4. stan i zagrożenia środowiska przyrodniczego gminy śrem
advertisement
Załączniki do uchwały Nr 221/XXV/08 Rady Miejskiej w Śremie z dnia 26 czerwca 2008r. Załącznik nr 1 . PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM Śrem, marzec 2008r. 1 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ........................................................................................................... 6 1.1 PODSTAWY I UWARUNKOWANIA PRAWNE OPRACOWANIA 6 1.2 WNIOSKI Z RAPORTU Z WYKONANIA GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ZA OKRES 2005-2006R. ................................................................................................................. 7 1.3 CEL, ZAKRES I FUNKCJE PROGRAMU ........................................... 8 1.4 GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU .............................................. 10 2. OPIS OGÓLNY GMINY ŚREM ............................................................... 12 3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODY, KRAJOBRAZU I ŚRODOWISKA GMINY ŚREM ............................................................... 13 3.1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZO GEOGRAFICZNA ................................................................................ 13 3.1.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE, RZEŹBA TERENU ............................... 13 3.1.2. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ........................................... 14 3.1.3. WARUNKI GEOLOGICZNE I GLEBY ...................................................... 15 3.1.4. SZATA ROŚLINNA I ŚWIAT ZWIERZĘCY ............................................. 15 3.1.5. KLIMAT LOKALNY ................................................................................... 16 3.2. ZASOBY I RÓŻNORODNOŚĆ PRZYRODNICZA OBSZARU....... 17 3.2.1 ZASOBY WODNE GMINY ŚREM ........................................................... 17 3.2.2 ZASOBY LEŚNE GMINY ŚREM .............................................................. 18 3.2.3 ZASOBY SUROWCÓW MINERALNYCH GMINY SREM .................... 18 3.3 SYSTEMY OBSZARÓW CHRONIONYCH GMINY SREM ........... 19 3.3.1 REZERWATY PRZYRODY ...................................................................... 20 3.3.2 PARKI KRAJOBRAZOWE ........................................................................ 20 3.3.3 ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE, UŻYTKI EKOLOGICZNE, POMNIKI PRZYRODY ................................................ 21 3.3.4 PARKI MIEJSKIE ....................................................................................... 22 3.3.5 PARKI PODWORSKIE .............................................................................. 23 3.3.6 ROZSZERZENIE OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY ŚREM ............................................................................................ 23 3.4 INNE FORMY OCHRONY NA TERENIE GMINY SREM .............. 24 4. STAN I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY ŚREM ............................................................................................ 25 4.1 ŚRODOWISKO WODNE NA TERENIE GMINY ŚREM ................. 25 4.1.1 JAKOŚĆ WÓD POWIERZCHNIOWYCH ................................................ 25 4.1.2 JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH .............................................................. 28 4.1.3 POTENCJALNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA WÓD ...................... 31 4.2 ŚRODOWISKO POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO NA TERENIE GMINY ŚREM.................................................................... 32 4.2.1 JAKOŚĆ POWIETRZA NA TERENIE GMINY ŚREM ........................... 32 4.2.2 ŹRÓDŁA EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA NA TERENIE GMINY ŚREM ............................................................................................ 35 2 4.3 ŚRODOWISKO GLEBOWE NA TERENIE GMINY ŚREM ............ 36 4.3.1 JAKOŚĆ GLEB NA TERENIE GMINY .................................................... 36 4.3.2 POTENCJALNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ GLEB I ZIEMI NA TERENIE GMINY ŚREM .......................................................................... 37 4.4 ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA HAŁASEM NA TERENIE GMINY ŚREM ..................................................................................... 38 4.5 INNE POTENCJALNE ŹRÓDŁA ZAGROŻEŃ DLA ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY ŚREM ............................................................. 40 POWAŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE .................................................. 40 ZAGROŻENIE POWODZIĄ ...................................................................... 40 ZAGROŻENIE POŻAREM ........................................................................ 41 ZAGROŻENIA SKAŻENIEM ŚRODOWISKA ........................................ 42 ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM ................................................................. 43 4.5.6 ZAGROŻENIA GEOLOGICZNE ............................................................... 43 4.5.7 INNE ZAGROŻENIA ................................................................................. 43 4.5.8 ZAGROŻENIA ZEWNĘTRZNE DLA ŚRODOWISKA GMINY ŚREM . 44 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4 4.5.5 4.6 ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY ŚREM ..................................................................................... 44 5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA OCHRONY ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY ŚREM .................................................................. 45 5.1 ZAOPATRZENIE W WODĘ ............................................................... 45 5.1.1 UJĘCIA WODY I STACJE UZDATNIANIA WODY............................... 45 5.1.2 SYSTEM WODOCIĄGOWY ..................................................................... 47 5.2 ODPROWADZANIE ŚCIEKÓW .......................................................... 48 5.2.1. OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW ................................................................... 48 5.2.2 SIECI KANALIZACJI SANITARNEJ .......................................................... 49 5.2.3. KANALIZACJA DESZCZOWA .................................................................. 49 5.3 ELEKTROENERGETYKA .................................................................... 50 5.4 SIECI GAZOWE..................................................................................... 50 5.5 ZAOPATRZENIE W CIEPŁO ............................................................... 51 5.6 GOSPODARKA ODPADAMI ............................................................... 51 5.7 TELEKOMUNIKACJA I TELEFONIA KOMÓRKOWA .................. 51 5.8 KOMUNIKACJA DROGOWA ........................................................... 51 6 ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM ............................................................................................ 52 6.1 WPROWADZENIE .............................................................................. 52 6.2 UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZE GMINY ŚREM .................................................................................................... 54 6.3 PRIORYTETY REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA .................................................................................... 58 6.4 LIMITY KRAJOWE UJĘTE W „II POLITYCE EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA” .......................................................................................... 58 3 7. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM I STRATEGIE ICH REALIZACJI .............................................. 60 7.1 CEL NADRZĘDNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM ..................................................................................... 60 7.2 CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM ................. 60 7.2.1 WŁĄCZENIE ASPEKTÓW EKOLOGICZNYCH DO POLITYK SEKTOROWYCH ....................................................................................... 60 7.2.2 AKTYWIZACJA RYNKU DO DZIAŁAŃ NA RZECZ ŚRODOWISKA ... 60 7.2.3 MECHANIZMY EKONOMICZNE I SYSTEMY FINANSOWANIA ........ 61 7.2.4 WZMOCNIENIE INSTYTUCJONALNE ..................................................... 62 7.2.5 EDUKACJA EKOLOGICZNA, DOSTĘP DO INFORMACJI I POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO .......................................... 63 7.2.6 MONITORING JAKOŚCI ŚRODOWISKA ................................................. 63 7.3 „GORĄCE PUNKTY” ............................................................................ 64 7.4 RACJONALNE UŻYTKOWANIE SUROWCÓW ............................... 64 7.4.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU .................................................... 64 7.4.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU ............................................................ 64 7.5 OCHRONA ZASOBÓW WODNYCH ................................................ 66 7.5.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU .................................................... 66 7.5.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU ............................................................ 66 7.6 OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ......................... 68 7.6.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU ....................................................... 68 7.6.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU ............................................................... 68 7.7 OCHRONA PRZED HAŁASEM ......................................................... 69 7.7.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU ....................................................... 69 7.7.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU .................................................... 69 7.8 OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI .................................................. 70 7.8.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU .................................................... 70 7.8.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU ............................................................ 70 7.9 GOSPODARKA ODPADAMI ............................................................. 71 7.10 OCHRONA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH ................................ 71 7.10.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU .................................................... 71 7.10.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU ............................................................ 71 7.11 AWARIE PRZEMYSŁOWE ................................................................ 73 7.11.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU ..................................................... 73 7.11.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU ............................................................ 74 8. HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ PROGRAMU .................... 74 9. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA REALIZACJI PROGRAMU ................. 75 10. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM I KONTROLA REALIZACJI ........ 81 11. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ............... 91 12. ZAŁĄCZNIKI DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA .......... 94 12.1 ZAŁĄCZNIK 1 - WYKAZ UŻYTKÓW EKOLOGICZNYCH GMINY ŚREM .................................................................................................... 94 4 12.2 ZAŁĄCZNIK 2 - WYKAZ POMNIKÓW PRZYRODY NA TERENIE GMINY ŚREM ..................................................................................... 95 12.3 ZAŁĄCZNIK 3 - WYKAZ PARKÓW PODWORSKICH W GMINIE ŚREM .................................................................................................... 97 12.4 ZAŁĄCZNIK 4 - WYKAZ LITERATURY ........................................ 98 12.5 ZAŁĄCZNIK 5 - SPIS PODSTAWOWYCH AKTÓW PRAWNYCH ............................................................................................................... 99 12.6 ZAŁĄCZNIK 6 - HARMONOGRAM WDRAŻANIA „PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM” NA LATA 20082011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2015 .............................. 100 . WYKAZ SKRÓTÓW ARiMR GFOŚiGW GMO GPZ GZWP IPPC KDPR NFOŚiGW non NZŚ - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Genetycznie modyfikowane organizmy Główny punkt zasilania Główny Zbiornik Wód Podziemnych Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeń Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej nie odpowiada normom Nadzwyczajne zagrożenia środowiska 5 OECD PFOŚiGW PIG PMŚ POE PSP PWiK RDLP RTCN RZGW UE UM UMWW UW UZWP WB WFOŚiGW WIOŚ WZMiUW . 1. - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Monitoring Środowiska Pozarządowe Organizacje Ekologiczne Państwowa Straż Pożarna Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Radiowo - Telewizyjne Centrum Nadawcze Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Unia Europejska Urząd Miejski w Śremie Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu Urząd Wojewódzki w Poznaniu Użytkowy Zbiornik Wód Podziemnych World Bank (Bank Światowy) Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych WSTĘP 1.1 PODSTAWY I UWARUNKOWANIA PRAWNE OPRACOWANIA Ochrona środowiska naturalnego jest obowiązkiem obywateli i władz publicznych, które poprzez politykę zrównoważonego rozwoju powinny zapewnić nie tylko bezpieczeństwo ekologiczne, ale i dostęp do nieuszczuplonych zasobów współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Obowiązek ten jest zapisany w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. Uszczegółowieniem zapisów Konstytucji są akty prawne o samorządzie terytorialnym stanowiące, że jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania publiczne określone ustawami, w tym między innymi zadania z zakresu ochrony przyrody i środowiska. W pełni szanując zasadę zrównoważonego rozwoju, należy szukać 6 takich kierunków rozwoju, które doprowadzą do ograniczenia emisji i materiałochłonności oraz do poszanowania energii i zasobów wodnych, poprawy jakości środowiska przyrodniczego, wzmocnienia struktur ekologicznych, rozwijania aktywności obywatelskiej i świadomości ekologicznej społeczeństwa. Polityka proekologiczna prowadzona przez władze samorządowe w pełni wyraża się poprzez ideę Ekorozwoju, widoczną w planowaniu i realizacji zadań strategicznych. Niniejszy Gminny Program ochrony środowiska stanowi podstawę działań Samorządu Gminy Śrem w zakresie polityki ekologicznej. Opracowano go zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi, w szczególności z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz.U. 2008r. Nr 25, poz. 150). Program jest zgodny z Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 oraz założeniami projektu Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014 (projekt dokumentu przyjęty przez Ministra Środowiska w grudniu 2006r., nie uchwalony jeszcze przez Sejm). „Program ochrony środowiska dla Gminy Śrem” na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015 jest aktualizacją i kontynuacją dotychczasowego Programu ochrony środowiska na lata 2005–2007 z perspektywą na lata 2008-2011. Prawo ochrony środowiska, określa w art. 14 ust. 2, iż politykę ekologiczną przyjmuje się na cztery lata, i że przewiduje się w niej działania w perspektywie obejmującej kolejne cztery lata. Program niniejszy zawiera cele i zadania krótkookresowe do 2011r. oraz cele długookresowe do 2015r. Program ochrony środowiska uchwala Rada Miejska. Ocena i weryfikacja realizacji zadań niniejszego Programu dokonywana będzie zgodnie z wymogami ww. ustawy co 2 lata od przyjęcia dokumentu, stwarzając możliwości jego weryfikacji i aktualizacji. W niniejszej aktualizacji Programu ochrony środowiska dla gminy Śrem uwzględniono wnioski z Raportu z realizacji dotychczas obowiązującego Programu ochrony środowiska dla gminy Śrem na lata 2005-2007 z perspektywą na lata 2008-2011 uchwalonego przez Radę Miejską w Śremie uchwałą Nr 278/XXXVII/05 z dnia 28 kwietnia 2005r. Raport ww. przedstawia stopień realizacji uchwalonego w roku 2005 ww. Programu w pierwszym okresie jego obowiązywania wg stanu na dzień 31.12.2006r. oraz wskazuje zakres niezbędnych zmian dla optymalizacji osiągnięcia wyznaczonych celów. W Raporcie ww. stwierdzono, że realizacja zaplanowanych przedsięwzięć w większości przebiegała zgodnie z uchwalonym Programem. Wykaz aktów prawnych zgodnie, z którymi sporządzono niniejsze opracowanie został zamieszczony w załączniku. 1.2 WNIOSKI Z RAPORTU Z WYKONANIA GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ZA OKRES 2005-2006R. Z Raportu z wykonania Programu ochrony środowiska dla gminy Śrem za okres 20052006r. wynika, iż: 1. generalnie podjęte zostały wszystkie kierunki działań określone w uchwalonym Programie; główny wysiłek został skierowany na gospodarkę wodno-kanalizacyjną oraz gospodarkę odpadami; zrealizowano również znaczące przedsięwzięcia dotyczące energooszczędności; 2. należy zwrócić uwagę na potrzebę kontynuowania, a nawet intensyfikacji promocji zachowań proekologicznych; dążyć należy do wdrażania systemowych sposobów 7 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. uzyskiwania określonych prośrodowiskowych zachowań społecznych opartych o rozwiązania ekonomiczne; dla prawidłowego monitorowania w przyszłości zachodzących zmian w środowisku, wzorem innych krajów UE, postuluje się wprowadzenie do zestawu mierników realizacji Programu także wskaźnika biologicznego, (np. ptasiego obejmującego kilka gatunków wskaźnikowych); za niezbędne uznaje się podjęcie stałych okresowych przeglądów stanu pomników przyrody i wyszukiwania nowych obiektów godnych ochrony; z uwagi na zlikwidowanie punktów pomiarów stanu powietrza atmosferycznego w ramach monitoringu państwowego od roku 2006 nie ma już ww. źródła informacji o stanie tego elementu środowiska; dane z lat 1995-2005 wskazały, że na terenie Śremu nie notowano przekroczeń obowiązujących poziomów zanieczyszczeń powietrza; za priorytetowy kierunek działań Gminy w kolejnych latach uznać należy gospodarkę odpadami komunalnymi; najpoważniejszą decyzją będzie określenie przynależności gminy Śrem do obszaru gospodarowania odpadami w związku z aktualizacją Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami; zdeterminuje ona bowiem wybór przedsięwzięć i sposób zaangażowania się gminy w tworzony system przetwarzania odpadów komunalnych; przedsięwzięcia w tym obszarze wymagać będą znaczących nakładów finansowych; niezbędne jest opracowanie Gminnego Planu Usuwania Azbestu (GPUA) np. jako komponentu Gminnego Planu Gospodarki Odpadami (GPGO); odnotowano zjawisko zmiany sposobu użytkowania łąk i pastwisk, która powoduje ograniczanie powierzchni tych środowisk w przestrzeni; ma to negatywny wpływ, m.in. na ochronę zasobów wód i dla zachowania bioróżnorodności; rozważyć należy podjęcie czynnych działań dla zachowania obecności tych siedlisk w przestrzeni; są one bowiem obok zbiorników wodnych obecnie najbardziej zagrożonymi siedliskami; dla zachowania walorów rekreacyjnych i przyrodniczych konieczne jest podjęcie działań rekultywacyjnych w stosunku do jeziora Grzymisławskiego; wymagać będą one znaczących nakładów w dłuższej perspektywie czasowej; podobny problem dotyczy innych jezior na terenie gminy. Powyższe wnioski uwzględnione zostały w niniejszej aktualizacji „Programu ochrony środowiska dla Gminy Śrem” na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015. Wnioski w zakresie gospodarki odpadami uwzględniono w aktualizacji „Planu gospodarki odpadami dla Gminy Śrem”, który jest integralną częścią niniejszego Programu. 1.3 CEL, ZAKRES I FUNKCJE PROGRAMU Głównym celem niniejszego Programu ochrony środowiska, jest określenie polityki zrównoważonego rozwoju Gminy, która ma być realizacją polityki ekologicznej państwa w skali Gminy. Dokument w pełni odzwierciedla tendencje europejskiej polityki ekologicznej, której główne cele to: zasada zrównoważonego rozwoju, równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i międzygrupowej, równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą, zasada przezorności, zasada uspołecznienia i subsydiarności, prewencji, zasada „zanieczyszczający” płaci oraz zasada skuteczności efektywności ekologicznej i ekonomicznej. Program uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gminy, określa priorytetowe działania ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych. Poniżej przedstawiony jest 8 także dokładny opis uwarunkowań realizacyjnych dokumentu, jego wdrożenie, ewaluacja i monitoring. Program ochrony środowiska daje wytyczne dla formułowania polityki ochrony środowiska na obszarze gminy. Zawarte w nim cele ekologiczne i zadania realizacyjne pozwolą zapewnić odpowiednie warunki życia mieszkańców przy zakładanym rozwoju gospodarczo-społecznym. Zakres opracowania obejmuje zagadnienia zawarte w „Wytycznych Sporządzania Programów Ochrony Środowiska na Szczeblu Regionalnym i Lokalnym” opracowanych przez Ministerstwo Środowiska. Struktura gminnego programu ochrony środowiska nawiązuje do struktury „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, oraz projektu „Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014”, a więc obejmuje następujące zagadnienia: - racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochrona gleb, racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin); - poprawa jakości środowiska (ochrona wód, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, pola elektromagnetyczne, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, poważne awarie, ochrona przyrody i bioróżnorodności); - narzędzia i instrumenty realizacji programu (wzmocnienie instytucjonalne, ramy prawa – w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów samorządowych, planowanie przestrzenne, powiązania formalne i merytoryczne z analogicznym programem niższego i wyższego szczebla administracyjnego w celu zapewnienia regionalnej spójności programów, mechanizmy finansowania ochrony środowiska, dostęp do informacji i udział społeczeństwa); - harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu (terminy realizacji, wielkość nakładów i źródła finansowania, jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie); - kontrola realizacji programu (procedury kontroli, mierniki realizacji programu, procedury weryfikacji programu). Główne funkcje Programu: realizacja polityki ekologicznej państwa na terenie gminy, strategiczne zarządzanie Gminą w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami, wdrażanie zasady zrównoważonego rozwoju, przekazanie informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, przedstawienie problemów i zagrożeń ekologicznych, proponując sposoby ich rozwiązania w określonym czasie, 9 organizacja systemu informacji o stanie środowiska Gminy i działaniach zmierzających do jego poprawy. 1.4 GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU Ustawa Prawo ochrony środowiska stawia wymagania zarówno w odniesieniu do polityki ekologicznej państwa, jak i programów ochrony środowiska przygotowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Stąd Program Ochrony Środowiska dla gminy Śrem na lata 2008-11 z perspektywą na lata 2012-15 zawiera: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, - określenie środków niezbędnych do sfinansowania założonych celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne. Dokumentem wytyczającym cele i kierunki działań w zakresie rozwoju społecznogospodarczego w gminie jest „Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Śrem 2007 – 2013”. Rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki gminy Śrem i jej relacje ze środowiskiem przedstawione są dla trzech podsystemów: społeczności, przestrzeni i środowiska oraz gospodarki. Są to współistniejące i współdziałające systemy, które zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju powinny podlegać zmianom prowadzącym do minimalizacji konfliktów. Dokumentem nadrzędnym, wytyczającym cele i kierunki działań w zakresie ochrony środowiska w gminie Śrem jest „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” oraz projekt „Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014”, Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego, oraz Program ochrony środowiska dla Powiatu Śremskiego. W konstrukcji niniejszego Programu uwzględniono także zapisy Prawa ochrony środowiska art.14 pkt 2, mówiące że: - politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania obejmują kolejne 4 lata , - Burmistrz sporządza co 2 lata raport z wykonania Programu ochrony środowiska, który przedstawia Radzie Miejskiej. Mając powyższe na uwadze, konstrukcja niniejszego Programu ochrony środowiska 10 dla Gminy Śrem przewiduje dwa okresy: - okres podstawowy krótkookresowy na lata 2008 – 2011, - okres perspektywiczny do roku 2015 (obejmujący lata 2012-2015). Bardzo istotnym elementem Programu jest system jego wdrażania. Wskazuje się tu instrumenty zarządzania środowiskiem przydatne w tym zakresie, takie jak: - studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, - miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, - procedury określania dopuszczalnych warunków korzystania ze (np. pozwolenia zintegrowane), środowiska - procedury związane z lokalizacją inwestycji i techniki określania wpływu na środowisko (raport oddziaływania na środowisko, postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko), - procedury przeglądów ekologicznych, - procedury oceny ryzyka środowiskowego i zdrowotnego, - procedury dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, - opłaty za korzystanie ze środowiska. Niniejszy Program będzie pełnił rolę narzędzia zarządzania środowiskiem w skali gminy. Przewiduje się, że zarządzanie będzie odbywać się z wykorzystaniem instrumentów pozwalających na weryfikację Programu w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej. Przy opracowywaniu niniejszego Programu pod uwagę wzięto obowiązujące dokumenty planistyczne w gminie Śrem, tj.: - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Śrem, 2007r., - Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta i gminy Śrem, - Wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych PWiK w Śremie Spółka z o.o. na lata 2007-2009, - Koncepcja programowo – przestrzenna zwodociągowania i skanalizowania terenów gminy Śrem, - Wieloletni Program Inwestycyjny na lata 2008-2010, - Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Śrem 2007 – 2013, - Lokalny Program Rewitalizacji, - Wieloletni program sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, - Plan rozwoju sieci drogowej dla miasta Śremu, ponadto do analizy stanu środowiska korzystano z opracowań, m.in.: - Raportów o stanie środowiska gminy, - Informacji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Lesznie (z 2008r.) o stanie środowiska gminy Śrem za lata 2004-2007. 11 Integralną częścią niniejszego „Programu ochrony środowiska dla Gminy Śrem na lata 2008-2011 z perspektywą na 2012-2015” jest „Plan gospodarki odpadami dla Gminy Śrem” na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2019. 2. OPIS OGÓLNY GMINY ŚREM Gmina Śrem położona jest w zachodniej części Polski, w Województwie Wielkopolskim (ok. 40 km na południe od Poznania), nad rzeką Wartą, w miejscu gdzie rzeka zmienia bieg z kierunku zachodniego na północny. Miasto usytuowane jest po obu stronach rzeki, w dwóch różnych rejonach geograficznych. Stara średniowieczna część z prawej strony rzeki leży w Kotlinie Śremskiej, nowa część na wysokim lewym brzegu rzeki – na Równinie Kościańskiej. Wokół miasta są tereny o dużych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Gmina graniczy z następującymi gminami: Brodnicą, Czempiniem, Dolskiem, Kórnikiem, Książem Wlkp., Zaniemyślem i Krzywiniem. Śrem jest siedzibą powiatu śremskiego, który obejmuje gminy: Dolsk, Książ Wlkp., Brodnica i Śrem. Śrem jest siedzibą samorządowego stowarzyszenia „Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości”, obejmującego gminy: Brodnica, Książ Wlkp., Dolsk, Śrem i Powiat Śremski. Miasto Śrem jest większym ośrodkiem przemysłowym w województwie wielkopolskim, szczególnie w zakresie produkcji metalowej. Gmina Śrem jako całość ma charakter przemysłowo-rolniczy. W podziale administracyjnym gmina Śrem należy do powiatu śremskiego. Powierzchnia gminy Śrem wynosi 20583 ha, w tym miasto 1237 ha. Liczba ludności w gminie stanowi ok. 40,1 tys. osób z tego w mieście Śremie 30,5 tys. (ok. 76 %), na wsi 9,6 tys. (ok. 24 %), gęstość zaludnienia ok. 194 osób/km2, przy czym w mieście jest ona wyższa (2464 osób/km2) niż na terenach wiejskich (50 osób/km2). Śrem należy do większych miast województwa wielkopolskiego, żaden z sąsiadujących z nim ośrodków miejskich nie posiada tak dużej liczby mieszkańców. Sieć osadniczą w której zamieszkuje ludność omawianego obszaru tworzy miasto Śrem oraz 40 wsi i przysiółków, z których 32 to wsie sołeckie. Prognoza demograficzna zakłada: dla gminy (obszar wiejski) – dla wsi dużych, przylegających do miasta: Psarskie, Nochowo – znaczny wzrost liczby ludności; dla innych wsi przylegających do miasta: Mechlin, Pysząca, Zbrudzewo – wzrost liczby ludności; dla pozostałych wsi utrzymanie ilości mieszkańców mniej więcej na tym samym poziomie; wzrost liczby ludności wsi do ok. 2015r. ok. 11 tys. mieszkańców; dla miasta - utrzymanie 12 liczby ludności ok. 31 tys. mieszkańców w 2015r. przy zachowaniu obecnych trendów rozwojowych. W strukturze wieku ludności nastąpi: spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, spadek (szczególnie w mieście) liczby ludności w wieku produkcyjnym, wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym: w mieście do około 13 %, na wsiach do około 15 %. Gmina Śrem położona jest na skrzyżowaniu ważnych dla obsługi transportowej regionu dróg wojewódzkich nr 434 (Łubowo – Śrem – Rawicz) i nr 432 (Leszno – Śrem – Września) w odległości średniej ok. 40 km od Poznania. Przez obszar gminy przebiega jedna nie zelektryfikowana linia kolejowa Czempiń – Jarocin; wykorzystywana jednak tylko do przewozu towarowego na odcinku Śrem – Czempiń. Bogate dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze Ziemi Śremskiej sprawiło, że dobrze rozwinięta jest infrastruktura dla komunikacji rowerowej i pieszej (8 znanych szlaków rowerowych, 1 szlak pieszy, 8 szlaków dla miłośników architektury, 2 szlaki przyrodnicze). Ponadto przez gminę przepływa rzeka Warta – żeglowna na całym odcinku. Struktura użytkowania gruntów gminy Śrem: grunty orne 12.001 ha (58,2 %), łąki i pastwiska 2.263 ha (11,0 %), lasy i zadrzewienia 3.469 ha (16,85 %), w tym lasy 3.294 ha (16,0 %), wody 658 ha (3,2 %), tereny zurbanizowane 930 ha (4,5 %), tereny komunikacyjne 640 ha (3,1 %), tereny pozostałe 594 ha (2,9 %). 3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODY, KRAJOBRAZU I ŚRODOWISKA GMINY ŚREM 3.1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZO GEOGRAFICZNA 3.1.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE, RZEŹBA TERENU Gmina Śrem według podziału B. Krygowskiego położona jest w obrębie kilku jednostek subregionalnych. Środkowa i północna część gminy wchodzi w skład Pradoliny Warszawsko - Berlińskiej - Odcinek Śremski. Północny skraj to Równina Średzka. Część zachodnia to Równina Kościańska, od południa - Pojezierze Krzywińskie i pagórki Dolskie. Z racji położenia w różnych regionach geograficznych, gmina ma rzeźbę niezwykle urozmaiconą. Charakterystyczną formą rzeźby terenu jest rozległa forma dolinna, jaką jest Pradolina Warszawsko - Berlińska o wyraźnym równoleżnikowym przebiegu z odchyleniem na północ, zgodnie z biegiem rzeki Warty. Charakterystyczne jest położenie miasta, starego, nisko - w tzw. Kotlinie Śremskiej; nowego z nowymi terenami zabudowy - na wysoczyźnie. Różnice wysokości w obrębie miasta wynoszą ponad 30 m, w gminie ponad 40 m. Najniższą część stanowi terasa zalewowa Warty, od około 60 m n.p.m. do 66 m n.p.m., płaski teren, porozcinany licznymi starorzeczami, miejscami zalesiony, głównie zajęty przez łąki. Wyższa część pradoliny to terasa środkowa tzw. wydmowa, zajęta przez pola uprawne, zabudowę, 13 natomiast pagórki wydmowe są zalesione. W północnej części gminy, po obu stronach Pradoliny rozciąga się wysoczyzna morenowa płaska, od 80 - 100 m n.p.m., przechodząca w części południowej w wysoczyznę morenową falistą. Wysoczyzna oddziela się wyraźnym zboczem od Pradoliny. Są one poprzecinane szeregiem dolinek erozyjnych oraz ciągami wałów ozowych. Na południu, wysoczyzna falista przechodzi w pagórkowatą, w której występują rynny glacjalne wypełnione jeziorami. 3.1.2. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE Cieki w granicach Gminy Śrem to: Warta i jej bezpośrednie, mniejsze dopływy oraz część systemu rzecznego Kościańskiego Kanału Obry - zlewnia Rowu Wyskoć. W zlewniach rzek znajdują się zbiorniki wodne, z których największe to jeziora: Grzymisławskie i Mórka. Podkreślić należy, że zgodnie z rozporządzeniem Dyrektora RZGW Poznań z dnia 2 grudnia 2003r. w sprawie określenia wód powierzchniowych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz.Urz. Woj. Wielkopolskiego nr 192/2003 poz. 3568) jezioro Mórka zostało uznane za wody wrażliwe na zanieczyszczenie tymi związkami, a obszar zlewni jeziora (należący do zlewni Rowu Wyskoć) – za obszar szczególnie narażony, z którego odpływ azotu należy ograniczyć. Obszar ten obejmuje fragment południowej części gminy Śrem (14,7 km2- rejon wsi Mórka i Dalewo). Dla tych obszarów został sporządzony program działań mający na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (rozporządzenie Dyrektora RZGW w Poznaniu z dnia 31 marca 2004r., opublikowane w Dz.Urz. Woj. Wielkopolskiego nr 51/2004 poz.1171). Program ten ustala kierunki i zakres działań oraz konieczne środki zaradcze. Do wód powierzchniowych płynących przez teren gminy należą: rzeka Warta odcinek o długości ok. 28 km, rzeka Pysząca, wypływająca z małego jeziorka niedaleko wsi Wyrzeka; liczy ok. 14 km długości; kanał Szymanowo-Grzybno, odcinek o długości ok. 6 km. Zasadniczym elementem hydrograficznym jest Warta płynąca dnem pradoliny. Obserwacje na posterunku wodowskazowym na Warcie w Śremie pozwalają na prześledzenie jej reżimu, o wyraźnym maksimum wiosennym przypadającym w marcu i minimum letnim w miesiącach lipiec-wrzesień. Północna część gminy, leżąca w pradolinie jest bogata w zasoby wodne z uwagi na zachowane starorzecza i łączące je kanały. Południowa część gminy urozmaicona jest jeziorami i stawami. Największym zbiornikiem jest Jezioro Grzymisławskie, które częściowo leży w gminie Dolsk. Jest to płytki akwen zasilany wodami rzeki Pyszącej i pięcioma rowami melioracyjnymi. Jezioro jest podatne na degradację. Zaliczane jest do kategorii sandaczowo-leszczowych. Woda z jeziora wykorzystywana jest do celów chłodniczych przez Odlewnię Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie. Zakład ma pozwolenie wodnoprawne na piętrzenie wód jeziora ważne do 2010r. W roku 2005 nie wykonywano możliwości piętrzenia wód jeziora. Inne większe jeziora to: Szymanowskie, Mełpińskie Wielkie, Mełpińskie Małe, Mórka Mała. W gminie znajdują się stawy rybne. Zbiorniki retencyjne występują: w Mórce, w Wójtostwie, w Niesłabinie, w Kadzewie, w Lucinach, w Kalejach, w Wyrzece oraz między Śremem a Gajem znajduje się Zalew Śremski (dwa zbiorniki retencyjne). Licznie występują tu potorfia, zwłaszcza w rynnie Jeziora Zbęchy: projektowany jest tu rezerwat „Rów Wyskoć”, który został ujęty w planie zagospodarowania przestrzennego Województwa Wielkopolskiego (2002r.). Pradolina Warty w rejonie Śremu zewidencjonowana jest jako główny zbiornik wód podziemnych zgodnie z rządowym programem badawczym „Strategie ochrony głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce”, których zasoby należy szczególnie chronić. W północnej prawobrzeżnej części miasta na obszarze pradoliny zlokalizowane są ujęcia wód 14 podziemnych zaopatrujących miasto Śrem. Ujęcia podlegają ścisłej ochronie zgodnie z obowiązującymi przepisami, mają ustanowione strefy ochronne, na których ustalone są zasady zagospodarowania terenu. 3.1.3. WARUNKI GEOLOGICZNE I GLEBY Pod względem geologicznym jest to obszar młody. Przeważają utwory czwartorzędowe. Podłoże podczwartorzędowe jest tu stosunkowo wysoko wyniesione. Świadczą o tym wychodnie pliocenu - pstre iły poznańskie i płytkie zaleganie węgla brunatnego. W strefie powierzchniowej występują utwory glacjalne i fluwioglacjalne, dna rynien glacjalnych wyścielone są utworami organogenicznymi i piaskami. Utwory piaszczyste dominują zdecydowanie na powierzchniach teras, znacznie pokryte lasami. Na wysoczyznach występują plejstoceńskie utwory akumulacji lodowca w postaci glin zwałowych. W dnach cieków, starorzeczach występują też utwory rzeczno - bagienne: torfy i namuły organiczne. Na wysoczyźnie występują gleby bielicowe i pseudobielicowe, brunatne właściwe i wyługowane oraz czarne ziemie. Są to w przewadze gleby klas III i IV, zaliczane do kompleksu 1-go pszennego bardzo dobrego, 2-go pszennego dobrego i 4-go żytnioziemniaczanego. Gleby te winny być chronione dla wykorzystania rolniczego. W strefie zboczowej występuje też kompleks 3-ci pszenny wadliwy, zagrożony erozją, lecz przy odpowiednich zabiegach także wskazany do użytkowania rolniczego. W pradolinie, na terasie środkowej, występują w przewadze gleby przesuszone 6. i 7. kompleks żytnio - ziemniaczany słaby i bardzo słaby. W dnach dolin, na terasie zalewowej, występują gleby mułowo-torfowe, murszowe, mady, stanowiące bazę dla rozwoju użytków zielonych, bardzo dobrych i dobrych klas bonitacyjnych. 3.1.4. SZATA ROŚLINNA I ŚWIAT ZWIERZĘCY Szata roślinna. Obszar gminy Śrem, według podziału geobotanicznego według Szafera należy do Działu Bałtyckiego, Poddziału Pasa Wielkich Dolin, Krainy WielkopolskoKujawskiej. Natomiast według regionizacji przyrodniczo-leśnej według Mroczkiewicza zalicza się do III Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej, Dzielnicy 7-Niziny WielkopolskoKujawskiej. W użytkowaniu gruntów na obszarze gminy Śrem dominują grunty orne zajmując 57,5% powierzchni gminy. Interesujące dla przyrodników łąki i pastwiska pokrywają odpowiednio: 6,7% i 5,0% powierzchni, występując przede wszystkim w dolinie Warty, a poza tym wzdłuż większych strumieni (Pysząca, Bystrzek), rowów melioracyjnych (Tesiny - Orkowo) i wokół jezior (Grzymisławskie, Cichowo - Mórka, Szymanowskie). Szczególna rola środowiskotwórcza spoczywa na lasach. Ich powierzchnia na terenie gminy Śrem wynosi 3264 ha, co daje niewielki 15,8 % wskaźnik lesistości (dla województwa wynosi 21,3%, a dla kraju 27,8%). Można do tego jeszcze dodać 183 ha zadrzewień (ok. 1,2% powierzchni gminy). Najwięcej lasów występuje w północnej, prawobrzeżnej części gminy, wchodzą one w skład Nadleśnictwa Babki, Obrębu Kórnik, są to uroczyska: Czmoń, Dąbrowa, Tesiny, Mechlin, Niesłabin, Zbrudzewo. Lasy zachodniej części należące do Nadleśnictwa Konstantynowo, Obrębu Konstantynowo, to uroczysko Nochowo. Do Nadleśnictwa Piaski, Obrębu Piaski należą niewielkie fragmenty leśne w rejonie Olszy i Brzedni (Piszczygorki). W zdecydowanej większości lasy gminy Śrem to lasy sztuczne, sadzone w XIX i XX wieku. Gatunkami głównymi są: sosna, dąb, olsza, grab, buk, lipa, świerk, modrzew. Zdecydowanie dominującym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, której udział w drzewostanie przekracza 90%. Tworzy ona głównie bory świeże, rzadziej bory mieszane świeże, na utworach eolicznych i wydmach na terenach Obrębu Kórnik. Fragmenty lasów łęgowych w uroczysku Mechlin i Niesłabin położone są na terasie zalewowej Warty. Najpiękniejsze dąbrowy porastają pagórki morenowe leśnictwa Brzednia. Duża część lasów 15 należy do kategorii tzw. lasów ochronnych, których głównym zadaniem według ustawy o lasach jest zachowanie na danym terenie nie zmienionych stosunków glebowych, klimatycznych, wodnych, estetyczno-krajobrazowych i rekreacyjno - zdrowotnych. Świat zwierzęcy. Fauna zamieszkująca okolice Śremu jest typowa dla nizin środkowopolskich. Dzięki występowaniu w krajobrazie okolic Śremu licznych zbiorników wodnych, region ten obfituje w szereg gatunków ryb (blisko 30 gatunków). W Warcie występują wciąż okazałe sumy, szczupaki, sandacze i bolenie. Najczęściej odławiane są jednak płocie i leszcze. Prowadzone są zarybienia jezior i stawów, dzięki którym odławiać można karpie, amury, tołpygę i węgorza. Duża ilość rzek, jezior, stawów i zalewów sprzyja rozmnażaniu płazów. Można spotkać tu 12 gatunków spośród nich. Na uwagę zasługuje występowanie rzadziej spotykanych w Polsce rzekotki drzewnej, grzebiuszki ziemnej czy kumaka nizinnego. Mniej liczne są natomiast gady. Jedynym występującym wężem jest zaskroniec. Jaszczurki reprezentowane są przez padalca, jaszczurkę zwinkę i żyworodną. Bez wątpienia najbardziej interesującym faktem herpetologicznym jest stwierdzenie w ostatnich latach obecności żółwia błotnego. Najlepiej rozpoznaną gromadą kręgowców pozostają ptaki. Awifaunę lęgową tworzy ok. 150 gatunków. Natomiast liczba wszystkich dotychczas stwierdzonych sięga blisko 200. Ptaki są najłatwiej zauważalną w środowisku grupą zwierząt. Do godnych odnotowania należy występowanie jako lęgowych bociana czarnego, obu kań, błotniaka stawowego i łąkowego. Z rzadziej spotykanych w kraju i zagrożonych wymienić warto też bąka, bączka, gągoła, wąsatkę czy zielonkę. Odnotowano tutaj też pojedyncze stwierdzenia takich gatunków jak rybitwa białoskrzydła, dzięcioł białoszyi, dzierzba rudogłowa czy puchacz. Niemal co roku w okresie zimy można obserwować w dolinie Warty bielika. Ostoja ptactwa wodno-błotnego w pradolinie od Śremu w kierunku Mosiny ma rangę krajową i międzynarodową, a w kierunku Sroczewa w gminie Książ ma rangę regionalną (na podstawie Dyrektywy Ptasiej 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków wytypowano jako Obszar Specjalnej Ochrony (OSO): Dolinę Środkowej Warty oraz Dolinę Warty Śrem Rogalinek). Teriofauna jest niemniej bogata. Liczba występujących gatunków przekracza 30, bez nietoperzy, których zapewne jest kilka gatunków. Spośród drobnych ssaków występuje kilkanaście gatunków. Na uwagę zasługuje obecność ryjówki malutkiej i rzęsorka rzeczka. W ostatnim 20-leciu szeroko rozprzestrzeniły się bobry, które szczególnie w dolinie Warty znalazły dogodne warunki do bytowania. Ostatnie lata dzięki introdukcji wzbogaciły faunę jeleniowatych o daniela. Wśród drapieżników liczny stał się lis. Z łasicowatych bytuje tu rzadka wydra. Obok niej spotkać można także łasicę, borsuka czy kuny. Liczne są sarny i dziki, stanowiące podstawę dla tutejszego łowiectwa. Zauważalny jest natomiast w ostatnich latach spadek liczebności drobnej zwierzyny łownej w szczególności zajęcy. Wśród owadów szczególną uwagę zwracają motyle i chrząszcze. Szacuje się, że fauna motyli dziennych obejmuje ok. 40 gatunków. Na kilkaset szacuje się natomiast liczbę gatunków ciem. Spotkać tu można takie chronione i rzadkie gatunki takie jak paź żeglarz czy szlaczkoń szafraniec. Wśród chrząszczy na uwagę zasługuje przede wszystkim występowanie kozioroga dębosza oraz kilku gatunków biegaczy. Z innych przedstawicieli owadów odnotować należy coraz liczniejszego szerszenia – największą z krajowych os. Mięczaki reprezentowane są przez ok. 40 gatunków, z największym krajowym przedstawicielem ślimaków – winniczkiem włącznie. Jeziora i stawy są miejscami dość licznego występowania kilku gatunków małży. Pająki reprezentowane są przez ok. 100 gatunków. Warto odnotować wśród nich występowanie tygrzyka paskowanego. 