŚĆ: a) Platon – uważał że należy zająć się osobami niepełnosprawnymi b) Plinusz Stary - uważał że należy uczyć mowy głuchych c) Diadimius Aleksandryjski – jako pierwszy próbował wynaleźć pismo dla niewidomych ŚREDNIOWIECZE a) Chrześcijanie – byli bardzo miłosierni i dawali niepełnosprawnym pieniądze chociaż uważali ich za żebraków; pod koniec XV wieku zakładano dla nich przytułki b) Wiek XVII - Sanderson usiłował znaleźć sposób zapisywania działań matematycznych dla niewidomych - Komeński rozważał problem opieki nad niepełnosprawnymi OŚWIECENIE a) Diderot i Kartezjusz – usiłując nauczyć czytania i pisania niewidomych doszli do wniosku że są oni wyuczalni b) Kartezjusz – stworzył prototyp „białej laski” c) Walenty Hanay – założył pierwszą szkolę specjalną (1784 rok Paryż) dla niewidomych gdzie na bazie przedmiotów ogólnokształcących uczono konkretnych zawodów by byli oni samowystarczalni d) Wzorem Hanaya zaczęły powstawać następne placówki dla innych niepełnosprawnych POLSKA a) 1817 – powstaje Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie b) 1861 – pierwszy zakład dla upośledzonych umysłowo w Studzieńcu c) 1912 – Maria Grzegorzewska („matka polskiej PS”) założyła w Warszawie pierwszą na świecie wyższą uczelnię kształcącą niepełnosprawnych do pracy (Akademia Specjalna). 2. Działy pedagogiki specjalnej – przykładowe klasyfikacje subdyscyplin. Według Marii Grzegorzewskiej: a) oligofrenopedagogika – pedagogika osób upośledzonych umysłowo b) surdopedagogika – pedagogika osób z dysfunkcją narządu słuchu c) tyflopedagogika – pedagogika osób z dysfunkcja narządu wzroku d) pedagogika lecznicza – inaczej pedagogika trapeutyczna, zajmująca się osobami przewlekle chorymi i z dysfunkcją narządu ruchu e) pedagogika resocjalizacyjna - zajmująca się osobami nieprzystosowanymi społecznie Według Janiny Daraszewskiej: a) rewalidacja – osoby z upośledzeniem umysłowym b) rehabilitacja – osoby z dysfunkcją narządu ruchu i z chorobami przewlekłymi c) resocjalizacja – osoby nieprzystosowane społecznie Współczesna klasyfikacja według Władysława Dykcika: 1 a) pedagogika rewalidacyjna – osoby niepełnosprawne intelektualnie, z niepełnosprawnością sensoryczną (wzrok, słuch) i z niepełnosprawnością sprzężoną (wzrokowo słuchowa) b) pedagogika terapeutyczna – osoby przewlekle chore z dysfunkcją narządów ruchu, z odmiennością somatyczną (interseksualizm, bulimia, anoreksja), z autyzmem, zespołami psychozo podobnymi (zespół Aspergera, schizofrenia dziecięca i wieku podeszłego) c) pedagogika korekcyjna – osoby z dysfunkcjami parcjalnymi (fragmentaryczny deficyt w rozwoju) d) pedagogika resocjalizacyjna – osoby aspołeczne, antyspołeczne, jednostki przestępcze i dewiacyjne z nieprzystosowaniem społecznym e) pedagogika wybitnych uzdolnień – osoby ogólnymi i wybiórczymi uzdolnieniami. 3. Interdyscyplinarność pedagogiki specjalnej – przykłady. 4. Pojęcia: uszkodzenie, niepełnosprawność, upośledzenie. DEFINICJA OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ Jednostka, która w wyniku uszkodzenia organizmu nie jest w stanie wypełniać ról społecznych, przepisywanych jej ze względu na wiek i płeć oraz przynależność środowiskową, społeczną kulturalną i narodową. W ujęciu prawnym niepełnosprawny to osoba, która nie potrafi odróżnić dobra od zła. Niepełnosprawność: a) pierwotna – wywołana jest przez chorobę lub uraz, w wyniku którego dochodzi do uszkodzenia ustroju, co ogranicza lub zakłóca sprawność lub aktywność życiową człowieka b) wtórna – kiedy przy występującej niesprawności pierwotnej z powodu istniejących w otoczeniu różnego rodzaju barier pogarsza się sytuacja bio psycho społeczna jednostki. USZKODZENIE Zaburzenie struktury anatomicznej i czynności fizjologicznych narządów organizmu. Może być: a) okresowe lub trwałe b) całkowite lub częściowe c) ustabilizowane d) progresywne lub regresywne Ze względu na czas wystąpienia może być: a) wrodzone, dziedziczne b) nabyte w okresie płodowym c) okołoporodowe (perinatalne) lub nabyte (postnatalne) UPOŚLEDZENIE Niekorzystna sytuacja, która wynika z uszkodzenie lub niesprawności osoby znacznie ograniczając jej interakcje z otoczeniem. 5. Proces rewalidacji – podstawowe zasady i wyznaczniki. 6. Stadialność procesu przystosowania do niepełnosprawności. Według L. Kowalewskiego a) Stadium doznania niepełnosprawności występuje silny i długotrwały stres, silne pobudzenie emocjonalne reakcja emocjonalna hamująca procesy poznawcze chory zadaje sobie pytanie – dlaczego ja? b) Stadium uświadamiania ograniczeń następuje porównywanie teraźniejszości z przeszłością głośne mówienie o tym co zostało utracone (np. ze już nigdy nie zagra w piłkę) porównywanie możliwości obecnych z możliwościami poprzednimi c) Stadium prób funkcjonowania z niepełnosprawnością zwrot w stronę teraźniejszości i rozwiązywania bieżących problemów 2 pozytywna rola odgrywana przez mechanizmy obronne (kompensacja, nadkompensacja, identyfikacja, fantazjowanie) pierwsze nieśmiałe próby funkcjonowania z niepełnosprawnością d) Stadium rzeczywistej akceptacji uświadomienie, że niepełnosprawność jest jedną z wielu cech przestaje ona wywoływać negatywne reakcje chory zauważa, że oprócz niego są jeszcze inni też niepełnosprawni, którzy pokazują, że można dać sobie z tym rade zmiana perspektywy widzenia przyszłości i problemów O pełnym przystosowaniu można mówić wtedy, gdy dokona się ono pod kilkoma względami: a) fizycznym usprawnienie ruchowe obejmujące wyuczenie maksymalnej sprawności fizycznej potrzebnej do wykonywania czynności życia codziennego u ich podstaw rekonstrukcji leży wytwarzanie nowych odruchów i nabywanie nowych nawyków na drodze uczenia się c) psychicznym proces modyfikacji kolejnych po sobie następujących faz – szoku, oczekiwania wyzdrowienia, rezygnacji i ubolewania nad sobą pojawia się postawa obronna połączona z akceptacją inwalidztwa – realna ocena możliwości, dostosowanie się do ograniczeń i wykształcenie odpowiednich podstaw wobec innych d) społecznym uczenie się ról społecznych i adaptacji do środowiska etapy – wycofanie z poprzedniej roli, identyfikacja z nową, doskonalenie się i integracja nowej roli z całokształtem dotychczas pełnionych ról 7. Rodzina wobec niepełnosprawności dziecka. Dwa rodzaje postaw rodziców: NEGATYWNE a) nadopiekuńczość – rodzice myślą i robią wszystko za dziecko, albo go nie akceptują (zaspokajają własne wyrzuty sumienia), albo chcą dziecku wynagrodzić poniesione krzywdy, co prowadzi do kalectwa społecznego, bo dziecko jest zdania, że samo niczego nie potrafi b) pobłażanie – pozwalanie dziecku na wszystko, nie ma kar a jedynie nagrody co dezorientuje dziecko, ponieważ często to na co pozwalają rodzice nie jest akceptowane poza domem przez co dziecko traci poczucie bezpieczeństwa c) wzmożony rygoryzm – przewaga kar nad nagrodami, stawia się dziecku zbyt wielkie wymagania co jest wynikiem nieakceptowania jego niepełnosprawności przez co stara się ono sprostać wymagania albo się buntuje d) odrzucenie fizyczne – pozostawienie dziecka w placówce e) odrzucenie emocjonalne – kupują dziecku najróżniejsze drogie prezenty, ale go ani razu nie przytulą POZYTYWNE a) dyskretna opieka i konstruktywne wymagania – nie wyręczają dziecka w czynnościach, a jedynie pomagają przy ich realizacji 8. Mechanizmy obronne jako reakcja na niepełnosprawność (wymień i scharakteryzuj mechanizmy obronne pozytywne i negatywne). POZYTYWNE a) mechanizm kompensacji – odnalezienie takiego pola zainteresowania w którym niepełnosprawny może się w pełni realizować 3 b) mechanizm nadkompensacji - taka dziedzina, która jest mało dostępna, ale dzięki wytrwałości niepełnosprawny osiąga sukces (np. taniec na wózkach) c) identyfikacja - z osobą znaczącą która jest wzorem do naśladowania d) racjonalizacja – intelektualne przepracowanie sytuacji e) transformacja – system wartości (przewartościowanie) f) mechanizm fantazjowania – może być negatywny jeśli osoba ucieka w świat marzeń i traci kontakt z rzeczywistością NEGATYWNE a) zaprzeczenie i wyparcie – brak pogodzenia się z sytuacją b) mechanizm ucieczki – fizyczna lub psychiczna c) mechanizm izolacji – zerwanie kontaktów z otoczeniem i zamknięcie się w sobie d) mechanizm agresji – przyjmowane zachowań osoby młodszej niż faktycznie się jest e) mechanizm projekcji – niska i zła samoocena; uważa że inni też go tak widzą co niesie za sobą podejrzliwość i nieufność 9. Definicja upośledzenia umysłowego – niepełnosprawności umysłowej. (chory umysł – może być zdrowe ciało) DEFINICJA WEDŁG HEBERA Niższa od przeciętnej ogólna sprawność intelektualna która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania. 10. Różnice pomiędzy definicja europejska a amerykańską upośledzenia umysłowego. DEFINICJA AMERYKAŃSKA Niższe niż przeciętne funkcjonowanie intelektualne, współwystępujące z istotnym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej z pośród następujących zdolności przystosowawczych: a) porozumiewanie się b) samoobsługa trybu życia domowego] c) kontakty społeczne d) korzystanie z dóbr społeczno kulturalnych e) kierowanie sobą f) troska o zdrowie i bezpieczeństwo g) zdolności szkolne h) sposób organizowania wolnego czasu i pracy DEFINICJA EUROPEJSKA RÓŻNICE: Europejska definicja podaje za jego przyczynę trwałe nieodwracalne zmiany w OUN w jednym z okresów, a natomiast amerykańska obok powyższej przyczyny mówi o możliwości pojawienia się upośledzenia na tle uwarunkowań środowiskowych. 11. Klasyfikacja upośledzenia umysłowego. Tradycyjna klasyfikacja wyróżnia 3 stopnie. I. II. III. debilizm – najlżejszy imbecylizm – średni idiotyzm – najcięższy Obecnie wyróżniane są 4: 4 I. Lekki II. Umiarkowany III. Znaczny IV. Głęboki 12. Stopnie upośledzenia umysłowego – zaznacz granice wg wybranych skal poziomu inteligencji. Według Amerykańskiego Towarzystwa do Spraw Upośledzeń Umysłowych z 1.01.1968 obowiązujących do dnia obecnego Stopień upośledzenia Pogranicze upośledzenia umysłowego Upośledzenie umysłowe lekkie Upośledzenie umysłowe umiarkowane Upośledzenie umysłowe znaczne Upośledzenie umysłowe głębokie IQ 68-83 52-67 36-51 20-35 0-19 IQ – określany za pomocą testów psychologicznych (pamięć i mowa) wypadkowa ułamka licznik – wiek rozwojowy (co wynika z testu) ------------------------------------------------------mianownik – wiek badanego całość mnoży się przez 100 i otrzymany wynik porównujemy do skali w tabeli 13. Charakterystyka poszczególnych stopni upośledzenia umysłowego – sfera orientacyjno-poznawcza, emocjonalno-motywacyjna, funkcjonowanie społeczne. UPOSLEDZENIE W STOPNIU LEKKIM: a) spostrzeganie: najczęściej w normie mała szybkość i precyzyjność spostrzegania trudności z odróżnieniem istotnych szczegółów b) uwaga: c) pamięć: d) myślenie: skoncentrowana na materiale konkretnym słaba i krotka koncentracja na materiale abstrakcyjnym ograniczony okres uwagi zachowana na dobrym poziomie pamięć operacyjna obniżone funkcje pamięci logicznej i dowolnej wolne tępo uczenia się pamięć piosenek i wierszy przypadki uzdolnień muzycznych i plastycznych dominuje konkretno obrazowe nad abstrakcyjnym myśleniem pojęciowym obniżenie funkcji abstrahowania, uogólniania, rozumowania przyczynowo skutkowego, wnioskowania i tworzenia pojęć zwolniony tok myślenia, jego giętkości i samodzielności 5 e) mowa: opóźniony rozwój mowy oraz jej wady pojedyncze wyrazy (do 3 roku życia) i ubogi słownik formułowanie zdań w 5 –6 roku życia trudności z wypowiadaniem myśli, przytaczania argumentów f) maksymalny poziom rozwoju umysłowego: w wieku 15 – 21 lat osiąga wiek inteligencji 8 – 12 latka g) procesy wykonawcze: motoryka – opóźniony rozwój ruchowy (siadanie w końcu 1 roku życia, chodzenie pod koniec 2 roku życia) brak precyzji ruchów pełny zakres samoobsługi h) procesy emocjonalno – motywacyjne i dojrzałość społeczna: zachowana uczuciowość wyższa osłabiona kontrola emocji, popędów i dążeń utrudnione przystosowanie społeczne maksymalny poziom dojrzałości społecznej – 17 lat i) terapia i nauka normalne przedszkole od 2 roku nauki – szkoła podstawowa specjalna, klasa integracyjna, szkoła integracyjna j) praca: możliwe dobre opanowanie czynności zawodowych praca w wyuczonym zawodzie w zwykłych zakładach pracy lub zakładach pracy chronionej UPOŚLEDZENIE W STOPNIU UMIARKOWANYM: a) spostrzeganie: obniżona sprawność spostrzegania cech konkretnych nie odróżnianie istotnych cech b) uwaga: c) pamięć: dominuje uwaga mimowolna trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej dobra koncentracja na interesujących przedmiotach i przy wykonywaniu prostych, mechanicznych czynności ograniczony zakres pamięci bardzo wolne tępo uczenia się pamięć do uczenia się prostych piosenek i wierszyków osoby dorosłe mogą powtórzyć zdanie (15 – 18 sylab), 5 cyfr d) myślenie: dominuje konkretno obrazowe definiowanie pojęć przez opis, znaczenie użytkowe, funkcjonalne upośledzenie funkcji abstrahowania, uogólniania, rozumowania przyczynowo skutkowego, wnioskowania i tworzenia pojęć 6 e) mowa: wolne tępo sztywność, niesamodzielność myślenia brak krytycyzmu znacznie opóźniony rozwój mowy pojedyncze wyrazy około 5 roku życia, formułowanie zdań około 7 roku trudności z wypowiadaniem myśli i przytaczaniu argumentów brak pojęć abstrakcyjnych wymowa wadliwa i niewyraźna f) maksymalny poziom rozwoju umysłowego w wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji dla 7 - 8 latka g) procesy wykonawcze motoryka: poważnie opozniony rozwoj ruchowy (siadanie w 2 roku życia, chodzenie w 3 roku zycia) brak precyzji i koordynacji ruchow radzenie sobie z samoobsluga h) procesy emocjonalno – motywacyjne i dojrzałośc społeczna zachowana wrazliwosc emocjonakna przywiazanie do wychowawcow slaba kontrola emocji, popedow, dazen maksymalny poziom dijrzalosci spolecznej – 10 lat i) j) terapia i nauka praca przedszkole specjalne, szkola zycia – elementy nauki czytania, pisania, liczenia przyuczenia do wykonywania prostych i latwych czynnosci zawodowych obsluga prostych maszyn i urzadzen pod nadzorem w zakladach pracy chronionej UPOŚLEDZENIE W STOPNIU ZNACZNYM a) spostrzeganie znacznie obniżona sprawność , dokładność i szybkość spostrzegania trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i wyodrębniania z całości b) uwaga c) pamięć d) myślenie mimowolna brak uwagi dowolnej koncentracja na przedmiotach służących do zaspokajania potrzeb i wyróżniających się np. barwa mała trwałość i zakres zapamiętywanie najprostszych układów ruchowych na rytmice osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (12 sylab), 4 cyfry, zapamiętać i wykonać 3 proste polecenia dominuje sensoryczno motoryczne 7 e) mowa definiowanie pojęć poprzez znaczenie użytkowe głębokie upośledzenie myślenia pojęciowo słownego głębokie opóźnienie rozwoju mowy pojedyncze wyrazy w wieku szkolnym najczęściej brak umiejętności budowania zdań i odmiany przez przypadki wypowiedzi monosylabami lub jednym słowem wymowa bełkotliwa f) maksymalny poziom rozwoju umysłowego w wieku 8 – 10 lat osiąga poziom inteligencji 3 latka osoby dorosłe nie przekraczają poziomu dziecka w wieku 5 –6 lat g) procesy wykonawcze motoryka – głęboko opóźniony rozwój ruchowy (siadanie i chodzenie w wieku przedszkolnym) upośledzona motoryka rak możliwość nauczenia się po dłuższych ćwiczeniach ruchów niezbędnych do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą h) procesy emocjonalno motywacyjne i dojrzałość społeczna zachowana wrażliwość emocjonalna przywiązanie i okazywanie uczuć w sposób prymitywny brak kontroli nad popędami, emocjami wymaga stałej pomocy i kontroli dba o higienę osobistą realizuje proste wyuczone polecenia maksymalny poziom dojrzałości społecznej jak w wieku 7 – 8 lat i) terapia i nauka przedszkole specjalne, szkoła