Japoński rynek farmaceutyczny
advertisement
Japoński rynek farmaceutyczny oraz firmy farmaceutyczne Hiroshi Watanabe październik 2009 r. Spis treści 1. Zarys historii japońskiego przemysłu farmaceutycznego 1.1. Narodziny japońskiego przemysłu farmaceutycznego. Cech wytwórców leków okresu Edo oraz oryginalny japoński system sprzedaży detalicznej leków .... 3 1.2. Wpływy zachodnie; studia holenderskie; westernizacja okresu Meiji; pierwsza wojna światowa …. 4 1.3. Postęp powojenny – pojawienie się na rynku firm spoza sektora farmaceutycznego …. 4 1.4. Powszechne ubezpieczenia społeczne …. 4 1.5. Aktualna sytuacja …. 5 2. Charakterystyka japońskiego rynku farmaceutycznego 2.1. Wielkość japońskiego rynku farmaceutycznego …. 5 2.2. Import oraz eksport leków …. 7 2.3. Zarządzanie rynkiem leków na receptę przeznaczonych do celów opieki medycznej w ramach powszechnych ubezpieczeń społecznych …. 7 2.4. System dystrybucji leków …. 8 2.5. Nowe leki oraz leki generyczne …. 8 2.6. Kierunek reformy systemu opieki medycznej …. 9 3. Firmy farmaceutyczne w Japonii 3.1. Ogólna sytuacja …. 9 3.2. Cztery największe koncerny farmaceutyczne …. 9 3.3. Restrukturyzacja grupy quasi-dużych oraz średniej wielkości przedsiębiorstw ….11 3.4. Firmy farmaceutyczne z kapitałem zagranicznym …. 11 3.5. Japońskie firmy farmaceutyczne będące spółkami zależnymi zagranicznych koncernów …. 12 4. Perspektywy dla japońskiego rynku farmaceutycznego 4.1. Proces reorganizacji przemysłu farmaceutycznego 4.2. Japoński rynek dla firm farmaceutycznych z kapitałem zagranicznym …. 13 …. 14 1. Zarys historii japońskiego przemysłu farmaceutycznego 1.1. Narodziny japońskiego przemysłu farmaceutycznego. Cech wytwórców leków okresu Edo oraz oryginalny japoński system sprzedaży detalicznej leków. Japoński przemysł farmaceutyczny ma długą historię. Pierwsze zapiski na temat stosowania leków i metod leczenia w Japonii sięgają okresu Yamato (okres trwający od połowy IV do VII wieku n.e.), w którym kwitła wymiana towarów i ludzi pomiędzy Japonią a resztą kontynentu. Posiadana przez Chiny wiedza na temat sposobów leczenia oraz leków została przekazana mnichom w świątyniach. W tamtych czasach leki i leczenie przeznaczone były niemal wyłącznie dla szlachetnych rodów i najzamożniejszej warstwy społecznej, wywodzącej swoje korzenie z rodziny cesarskiej. W XIV wieku rozpoczął się handel lekami, których skład i proces wytwarzania były wiedzą tajemną oraz sztuką zastrzeżoną dla poszczególnych rodzin, przekazywaną sobie przez kolejne pokolenia, zaś zakres dystrybucji ograniczał się do bardzo wąskiego grona odbiorców. Dopiero w drugiej połowie XVIII wieku, już w okresie Edo, leki przekroczyły granice prowincji i regionów, i stały się produktami trafiającymi do odbiorców na terenie całego kraju - bez dotychczasowych ograniczeń terytorialnych. W okresie Edo upowszechniła się tradycyjna i unikalna japońska medycyna ziołowa kampo, a także rozwinęły się nauki farmaceutyczne oparte na roślinnych i zwierzęcych surowcach leczniczych. Farmacja rozwinęła się również jako odrębna dziedzina przemysłu. Farmaceuci wytwarzający leki w poszczególnych regionach całego kraju skupili się w Doshumachi w Osace, gdzie założyli również cech wytwórców leków. Ów cech wytwórców leków posiadał monopol na import leków ziołowych kampo, które następnie rozprowadzał po całym kraju, dzięki czemu rejon Doshumachi zasłynął jako centrum przemysłu farmaceutycznego w Japonii. Także obecnie Doshumachi jest główną siedzibą największych producentów farmaceutycznych w Japonii, takich jak: Takeda Pharmaceutical Co., Ltd. (Takeda Yakuhin Kougyou), Mitsubishi Tanabe Pharma Corporation (Tanabe Mitsubishi Seiyaku) czy Shionogi & Co., Ltd. (Shionogi Seiyaku) i wielu innych. Po dziś dzień nazywa się ten okręg „miastem leków” („kusuri no machi”). W okresie Edo błyskawicznie rozpowszechnił się również w całym kraju oryginalny japoński system sprzedaży detalicznej leków reprezentowany przez „sprzedawców leków własnego wyrobu z Toyama”. Po sprzedawcach z tego regionu pojawili się następnie popularni wówczas wytwórcy i dystrybutorzy leków z Oomi (obecnie - prefektura Shiga) oraz z Tashiro (obecnie - część prefektury Saga). Do dziś działa wielu producentów leków, którzy oryginalnie wywodzą się