3.1.5. KLIMAT LOKALNY Według podziału rolniczo-klimatycznego Polski R. Gumińskiego gmina leży w Dzielnicy Środkowej, która zaliczana jest do dzielnic cieplejszych. Liczba dni mroźnych waha się w granicach od 30 do 60, dni z przymrozkami od 100 do 110. Czas zalegania pokrywy śnieżnej 16 wynosi od 38 do 60 dni. Opad średni wynosi około 550 mm a czas trwania okresu wegetacyjnego wynosi 200 - 220 dni. Warunki klimatu lokalnego modyfikowane są wyniesieniem terenu, podłożem, najbliższym sąsiedztwem. Sąsiedztwo dużej powierzchni wodnej wywołuje wiatry lokalne w skali dobowej, duże kompleksy leśne stwarzają zaciszność i nasycenie atmosfery fitoncydami. Duże powierzchnie rolne bez zadrzewień są generalnie przesuszane. Obecne warunki klimatyczne w dorzeczu całej Warty są niekorzystne. Parowanie potencjalne w ciągu roku przekracza średnią sumę opadów rocznych. W ostatnim czasie nastąpiło obniżenie się zwierciadła wody gruntowej o 1,0-1,5 m. 3.2. ZASOBY I RÓŻNORODNOŚĆ PRZYRODNICZA OBSZARU 3.2.1 ZASOBY WODNE GMINY ŚREM Wody podziemne stanowią jedyne źródło zaopatrzenia ludności gminy Śrem w wodę pitną. Ze względu na niską sumę opadów rocznych oraz najniższe wartości odpływów z jednostki powierzchni, zasoby wód podziemnych województwa wielkopolskiego, a w związku z tym także gminy Śrem, należą do najmniejszych w kraju. Woda ujmowana na cele pitne pochodzi z pokładów trzeciorzędowych. Znaczna część gminy Śrem (przede wszystkim północny i wschodni jej fragment), stanowiąca dolinę rzeki Warty, znajduje się na obszarze występowania Głównego Zbiornika Wód Podziemnych o nazwie „Pradolina Warszawa-Berlin”, oznaczonego w klasyfikacji numerem 150. Średnia głębokość ujęć wody w przypadku tego zbiornika wynosi 2530 m, a jego szacunkowe zasoby określa się na poziomie 456 tys. m3/d. Część gminy Śrem znajdująca się w obszarze GZWP stanowi obszar wysokiej ochrony (OWO) zasobów GZWP. Miasto Śrem i bezpośrednie otoczenie miasta stanowi natomiast obszar najwyższej ochrony (ONO). Obszar ww. zbiornika zaliczony jest do obszarów najwyższej ochrony, w których czas przenikania zanieczyszczeń do wód jest mniejszy niż 25 lat. Obszar gminy położony jest w zlewni rzeki Warty, jedynie niewielkie fragmenty położone są w zlewni Kościańskiego Kanału Obry. Według „Podziału Hydrograficznego Polski” IMGW, zlewnia Warty dzieli się na następujące zlewnie cząstkowe: - zlewnia bezpośrednia rzeki Warty od wodowskazu Solec do Maskawy; - zlewnia bezpośrednia rzeki Warty od Maskawy do wodowskazu Śrem; - kanału Książ łączącego zlewnię rzeki Warty z dorzeczem Obry. Obszar gminy położony jest w środkowym biegu rzeki Warty. Rzeka Warta stanowi główny regulator stosunków wodnych analizowanego terenu, przy jednoczesnym oddziaływania czynników meteorologicznych. Na terasie zalewowej Warty występują liczne starorzecza, „oczka wodne”, zastoiska, cieki. Starorzecza oraz zagłębienia erozyjne pełnią 17 funkcję lokalnych zbiorników retencyjnych. W czasie wysokich stanów wód przechwytują ich nadmiar, natomiast przy stanach niższych, część wód odpływa z powrotem do koryta głównego, część stagnuje dłuższy czas. Do najważniejszych zbiorników wodnych występujących na obszarze gminy Śrem należą: Jezioro Grzymisławskie, Jezioro Szymanowskie i Jezioro Gajewskie. W granicach gminy Śrem znajduje się również część Jeziora Mórka. Jeziora na terenie Gminy Śrem położone są przeważnie w rynnach lodowcowych. Ekosystemy jeziorne ulegają procesom eutrofizacji wskutek wzrostu żyzności wód. Jeziora w większości przypadków należą do tzw. jezior przepływowych. W minionych latach w wyniku realizacji programu małej retencji na terenie gminy Śrem wykonano liczne obiekty hydrotechniczne, z których do najważniejszych zalicza się zbiornik w Śremie (pow. 64,0 ha; poj. retencyjna 950.000 m3), Dobczynie (50,3 ha; 820.000 m3), Mórce (5,35 ha; 87.675 m3), Kalejach (4,65 ha; 83.280 m3), Kadzewie (0,91 ha; 14.750 m3), Nochowie (0,83 ha; 11.644 m3), Mechlinie (0,63 ha; 8.190 m3), Wirginowie (0,65 ha; 5.239 m3). Część z tych obiektów została wykonana w ramach przedsięwzięcia p.n. „ Ujęcie i przerzut wody z rzeki Warty”. Zbiorniki stworzone zostały w celu zapewnienia wody na potrzeby nawodnień rolniczych. Obecnie zapotrzebowanie na ujmowanie wód celem nawadniania jest ograniczone. 3.2.2 ZASOBY LEŚNE GMINY ŚREM Lesistość gminy jest niska i nie nastąpiły istotne zmiany w zakresie dolesień. Powierzchnie leśne w gminie Śrem należą raczej do ubogich: 3264 ha. Można do tego jeszcze dodać 183 ha zadrzewień. Lesistość gminy wynosi zaledwie 15,8 %, podczas gdy dla województwa wynosi 21,3%, a dla kraju 27,8%. Najbardziej zalesionym terenem gminy jest pradolina. Występują tu siedliska zróżnicowane pod względem rodzaju i wieku drzewostanów. Przeważają bory mieszane świeże i las mieszany, w mniejszym stopniu występuje las wilgotny, który pełni funkcje wodochronne, glebochronne, krajobrazowe, a także rekreacyjne. Są to łęgi topolowo-wierzbowe, wiązowe oraz zarośla dawnych lasów zalewiskowych. Większe powierzchnie lasów występują na obszarach wydmowych w okolicach Mechlina, Dąbrowy i Kalej. Na wysoczyźnie występuje duży kompleks Lasów Błociszewskich, które wchodzą w skład Parku Krajobrazowego im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego. Lasy te wymagają przebudowy dla zwiększenia ich funkcji zdrowotnych i krajobrazowych. 3.2.3 ZASOBY SUROWCÓW MINERALNYCH GMINY SREM Na terenie gminy Śrem występują surowce mineralne pospolite, głównie kruszywo (piaski i żwiry) oraz iły. Złoża w eksploatacji to: KALEJE – gaz ziemny, PYSZĄCA – surowce ilaste ceramiki budowlanej, PYSZĄCA – piaski schudzające oraz BODZYNIEWO I i II, LUCINY, DĄBROWA i SOSNOWIEC – piaski i żwiry. 18 Na terenie gminy Śrem znajdują się następujące udokumentowane złoża: - Złoże gazu ziemnego KALEJE położone w północno-wschodniej części gminy, jest eksploatowane. Pod względem sozologicznym, złoże to zostało zakwalifikowane jako niekolizyjne. Zasoby udokumentowane – 960 mln m3 gazu ziemnego metanowego. - ŚREM – surowce ilaste ceramiki budowlanej. Udokumentowane złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej występują w zboczu Wysoczyzny Leszczyńskiej, na granicy Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. Złoże ŚREM nie jest zagospodarowane i nie było eksploatowane. Sozologicznie zakwalifikowano je jako niekolizyjne. Zasoby udokumentowane – 60 tys. m3 iłu i 7 tys. m3 piasku schudzającego. - ŚREM-WÓJTOSTWO – surowce ilaste ceramiki budowlanej. W sąsiedztwie wyżej omawianego złoża położone jest złoże ŚREM-WÓJTOSTWO, które było eksploatowane do 1992r. Położona w pobliżu cegielnia jest nieczynna. Zasoby udokumentowane – 34 tys. m3 iłu. Stan na 1992r. – 21 tys. m3. - PYSZĄCA – surowce ilaste ceramiki budowlanej. Złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej PYSZĄCA jest ciągle eksploatowane. Ze względu na dobrą jakość gleb w obrębie tego złoża, zakwalifikowano je jako częściowo kolizyjne. Zasoby udokumentowane 1076 tys. m3 iłu. - PYSZĄCA – piaski schudzające. W okresowej eksploatacji znajduje się kopalnia złoża piasku PYSZĄCA. Złoże to charakteryzuje się dużymi zasobami. Uznano je za niekolizyjne. Zasoby udokumentowane - 178 tys. m3 piasku schudzającego. - BINKOWO – surowce ilaste ceramiki budowlanej. Zaniechano eksploatację tego złoża. Pod względem sozologicznym – niekolizyjne. Zasoby udokumentowane - 23 tys. m3 iłu. - BODZYNIEWO I – kruszywo naturalne. Złoże w eksploatacji. Zasoby złoża szacuje się na 165,3 tys. ton. - BODZYNIEWO II – kruszywo naturalne. Złoże w eksploatacji. Zasoby złoża szacuje się na 38,5 tys. ton. - SOSNOWIEC – kruszywo naturalne. Złoże w eksploatacji. Zasoby złoża szacuje się na 20,0 tys. ton. Złoża pozostałe: LUCINY – kruszywo naturalne. Zasoby złoża szacuje się na 937 340 ton. DĄBROWA ŚREMSKA – kruszywo naturalne. Zasoby złoża szacuje się na 166 600 ton. SZYMANOWO – kruszywo naturalne udokumentowane nie eksploatowane. Oprócz wymienionych wyżej udokumentowanych złóż, rozpoznane zostały wstępnie złoża torfu (8 dokumentacji), które uznano za złoża szacunkowe. Nie są one aktualnie eksploatowane. Poza odkrywkami udokumentowanymi istnieją również punkty dokumentacyjne – 10 wyrobisk kruszywa i 1 torfu. 6 wyrobisk kruszywa jest nieczynnych. Pozostałe są wybierane okresowo. Wszystkie nieczynne wyrobiska zakwalifikowano do rekultywacji. 3.3 SYSTEMY OBSZARÓW CHRONIONYCH GMINY SREM W gminie Śrem występuje pięć różnych form ochrony przyrody, określonych w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.). Zostały one szczegółowo scharakteryzowane poniżej. Występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych. Do form tych należą: Rezerwat Przyrody „Czmoń”, Park Krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego, Rogaliński Park Krajobrazowy, Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy „Łęgi Mechlińskie” i 56 pomników przyrody. Na terenie gminy utworzonych jest 13 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 85,76 ha. Użytki ekologiczne ustanawiane są w celu ochrony pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Użytki ekologiczne chronią w głównej mierze 19 tereny podmokłe i niewielkie zbiorniki wodne. Większość położona jest w dolinie Warty, jeden w lasach koło Nochowa i jeden w samym Śremie („Bagienko” w Miejskim Parku Ekologicznym im. W.Puchalskiego). W planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego projektuje się Rezerwat Przyrody „Rów Wyskoć”. Północno-zachodnia część gminy Śrem, znajdująca się w granicach Rogalińskiego Parku Krajobrazowego, jak również część zachodnia zlokalizowana w granicach Zespołu przyrodniczo - krajobrazowego „Łęgi Mechlińskie” objęta jest specjalnym obszarem ochrony siedlisk „Rogalińska Dolina Warty” (NATURA 2000 kod obszaru PLH 300012). Ważnym zagadnieniem w zakresie prawnych form ochrony przyrody są powiązania zewnętrzne (przestrzenne) z sąsiadującymi województwami. Zapewnia to skuteczną ochronę i zachowanie ich walorów. Istotne tutaj jest także powiązanie tzw. „wysp ekologicznych” z istniejącymi korytarzami przyrodniczymi, np. Doliną Warty. Doliny rzeczne odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu przyrody, ponieważ stanowią „korytarze ekologiczne” przemieszczania się flory i fauny, niezmierne ważne będzie objęcie teras zalewowych rzek formami wyższej ochrony przyrody. 3.3.1 REZERWATY PRZYRODY Na terenie gminy Śrem zlokalizowany jest Rezerwat leśny „Czmoń”. Ustanowiony został on na podstawie rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 21 grudnia 1998 r. (Dz.U. Nr 161, poz. 1084). Rezerwat "Czmoń", położony w Kotlinie Śremskiej, na terenie Nadleśnictwa Babki, leśnictwa Czmoń, liczy sobie 23,65 ha powierzchni. Rezerwat położony jest w całości na terenie gminy Śrem (ok. 8 km na północ od Śremu, przy trasie Śrem - Kórnik). Występuje tu żyzny las liściasty niskiego grądu środkowoeuropejskiego, jeden z lepiej zachowanych w środkowej Wielkopolsce. Głównym celem wprowadzenia ochrony tego fragmentu lasu jest zachowanie żyznego grądu lasu liściastego z licznie występującymi gatunkami chronionych i rzadkich roślin naczyniowych. Las porastający teren rezerwatu ma wielowarstwową strukturę utworzoną przez piętro drzew, podszyt, warstwę roślin zielnych oraz bardzo słabo rozwiniętą warstwę mszystą. Gatunki drzew tworzących las, tj. dęby szypułkowe, jesiony wyniosłe oraz tworzące niższy poziom graby, a miejscami jawory, dobrze się odnawiają, licznie występując w runie oraz stanowią główny składnik podszytu. Skład florystyczny rezerwatu jest bardzo bogaty, dotychczas stwierdzono blisko 100 gatunków. 3.3.2 PARKI KRAJOBRAZOWE W granicach gminy Śrem zlokalizowane są dwa parki krajobrazowe: Park Krajobrazowy im. gen. Dezyderego Chłapowskiego oraz Rogaliński Park Krajobrazowy. Park Krajobrazowy im. gen. Dezyderego Chłapowskiego powstał na podstawie 20 rozporządzenia Nr 1/92 Wojewody Leszczyńskiego i Wojewody Poznańskiego z dnia 1 grudnia 1992 r. (Dz.Urz.Woj.Pozn. Nr 16, poz. 142). Powierzchnia całkowita Parku wynosi 17.343,0 ha, z czego 2.804,3 ha znajduje się w granicach gminy Śrem. Głównym celem powołania Parku jest ochrona krajobrazu rolniczego z zachowanymi zadrzewieniami śródpolnymi i innymi elementami kulturowymi. Sieć zadrzewień śródpolnych, stworzona w najstarszej części Parku jeszcze w latach 20-tych XIX wieku, chroniona jest obecnie jako dobro kultury. Na terenie Parku dominują pola uprawne (65,5% powierzchni) oraz łąki (8,5% powierzchni). Wśród lasów, których powierzchnia stanowi niespełna 15% obszaru Parku, najlepiej zachowane i najbardziej interesujące stanowią niewielkie fragmenty olsów (ols porzeczkowy) i łęgów (łęg wiązowo-jesionowy), które zachowały się wzdłuż niektórych cieków np. w okolicy Błociszewa. Spośród ekosystemów wodnych do najbogatszych należą ekosystemy torfianek wzdłuż Rowu Racockiego (Rowu Wyskoć) oraz Jeziora Zbęchy. Rogaliński Park Krajobrazowy powstał na podstawie rozporządzenia Nr 4/97 Wojewody Poznańskiego z dnia 26 czerwca 1997 r. (Dz.Urz.Woj.Pozn. Nr 14, poz. 98). Powierzchnia całkowita Parku wynosi 12.645,8 ha, z czego 1.697,8 ha w granicach gminy Śrem. Park objął ochroną rozległą dolinę rzeki Warty od Śremu, aż do granic Wielkopolskiego Parku Narodowego, z występującymi licznie starorzeczami, łąkami, pastwiskami na terasie zalewowej Warty. Głównym celem poza ochroną krajobrazu jest ochrona jednego z największych w Europie skupisk wielowiekowych dębów szypułkowych. Tereny Parku są również jest miejscem występowania wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Szczególnie bogata jest awifauna, w szczególności ptactwo wodno-błotne. Park chroni również wartości historyczne z najbardziej znanym obiektem w jego granicach, jakim jest zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie. Na terenie gminy Śrem znajduje się niewielka południowo-wschodnia część Parku, na północ od wałów przeciwpowodziowych Śremu za Parkiem Miejskim im. Powstańców Wlkp., obejmując skarpę nadwarciańską w rejonie wsi Psarskie i Góra oraz tereny do linii miejscowości Zbrudzewo, Niesłabin i Orkowo. 3.3.3 ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE, UŻYTKI EKOLOGICZNE, POMNIKI PRZYRODY Na obszarze gminy Śrem zlokalizowany jest Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Łęgi Mechlińskie”. Zespół utworzony został w 1996 r. na podstawie uchwały Rady Miejskiej w Śremie, na wniosek mieszkańców wsi Kawcze. Obecnie podstawą prawną uznania tego obiektu przyrodniczego jest uchwała Nr 434/XXXVIII/01 Rady Miejskiej w Śremie z dnia 26 października 2001 r. (Dz.Urz.Woj.Wielk. Nr 140, poz. 2816). Zespół 21 w całości położony jest na terenie gminy Śrem, w granicach obrębu Mechlin, Dąbrowa i Bystrzek. Obejmuje swoim zasięgiem fragment doliny Warty na wschód od Śremu, o powierzchni 780,89 ha. W większości są to tereny zalewowe. Celem ochrony jest zachowanie wodnych, podmokłych i wilgotnych siedlisk przyrodniczych o dużych wartościach krajobrazowych, naukowo-dydaktycznych charakterystycznych dla zalewowej doliny rzeki Warty, jak również obiektów kulturowych. Zespół chroni największy w gminie kompleks lasów łęgowych i grądowych o powierzchni 180 ha. Dla obszaru Zespołu sporządzony został miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, przyjęty uchwałą Nr 232/XXII/2000 Rady Miejskiej w Śremie z dnia 24 marca 2000r. (Dz.Urz.Woj.Wielk. Nr 21, poz. 232). W granicach gminy Śrem zlokalizowanych jest 13 użytków ekologicznych. Pierwszy z nich – „Bagienko” powstał w roku 1995, wraz z utworzeniem Miejskiego Parku Ekologicznego im. Włodzimierza Puchalskiego. Pozostałe ustanowione zostały w roku 2000. Obecnie podstawą uznania obiektów przyrodniczych za użytki ekologiczne jest uchwała Nr 433/XXXVIII/01 Rady Miejskiej w Śremie z dnia 26 października 2001r. (Dz.Urz.Woj.Wielk. Nr 140, poz. 2815). Łączna powierzchnia ustanowionych użytków ekologicznych wynosi 85,76 ha. Informacje na temat powierzchni i lokalizacji poszczególnych użytków ekologicznych przedstawiono w Załączniku nr 1. Na obszarze gminy Śrem objętych ochroną jest 56 pomników przyrody, a ich wykaz zawarto w Załączniku nr 2. Są to drzewa i ich skupienia, a w jednym przypadku jest to stanowisko owocującego bluszczu pospolitego. W 2003r. Urząd Miejski w Śremie wraz z Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego wystąpił z inicjatywą ustanowienia kolejnych 38 szt. dębów pomnikami przyrody. Wstępna ocena stanu zdrowotności drzew przeprowadzona przez przedstawicieli Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w 2003r. pozwoliła na zakwalifikowanie do objęcia ochroną 20 szt. dębów. W roku 2004 odbyły się kolejne oględziny drzew, mające na celu potwierdzenie stanu zdrowotnego. 3.3.4 PARKI MIEJSKIE Park Miejski im. Powstańców Wielkopolskich jest najstarszym i zarazem największym parkiem w Śremie. Obszar parku obejmuje ok. 46 ha. Jego początki sięgają roku 1888, jednak poważniejsze prace nad zakładaniem parku prowadzono dopiero od roku 1924. Przed założeniem parku, obszar ten stanowił tereny zalewowe, poprzecinane starorzeczami Warty, z rzadka porośnięte drzewami. Dalsze powiększanie parku oraz budowę infrastruktury sportowo-rekreacyjnej realizowano w okresie powojennym. Najstarszą część parku wzdłuż ulicy Poznańskiej można uznać za pozostałość naturalnej roślinności nawiązującej do grądów. 22 Świadczy o tym skład drzewostanu, jak i występowanie w runie takich roślin jak ziarnopłon czy złoć żółta. Drzewostan parku jest zróżnicowany. W starszej części dominują drzewa liściaste, a od strony wałów przeciwpowodziowych spotyka się już wyłącznie nasadzenia sosnowe. Ta część parku ma wyraźnie charakter leśny i jest znacznie słabiej zagospodarowana. Tak duży drzewostan parku jest siedliskiem wielu zwierząt, m.in. wiewiórek, zajęcy i saren. Liczne są również ptaki. Pozostałości starorzeczy są miejscem występowania i rozrodu płazów. Miejski Park Ekologiczny im. Włodzimierza Puchalskiego - powołany został do istnienia uchwałą Nr 130/XVIII/95 Rady Miejskiej z dnia 8 listopada 1995r., jednakże pierwsze prace związane z jego budową miały miejsce w roku 1993. Park obejmuje obszar o powierzchni ok. 22 ha. Większość występujących zadrzewień stanowią rodzime gatunki. Wśród nich spotykać można topole czarne, klony zwyczajne i jawory, jesiony wyniosłe, dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, olsze czarne, wierzby szare, brzozy brodawkowate, buki, graby, wiązy. W parku rosną też gatunki obcego pochodzenia, lecz ich ilość jest mniejsza. Na terenie MPE zlokalizowany jest użytek ekologiczny "Bagienko" o pow. 4,8175 ha. W roku 2006 po likwidacji strefy ochronnej Odlewni Żeliwa „Śrem” S.A. gmina przejęła tereny zieleni przyległe do osiedla Jeziorany i ustanowiła na nich Park Śremskich Odlewników (uchwała Nr 396/LVI/06 Rady Miejskiej w Śremie z 29.09.2006 r.) o powierzchni 7,1553 ha. 3.3.5 PARKI PODWORSKIE Ochrona obiektów kulturowo-przyrodniczych, między innymi zabytkowych założeń parkowo-ogrodowych wymaga szczególnej troski. Wartości przyrodnicze, oprócz ich samoistnego znaczenia, pełnią tu rolę tła albo tworzywa dla czasem cenniejszych wartości kulturowych. Parki służą więc kulturze i gospodarce, chroniąc zarazem szeroko pojęte środowisko przyrodnicze. Na terenie gminy Śrem zlokalizowanych jest 14 parków podworskich. Wszystkie objęte są ochroną konserwatorską. Najlepiej utrzymane i najwartościowsze z przyrodniczego punktu widzenia są parki w Mechlinie, Psarskim, Krzyżanowie, Błociszewie i Łęgu. Wykaz parków podworskich zawarto w Załączniku nr 3. 3.3.6 ROZSZERZENIE OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY ŚREM Ochrona poszczególnych obszarów nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Powstała konieczność przeciwdziałania poprzez łączenie stosunkowo dobrze zachowanych i względnie bogatych ekosystemów korytarzami ekologicznymi tworzącymi system powiązań przyrodniczych w skali regionu, kraju, kontynentu. Koncepcja ta jest kompatybilna z polskim Wielkoprzestrzennym Systemem Obszaru Chronionego, funkcjonującego w 23 zagospodarowaniu przestrzennym województw. Elementami Sieci Ekologicznej są tzw. węzły i korytarze, które służą ochronie oraz migracji gatunków i genów wielu rodzajów roślin i zwierząt. Gmina Śrem zajmuje ważne miejsce w tej Sieci. Węzłami są otaczające gminę parki krajobrazowe, tj. Park Krajobrazowy im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego – obejmujący zachodnią część obszaru gminy Śrem i Rogaliński Park Krajobrazowy – obejmujący północną część obszaru gminy Śrem. Korytarzem rangi krajowej jest Pradolina Warszawsko-Berlińska, gdyż jest ona łącznikiem z innymi obszarami wyższej ochrony, tj. z Wielkopolskim Parkiem Narodowym. Te obszary najwyższej ochrony otoczone są terenami otulinowymi, którymi są Obszary Chronionego Krajobrazu. Wokół gminy Śrem rozciągają się takie obszary, częściowo już przez poszczególne gminy uchwalone. Są to: Obszar Chronionego Krajobrazu Kórnicko – Bniński, Obszar Chronionego Krajobrazu – Mosiński i Strefa ochronna Jezior Kórnicko – Zaniemyskich. Na terenie gminy Śrem występują obszary, które kwalifikują się do objęcia podobną ochroną tak, aby tworzyła się sieć połączeń ciągami przyrodniczymi o różnej szerokości, różnej budowy i funkcji w danym środowisku. Proponuje się utworzenie Obszaru Chronionego Krajobrazu całej Doliny Warty. Już objęto szczegółową ochroną jej fragment tworząc Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Łęgi Mechlińskie”. Jest to obszar ginących drzewostanów łęgowych wraz z ich niezwykle bogatą awifauną, bagiennymi łąkami z zagrożonymi gatunkami roślin i zwierząt. Utworzono w północnej części gminy rezerwat przyrody Czmoń i planuje się dalsze jego powiększenie. Istnieje Miejski Park Ekologiczny im. Włodzimierza Puchalskiego z użytkiem ekologicznym „Bagienko”, położony w rejonie ulic Kilińskiego i Alei Solidarności. Po wykonaniu przez Śremskie Towarzystwo Przyrodnicze - inwentaryzacji użytków ekologicznych stwierdzono istnienie w krajobrazie rolniczym tzw. nieużytków, które są gruntami nieproduktywnymi, na których istnieją, rozwijają się lub mogą spontanicznie powstawać układy ekologiczne korzystnie oddziaływujące na środowisko i biocenozy w ich otoczeniu. Proponuje się utworzenie kolejnych obszarów chronionych, tj.: - Rezerwat Przyrody „Łęgi Nadwarciańskie”, - Rezerwat „Rów Wyskoć”, - Użytki ekologiczne dla „oczek” śródpolnych i śródleśnych, szuwarów, starorzeczy, remiz, zadrzewień, w tym użytek wzdłuż ciągu stawów w Dobczynie. 3.4 INNE FORMY OCHRONY NA TERENIE GMINY SREM Strefy ochronne ujęć wody (chronione na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne) – ujęcie wody „Przywale” na podstawie Rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 2 listopada 2004r. w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody podziemnej Przywale w Śremie. Ujęcie wody wymaga strefy ochrony zasobów wód podziemnych dopływających z obszaru jego zasilania, jak i wód powierzchniowych w tym przede wszystkim rzeki Warty jak i „kanału ulgi”. W związku z tym wyznaczono strefy: strefę ochrony bezpośredniej – są to tereny ujęcia opłotowane; strefę ochrony pośredniej – wewnętrznej – są to tereny w odległości 100,0 m od studni. Ponadto ustanowione są strefy ochronne dla pozostałych ujęć wody w gminie w Nochowie, Gaju, Orkowie i Dąbrowie. Teren ochrony pośredniej (na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne) dla czwartorzędowego zbiornika wodonośnego GZWP Nr 150 Pradolina WarszawskoBerlińska; obszar zbiornika w obrębie powiatu śremskiego (gm. Książ Wlkp. i Śrem) zaliczony jest do obszarów najwyższej ochrony, w których czas przenikania zanieczyszczeń do wód jest mniejszy niż 25 lat. 24 Obszary z glebami wysokiej bonitacji szczególnie w zwartych, dużych kompleksach na podstawie ustawy z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz ustawy z dnia 28 września 1991r. o lasach. 4. STAN I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY ŚREM Analiza i ocena stanu środowiska Gminy Śrem opracowana została w oparciu o wyniki badań monitoringowych z Raportów o stanie środowiska gminy Śrem oraz informacji (z 2008r.) Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Lesznie dotyczących stanu środowiska na terenie Gminy Śrem. 4.1 ŚRODOWISKO WODNE NA TERENIE GMINY ŚREM 4.1.1 JAKOŚĆ WÓD POWIERZCHNIOWYCH Większość obszaru gminy Śrem znajduje się w granicach zlewni Warty, jedynie niewielkie fragmenty w części południowej należą do zlewni Kościańskiego Kanału Obry (zlewnia Rowu Wyskoć z jeziorem Móreckim). Inne większe zbiorniki wodne występujące na tym obszarze to jeziora: Grzymisławskie, Szymanowskie i Gajewskie. W roku 2002 i 2003 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu kontynuował badania jakości wód w monitoringu krajowym na Warcie powyżej Śremu (km 295,6 w m. Kawcze). Od roku 2000 r. zaobserwować można niewielki spadek poziomu substancji biogennych (azot i fosfor), co przekłada się na obniżenie poziomu saprobowości wód. Zmniejszeniu uległo również stężenie chlorofilu. Niezmiennie utrzymuje się poziom zanieczyszczenia wód substancjami organicznymi, wzrosło natomiast nieznacznie stężenie zawiesin. Na podstawie przeprowadzonych badań jakość wód Warty w 2003 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, pod względem fizykochemicznym i hydrobiologicznym odpowiadała klasie III. Od 2001 r. poprawie uległ stan zanieczyszczenia sanitarnego wód rzeki Warty, jednakże w ocenie końcowej został on uznany za pozaklasowy. Na niezadowalający stan czystości rzeki bezpośredni wpływ mają znaczne ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych rzeką Maskawą w 307,2 km biegu Warty. Jezioro Grzymisławskie objęte jest "Programem Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2003-2005", było badane przez WIOŚ w 2004 roku. Jezioro jest bardzo podatne na degradację, o wodach silnie zanieczyszczonych (III klasa czystości wód). Wody jeziora były mało zasobne w fosfor, natomiast zawierały znaczne ilości związków azotu. Przeprowadzone badania dowodzą, że najbardziej zasobne w azot są wody w części południowej jeziora, gdzie następuje zasilanie wodami kanału melioracji podstawowej, zwanego rzeczką Pyszącą, jak również dopływu w okolicach miejscowości Pinka (gm. Dolsk). Znaczne jest również zanieczyszczenie wód substancjami nieorganicznymi. Jezioro jest częściowo stratyfikowane, strefa beztlenowa zaczyna się na głębokości 7 m. Podczas realizacji badań jakości wód stwierdzono obecność siarkowodoru. W porównaniu z wynikami badań przeprowadzonych w roku 1994 zaobserwować można tendencję do obniżania jakości wód jeziora. Pogorszeniu ulegają warunki tlenowe, stale wzrasta zanieczyszczenie materią organiczną. Niekorzystne cechy morfometryczne i zlewniowe, jak również znaczne obciążenie wewnętrzne nie rokują zdecydowanej poprawy jakości wód Jeziora Grzymisławskiego. Wody jeziora Mórka były poddane badaniom w 1998 roku. Badania wykazały iż wody jeziora są bardzo podatne na degradację i są silnie zanieczyszczone (III klasa czystości wód). Wody jeziora były mało zasobne w fosfor natomiast zawierały znaczne ilości związków 25 azotu. Jezioro zanieczyszczane jest głównie poprzez okresowe spływy z pól doprowadzane do jeziora za pośrednictwem cieków wodnych, czemu sprzyja ukształtowanie terenu charakteryzujące się nachyleniem w stronę jeziora. Należy zaznaczyć, że zgodnie z rozporządzeniem Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 2 grudnia 2003r. w sprawie określenia wód powierzchniowych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz.Urz.Woj.Wielk. Nr 192, poz. 3568) jezioro Mórka zostało uznane za wody wrażliwe na zanieczyszczenie tymi związkami, a obszar zlewni jeziora - za obszar szczególnie narażony, z którego odpływ azotu należy ograniczyć. Obszar ten obejmuje fragment południowej części gminy o łącznej powierzchni 14,7 km2 (rejon wsi Mórka i Dalewo). Dla tego obszaru, na podstawie rozporządzenia Dyrektora RZGW w Poznaniu z dnia 31 marca 2004r. (Dz.Urz.Woj.Wielk. Nr 51, poz. 1171) ustanowiony został program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. W roku 2004 Jezioro Móreckie było badane w ramach planowych badań monitoringowych jezior (w okresie wiosennym i letnim), WIOŚ ocenił sanitarny stan czystości ponownie jako III kategorię podatności na degradację; oprócz tego zgodnie z rozporządzeniami dotyczącymi badania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu badane jest co miesiąc w sezonie wegetacyjnym. W celu ochrony wód gmina podejmuje także inne działania. Sporządzona została rejestracja szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków. Ocenę czystości wód wykonano według przepisów Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód. Wprowadza ono 5 klas czystości wód, które oceniane są w punktach (profilach pomiarowych). Badania jakości wód powierzchniowych – rzek prowadzone są według zróżnicowanych programów pomiarowych, w zależności od sposobu użytkowania wód. Jakość wód zaliczana jest do jednej z pięciu klas czystości: o klasa I – wody o bardzo dobrej jakości o klasa II – wody dobrej jakości o klasa III – wody zadowalającej jakości o klasa IV – wody niezadowalającej jakości o klasa V – wody złej jakości natomiast jeziora w monitoringu podstawowym dotychczas kwalifikowane były do jednej z trzech klas czystości wód jeziorowych: o klasa I – jeziora czyste o klasa II – jeziora o obniżonej jakości wód o klasa III – jeziora o bardzo niskiej jakości wód – silnie zanieczyszczone. Badania jakości wód Warty w granicach Gminy Śrem prowadzone były w latach 20042006 w przekroju Kawcze w km 295,6 (powyżej Śremu). We wszystkich latach wyniki badań kwalifikują wody Warty do klasy IV – wód niezadowalającej jakości. Na ogólną liczbę 51 badanych wskaźników zanieczyszczeń w poszczególnych latach 2 - 3 wskaźniki odpowiadały klasie V (barwa, zawartość chlorofilu a, liczba bakterii grupy coli typu kałowego), 5 - 9 wskaźników (charakteryzujących zanieczyszczenie materią organiczną, biogenami, zanieczyszczeniami przemysłowymi i stan sanitarny wód) odpowiadały klasie IV, pozostałe – co najmniej klasie III. Porównanie wyników badań z poszczególnych lat wykazuje zauważalny wzrost poziomu zanieczyszczeń organicznych i biogennych. 26 Jakość wód Warty w tym przekroju została również przebadana pod kątem przydatności do bytowania ryb karpiowatych w warunkach naturalnych. Badania w latach 2004 - 2006 wykazały, że wody rzeki z uwagi na wyżej wskazane zanieczyszczenia nie odpowiadają wymaganiom określonym dla takich wód. Źródłem zanieczyszczenia wód Warty są przede wszystkim znaczne ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych rzeką Maskawą w km 307,2. Jakość wód Maskawy na odcinku ujściowym klasyfikowana jest do klasy IV (rok 2004 i 2005), natomiast klasy V – wód złej jakości (rok 2006). Badania jakości wód tej rzeki prowadzone w latach 2004 – 2007 wykazały zły stan sanitarny wód, okresowe odtlenienie i nadmierne zanieczyszczenie biogenami. Począwszy od roku 2007 badania jakości wód Warty w granicach Gminy prowadzone są w km 292 przekrój Śrem. Ocena jakości wód w tym przekroju nie została jeszcze przeprowadzona. Przekroje pomiarowe w zlewni Rowu Wyskoć zlokalizowano głównie ze względu na obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego (otoczenie jezior Mórka i Zbęchy). Badania prowadzono na dopływie do jeziora Cichowo/Mórka (przekrój Brzednia) oraz na odcinku Rowu Wyskoć wypływającego z jeziora Mórka i dopływającego do jeziora Zbęchy (przekrój Dalewo). Jakość wód w górnym biegu odpowiadała klasie V – wody złej jakości (8 wskaźników w klasie V), na odcinku pomiędzy jeziorami: klasie IV – wody niezadowalającej jakości (3 wskaźniki w klasie V). Porównanie wyników badań z lat 2004 – 2006 wykazuje stopniowe wyraźne pogarszanie się jakości wód: pogorszenie warunków tlenowych, wzrost poziomu zanieczyszczeń organicznych i biogennych, wzrost zawartości zawiesin. W otoczeniu jezior nie ma punktowych źródeł zanieczyszczeń; głównym zagrożeniem jakości wód są zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Na jakość wód w przekroju Dalewo w roku 2006 negatywny wpływ mogły mieć prace wydobywcze prowadzone na obszarach podmokłych w otoczeniu cieku. Badania stężeń azotanów w wodach Rowu Wyskoć nie wykazały występowania przekroczeń: maksymalne stężenie azotanów wynosiło 2,53 mg NO3/l (wartość graniczna dla wód zagrożonych wynosi 40 mg NO3/l). Występowanie eutrofizacji wód potwierdzała wartość 1 z 5 badanych wskaźników w przekroju Brzednia, w przekroju Dalewo nie stwierdzono eutrofizacji wód. Spośród jezior położonych w granicach Gminy Śrem w latach 2004 – 2007 badaniami w monitoringu podstawowym objęte były jeziora: Grzymisławskie i Mórka (rok 2004). Wody jeziora Grzymisławskiego zostały również przebadane pod kątem przydatności do bytowania ryb w warunkach naturalnych (rok 2006), natomiast jezioro Mórka było objęte badaniami pod kątem zanieczyszczeń azotanami pochodzenia rolniczego (rok 2004, 2005 i 2007). Jezioro Grzymisławskie jest bardzo podatne na degradację (III kategoria podatności), o wodach nadmiernie zanieczyszczonych. Wyniki badań z roku 2004 klasyfikowały fizykochemiczny stan wód jako nie odpowiadający normom (non), stan sanitarny – jako odpowiadający klasie II. Dodatkowym potwierdzeniem złego stanu wód było stwierdzone przekroczenie dopuszczalnych stężeń substancji ekstrahujących się eterem naftowym. W ocenie końcowej wody jeziora zostały zakwalifikowane do wód nie odpowiadających normom czystości wód jeziorowych (non). Porównanie z wynikami wcześniejszych badań (rok 1999) wskazuje na pogorszenie ogólnego stanu wód (m. in. wzrost poziomu zanieczyszczeń związkami fosforu oraz nadmierny rozwój fitoplanktonu), przy niewielkiej poprawie ich stanu sanitarnego. Zagrożeniem jakości wód jeziora są zanieczyszczenia obszarowe wynikające z rolniczego zagospodarowania zlewni (grunty orne zajmują ok. 82,5 % powierzchni zlewni bezpośredniej) oraz ładunki zanieczyszczeń wprowadzane wraz ze zrzucanymi do jeziora wodami chłodniczymi z Odlewni 27 Żeliwa Śrem S.A. W roku 2006 przeprowadzono badania wód jeziora Grzymisławskiego pod kątem przydatności do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Badania wód jeziora prowadzono co miesiąc, na stanowiskach zlokalizowanych w strefie przybrzeżnej, pod kątem bytowania ryb karpiowatych. Ze względu na to, że do jeziora wprowadzane jest zanieczyszczenie cieplne (zrzut wód chłodniczych) w początkowym okresie badań prowadzono dodatkowe cotygodniowe pomiary temperatury w rejonie miejsca zrzutu. Badania wykazały, że wody jeziora nie spełniają wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe, będące środowiskiem życia ryb karpiowatych, ze względu na okresowe zbyt małe zawartości tlenu w wodzie w okresie zimowym oraz nadmierne zanieczyszczenie materią organiczną i biogenami. Najwięcej przekroczeń dopuszczalnych zawartości zanieczyszczeń stwierdzono w okresie występowania pokrywy lodowej (5 z 12 badanych wskaźników). Jezioro Mórka jest bardzo podatne na degradację (III kategoria podatności), o wodach silnie zanieczyszczonych. Wyniki badań z roku 2004 kwalifikowały fizykochemiczny stan wód do III klasy czystości, stan sanitarny wód również odpowiadał klasie III. W ocenie końcowej jezioro Mórka zostało zakwalifikowane do III klasy czystości wód jeziorowych. Porównanie z wynikami wcześniejszych badań (rok 1999) wskazuje na pogorszenie ogólnego stanu wód (przede wszystkim wzrost zawartości związków fosforu w wodach oraz nadmierny rozwój fitoplanktonu), przy nie zmienionym, złym stanie sanitarnym. Zagrożeniem jakości wód jeziora są przede wszystkim zanieczyszczenia obszarowe: spływy z otaczających jezioro pól uprawnych i łąk (grunty orne zajmują ok. 61,7 % powierzchni zlewni bezpośredniej), czemu sprzyja ukształtowanie terenu z kierunkiem spływu w stronę jeziora. Jezioro nie ma punktowych źródeł zanieczyszczeń. Monitoring wód jeziora Mórka jako zagrożonego azotanami prowadzony był w okresie 8 miesięcy w sezonie wegetacyjnym na 3 stanowiskach badawczych. Badaniami objęte były także cieki związane z jeziorem: dopływ z Mórki Małej, Kanał Dalewski oraz odpływający z jeziora Rów Wyskoć (Kanał Cichowo-Zbęchy). Najwyższe oznaczone stężenie azotanów w wodach jeziora wynosiło: rok 2004: 1,77 mg N03/l (stanowisko w rejonie odpływu) rok 2005: 1,24 mg N03/l (stanowisko od strony jeziora Cichowo) rok 2007: 7,61 mg N03/l (stanowisko w rejonie odpływu) Porównanie wyników z poszczególnych lat badań wykazuje, że: najwyższe wartości średnie i maksymalne odnotowano w roku 2007. Wartości uśrednione ze wszystkich stanowisk jeziornych wzrosły o 156 % (wartość średnioroczna) i 271 % (wartość maksymalna) w stosunku do wartości z roku 2004; maksymalne zawartości azotanów w wodach jeziornych były zdecydowanie niższe, niż w wodach cieków dopływających do jeziora (odpowiednio 7,61 mg N03/l i 48,09 mg N03/l); we wszystkich latach badań wody jeziora Mórka zawierały więcej azotanów, niż wody badanego jednocześnie jeziora Zbęchy. Jezioro Mórka jest zeutrofizowane, co stwierdzono w wyniku prowadzonej jednocześnie oceny eutrofizacji wód. W poszczególnych latach występowanie eutrofizacji potwierdzały wartości od 1 do 4 wskaźników (z 5 badanych). 4.1.2 JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH Monitoring wód podziemnych na terenie gminy Śrem realizowany jest w sieciach obserwacyjnych: regionalnej i lokalnej. Jego zadaniem jest kontrola jakości wód 28 podziemnych użytkowych poziomów wodonośnych. Na obszarze gminy Śrem znajduje się jedno stanowisko pomiarowe w ramach tymczasowego monitoringu regionalnego wód podziemnych. Zlokalizowane jest ono w Orkowie, na obszarze GZWP „Pradolina Warszawa-Berlin”. Głębokość występowania wody podziemnej wynosi 22,0, natomiast miąższość warstwy izolacyjnej – 1,7 m. Na terenie gminy wody badane są od roku 1997 na ujęciu w Orkowie przez Wojewódzką Stację Sanitarno – Epidemiologiczną. Jakość wód w latach 1997 – 2000 odpowiadała klasie II (wody średniej jakości), w roku 2001 – klasie III (wody niskiej jakości), w roku 2002 i 2003 – odpowiadała klasie II. Zasoby wód podziemnych w Gminie Śrem należą do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 150 - Pradolina Warszawsko-Berlińska (obszary najwyższej i wysokiej ochrony wód podziemnych) oraz zgromadzone są w lokalnych zbiornikach wód podziemnych. Na podstawie wyników badań monitoringowych jakość wód podziemnych zaliczana jest do jednej z pięciu klas: - klasa I – wody o bardzo dobrej jakości - klasa II – wody dobrej jakości - klasa III – wody zadowalającej jakości - klasa IV – wody niezadowalającej jakości - klasa V – wody złej jakości. Badania monitoringowe jakości wód podziemnych w granicach Gminy Śrem w latach 2004–2006 prowadzone były w oparciu o Program monitoringu wód podziemnych województwa wielkopolskiego na 2 stanowiskach (raz w roku w okresie wiosennym): - w m. Orkowo – GZWP 150, wody czwartorzędowe, ujęcie niezbyt głębokie, słabo izolowane; - w m. Gawrony (na granicy z gminą Dolsk) – lokalny zbiornik wód podziemnych, wody czwartorzędowe, ujęcie niezbyt głębokie i z niewielką miąższością warstwy izolacyjnej. Dodatkowe badania jakości wód podziemnych prowadzono w latach 2005 – 2007 na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego na 1 stanowisku (pobory wody co kwartał): - w m. Mórka - lokalny zbiornik wód podziemnych, wody czwartorzędowe, słabo izolowane. Wyniki badań przedstawia tabela poniżej. Lokalizacja ujęcia ujęcie w Orkowie ujęcie w Gawronach ujęcie w Mórce Rok 2004 klasa III klasa III x Rok 2005 klasa III klasa IV klasa IV Rok 2006 klasa III klasa IV klasa IV Rok 2007 x x klasa IV Źródło: Dane WIOŚ Poznań, Delegatura Leszno, 2008r. Należy jednocześnie podkreślić, że: - jakość wód na ujęciu w Orkowie jest zadowalającej jakości; większość badanych parametrów odpowiadała II klasie czystości, obniżenie klasy powodowała jedynie zawartość fosforanów (wynikająca z budowy geologicznej); 29 - na ujęciu w Gawronach zaobserwowano wzrost zawartości azotanów zbliżający się do granicy 50 mg N03/l jako granicy wód zdatnych do picia; jest to zjawisko niepokojące, zwłaszcza, że z powodu zanieczyszczenia azotanami zostały wycofane z eksploatacji sąsiednie ujęcia (np. Mórka i Dalewo); - ujęcie w Mórce – są to wody niezadowalającej jakości ze względu na zawartość azotanów; stężenia azotanów w wszystkich latach badań przekraczały wartość 50 mg N03/l; wartość maksymalną wynoszącą 86,84 mg N03/l odnotowano w listopadzie 2006r., od tego czasu stan wód się nie pogarsza; podkreślić należy, że wody z tego ujęcia są wodami niezdatnymi do picia. Ocenę stanu wód podziemnych można przeprowadzić również na podstawie badań wód z ujęć komunalnych, oraz na podstawie analiz dokonywanych w lokalnych sieciach monitoringowych. Zadaniem monitoringu lokalnego jest rozpoznawanie i śledzenie wpływu stwierdzonych lub potencjalnych ognisk zanieczyszczeń na jakość wód podziemnych, w celu przeciwdziałania ewentualnym ujemnym skutkom ich zanieczyszczenia wokół największych ognisk zanieczyszczeń takich jak: wysypiska, mogilniki, duże zakłady przemysłowe. Na terenie gminy Śrem monitoring lokalny działa na terenie składowiska odpadów komunalnych w Mateuszewie, składowiska odpadów przemysłowych w Pyszącej oraz zrekultywowanego składowiska odpadów komunalnych w Górze. Badania wód ujmowanych dla celów komunalnych, przeprowadzone we wrześniu 2000r. dla ujęcia wody w Śremie wskazują, że wody surowe z ujęcia wody w Śremie charakteryzują się temperaturą 9 ÷ 11,4 oC , zawiesina ogólna wynosi 5 ÷ 18 mg/dm3, twardość ogólna wynosi 320 ÷ 325 mg CaCO3/dm3, odczynem pH 6,94 ÷ 7,12 oraz bardzo niewielkimi stężeniami ołowiu i niklu. Zawartość manganu w wodzie surowej wynosi 1,24 ÷1,32 mg/dm3. Po uzdatnianiu woda z wodociągu komunalnego nie była kwestionowana. Na podstawie analiz prowadzonych w lokalnych sieciach monitoringowych wokół składowiska odpadów przemysłowych w Pyszącej i składowiska odpadów komunalnych w Mateuszewie nie stwierdzono negatywnego wpływu tych obiektów na jakość wód podziemnych w ich rejonie. Wartości poszczególnych składników mieszczą się w granicach obowiązujących norm. Dotychczasowe wyniki badań wód podziemnych pobieranych z otworów obserwacyjnych na składowisku w Mateuszewie (3 piezometry zlokalizowane na terenie składowiska oraz jeden oddalony 300 m od obiektu), wskazują na małe zanieczyszczenia wód pod względem fizyczno-chemicznym i mieszczą się w II lub III klasie jakości wód podziemnych. Wartości wskaźników zanieczyszczeń są na bardzo niskim poziomie, typowym dla obszarów antropogenicznie niezanieczyszczonych. Nieco bardziej zanieczyszczony jest poziom gruntowy wód podziemnych. Parametrem weryfikującym klasę jest zawartość azotanów (NNO3 i NNH4). Obecność azotanów nie jest miernikiem wpływu 30 składowiska odpadów na jakość wód podziemnych, tylko rezultatem stosowanego nawożenia azotowego pól uprawianych w okolicy składowiska. W roku 2004 rozpoczęte zostały badania jakości wód podziemnych w rejonie zrekultywowanego składowiska odpadów komunalnych w Górze. Do poboru próbek wód podziemnych wykorzystywane są dwa otwory obserwacyjne wykonane w roku 2003. Wyniki badań wskazują, że wody podziemne w rejonie składowiska nie wykazują zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Wielkość zanieczyszczenia organicznego, wyrażonego w postaci ogólnego węgla organicznego (OWO), określona dla prób wody pobranej z otworów obserwacyjnych, odpowiada odpowiednio II i IV klasie czystości wód podziemnych. Wpływ na jakość wód podziemnych, szczególnie w północnej części gminy Śrem, może wywierać składowisko odpadów komunalnych zlokalizowane w miejscowości Czmoń (gmina Kórnik). Jakość wód w podziemnych zbiornikach wód powinna być kontrolowana w sposób ciągły, ponieważ są one podatne na niekorzystne zmiany spowodowane brakiem uregulowanej gospodarki ściekowej i oddziaływaniem rolnictwa na wody płytkiego krążenia. Wyniki badań wody na ujęciu w Orkowie wykazują konieczność ściślejszego kontrolowania przestrzegania zakazów obowiązujących w wyznaczonych strefach ochrony pośredniej ujęć. 4.1.3 POTENCJALNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA WÓD Głównym zagrożeniem dla wód powierzchniowych jest nieuporządkowana gospodarka ściekowa, w szczególności w sektorze komunalnym. Dotyczy to również zanieczyszczeń powstających w wyniku prowadzonej działalności rolniczej, a w szczególności hodowli zwierząt. Ponadto na jakość wody wpływa również tzw. spływ powierzchniowy z użytków rolnych, który to zawiera znaczne ilości zanieczyszczeń mineralnych (nawozy mineralne, pestycydy, nawozy organiczne), w szczególnie azotanów. Powoduje to podniesienie tzw. żyzności wód, co prowadzi do eutrofizacji wód, w szczególności wód stojących. Ponadto innymi potencjalnymi źródłami zanieczyszczeń wód, w szczególności wód podziemnych, mogą być: - nieodpowiednio zabezpieczone składowiska odpadów komunalnych lub miejsca nielegalnego składowania odpadów; - nieodpowiednio zabezpieczone stacje ropopochodnych i chemicznych itp.; paliw, magazyny produktów - fermy hodowlane zwierząt; - ścieki wprowadzane do gleby poprzez nieszczelne szamba, niewłaściwie eksploatowane przydomowe oczyszczalnie ścieków, nieczynne lub niewłaściwie 31 zabezpieczone studnie wiercone. Z uwagi na znaczne zaawansowanie na terenie gminy Śrem działań mających na celu zapewnienie właściwej gospodarki ściekowej, najistotniejsze dla zanieczyszczania wód powierzchniowych wydają się źródła obszarowe, a w szczególności spływ zanieczyszczeń z obszarów użytkowanych rolniczo. Odzwierciedleniem powyższego faktu jest uznanie południowej części gminy Śrem o powierzchni 14,7 km2 za obszar szczególnie narażony, z którego należy ograniczyć odpływ azotu ze źródeł rolniczych do wód powierzchniowych. Do działań zmierzających do poprawy jakości wód na terenie gminy w pierwszej kolejności należy zaliczyć kontynuację działań zmierzających do uporządkowania gospodarki ściekowej, przede wszystkim w miejscowościach położonych w sąsiedztwie zbiorników wodnych, jak również właściwe i racjonalne gospodarowanie gruntami rolnymi, a szczególnie ich chemicznym nawożeniu. 4.2 ŚRODOWISKO POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO NA TERENIE GMINY ŚREM 4.2.1 JAKOŚĆ POWIETRZA NA TERENIE GMINY ŚREM W celu rozpoznania stopnia zanieczyszczenia powietrza prowadzone są kontrole stężeń substancji zanieczyszczających w formie pomiarów emisji oraz badań monitoringowych imisji. Miasto Śrem jest jednym z miast województwa wielkopolskiego o dużym zagrożeniu atmosfery. Badania stanu czystości powietrza na obszarze miejskim prowadzone przez PPIS przy ulicy Wiejskiej. W latach 1997 – 2003 nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych stężeń średniorocznych dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego. W roku 2004 odnotowano nieznaczny spadek poziomu zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki (27,5% wartości dopuszczalnego stężenia średniorocznego), natomiast zanieczyszczenie pyłem zawieszonym utrzymało się na takim samym poziomie, jak w roku 2002 (poniżej dopuszczalnego stężenia średniorocznego). Na obszarze pozamiejskim badania stanu powietrza są prowadzone na stanowisku zlokalizowanym w Grzymysławiu (IMGW Poznań i WIOŚ). Badania prowadzone metodą pasywną określają poziom zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki i dwutlenkiem azotu. W roku 2003 nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych stężeń średniorocznych tych zanieczyszczeń. Wartości stężeń dwutlenku siarki nie zmieniają się znacząco (około 25% dopuszczalnego stężenia średniorocznego – ze względu na ochronę roślin), natomiast stężenia dwutlenku azotu nieznacznie wzrastają (obecnie wynoszą 39% średniorocznej wartości dopuszczalnej). W tabeli poniżej przedstawiono dopuszczalne wartości stężeń wybranych substancji. NAZWA SUBSTANCJI dwutlenek siarki SO2 DOPUSZACZALNE WARTOŚCI STĘŻEŃ [g/m3] W ODNIESIENIU DO OKRESU 1h 24 h roku 350 150 (do 31.12. 