I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości
advertisement
Wydział Nauk Społecznych Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. PROGRAM KONFERENCJI Piątek, 14 czerwca, 2013 09:00 Rejestracja 10:00 Otwarcie konferencji 10:10 Traumatyczne i pozatraumatyczne ścieżki rozwoju zaburzeń borderline prof. dr hab. L. Cierpiałkowska Sesja 1: Funkcjonowanie emocjonalne i społeczne: procesy regulacyjne Dysregulacja emocjonalna przejawiana w relacjach społecznych a 10:40 zaburzenia osobowości – rola empatii prof. UG dr hab. B. Pastwa-Wojciechowska, dr M. Kaźmierczak, dr M. Błażek 11:00 Rozpoznawanie a przeżywanie i rozumienie emocji w psychopatii mgr Łukasz Barwiński 11:20 Pomiędzy werbalizacją a refleksją: badania nad aktywnością referencyjną i narracyjną w zaburzeniu osobowości borderline 11:40 Zdolność do mentalizacji osób z organizacją osobowości borderline mgr Monika Marszał Przerwa kawowa 12:00 12:15 dr Dominika Górska, dr Emilia Soroko Narcyzm i borderline: zaburzenia osobowości czy ponowoczesna tożsamość? prof. SWPS dr hab. Krystyna Drat-Ruszczak Sesja 2: Modele wyjaśniające i diagnostyczne 12:55 Poczucie tożsamości w zaburzeniach osobowości dr Aleksandra Pilarska, prof. UAM dr hab. Anna Suchańska 13:15 Psychopatia kobiet - nasilenie i psychospołeczna charakterystyka mgr Magdalena Bolek 13:35 Dymensjonalny model psychopatii Katarzyna Nowak, dr Jacek Neckar 13:55 Kwestionariuszowy pomiar zaburzeń osobowości prof. dr z upr. hab. Bogdan Pietrulewicz Przerwa obiadowa 14:20 ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 2 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. Sesja 3: Perspektywa relacyjna: od mechanizmów do obrazu klinicznego 15:40 Tożsamość i poczucie bliskości w zaburzeniu osobowości borderline 16:00 Osobowość masochistyczna jako rezultat internalizacji złego obiektu – opis psychoterapii psychoanalitycznej mgr Marta Andrałojć dr Julita Świtalska 16:20 Osobowość dysocjacyjna a trauma Kamila Budzyńska 16:40 Wpływ więzi na powstawanie antyspołecznego zaburzenia osobowości mgr Justyna Kuświk 17:00 Gra w miłość – czyli o trudnym związku z narcyzem mgr Anna Strzelczak Przerwa kawowa 17:20 Sesja 4: Społeczne, kulturowe i biologiczne czynniki ryzyka 17:40 Zaburzenia osobowości a perspektywa społeczno-kulturowa mgr Piotr Olesiński 18:00 Czy żyjemy w „kulturze borderline”? Wpływ cywilizacyjnych przemian na zaburzenia osobowości 18:20 Genetyczne i środowiskowe przyczyny psychopatii oraz antyspołecznego mgr Lidia Baran, zaburzenia osobowości mgr Elżbieta Sanecka 18:40 Kryzys okresu adolescencji a zaburzenia osobowości – w poszukiwaniu przyczyn i korelacji 18:50 dr Mateusz Stróżyński mgr Patrycja Kozera- Mikuła Zamknięcie konferencji ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 3 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. Spis abstraktów Autor/autorzy Tytuł Str. 1 Andrałojć, Marta Tożsamość i poczucie bliskości w zaburzeniu osobowości borderline 5 2 Baran, Lidia Sanecka, Elżbieta Genetyczne i środowiskowe przyczyny psychopatii oraz antyspołecznego zaburzenia osobowości 6 3 Barwiński, Łukasz Rozpoznawanie a przeżywanie i rozumienie emocji w psychopatii 7 4 Bolek, Magdalena Psychopatia kobiet – nasilenie i psychospołeczna charakterystyka 8 5 Budzyńska, Kamila Osobowość dysocjacyjna a trauma 9 6 Górska, Dominika Soroko, Emilia Pomiędzy werbalizacją a refleksją: badania nad aktywnością referencyjną i narracyjną w zaburzeniu osobowości borderline 10 7 Kozera-Mikuła, Patrycja Kryzys okresu adolescencji a zaburzenia osobowości 11 – w poszukiwaniu przyczyn i korelacji 8 Kuświk, Justyna Wpływ więzi na powstawanie antyspołecznego zaburzenia osobowości 12 9 Marszał, Monika Zdolność do mentalizacji osób z organizacją osobowości borderline 12 10 Nowak, Katarzyna Neckar, Jacek Dymensjonalny model psychopatii 13 11 Olesiński, Piotr Zaburzenia osobowości a perspektywa społecznokulturowa 14 12 Pastwa-Wojciechowska, Beata Dysregulacja emocjonalna przejawiana w relacjach 15 Kaźmierczak, Maria społecznych a zaburzenia osobowości – rola empatii Błażek, Magdalena Kwestionariuszowy pomiar zaburzeń osobowości 16 13 Pietrulewicz, Bogdan 14 Pilarska, Aleksandra Suchańska, Anna Poczucie tożsamości w zaburzeniach osobowości 16 15 Stróżyński, Mateusz Czy żyjemy w „kulturze borderline”? Wpływ cywilizacyjnych przemian na zaburzenia osobowości 17 16 Strzelczak, Anna Gra w miłość – czyli o trudnym związku z narcyzem 18 17 Świtalska, Julita Osobowość masochistyczna jako rezultat internalizacji złego obiektu – opis psychoterapii psychoanalitycznej ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 19 4 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. TOŻSAMOŚĆ I POCZUCIE BLISKOŚCI W ZABURZENIU OSOBOWOŚCI BORDERLINE MARTA ANDRAŁOJĆ, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 15:40 Choć założenia teoretyczne sugerują powiązania pomiędzy tożsamością, osobowością a funkcjonowaniem interpersonalnym, nie przeprowadzono dotąd badań ukierunkowanych na odniesienie psychodynamicznych aspektów poczucia tożsamości do poziomu organizacji osobowości i umysłowej reprezentacji bliskości w związku. W zaprezentowanym badaniu zmierzono w populacji ogólnej wymiary struktury tożsamości, cechy osobowości borderline oraz obraz realnej i idealnej bliskości w związku (za pomocą narzędzi: Wielowymiarowy Kwestionariusz Tożsamości A. Pilarskiej, Skala Włączania Innych w Ja A. Arona, Kwestionariusz Zaburzenia Osobowości Borderline F. Leichsenringa). Wyniki analizowano w całej grupie (N = 338) oraz wyłonionej podgrupie osób o wysokim nasileniu cech osobowości borderline (6,21%; N = 21). Zgodnie z przewidywaniami, struktura tożsamości pozostaje w silnym pozytywnym związkiem z natężeniem cech borderline. Osoby niezadowolone z doświadczanej bliskości – zarówno z frustracją w obszarze pragnienia bliskości oraz unikające bliskości – wykazują istotnie wyższy poziom cech borderline i niższy poziom integracji wymiarów tożsamości. Wyniki uzyskane w grupie osób o wysokim nasileniu cech borderline wskazują, że dyfuzja tożsamości u osób z zaburzeniem borderline może być wielowymiarowym konstruktem wykazującym istotne związki z umysłową reprezentacją realnej i idealnej bliskości w relacji. Rezultaty badania zostaną zinterpretowane w świetle teorii relacji z obiektem, które ujmują tożsamość i osobowość jako struktury intrapsychiczne regulujące fukcjonowanie interpersonalne. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 5 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. GENETYCZNE I ŚRODOWISKOWE PRZYCZYNY PSYCHOPATII ORAZ ANTYSPOŁECZNEGO ZABURZENIA OSOBOWOŚCI LIDIA BARAN, Uniwersytet Śląski w Katowicach ELŻBIETA SANECKA, Uniwersytet Śląski w Katowicach 18:20 Istnieje wiele teorii i podejść badawczych tłumaczących etiologię takich zaburzeń osobowości jak psychopatia i antyspołeczne zaburzenie osobowości. Genetyka behawioralna koncentruje się na analizie czynników genetycznych oraz środowiskowych w powstawaniu zaburzeń osobowości. Pomimo że rozdzielenie wpływu genetycznych i środowiskowych czynników ryzyka nie jest możliwe w badaniach prowadzonych w rodzinach nuklearnych, szansę taką dają badania poświęcone bliźniętom i dzieciom adoptowanym (Waldman, Rhee, 2002; 2012). Niniejsze wystąpienie poświęcone zostało analizie genetycznych i środowiskowych przyczyn psychopatii klinicznej i subklinicznej, a także antyspołecznego zaburzenia osobowości. Przedstawione zostaną najważniejsze koncepcje i metody badawcze wykorzystywane w genetyce behawioralnej oraz wyniki najnowszych badań dotyczących etiologii psychopatii i antyspołecznego zaburzenia osobowości. Ponadto, autorki podejmą próbę odpowiedzi na pytanie o rolę czynników genetycznych i środowiskowych w powstawaniu psychopatii klinicznej oraz jej subklinicznej formy. Zaprezentowano zostaną również sugestie dotyczące kierunków dalszych badań w obszarze psychologii genetycznej, w ramach których możliwe będzie wyodrębnienie pewnych specyficznych genów i środowiskowych czynników ryzyka odgrywających istotną rolę w powstawaniu antyspołecznego zaburzenia osobowości oraz psychopatii. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 6 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. ROZPOZNAWANIE A PRZEŻYWANIE I ROZUMIENIE EMOCJI W PSYCHOPATII ŁUKASZ BARWIŃSKI, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego 11:00 Psychopatia jako specyficzna forma zaburzenia osobowości, bez względu na koncepcję w ramach której jest wyjaśniana, wiąże się z nieprawidłowym funkcjonowaniem emocjonalnym (z charakterystycznymi zakłóceniami w szerokim zakresie całej sfery emocjonalnej), zaburzeniami funkcjonowania w relacjach z innymi oraz nasiloną tendencją do impulsywności i zachowań antyspołecznych. W ramach powyższego opisu współczesne prace badawcze poszukujące źródeł rozwoju zaburzenia coraz częściej koncentrują się na podkreślaniu emocjonalnego podłoża psychopatii. Podczas prezentacji przedstawione zostaną wstępne wyniki badań prowadzonych z udziałem osadzonych w Zakładzie Karnym w Nowym Sączu, podczas których dokonano próby przyjrzenia się kilku aspektom funkcjonowania afektywnego osób psychopatycznych. Po pierwsze zatem położony zostanie nacisk na zdolność do poprawnego spostrzegania ekspresji emocjonalnych jako warunku kluczowego dla dostrzegania przeżyć emocjonalnych innych osób. Dalej zwrócona zostanie uwaga na zależności zidentyfikowane wśród badanych w zakresie nasilenia przezywanych przez nich samych emocji oraz posiadania szerszej wiedzy na temat stanów emocjonalnych (w tym rozumienia ich przyczyn, sytuacji, w jakich się pojawiają etc.). Na podstawie osiągniętych rezultatów dokonana zostanie próba integracji informacji w kierunku stworzenia modelu wyjaśniającego funkcjonowanie emocjonalne psychopatów jako elementu kluczowego dla omawianego zaburzenia osobowości. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 7 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. PSYCHOPATIA KOBIET – NASILENIE I PSYCHOSPOŁECZNA CHARAKTERYSTYKA MAGDALENA BOLEK, Uniwersytet Śląski w Katowicach 13:15 Zagadnienie psychopatii od lat stanowi przedmiot zainteresowania zarówno teoretyków jak i badaczy, będąc źródłem wielu kontrowersji oraz inspiracją do nieustającej dyskusji. Pomimo wieloletniej nieobecności tego zaburzenia w oficjalnych klasyfikacjach psychiatrycznych, dziś powraca ono w poczet zaburzeń osobowości diagnozowanych według amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM –V. Powszechnie przyjmowane w obrębie psychologii sądowej ujęcie teoretyczne psychopatii autorstwa Roberta D. Hare oparte zostało głównie o dane pochodzące z badań prowadzonych wśród mężczyzn. W Polsce jak dotąd nie prowadzono w populacji więziennej badań nad psychopatią kobiet. Jednocześnie dotychczasowe, nieliczne badania zagraniczne wskazują, iż płeć może wpływać na ekspresję fenotypową cech psychopatycznych. Tematem wystąpienia będzie przedstawienie badań własnych dotyczących nasilenia cech psychopatycznych wśród kobiet osadzonych w zakładzie karnym oraz charakterystyka psychologiczna, społeczna i egzystencjalna w kontekście nasilenia tychże cech. Przedstawione badania przeprowadzone zostały w grupie 101 kobiet osadzonych w Zakładzie Karnym w Lublińcu oraz Areszcie Śledczym w Katowicach. Autorka zaprezentuje różnice pomiędzy trzema grupami nasilenia cech psychopatycznych (wyłonionych na podstawie wyniku uzyskanego w Skali Obserwacyjnej Skłonności Psychopatycznych PCL-R) pod względem takich zmiennych jak: doświadczenie molestowania seksualnego, nadużywanie alkoholu przez rodziców, przebywanie w placówkach opiekuńczych/opiekuńczowychowawczych, wiek, doświadczenie macierzyństwa, nasilenie i formy przejawianej agresji (badane Skalą Agresji SABD), style ustosunkowania interpersonalnego (badane Skalą Ustosunkowań Interpersonalnych SUI) oraz hierarchia uznawanych wartości (badana Skalą Wartości Rokeacha RVS). Autorka odniesie się również do głównych kontrowersji prezentowanych w literaturze przedmiotu dotyczących zasadności diagnozowania psychopatii u kobiet narzędziem PCL–R. (Psychopathy Checklist – Revised) autorstwa Roberta D. Hare. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 8 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. OSOBOWOŚĆ DYSOCJACYJNA A TRAUMA KAMILA BUDZYŃSKA, Uniwersytet Szczeciński 16:20 Referat przedstawia podstawowe informacje na temat dysocjacji, sposobów jej przejawiania, wpływu dysocjacji na regulację emocjonalną oraz przegląd badań dotyczących dysocjacji i traumy. Wyniki badań własnych w polskiej próbie wskazują, że wśród badanych mężczyzn występuje wyższy poziom dysocjacji niż u kobiet. Potwierdzają również istnienie korelacji między doświadczeniem przemocy w dzieciństwie a dysocjacją. Osobowość dysocjacyjna (dysocjacyjne zaburzenie tożsamości wg ICD 10) należy do najbardziej ostrych i chronicznych postaci dysocjacji. Jest typem pourazowego zaburzenia dysocjacyjnego, w wyniku którego następuje rozwój częściowo niezależnych podsystemów. Odmienne tożsamości pełnią funkcje przystosowawcze u osób doświadczonych urazem w dzieciństwie. „Jest to mała dziewczynka, która sobie wyobraża, że nadużycie dokonuje się na kimś innym”. Podczas referatu omówione zostaną przyczyny powstawania dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości i jego związek z doświadczeniem traumy, mechanizmy obronne i adaptacyjne w osobowości dysocjacyjnej, kwestie dotyczące dysocjacyjnego Ja i tworzenia relacji z obiektem oraz przegląd dotychczasowych badań dotyczących osobowości dysocjacyjnej i jej leczenia. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 9 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. POMIĘDZY WERBALIZACJĄ A REFLEKSJĄ: BADANIA NAD AKTYWNOŚCIĄ REFERENCYJNĄ I NARRACYJNĄ W ZABURZENIU OSOBOWOŚCI BORDERLINE DOMINIKA GÓRSKA, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu EMILIA SOROKO, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 11:20 Wiele danych potwierdza istnienie poważnych trudności w regulacji emocji u osób borderline, które – jak się zakłada – wynikają z dysfunkcji mentalizacji czy symbolizacji. Wskaźnikiem symbolizacji jest aktywność referencyjna oznaczająca zdolność do ujmowania w słowa aktualnie pobudzonych doświadczeń emocjonalnych. Przedstawione badania dotyczą aktywności referencyjnej (AR) w dwóch perspektywach: teorii wielokrotnego kodowania W. Bucci oraz procesu rozwoju narracji wg G. Dimaggio i współpracowników. Badanie 1. Analizowano wypowiedzi osób z zaburzeniem borderline (N=53) i zdrowych (N=30) dotyczące relacji interpersonalnych w materiale pozytywnym i negatywnym, szacując wskaźniki aktywności referencyjnej. Wyniki wskazują na wyższy poziom AR w materiale negatywnym u osób z zaburzeniem borderline niż u osób zdrowych. Badanie 2. Analizowano autonarracje na temat bliskich relacji osób z poziomu organizacji osobowości borderline (N=35), neurotycznego (N = 29) oraz zintegrowanego (N = 31) pod kątem wskaźników lingwistycznych specyficzności i konkretności. Wyniki wskazują na istotnie wyższą konkretność u osób z poziomem organizacji borderline niż neurotycznym oraz istotnie niższą specyficzność u osób z poziomem organizacji borderline niż zintegrowanym. Wnioski: Pomimo oczywistych trudności w regulacji emocji, osoby z zaburzeniem borderline ujawniają wyższy poziom niektórych wskaźników aktywności referencyjnej. Wyniki te dają wgląd w złożoność procesu symbolizacji, sama zdolność do werbalizacji emocji okazuje się niewystarczająca w procesie transformacji emocji. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 10 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. KRYZYS OKRESU ADOLESCENCJI A ZABURZENIA OSOBOWOŚCI – W POSZUKIWANIU PRZYCZYN I KORELACJI PATRYCJA KOZERA-MIKUŁA, Akademia Ignatianum w Krakowie 18:40 Okres dojrzewania (adolescencji) jest jednym z najtrudniejszych i najważniejszych etapów w rozwoju człowieka w biegu życia. Zachodzące wówczas gwałtowne zmiany w sferze zarówno fizycznej, emocjonalnej, społecznej jak i duchowej powodują, że czas ten jest szczególnie trudnym okresem zmagania się nastolatka ze sobą, swoim ciałem, emocjami i całym światem wokół. Wtedy młody człowiek poszukuje wartości i stara się określić swoją tożsamość na nowym dorosłym poziomie. Okres adolescencji to także czas wątpliwości młodego człowieka związanych z pojawiającymi się wówczas pytaniami światopoglądowymi, antropologicznymi czy egzystencjalnymi. Jeśli brakuje w tym okresie wsparcia ze strony środowiska rodzinnego i szkolnego opartego na dobrej opartej na dialogu komunikacji z opiekunami i wychowawcami, etap adolescencji może spotęgować problemy emocjonalne młodego człowieka i wywołać gwałtowny kryzys tożsamości. Sposób w jaki zostanie on rozwiązany decyduje często o dalszym życiu, samorozwoju i satysfakcji z siebie. Czas adolescencji to też czas nieuchronnego buntu przeciw światu dorosłych, negowania wartości, dążenia do samodzielności i dorosłości, na którą często nie pozwalają jeszcze opiekunowie. Sytuacja ta bardzo często prowadzi do poważnych konfliktów w relacjach między rodzicami i nauczycielami a nastolatkami. Jak więc rozpoznać czy problemy nastolatka mają wciąż charakter normy rozwojowej czy wskazują już na zaburzenia osobowości, które powinny być objęte psychoterapią czy socjoterapią? Jakie czynniki związane z funkcjonowaniem rodzinny, grupy rówieśniczej czy systemu szkolnego mogą powodować powstawanie patologii w procesie rozwoju osobowości, która znacznie utrudnia lub uniemożliwia optymalne funkcjonowanie emocjonalne i społeczne nastolatka blokując osiągnięcie przez niego dojrzałości i autonomiczności oraz zdrowia rozumianego jako pełny dobrostan biopsychospołeczny i duchowy. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 11 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. WPŁYW WIĘZI NA POWSTAWANIE ANTYSPOŁECZNEGO ZABURZENIA OSOBOWOŚCI JUSTYNA KUŚWIK, Uniwersytet Szczeciński 16:40 Celem referatu jest omówienie problematyki związanej ze stylem przywiązania przede wszystkim dezorganizacją więzi w dzieciństwie oraz jej potencjalnym wpływem na powstanie zaburzeń osobowości. W szczególności analizie poddane zostały antyspołeczne zaburzenia osobowości starszej młodzieży oraz osób dorosłych, jednak dla precyzyjnego przedstawienia całości zjawiska poruszone zostały również aspekty związane z innymi zaburzeniami osobowości. Podstawowe pytanie, jakie przyświeca podjętym tu rozważaniom, odnosi się do mechanizmów tego wpływu oraz jego zakresu. Całość rozważań osadzona została w ramach teorii więzi Bowlby’ego i stanowi przegląd badań i koncepcji teoretycznych na temat zakładanych zależności. Wnioski wynikające z przeprowadzonych rozważań mogą mieć zastosowanie zarówno w praktyce terapeutycznej jaki i profilaktycznej oraz poszerzają wiedzę teoretyczną. Słowa kluczowe: antyspołeczne zaburzenie osobowości, teoria przywiązania. ZDOLNOŚĆ DO MENTALIZACJI OSÓB Z ORGANIZACJĄ OSOBOWOŚCI BORDERLINE MONIKA MARSZAŁ, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 11:40 Mentalizacja jest specyficzną formą poznania społecznego, która polega na wykonywaniu wyobrażeniowej psychicznej aktywności pozwalającej traktować zachowanie innych osób w kategoriach intencjonalnych potrzeb, pragnień, przekonań, celów czy uczuć ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 12 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. (Fonagy, Luyten, 2009). W ciągu ostatnich dwudziestu lat zaproponowano stosunkowo spójne, rozwojowe podejście do sposobu konceptualizacji zaburzeń osobowości (a zwłaszcza zaburzenia osobowości borderline wg ICD- 10), które łączy wystąpienie psychopatologii z nieprawidłowym rozwojem zdolności do mentalizacji. Mentalizacja w koncepcji Petera Fonagy’ego staje się podstawą dla dalszego rozwoju self czy kontroli impulsów (Grebow, 2008). Oprócz rozumienia stanów mentalnych innych osób zakłada także transformację własnych emocji (prymitywnych w bardziej zorganizowane) ze względu na rozumienie czyichś intencji, uczuć i przekonań, a co za tym idzie odgrywa znaczącą rolę w mechanizmach regulacji emocji oraz zdolności do ich opracowywania, co ma bardzo duże znaczenie dla funkcjonowania interpersonalnego osób z zaburzeniami osobowości. W wystąpieniu omówię szerzej te zagadnienia, a także dokonam przeglądu najnowszych badań w tym obszarze. DYMENSJONALNY MODEL PSYCHOPATII KATARZYNA NOWAK, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie JACEK NECKAR, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 13:35 Istnieje duża rozbieżność pomiędzy osobowością dyssocjalną w rozumieniu ICD-10, systemu stosowanego powszechnie, a psychopatią według klasycznego podejścia reprezentowanego przez Harveya Cleckleya czy Roberta Hare. Problem ten został rozwiązany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, ponieważ kryteria nowego DSM-V dla antyspołecznego zaburzenia osobowości nie uwzględniają już zachowań przestępczych, tak jak DSM-IV-TR lub ICD-10, skupiają się natomiast na cechach osobowości przypisywanych do tej pory psychopatii, takich jak nasilony egocentryzm, niska empatia, antagonizm czy rozhamowanie. DSM-V traktuje jednocześnie antyspołeczne zaburzenie osobowości w sposób dymensjonalny, opierając proces diagnostyczny na istotnie podwyższonym lub zaniżonym natężeniu określonych cech, odchodząc od kryteriów zero-jedynkowych. Celem prezentowanych badań było przetestowanie częściowego modelu psychopatii ujmowanej z perspektywy dymensjonalnej jako zestawu pewnych cech osobowości. Badania prowadzono na zdrowej populacji, ponieważ w testowanym modelu istotne było