życia – nauka samoobsługi możliwość nauczenia się podpisywania, rozpoznawania i pisania łatwych wyrazów j) praca proste czynności zawodowe i życia codziennego z pomocą i pod stałym nadzorem UPOŚLEDZENIE W STOPNIU GŁĘBOKIM a) spostrzeganie głęboko zaburzona sprawność spostrzegania czasami nie udaje się wywołać fiksacji wzroku na przedmiocie reakcja głownie na bodźce sygnalizujące pokarm b) uwaga c) myślenie czasami brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej pamięć, zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowaniu prostych reakcji ruchowych odszukiwanie schowanego przedmiotu nie wykształcone mowa nie wykształcona opanowanie 2 – 3 wyrazów rozumienie kilku prostych poleceń 8 d) procesy wykonawcze motoryka – zdolność opanowania chodzenia ruchy stereotypowe, automatyczne i nie służące wykonywaniu czynności e) procesy emocjonalno motywacyjne i dojrzałość społeczna zdolność do wyrażania prostych emocji najczęściej brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności możliwość nauczenia się sygnalizowania potrzeb fizjologicznych dojrzałość jak w wieku 4 lat f) terapia i nauka dzieci zwolnione od obowiązku szkolnego najczęściej przebywają w zakładach specjalnych, wymagają stałej opieki i pielęgnacji 14. Typy osobowości w upośledzeniu umysłowym. Wyróżniamy 3 typy: a) apatyczny – przewaga mechanizmów hamowania nad mechanizmami pobudzania, zwolnione tempo reakcji, bierność, nieśmiałość i płaczliwość. b) eretyczny – przewaga mechanizmów pobudzania nad mechanizmami hamowania, niestabilne, niezrównoważone, agresywne, nadmiernie ruchliwe, skłonne do afektywnych wybuchów z równoczesnymi trudnościami w koncentracji uwagi, oznaki nadmiernego zmęczenia c) zmienny – nadmierna pobudliwość występuje na przemian ze stanami apatii i bierności 15. Etiologia upośledzenia umysłowego. Przyczyny ze względu na okres działania: a) czynniki działające przed poczęciem: genetyczne chromosomalne wieloczynnikowe związane z trybem życia obojga rodziców b) czynniki okresu prenatalnego: choroby zakażenia żywienie tryb życia zakażenia zaburzenia łożyska c) czynniki okresu perinatalnego: zamartwica niedotlenienie wcześniactwo uraz okołoporodowy d) czynniki okresu postnatalnego: zakażenia urazy czynniki chemiczne żywienie szczepienie w okresie infekcji 9 16. Zespół Downa – istota, etiologia, objawy kliniczne, możliwości rewalidacji. ISTOTA – trisomia chromosomu, 3 sztuki 21 chromosomu ETIOLOGIA – dodatkowy 21szy chromosom zawiera informacje genetyczne, które zakłócają „normalny” plan rozwoju i wzrostu OBJAWY KLINICZNE a) u noworodków ręce i nogi są często krótkie w stosunku do tułowia, ale długość całego ciała nie odbiega od normy b) niski wzrost, średnia 152 cm c) mniejsze wymiary czaszki d) skośny wygląd oczu e) małe usta, szczeki, uszy i nos f) włosy i skóra cienkie i suche g) na dłoni występuje charakterystyczna bruzda, tzw „małpia bruzda” h) niezgrabne ruchy i) ochrypły gardłowy głos i wadliwa wymowa j) szereg wad wrodzonych, np. wady serca REWALIDACJA - dążenie do tego by jak najszybciej stały się samodzielne 17. Mózgowe porażenie dziecięce – etiologia, postaci, objawy kliniczne, możliwości rewalidacji. (zdrowy umysł chore ciało) MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE (MPD) – zespół przewlekłych i nie postępujących zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego powstałych w wyniku uszkodzenia mózgu ETIOLOGIA: a) toksyny (przyjmowane w okresie ciąży, branie leków, narkotyków, spożywanie alkoholu) b) praca w niekorzystnych dla zdrowia warunkach c) promieniowanie d) niedotlenienie płodu i noworodka OBJAWY KLINICZNE: W wielu przypadkach występują trzy główne objawy: e) wzmożone napięcie mięśniowe (spastyczność) – sztywność ruchów i trudności w ich wykonywaniu, głównie w próbach stania i chodzenia f) atetoza – wykonywanie ruchów mimowolnych i niekontrolowanych g) ataksja – zaburzenia równowagi, niezborność ruchów, drżenie kończyn przy ruchach precyzyjnych oraz: h) atonia - zwiotczenie mięsni i) paraplegia - porażenie kończyn dolnych j) monoplegia - porażenie jednej kończyny k) diplegia - porażenie kończyn górnych i dolnych REWALIDACJA: Celem jest pomoc w zaspokajaniu psychicznych potrzeb dziecka oraz organizowanie zająć usprawniających zaburzone funkcje poznawcze, czynności samoobsługi i procesy emocjonalnomotywacyjne. Ważną rolę odgrywają ćwiczenia psychoterapeutyczno-reedukacyjne, które prowadzone są w formie zabawy. 10 a) b) c) d) przywracanie zdrowia i umożliwianie rozwoju fizycznego kompensowanie braków i uszkodzeń akcja korygowania, usprawniania i dynamizowania wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki oraz jej uspołecznienie Podstawą tej pracy są następujące zasady: a) nawiązanie prawidłowego kontaktu emocjonalnego i indywidualizacja oddziaływań b) zapewnienie dziecku bezpieczeństwa c) dziecko winno być podmiotem rehabilitacji d) ćwiczenia za pomocą zabawek i poprzez zabawę e) nie należy przeciążać dziecka f) powinno się bawić tak długo jak chce g) zajęcia trzeba powtarzać i utrwalać h) prowadzący powinien pobudzać motywacje dziecka do ćwiczeń POSTACI: - postać spastyczna spowodowana uszkodzeniem układu piramidowego wzmożone napięcie mięśniowe zwiększenie odruchów ścięgnistych obecność niektórych odruchów patologicznych wybiórczy brak odruchów dowolnych sztywność mięśni a) postać atetotyczna powstaje w skutek uszkodzenia układu pozapiramidowego powodując mimowolne i nieskoordynowane ruchy ciała oraz ubóstwo ruchów dowolnych b) postać ataktyczna jest wynikiem uszkodzenia układu przedsionkowo mózgowego i wywołuję zaburzenie równowagi niezborność ruchów upośledzenie orientacji w położeniu ciała brak poczucia postawy c) postać mieszana, czyli przeplatanie się wszystkich tych postaci 18. Metody i formy opieki nad osobami upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim. 19. Metody i zasady rewalidacji osób niepełnosprawnych umysłowo w stopniu głębszym. ZASADY: a) zasada akceptacji – polega na kształtowaniu stosunku społeczeństwa do jednostek upośledzonych umysłowo, aby uznając trudności rozwojowe tych osób nie zaniedbywano wszelkich form opieki i pomocy dla nich, czyli aby obowiązki społeczne były podejmowane w pełni gotowości. b) zasada indywidualizacji jest to dostosowanie nauczania do indywidualnych właściwości dziecka i uwzględnienie jego właściwego celu (np. jego uzdolnienia) c) zasada terapii pedagogicznej – poznanie dziecka, diagnoza, następnie wspólna prac ze środowiskiem, aby polepszyć sytuację dziecka, oraz na koniec stosowanie psychoterapii d) zasada współpracy z rodziną – uzgodnione i wspólne działanie domu i szkoły by wspomagać każdy wysiłek dziecka na drodze ku usprawnieniu i rozwoju. METODY: a) obdarzanie dziecka uwagą i poświęcanie mu dużo czasu b) zapewnianie możliwości rozwoju różnych sfer stosownie do potrzeb c) ułatwianie kontaktów z innymi dziećmi d) nie ogranicza się jego samodzielności e) zaspokajanie potrzeby bycia akceptowanym, bezpiecznym i zdolnym do zrobienia czegoś dobrego 11 20. Przeznaczenie i istota pracy „szkoły życia”. Zasadniczym celem jest organizacja pracy, stosowanie metod wspomagających ogólny rozwój dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, aby osiągały dostępny indywidualny pułap przystosowania społecznego. Zadania szczególne a) rozwijanie procesów poznawczych b) rozwijanie mowy c) usprawnianie fizyczne d) wyrabianie sprawności manualnych e) uspołecznienie f) utrwalanie i zdobywanie umiejętności w zakresie samoobsługi g) wyrabianie prostych nawyków higienicznych h) kształtowanie uczuć estetycznych i) umiejętność wykonywania prostych prac fizycznych Dzięki uzyskanemu ogólnemu rozwojowi dziecka zostaje ono przygotowane do czynnego uczestnictwa w życiu społecznym. 