Przepisy kodeksu cywilnego a regulacje ustawy o ubezpieczeniach

Katarzyna Ludwichowska
Zakład Prawa Ubezpieczeniowego
Wydział Prawa i Administracji UMK
Przepisy kodeksu cywilnego
a regulacje ustawy o ubezpieczeniach
obowiązkowych w zakresie ubezpieczenia OC
posiadaczy pojazdów mechanicznych
Konferencja
„Nowela do kodeksu cywilnego – problemy w stosowaniu i rozumieniu
przepisów o umowie ubezpieczenia – zagadnienia do dyskusji”,
Warszawa, 4 kwietnia 2008 r.
Art. 22 ust. 1 u.u.ob.: Do umów ubezpieczenia
obowiązkowego, w sprawach nieuregulowanych
w ustawie, stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.
Z art. 22 u.u.ob. wynika nakaz stosowania przepisów
kodeksu cywilnego do ubezpieczeń obowiązkowych
wprost.
I. Nieadekwatność przepisów k.c. do
obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego.
II. „Dublowanie” materii prawnej k.c. w ustawie
o ubezpieczeniach obowiązkowych.
III. Niejednoznaczność odesłania do kodeksu
cywilnego w art. 110 u.u.ob.
IV. Wnioski.
I. Nieadekwatność przepisów kodeksu
cywilnego do obowiązkowego ubezpieczenia
komunikacyjnego
Art. 815 § 3 k.c.
Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności
za skutki okoliczności, które z naruszeniem
paragrafów poprzedzających nie zostały
podane do jego wiadomości. Jeżeli do
naruszenia paragrafów poprzedzających
doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości
przyjmuje się, że wypadek przewidziany
umową i jego następstwa są skutkiem
okoliczności, o których mowa w zdaniu
poprzedzającym.
Wprowadzenie wyraźnego zakazu podnoszenia
przez ubezpieczyciela wobec poszkodowanego
wszelkich zarzutów z umowy obowiązkowego
ubezpieczenia komunikacyjnego przesądziłoby
w sposób ostateczny o niemożności zastosowania
w stosunku do niego art. 815 §3 k.c.
Wyraźnego rozstrzygnięcia wymaga nie tylko
problem zastosowania art. 815 §3 k.c.
w stosunku do poszkodowanego, ale również
kwestia sankcji za naruszenie obowiązku deklaracji
i notyfikacji ryzyka wobec ubezpieczającego.
Art. 816 k.c.
W razie ujawnienia okoliczności, która pociąga
za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa
wypadku, każda ze stron może żądać
odpowiedniej zmiany wysokości składki,
poczynając od chwili, w której zaszła ta
okoliczność, nie wcześniej jednak niż od
początku bieżącego okresu ubezpieczenia.
W razie zgłoszenia takiego żądania druga
strona może w terminie 14 dni wypowiedzieć
umowę ze skutkiem natychmiastowym.
Przepisu tego nie stosuje się do ubezpieczeń na
życie.
Ani w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, ani
w kodeksie cywilnym nie ma przepisu wyłączającego
zastosowanie art. 816 k.c. do ubezpieczeń
obowiązkowych, co – w świetle art. 22 u.u.ob. –
uzasadnia wniosek, że rekalkulacja składki na
podstawie tego przepisu jest możliwa także
w przypadku ubezpieczenia komunikacyjnego OC.
Stosowanie tego przepisu do umowy obowiązkowego
ubezpieczenia komunikacyjnego nie wydaje się jednak
właściwe.
Art. 8241 § 2 k.c.
Jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym
samym czasie jest ubezpieczony od tego
samego ryzyka u dwóch lub więcej
ubezpieczycieli na sumy, które łącznie
przewyższają jego wartość ubezpieczeniową,
ubezpieczający nie może żądać świadczenia
przenoszącego wysokość szkody. Między
ubezpieczycielami każdy z nich odpowiada
w takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego
suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych
sum wynikających z podwójnego lub
wielokrotnego ubezpieczenia.