2004r) 40 (do 31.12 2002r) 125 (od 1.01.2005r.) 30 (od 1.01.2003r.) 32 dwutlenek azotu NO2 pył zawieszony PM10 200 - 50 40 40 Od początku lat 90-tych zauważalna była stała tendencja spadkowa zanieczyszczeń. Z prowadzonych badań monitoringowych wynika, że od kilku lat poziom zanieczyszczeń atmosfery ustabilizował się i generalnie nie są przekraczane dopuszczalne poziomy stężeń (w latach 1997-2003 nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych stężeń średniorocznych dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego). O ile w przypadku dwutlenku siarki wartości stężeń średniorocznych oscylują na poziomie do 30÷40 % normy, o tyle stężenia dwutlenku azotu oscylują na poziomie 75% normy, a ich rozkład roczny jest bardziej wyrównany. Jest to wynikiem dużego (rosnącego) udziału zanieczyszczeń pochodzenia komunikacyjnego. Jeżeli chodzi o zanieczyszczenia pyłowe wartości stężeń pyłu zawieszonego w ostatnich latach wykazywały zmienność w przedziale 22,4÷34,9 ug/m3, przy wartości normatywnej wynoszącej 50 ug/m3. Na obszarze pozamiejskim badania stanu powietrza prowadzone są na stanowisku zlokalizowanym w miejscowości Grzymysław. Badania dotyczą stężenia SO2 i NO2. W roku 2003 nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych stężeń średniorocznych tych zanieczyszczeń. W roku 2002 zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska dokonano oceny wstępnej jakości powietrza w strefach, jakimi są obszary poszczególnych powiatów. Klasyfikację prowadzono wg dwóch kryteriów: ochrony zdrowia i ochrony roślin dla następujących zanieczyszczeń: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, pyłu zawieszonego, ołowiu, benzenu, tlenku węgla i ozonu. W tabeli poniżej przedstawiono wynikowe klasy dla strefy, w której jest gmina Śrem. NAZWA STREFY KOD gmina Śrem 4.30.39.26 SYMBOL KLASY WYNIKOWEJ DLA POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEŃ DLA OBSZARU STREFY SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 A A A A A A A KLASA OGÓLNA STREFY DZIAŁANIA WYNIKAJĄCE Z KLASYFIKACJI A Nie wymagane Źródło: dane z WIOŚ, 2002r. Zgodnie z obowiązującymi normatywami stan powietrza na terenie gminy określono jako zadawalający. Obserwuje się wyraźną sezonowość stężeń SO2 oraz pyłu zawieszonego, wyższe wartości stężeń utrzymywane są w sezonie grzewczym. Na obszarze gminy Śrem najmniej korzystna jest ocena jakości ze względu na zanieczyszczenia pyłem zawieszonym (ochrona zdrowia) i ozonem (ochrona roślin). W celu ochrony czystości powietrza, Odlewnia Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie, zakład znajdujący się na liście najbardziej uciążliwych zakładów w skali dawnego województwa poznańskiego, zamontował w kotłowni wysokosprawne, cyklonowe urządzenie odpylające. 33 . Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska oceny jakości powietrza dokonuje się w strefie, jaką jest obszar powiatu – w tym wypadku obszar powiatu śremskiego. Oceny jakości dokonuje się z uwzględnieniem następujących kryteriów: - ochrona zdrowia ludzi (na terenach miejskich); obejmuje ona następujące zanieczyszczenia: - dwutlenek azotu NO2 - dwutlenek siarki SO2 - benzen C6H6 - ołów Pb - pył PM10 (metodą wagową) - ozon O3 - tlenek węgla CO - ochrona roślin (na terenach pozamiejskich); obejmuje ona następujące zanieczyszczenia: - dwutlenek azotu NO2 - dwutlenek siarki SO2 - ozon O3 W związku z wprowadzeniem od roku 2007 ustawowego obowiązku oceny zawartości w otaczającym powietrzu takich zanieczyszczeń, jak: arsen, kadm, rtęć, nikiel i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - głównie benzo()piren - w roku 2006 dokonano nowego podziału na strefy dla oceny ww. zanieczyszczeń oraz przeprowadzono ocenę wstępną zanieczyszczeń w strefach. Dla powiatu śremskiego (i Gminy Śrem) nową strefą jest strefa utworzona z obszarów 3 powiatów: kościańskiego, średzkiego i śremskiego, nazwana wstępnie strefą kościańsko – śremską. Na potrzeby dokonywania ocen prowadzony jest monitoring jakości powietrza. Jakość powietrza na terenie miejskim w latach 2004 – 2005 badana była na stacji pomiarowej WSSE na ul. Mickiewicza. Zakres pomiarowy w roku 2004 obejmował: dwutlenek azotu, dwutlenek siarki i pył zawieszony ogółem BS*, w roku 2005 zakres został ograniczony - wykonywane były jedynie pomiary stężeń dwutlenku azotu. W roku 2006 WSSE zrezygnowała z prowadzenia pomiarów na obszarze miejskim. Pomiary na obszarze pozamiejskim prowadzone były na stanowiskach w Grzymysławiu (rok 2004), Pełczynie (2005) i w Gawronach – na granicy z gminą Dolsk (rok 2006 i 2007), metodą pasywną z pomiarem stężeń dwutlenku azotu i dwutlenku siarki. Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza jest zaliczenie strefy do określonej klasy: o klasa A – poziomy stężeń nie przekraczają wartości dopuszczalnych; o klasa B – poziomy stężeń powyżej wartości dopuszczalnych, lecz nie przekraczające marginesu tolerancji; o klasa C – poziomy stężeń powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. W kolejnych latach (2004, 2005 i 2006) powiat śremski (w tym Gmina Śrem) został zaliczony do klasy A ze względu na ochronę zdrowia i ochronę roślin (roczna ocena za rok 2007 zostanie przeprowadzona do końca marca 2008r.). Ze względu na ustawowy obowiązek dokonania oceny wstępnej i dalej corocznych ocen bieżących konieczne jest kontynuowanie badań monitoringowych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. 34 Zestawienie wyników pomiarów w poszczególnych latach zamieszczono w tabeli poniżej. Adres Rodzaj substancji Rok 2004 Rok 2005 Rok 2006 Rok 2007 stacji/stanowiska zanieczyszczającej NO2, µg/m3 Stacja pomiarowa ul. Mickiewicza Stanowisko m. Grzymisław Stanowisko m. Pełczyn Stanowisko m. Gawrony 25,8 22,0 x x 3,8 x x x 17,7 x x x NO2, µg/m 13,55 x x x SO2, µg/m3 SO2, µg/m3 pył BS*, µg/m 3 3 2,61 x x x 3 NO2, µg/m x 16,47 x x SO2, µg/m3 x 7,63 x x 3 NO2, µg/m x x 15,37 13,68 3 x x 9,03 4,93 SO2, µg/m pył BS* - pył zawieszony ogółem, mierzony metodą reflektometryczną Źródło: Dane WIOŚ Poznań, Delegatura Leszno, 2008r. 4.2.2 ŹRÓDŁA EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA NA TERENIE GMINY ŚREM Największe zanieczyszczenia atmosfery w gminie występują na terenie Śremu, z uwagi na koncentrację źródeł emisji. Badania zanieczyszczeń powietrza prowadzone są przez Państwową Powiatową Inspekcję Sanitarną w Śremie. Pomiary zanieczyszczeń prowadzone są również w ramach monitoringu zakładowego przez Odlewnię Żeliwa „ŚREM” S.A. Emisja z sektora gospodarczego ma charakter uporządkowany. Charakter nieuporządkowany wykazuje tzw. „niska emisja” powstająca w kotłowniach indywidualnych w budynkach jednorodzinnych, co potwierdzają przeprowadzone badania, które wykazują podwyższoną wartość zanieczyszczeń w sezonie grzewczym. Związane to jest ze stosowaniem paliw stałych głównie węgla, oraz złym stanem technicznym kotłów, a co za tym idzie nieprawidłowo prowadzonym procesem spalania. W celu ograniczania zjawiska „niskiej emisji” w roku 2002r. uruchomiony został program udzielania dotacji na realizację przedsięwzięć związanych z zamianą tradycyjnych systemów grzewczych na instalacje zasilane paliwami mniej szkodliwymi dla środowiska. Początkowo program ten dotyczył prawobrzeżnej części miasta Śrem, gdzie emitory zanieczyszczeń z indywidualnych systemów grzewczych występują w największej ilości. Pierwsze inwestycje dofinansowane przez gminę Śrem zrealizowane zostały w roku 2003. W roku 2004 program udzielania dotacji rozszerzony został na cały obszar całego miasta. Uzasadnionym działaniem gminy Śrem byłoby propagowanie stosowania paliw mniej zanieczyszczających środowisko np. gazu 35 ziemnego, lub płynnego spalanych w nowoczesnych kotłach. Właściwym kierunkiem działań w tym zakresie jest kontynuacja programu udzielania pomocy finansowej na realizację przedsięwzięć w omawianym zakresie. Ograniczyłoby to w znacznym stopniu emisję głównie pyłów w tzw. niskiej emisji. Nagminnym zjawiskiem wpływającym na jakość powietrza atmosferycznego jest, szczególnie na początku i końcu okresu grzewczego, spalanie w paleniskach domowych odpadów (tworzywa, tekstylia, guma), w wyniku czego do powietrza emitowane są różnorodne zanieczyszczenia, w tym związki rakotwórcze (m.in. dioksyny i furany). Spalanie odpadów jest zabronione w instalacjach do tego nie przystosowanych, jednak brak jest skutecznych środków do zwalczania tego procederu, podobnie jak w przypadku wypalania traw. W tym przypadku wymaganym kierunkiem działań jest więc prowadzenie akcji edukacyjnych i informacyjnych, które winny przyczynić się do kształtowania właściwych zachowań mieszkańców gminy Śrem w zakresie zagospodarowywania powstających odpadów. 4.3 ŚRODOWISKO GLEBOWE NA TERENIE GMINY ŚREM 4.3.1 JAKOŚĆ GLEB NA TERENIE GMINY Badania w zakresie właściwości agrochemicznych gleb prowadzi Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu. Na podstawie tych badań określane są: odczyn gleby, potrzeby wapnowania, zawartość magnezu, fosforu i potasu. Ocenę jakości gleb można przeprowadzić na podstawie klas bonitacyjnych. W strukturze bonitacyjnej gruntów ornych przeważają gleby klasy IVa i IVb, które stanowią 38,5% powierzchni gleb wszystkich klas. W strukturze bonitacyjnej użytków zielonych dominują gleby klasy IV i V. Według punktowej metody waloryzacji gruntów IUNG w Puławach ocena bonitacji gruntów ornych gminy Śrem wynosi 53,1 punktów (w skali 100 punktowej), a dla użytków zielonych 32,2 punkty (w skali 90 punktowej). Przydatność rolniczą gruntów ornych oceniono na 54,8 punktów, a użytków zielonych na 34,1 punkty, zaś wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej gleb oceniono na 50,1 punktów. Jednym z podstawowych wskaźników ich oceny jest odczyn gleb. Zależy on od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego gleby, warunków przyrodniczych oraz zabiegów agrotechnicznych. Na terenie gminy występuje powyżej 40% gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych (odczyn pH odpowiednio do 4,5 i 4,6÷5,5). Odczyn środowiska glebowego wpływa w znacznym stopniu na życie roślin, mikroorganizmów i fauny glebowej. Decyduje tym samym o aktywności biologicznej gleby. Częściej spotykane kwaśne odczyny 36 gleb, powodują obniżanie plonowania roślin jak również ułatwiają przyswajanie przez rośliny metali ciężkich. Z odczynem gleb ściśle związana jest potrzeba ich wapnowania. Wapnowanie poprawiające właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb, jest zabiegiem agrotechnicznym, który powinien być stosowany na terenie gminy, gdyż znajduje się ona w grupie gmin, w których procentowy udział gleb wymagających wapnowania w przedziale koniecznym i potrzebnym przekroczył 30%. Zawartość w glebie przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu jest ważnym wskaźnikiem pozwalającym ustalić poziom racjonalnego nawożenia. Procentowy udział gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartości fosforu (P2O5) na terenie gminy wynosi 27%. Udział gleb o zawartości potasu (K2O) bardzo niskiej i niskiej wynosi 52%, a magnezu 43%. Można zatem uznać, że gleby na terenie gminy wykazują niedobór przyswajalnych form potasu i magnezu. Określenie zasobności gleb w makroelementy jest podstawą do ustalenia optymalnych dawek nawozów sztucznych. Zanieczyszczenie środowiska glebowego metalami ciężkimi i siarką siarczanową jest następstwem działalności człowieka, a w szczególności jego działalnością przemysłową związaną z emisją pyłów, gazów, motoryzacją, składowaniem odpadów oraz chemizacją rolnictwa. W glebach na terenie gminy, stopień zanieczyszczenia kadmem, miedzią, niklem i ołowiem, kształtuje się na poziomie zawartości naturalnej tych pierwiastków w glebie. Jedynie w przypadku cynku stopień zanieczyszczenia występuje na poziomie zawartości podwyższonej. Stopień zanieczyszczenia gleb siarką w gminie Śrem kształtuje się następująco: -78% gleb wykazuje zawartość naturalną tego pierwiastka tzn., że nie są zanieczyszczone związkami siarki, -15% gleb wykazuje zawartość podwyższoną tzn., że nie wskazują na antropogeniczne źródło tego zjawiska, -7% gleb o zawartości wskazującej na udział antropopresji na zasiarczenie wskutek emisji związków siarki. 4.3.2 POTENCJALNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ GLEB I ZIEMI NA TERENIE GMINY ŚREM Potencjalnym źródłem zanieczyszczeń gleby na terenie gminy Śrem są składowiska odpadów oraz miejsca nielegalnego deponowania odpadów tzw. „dzikie wysypiska”. Niestety w dalszym ciągu ma miejsce tworzenie nowych miejsc nielegalnego składowania odpadów, szczególnie można to zaobserwować wzdłuż dróg, jak również na terenie nieużytków. Są one inwentaryzowane i likwidowane sukcesywnie. Ponadto podejmowane są działania kontrolne zmierzające w kierunku ustalenia sprawców dokonujących nielegalnego składowania 37 odpadów. Prowadzi się też akcje informacyjne mające na celu zmianę postawy mieszkańców gminy i wykreowanie właściwej postawy z punktu widzenia prowadzenia gospodarki odpadami. Gmina Śrem dysponuje Międzygminnym Składowiskiem Odpadów Komunalnych w miejscowości Mateuszewo. Na terenie gminy zlokalizowane jest również składowisko odpadów przemysłowych w miejscowości Pysząca, które będąc w zarządzie Odlewni Żeliwa „ŚREM” S.A. służy deponowaniu odpadów odlewniczych. Właściwa konstrukcja i należyty stan techniczny ww. obiektów skutecznie ogranicza niebezpieczeństwo zanieczyszczenia gleb. Ponadto na terenie gminy Śrem, w miejscowości Mateuszewo, w sąsiedztwie składowiska odpadów komunalnych, zlokalizowany był tzw. mogilnik. Obiekt ten, służący do gromadzenia przeterminowanych środków ochrony roślin oraz opakowań po nich, poddany został likwidacji w 2003r. Innymi potencjalnymi źródłami zanieczyszczeń gleby na terenie gminy Śrem są: - wprowadzane do gleby nieczyszczone ścieki komunalne, w szczególności z nieszczelnych szamb; - chemizacja rolnictwa (nadmierne stosowanie nawozów sztucznych, pestycydów); - emisje do atmosfery zanieczyszczeń gazowych i pyłowych; - zlokalizowane na terenie gminy stacje paliw, magazyny substancji chemicznych itp. Ochrona powierzchni ziemi. W latach 2002-2006 zgodnie z art. 110 ust. Prawo Ochrony Środowiska starostwa zobowiązane były do opracowywania rejestru obszarów, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleb i ziemi. Celem działania było stworzenie podstaw do podjęcia działań naprawczych poprzez opracowanie i realizację planów rekultywacji tych obszarów. Na terenie Gminy Śrem obszarami, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleb i ziemi były: teren mogilnika w Mateuszewie oraz część terenu stacji paliw PKN ORLEN w Śremie na ulicy Gostyńskiej (informacje Starostwa Powiatowego w Śremie). W roku 2003 zakończono prace rekultywacyjne na terenie mogilnika (gdzie występowało zanieczyszczenie pozostałościami związków pestycydowych). Stacja paliw została zmodernizowana, a ziemia wraz z odpadami została wywieziona w sierpniu 2005 roku. Na terenie powiatu śremskiego obszary, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleb i ziemi zostały zrekultywowane i skreślone z rejestru. 4.4 ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA HAŁASEM NA TERENIE GMINY ŚREM Głównym źródłem zanieczyszczenia środowiska hałasem na terenie gminy Śrem jest tzw. hałas komunikacyjny. Najbardziej uciążliwe są pojazdy ciężkie, z których 80% emituje hałas o poziomie większym niż 80dB, z czego 40% o poziomie większym niż 85dB, przy dopuszczalnej wartości np. w otoczeniu budynków mieszkalnych do 50 dB w porze nocnej. Wartości dopuszczalne poziomu dźwięku określa szczegółowo Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Oceniając klimat akustyczny należy brać pod uwagę również higieniczny aspekt wpływu hałasu na człowieka, kiedy przekroczenie poziomów progowych, powodować może ryzyko utraty zdrowia. Państwowy Zakład Higieny opracował na podstawie badań ankietowych, skalę subiektywnej uciążliwości hałasu komunikacyjnego, przyjmując wartości: 38 mała uciążliwość LAeq < 52 dB, średnia uciążliwość 52 < LAeq < 62 dB, duża uciążliwość 63 < LAeq < 70 dB, bardzo duża uciążliwość LAeq > 70 dB. Można stwierdzić, że hałas przemysłowy nie stwarza większych problemów. Systemy lokalizacji nowych inwestycji i sporządzania ocen ich oddziaływania na środowisko, kontroli i egzekucji nałożonych kar pozwalają na znaczne ograniczenia zasięgu rozprzestrzeniania tego rodzaju hałasu. Ważne jest również to, że dla źródeł hałasu przemysłowego, ze względu na ich stosunkowo niewielkie wymiary, istnieje wiele prostych możliwości ograniczenia emisji do środowiska przez zastosowanie skutecznych rozwiązań technicznych takich jak: tłumiki, obudowy dźwiękochłonne, zwiększenie izolacyjności akustycznej ścian czy stolarki okiennej pomieszczeń, w których pracują hałasujące maszyny. Wyraźnie narastającym problemem zwłaszcza na terenie miasta jest natomiast hałas komunikacyjny. Uciążliwość dla ludności i środowiska tym rodzajem hałasu wyraźnie wzrosła wraz ze wzrostem wskaźnika presji motoryzacji, wiążącego gęstość sieci drogowej, natężenie ruchu i potencjalną liczbę ludności narażoną na oddziaływanie ze strony transportu. Efekty stosowanych środków technicznych zmierzających do przeciwdziałania temu zjawisku są niezadowalające. Niewielkie są możliwości w zakresie obniżenia hałaśliwości pojazdów, zmiany nawierzchni dróg czy poprawy płynności ruchu. W zmniejszeniu tego rodzaju uciążliwości akustycznej główną rolę odgrywają obecnie rozwiązania planistyczne, sporządzane na etapie tworzenia nowych planów zagospodarowania przestrzennego, wskazujące prawidłowe, niekolidujące ze sobą lokalizacje infrastruktury: przemysłu, dróg i osiedli mieszkaniowych. Ochrona przed hałasem. W czerwcu 2007r. w celu rozpoznania terenów szczególnego zagrożenia hałasem przeprowadzono badania hałasu komunikacyjnego na terenie Śremu. Pomiary prowadzono w 3 punktach pomiarowych w porze dziennej (od godziny 6 do godziny 22), w dni powszednie, gdy ma miejsce przeciętny ruch samochodowy. Stanowiska pomiarowe zlokalizowano w miejscach usytuowanych przy drogach o stosunkowo dużym natężeniu ruchu, na linii zabudowy w obrębie terenów zajętych pod wielorodzinne budynki mieszkalne: 1 punkt przy drodze nr 432 (St. 1 - wjazd z kierunku Leszna) 2 punkty w sąsiedztwie drogi nr 434 (St. 2 - wjazd z kierunku Gostynia i Rawicza oraz St. 3 - wyjazd w kierunku Kórnika i Wrześni) W wyniku pomiarów na 1 stanowisku stwierdzono wyraźne przekroczenie dopuszczalnego równoważnego poziomu dźwięku dla pory dziennej, wynoszącego 60 dB(A) dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, zgodnie z rozporządzeniem MŚ z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 120 poz. 826). Przekroczenia odnotowano na stanowisku St. 2 usytuowanym na ul. Powstańców Wlkp. (rejon ul. Modrzewskiego) – 63,8 dB (A). W tym punkcie poziom hałasu był najbardziej wyrównany i wysoki: przekroczenia poziomu 60 dB stwierdzono w ciągu wszystkich godzin prowadzenia pomiarów, z maksymalnym godzinowym poziomem dźwięku wynoszącym 65,5 dB (A). Na stanowisku St. 1 równoważny poziom dźwięku był praktycznie równy wartości granicznej: wynosił 60,52 dB. Stanowisko zlokalizowane było na linii zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej w rejonie ul. Chłapowskiego. Na stanowisku St. 3 zlokalizowanym na wysokości bloku mieszkalnego nr 28 przy ul. Poznańskiej nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu hałasu. 39 4.5 INNE POTENCJALNE ŹRÓDŁA ZAGROŻEŃ DLA ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY ŚREM 4.5.1 POWAŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE Na terenie gminy Śrem jedynie Odlewnia Żeliwa "ŚREM" S.A. w Śremie znajduje się na liście potencjalnych przyczyn „poważnych awarii”. Lokalizacja zakładów przemysłowych. W układzie przestrzennym gminy, miasto Śrem jest najważniejszym ośrodkiem gospodarczym o wiodącej funkcji produkcyjnej, przemysłowej, budownictwa, baz i magazynów. Na terenie lewobrzeżnego Śremu, zlokalizowana jest większość znaczących zakładów przemysłowych, w tym dominująca w swojej skali Odlewnia Żeliwa „Śrem” S.A., firmy produkcyjne stolarki okiennej i drzwiowej, przedsiębiorstwa transportowe, skład węgla, stacje obsługi samochodów oraz zakłady rzemieślnicze i hurtownie materiałów budowlanych, a także piekarnie, mleczarnia, składy celne. Specyficzną cechą układu przestrzennego jest dalszy rozwój terenów przeznaczonych pod działalność gospodarczą polegający na ich koncentracji z jednoczesnym zaleceniem wprowadzania technologii bezpiecznej dla środowiska. Rejonami tymi są tereny w Śremie, przy ulicy Stanisława Staszica – Śremski Park Inwestycyjny – Obszar Zachodni, teren od strony wylotu na Rawicz – Śremski Park Inwestycyjny - Obszar Wschodni oraz teren wzdłuż trasy komunikacyjnej w kierunku do Poznania i w kierunku Wrześni - w obrębie wsi Zbrudzewo, z istniejącym zakładem produkcji mebli tapicerowanych, przedsiębiorstwem hodowli i sprzedaży drzew ozdobnych, hurtownią sprzętu rolniczego, poligrafią i warsztatami napraw samochodów oraz w kierunku Czempinia, we wsi Psarskie (w rejonie ul. Leśnej i Platanowej), we wsi Nochowo przy drodze w kierunku Leszna oraz nowo projektowany teren we wsi Pysząca w kierunku na Gostyń. W niektórych wsiach zlokalizowano obiekty o charakterze przemysłowym, służące produkcji rolnej i spożywczej lub na rzecz rolnictwa, m.in. w Nochowie, Olszy, Niesłabinie. Natomiast w takich wsiach jak Krzyżanowo, Nochowo, Pysząca, Psarskie i Zbrudzewo zlokalizowano zakłady przemysłowe niezwiązane z gospodarką rolną. Lokalizacja usług i działalności gospodarczej. Na większości terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (istniejącej i projektowanej) mieszczą się obiekty usługowe lub działalności gospodarczej o większej lub mniejszej uciążliwości dla mieszkańców. Należą do nich przede wszystkim warsztaty samochodowe. Zjawisko to dotyczy w równym stopniu miasta jak i wsi, a szczególnie tych wsi, które położone są w pobliżu Śremu niejednokrotnie stanowiących jego „sypialnie”. Tereny uciążliwej działalności gospodarczej pojawiają się także w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej. 4.5.2 ZAGROŻENIE POWODZIĄ Największe zagrożenie występuje na terenie gminy Śrem w okresie podwyższonego stanu wody rzeki Warty. Zagrożenia powodziowego nie wywołują żadne stojące wody powierzchniowe za wyjątkiem zbiornika retencyjnego – Zalew Śrem-Psarskie. Dla rzeki Warty poziom ostrzegawczy to 4,0 m, a alarmowy poziom wód to 4,5 m mierzone na wodowskazie Śrem i są one osiągane średnio co dwa lata. Przekraczanie tych poziomów nie musi się wiązać z koniecznością podejmowania działań interwencyjnych lub chociażby zabezpieczających. Realne zagrożenie dla terenów gminy może wystąpić dopiero przy poziomie wody rzeki Warty w wielkości 5,5-6,0 m. Stan taki uzasadnia aktywizowanie komitetów przeciwpowodziowych. Poziom wody powyżej 6,0 m jest poziomem określanym dla wody 50-100-letniej. Przed powodziami miasto Śrem chronią wały ochronne o rzędnej 40 65,7 m n.p.m. i szerokości korony ok. 3,0 m. Na skutek filtracji, z powodu głębokiego zalegania piasków i żwirów w czasie wysokich stanów wód w Warcie, tereny doliny zalewane są do rzędnej 64 m n.p.m. Redukcja fali powodziowej przez zbiornik „Jeziorsko” dla przekroju Warty w Śremie wynosi zaledwie 20%, co daje obniżenie zwierciadła wody o około 50 cm. 4.5.3 ZAGROŻENIE POŻAREM Najwięcej pożarów powstaje w miesiącach kwietniu i sierpniu - najczęściej wywołane są przez nieostrożność osób dorosłych oraz z powodu wad urządzeń i instalacji elektrycznych. Zagrożenia w gminie wynikają głównie z typowych zagrożeń występujących w rolnictwie, zagrożenia charakterystyczne dla przemysłu i aglomeracji miejskiej występują jedynie w Śremie. Na terenie miasta Śrem występują zakłady o szczególnym zagrożeniu pożarowym, jak: Hurtownia Gazów Technicznych GASPIR, Zakład Dystrybucji Gazu Płynnego But-Gaz oraz Hurtownia i Stacja Paliw „Paula”. Lasy również zostały sklasyfikowane pod względem zagrożenia pożarowego, co wynika z lokalizacji w nich miejsc masowego wypoczynku, np. Zespół PrzyrodniczoKrajobrazowy Łęgi Mechlińskie (z nadleśnictwa Piaski – II kategoria zagrożenia pożarowego). Pozostałe lasy zaliczono do I kategorii zagrożenia pożarowego. Wykaz obiektów w gminie Śrem, na terenie których znajdują się strefy zagrożenia wybuchem, zamieszczono w tabeli poniżej. L.p. Nazwa i adres zakładu Nazwa obiektu zagrożonego wybuchem Czynniki decydujące o zaliczeniu obiektu do zagrożonego wybuchem 1. PKN ORLEN S.A. Stacja Paliw 328 Śrem, ul. Gostyńska 59 stacja paliw płynnych etylina, olej napędowy 2. Stacja Paliw Adam Oil Śrem, ul Rolna 7 SERWIPOL S.A. Śrem, ul.Gostyńska 54 stacja paliw płynnych etylina, olej napędowy stacja paliw płynnych etylina, olej napędowy 4. PHUP „DAR-POL” Śrem, ul.Gostyńska 49 stacja paliw płynnych etylina, olej napędowy 5. PPH „PAULA” hurtownia i stacja paliw etylina, olej napędowy Śrem, ul. Sikorskiego 21 BUT-GAZ PHU Stacja LPG i PWB Zbiorniki podziemne gazu - 54 tony i do Robert UstasiakŚrem, ul.Rolna 5 1500 butli G-G, HYUNDAI ASO Sp.j. Stacja LPG Zbiorniki nadziemne gazu 2X4,85 m3 Śrem, ul.Gostyńska 48 WPHPU STRZELEC Stacja LPG Zbiorniki nadziemne gazu 2X4,85 m3 Śrem, ul.Nowowiejskiego 3 Stacja paliw etylina, olej napędowy Stacja Paliw Totem Stacja LPG Zbiorniki nadziemne gazu 2X4,85 m3 Śrem, ul.Staszica 2 Stacja paliw etylina, olej napędowy Stacja Paliw Stacja LPG Zbiorniki nadziemne gazu 2X4,85 m3 Psarskie, ul.Sikorskiego 117 Stacja Paliw BP Stacja LPG Zbiornik podziemne gazu 1x10 m3 Śrem, ul. Kilińskiego 3 Stacja paliw etylina, olej napędowy Stacja Paliw Stacja LPG Zbiornik podziemne gazu 20 m3 „STATOIL” Śrem Stacja paliw etylina, olej napędowy Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Śrem, 2007r. 3. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 41 4.5.4 ZAGROŻENIA SKAŻENIEM ŚRODOWISKA Zagrożenia chemiczno-ekologiczne mogą występować ze źródeł stacjonarnych, tj. zakładów pracy lub podczas ruchu kołowego i wpływać na wszystkie trzy strefy środowiska naturalnego: gleby, wody oraz powietrze. W gminie zagrożenia tego typu mogą stwarzać zakłady tj.: - PPH „Paula” – Hurtownia i Stacja Paliw w Śremie (paliwa ciekłe) – skażenie gruntu na głębokość od 0 do 4m dla terenu bazy; skażenia powietrza w promieniu ok. 17m dla terenu bazy, - Hurtownia Środków Ochrony Roślin „Chemicum” w Śremie (pestycydy) – skażenie gruntu na powierzchni ok. 10m, przy głębokości 1,5m dla terenu hurtowni; skażenie powietrza, wykraczające poza teren hurtowni tylko przez dymy i gazy pożarowe; przewidziany promień zagrożeń to 500m od terenu hurtowni, rozlewiska i rozsypy mogą tworzyć stężenia szkodliwe dla środowiska jedynie na terenie zakładu. - Odlewnia Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie (paliwa, kwasy, zasady) – skażenie gruntu na głębokość do 4m przy jego powierzchni do 100m, nie przekraczające terenu zakładu; skażenie powietrza w zakresie skażeń śmiertelnych i obezwładniających nie przekraczają terenu zakładu. Przez teren gminy przewożone są następujące niebezpieczne materiały: alkohol etylowy, amoniak, azot ciekły, tlen skroplony-schłodzony, powietrze skroplone-schłodzone, chlor, dwutlenek węgla, kwas fosforowy, formaldehyd, kwas solny, wodorotlenek sodu, gaz skroplony-mieszanina węglowodorów, podchloryn sodowy, węglik wapnia węgiel, pestycydy, benzyny etylizowane i oleje. Szczególne zagrożenie może wystąpić dla obiektów użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego zlokalizowanych w bezpośrednim otoczeniu dróg transportu tego typu materiałów, jak szkoła podstawowa w Zbrudzewie i w Śremie Nr 2, 3. Transport drogowy jest zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego, atmosferycznego i akustycznego. Dodatkowo w przypadku awarii (uszkodzenia) cystern lub w następstwie katastrofy drogowej istnieje realne zagrożenie zdrowia ludności i skażenia środowiska wokół wymienionych tras przewozu. Zagrożenie dla ludności stwarzają również stacje i dystrybutory paliw płynnych i gazowych. Emisja spalin ze środków transportu stanowi zagrożenie dla fauny i flory. Szczególnie narażone są tu organizmy o słabej odporności na nie, tj.: glony, grzyby, porosty. Oddziaływanie to prowadzi do osłabienia, a nawet zahamowania procesów prowadzonych przez te organizmy, między innymi obniżenie żyzności, odkażania gleby przez glony. Osłabieniu ulega stan zdrowotności roślin – zanieczyszczenia powietrza powodują u drzew, zwłaszcza w pasie ok. 5 m od jezdni, zahamowanie przyrostu drewna i obniżenie jego wartości, ponadto zmniejszają odporność na choroby i szkodniki. Największa wrażliwość roślin na zanieczyszczenia występuje od późnej wiosny do lata. Jeżeli droga przebiega przez obszary leśne, pola i łąki, stanowiące miejsca występowania wielu gatunków fauny. Najbardziej narażona na negatywne oddziaływanie drogi jest fauna skrajów obszarów zalesionych. Niebezpieczeństwo kolizji występuje w czasie przemieszczania się zwierząt na siedliska położone po przeciwnej stronie pasa drogowego (w okresie godowym, przy poszukiwaniu pożywienia itp.). Stanowi to jedną z przyczyn zmniejszania się liczebności fauny, jednocześnie stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu na drodze. Problem będzie nasilał się ze wzrostem intensywności ruchu. Generalnie nie ma zakładów i instytucji mogących stwarzać bardzo duże zagrożenie radiacyjne. Większość urządzeń izotopowych stanowią urządzenia pomiarowe oraz izotopowe czujniki dymu. Wykaz pracowni i zakładów użytkujących źródła promieniowania: 42 - Odlewnia Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie, ul. Staszica 1 – radioaktywne w pojemnikach (symbol JO-70 i JO-120), - Odlewnia Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie, ul. Staszica 1 – dział Głównego Automatyka, - Zakład Produkcyjny – użytkujący przenośny miernik, - Odlewnia Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie, ul. Staszica 1 – rodzaj pracowni klasa ZAW. 4.5.5 ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM Wśród zidentyfikowanych szkodliwych dla zdrowia rodzajów promieniowania będących wynikiem działalności człowieka, wyróżnia się: promieniowanie jonizujące; promieniowanie niejonizujące. Głównymi potencjalnymi źródłami zanieczyszczenia środowiska promieniowaniem elektromagnetycznym są: elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia; stacje radiowe i telewizyjne; łączność radiowa, telefonia komórkowa itp.; stacje radiolokacji i radionawigacji; obecności w środowisku radionuklidów naturalnych (promieniowanie jonizujące); radionuklidów pochodzenia sztucznego, powstałych w wyniku działalności człowieka (np. diagnostyce medycznej, przemyśle promieniowanie jonizujące). Z ww. źródeł, na terenie gminy Śrem znajdują się: - elektroenergetyczna linia napowietrzna wysokiego napięcia 110 kV (relacji Września – Środa – Śrem - Leszno, biegnąca od strony gminy Krzywiń, na linii miejscowości: Wyrzeka, Nochówko, poprzez Jezioro Grzymisławskie do GPZ zlokalizowanego przy Odlewni Żeliwa „ŚREM” S.A. i dalej, na linii miejscowości: Pysząca i Olsza, w kierunku gminy Książ Wlkp.); odnoga głównej linii WN (biegnie od rozgałęzienia w miejscowości Nochówko do GPZ zlokalizowanego na terenie Śremu ul. Nowowiejskiego); - Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze w miejscowości Góra; - nadajniki telefonii komórkowej zlokalizowane w Śremie (emitor Odlewni Żeliwa „ŚREM” S.A. oraz emitor Stacji Spalania Odpadów Medycznych w Śremie – teren Szpitala w Śremie) oraz w miejscowości Góra (maszt RTCN). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska wymaga zapewnienia warunków utrzymania równowagi przyrodniczej, m.in. przez uwzględnienie ochrony przed promieniowaniem elektroenergetycznym. W związku z eksploatacją Radiowo-Telewizyjnego Centrum Nadawczego we wsi Góra wymagane jest pozostawienie terenu sąsiadującego z masztem w odległości do 200m jako gruntów bez możliwości nowej zabudowy oraz ograniczenia wysokości zabudowy do jednego piętra (10m) w odległości od 200 do 1000m. Jednocześnie ogranicza się w pasie ochronnym linii radiowej wysokości zabudowy. 4.5.6 ZAGROŻENIA GEOLOGICZNE Z informacji uzyskanych u Geologa Wojewódzkiego wynika, że na terenie gminy Śrem nie występują obszary naturalnych zagrożeń geologicznych. Jednakże istnieją potencjalne obszary zagrożeń. Należą do nich tereny kopalni oraz tereny powyrobiskowe, które należy odpowiednio zabezpieczać. 4.5.7 INNE ZAGROŻENIA Poza wymienionymi występują jeszcze inne zagrożenia, np.: zagrożenia w ruchu drogowym i kolejowym, czy w infrastrukturze budowlanej lub chociażby związane z terroryzmem. 43 4.5.8 ZAGROŻENIA ZEWNĘTRZNE DLA ŚRODOWISKA GMINY ŚREM Potencjalnym źródłem zanieczyszczenia środowiska gminy mogą być zdarzenia powstałe poza terenem gminy. Dotyczy to przede wszystkim napływu zanieczyszczeń z powietrzem napływającym nad teren gminy tzw. imisją, zanieczyszczenia wód w szczególności podziemnych, oraz zdarzeń losowych np. poważne awarie. Za obiekt mogący stanowić zagrożenie zewnętrzne dla środowiska gminy Śrem uznać należy składowisko odpadów komunalnych w Czmoniu (gm. Kórnik). Składowisko, z uwagi na jego lokalizację, wpływać może w szczególności na jakość wód podziemnych. Oddziaływanie omawianego obiektu dotyczy przede wszystkim północnej części obszaru gminy Śrem. Do zagrożeń zewnętrznych należy dodać potencjalne zagrożenia zanieczyszczenia środowiska niepożądanym promieniowaniem np. jonizującym powstałym w wyniku awarii w elektrowni atomowej. 4.6 ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY ŚREM Miasto Śrem jest ośrodkiem o znacznym zagrożeniu higieny atmosfery, w zakresie emisji pyłowych i gazowych. Zwiększa się udział zanieczyszczeń komunikacyjnych. Wpływa na to szybki rozwój motoryzacji i nieprzystosowanie drogowe miasta. Z uwagi na zlikwidowanie punktów pomiarów stanu powietrza atmosferycznego w ramach monitoringu państwowego od roku 2006 nie ma już ww. źródła informacji o stanie tego elementu środowiska. Dane z lat 1995-2005 wskazały, że na terenie Śremu nie notowano przekroczeń obowiązujących poziomów zanieczyszczeń powietrza. Natomiast z danych WIOŚ (z 2008r.) wynika, iż ocena jakości powietrza dla strefy obejmującej powiat śremski, w tym gminę Śrem, zalicza tą strefę do klasy A, gdzie poziomy stężeń nie przekraczają wartości dopuszczalnych. Stan czystości rzeki Warty nadal kształtuje się na ponadnormatywnym poziomie zarówno w obrębie wskaźników fizyczno-chemicznych, jak i bakteriologicznych. Wyniki te obrazują rzekę jeszcze przed wpływem jej w obręb gminy Śrem. W związku z wejściem Polski do struktur Unii Europejskiej wdraża się postanowienia dyrektywy 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991r. w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. Na terenie gminy Śrem, wyznaczonymi obszarami ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł rolniczych jest strefa zlewni jeziora Zbęchy i jeziora Mórka – tzw. Rowu Racockiego (wyznaczona na podstawie Rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 2 grudnia 2003r. w sprawie określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych należy ograniczyć – Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2003 r. Nr 192, poz. 3568). Ochrona jakości wód wymaga ograniczenia dopływu zanieczyszczeń ze źródeł punktowych i obszarowych oraz stałej kontroli sposobu zagospodarowania zlewni. Na wyznaczonym terenie zlewni jeziora Zbęchy i jeziora Mórka Rowu Racockiego (zgodnie z Rozporządzeniem Dyrektora Regionalnego Zarządu 44 Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 31 marca 2004 r. - Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2004 r. Nr 51, poz. 1171) - obowiązują szczegółowe ustalenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszaru zlewni Rowu Racockiego (Rowu Wyskoć). Największym jeziorem na terenie gminy jest Jezioro Grzymisławskie. Jest ono zbiornikiem podatnym na degradację z uwagi na morfometrię misy jeziornej i rolniczy sposób zagospodarowania terenów otaczających jezioro. Zagrożeniem jest również liczna zabudowa mieszkaniowa na północno-wschodnim brzegu. Wynikową klasą czystości jeziora jest klasa III /1994r./, w stosunku do planowanej I klasy. Winny być podjęte działania mające na celu kompleksową ochronę zbiornika z gminą sąsiadującą, monitoringiem zmian jakości wód i źródeł skażenia. W roku 2003 rozpoczęto prace studyjne, mające na celu należyte przygotowanie do rozpoczęcia procesu rekultywacji jeziora Grzymisławskiego. W roku 2003, na podstawie dostępnych danych literaturowych, map glebowych obszaru zlewni i posiadanych informacji dodatkowych sporządzono opracowanie p.t. „Ocena stanu jakości wód Jeziora Grzymisławskiego i prognoza dalszych zmian”. Opracowanie to wykazało, że działaniami koniecznymi do przeprowadzenia są zarówno ograniczenie dopływu zanieczyszczeń z zewnątrz, tj. z obszaru zlewni, jak również ograniczenia tzw. zasilania wewnętrznego. Analiza stanu środowiska naturalnego w gminie Śrem wykazuje duże zróżnicowanie jego kondycji w zależności od rozpatrywanej sfery (ziemia, woda, powietrze). Najbardziej zagrożonym zanieczyszczeniami komponentem środowiska są wody powierzchniowe i gruntowe. Lokalnie, w mieście Śrem, występują również problemy związane z tzw. niską emisją. Z badań monitoringowych powietrza atmosferycznego wynika, iż nie odnotowano na obszarze gminy przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężeń zanieczyszczeń. Gmina boryka się z wieloma problemami w obszarze zagospodarowania przestrzennego, infrastruktury i jakości życia, które w sposób bezpośredni wpływają na pogorszenie stanu środowiska naturalnego. Podstawowe problemy to: - rozproszenie osadnictwa i nowych inwestycji na wsiach, - niski poziom koordynacji rozbudowy infrastruktury przez ich dysponentów, - ograniczony poziom nakładów na infrastrukturę, - niezadawalający odsetek ludności korzystającej z kanalizacji sanitarnej na wsiach ok. 50%, - niska świadomość ekologiczna mieszkańców, - nielegalny wywóz ścieków i odpadów, - niepełna infrastruktura zagospodarowania odpadów komunalnych, - wadliwa struktura obszarowa użytków rolnych, - duży ruch tranzytowy przez miasto Śrem, - duża ilość źródeł ciepła opartych na węglu, - niski wskaźnik zalesienia obszaru gminy. 5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA OCHRONY ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY ŚREM 5.1 ZAOPATRZENIE W WODĘ 5.1.1 UJĘCIA WODY I STACJE UZDATNIANIA WODY Ujęcia wody 45 a) Ujęcie wód dla stacji uzdatniania wody w Śremie: – rodzaj ujęcia: podziemne przybrzegowe (studnie wiercone), – liczba studni: 15 szt., w tym: 2 szt. wyłączonych z eksploatacji (w 1995 r.), 11 szt. eksploatowanych, 2 szt. rezerwowych, – maksymalna wydajność ujęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym) godzinowa: 430 m3/h, dobowa: 9.460 m3/d, roczna: 2.877.295 m3/rok, – decyzja zatwierdzająca zasoby eksploatacyjne ujęcia: decyzja Prezesa Centralnego Urzędu Geologii KDH/113/2072/66 z dnia 25 maja 1966 r., – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Wojewody Wielkopolskiego SR.II-6.6811-58/05 z dnia 6 października 2005 r. (ważne do 10.10.2025 r.) – strefa ochronna: strefa ochrony bezpośredniej: 5,54 ha, strefa ochrony pośredniej wewnętrzna: 8,53 ha, strefa ochrony pośredniej - zewnętrzna: 829,52 ha, b) Ujęcie wód dla stacji uzdatniania wody w Nochowie – rodzaj ujęcia: podziemne (studnie wiercone), – liczba studni: 2 szt. czynnych, – maksymalna wydajność ujęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 60 m3/h, dobowa: 1.395,49 m3/d, roczna:297.110m3/rok, – decyzja zatwierdzająca zasoby eksploatacyjne ujęcia: decyzja Wojewody Poznańskiego G-423-125/73 z dnia 18 sierpnia 1973 r., – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego OS.6223-16/2000 z dnia 8 stycznia 2000 r. (ważne do 31.12.2010 r.), – strefa ochronna: strefa ochrony bezpośredniej: 0,0560 ha, strefa ochrony pośredniejwewnętrzna: 3,3942 ha, strefa ochrony pośredniej-zewnętrzna: 85,3836 ha, c) Ujęcie wód dla stacji uzdatniania wody w Gaju – rodzaj ujęcia: podziemne (studnie wiercone), – liczba studni: 3 szt. czynnych, – maksymalna wydajność ujęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 50 m3/h, dobowa: 1.200m3/d, roczna: 328.500 m3/rok, – decyzja zatwierdzająca zasoby eksploatacyjne ujęcia: decyzja Wojewody Poznańskiego OS-X-Hg-85302-7/88 z dnia 20 marca 1989 r., – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego OS.6223-24/2000 z dnia 14 lutego 2001 r. (ważne do 31.12.2010 r.) – strefa ochronna: strefa ochrony bezpośredniej: studnia nr 1 0,0400 ha, studnia nr 2 0,0380 ha, studnia nr 3 0,0157 ha, strefa ochrony pośredniej-wewnętrzna: 0,7288 ha, strefa ochrony pośredniej-zewnętrzna: 24,5735 ha, d) Ujęcie wód dla stacji uzdatniania wody w Orkowie – rodzaj ujęcia: podziemne (studnie wiercone), – liczba studni: 2 szt. czynnych, – maksymalna wydajność ujęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 23 m3/h, dobowa: 50 m3/d, roczna: 18.250 m3/rok, – decyzja zatwierdzająca zasoby eksploatacyjne ujęcia: decyzja Wojewody Poznańskiego OS-X-Hg-85302-8/83 z dnia 22 lutego 1983 r., – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego OS.6223-l 9/2000 z dnia 16 stycznia 2001 r. (ważne do 31.12.2010 r.), – strefa ochronna: strefa ochrony bezpośredniej: 0,34 ha, strefa ochrony pośredniejwewnętrzna: brak, strefa ochrony pośredniej-zewnętrzna: 100,6582ha, e) Ujęcie wód dla stacji uzdatniania wody w Dąbrowie – rodzaj ujęcia: podziemne (studnie wiercone), – liczba studni: 2 szt. czynnych, – maksymalna wydajność ujęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 26 46 m3/h, dobowa: 604,7 m3/d, roczna: 165.196 m3/rok, – decyzja zatwierdzająca zasoby eksploatacyjne ujęcia: decyzja Wojewody Poznańskiego G-423-7/74 z dnia 16 stycznia 1974 r., – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego OS.6223-15/2000 z dnia 19 grudnia 2000 r. (ważne do 31.12.2010 r.), – strefa ochronna: strefa ochrony bezpośredniej: 0,0520 ha, strefa ochrony pośredniejwewnętrzna: 0,4855 ha, - zewnętrzna: 52,0347 ha. Istnieją na terenie miasta również zakładowe ujęcia wody np. w Odlewni Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie czy w szpitalu, jednakże nie odgrywają one większej roli w systemie zaopatrzenia miasta w wodę pitną z uwagi na to, że wszystkie zakłady korzystają z wody wodociągu miejskiego. Stacje uzdatniania wody a) Stacja uzdatniania wody w Śremie. Obecnie eksploatowana jest wyłącznie stacja uzdatniania wody przy ul. Parkowej, oddana do użytku w 2005r. Stacja przy ul. Franciszkańskiej jest wyłączona z eksploatacji. Układ technologiczny składa się z: otwartego napowietrzania wody, komory reakcji, dwustopniowej filtracji wody, układu dezynfekcji wody (NaOCl). Maksymalna wydajność stacji: 10.000 m3/d. b) Stacja uzdatniania wody w Nochowie. Układ technologiczny składa się z: ciśnieniowego napowietrzania wody, dwustopniowej filtracji wody, układu dezynfekcji wody (NaOCl). Maksymalna wydajność stacji: 720 m3/d. c) Stacja uzdatniania wody w Gaju. Układ technologiczny składa się z: ciśnieniowego napowietrzania wody, dwustopniowej filtracji wody, układu dezynfekcji wody (NaOCl). Maksymalna wydajność stacji: 1.200 m3/d. d) Stacja uzdatniania wody w Orkowie. Układ technologiczny składa się z: ciśnieniowego napowietrzania wody, jednostopniowej filtracji wody, układu dezynfekcji wody (NaOCl). Maksymalna wydajność stacji: 100 m3/d. e) Stacja uzdatniania wody w Dąbrowie. Układ technologiczny składa się z: ciśnieniowego napowietrzania wody, dwustopniowej filtracji wody, układu dezynfekcji wody (NaOCl). Maksymalna wydajność stacji: 360 m3/d. 5.1.2 SYSTEM WODOCIĄGOWY System wodociągowy a) System wodociągowy stacji uzdatniania wody w Śremie, obsługiwane miejscowości: Śrem, Zbrudzewo, Niesłabin, Pysząca, Borgowo, Ostrowo, Grzymysław, Sosnowiec, Olsza, Bystrzek, Łęg, Binkowo, Psarskie, Góra, Szymanowo oraz miejscowości poza gminą Śrem część Chrząstowa (gm. Książ Wlkp.), Jaszkowo, Ludwikowo (gm. Brodnica), długość sieci wodociągowej: 126.751 m, długość przyłączy wodociągowych: 32.898 m, liczba przyłączy wodociągowych: 2.658 szt., b) System wodociągowy stacji uzdatniania wody w Nochowie obsługiwane miejscowości: Nochowo, Wyrzeka, Dalewo, Mórka, Bodzyniewo, Kadzewo, Marszewo, Wirginowo, Pełczyn, Nochówko, długość sieci wodociągowej: 48.636 m, długość przyłączy wodociągowych: 2.977 m, liczba przyłączy wodociągowych: 429 szt., c) System wodociągowy stacji uzdatniania wody w Gaju 47 obsługiwane miejscowości: Gaj, Błociszewo, Krzyżanowo, Marianowo, Pucołowo, z obszaru gminy Brodnica: Manieczki, Górka, Boreczek, Przylepki, z obszaru gminy Czempiń: Donatowo, długość sieci wodociągowej: 16.109 m, długość przyłączy wodociągowych: 3.094 m, liczba przyłączy wodociągowych: 97 szt., d) System wodociągowy stacji uzdatniania wody w Orkowie obsługiwane miejscowości: Orkowo długość sieci wodociągowej: 697 m, długość przyłączy wodociągowych: 853 m, liczba przyłączy wodociągowych: 32 szt., e) System wodociągowy stacji uzdatniania wody w Dąbrowie obsługiwane miejscowości: Dąbrowa, Mechlin, Grodzewo, Luciny, Kaleje, Mateuszewo oraz hurtowa sprzedaż wody dla gm. Kórnik (Czmoń, Radzewo), długość sieci wodociągowej: 15.953 m, długość przyłączy wodociągowych: 2.968 m, liczba przyłączy wodociągowych: 190 szt. Stan zwodociągowania obszaru gminy Śrem: - miasto Śrem: 100%, - obszar wiejski: 99,7%, - cały obszar gminy Śrem: 99,9%. 5.2 ODPROWADZANIE ŚCIEKÓW 5.2.1. OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW Oczyszczalnie ścieków. a) Oczyszczalnia ścieków w Śremie: – rodzaj oczyszczalni: mechaniczno-biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków biogennych, – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego z dnia 19 marca 2001 r. nr OS.6223-18/2000 1 ważne do 31 grudnia 2010 r.), – warunki pozwolenia wodnoprawnego: ilość ścieków oczyszczonych: Qd śr = 8.000,00 m3/d, – przepustowość rzeczywista Qd śr = 5.600,00 m3/d, b) Oczyszczalnia ścieków w Bodzyniewie – rodzaj oczyszczalni: mechaniczno-biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków biogennych, – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego z dnia 26 lutego 2003 r. nr OS.6223-8/02 (ważne do 30 czerwca 2014 r.), – warunki pozwolenia wodnoprawnego: ilość ścieków oczyszczonych: Qd śr = 36,00 m3/d, – przepustowość rzeczywista Qd śr = 21,00 m3/d, c) Oczyszczalnia ścieków w Binkowie – rodzaj oczyszczalni: mechaniczno-biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków biogennych, – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego z dnia 20 lutego 2002 r. nr OS.6223-22/01 (ważne do 31 marca 2013 r.) zmieniona decyzją Starosty Śremskiego z dnia 22 kwietnia 2003 r. nrOS.6223-2/03, – warunki pozwolenia wodnoprawnego: ilość ścieków oczyszczonych: Qd śr = 15,00 m3/d, 48 – przepustowość rzeczywista Qd śr = 7,50 m3/d, d) Oczyszczalnia ścieków w Orkowie – rodzaj oczyszczalni: mechaniczno-biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków biogennych, – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego z dnia 24 maja 1999 r. nr OS.6210-7/99 (ważne do 31 grudnia 2008 r.), – warunki pozwolenia wodnoprawnego: ilość ścieków oczyszczonych: Qd śr = 15,40 m3/d, – przepustowość rzeczywista Qd śr = 8,00 m3/d, e) Oczyszczalnia ścieków w Kalejach – rodzaj oczyszczalni: mechaniczno-biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków biogennych, – pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Śremskiego z dnia 18 sierpnia 2000 r. nr OS.6224-3/2000 (ważne do 31 grudnia 2010 r.) zmieniona decyzją Starosty Śremskiego z dnia 31 stycznia 2003 r. nr OS.6223-1/03, – warunki pozwolenia wodnoprawnego: ilość ścieków oczyszczonych: Qd śr = 8,50 m3/d, – przepustowość rzeczywista Qd śr = 8,50 m3/d. 5.2.2 SIECI KANALIZACJI SANITARNEJ System kanalizacyjny : a) System kanalizacyjny oczyszczalni ścieków w Śremie – obsługiwane miejscowości: Śrem, Błociszewo, Zbrudzewo, Psarskie, Góra, Szymanowo, Grzymysław, Nochowo, Wyrzeka, Krzyżanowo, Pucołowo, Niesłabin, Mechlin, Pysząca oraz miejscowości z obszaru gminy Brodnica: Brodnica, Piotrowo, Chaławy, Grabianowo, Manieczki, – długość sieci kanalizacyjnej: 126.264 m, z czego: sieć ogólnospławna: 6.296 m, sieć rozdzielcza: 119.968 m, b) System kanalizacyjny oczyszczalni ścieków w Bodzyniewie – obsługiwane miejscowości: Bodzyniewo, Kadzewo oraz częściowo Wirginowo, – długość sieci kanalizacyjnej: 3.893 m, a) System kanalizacyjny oczyszczalni ścieków w Binkowie – obsługiwane miejscowości: Binkowo, Olsza – długość sieci kanalizacyjnej: 3.999,0 m, b) System kanalizacyjny oczyszczalni ścieków w Orkowie – obsługiwane miejscowości: Orkowo, – długość sieci kanalizacyjnej: 1.577 m, c) System kanalizacyjny oczyszczalni ścieków w Kalejach – obsługiwane miejscowości: Kaleje, – długość sieci kanalizacyjnej: 847 m. Stan skanalizowania obszaru gminy Śrem - miasto Śrem: 99,8%, - obszar wiejski: 55,8%, - cały obszar gminy Śrem: 88,7%. 5.2.3. KANALIZACJA DESZCZOWA Kanalizacja deszczowa funkcjonuje jedynie na terenie miasta Śrem oraz częściowo we wsiach Nochowo i Psarskie, a długość kanałów deszczowych w gminie sięga ponad 41 kilometrów. Sieć kanalizacji deszczowej obsługuje większość obszarów zabudowanych 49 miasta, w tym osiedla zabudowy mieszkaniowej, historyczne centrum oraz większość terenów przemysłowych. Stan techniczny sieci jest zasadniczo dobry. 5.3 ELEKTROENERGETYKA Elektroenergetyka. Przez gminę przebiega linia wysokiego napięcia 110 KV relacji Września - Środa - Śrem - Leszno. Obszar gminy zasilany jest przez dwie stacje energetyczne 110/15 KV zlokalizowane w mieście: - GPZ przy Odlewni Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie, - GPZ Śrem-Helenki. Z obu stacji zasilana jest sieć średniego napięcia 15 kV. Stan techniczny sieci średniego i niskiego napięcia oraz stacji transformatorowych 15/0,4 kV jest zróżnicowany. Sieć elektroenergetyczna na terenie gminy charakteryzuje się wysoką pewnością zasilania odbiorców. Wynika to z dobrej struktury sieci 110 kV oraz dużych rezerw w przepustowości linii 110 kV. Dodatkowym atutem jest dobra struktura sieci rozdzielczej 15 kV na terenie miasta i częściowo gminy oraz powiązania liniami 15 kV obszaru miasta i gminy z obszarami gmin sąsiednich. Na terenach wiejskich i na obrzeżach miasta sieć średniego napięcia jest napowietrzna, a stacje transformatorowe wymagają remontu lub pobudowania nowych urządzeń. Linie SN-15 kV, zasilające tereny wiejskie charakteryzują się znacznymi długościami o dużej liczbie odgałęzień oraz częściowo małymi przekrojami przewodów, które nie są dostosowane do szczytowego obciążenia. 5.4 SIECI GAZOWE Zaopatrzenie w gaz. Sieć gazowa dostarcza gaz do około dziesięciu tysięcy odbiorców i liczy około 100 kilometrów długości. Obecnie do Śremu gaz Gz 35 doprowadzany jest odboczką wysokiego ciśnienia DN 100 od magistrali gazowej DN 500 Krobia – Poznań – Szczecin, zasilającą stację redukcyjno pomiarową IO o wydajności Q = 3000 m3 /h. Stacja redukcyjna IO posiada rezerwy obciążenia sięgające 60%. Do odbiorców w mieście gaz jest rozprowadzany w układzie średniego i niskiego ciśnienia za pośrednictwem stacji redukcyjno pomiarowych IIO. Natomiast poza granicami miasta gaz rozprowadzany jest w układzie średniego ciśnienia z zastosowaniem indywidualnych reduktorów ciśnienia. Sieci niskiego i średniego ciśnienia posiadają rezerwy zasilania na około 30%. Na terenie gminy zlokalizowane są następujące sieci gazowe wysokiego ciśnienia: - gazociąg wysokiego ciśnienia o średnicy DN 500, relacji Krobia – Śrem, - gazociąg wysokiego ciśnienia o średnicy DN 500, relacji Śrem – Poznań, - gazociąg wysokiego ciśnienia o średnicy DN 100, odboczka Śrem, - stacja gazowa wysokiego ciśnienia o przepustowości Q=15 000 m3/h, - gazociąg wysokiego ciśnienia o średnicy DN 150/300, relacji Czmoń-Kaleje, - DN 150 – odboczka Kościan I. Od sieci gazowych wysokiego ciśnienia obowiązują strefy ograniczonego użytkowania, wielkość tych stref określają przepisy odrębne. Wzrost stopnia gazyfikacji ma istotne znaczenie dla ograniczenia zjawiska tzw. niskiej emisji. Zastępowanie lokalnych kotłowni węglowych nowoczesnymi kotłowniami na paliwa mniej szkodliwe dla środowiska, w tym paliwa gazowe, istotnie wpływa na redukcję emitowanych zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego. 50 5.5 ZAOPATRZENIE W CIEPŁO Ciepłownictwo. Miasto jest zaopatrywane przez zbudowaną w 1968r. a zmodernizowaną i rozbudowaną w latach 1998/99 elektrociepłownię Odlewni Żeliwa „Śrem” S.A. w Śremie o zarezerwowanej dla potrzeb miasta mocy zainstalowanej ok. 60 MW. Dystrybutorem energii cieplnej w mieście jest Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej S.A. w Śremie. Przedsiębiorstwo to eksploatuje własną sieć ciepłowniczą oraz dwie kotłownie lokalne. Głównym odbiorcą energii cieplnej z PEC jest Spółdzielnia Mieszkaniowa w Śremie. Istniejąca sieć cieplna jest pierścieniowa i obejmuje osiedla Jeziorany i Helenki oraz rejon ulicy Wojska Polskiego. Łączna moc cieplna systemu ciepłowniczego wynosi 58,4 MW. 5.6 GOSPODARKA ODPADAMI Gospodarka odpadami została przedstawiona szczegółowo w „Planie gospodarki odpadami dla gminy Śrem” na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015, który jest integralną częścią niniejszego Programu. 5.7 TELEKOMUNIKACJA I TELEFONIA KOMÓRKOWA Telekomunikacja. Przez obszar gminy przebiegają pasy ochronne linii radiowej dwóch relacji: – Poznań (Piątkowo) - Góra k. Śremu – Domachowo, – Góra k. Śremu – Żerków. do przesyłania krajowych i międzynarodowych programów radiofonicznych, telewizyjnych i telefonii wielokrotnej. W pasie ochronnym o szerokości 500 m obowiązuje ograniczenie dotyczące zabudowy wysokiej. W Śremie funkcjonuje centrala elektroniczna o pojemności około piętnastu tysięcy numerów. Na kolejne lata planowane jest stopniowe zwiększenie pojemności centrali, a docelowo planuje się przebudowę istniejącej centrali na cyfrową o pojemności do około czterdziestu tysięcy numerów. Telefonia komórkowa. Na terenie gminy Śrem działa trzech operatorów telefonii komórkowej: Era, Orange i Plus GSM. Świadczą oni swoje usługi za pomocą masztów antenowych. Na terenach zurbanizowanych maszty zlokalizowane są na budynkach (w szczególności miasto Śrem), natomiast poza terenami zurbanizowanymi maszty telefonii komórkowej to głównie wolno stojące konstrukcje antenowe. Wysokość masztów wolno stojących może dochodzić do 45 metrów. 5.8 KOMUNIKACJA DROGOWA Jednym ze skutków szybkiego rozwoju gospodarczego następującego w wyniku liberalizacji gospodarki i przekształceń ustrojowych jest m.in. ponadprzeciętny rozwój motoryzacji. Szczególnie duże znaczenie ma znaczny ilościowy wzrost prywatnych środków lokomocji, jak również ich wysoki, realny udział w ruchu. Wzrost liczby pojazdów, oprócz oczywistych dla gospodarki korzyści, niesie ze sobą zagrożenia. Niedostateczny stan i powolny rozwój sieci dróg (obwodnic, obejść drogowych) powoduje zatory w ruchu, wzrost zagrożenia bezpieczeństwa ruchu oraz zwiększoną emisję zanieczyszczeń i hałasu do środowiska. Powiązanie gminy z Poznaniem zapewnia droga wojewódzka nr 434 na odcinku Śrem – Kórnik i dalej odcinek drogi krajowej nr 42. Powiązanie z autostradą A-2 do węzła „Krzesiny” umożliwia połączenie jw., a do węzła „Komorniki” przez drogę wojewódzką nr 310 na odcinku Śrem – Czempiń i dalej drogą krajową nr 5 przez Stęszew do Komornik. 51 6 ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM 6.1 WPROWADZENIE Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że Rzeczpospolita Polska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, zapewnia ochronę środowiska naturalnego; nakłada ona także na władze publiczne obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego współczesnemu i przyszłym pokoleniom. W 2000 roku został sporządzony dokument programowy "II polityka ekologiczna państwa", który w 2001 roku został zaakceptowany przez parlament. Ustala on cele ekologiczne do 2010 i 2025 roku. "II polityka ekologiczna państwa" zakłada, że niepodważalnym kryterium obowiązującym na każdym, także lokalnym i regionalnym szczeblu jej realizacji jest człowiek, jego zdrowie oraz komfort środowiska, w którym żyje i pracuje. Człowiek jest ściśle sprzężony w swojej działalności z systemem przyrodniczym. Zachowanie w tym sprzężeniu równowagi wymaga spójnego zarządzania: - dostępem do zasobów środowiska, - racjonalnym użytkowaniem zasobów przyrodniczych, - zapobieganiem powstawaniu negatywnych skutków działalności gospodarczej, - likwidacją negatywnych skutków działalności gospodarczej. Głównym celem "II polityki ekologicznej państwa" jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju, przy założeniu, że skuteczna regulacja i reglamentacja korzystania ze środowiska nie dopuści do powstania zagrożeń dla jakości i trwałości zasobów przyrodniczych. Przy jej realizacji obowiązywać winny zasady: a) zrównoważonego rozwoju - jako zasada podstawowa, b) przezorności - przewidująca, że rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować po bezpiecznej stronie oraz związana z nią zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska, c) integracji polityk: ekologicznej i sektorowych, d) równego dostępu do środowiska przyrodniczego w kategoriach równoważenia szans człowieka i przyrody oraz sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i międzygrupowej, 52 e) regionalizacji w ramach ekosystemów europejskich oraz regionalizacji w stosunku do obszarów o zróżnicowanym stopniu przekształcenia i degradacji z równoczesnym rozszerzeniem uprawnień samorządu terytorialnego i wojewodów, f) uspołecznienia, g) odpowiedzialności za zanieczyszczanie środowiska - "zanieczyszczający płaci", h) prewencji - przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska podejmowane być powinno na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć, i) stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), j) klauzul zabezpieczających, umożliwiających państwom członkowskim stosowanie ostrzejszych kryteriów w porównaniu z wymogami prawa wspólnotowego, k) skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. "II polityka ekologiczna państwa" założyła etapowe osiągania swoich celów: Cele średniookresowe (lata 2003-2010) przewidują istotną poprawę stanu środowiska, praktyczne wdrożenie unijnych przepisów i standardów ekologicznych oraz postanowień konwencji międzynarodowych i umów dwustronnych, a także wzmocnienie instytucjonalne podejmowanych działań. Cele długookresowe (do roku 2025) wiążą się z perspektywą zrównoważenia społeczno-gospodarczych procesów rozwojowych i pełną (możliwą) rewitalizacją zniszczonych ekosystemów. W 2002 r. opracowany został "Program Wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa, na lata 2002-2010", który jest dokumentem o charakterze operacyjnym tj. wskazującym wykonawców i terminy realizacji konkretnych zadań lub pakietów zadań, przewidzianych do realizacji, a także szacującym niezbędne nakłady i źródła ich finansowania. Artykuły 13÷16 ustawy Prawo ochrony środowiska nakładają obowiązek przygotowywania i aktualizowania polityki ekologicznej państwa co 4 lata. Sporządzona w grudniu 2002r. „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, przyjęta uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003r. (M.P. Nr 33, poz. 433), jest aktualizacją i uszczegółowieniem długookresowej "II polityki ekologicznej państwa". Cele realizacyjne „Polityki Ekologicznej Państwa z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014” (projekt): 1. wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska; 53 na lata 2007-2010 2. ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody; 3. zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii; 4. dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkańców Polski; 5. ochrona klimatu. Niniejszy Program został opracowany zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz programami nadrzędnymi, a także programami sektorowymi i strategią rozwoju gminy. Zadania w zakresie ochrony środowiska ujęte w niniejszym Programie są zgodne z obowiązującym Wieloletnim Programem Inwestycyjnym. Spis aktów prawnych oraz dokumentów i opracowań uwzględnionych przy opracowywaniu niniejszego Programu – zamieszczono w załączeniu. 6.2 UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZE GMINY ŚREM Sytuację demograficzną gminy Śrem na przestrzeni ostatnich lat można określić jako stabilną. Liczba mieszkańców wynosi około 40,1 tys., przy czym blisko 24% stanowi ludność wiejska. Ludność gminy systematycznie wzrasta, choć przyrosty z roku na rok są relatywnie mniejsze. Mimo to współczynniki przyrostu naturalnego oraz salda migracji utrzymują się na dodatnim poziomie. Przemieszczenia ludności zachodzą również w obrębie gminy, przy czym miasto w przeciwieństwie do terenów wiejskich cechuje odpływ mieszkańców, czyli ujemne saldo migracji. Struktura osadnictwa gminy Śrem oparta jest głównie na jednostkach osadniczych typu wiejskiego z zabudową jednorodzinną. Zabudowa wielorodzinna spotykana jest głównie w mieście Śrem. Miasto Śrem pełni funkcję ośrodka regionalnego, spełniając równocześnie, z racji swojego bogactwa wyposażenia, oraz z uwagi na położenie i dostępność komunikacyjną, rolę największego w gminie ośrodka obsługi ludności. Gmina Śrem ma charakter typowo rolniczy. Większa koncentracja zakładów przemysłowych i działalności usługowej występuje w mieście Śrem oraz w miejscowościach Psarskie i Nochowo. Region Śremski jest zaliczany do jednych z najszybciej rozwijających się w obrębie centralnej części województwa wielkopolskiego. Działają tu firmy z kapitałem polskim jak i zagranicznym. Gmina Śrem, wraz z gminami: Brodnica, Dolsk i Książ Wlkp, oraz powiatem śremskim tworzy Stowarzyszenie Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości. Stowarzyszenie jest rozwinięciem 54 współpracy ponadgminnej zainicjowanej w roku 1995, kiedy to gminy: Brodnica, Dolsk, Książ Wlkp. i Śrem powołały do istnienia, na drodze porozumienia komunalnego, Unię Gospodarczą Miast. Potencjał gospodarczy gminy Śrem tworzą przede wszystkim podmioty gospodarcze sektora prywatnego zlokalizowane na terenie miasta. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w gminie Śrem w latach 2004 – 2007, zestawienie - tabela poniżej. Wyszczególnienie Ogółem udział w liczbie ogółem [%] Stan w dniu miasto obszar wiejski 31.12.2004 4943 72,97 27,03 31.12.2005 4766 71,95 27,05 03.04.2006 4778 71,77 28,23 31.03.2007 4824 71,23 28,77 Źródło: Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Śrem 2007– 2013 Podmioty gospodarcze zarejestrowane w gminie Śrem wg sektorów – zestawienie tabela poniżej. Wyszczególnienie Ogółem sektor prywatny sektor publiczny suma 97,40 2,60 100,00 w tym: miasto 97,05 2,95 100,00 obszar wiejski 98,27 1,73 100,00 Źródło: Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego Gminy Śrem 2007-2013 (stan na 31.03.2006r.) W stosunku do roku 2004, w skali gminy, zanotowano niewielki spadek liczby podmiotów gospodarczych. Mimo to, w omawianym okresie, na obszarze wiejskim powstały nowe przedsiębiorstwa, a część funkcjonujących w obrębie miasta została przeniesiona poza jego granice. Jest to efekt prowadzonej od lat przez władze samorządowe polityki, której celem jest udostępnianie przestrzennego) terenów (sporządzanie inwestycyjnych miejscowych położonych planów poza zagospodarowania miastem, co sprzyja wszechstronnemu rozwojowi wielu wsi (Nochowo, Psarskie, Szymanowo, Zbrudzewo). W wyniku takich decyzji na terenie gminy zostały zlokalizowane obiekty firm o znaczącym potencjale (m.in. REHAU, DUTRON, DOMO Meble, SEZAM). Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom inwestorów gmina przygotowała specjalne tereny przeznaczone pod inwestycje, wchodzące w skład Śremskiego Parku Inwestycyjnego (ŚPI), podzielonego na dwa obszary (Wschodni i Zachodni) o łącznej powierzchni około 30 ha. Na terenie ŚPI obowiązuje pięcioletnie zwolnienie z podatku od nieruchomości. Ponadto teren ŚPI Wschodniego oraz tereny należące do firmy REHAU zostały włączone do obszaru 55 Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (WSSE) „Invest Park Sp. z o.o.” i objęte z tego tytułu ulgami wynikającymi z obecności w strefie. Dominującą pozycję w lokalnej gospodarce zajmuje Odlewnia Żeliwa ŚREM S.A., która jest największym, lokalnym pracodawcą. Strukturę wielkościową podmiotów gospodarczych zlokalizowanych w gminie Śrem można określić mianem jednobiegunowej, ponieważ ponad 95% ogółu stanowią podmioty małe. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w gminie Śrem wg wielkości [%] (stan w dniu 31.03.2007r.), zestawiono w tabeli poniżej. Wyszczególnienie małe średnie duże suma Ogółem 95,38 3,56 1,06 100,00 w tym: miasto 95,20 3,78 1,02 100,00 obszar wiejski 95,82 3,03 1,15 100,00 Źródło: Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Śrem 2007– 2013 Najwięcej podmiotów prowadzi działalność gospodarczą związaną z szeroko rozumianym handlem i usługami, w następnej kolejności z rolnictwem, łowiectwem i leśnictwem, a także obsługą nieruchomości, budownictwem i przemysłem. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w gminie Śrem wg sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (stan w dniu 03.04.2006 r. i 31.03.2007 r.) zestawiono w tabeli poniżej. Sekcja Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Administracja publiczna i obrona narodowa,; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne Edukacja Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Źródło: Dane z Urzędu Statystycznego w Poznaniu Oddział w Kościanie . Podstawowe zadania i kierunki rozwoju Gminy Śrem 56 2006 828 451 563 1249 2007 834 450 595 1254 96 301 137 573 93 298 144 566 20 20 96 197 237 101 193 271 Istotne kierunki rozwoju Gminy Śrem określone zostały w „Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Śrem 2007 – 2013”. Wobec powyższego przyjmuje się, że dla zapewnienia właściwego kierunku rozwoju gminy, działania w zakresie ochrony środowiska przyjęte w niniejszym „Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Śrem” na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015 winny ściśle korespondować z kierunkami wskazanymi w obowiązujących dokumentach, tj.: „Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Śrem 2007 – 2013” oraz "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Śrem" (2007r.). Kierunki rozwoju systemu infrastruktury technicznej i komunalnej winny być kształtowane zgodnie z dokumentami, m.in.: Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta i gminy Śrem, Plan gospodarki odpadami dla gminy Śrem, Koncepcja programowo – przestrzenna zwodociągowania i skanalizowania terenu gminy Śrem i terenów ościennych, Wieloletni Plan Inwestycyjny. Podstawowe zadania gminy Śrem: - ochrona i utrzymanie potencjału przyrodniczego, - różnorodna, lecz ograniczona w uciążliwości, działalność gospodarcza, - częściowe zaspokajanie potrzeb w zakresie turystyki i wypoczynku dla mieszkańców regionu śremskiego i Poznania (usługi lokalne i ponadlokalne), - rozwój usług, zarówno na poziomie podstawowym jak i obsługi powiatu, - nowoczesne rolnictwo z pożądanym dużym udziałem rolnictwa ekologicznego. Kierunki rozwoju działalności produkcyjnej: - rozwój działalności produkcyjnej na terenach projektowanej strefy przemysłowo-bazowej miasta, z zaleceniem wprowadzania technologii bezpiecznej dla środowiska, - wprowadzanie nowych technologii w zakresie korzystania z niekonwencjonalnych źródeł energii takich jak: kolektory słoneczne, pompy cieplne, siła wiatru, - w rozwoju powinny być preferowane dotychczasowe branże produkcji oraz branże oparte na miejscowym surowcu, - należy preferować rozwój małych jednostek, które zadbają o nieuciążliwy charakter produkcji, najnowsze i bezpieczne technologie, postuluje się wprowadzanie na szeroką skalę ekologicznych nośników energii: gazu ziemnego i oleju opałowego lekkiego, - dopuszczać większe przedsięwzięcia gospodarcze (terenochłonne) pod warunkiem stosowania w ich działalności nowoczesnych technologii „oszczędzających” środowisko przyrodnicze, przyjmując za wymóg absolutny – ochronę czystości powietrza, - rozwijanie działalności produkcyjnej przy wykorzystaniu i zagospodarowywaniu wolnych obiektów, nie użytkowanych terenów produkcyjnych i usługowych dla potrzeb drobnego przemysłu, rzemiosła, przetwórstwa rolno-spożywczego, - rozwijanie nowych form działalności produkcyjnej zgodnych z wymogami ochrony środowiska oraz z celami strategicznymi rozwoju gminy, - rozwijanie na terenach wiejskich form działalności gospodarczej z zachowaniem pełnego bezpieczeństwa dla środowiska i braku kolizyjności w stosunku do funkcji mieszkaniowej, 57 6.3 PRIORYTETY REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Zgodnie z „II Polityką ekologiczną państwa” przy formułowaniu poszczególnych zadań i pakietów zadań uwzględniono następujące priorytety realizacji: I - konieczność likwidacji związanych ze stanem środowiska bezpośrednich zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi, oraz działania o charakterze systemowym; II - konieczność przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodniczego, zwłaszcza na obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych (w tym przestrzeni rolniczej i leśnej); III - konieczność przeciwdziałania zagrożeniom środowiska o charakterze globalnym. Priorytetowe zagadnienia w niniejszym Programie: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. „Gorące punkty”; Ochrona zasobów wodnych; Gospodarka odpadami; Ochrona przed hałasem; Racjonalne użytkowanie surowców; Ochrona powietrza atmosferycznego; Ochrona powierzchni ziemi; Ochrona zasobów przyrodniczych; 9. Awarie przemysłowe / NZŚ (nadzwyczajne zagrożenia środowiska). 6.4 LIMITY KRAJOWE UJĘTE W „II POLITYCE EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA” W II Polityce ekologicznej państwa, przyjętej przez Radę Ministrów w czerwcu 2000r. a następnie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sierpniu 2001r., ustalone zostały następujące ważniejsze limity krajowe, związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska (wszystkie dotyczą celów do osiągnięcia najpóźniej do 2010r.): - zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990r.; - ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990r.; - ograniczenie zużycia energii o 50% w stosunku do 1990r. i 25% w stosunku do 2000r.; - dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990r.; 58 - odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych; - pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych; - zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego – o 30%; - ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetanowych lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990r. Limity powyższe nie były korygowane przy sporządzaniu „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, jak również w programie wojewódzkim oraz powiatowym. Z uwagi na zapisy programów ochrony środowiska szczebli wyższych oraz braku specyficznych uwarunkowań na terenie gminy Śrem, przyjęto ww. limity związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska, jako punkt odniesienia w zakresie realizacji celów polityki ekologicznej gminy. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Limity określone w Polityce ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. Wzrost lesistości do 30 % w 2020 r., zgodnie z krajowym programem zwiększenia lesistości. Europejska sieć ekologiczna NATURA 2000, średnio 15% Rekultywacja starych składowisk od 2003r. Osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód powierzchniowych (zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną) do 2015r. Redukcja biogenów w dorzeczu Odry ze ścieków komunalnych o 75 % do 2015 r. Wyposażenie aglomeracji liczących powyżej 15 tys. mieszkańców w oczyszczalnie ścieków do 2015 r. Wyposażenie aglomeracji liczących 2 - 15 tys. mieszkańców w oczyszczalnie ścieków do 2010 r. Ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa (budowa nowoczesnych stanowisk do składowania obornika i zbiorników na gnojówkę w gospodarstwach rolnych) do 2010 r. Udział energii odnawialnej – 7,5 % do 2010 r., zgodnie ze Strategią rozwoju energetyki odnawialnej Wzrost odzysku odpadów komunalnych o 75 % do 2010r. (w stosunku do 2000r.) Sporządzenie wojewódzkich planów zarządzania ryzykiem oraz powiatowych, gdy występuje więcej niż 5 obiektów niebezpiecznych do 2010r. Sporządzenie dla wszystkich aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców map akustycznych do 2010r. Źródło: „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” 59 7. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM I STRATEGIE ICH REALIZACJI 7.1 CEL NADRZĘDNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM Prawodawstwo polskie, dostosowane do wymogów unijnych, nakłada obowiązek ochrony środowiska naturalnego zgodnie z wymogami zrównoważonego rozwoju. Stąd celem nadrzędnym „Programu ochrony środowiska dla gminy Śrem” na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015 jest: OCHRONA I RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY ŚREM 7.2 CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM 7.2.1 WŁĄCZENIE ASPEKTÓW EKOLOGICZNYCH DO POLITYK SEKTOROWYCH CELE I DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. wprowadzenie do wszystkich dokumentów o charakterze strategicznym oraz polityk sektorowych gminy Śrem zagadnień ochrony środowiska; 2. objęcie strategii i polityk sektorowych gminy Śrem strategicznymi ocenami oddziaływania na środowisko zgodnie z wymaganiami ustawy - Prawo ochrony środowiska. 7.2.2 AKTYWIZACJA RYNKU DO DZIAŁAŃ NA RZECZ ŚRODOWISKA Dzięki aktywizacji rynku do działań na rzecz środowiska zamierza się uzyskać: - równoprawne warunki w dostępie do ograniczonych zasobów oraz do możliwości odprowadzania zanieczyszczeń przez wszystkie podmioty gospodarcze; - zachowanie i tworzenie miejsc pracy w dziedzinach mniej obciążających środowisko (tzw. zielone miejsca pracy); - rozwój produkcji towarów i usług, które mniej obciążają środowisko, a przez to prowadzą do bardziej zrównoważonej konsumpcji; - ekonomizację ochrony środowiska; - rozwój potencjału doradczego służącego zrównoważonemu rozwojowi; 60 - wzmocnienie i poszerzenie oferty eksportowej polskich podmiotów gospodarczych zajmujących się ochroną środowiska, zwłaszcza w eksporcie na rynki krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz krajów rozwijających się. Partnerstwo z sektorem gospodarczym. CELE I DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. dokonywanie konsultacji pomiędzy przedstawicielami administracji ochrony środowiska i sfery gospodarczej (z możliwym udziałem przedstawicieli także innych działów administracji publicznej oraz związków zawodowych, organizacji ekologicznych i innych zainteresowanych organizacji społecznych), mające na celu prowadzenie bieżącej dyskusji na temat funkcjonowania istniejących mechanizmów ochrony środowiska oraz propozycjami wprowadzenia nowych rozwiązań w tej dziedzinie; 2. rozważenie możliwości wprowadzenia znaku ekologicznego oraz opracowanie kryteriów przyznawania tego znaku dla większej liczby grup wyrobów. Kształtowanie postaw konsumentów CELE I DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. wprowadzenie problematyki bezpośredniego i pośredniego oddziaływania na środowisko przez sferę konsumpcji do podstaw programowych kształcenia we wszystkich typach szkół oraz programów szkoleń organizowanych przez pracodawców, instytucje publiczne i organizacje społeczne; 2. włączenie prezentacji obejmujących oddziaływanie na środowisko zachowań konsumentów do oferty programowej środków przekazu oraz instytucji kultury i wypoczynku, przy możliwie szerokim zaangażowaniu do udziału w takich prezentacjach osób cieszących się wysoką społeczną popularnością i autorytetem oraz reprezentujących szanowane i poważane instytucje; 3. konsekwentna realizacja obowiązków w zakresie udostępniania informacji o środowisku wynikających z ustawy - Prawo ochrony środowiska. Ekologizacja sektora finansowego CELE I DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. zapewnienie należytego poziomu finansowania przedsięwzięć ochronnych przez celowe fundusze ekologiczne; 2. stworzenie i rozszerzenie zachęt finansowych dla wykorzystywania środków prywatnych na finansowanie przedsięwzięć proekologicznych (np. dofinansowanie z GFOŚiGW działań inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska dla mieszkańców gminy). 7.2.3 MECHANIZMY EKONOMICZNE I SYSTEMY FINANSOWANIA 61 Mechanizmy ekonomiczne. Przewidywane działania systemowe: - zwiększenie zakresu stosowania opłat produktowych i depozytów ekologicznych; - rozszerzenie zakresu stosowania niektórych opłat za korzystanie ze środowiska na gospodarstwa domowe; - zmiana funkcjonowania systemu kar pieniężnych wymierzanych za naruszanie wymagań ochrony środowiska; - przygotowanie koncepcji systemu dobrowolnych ubezpieczeń ekologicznych; - stworzenie systemu obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej od szkód ekologicznych, wraz z określeniem rodzajów działalności podlegających tym ubezpieczeniom; - tworzenie rynków uprawnień do emisji zanieczyszczeń środowiska i zasad obrotu takimi uprawnieniami; - przygotowanie instytucjonalne i logistyczne do uczestnictwa Polski w międzynarodowym handlu emisją CO2; - utworzenie systemu oceny kosztów zewnętrznych niektórych form korzystania ze środowiska. Systemy finansowania. Przewidywane działania systemowe: - rozszerzenie zakresu gromadzenia i wydatkowania środków z opłat w sposób kierunkowy, w szczególności w odniesieniu do opłat produktowych; - redystrybucja środków pochodzących ze zbieranych opłat, w celu dostosowania do rodzaju i wielkości uzyskiwanych wpływów, rodzaju i skali wymagających rozwiązania problemów środowiskowych oraz zasad udzielania pomocy publicznej przedsiębiorstwom; - wdrożenie mechanizmów preferencyjnego finansowania ekologicznych inwestycji ochronnych w gospodarstwach domowych, polegających przede wszystkim na preferencjach kredytowych i fiskalnych dla tych gospodarstw, które we własnym zakresie podejmować będą odpowiednie inwestycje ochronne (np. budowa przydomowych oczyszczalni ścieków, modernizacja systemów ogrzewania, termomodernizacja, itp.). 7.2.4 WZMOCNIENIE INSTYTUCJONALNE CELE I DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. wzmocnienie etatowe komórki ochrony środowiska w Urzędzie Miejskim w Śremie, 2. utworzenie nowych komórek lub powierzenie już istniejącym strukturom nowych zadań związanych ze specyficznymi programami unijnymi lub międzynarodowymi (funkcji punktów kontaktowych, ośrodków lub tzw. jednostek kompetentnych), w celu usprawnienia koordynacji prowadzonych działań. 62 7.2.5 EDUKACJA EKOLOGICZNA, DOSTĘP DO INFORMACJI I POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO Skuteczna realizacja celów Programu ochrony środowiska wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywierających bezpośredni lub pośredni wpływ na sposób i intensywność korzystania ze środowiska, w tym również udziału obywateli. Budowa świadomości ekologicznej społeczeństwa Gminy - priorytet ten będzie realizowany poprzez następujące cele: - zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców Gminy, - propagowanie ekologicznego stylu produkcji i konsumpcji, - edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w szkołach i przedszkolach, - tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej, - kształtowanie polityki informacyjnej mającej na celu rezygnację przez firmy i instytucje z kotłowni węglowych, - mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych, - wspieranie instytucji i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska, - podnoszenie skuteczności przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska. DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. udostępnianie za pośrednictwem internetu informacji o stanie środowiska na terenie gminy oraz informacji wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska (praca ciągła); 2. wsparcie wybranych projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe, w tym powierzanie tym organizacjom realizacji niektórych projektów inicjowanych przez instytucje publiczne (praca ciągła); 3. realizacja przewidzianych prawem obowiązków w zakresie zapewniania społecznego udziału w procedurach oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć, planów i programów (praca ciągła); 4. zwiększenie udziału problematyki ekologicznej w podstawach programowych kształcenia we wszystkich typach szkół oraz rozwój szkoleń obejmujących zagadnienia środowiskowe organizowanych przez pracodawców, instytucje publiczne i organizacje społeczne (praca ciągła); 5. umożliwienie funkcjonowania ciał konsultacyjnych zajmujących się problematyką ekologiczną, skupiających przedstawicieli administracji publicznej i sfery biznesu, z możliwym i pożądanym udziałem także przedstawicieli organizacji społecznych; 6. realizacja prezentacji o treściach ekologicznych w ramach oferty programowej środków przekazu oraz instytucji kultury i wypoczynku (praca ciągła). 7.2.6 MONITORING JAKOŚCI ŚRODOWISKA DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. wykorzystanie wyników badań monitoringowych środowiska na terenie gminy prowadzonych przez WIOŚ (oraz inne służby), informacje o stanie środowiska gminy 63 z WIOŚ, przy opracowywaniu raportów o stanie środowiska gminy oraz programów ochrony środowiska i raportów z wykonania tych programów; 2. udostępnianie za pośrednictwem internetu informacji o stanie środowiska na terenie gminy, raportów uwzględniających dane z monitoringu środowiska gminy (praca ciągła). 7.3 „GORĄCE PUNKTY” Głównym zagrożeniem dla środowiska jest zbyt duża koncentracja lub natężenie zanieczyszczeń i innych uciążliwości w niektórych miejscach obszaru gminy. Są to tzw. „gorące punkty”. Działania podejmowane w celu zmniejszenia lub eliminacji negatywnego oddziaływania „gorących punktów” na środowisko i zdrowie człowieka należy traktować jako działania priorytetowe w skali gminy. Obecnie na terenie gminy Śrem nie ma zlokalizowanych obiektów mogących stanowić tzw. „gorące punkty”. 7.4 RACJONALNE UŻYTKOWANIE SUROWCÓW 7.4.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU RACJONALIZACJA ZUŻYCIA ENERGII, SUROWCÓW I MATERIAŁÓW WRAZ ZE WZROSTEM UDZIAŁU WYKORZYSTYWANYCH ZASOBÓW ODNAWIALNYCH 7.4.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju i odzwierciedla zasadę prewencji w polityce ekologicznej. Zagadnienie to ma charakter kompleksowy, podobnie jak ww. cel, a w jego ramach należy uwzględnić następujące kwestie: - racjonalizację użytkowania wody; - zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji; - zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych; - racjonalne wykorzystanie gleb; - wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych. 64 Racjonalne gospodarowanie wodą Pomimo wzrostu gospodarczego, nie zwiększa się pobór wody na potrzeby przemysłu. Jest to możliwe dzięki wdrażaniu wodooszczędnych technologii przez podmioty gospodarcze. Działania zmierzające do racjonalnego gospodarowania wodą to: - wspieranie działań zmierzających do ograniczenia zużycia materiałów, wody i energii na jednostkę produktu przez podmioty gospodarcze, zwłaszcza przez wprowadzenie normatywów zużycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych procesach produkcyjnych w oparciu o dane o najlepszych dostępnych technikach (BAT); - opracowanie i wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji w formie obowiązku rejestracji zużycia wody do celów przemysłowych i rolniczych w przeliczeniu na jednostkę produktu; - ograniczenie zużycia wody z ujęć podziemnych; - właściwe utrzymanie wód i urządzeń wodnych; - intensyfikacja stosowania zamkniętych obiegów wody oraz wtórnego wykorzystywania mniej zanieczyszczonych ścieków. Wykorzystanie energii Rozwój energetyki opartej na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii (OZE) stanowi jeden z priorytetów krajowej polityki energetycznej. Podstawowym celem polityki w tym zakresie jest zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowoenergetycznym kraju do 7,5% w 2010r. i do 14% w 2020r. w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Racjonalne wykorzystanie energii odbywać się będzie przez: - zmniejszenie energochłonności gospodarki poprzez stosowanie energooszczędnych technologii (również z wykorzystaniem kryteriów BAT), racjonalizację przewozów oraz wydłużenie cyklu życia produktów; - zmniejszenie zużycia energii poprzez wprowadzanie indywidualnych liczników energii elektrycznej, wody i ciepła; - wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Racjonalne wykorzystanie materiałów Ograniczenie materiałochłonności przez zakłady przemysłowe i rolnictwo zalecane jest zarówno przez kierunki polityki ekologicznej Polski, jak i Unii Europejskiej poprzez zastosowanie najlepszych możliwych technologii. Do podstawowych zasad jakie zalecane są przez BAT należą: - zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a także zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko; - zmniejszenie materiałochłonności niskoodpadowych oraz recykling; gospodarki poprzez wprowadzanie technologii - zmniejszenie oddziaływania rolnictwa na środowisko poprzez rozpropagowanie i stosowanie Kodeksu Dobrych Praktyk, kontynuacja budowy płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę; - racjonalne gospodarowanie kopalinami poprzez opracowanie planów eksploatacji kopalin i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. 65 DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. termomodernizacja gminnych budynków użyteczności publicznej, 2. stosowanie przy rozbudowie oświetlenia ulicznego – oświetlenia energooszczędnego, 3. modernizacja kotłowni, zmiana paliwa (z węgla np. na gaz, biomasę i in.), 4. aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwo gazowe, (z analizą możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii), 5. wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych (biomasy – do produkcji energii cieplnej, energii wody i wiatru – do produkcji energii elektrycznej, słońca – do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, wód geotermalnych – do produkcji energii cieplnej i in.), 6. budowa sieci wodociągowych w celu połączenia poszczególnych stacji uzdatniania wody oraz zapewnienie możliwości zaopatrzenia w wodę nowo zagospodarowywanych obszarów gminy, 7. budowa systemów kanalizacyjnych na obszarze wiejskim oraz perspektywiczne wyłączenie z eksploatacji lokalnych oczyszczalni ścieków. 7.5 OCHRONA ZASOBÓW WODNYCH 7.5.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU ZAPEWNIENIE ODPOWIEDNIEJ JAKOŚCI UŻYTKOWEJ WÓD, RACJONALIZACJA ZUŻYCIA WODY, ZWIĘKSZENIE ZASOBÓW WODY W ZLEWNIACH ORAZ OCHRONA PRZED POWODZIĄ Zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokojeniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, w szczególności w zakresie: - zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności, - ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewłaściwą lub nadmierną eksploatacją, - ochrony przed skutkami powodzi oraz suszy, - zapewnienia wody dla rolnictwa oraz przemysłu, - zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką, sportem i rekreacją, - tworzenia warunków do energetycznego oraz transportowego wykorzystania wód. 7.5.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU Kierunki działań w zakresie ochrony zasobów wodnych zostały sformułowane dla następujących zagadnień: zarządzanie zasobami wodnymi, zaopatrzenie w wodę, ochrona 66 przeciwpowodziowa i mała retencja, sektory oddziaływania: mieszkalnictwo, rolnictwo, turystyka i rekreacja, przemysł i energetyka. DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. zapewnienie dostaw wody o odpowiednich parametrach ilościowych i jakościowych poprzez rozbudowę sieci wodociągowej oraz zapewnienie należytego uzdatniania wód, 2. ujęcie w dokumentach urbanistycznych terenów zalewowych, (zgodnie ze studium RZGW zasięg zalewów wody 100–letniej, dochodzi do rzędnej 64-65 m n.p.m. - obszar bezpośredniego zagrożenia powodzią); zakaz zabudowy na ww. terenach w odniesieniu do nowych budynków oraz przeznaczenie tych terenów na funkcje przyrodnicze zieleni łęgowej, łąk, pastwisk oraz zadrzewień i lasów; 3. modernizacja oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa i dyrektyw UE oraz optymalizacja wykorzystania istniejących oczyszczalni, 4. budowa oczyszczalni przyzagrodowych w tych miejscach, gdzie jak wynika z dokumentów planistycznych i programowych nie przewiduje się w okresie perspektywicznym budowy zbiorczych systemów kanalizacji sanitarnej, 5. udzielanie dotacji na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach nie przewidzianych do kanalizowania, 6. prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych na nieczystości płynne oraz kontrola realizacji obowiązków w zakresie wywozu nieczystości płynnych ze zbiorników bezodpływowych, 7. sukcesywna modernizacja istniejącej i budowa nowej sieci kanalizacji, w tym kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi, 8. realizacja pomocy formalno-organizacyjnej i finansowej w ramach programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, 9. propagowanie prawidłowych zasad prowadzenia produkcji rolnej, określonych w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej, 10.uczestniczenie w realizacji przedsięwzięcia podjętego w ramach porozumień międzygminnych, obejmującego m.in. powiat śremski – „Grupa projektów w zakresie kanalizacji sanitarnej i oczyszczania ścieków na terenie obejmującym część zlewni rzeki Warty powyżej powierzchniowego ujęcia wody pitnej dla miasta Poznania”; 11.ochrona jeziora Grzymisławskiego, stworzenie planu ochrony zlewni jeziora, podejmowanie działań, mających na celu realizację ustaleń planu ochrony oraz niezależnych działań ochronnych, do czasu uchwalenia tego planu, ochrona obszaru (na południu gminy) „Rów Wyskoć” oraz podmokłego obszaru w okolicy Dobczyna – kontynuacja kanału; 67 12. działania prowadzące do maksymalnego retencjonowania wód opadowych w miejscu ich powstawania, a następnie wykorzystywania ich do celów bytowo-gospodarczych – na terenach niezurbanizowanych; natomiast wody opadowe odprowadzane do kanalizacji z terenów intensywnie zurbanizowanych i przemysłowych powinny być w miarę możliwości oczyszczone przed wprowadzeniem ich do odbiornika. 7.6 OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO 7.6.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU ZAPEWNIENIE WYSOKIEJ JAKOŚCI POWIETRZA, REDUKCJA EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH I NISZCZĄCYCH WARSTWