Terapia integracji sensorycznej ma postać „naukowej zabawy”, w

Marta Kapica
ZSS w Kadłubie
INTEGRACJA SENSORYCZNA
Teoria integracji sensorycznej została zapoczątkowana przez dr A. Jean
Ayres, która zainteresowała się tym, w jaki sposób procesy integracji
sensorycznej oraz zaburzenia planowania ruchu mają wpływ na codzienne życie.
Autorka tej metody podkreśla, że kiedy wszystkie systemy sensoryczne
współpracują ze sobą i kiedy wrażenia są sprawnie organizowane na
odpowiednich poziomach systemu nerwowego, wówczas adaptacja, uczenie się i
emocjonalna równowaga przychodzą dziecku w naturalny sposób.
INTEGRACJA SENSORYCZNA – czyli przetwarzanie bodźców
sensorycznych jest to skomplikowany proces, podczas którego układ nerwowy
człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów (dotyk; układ
przedsionkowy odbierający ruch; czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak,
wzrok i słuch), następnie organizuje je i interpretuje tak, aby mogły być
wykorzystywane w efektywnym i celowym działaniu.
Wszyscy jesteśmy świadomi występowania i działania zmysłu smaku, węchu,
wzroku oraz słuchu. Ale większość z nas może nie zdawać sobie sprawy, że
nasz układ nerwowy odbiera i rejestruje informacje które płyną z dotyku, ruchu,
siły grawitacji oraz pozycji ciała. Tak jak oczy rejestrują informacje wzrokowe i
przekazują je do mózgu w celu ich zinterpretowania, tak wszystkie pozostałe
zmysły posiadają receptory, które odbierają bodźce i przekazują je do mózgu.
Komórki znajdujące się w skórze przekazują informacje dotyczące lekkiego
dotyku, bólu, temperatury oraz nacisku. Struktury w uchu wewnętrznym
rejestrują ruch oraz zmiany pozycji głowy. Odpowiednie struktury mięśni,
stawów oraz wiązadeł warunkują świadomość pozycji ciała. Te trzy
podstawowe zmysły leżą u podstaw rozwoju psychoruchowego dziecka.
Terapia integracji sensorycznej ma postać „naukowej zabawy”, w której
dziecko chętnie bierze udział i ma przekonanie, że zajęcia kreuje wspólnie z
terapeutą.
Głównym zadaniem terapii jest dostarczanie kontrolowanej ilości bodźców
sensorycznych, w szczególności przedsionkowych, propriocepcyjnych (czucia
głębokiego) i dotykowych w taki sposób, że dziecko spontanicznie będzie
wyrażać reakcje adaptacyjne, poprawiające integrację tych bodźców. Podczas
terapii nie uczy się dzieci konkretnych umiejętności, lecz poprawia integrację
sensoryczną, wzmacnia procesy nerwowe, które leżą u postaw tych
umiejętności, a one pojawiają się w sposób naturalny, jako konsekwencja
poprawy funkcjonowanie OUN.
ZMYSŁ RÓWNOWAGI - umożliwia czucie położenia i ruchów ciała w
przestrzeni.
Na reakcje równoważne zasadniczy wpływ ma układ przedsionkowy. System
przedsionkowy rejestruje położenie ciała w przestrzeni. Przedsionek
wyposażony jest w receptory, które umiejscowione są w uchu wewnętrznym i
odbierają wrażenia płynące z ruchu rotacyjnego, liniowego oraz wibracji. Tak
jak oczy czy uszy wychwytują informacje wzrokowe i słuchowe, receptory
układu przedsionkowego wychwytują informacje o ruchu, zmianie kierunku
ruchu, zmianie położenia głowy i sile grawitacji. Dzięki systemowi
przedsionkowemu jesteśmy w stanie rozwijać i utrzymywać napięcie
mięśniowe, pozwalające utrzymać nasze ciało w określonej pozycji przez
wystarczająco długi czas, niezbędne do wykonywania jakiegoś działania.
Poprzez zróżnicowany system połączeń nerwowych wpływa na:
 Bezpieczeństwo grawitacyjne
 Napięcie mięśniowe
 Ruch i równowagę
 Koordynację ruchową
 Przetwarzanie wzrokowo – przestrzenne
 Przetwarzanie słuchowo – językowe
 Planowanie ruchu
 Bezpieczeństwo emocjonalne
 Funkcjonowanie społeczne
Stymulacja przedsionkowa:
 Skakanie na piłce. Dorosły trzyma za biodra dziecko siedzące na piłce i w
różnym tempie pomaga dziecku się odbijać;
 Skakanie w sekwencji po elementach ułożonych na przemian np. figury
lub kolory z nazwaniem przez dorosłego;
 Skakanie nad woreczkami, miękkimi zabawkami;
 Jazda w pozycji siadu klęcznego na deskorolce - dziecko odpycha się
rękami od podłogi i przesuwa do przodu i do tyłu;
 W leżeniu na piłce na brzuchu zbieranie drobnych przedmiotów na
przemian prawą ręką i lewą ręką i wrzucanie do pojemnika ustawionego
na linii środka ciała;
 Marsz do przodu i do tyłu ( tyłem) na wyznaczonym odcinku;
 Wahadło w pozycji stojącej – na szeroko rozstawionych nogach
przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę (na boki);
 Toczenie się po dywanie z jednoczesnym uniesieniem rąk nad głową, w
rękach dziecko trzyma piłkę;
 „Kołyska” na boki;
 Klęk na wałku, huśtanie się na boki;
 Siedząc na piłce przyciąganie i odpychanie się trzymając się sznurka,
gumy;
 Chodzenie po kładce z omijaniem rozłożonych na niej przedmiotów;
 Leżenie przodem na deskorolce – odpychanie się od ściany nogami tak,
aby dojechać bez dodatkowych ruchów do kosza i umieścić w nim
trzymaną w rękach piłkę;
 Ćwiczenia w helikopterze;
 Zbijanie baniek podczas skoków na trampolinie;
 Na huśtawce w siadzie skrzyżnym odczytywanie liter na planszy;
 Konik, huśtawka terapeutyczna;
 Przeciąganie liny;
 Toczenie w beczce;
 Skakanie na dużej piłce z uszami;
 Hamak, łapanie woreczków z grochem w trakcie ruchów;
 Huśtawka terapeutyczna – odbijanie podwieszonych przedmiotów;
 Kołyska leżenie na brzuchu, podajemy przedmioty;
 Leżenie na huśtawce wyciąganie ręki do przodu, rzucanie woreczków do
celu;
 Na koniku - uderzanie w piłkę np. prawą ręką;
PROPRIOCEPCJA – zmysł orientacji ułożenia własnego ciała.
Receptory tego zmysłu ulokowane są w mięśniach, ścięgnach i stawach.
Dostarczają mózgowi informacji o napięciu mięśniowym. Dzięki temu
zmysłowi wiemy jak ułożone są nasze kończyny bez patrzenia.
Proprioreceptory działają podczas ruchu, leżenia, siedzenia. Ten układ
zajmuje się kontrolą i planowaniem ruchów całego ciała, dostarcza
informacji dotyczącej dużej i małej motoryki, które są niezbędne do
skoordynowania ruchów podczas aktywności. Osoby które mają uszkodzony
układ czucia głębokiego dostarczają sobie więcej bodźców przez zwiększone
napięcie mięśniowe np. bardzo mocno trzymają zabawkę lub przez ruchy
stereotypowe. Mają problemy zarówno ze stabilizacją, jak i dysocjacją.
Zmysł propriocepcji wpływa na:
 Świadomość ciała
 Postawę
 Kontrolę i płynność ruchów




Stopniowanie ruchu
Planowanie ruchu
Bezpieczeństwo emocjonalne
Funkcjonowanie społeczne
Stymulacja czucia głębokiego:
 Zawijanie dziecka w folię z bąbelkami, dociskanie przez dorosłego
(siła nacisku kontrolowana);
 Rolowanie, zawijanie w koc, turlanie;
 Wałkowanie ciała wałkiem. Kierunek wałkowania: z góry na dół (od
ramienia do czubków palców i od karku do palców stóp);
 Masaż dziecka piłką kolczatką;
 Masaż stóp i dłoni w pojemniku z fasolą, kasztanami;
 Taczka na piłce po różnych fakturach (dziecko kładzie ręce na
poszczególne elementy);
 Hamak – w siadzie, w leżeniu;
 Zachęcanie dziecka do podnoszenia „ciężkich przedmiotów”;
 Mocne wycieranie, wyraźny nacisk na skórę z użyciem różnych faktur;
 Podskakiwanie na piłce, trampolinie;
 Szczotkowanie różnymi szczotkami i pędzlami dłoni i przedramion;
 Opukiwanie opuszków palców o stół lub dłoni o siebie;
 Ściskanie dłońmi piłeczek lub piłeczek jeżyków;
 Siłowanie się na ręce;
DOTYK – jest jednym z najwcześniej rozwijających się zmysłów. Dotyk
pierwotny odpowiada za świadomość dotknięcia i chroni nas przed
niebezpiecznym bodźcem dotykowym. Dominuje w okresie niemowlęcym.
Receptory czucia rozmieszczone są na całym ciele. Są to zakończenia nerwów
czułych na dotyk, o różnej budowie i kształcie, znajdują się na powierzchni
skóry. Dotyk różnicujący odbiera precyzyjnie informacje dotykowe np. różnicę
w kształcie, fakturze. Rozwija się stopniowo i w okresie kilku lat jego znaczenie
wzrasta. Obydwa rodzaje doznań dotykowych muszą się znajdować w swoistej
równowadze zależnej od wieku dziecka i poziomu jego funkcjonowania.
Poza funkcją obronną, zmysł dotyku dostarcza nam informacji, które są
niezbędne do nabycia różnorodnych umiejętności:
 Percepcja dotykowa
 Schemat ciała
 Planowanie ruchu
 Percepcja wzrokowa
 Umiejętności szkolne
 Stabilność emocjonalna
 Funkcjonowanie społeczne
Stymulacja dotyku:
 Rolowanie w matę;
 Skoki na batucie;
 Nacisk na głowę, przez kilka, kilkanaście sekund;
 Przytulanie dziecka;
 Baraszkowanie, toczenie się, przewracanie się na poduchy;
 Rozpoznawanie przedmiotów bez kontroli wzrokowej (wyciąganie z
woreczka);
 Łapanie piłek, piłeczek;
 Dotykanie, głaskanie desek strukturalnych;
 Masaż piłką;
Bibliografia:
Violet F. Maas, "Uczenie się przez zmysły", WSiP Warszawa 1998;
Violet F.Maas, "Integracja sensoryczna, a neuronauka - od narodzin do starości", Fundacja
Innowacyjna i Wyższa Szkoła Społeczno - Ekonomiczna, Warszawa 2007;