21. Metoda ruchu rozwojowego. Wg. Weroniki Sherborne Celem tej metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Najważniejsze jest wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna oparta o ruch jako czynnik wspomagania. Wyróżniamy w niej 4 grupy ćwiczeń: a) ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała b) ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie c) ćwiczenia ułatwiające najwiazanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy d) ćwiczenia twórcze Zajęcia tej metody stanowią element doskonalej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem rozładowania napiec i tym samym obniżają spastyczność. 22. Metoda niedyrektywną i warunkowanie instrumentalne – porównaj. WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE – kształtuje zachowanie osoby poprzez wzmacnianie reakcji za pomocą nagrody lub wygaszanie za pomocą kary. Zachodzi w ramach reakcji dowolnych zgodnie z teorią behawioralną, operującą schematem S-R (bodziec – reakcja) przez ćwiczenia. Im większe zadowolenie – nagroda, tym silniejszy związek sytuacji z wyuczonym zachowaniem, a im większa przykrość – kara, tym słabszy związek czasowy pomiędzy sytuacją a zachowaniem, które przez karę zostaje wygaszone. Celem tej metody jest likwidowanie niepożądanych zachowań (bez wnikania w ich przyczyny) oraz wyuczenie określonych zachowań. Środkiem są różne wzmocnienia, które powinno być głównie pozytywne. Warunkiem jej skuteczności jest precyzja, systematyczność i konsekwencja stosowania. Podsumowanie: a) uwzględnia przede wszystkim bezpośrednią ocenę obserwowanych dzieci, co umożliwia właściwe programowanie zadań wychowawczych b) punktem wyjścia jest zarejestrowanie podstawowego zachowania, a ważną rolę odgrywa rzetelność pomiarów dokonywanych kilkakrotnie c) ma na celu zdiagnozowanie przypadku i chodzi w niej przede wszystkim o aktualną trafność, a nie prognozę rozwoju i skuteczności stosowanych metod warunkowania instrumentalnego METODA NIEDYREKTYWNA – dziecko kieruje przebiegiem spotkań: a) należy stworzyć z nim ciepłe, przyjacielskie stosunki interpersonalne b) całkowita akceptacja dziecka c) wytwarzanie atmosfery swobody (możliwość pełnego wyrażania uczuć i emocji przez dziecko) d) rozpoznawanie i odzwierciedlanie uczuć dziecka poprzez osoby z nim pracujące e) traktowanie dziecka jako zdolnego do rozwiązywania własnych problemów f) podążanie za dzieckiem 12 g) szacunek wobec dziecka h) nie przyspieszanie terapii i) wytyczanie granic przez zapewnienie bezpieczeństwa, niedopuszczenie do wyrządzenie krzywdy innym Brak jest w tej metodzie dróg bezpośredniej pracy z emocjami przeżywanymi przez dziecko, wychowawcę i rodziców. Zadaniem terapeuty jest obserwacja czynności wykonywanych przez dziecko i obdarzanie go jedynie uwagą niewartościującą. Mobilizuje to tym samym dziecko do samodzielnego podejmowania decyzji, pokonywania trudności i sprawia, że rozwój emocjonalny przebiega harmonijnie. 23. Metody stymulacji i sfery orientacyjno-poznawczej. 24. Metody usprawniania ruchowego. KINEZYTERAPIA Celem jest przywrócenie sprawności ruchowej w jak najwiekszym stopniu, dający tym samym podstawy do rozwoju biologicznego i społecznego. Osiąga się to poprzez stopniowe eliminowanie patologicznych odruchów. Metoda ta wpływa korzystnie na cały organizm i oddziałowuje na odpowiednie sfery rozwoju: a) sfera ruchowa – kontrola postawy i lokomocja b) adaptacja do otoczenia – koordynacja wzrokowo-ruchowo-uczuciowo-sluchowa c) sfera intelektualna i emocjonalna – osobowość, kontakty, rozwój mowy Zajęcia prowadzone są (indywidualnie lub grupowo) w formie zabaw ułatwiających osiągnięcie maksymalnej współpracy dziecka z terapeutą. 25. Metody atreterapeutyczne. Jest to rodzaj usprawniania przez sztukę: muzykę, taniec, rysunek, poezja... itd., itp. Spełnią role czynnika pomocniczego w samorealizacji, samoakceptacji, przełamując fałszywy obraz „bycia gorszym”. Pełni tez funkcje komunikatywna miedzy ludźmi i dzięki niej zaspokojony zostaje wewnętrzne pragnienie twórczego wyrażania się. DRAMA: a) odgrywanie ról w improwizowanych scenach b) istota jest konflikt wymyślony lub zaczerpnięty z książek lub opowiadań c) celem jest pełen rozwój człowieka i pomoc w odkrywaniu i badaniu jego możliwości, jak i otaczającego świata oraz uwrażliwienie na innych ludzi TRENING TWORCZY (wg Karolaka) Forma działań dezintegracyjno-integracyjnych, nastawionych na wszechstronny rozwój działań twórczych wymagających ciągłych przewartościowań, rozbijania schematów i stawiania w opozycji do tego, co dziś w pełni akceptujemy: a) zawiera elementy psychologii i psychoterapii humanistycznej b) prowadzący traktuje każdego indywidualnie, współdziała i współuczestniczy w działaniu grupy c) medytacja, techniki wizualizacji, niekiedy hipnoza d) „zmiana języka”, czyli np. zmiana literatury na znak plastyczny, muzyki na układ przestrzenny, obrazu w ruch e) jest forma poznania i koncentruje się na przeżyciach i doznaniach osobistych MUZYKOTERAPIA: a) działanie na człowieka za pomocą muzyki b) pozwala odreagować napięcia, wzmacnia przeżycia i pobudza do obrazowego myślenia c) spełnia ważna role przy pokonywaniu leku i zahamowań dzieci i stwarzając możliwości do wyrażania ekspresji d) wpływa na rozwój zainteresowań muzycznych, wzbogaca świat uczuć i przeżyć, uwrażliwia dziecko na otaczający je świat METODA „MALOWANIA DZIESIECIOMA PALCAMI”: 13 a) wykorzystana naturalna skłonność dzieci do bawienia się substancjami o konsystencji błota b) dziecko ma pełną swobodę i inicjatywę w malowaniu, które odbywa się jego dłońmi i palcami c) pomaga uwolnić dziecko od zahamowań, pokonuje lek, wzmacnia wiarę w jego możliwości i pobudza do ekspresji artystycznej CHOREOTERAPIA: a) usprawnianie poprzez taniec b) celem jest wyzwalanie energii, która jest zablokowana w człowieku oraz umożliwia poznanie własnej ekspresji ruchowej c) działa odprężająco i wpływa na rozładowanie napiec psychicznych i pozwala budować poczucie pewności siebie d) chociaż zajęcia oparte są na tańcu to nie zawsze jest on wykorzystywany, ponieważ wieksza koncentracja nastawiona jest na harmonie wykonywanych ruchów, wyrabiając ich lekkość i płynność 26. Kogo zaliczamy do populacji osób z inteligencja niższą od przeciętnej? Dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna: a) około 14% populacji b) zaliczany do szerzej rozumianej normy, a nie do kategorii upośledzenia umysłowego c) IQ w przedziale 68 – 83 d) Nie stanowią jednolitej grupy Cechy: b) c) d) e) f) g) h) długo utrzymuje się dominacja myślenia konkretnego słaby rozwój myślenia pojęciowo słownego utrudnione rozumowanie przyczynowo skutkowe wolne tępo myślenia mała samodzielność i mały krytycyzm mała płynność i oryginalność myślenia sztywność i schematyzm rozumowania Kostrzewski wyróżnia 5 grup: a) dzieci zaniedbane pedagogicznie – w wyniku intensywnego nauczania i stymulacji mogą wcześniej wyrównać braki b) dzieci z deficytami parcjalnymi niektórych funkcji – np. percepcji słuchowej przy ogólnej integracji w normie c) dzieci o powolnym lecz prawidłowym przebiegu rozwoju intelektualnego d) dzieci upośledzone w stopniu lekkim e) dzieci o niższym przeciętnym poziomie funkcjonowania intelektualnego – w zakresie wszystkich procesów poznawczych 27. Trudności rozwojowe uczniów z inteligencją niższą od przeciętnej. 28. Postępowanie dydaktyczno-wychowawcze i pomoc specjalna wobec dzieci z inteligencja niższą od przeciętnej. - terapia zabawowa dzieci nie odczuwają zadania jako zadania, dla nich jest to tylko zabawa 29. Parcjalne deficyty rozwoju – etiologia, klasyfikacja, objawy, terapia. Typy rozwoju psychofizycznego. 30. Dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskulia – charakterystyka. 14 DYSLEKCJA - chory ma trudność w zrozumieniu prostych zwrotów czy zdań pisanych (w postaci lżejszej – tylko długich, złożonych zdań). Może występować tylko pod postacią przymusu czytania na głos (co ułatwia zrozumienie tekstu) czy powolnego czytania. TYPY: a) wzrokowy – zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej, trudności w zapamiętywaniu liter, mylenie liter pod względem kształtu, inaczej położonych w przestrzeni, błędy w przepisywaniu tekstów, kłopoty w orientacji na mapie, uproszczone rysunki b) słuchowy – zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej, niewykształcenie słuchu fonemowego, trudności w rozróżnianiu głosek podobnie brzmiących, c) dysleksja integracyjna – rozwój funkcji percepcyjnych badań w izolacji jest zgodny z wiekiem, ale zaburzony jest proces integrowania bodźców napływających z rożnych zmysłów, trudności z przekodowywaniem fonemów na grafemy i odwrotnie DYSGRAFIA - zaburzenie zdolności poprawnego pisania (przestawianie słów, zgłosek, liter, "przejęzyczenie się" w wypowiedziach na piśmie) powstałe wskutek zmian organicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. ROBIONE BŁĘDY: a) trudności ze zmieszczeniem się w linii b) złe kreślenie liter (zbyt duże, zbyt małe, drżące, nachylone w rożnym kierunku) c) pismo mało czytelne, zeszyt budzi wiele zastrzeżeń DYSORTOGRAFIA – trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (nie tylko błędy orograficzne). ROBIONE BŁĘDY: a) uporczywe opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter i sylab b) mylenie liter podobnych c) pisanie zwierciadlane d) pomijanie znaków diakrytycznych (kropki, haczyki nad i pod litera) e) występowanie wyrazów bezsensownych DYSKULIA – zaburzenia w nauce liczenia w zakresie 4 działań 31. Lateralizacja – istota, typy, diagnozowanie. LATERALIZACJA - dominacja czynnościowo-funkcyjna jednej części ciała nad drugą, np.: funkcji w półkulach mózgowych. Rodzaje: prawostronna, lewostronna, skrzyżowana, nieustalona (brak wyższej przewagi jednej strony nad drugą). ZABURZENIA: a) statyczne odwracanie litr o podobnych kształtach b) dynamiczne odwracanie liter (przestawianie, zmienianie kolejności c) opuszczanie lub dodawanie liter d) błędne odtwarzanie liter 32. Nadpobudliwość psychoruchowa – istota, objawy. NADPOBUDLIWOSC PSYCHORUCHOWA – zaburzenie hiperkinetyczne, gdzie istnieje przewaga procesów pobudzenia nad procesami hamowania (wzmożona ruchliwość procesów nerwowych). Dotyczy zarówno sfery ruchowej jak i psychicznej. BADANIE OBJAWÓW: a) badanie uwagi – ocena wytrwałości dziecka przy rożnych zajęciach (samotna zabawa, czytanie, rysowanie) b) aktywność - ocena na podstawie 15 tego jak długo dziecko jest w stanie wysiedzieć podczas wykonywania zadania w jakim zakresie czasu pozostaje w niepokoju ruchowym jak często ucieka rodzicom podczas wspólnych spacerów i wycieczek LECZENIE: a) uświadomienie o chorobie – zrozumienie przynosi ulgę b) ustalenie zasad, które zachowania będą akceptowane, a które nie c) metody behawioralne – pochwala i nagroda d) farmakoterapia – stosowanie preparatów psycho stymulujących e) dieta PRZYCZYNY: a) genetyczne b) c) d) e) f) g) uszkodzenie OUN (okres prenatalny i okołoporodowy) czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki) choroby zakaźne w czasie ciąży (leki, papierosy, chemikalia) niewłaściwe odżywianie się urazy mechaniczne niedotlenienie podczas porodu zapalenie opon mózgowo rdzeniowych wstrząśnienie mózgu czynniki psychospołeczne atmosfera w domu niewłaściwe wychowanie brak zaspakajania potrzeb TRIADA CECH: znaczny niepokój ruchowy, osłabienie uwagi i impulsywność a) dzieci wiercą się na swoich miejscach b) gwałtownie wstają i chodzą wokół miejsca c) maja trudności z wykonywaniem zadań d) często zmieniają zajęcia i łatwo się rozpraszają e) na placu zabaw nie musi być bardziej aktywne, jednak wyróżnia je zdolność do tłumienia aktywności kiedy wymagany jest spokój f) dzianie bez zastanowienia, g) wyrywanie się z odpowiedzią na lekcjach h) nie czekają na swoja kolej w czasie gry obecność zaburzeń w rożnych okolicznościach a) nadruchliwość musi być wyraźna w rożnych okolicznościach (szkoła, dom, podwórko...) I. wczesny początek i przewlekły przebieg a) czas trwania co najmniej 6 miesięcy ciągłych objawów b) wczesny początek zaburzeń przed 7 rokiem życia 33. Cechy dziecka zahamowanego psychoruchowo. ZACHAMOWANIE PSYCHORUCHOWE – polega na braku równowagi podstawowych procesów nerwowych, przewaga procesów hamowania nad procesami pobudzania. Dzieci mają trudności z: a) kontaktowanie się b) małomówne, często onieśmielone, czasem apatyczne c) wykazują niewielkie zainteresowanie otoczeniem, nie wykazują inicjatywy 16 d) są mało spostrzegawcze, mało ruchliwe, powoli myślą, niełatwo rozwiązują nowe zadania, lubią spokojne zabawy, unikają gwaru i ruchu e) łatwo się peszą, kilkakrotne powtarzanie pytania daje efekty odwrotne f) mówią szeptem, unikają spojrzenia, pocą się i czerwienią LECZENIE: a) oddziaływanie terapeutyczne polegające na podwyższeniu samooceny, b) ukazania mu, ze jego osiągnięcia mogą zyskać nie tylko aprobatę u dorosłych ale i u rówieśników c) gdy dziecko pozyska choć jednego zwolennika ten może stopniowo włączać go do realizacji zadań 34. Definicja i kryteria ślepoty. ŚLEPOTA- całkowita utrata wzroku (brak poczucia światła) występująca w różnych schorzeniach narządu wzroku ŚLEPOTA ZMIERZCHOWA, HEMERALOPIA, KURZA ŚLEPOTA - zaburzenie przystosowania się oka do ciemności. Występuje w stanach niedoboru witaminy A, oraz w schorzeniach siatkówki. 35. Definicja i kryteria niedowidzenia. NIEDOWIDZENIE - znaczne upośledzenie wzroku występujące jako następstwo wielu chorób: a) powodujących zmniejszenie przejrzystości układu optycznego oka np.: w zaćmie, zmętnieniu rogówki. b) nie skorygowanych wad wzroku np. zeza. c) uszkadzających siatkówkę i/lub nerw wzrokowy, co uniemożliwia lub zaburza percepcję i przewodzenie bodźców wzrokowych (np.: w przebiegu cukrzycy, nowotworów) d) osoba, która nie widzi od urodzenia lub utrąciła wzrok do 5 roku życia (nie zachowuje w pamięci przedmiotów, zjawisk, osób i nie pamięta by kiedykolwiek wcześniej widziała) OCIEMNIAŁY To osoba, która traci wzrok po 5 roku życia i zachowuje w pamięci wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe oraz pamięta wygląd zjawisk, przedmiotów i osób. 36. Dysfunkcja narządu wzroku a procesy poznawcze, emocjonalne i przystosowawcze. RODZAJE WAD WZROKU a) zaburzenia konwergencji (np. zez) – brak zdolności pracy obu gałek b) daleko lub krótkowzroczność c) zaćma, zmętnienie soczewki (katarakta) – może być wrodzone, nabyte lub starcze W obrębie siatkówki wyróżniamy schorzenia: a) retinopatia (np. wcześniacza) – złe dawki tlenu dla noworodka b) retinopatia cukrzycowa – w jej wyniku dochodzi do trwałych uszkodzeń siatkówki (martwe miejsca) c) daltonizm – nie odróżnianie kolorów d) kurza ślepota – złe widzenie o zmroku e) jaskra (zaćma) – nieprawidłowe cyrkulacje płynu środkowo gałkowego, ucisk na siatkówkę, obumieranie nerwu wzrokowego i uszkodzenia f) nowotwór siatkówki i mózgu – płat potyliczny W obrębie ośrodka wzroku wyróżniamy: a) agnozja – widzi, ale nie umie dopasować nazwy do danego przedmiotu, np. widzi rower a mówi stół 17 V = visus, ostrość wzroku a) V = 0–0,05 – kurza ślepota b) V = 0,05-0,3 niedowidzenie c) V = 0,3-1 – norma KLASYFIKACJA ZE WZGLĘDU NA V: a) kategoria 5 – osoby bez poczucia światła, V = 0 b) kategoria 4 - osoby z poczuciem światła, V = 0,02 c) kategoria 3 - osoby z poczuciem światła, V = 0,02 - 0,05 d) kategoria 2 - osoby z poczuciem światła, V = 0,05-0,1 e) kategoria 1 - osoby z poczuciem światła, V = 0,1-0,3 W oparciu o nie wyznaczamy: a) kat. 5 – ślepota medyczna (czarna lub rzeczywista) – osoby bez poczucia światła b) kat. 4,3 – osoby szczątkowo widzące lub w wysokim stopniu niedowidzące ( osoby nią dotknięte orientują się w przestrzeni, widzą kontury przedmiotów i ostre barwy co umożliwia im poruszanie się w przestrzeni ale nie mogą się uczyć ani pracować) c) kat. 2, 1 – osoby niedowidzące lub słabo widzące ZABURZENIA Dziecko niewidome, które nie jest skumulowane, rehabilitowane to zaburzeniu ulega sfera motoryczna: a) problemy z budową anatomiczna narządów ruchu przykurcze zaokrąglone plecy wklęśnięta klatka piersiowa b) opóźnienie w rozwoju ruchowym późniejsza manipulacja zabawkami dziecko w wieku 5-6 miesięcy ma zaciśnięte piąstki w wieku 10 lat nie ma opanowanych czynności samoobsługowych c) realizacja chodu dziecko chodzi tzw. Kogucim chodem (na sztywnych nogach, sztywno wyprostowane, duża aktywność karku, szuranie nogami) d) zaburzenie blindyzmu ruchy nawykowe wynikające z braku kontroli wzrokowej koguci chód z rękoma wysuniętymi do przodu i z rozchylonymi łokciami mówienie bez zwracania się w stronę rozmówcy nawykowe pocieranie oczu spuszczona głowa mimika i pantomimika nieadekwatna do danej sytuacji SFERA POZNAWCZA Wszystkie zmysły człowieka tworzą jedna umowna siatkę połączeń w mózgu. Z momentem gdy przestaje funkcjonować wzrok to następuje załamanie się owej siatki i organizm broniąc się buduje nowa siatkę pomijając nieczynny zmyśl. Znaczenia nabierają zmysł słuchu i dotyku. Dotyk jest blisko nośny a słuch daleko nośny przez co oba się nawzajem uzupełniają. Niewidomi posiadają: a) pamięć kinetyczną liczenie schodów na początku, gdy długo po nich chodzi już ich nie musi liczyć i nie potyka się, ponieważ mięśnie nóg zapamiętują ilość zgięć b) samodzielne funkcjonowanie obserwując niewidomego w jego własnym domu ma się wrażenie, ze on widzi – wie gdzie są jakie przedmioty, gdzie stoją meble c) wyobrażenie 18 obejmuje te zjawiska, które nie mogą być przez niego poznane (np. perspektywa, małe lub duże przedmioty, odległości, niebezpieczne przedmioty, których nie można dotknąć) i buduje sobie o nich wyobrażenie na podstawie przekazanych ich opisów Istotą rehabilitacji jest by dziecko jak najwięcej poznało za pomaca pojęć dotykowo słuchowych. 37. Podstawowa etiologia wad wzroku. 38. Dysfunkcja narządu słuchu – etiologia, rodzaje i stopnie utraty słuchu. ETIOLOGIA: a) walkman (małe słuchaweczki w uszach) b) hałas c) stres d) uraz potylicy oraz: a) zapalne - gdy dotyczą ucha zewnętrznego lub środkowego to powodują głuchotę przewodzeniową, natomiast procesy dotyczące ucha wewnętrznego - głuchotę odbiorczą. Uszkodzenia nerwu słuchowego mogą wywoływać też uogólnione choroby zakaźne wirusowe i bakteryjne, np. świnka, grypa, dury, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. b) czynniki ototoksyczne - leki (salicylany, streptomycyna, neomycyna, kanamycyna), substancje chemiczne (fosfor, ołów, tlenek węgla, anilina). c) czynniki zawodowe - hałas, gwałtowne zmiany ciśnienia (np. podczas wybuchu, przy nurkowaniu, pracownicy kesonów). d) uraz psychiczny u osób wrażliwych mimo braku organicznego uszkodzenia, jest to tzw. głuchota czynnościowa np. w histerii. e) nowotwory uszkadzające ucho, nerw słuchowy lub drogi i ośrodki w mózgu. STOPNIE UTRATY SŁUCHU: (audiometria) a) 20 – 40 dB – stopień lekki b) 40 – 70 dB – stopień umiarkowany c) 70 – 90 dB – stopień znaczny d) powyżej 90 dB – stopień wysoki RODZAJE: a) prelingwalna – utrata słuchu nastąpiła przed rozwojem mowy b) interlingwalna – utrata słuchu nastąpiła w trakcie rozwoju mowy c) postlingwalna – utrata słuchu nastąpiła po ukształtowaniu się mowy (ok.7 roku życia) ZABURZENIA: Zaburzenia dityczace mowy: a) mowa wewnętrzna (0-9 miesiąc życia) – otoczenie jest nieme b) mowa recepcyjna (9-24 miesiąc życia) – dziecko uczy się odczytywania z ruchu warg c) mowa ekspresyjna (do 7 roku życia) – pisanie i czytanie prawidłowe, ale oparte na sferze wizualnej a) b) c) d) e) Zaburzenia w sferze procesów myślowych: problemy z abstrahowaniem zatrzymanie się na myśleniu konkretno obrazowym brak elastyczności myślenia słaba pamięć słowno logiczna problemy z odtwarzaniem wiedzy – nie umie niczego przytoczyć własnymi słowami) 39. Pojęcia: głuchy, ogłuchy, niedosłyszący. 19 GŁUCHOTA - utrata zdolności słyszenia i rozróżniania dźwięków. Głuchota nie jest chorobą, lecz objawem lub skutkiem różnych chorób ucha, nerwu VIII słuchowego, także dróg nerwowych ośrodkowego układu nerwowego. RODZAJE GŁUCHOTY: a) dziedziczna b) wrodzona - powstaje w życiu płodowym na skutek wad rozwojowych lub choroby ucha przebytej podczas ciąży c) nabyta - wynika z działania czynników uszkadzających narząd słuchu w życiu poza płodowym Oraz: a) przewodzeniowa - powstająca wskutek uszkodzenia aparatu przewodzącego dźwięk (choroby przewodu słuchowego zewnętrznego, uszkodzenie błony bębenkowej, kosteczek słuchowych, niedrożność trąbki słuchowej). b) odbiorcza - powstającą w wyniku uszkodzenia zakończeń nerwu słuchowego w uchu wewnętrznym lub pnia nerwu. c) mieszana - powstającą w wyniku uszkodzenia aparatu przewodzącego i odbiorczego. d) centralna - powstającą po uszkodzeniu szlaków i ośrodków słuchowych w mózgu. GŁUCHOTA STARCZA - niedosłuch zaczynający się u ludzi w 40-60 roku życia, którego przyczyną jest miażdżyca tętnic ucha wewnętrznego. Objawia się stopniowym obniżeniem ostrości słuchu (np. nie słyszenie dzwonka telefonu), trudnościami w rozumieniu mowy w hałaśliwym otoczeniu i szumami usznymi. 40. Dysfunkcja narządu słuchu a sfera orientacyjno-poznawcza, emocjonalno-motywacyjna i funkcjonowanie społeczne. 41. Metody porozumiewania się z osobami z dysfunkcją słuchu. a) b) c) d) język migowy daktylografia (metoda kombinowana) – migowa + usta totalna komunikacja – łączenie w sobie wszystkich metod metoda ustna – odczytywanie z ruchu ust ale nie jest ona dobra, np. mówiąc g i k nic się nie zmienia w układzie ust 42. Pojęcie choroby przewlekłej i jej konsekwencje dla psychofizycznego rozwoju i funkcjonowania dziecka. CHOROBA PRZEWLEKŁA – wszelkie zaburzenia lub odchylenia od normy, które charakteryzują się następującymi cechami: a) długi czas trwania (co najmniej 4 tygodnie) b) łagodniejszy niż w stanie ostrym przebieg c) nieodwracalność zmian patologicznych d) konieczność stałego leczenia Choroba powoduje nie tylko zaburzenia czynności organizmu, ale także ujemne skutki w życiu psychicznym a) Doroszewska – uważała, że choroba ta powoduje kształtowanie się swoistych obrazów psychicznych i zaznacza się swoim piętnem w osobowości dziecka b) Obuchowska – choroba jest zdarzeniem w procesie rozwoju dziecka, obciążające je psychicznie i powoduje lęk, ból i ograniczenie aktywności Może też powodować stres, jest źródłem frustracji, deprawacji potrzeb i czynnikiem traumatyzującym. WPŁYW: Długa hospitalizacja ogranicza rozwój psychoruchowy i społeczny dziecka poprzez: a) trudności w poruszaniu się wynikające z konieczności przebywania w łóżku 20 b) c) d) e) f) g) h) i) unieruchomienie dziecka regres aktywności – dziecko jest bierne ruchowo i intelektualnie ograniczona samodzielność i uzależnienie od innych izolacja od środowiska przyrodniczego i społecznego ograniczenie możliwości uczenie się i osiągania dobrych wyników w nauce liczne badania narażające dziecko na stres, ból, cierpienie – źródło frustracji rozwijanie się apatii i przygnębienia niemożność kontaktu z rówieśnikami FORMY WYCHOWAWCZE: Dziecko objęte jest nauczaniem specjalnym prowadzonym według programu szkoły normalnej z uwzględnieniem jego możliwości wysiłkowych. Nauczanie powinno być wspomagane pracą wychowawców i terapeutów. Naczelną zasadą jest racjonalne gospodarowania wysiłkiem chorego dziecka z zachowaniem równowagi między jego uczynnianiem i odciążaniem, zależnie od jego potrzeb i możliwości psychoruchowych. W domu stosuje się nauczanie zindywidualizowane dostosowane do możliwości dziecka. Edukacja integracyjna stwarza dzieciom możliwość lepszego zaspokojenia ich potrzeb edukacyjnych. 