uzyskanie danych z pełnego zakresu natężenia badanych cech. Psychopatia potraktowana została jako cecha ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 13 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. latentna, przewidywana w modelu teoretycznym przez cztery zmienne: empatię, źródła samooceny, makiawelizm oraz poszukiwanie doznań. W zastosowanym modelowaniu równań strukturalnych uzyskano wysokie wskaźniki dopasowania modelu do danych empirycznych, przy czym okazało się, że poziom empatii nie jest dobrym predyktorem testowanej cechy latentnej. Wynik ten może wynikać z faktu, iż samoopisowe metody badania empatii nie są skuteczne w przypadku psychopatii. Jednocześnie pokazano, że psychopatia jest związana z oczekiwanym stylem funkcjonowania w społeczeństwie, ukazując tendencje psychopatów do zajmowania przewidywanej przez model teoretyczny niszy społecznej. ZABURZENIA OSOBOWOŚCI A PERSPEKTYWA SPOŁECZNO-KULTUROWA PIOTR OLESIŃSKI, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 17:40 Systemy diagnozy nozologicznej, takie jak ICD i DSM przedstawiają symptomy charakterystyczne dla określonych zaburzeń osobowości. Chociaż wyszczególnione klasyfikacje nie opisują zdrowej, niezaburzonej osobowości, to w kryteriach diagnostycznych ukryte są założenia o normatywnych zachowaniach i istnieniu uniwersalnych ludzkich wartości. Perspektywa społeczno-kulturowa wskazuje, iż niektóre cechy osobowości mogą być adaptacyjne jak również i dezadaptacyjne w zależności od środowiska, mogą one również wyrażać się w inny sposób w zależności od otoczenia jednostki. Koncepcje akcentujące społeczno-kulturowe uwarunkowania zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeń osobowości, podkreślają, iż psychopatologia nie jest wymagającą diagnozy i wyleczenia chorobą jednostki, lecz wynikiem interakcji jednostki, społeczeństwa i kultury. Rozważania referatu skłaniają do spojrzenia na zaburzenia osobowości nie tylko jako patologiczny wzorzec funkcjonowania, lecz również jako zaburzenia związane ze sferą relacji międzyludzkich występujących w określonej kulturze. Jednostka może funkcjonować w otoczeniu, w którym jej cechy osobowości byłyby wykorzystane w prorozwojowy sposób, i które minimalizowałoby wpływ jej słabych stron. Celem referatu jest zadanie pytania dotyczącego znaczenia kontekstu społeczno-kulturowego na to, co uznawane jest w danej społeczności za patologiczne, w tym na kształtowanie się uznawanej za zaburzoną osobowość, jej ekspresję; odczuwanie potrzeby zmiany i poszukiwania pomocy psychologicznej oraz na relację pomiędzy pacjentem a klinicystą i sposób stawiania diagnozy. Referat przedstawia analizę piśmiennictwa anglojęzycznego w znacznie większym stopniu poruszającego związek ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 14 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. pomiędzy zmianami kulturowymi, charakterystyką społeczeństwa a funkcjonowaniem, które zostać może określone jako zaburzona osobowość jednostki. DYSREGULACJA EMOCJONALNA PRZEJAWIANA W RELACJACH SPOŁECZNYCH A ZABURZENIA OSOBOWOŚCI – ROLA EMPATII BEATA PASTWA-WOJCIECHOWSKA, Uniwersytet Gdański MARIA KAŹMIERCZAK, Uniwersytet Gdański MAGDALENA BŁAŻEK, Uniwersytet Gdański 10:40 Człowiek zmienia się przez całe swoje życie a analiza tego, co dzieje się w kolejnych fazach życia pokazuje, iż każdy okres wnosi swój własny, specyficzny – i ważny – wkład do struktury całego życia. Zaburzenie osobowości stanowi względnie stałe i trwałe zahamowanie rozwoju osobowości, dlatego też słusznym wydaje się analiza zarówno czynników wpływających na rozwój, jak też go hamujących. Pewne rozwiązanie mogą stanowić badania nad wczesnymi predyktorami zaburzeń osobowości, których celem jest zidentyfikowanie ścieżek rozwojowych o odrębnych czynnikach przyczynowych, prowadzących do ukształtowania się zaburzeń osobowości. Jednym z czynników, który coraz częściej jest analizowany w kontekście rozwoju zaburzeń osobowości jest pojęcie empatii. I tak, należy przyjąć, iż empatia jest konstruktem wielowymiarowym, obejmującym zdolność do spostrzegania, rozumienia i odczuwania emocji przejawianych przez innych ludzi. W badaniach nad empatią szczególną rolę ogrywają doniesienia neuropsychologiczne i neurokognitywistyczne, gdzie empatia opisywana jest w aspekcie poznawczym, emocjonalnym i motorycznym (Blair, 2005). A ponadto wskazuje sie na różnorakie ubytki w regulacji emocjonalnej związanej z empatią u pacjentów prezentujących różne typy zaburzeń (Montag et al., 2007; Rogers et al., 2007; de Oliviera-Souza et al., 2008, PastwaWojciechowska, 2008, Williams, Wood, 2010, Brook, Kosson, 2012), również u dzieci (np. dzieci z ADHD, Czaplewska & Lipowska, 2008). Celem podjętych badań własnych była analiza roli mechanizmów dysregulacji emocjonalnej w zaburzeniach osobowości, z uwzględnieniem poziomów organizacji osobowości i w kontekście relacji społecznych. Jako wskaźniki dysregulacji emocjonalnej zdefiniowano: empatyczną skłonność do przejmowania cudzych, negatywnych emocji przy obniżonych możliwościach poznawczej analizy relacji ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 15 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. społecznych, negatywną emocjonalność przejawianą w sytuacjach społecznych i poczucie krzywdy, doznanej między innymi od bliskich osób. Wyniki prezentowanych badań wskazują na destruktywną rolę mechanizmów dysregulacji emocjonalnej przejawianej w relacjach społecznych, jako że zwiększają one ryzyko wystąpienia zaburzeń osobowości. KWESTIONARIUSZOWY POMIAR ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI BOGDAN PIETRULEWICZ, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy / Laval University Kanada 13:55 Przedmiotem prezentacji jest 222-pytaniowy Modelowy Kwestionariusz Osobowości opracowany w wersji polskiej przez B. Pietrulewicza i M. Plopę. Jako schemat strategii diagnostycznych metoda wykorzystuje kryteria American Psychiatric Association DSM-IV-TR. Badania nad wartością metrologiczną tego narzędzia potwierdzają jego dużą użyteczność w aspekcie klinicznym. POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W ZABURZENIACH OSOBOWOŚCI ALEKSANDRA PILARSKA, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ANNA SUCHAŃSKA, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 12:55 Doniesienia kliniczne wskazują na problemy tożsamościowe jako ważny aspekt doświadczenia osób z zaburzeniami osobowości. Szczególnie istotną rolę odgrywają tu prace autorów zorientowanych psychodynamicznie. Reprezentowane przez nich podejścia ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 16 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. teoretyczne – niezależnie od specyficznych założeń oraz stosowanych pojęć – uznają poczucie tożsamości za ważny przejaw poziomu integracji osobowości, a obowiązujące systemy klasyfikacji zaburzeń osobowości ujmują deficyty w obszarze tożsamości jako ich kryterium diagnostyczne. Choć gros teoretyków (i praktyków) akcentuje powiązania zaburzeń osobowości z poczuciem tożsamości, rzadko poddaje się tę tezę empirycznej weryfikacji, co sprawia, że formułowane twierdzenia pozostają hipotetyczne. Celem wystąpienia będzie próba ukazania empirycznych związków pomiędzy zaburzeniami osobowości a strukturą poczuć tożsamościowych. Związki te prześledzone zostaną w ramach dwóch modeli zaburzeń osobowości – opartym na biopsychospołecznej koncepcji osobowości Theodora Millona oraz systemie klasyfikacji zaburzeń osobowości opisanym w DSM IV. CZY ŻYJEMY W „KULTURZE BORDERLINE”? WPŁYW CYWILIZACYJNYCH PRZEMIAN NA ZABURZENIA OSOBOWOŚCI MATEUSZ STRÓŻYŃSKI, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 18:00 Celem referatu będzie przedstawienie w zarysie wpływu, jaki współczesna kultura zachodnia może wywierać na osoby (zwłaszcza w okresie dojrzewania) znajdujące się w grupie ryzyka rozwoju pogranicznej organizacji osobowości (w ujęciu O.F. Kernberga). Ostatnio na istnienie takiego patogennego wpływu zwrócili uwagę w ramach paradygmatu psychodynamicznego Jorgensen (2006) i Fuchs (2007). Podobny kierunek myślenia widać było o wiele wcześniej u amerykańskich autorów zainspirowanych psychoanalizą, takich jak Rieff (1966) i Lasch (1979) oraz u niektórych przedstawicieli francuskiej psychoanalizy (późna Kristeva, Legendre czy Chasseguet-Smirgel). Autorzy ci podkreślają, że przemiany kulturowe późnej nowoczesności wydają się zwiększać ryzyko zapadnięcia na głębokie zaburzenia osobowości i komplikować przebieg i leczenie tej formy psychopatologii. Jorgensen i Fuchs podkreślają wpływ porzucenia przez główny nurt zachodniej kultury jasno zdefiniowanych form tożsamości na rzecz tożsamości nieokreślonej, płynnej i zmiennej (wartościowanej pozytywnie jako przejaw ekscytującej wolności) wraz z deprecjonowaniem „sztywnych” wersji tożsamości (wiązanych z tradycyjną kulturą). Psychoanalitycy zwracają zaś uwagę na stopniowe wykluczanie z symbolicznej przestrzeni obecności edypalnego ojca, ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 17 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. który atakowany jest jako relikt opresyjnej, patriarchalnej tradycji Zachodu. W wyniku dominacji w kulturze masowej tego, co niektórzy współcześni filozofowie (np. Żiżek (2006), Legutko (2012)) uznają za swoistą liberalno-demokratyczną ideologię naszych czasów, adolescent zmagający się z kryzysem tożsamości nie tylko nie otrzymuje jasnych modeli tożsamości ani spójnych zestawów norm moralnych, poza nieustanną zachętą do bycia wolnym, tolerancyjnym, otwartym i elastycznym. Brak wyrazistych autorytetów rodzicielskich, nauczycielskich czy religijnych dodatkowo utrudnia integrację osobowości i skłania do narcystycznych i perwersyjnych rozwiązań rozwojowych. GRA W MIŁOŚĆ – CZYLI O TRUDNYM ZWIĄZKU Z NARCYZEM ANNA STRZELCZAK, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 17:00 Osobowość narcystyczną charakteryzuje przekonanie o własnej wyjątkowości, koncentracja na sobie oraz silna potrzeba potwierdzania swojej wartości. Wszystkie te cechy mogą znacznie utrudniać relacje interpersonalne, zwłaszcza gdy w grę wchodzi relacja intymna gdzie na pierwszy plan wysuwać powinna się empatia, kompromis i wartość obojga partnerów. Istotnym elementem wielu związków romantycznych staje się seksualność. Zakładając, że osobowość narcystyczna wyraża się również poprzez specyficzne postawy i zachowania seksualne - warto wiedzieć jakie mogą być tego konsekwencje dla związku. Celem niniejszego wystąpienia staje się zatem próba nakreślenia specyfiki relacji w kontekście związku intymnego z osobą narcystyczną oraz charakterystyka seksualności osób z tego rodzaju zaburzeniem osobowości. Autorka przedstawi wyniki badań i modele empiryczne prezentujące powyższe zagadnienia z literatury przedmiotu. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 18 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. OSOBOWOŚĆ MASOCHISTYCZNA JAKO REZULTAT INTERNALIZACJI ZŁEGO OBIEKTU – OPIS PSYCHOTERAPII PSYCHOANALITYCZNEJ JULITA ŚWITALSKA, Uniwersytet Łódzki 16:00 Celem mojego referatu jest prezentacja procesu psychoterapii prowadzonej w nurcie psychoanalitycznym pacjentki z osobowością masochistyczną. Psychoterapia trwała 6 lat, przez pierwszy rok spotkania odbywały się raz w tygodniu, a przez kolejne lata dwa razy w tygodniu. Teoretycznych podstaw do rozumienia konstelacji charakterologicznej i psychopatologicznej pacjentki dostarczyła teoria wewnętrznej relacji z obiektem Williama R. Fairbairna. Wczesnodziecięce doświadczenia: odrzucenia i przemocy ze strony rodziców przyczyniły się do internalizacji złego obiektu u pacjentki. Celem takiej internalizacji jest przejęcie kontroli nad złym obiektem i uwolnienie osoby od złej rzeczywistości zewnętrznej za cenę utraty bezpieczeństwa w świecie wewnętrznym. Internalizacja złego obiektu znajdowała wyraz w tworzonych przez pacjentkę bliskich relacjach, które były dla niej głównie źródłem cierpienia a nie satysfakcji i zaspokojenia oraz nosiły znamiona wykorzystania, nadużycia, czy przemocy. U pacjentki widoczny był także wzorzec samoniszczących, samoograniczających i samonękających zachowań, które również były przejawem internalizacji złego obiektu. Wieloletnia terapia miała na celu osłabienie relacji ze złym obiektem i zwiększenie dostępności dobrego obiektu, co pociągnęło za sobą ograniczenie samoniszczących zachowań oraz nadużywających relacji oraz rozwinięcie zdolności do troski i ochrony siebie, ustanowienie odpowiedzialności za własne życie i dokonywane wybory oraz budowanie relacji opartych na trosce i wzajemności. ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 19 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zaburzenia osobowości – uwarunkowania i mechanizmy” Poznań, 14 czerwca 2013 r. Notatki: ul. A. Szamarzewskiego 89/AB, 60-568 Poznań tel. +48 61 829 23 07, fax + 48 61 829 21 07 [email protected] www.psychologia.amu.edu.pl 20