z pierwszych wytwórców stosujących wspomniany system sprzedaży leków własnej produkcji, np. Hisamitsu Pharmaceutical Co. Inc. (Hisamitsu Seiyaku) wywodzący się z Tashiro czy Taisho Pharmaceutical Co., Ltd. (Taishou Seiyaku Kougyou) wywodzący się oryginalnie z Oomi. Oryginalny japoński system sprzedaży detalicznej leków polega na tym, że sprzedawca najpierw przybywa do domu potencjalnego nabywcy, aby przekazać mu potrzebne leki, zaś po jakimś czasie (zwykle po roku) odwiedza go ponownie i wówczas pobiera już opłatę za wykorzystane leki oraz ewentualnie zostawia mu nowe. Jest to system wygodny i korzystny nie tylko dla biedniejszych rodzin, ale również dla mieszkańców odległych wsi. 1.2. Wpływy zachodnie; studia holenderskie; westernizacja okresu Meiji; pierwsza wojna światowa W okresie Edo, w którym przyjęto politykę izolacji Japonii, źródłem wiedzy zachodniej były statki holenderskie przybywające do wybrzeży Nagasaki (wyspa Dejima). Po zakończeniu okresu Edo rozpoczęto pierwsze działania mające na celu zdobywanie wiedzy oraz przyswajanie informacji na temat Zachodu poprzez naukę języka holenderskiego. Studia nad Zachodem odbywane za pośrednictwem języka holenderskiego zwykło się nazywać „Rangaku” - „studia holenderskie”. Tłumaczono wówczas na język japoński, a następnie publikowano liczne zachodnie dzieła medyczne, przy czym za najbardziej popularne z nich uchodziło „Kaitai Shinsho” („Nowy tekst o anatomii”). W poszczególnych regionach, np. w Osace, Nagasaki czy też Edo (obecnie Tokio) otwierane były natomiast prywatne szkoły oferujące studia holenderskie. Napływ wiedzy medycznej z Zachodu stał się jednym z podstawowych warunków niezbędnych dla promowania polityki „westernizacyjnej” po zakończeniu restauracji okresu Meiji. Wraz z nastaniem okresu Meiji (trwał w latach 1867 - 1912) rozpoczął się import do Japonii zachodniej wiedzy medycznej. Na uniwersytetach, które stały się miejscem propagowania wiedzy zaczerpniętej z Zachodu, powstały wydziały medyczne, które kształciły przyszłych lekarzy w duchu medycyny zachodniej właśnie. System opieki medycznej również został przejęty z Zachodu. Niezbędne dla prowadzenia opieki medycznej opartej na systemie zachodnim środki farmaceutyczne w przeważającej mierze sprowadzano z Zachodu. Podczas pierwszej wojny światowej ustał import leków z Zachodu, a ze strategicznego wojskowego punktu widzenia, konieczne było posiadanie środków farmaceutycznych produkcji krajowej. W Doshumachi kolejne przedsiębiorstwa przestawały zajmować się sprzedażą hurtową leków na rzecz produkcji syntetycznych środków farmaceutycznych. Pierwsza wojna światowa dała początek produkcji leków na bazie surowców syntetycznych. 1.3. Postęp powojenny – pojawienie się na rynku firm spoza sektora farmaceutycznego Po drugiej wojnie światowej rozwinął się na dobre japoński przemysł farmaceutyczny. Siłą napędową tego rozwoju stało się wprowadzenie do produkcji krajowej penicyliny będącej rewolucyjnym atybiotykiem stosowanym w leczeniu chorób zakaźnych, a także streptomycyny – cudownego leku na gruźlicę. Z uwagi na to, że zarówno penicylina, jak i streptomycyna były lekami produkowanymi masowo za pomocą naturalnej hodowli bakterii, a nie chemicznej reakcji syntezy, główną rolę pełnili tu zatem producenci żywności posługujący się technologiami fermentacyjnymi oraz piwowarskimi. Było wśród nich również wielu wytwórców, którzy i później przekazywali sobie biznes farmaceutyczny z pokolenia na pokolenie, na przykład Meiji Seika (Meiji Seika Kaisha, Ltd.) czy Kyowa Hakko Kirin (Kyowa Hakko Kirin Co., Ltd.) oraz wielu innych. 1.4. Powszechne ubezpieczenia społeczne Ogromny wpływ na rozwój japońskiego przemysłu farmaceutycznego oraz jego kierunek miał wprowadzony w 1961 roku system powszechnych ubezpieczeń społecznych. Dzięki temu systemowi radykalnie zwiększyły się możliwości uzyskania opieki lekarskiej w placówkach medycznych przez całe japońskie społeczeństwo, a zapotrzebowanie na leki na receptę znacznie wzrosło. Wcześniej normalną praktyką była sprzedaż leków dostępnych bez recepty lekarskiej (leki OTC - Over the Counter Drugs), jednak dzięki wprowadzeniu systemu powszechnych ubezpieczeń społecznych natychmiast wzrosła produkcja leków do opieki medycznej. Wskutek unowocześnienia technologii stosowanych w placówkach medycznych oraz firmach farmaceutycznych, wzrosła produkcja leków, a sektor farmaceutyczny był w latach 70. najważniejszą gałęzią przemysłu. 1.5. Aktualna sytuacja Japoński przemysł farmaceutyczny rozwijał się przez lata w zmieniających się warunkach panujących w kraju oraz zgodnie z wymogami czasów. Jednakże w ostatnich latach nie da się już nie zauważyć wpływu zagranicy. Przyspiesza proces wielkiej reorganizacji światowego przemysłu farmaceutycznego, wiodące giganty zachodnie toczą ciągłe walki o przejęcia firm na całym świecie, a przypadki przejmowania przedsiębiorstw przez zachodnie firmy zdarzają się nawet w Japonii. W takich okolicznościach, w celu stawienia oporu zachodnim firmom bądź też rozwoju za sprawą inwestycji zagranicznych, na rynku wewnętrznym dokonuje się reorganizacja za sprawą wielkich połączeń rodzimych koncernów farmaceutycznych. Kwitnie również ekspansja dużych producentów farmaceutycznych na rynki zagraniczne. 2. Charakterystyka japońskiego rynku farmaceutycznego 2.1. Wielkość japońskiego rynku farmaceutycznego Wielkość krajowej sprzedaży leków w 2006 roku wyniosła 6,438 bilionów jenów. Kwota ta stanowi 1,2 % japońskiego PKB, w tym 5,8035 bilionów jenów to sprzedaż leków na receptę stosowanych w opiece medycznej, które stanowią aż 90 % całości. Świadczyłoby to o tym, iż przeważająca część leków to właściwie leki dostępne wyłącznie na receptę i przeznaczone do celów opieki medycznej o obco brzmiących przeciętnemu człowiekowi nazwach. Jeszcze 40 lat temu wartości sprzedaży leków wydawanych na receptę stosowanych w opiece medycznej oraz leków dostępnych bez recepty (OTC) były sobie mniej więcej równe. Od chwili ustanowienia systemu powszechnych ubezpieczeń społecznych w 1961 roku, wraz z rozwojem opieki medycznej dzięki powszechnym ubezpieczeniom, pojawiać się zaczęły wszakże leki dostępne na receptę i stosowane w opiece medycznej – o jeszcze skuteczniejszym działaniu i za wyższą cenę. Dlatego też od połowy lat 60. XX wieku sprzedaż leków stosowanych w opiece medycznej nieustannie wzrastała, a obecnie japoński rynek farmaceutyczny zajmuje 2. na świecie pozycję pod względem wielkości, zaraz po Stanach Zjednoczonych. Tym niemniej, rynek farmaceutyczny osiągnął obecnie szczyt swoich możliwości rozwoju. Wszystko to dlatego, że rząd raz na 2 lata dokonuje rewizji cen leków i redukuje ich ceny, a dodatkowo ogranicza wydatki na leki. Rok 2008 był właśnie rokiem, w którym wypadała taka kontrola cen leków i okazało się, że nastąpił ich spadek o 5,2 %. Tabela 1. Proces zmian wielkości sprzedaży japońskich leków (jednostka: 1 bilion JPY) 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 5,8456 5,9113 5,6100 6,0411 5,9273 6,1954 6,1448 6,1734 6,1212 6,3907 6,4380 4,9082 4,9556 4,7132 5,1981 5,1278 5,4259 5,3913 5,4589 5,4402 5,7413 5,8035 0,9374 0,9557 0,8968 0,8430 0,7995 0,7695 0,7535 0,7144 0,6810 0,6494 0,6345 84,0 83,8 84,0 86,0 86,5 87,6 87,7 88,4 88,9 89,8 90,1 Całkowita wartość sprzedaży leków Leki na receptę (stosowane w opiece medycznej) Leki bez recepty (OTC) Udział procentowy leków na receptę Źródło: „Badania statystyczne nad dynamiką produkcji w przemyśle farmaceutycznym” japońskiego Ministerstwa Zdrowia, Pracy i Opieki Społecznej Wykres 1. Udział procentowy poszczególnych krajów w światowym rynku farmaceutycznym (2006 r.; całkowita wartość: 643 miliardy USD） Udział procentowy w światowym rynku farmaceutycznym Pozostałe kraje Indie USA Chiny Kanada Hiszpania Włochy Japonia Anglia Niemcy Francja Źródło: ”Leki”; Nihon Keizai Shimbun Shuppansha; 2007 r. 2.2. Import oraz eksport leków Dążąc do rozwoju ekonomicznego, w powojennej Japonii stworzono strukturę przemysłu o modelu przetwórczym, opartym na imporcie zasobów naturalnych i eksporcie wytworzonych produktów. Eksport artykułów takich, jak samochody, precyzyjne maszyny i urządzenia, stal, substancje chemiczne i inne, znacznie przewyższył import. Obrót lekami znacząco różni się jednak od modelu handlu wyrobami przemysłowymi. Tutaj zawsze import przewyższa eksport. Ostatnio nawet mało tego, że eksport nie rośnie, to wręcz stopniowo zwiększa się import. Zjawisko przeważającej wielkości importu nad eksportem leków obrazuje problemy strukturalne japońskiego rynku farmaceutycznego oraz samego przemysłu farmaceutycznego, polegające na tym, że japońskie firmy polegają jedynie na japońskim rodzimym rynku farmaceutycznym wspieranym przez system ubezpieczeń zdrowotnych, nie dążąc w żaden sposób do wyjścia poza jego ramy, jak czynią to firmy reprezentujące inne branże przemysłu. Z tego powodu zatem japońskie koncerny farmaceutyczne pozostaną zapewne zorientowane na rynek wewnętrzny. Tabela 2. Proces zmian w handlu lekami (jednostka: 1 miliard JPY） 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2000 r. 2001 r. Eksport 205,7 236,2 249,9 274,1 294,4 331,6 Import 489,3 512,0 489,1 521,8 513,6 611,9 -283,6 -275,8 -239,2 -247,7 -219,2 -280,3 Obroty handlowe 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 351,8 368,8 383,0 367,7 372,1 678,1 716,2 769,2 906,0 991,2 -326,3 -347,4 -386,2 -538,3 -619,1 Źródło: „Biała Księga Handlu” japońskiego Ministerstwa Gospodarki, Handlu i Inwestycji 2.3. Zarządzanie rynkiem leków na receptę przeznaczonych do celów opieki medycznej w ramach powszechnych ubezpieczeń społecznych O rozmiarach japońskiego rynku farmaceutycznego decydują powszechne ubezpieczenia społeczne. Do systemu ubezpieczeń zarządzanego przez rząd należy całe społeczeństwo. 30% ubezpieczenia zdrowotnego pokrywane jest z budżetu państwa, zaś wysokość wynagrodzeń dla lekarzy w postaci opłat za opiekę medyczną oraz za leki reguluje Ministerstwo Zdrowia, Pracy i Polityki Społecznej. Obniżenie opłat za opiekę medyczną, które stanowią dochód lekarzy, jest nie tylko trudne z politycznego punktu widzenia, ale - jako hamulec wzrostu składek ubezpieczeniowych, powodowałoby wręcz ograniczenie dotacji na leki. Ceny leków ustalane są raz na 2 lata, a wielkość rynku farmaceutycznego jest kontrolowana w celu utrzymywania jej na poziomie około 6 bilionów jenów. 2.4. System dystrybucji leków Dystrybucja leków na receptę stosowanych w opiece medycznej i stanowiących aż 90% japońskiego rynku farmaceutycznego różni się od dystrybucji leków dostępnych bez recepty. Leki sprzedaje szpitalowi czy aptece nie sama firma farmaceutyczna, lecz hurtownik. Leki przebywają najpierw drogę od firmy farmaceutycznej do hurtownika (hurtownia leków), a dopiero później dostarczane są do placówek medycznych. Za wszelkie negocjacje cenowe z placówką medyczną odpowiedzialny jest właśnie hurtownik. Samych opłat dokonuje już placówka medyczna, przy czym znaczną ich część pokrywa ubezpieczenie zdrowotne. Opłaty wyliczane są na podstawie stawek cenowych ustalanych oficjalnie dla leków na receptę stosowanych w opiece medycznej. Firma farmaceutyczna nie uczestniczy bezpośrednio w sprzedaży, a prowadzna przez nią działalność biznesowa ogranicza się do dostarczania informacji zarówno lekarzowi, jaki i farmeceucie. W każdej firmie farmaceutycznej pracuje wielu przedstawicieli medycznych odpowiedzialnych za sprawy farmaceutyczne (MR, Medical Representative), którzy przekazują różne informacje na temat leków produkowanych przez reprezentowaną przez nich firmę osobom odpowiedzialnym za sprawy medyczne i dbają o to, aby leki ich firmy stosowane były zgodnie z przeznaczeniem. W porównaniu z lekami dostępnymi w aptece bez recepty, leki stosowane w opiece medycznej mają nie tylko silniejsze działanie i skuteczność, ale i wymagają większej uwagi ze względu na działanie niepożądane, jakie mogą wywołać. Przedstawiciele medyczni danej firmy farmaceutycznej muszą zatem być w stanie udzielić szczegółowych wyjaśnień na temat tego, w jakiej chorobie, w jakiej dawce oraz w jaki sposób należy dane leki przyjmować, aby ich skuteczność była jak największa. Ich praca polega również na tym, aby informować szpital, lekarza czy farmaceutę o ewentualnych działaniach niepożądanych wynikających ze stosowania danego leku, a także o wszelkich zaobserwowanych ostatnio nowych działaniach niepożądanych i potencjalnych nowych wskazaniach. Całkowita liczba przedstawicieli medycznych w Japonii w odniesieniu jedynie do przedsiębiorstw farmaceutycznych będących członkami związku producentów farmaceutycznych (JPMA – Japanese Pharmaceutical Manufacturers Association), osiągnęła poziom 55.000 osób, czyli nawet więcej niż w Stanach Zjednoczonych. 2.5. Nowe leki oraz leki generyczne Wraz z obniżką cen leków wskutek ich oficjalnej rewizji dokonanej przez rząd, promuje się jednocześnie stosowanie leków generycznych jako metodę na zredukowanie opłat za leki. W porównaniu z nowymi lekami (leki markowe), ceny leków generycznych są średnio o 40% niższe, zatem są one skutecznym czynnikiem w procesie redukowania opłat za leki. Mimo to, ich udział w całkowitej ilości stosowanych w Japonii leków, według stanu na rok 2004, wyniósł zaledwie 5,2% pod wzgledem sprzedaży, a tylko 16,8% pod względem ilości, podczas gdy te same wartości dla Anglii wyniosły odpowiednio aż 24％ i 55％, zaś dla Stanów Zjednoczonych - 8% i 53％, a dla Niemiec - 26% i 46％. Rząd dąży obecnie do zwiększenia udziału leków generycznych pod względem ilościowym do poziomu 30%. 2.6. Kierunek reformy systemu opieki medycznej Kształt systemu opieki medycznej wywiera wpływ na konsumpcję leków stosowanych w opiece medycznej. Podejmowane są zatem liczne próby dokonania gruntownych zmian w owym systemie opieki medycznej. W Japonii rozpoczęło się zjawisko zmniejszania się populacji, przy czym proces starzenia się społeczeństwa i towarzyszący mu proces obniżania się wskaźnika urodzeń będą postępowały bardzo szybko. Niski w ostatnich latach współczynnik rozwoju gospodarczego, a także zmiana stylu życia oraz świadomości społecznej i inne aspekty zmieniającej sie rzeczywistości powodują, że warunki stworzone pierwotnie dla systemu opieki medycznej ulegają radykalnej zmianie. W grudniu 2005 roku rząd opracował „Plan reformy systemu opieki medycznej”, w którym określił kierunek reformy strukturalnej systemu opieki medycznej. Główne zmiany w stosunku do wcześniejszych planów dotyczyły przede wszystkim tego, że w opiece medycznej najważniejszym zagadnieniem ma być odtąd profilaktyka zachorowań, a nie samo leczenie – jak było dotychczas. Ponadto, zgodnie z wytycznymi, należy zrewidować ulgi z tytułu powszechnego ubezpieczenia, jak również poszczególne elementy pakietu usług medycznych nim objętych. Niezbędne jest także wdrożenie nowego modelu systemowego ubezpieczeń zdrowotnych, uwzględniającego postępujące zjawisko starzenia się społeczeństwa, jak również ponowne przeanalizowanie wysokości stawek za korzystanie z opieki medycznej. Jeśli chodzi o leki jako jeden z elementów wymagających rewizji wysokości opłat za usługi medyczne, to choć z jednej strony dokonano realnej oceny rewolucyjnych nowych leków, z drugiej jednak uwzględniono w opracowaniu konieczność przyspieszenia procesu testowania leków, a także obniżenie cen zaawansowanych leków, w tym leków generycznych, i zmiany metody wypisywania recept w celu promowania stosowania leków generycznych. Reforma strukturalna systemu opieki medycznej wywrze zapewne duży wpływ na przemysł farmaceutyczny. 3. Firmy farmaceutyczne w Japonii 3.1. Ogólna sytuacja W Japonii działa ponad 1200 firm farmaceutycznych. Ponad 40% procent tych firm produkuje leki stosowane w opiece medycznej. Istnieje około 800 małych i średnich przedsiębiorstw zatrudniających do 100 pracowników oraz około 100 firm z zatrudnieniem powyżej 1000 osób. W japońskim przemyśle farmaceutycznym dominują firmy małe i średnie. Z drugiej zaś strony, z punktu widzenia wielkości sprzedaży, wyniki 5 największych firm stanowią 35% całości, a wyniki 30 największych firm to aż 70% całości. 3.2. Cztery największe koncerny farmaceutyczne Największym japońskim koncernem farmaceutycznym jest Takeda Yakuhin Kougyou (Takeda Pharmaceutical Company, Ltd.). W 2007 roku jedyną firmą, w której sprzedaż leków przekroczyła wartość 1 biliona jenów, była właśnie Takeda Yakuhin. Jednak nawet tak wielka Takeda zajmuje w światowym rankingu zaledwie 16. miejsce. Kolejne po Takeda Yakuhin największe koncerny farmaceutyczne w Japonii to: Astellas Yakuhin, Daiichi Sankyo, Eisai. Firma Astellas Yakuhin (Astellas Pharma Inc.) powstała w kwietniu 2005 roku w wyniku połączenia Yamanouchi Seiyaku (Yamanouchi Pharmaceutical Co., Ltd.) i Fujisawa Yakuhin Kougyou (Fujisawa Pharmaceutical Co., Ltd.), natomiast firma Daiichi Sankyo narodziła się we wrześniu 2005 roku z połączenia firm Sankyo oraz Daiichi Seiyaku (Daiichi Co., Ltd.). Fuzje, w wyniku których powstały firmy Astellas i Daiichi Sankyo, były symbolicznymi wydarzeniami obrazującymi stopniowe włączanie się firm w proces reorganizacji japońskiego przemysłu farmaceutycznego. Przyglądając się czterem największym firmom farmaceutycznym w Japonii, nie sposób nie zauważyć, że różnią je strategie realizacji inwestycji zagranicznych. W lutym 2008 roku Takeda Yakuhin oficjalnie ogłosiła nawiązanie współpracy partnerskiej z firmą Amgen Inc. w Stanach Zjednoczonych, zaś w maju tego samego roku - przejęcie innej spółki joint-venture. Licząc na to, że współpraca z amerykańskimi producentami biofarmaceutyków wniesie znaczący wkład w badania i rozwój jej biofarmaceutyków, Takeda przyjęła strategię polegającą na wzmocnieniu swojej pozycji na rynkach amerykańskim i europejskim w zakresie leków zwalczających choroby cywilizacyjne i raka. W 2006 roku Astellas Seiyaku odsprzedała swojemu konkurentowi, firmie Daiichi Sankyo, dział leków dostępnych bez recepty. Jednocześnie firma przyjęła jasną strategię zarządzania polegającą na skoncentrowaniu działań rozwojowych na lekach wydawanych na receptę stosowanych w opiece medycznej. Przed połączeniem firma Yamanouchi Seiyaku miała pewne osiągnięcia na rynku europejskim, zaś Fujisawa Yakuhin zajęta była inwestowaniem w Stanach Zjednoczonych. Nawet już po połączeniu obie firmy aktywnie realizują inwestycje zagraniczne i uzyskują pozwolenia na sprzedaż nowych leków na rynkach europejskim i amerykańskim. Firma Daiichi Sankyo dąży do osiągnięcia zamierzonego na 2015 rok celu w postaci 60% współczynnika sprzedaży na rynkach zagranicznych. W 2006 roku utworzyła spółki-córki odpowiednio na amerykańskim i europejskim rynku. W 2008 roku natomiast przejęła największego w Indiach producenta leków generycznych, Ranbaxy Laboratories Limited. Realizuje strategię mającą doprowadzić do uczynienia z niej światowego producenta wszelkiego rodzaju farmaceutyków poprzez zrównoważenie produkcji leków stosowanych w opiece medycznej, leków dostępnych bez recepty oraz leków generycznych. Dzięki doskonałej sytuacji w handlu lekami na raka oraz demencję w Stanach Zjednoczonych, współczynnik sprzedaży zagranicznej firmy Eisai przekracza 60%. Wszystkie cztery japońskie giganty farmaceutyczne przewidują już teraz, że japoński rynek farmaceutyczny nie ulegnie powiększeniu, zatem dokładają wszelkich starań, aby otworzyć dla siebie rynek amerykański i obecnie właściwie z niego tylko obecnie czerpią zyski. Przewiduje się jednak, że wkrótce wygaśnie wiele patentów na nowe leki produkowane przez poszczególne firmy japońskie w Stanach Zjednoczonych i odtąd będą one stopniowo zastępowane lekami generycznymi produkowanymi przez firmy amerykańskie. Spadek zysków wszystkich czterech firm wskutek wygaśnięcia patentów nazywany jest wręcz „problemem 2010 roku” i sprawia, że każda z tych firm obecnie na własną rękę usilnie poszukuje wyjścia z sytuacji. Tabela 3. Dziesięć największych japońskich koncernów farmaceutycznych Nazwa firmy Takeda Pharmaceutical Company, Wielkość sprzedaży (2007 r.） Pozycja na świecie 1210,2 miliarda JPY 16 Astellas Pharma Inc. 971,5 miliarda JPY 20 Daiichi Sankyo Company, Ltd. 789,8 miliarda JPY 22 Eisai Co., Ltd. 601,7 miliarda JPY 24 Otsuka Pharmaceutical Co., Ltd. 640,2 miliarda JPY 25 Chugai Pharmaceutical Co., Ltd. 344,8 miliarda JPY 34 Mitsubishi Tanabe Pharma 331,9 miliarda JPY 36 Dainippon Sumitomo Pharma 208,7 miliarda JPY 40 Shionogi & Co., Ltd. 155,1 miliarda JPY 42 Ono Pharmaceutical Co., Ltd. 145,2 miliarda JPY 60 Ltd. Źródło: Mapa świata przemysłu farmaceutycznego; Wydawnictwo „Paru”; 2009 r. 3.3. Restrukturyzacja grupy quasi-dużych oraz średniej wielkości przedsiębiorstw Firmy quasi-duże oraz średniej wielkości przedsiębiorstwa ulokowane na liście największych firm farmaceutycznych zaraz za czterema wspomnianymi gigantami nieustannie dokonują połączeń i ponownych konsolidacji. Rok 2005 był rokiem połączenia się firm Dainippon Seiyaku oraz Sumitomo Seiyaku, zaś 2007 rok przyniósł konsolidację Tanabe Seiyaku i Mitsubishi Pharma Corporation, w wyniku której powstała firm Tanabe Mitsubishi Seiyaku (Mitsubishi Tanabe Pharma). W 2002 roku Chugai Seiyaku połączył się z Nihon Roche i tym samym stał się firmą-córką koncernu Roche. W sytuacji, gdy rozwój japońskiego rynku wewnętrznego uległ zahamowaniu, można oczekiwać, że nie ustanie porządkowanie biznesu farmaceutycznego za sprawą walki o przetrwanie na rynku i że nadal postępowały będą konsolidacje quasi-dużych oraz średnich przedsiębiorstw w celu podniesienia efektywności tego procesu. Przyspieszają także próby zdobywania nowych rynków zagranicznych podejmowane przez quasi-duże przedsiębiorstwa. Jednak proces ten opóźniony jest w stosunku do działań na tym polu „wielkiej czwórki” o jakieś 10 lat. To, w jaki sposób należałoby uzupełniać braki w zasobach ludzkich oraz nadrabiać luki w zakresie know-how, pozostaje dla quasi-dużych przedsiębiorstw niezwykle ważką kwestią. 