43. Zespół hospitalizacyjny – istota, faza, objawy, firmy postępowania wychowawczego. (inaczej: choroba sieroca) ZESPÓŁ HOSPITALIZACYJNY – zachowanie dziecka stanowiące reakcję na nagłe przerwanie kontaktu z matką FAZY: a) faza protestu – bezpośrednia reakcja na separacje od matki, która trwa od godziny do jednego dnia: dziecko krzyczy, płacze, nie chce jeść b) faza rozpaczy – trwa ok.6-9 dni: dziecko powoli traci nadzieję, wyczerpane psychicznie przyjmuje zachowania pasywne i infantylne c) faza wyparcia – pojawia się po dwóch tygodniach i dziecko wykazuje większe zainteresowanie otoczeniem co jest błędnie interpretowane jako adaptacja; zaczyna przejawiać mniej uchwytne nieprawidłowe zachowania, np. paple, lęka się ciemności, cierpi na bezsenność (WIĘCEJ W NOTATKACH Z WYKŁADÓW/ĆWICZEŃ Z I ROKU Z PSYCHOLOGII ROZWOJU CZŁOWIEKA Z p. KOTLARSKIM ;) ) 44. Dziecko przewlekłe chore w rodzinie, szkole, grupie rówieśniczej i w szkole. 45. Epilepsja – istota i typy napadów, postępowanie w czasie napadu. EPILEPSJA – nagłe, przejściowe napady drgawek z utratą świadomości (synchroniczne wyładowanie grup komórek istoty szarej mózgu) Nie jest traktowana jako jednostka chorobowa lecz jako złożony zespół objawów somatycznych i psychicznych, który może występować na podłożu zmian psychicznych i morfologicznych w OUN. ETIOLOGIA: a) guzy mózgu, b) urazy mózgu (okołoporodowe, uraz mechaniczny), c) po alkoholowa, d) podeszły wiek, e) rzadko dziedziczna (padaczka miokloniczna, czyli choroba Unverrichta i Lundborga), f) duży procent pozostaje nie wyjaśniony TYPY NAPADÓW: 21 a) napady uogólnione maksymalne (napady duże) objawiający się utratą przytomności i obustronnymi drgawkami toniczno-klonicznymi trwającymi kilka do kilkunastu minut, którym może towarzyszyć bezwiedne oddanie moczu i stolca. Postępowanie: Chorego należy ułożyć płasko, głową w bok w celu udrożnienia dróg oddechowych (jeśli to możliwe to włożyć między usta coś twardego), podtrzymać głowę w celu uniknięcia jej urazu lub podłożyć coś miękkiego. Nie podnosić od razu chorego po ataku tylko odczekać chwilkę by chory doszedł do siebie (ok.15 minut). b) napady uogólnione submaksymalne (napady małe) kilkunastosekundowe zaburzenia świadomości tzw. Nieobecności, po czym chory wraca do przerwanej czynności w trakcie napadu u wielu dzieci obserwuje się ruchy gałek ocznych ku górze, mruganie powiekami, ruchy głowy, palców, warg i żuchwy występuje najczęściej rano i są zależne min. Od stanów emocjonalnych Postępowanie: Należy poczekać aż napad sam minie. Zabronione jest krzyczenie do dziecka bądź szarpanie nim. c) napady częściowe proste i złożone z towarzyszącą utratą przytomności, są to napady ogniskowe (ograniczone) objawiające się drgawkami (np.: tylko ręki, twarzy), wrażeniami wegetatywnymi lub zmysłowymi (czuciowymi, węchowymi, smakowymi, wzrokowymi), poza tym mogą wystąpić zaburzenia nastroju, afektu, postrzegania oraz objawy psychoruchowe. Lub: napady częściowe bez zaburzeń świadomości napady częściowe ze zmianami świadomości napady uogólnione małe napady uogólnione drgawkowe napady jednostronne napady niesklasyfikowane 46. Cukrzyca – istota, objawy, wpływy na funkcjonowanie psychospołeczne. CUKRZYCA – choroba przemiany materii, spowodowana niedostatecznym wytwarzaniem insuliny przez trzustkę lub nadmiernie hamującą wydzielanie insuliny czynnością innych gruczołów wydzielania wewnętrznego. RODZAJE: a) insulino zależna (typu I) – dawniej określana jako młodzieżowa b) insulino niezależna (typu II) – dawniej określana jako dorosłych c) typu MODY – zawsze uwarunkowana genetycznie (tzw. Zespoły cukrzycowe) d) wtórna – spowodowana np.. usunięciem trzustki e) ciężarnych – u kobiet w ciąży OBJAWY: a) b) c) d) e) f) wzmożone pragnienie suchość w ustach picie dużej ilości płynów i oddawanie dużej ilości moczu znaczny spadek masy ciała przy prawidłowym odżywianiu częste infekcje grzybicze dziecko jest coraz bardziej zmęczone i rozdrażnione 22 g) obecność acetonu i cukru w moczu h) podwyższony poziom glukozy w surowicy krwi KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU: a) konieczność stałej kontroli poziomu cukru b) odpowiednie dozowanie wysiłku fizycznego c) przestrzeganie prawidłowej diety d) kontrola wagi ciała e) pielęgnacja stóp f) pomiary ciśnienia tętniczego 47. Choroby układu oddechowego – istota, wpływ na funkcjonowanie, postępowanie opiekuńczowychowawcze. ASTMA OSKRZELOWA – najczęściej występująca choroba układu oddechowego. Charakteryzuje się napadami silnej duszności wdechowej (powtarzające się, spowodowane skurczami drobnych oskrzelików, obrzękiem błony śluzowej, wytwarzaniem w ich świetle lepkiej śluzowatej wydzieliny). OBJAWY: a) napadowo występujący kaszel b) liczne furczenia i świsty w trakcie oddychania c) duszność wydechowa Typowy napad występuje nagle. Może trwać od kilku minut do kilku godzin i wystąpić w ciągu nocy lub dnia. Bywa poprzedzony krótkotrwałym nieżytem nosa i kaszlem. Duszności towarzyszy utrudniony wydech, kaszel i odpluwanie lepkiej wydzieliny. W trakcie napadu dzieci przyjmują z reguły pozycje siedzącą, lekko pochylona do przodu i unosi ramiona, jest niespokojne, poci się a w cięższych przypadkach pojawia się na twarzy i obwodowych częściach kończyn sinica. Zwykle odkrztuszenie śluzu i leki rozkurczowe łagodzą objawy. RODZAJE: a) epizodyczna – objawy powracają rzadziej niż raz w tygodniu b) łagodna przewlekła – objawy częściej niż raz w tygodniu c) umiarkowana przewlekła – objawy są codziennie d) ciężka przewlekła – objawy ciągłe, częste zaostrzenie występujące głównie w nocy ZMIANY: U dzieci astmatycznych może dochodzić do: a) zniekształceń klatki piersiowej b) zmian psychicznych i charakterologicznych c) wady postawy d) otyłość e) niski wzrost f) nadpobudliwość g) świadomość, że „jest inne” h) zaniżona samoocena i) ograniczenia ruchowe j) impulsywność k) obniżona zdolność kontroli emocji i empatii WPŁYWY: Astma może bezpośrednio lub pośrednio wywierać niekorzystny wpływ na: a) funkcjonowanie intelektualne b) procesy poznawcze c) funkcjonowanie pamięci (głównie świeżej) d) poziom uwagi i styl pracy umysłowej e) zaburzenia gospodarki tlenowej 23 GRUŹLICA 48. Choroby reumatoidalne – wpływy na rozwój i funkcjonowanie dziecka, możliwości pomocy. CHOROBA REUMATYCZNA – jest choroba społeczna występującą z dużym nasileniem i dająca odległe następstwa utrudniające lub uniemożliwiające normalny tryb życia. Przebiega przewlekle, z nawrotami i powoduje uszkodzenie układu krążenia. Często pojawia się w okresie jesienno – zimowym. Istotne znaczenie dla jej rozwoju maja warunki ekonomiczne i sanitarno – higieniczne. OBJAWY: a) największe nasilenie pierwszego rzutu przypada na 4 – 8 rok życia b) objawy występują po 2-3 tygodniach od przebycia zapalenia infekcji górnych dróg oddechowych c) dolegliwości stawowe d) ból obrączkowy e) objawy ze strony układu krążenia lub nerwowego OGRANICZENIA: a) niemożność swobodnego zmieniania miejsca b) samodzielnego obsługiwania się c) przebywanie poza domem d) niemożność rozporządzania bosa lub przyszłością e) utrudnienie otrzymania normalnego wykształcenia f) utrudniona realizacja upodobań artystycznych g) wykluczenie z grupy rówieśniczej h) brak miłości w rodzinie i) pozbawienie przyjaciół j) poniżanie TYPY REAKCJI FRUSTRACYJNYCH U DZIECI: a) reakcje o charakterze czysto emocjonalnym – płacz, nieśmiałość, poczucie malej wartości, upokorzenie b) zachowanie agresywne – poszukiwanie kogoś odpowiedzialnego za zło i chęć ukarania, dziecko czyje się ofiarą c) zachowania uchylające się – ucieczka od wzroku, izolacja POMOC: Dla dzieci konieczne są: a) okresowe badania lekarskie b) prawidłową profilaktyka c) optymalne warunki życia d) ograniczenia dotyczące ruchowości, korzystania z kapeli, uprawiania sportów Zachowanie jakie pociąga za sobą upośledzenie fizyczne objawia się jako seria odpowiedzi emocjonalnych, na które maja wpływ: a) płeć b) wiek c) witalność d) konstytucja e) reakcje otoczenia f) stopień i charakter upośledzenia Najistotniejszym zahamowaniem jest pozbawienie chorego dziecka swobodnego ruchu oraz niemożności zaspokajania potrzeb związanych z afirmacja własnego „ja” co powoduje zależność od otoczenia. Jest to 24 postrzegane jako przeszkoda i skrępowanie wolnosci. Konsekwencją jest konieczność podporządkowania się cudzej woli a to pozostawia ślad w postaci przeciążenia systemu nerwowego. 49. Choroby układu krążenia – wrodzone i nabyte wady serca. WADA MIĘŚNIA SERCOWEGO – stan chorobowy z powodu którego powstaje nieprawidłowy przepływ krwi przez serce i połączonych z nim dużych naczyń krwionośnych (najczęściej tętnica główna, aorta lub pień płucny). U dzieci najczęściej występują: a) wrodzone wady mięśnia sercowego b) zapalenie tegoż mięśnia oraz wsierdzia i osierdzia. Wady te powstają najczęściej w trakcie życia płodowego i związane są z nieprawidłowościami budowy poszczególnych części serca i naczyń. TRZY GRUPY WRODZONYCH WAD: I. wady bez przecieku – bezsiniczne (zmiany położenia serca, anomalie luku aorty) II. wady z przeważającym przeciekiem tętniczno żylnym – bezsiniczne lub z sinica względna (ubytki przegrody, przetrwały przewód tętniczy) III. wady siniczne – teatrologia Fallota (zwężenie tętnicy płucnej, ubytek przegrody miedzy przedsionkowej, przerost prawej komory) OBJAWY: a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) stany podgorączkowe bladość skóry sinica wokół ust i nosa przyspieszone lub niemiarowe tętno szmery źle samopoczucie zmniejszona aktywność ruchowa szybkie meczenie się uwypuklenie klatki piersiowej duszność wysiłkowa 50. Autyzm wczesnodziecięcy – diagnoza, przebieg, triada autyzmu. AUTYZM - oznaczenie niezdolności do utrzymywania realnych relacji z otoczeniem i zastępowanie ich przez marzenia lub urojenia. Podstawowe objawy: ograniczenie zainteresowań, niezdolność zaakceptowania i realizowania norm społecznych oraz inne przejawy dezadaptacji, co w konsekwencji prowadzi do życia we własnym, chorobowo zmienionym, zamkniętym świecie. AUTYZM WCZESNODZIECIĘCY - zaburzenie uznane za rodzaj psychozy dziecięcej, zwykle o przewlekłym przebiegu, ujawniający się niekiedy przed 30. miesiącem życia, czasami po okresie normalnego rozwoju. Częściej spotykany u chłopców. Charakteryzuje się ograniczeniem kontaktów z najbliższym otoczeniem, rodziną, rówieśnikami, zamknięciem się w sobie, lękiem a nawet paniką przed wprowadzeniem zmian w otoczeniu (miejsce, osoby) czy sposobie wykonywania codziennych czynności. Dziecko zachowuje się jakby było samo, również ono samo wyznacza granice swojego świata, dramatycznie reagując na ich naruszanie. W zachowaniu werbalnym pojawiają się agramatyzm, neologizmy, echolalia, także nietypowa intonacja, rytm i tempo wypowiedzi, zwykle nieadekwatne do sytuacji. W zachowaniu pozawerbalnym pojawiają się formy dziwaczne i stereotypie, jak kołysanie się, wirowanie, automatyzmy ruchowe. Typowe są zrytualizowane, powtarzające się zachowania, np. kolejność ubierania się, analogiczne w kolejności ruchy, także zachowanie noszące znamiona autoagresji, jak bicie się po twarzy 25 czy głowie, zadawanie sobie bólu. Dziecko autystyczne charakteryzuje niezdolność do kolektywnej zabawy, uczenia się konwencji, reguł gry i naśladownictwa, co związane jest z niezdolnością do rozumienia uczuć innych ludzi. Do zespołów psychopodobnych zaliczamy: a) zespół Aspergera zła motoryka koordynacyjna, w szkole dzieci bronią się przed uczestnictwem w zajęciach i wspólnych zabawach małe zrozumienie dla reguł społecznych brak wyczucia tego czego inni oczekują sztywność stereotypie oszczędna gestykulacja twarz pozbawiona mimiki wzrok skierowany w dal mimo możliwości komunikacji głos monotonny (używanie mowy metaforycznej) b) schizofrenia dziecięca: rozpad lub rozczepienie osobowości urojenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe mowa obecna na początku ale później stopniowa jej utrata lub wzmożony pęd do mówienia agresja głośne natrętne myśli osłabienie zainteresowań i ambicji c) zespoły Bordeline: graniczne, oscylujące pomiędzy nerwicą a psychozą zaburzenia u podłoża leżą niekorzystne warunki środowiskowe nie zapewniające dziecku poczucia bezpieczeństwa występują u niemowląt, dzieci przedszkolnych i starszych dzieci nie tolerują nieobecności matki i dążą do cielesnej bliskości i pieszczot po rozstaniu w przedszkolu potrafią godzinami lamentować i krzyczeć TRIADA AUTYZMU: a) zaburzenie więzi międzyludzkich – niewystarczająca świadomość egzystencji czy uczuć innych ludzi b) zaburzenie komunikacji i fantazji – brak porozumiewania się za pomocą języka werbalnego i pozawerbalnego, brak wyobraźni c) ograniczony repertuar aktywności i zainteresowań – manifestowanie stereotypii ruchowych, uporczywe zajmowanie się tymi samymi przedmiotami 52. Kierunki i metody terapii autyzmu wczesnodziecięcego. - warunkowanie instrumentalne zabawa poprzez np. guziczki (zdobywanie jakiś punktów, cos za cos) 53. Autyzm wczaesnodziecięcy a zespoły pogranicza. - nadwrażliwość na jedna rzecz, np. nie zje papki a twarde rzeczy bardzo lubi stereotypie, czynności powtarzane (zacznie ruszać ręką, po czasie już tego nie kontroluje i dopiero ktoś musi to zatrzymać) 26 54. Postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych a problem integracji osób niepełnosprawnych. Głównym celem społecznej integracji osób niepełnosprawnych jest tworzenie w naturalnym środowisku społecznym warunków dla ich rozwoju, nauki, pracy i spędzania wolnego czasu. Ma przeciwdziałać segregacji, izolacji, stygmatyzacji, nietolerancji i dyskryminacji. Istota jej zawiera się w tym, że stanowi ona psychospołeczny proces tworzenia wspólnoty ideowej, warunków życia, interesów, dążeń i działań ludzkich. Proces ten obejmuje relacje pomiędzy osobami pełnosprawnymi a niepełnosprawnymi i prowadzi do coraz wyższego stopnia włączenia niepełnosprawnych w społeczność pełnosprawnych, upodmiotowienia ich w tej społeczności i znormalizowania ich sytuacji. W procesie tejże integracji dzieci znaczącą role odgrywa kształtowanie między nimi więzi emocjonalnych, stanowiących konsekwencję wzajemnego zrozumienia się i akceptacji między dziećmi pełnosprawnymi, umacnia się spójność dziecięcej grupy, zwiększa chęć współdecydowania i współuczestnictwa w różnych sytuacjach i formach aktywności grupy. Dzieci niepełnosprawne osiągają poczucie bezpieczeństwa i mają możliwość realizowania swoich potrzeb psychicznych. KONCEPCJE INTEGRACJI: a) integracja pełna – umożliwienie każdemu dziecku niepełnosprawnemu wychowania i nauczania w jego naturalnym środowisku i tworzenie tam odpowiednich warunków rozwoju, wychowania i nauki b) integracja niepełna – dopełnienie społeczeństwa osobami niepełnosprawnymi; w szkolnictwie – włączenie do istniejących struktur szkolnych tylko dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, o mniejszym ograniczeniu sprawności i częściowo zrewalidowanych, a wychowankowie ośrodków specjalnych powinni częściej bywać w swoim środowisku rodzinnym c) integracja przejściowa – wprowadzona w dużym zakresie w szkolnictwie specjalnym poprzez otwarcie szkół i ośrodków do środowiska społecznego, częste powroty do domu, wyłącznie w działalność w środowisku lokalnym; można o niej mówić również gdy w strukturze szkoły powszechnej organizuje się dla dzieci z różnym rodzajem niepełnosprawności klasy specjalne lub tzw. Klasy terapeutyczne. Stopień społecznej integracji zależy od poziomu jego sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej oraz od jego przygotowania i gotowości do kontaktu i współdziałania z innymi. Ważne jest przygotowanie nauczycieli i środowiska naturalnego. - po co komu oni? po co im praca skoro młodzi i zdrowi jej nie mają? w komunizmie zamykano ich w ośrodkach daleko od cywilizacji teraz wszyscy mają prawo do życia w społeczeństwie - cześć niepełnosprawnych integruje się ze społeczeństwem, tworzy lobby by cos zmienić na własna korzyść 27