Odpowiednie stosowanie Art. 8241 §2 k.c. jest
dopuszczalne w odniesieniu do dobrowolnych
ubezpieczeń OC, ale nie do ubezpieczeń
obowiązkowych; z art. 22 u.u.ob. wynika
bowiem nakaz stosowania do tych
ubezpieczeń w zakresie nieregulowanym
w ustawie przepisów kodeksu cywilnego nie
odpowiednio, ale wprost.
Rozwiązanie: albo zmiana art. 8241 §2 k.c.,
albo wyraźne uregulowanie problematyki
podwójnego ubezpieczenia w przepisach
poświęconych ubezpieczeniom
obowiązkowym.
Art. 110 i n. k.c.
Art. 110. Jeżeli ustawa, orzeczenie sądu lub
decyzja innego organu państwowego albo
czynność prawna oznacza termin nie
określając sposobu jego obliczania, stosuje się
przepisy poniższe.
Art. 112. Termin oznaczony w tygodniach,
miesiącach lub latach kończy się z upływem
dnia, który nazwą lub datą odpowiada
początkowemu dniowi terminu, a gdyby
takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było w ostatnim dniu tego miesiąca (…).
(art. 112 k.c.)
10.01.2009
10.01.2008
(09.01.2009)
(08.01.2009)
09.01.2009
(czynność prawna)
Wydaje się, że na gruncie art. 110 k.c. potrzeba
obliczania danego terminu poprzez zastosowanie
art. 111 i n. kodeksu cywilnego ustaje nie tylko
w przypadku sprecyzowania sposobu jego liczenia
przez samą ustawę, ale także w razie określenia
tego sposobu przez czynność prawną, pod
warunkiem, że owo określenie nie prowadzi do
naruszenia celu przepisu ustawy
wprowadzającego dany termin.
W celu usunięcia powstałych wątpliwości
wskazane byłoby wyraźne unormowanie sposobu
liczenia dwunastomiesięcznego terminu z art. 26
u.u.ob. w przepisach regulujących obowiązkowe
ubezpieczenie komunikacyjne.
10.01.2008
10.01.2009
II. „Dublowanie” materii prawnej k.c.
w ustawie o ubezpieczeniach
obowiązkowych
Art. 813 § 1 k.c.
Składkę oblicza się za czas
trwania odpowiedzialności
ubezpieczyciela. W przypadku
wygaśnięcia stosunku
ubezpieczenia przed upływem
okresu na jaki została zawarta
umowa, ubezpieczającemu
przysługuje zwrot składki za
okres niewykorzystanej ochrony
ubezpieczeniowej.
Art. 42 ust. 1 u.u.ob.
Zwrot składki, o którym
mowa w art. 41 ust. 1,
przysługuje za każdy pełny
miesiąc niewykorzystanego
okresu ubezpieczenia.
Art. 813 § 1 k.c.
Składkę oblicza się za czas
trwania odpowiedzialności
ubezpieczyciela. W przypadku
wygaśnięcia stosunku
ubezpieczenia przed upływem
okresu na jaki została zawarta
umowa, ubezpieczającemu
przysługuje zwrot składki za
okres niewykorzystanej ochrony
ubezpieczeniowej.
Art. 41 ust. 2 u.u.ob.
Zwrot składki, o którym
mowa w ust. 1, nie
przysługuje, jeżeli szkoda,
za którą zakład ubezpieczeń
wypłacił lub jest
zobowiązany wypłacić
odszkodowanie z tytułu
ubezpieczenia OC
posiadaczy pojazdów
mechanicznych, nastąpiła
w okresie poprzedzającym
rozwiązanie umowy (…).
Brak jest logicznego uzasadnienia dla gorszego
traktowania ubezpieczającego w obowiązkowym
ubezpieczeniu komunikacyjnym.
Art. 818 k.c.
art. 16 ust. 2 pkt 2 u.u.ob.
§1. Umowa ubezpieczenia lub
W przypadku zaistnienia
ogólne warunki ubezpieczenia zdarzenia objętego
mogą przewidywać, że
ubezpieczeniem
ubezpieczający ma obowiązek obowiązkowym, (…)
w określonym terminie
uczestnicząca w nim
powiadomić ubezpieczyciela
osoba objęta tym
o wypadku.
ubezpieczeniem jest
ponadto obowiązana do
§2. W przypadku ubezpieczenia
(…) niezwłocznego
na cudzy rachunek
powiadomienia o
obowiązkiem (…) można
zdarzeniu zakładu
obciążyć również
ubezpieczeń (…).
ubezpieczonego (…).
Art. 822 §5 k.c. a art. 17 u.u.ob.
822 § 5. k.c.: Ubezpieczyciel nie może przeciwko uprawnionemu do
odszkodowania podnieść zarzutu naruszenia obowiązków wynikających
z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia przez
ubezpieczającego lub ubezpieczonego, jeżeli nastąpiło ono po zajściu
wypadku.
art. 17 u.u.ob.: Jeżeli osoba objęta ubezpieczeniem obowiązkowym
odpowiedzialności cywilnej lub osoba występująca z roszczeniem (…),
nie dopełniły obowiązków wymienionych w art. 16, a miało to wpływ na
ustalenie istnienia lub zakresu ich odpowiedzialności cywilnej bądź też
na zwiększenie rozmiarów szkody, zakład ubezpieczeń może dochodzić
od tych osób zwrotu części wypłaconego uprawnionemu
odszkodowania lub ograniczyć wypłacane tym osobom
odszkodowanie(…).
Art. 818 §4 k.c. a art. 17 u.u.ob.
818 § 4 k.c.: Skutki braku zawiadomienia ubezpieczyciela
o wypadku nie następują, jeżeli ubezpieczyciel w terminie
wyznaczonym do zawiadomienia otrzymał wiadomość
o okolicznościach, które należało podać do jego wiadomości.
Art. 17 u.u.ob. – brak regulacji w tym zakresie.
Z mocy art. 22 u.u.ob. przepis art. 818 §4 k.c. stosuje się do
obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego.
Odesłanie do k.c. w art. 110 ust. 4 u.u.ob.
Roszczenia Funduszu wynikające z ust. 1 ulegają
przedawnieniu na zasadach określonych
w kodeksie cywilnym, nie wcześniej jednak niż
z upływem 3 lat od dnia spełnienia przez Fundusz
świadczenia.
Wnioski
I. Generalne odesłanie w art. 22 u.u.ob. do
przepisów k.c., z którego wynika nakaz
stosowania tych przepisów do ubezpieczeń
obowiązkowych wprost, nie jest rozwiązaniem
zadowalającym. Lepiej byłoby posłużyć się
konstrukcją odpowiedniego stosowania do tych
ubezpieczeń przepisów k.c. o umowie
ubezpieczenia.
II. Nakaz odpowiedniego stosowania przepisów
kodeksu cywilnego do ubezpieczeń obowiązkowych
mógłby albo przyjąć postać odesłania generalnego
na wzór tego z art. 22 k.c., albo zostać
sformułowany w ten sposób, że ustawodawca
nakazałby odpowiednie stosowanie przepisów k.c.
tylko w konkretnych przypadkach.
III. Drugie ze wskazanych rozwiązań wydaje się
lepsze, jako że wiąże się z mniejszą ilością
ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych.
Jego wprowadzenie oznaczałoby ostateczne
rozstrzygnięcie, które z przepisów k.c. znajdują
zastosowanie do ubezpieczeń obowiązkowych.
IV. Ewentualne problemy związane z odpowiednim
stosowaniem przepisów kodeksu cywilnego do
ubezpieczeń obowiązkowych skłaniają do
rozważenia, czy nie lepiej byłoby uregulować
stosunek ubezpieczenia obowiązkowego w sposób
wyczerpujący.
V. Docelowo najrozsądniejszym rozwiązaniem
wydaje się być usunięcie z ustawy
o ubezpieczeniach obowiązkowych przepisów
o charakterze cywilnoprawnym i unormowanie
całości zagadnień cywilnego prawa
ubezpieczeniowego w jednym miejscu,
najlepiej w osobnej ustawie, w której znalazłby
się odrębny rozdział poświęcony
ubezpieczeniom obowiązkowym.