3.4. Firmy farmaceutyczne z kapitałem zagranicznym W Japonii działa około 50 firm farmaceutycznych z kapitałem zagranicznym. Udział firm farmaceutycznych z kapitałem zagranicznym w japońskim rynku farmaceutycznym przekracza już aż 30%. Japońskie spółki światowych gigantów farmaceutycznych osiągają takie wyniki pod względem wielkości sprzedaży, że mogą już konkurować z japońskimi quasi-dużymi przedsiębiorstwami. Największym w rankingu koncernem farmaceutycznym z kapitałem zagranicznym jest Pfizer. Pfizer zainwestował w Japonii w wyniku nawiązania współpracy handlowej z Tanabe Seiyaku w 1950 roku. W roku 1956 stworzył własną sieć handlową, a już od 1960 roku przestawił się na samodzielną produkcję na terenie Japonii wszystkich leków, które dotychczas tylko sprzedawał na japońskim rynku. Wielkość sprzedaży firmy Pfizer w Japonii w 2007 roku wyniosła aż 436,1 miliarda jenów, co dało mu 6. pozycję w rankingu japońskich firm farmaceutycznych. Następnym po Pfizer największym ze względu na wielkość sprzedaży jest szwajcarski koncern Novartis Pharma. Firma ta narodziła się w 1996 roku w wyniku połączenia firm Ciba-Geigy oraz Sandoz Laboratories, przy czym Ciba-Geigy zainwestowała w Japonii już w 1913 roku, a Sandoz Laboratories w 1960 roku. Brytyjski koncern farmaceutyczny GlaxoSmithKline, będący światowym liderem w tej branży zanim jeszcze stał się nim Pfizer, jest obecny w Japonii od 1953 roku. Koncerny farmaceutyczne z kapitałem zagranicznym najczęściej inwestują w Japonii zaczynając od nawiązania współpracy handlowej z japońskim producentem. Sprzedaż poszczególnych produktów firm zagranicznych odbywa się za pośrednictwem sieci dystrybucyjnych japońskich firm farmaceutycznych. 3.5. Japońskie firmy farmaceutyczne będące spółkami zależnymi zagranicznych koncernów W świetle postępujących połączeń firm farmaceutycznych w skali światowej, także w Japonii, wśród licznych konsolidacji japońskich firm farmaceutycznych obserwuje się nawet fuzje oraz przejęcia japońskich producentów przez zagraniczne koncerny farmaceutyczne. Zaletą uzyskania statusu spółki zależnej światowego koncernu farmaceutycznego z punktu widzenia japońskiej firmy farmaceutycznej jest to, że dzięki takiemu rozwiaząniu otwiera się przed nią droga do ożywienia firmy, dla firmy zagranicznej zaś oznacza to możliwość natychmiastowego poszerzenia sieci odbiorców na rynku japońskim. Reprezentacyjnymi przykładami będą tu m.in. przejęta przez szwajcarski koncern Roche japońska firmy Chugai Seiyaku oraz firma Banyu Seiyaku, która została spółką zależną amerykańskiego koncernu Merck & Co. Chugai Seiyaku stał się spółką-córką firmy Roche w 2002 roku. Sprzedał wówczas także swój dział leków dostępnych bez recepty i tym samym stał się producentem specjalizującym się w lekach stosowanych w opiece medycznej, a w szczególności w biofarmaceutykach. Z kolei Banyu Seiyaku stał się spółką-córką firmy Merck & Co. w 2003 roku i od tamtej pory sukcesywnie rozwija swój biznes. Tabela 4. Ranking według wielkości sprzedaży producentów leków z kapitałem zagranicznym (2007 r.） Nazwa firmy Wielkość sprzedaży (jednostka: 1 miliard JPY） Pfizer 436,1 Chugai Pharmaceutical Co., Ltd. 344,8 Novartis Pharma 265,5 GlaxoSmithKline 219,2 Sanofi Aventis 210,0 Banyu Seiyaku (Merck & Co.) 194,1 AstraZeneca 186,6 Boehringer Ingelheim 147,6 Bayer 141,7 Eli Lilly & Co. 89,8 Źródło: Mapa świata przemysłu farmaceutycznego; Wydawnictwo „Paru”; 2009 r. 4. Perspektywy dla japońskiego rynku farmaceutycznego 4.1. Proces reorganizacji przemysłu farmaceutycznego Postęp reformy systemu opieki zdrowotnej, proces konsolidacji światowych firm farmaceutycznych oraz wzrost znaczenia leków generycznych to zjawiska, w obliczu których znalazły się japońskie firmy farmaceutyczne i które zmieniać będą znacząco dotychczasową rzeczywistość. Nakłady rządowe na ubezpieczenia zdrowotne są ograniczane, więc chyba raczej nie można w najbliższych latach oczekiwać powiększenia japońskiego rynku farmaceutycznego. Jednocześnie zwiększa się ilość inwestycji zagranicznych koncernów farmaceutycznych w Japonii, zatem spodziewać się należy coraz bardziej zaciekłej konkurencji na rodzimym japońskim rynku. Japoński rynek leków charakteryzuje się nadwyżką importu, a fakt stopniowego powiększania się wartości importu daje prawdziwy obraz aktualnego stanu japońskiego przemysłu farmaceutycznego. W oryginalnej strukturze japońskiego przemysłu farmaceutycznego widać wyraźny brak ducha konkurencyjności nawet w porównaniu z innymi gałęziami japońskiego przemysłu, również w skali międzynarodowej. Japoński rynek farmaceutyczny jest stabilnym rynkiem wspieranym przez system ubezpieczeń zdrowotnych i zajmującym 2. na świecie pozycję co do wielkości. Nie da się jednak zaprzeczyć, że japońscy producenci są zorientowani na produkcję leków wyłącznie na potrzeby rynku krajowego i są usatysfakcjonowani z tej stabilnej obecności na rodzimym japońskim rynku, któremu obce są zasady twardej konkurencji. Utrzymała się na nim nawet olbrzymia liczba małych i średnich przedsiębiorstw, które wyprodukowały wprawdzie leki sprzedające się dobrze na japońskim, ale za to zupełnie pozbawione konkurencyjności na rynkach światowych. Fakt niskiej konkurencyjności międzynarodowej japońskich farmaceutyków jest również problemem związanym ściśle ze strukturą japońskiego przemysłu farmaceutycznego. W japońskim przemyśle farmaceutycznym, w którym liczba przedsiębiorstw branżowych przekracza 1200, problemem strukturalnym jest to, że kapitał jest rozproszony, a wydatków na działalność badawczo-rozwojową nie da się skonsolidować. Wiele firm farmaceutycznych z niedoborem kapitału, chcąc ograniczyć wydatki na badania i rozwój, decydowało się raczej na ulepszanie nowych, ale istniejących już farmaceutyków niż na testowanie zupełnie nowych leków. To dlatego właśnie niewiele jest wynalezionych w Japonii nowych leków o zasięgu światowym. W sytuacji braku perspektyw na powiększenie japońskiego rynku farmaceutycznego, w każdej firmie niezbędne są bardziej radykalne niż kiedykolwiek działania uwzględniające m.in. opcję połączeń i konsolidacji - fuzje i przejęcia wydają się nieuniknione. Reorganizacja japońskiego przemysłu farmaceutycznego będzie zapewne stopniowo przybierała na sile. Nadchodzi trudny okres na rodzimym rynku dla wielu japońskich firm farmaceutycznych o typowym modelu zachowawczym. 4.2. Japoński rynek dla firm farmaceutycznych z kapitałem zagranicznym Koncerny farmaceutyczne z pierwszej dziesiątki na świecie przygotowują się już do walki na japońskim rynku przeciwko japońskim quasi-dużym przedsiębiorstwom farmaceutycznym w zakresie handlu, produkcji i działalności rozwojowej. Choć nie ma szans na powiększenie japońskiego rynku farmaceutycznego, niewątpliwie jednak faktem jest, że jest on rynkiem ogromnym oraz stabilnym. Wciąż pozostaje duże pole do ewentualnego zwiększenia udziału w nim mało konkurencyjnych japońskich firm farmaceutycznych. Przyjąwszy, że nie tylko zwrócą im się poniesione na badania i rozwój wydatki, jak również wyrównają straty z tytułu amortyzacji cen leków sprzedawanych w ich własnych krajach, ale wręcz mogą się one dodatkowo spodziewać zysków z japońskiego rynku, dla koncernów farmaceutycznych z kapitałem zagranicznym japoński rynek farmaceutyczny może także okazać się całkiem atrakcyjny. Ponadto, leki generyczne, wobec których rząd japoński ma pewne plany związane ze zwiększeniem ich produkcji oraz sprzedaży, są słabą stroną japońskich firm farmaceutycznych, zatem stanowią dziedzinę, w której mogą się wykazać firmy z kapitałem zagranicznym. Bibliografia: „Leki”; Ryuichi Urushihara; Wyd. „Nihon Keizai Shimbun Shuppansha”; 2007 r. „Przemysł farmaceutyczny”; Shinichi Uchida; Wyd. „Paru”; 2009 r. „Proces zmian w przemyśle farmaceutycznym wg stanu na 2010 r.”; Fumiyoshi Sakai; Wyd. „Kanki”; 2009 r. „Trendy w przemyśle farmaceutycznym”; Hiroyuki Arakawa; „Shuwa System”; 2008 r. „Mapa świata przemysłu wg stanu na 2010 r.”; Toyo Keizai Shinposha; 2009 r.
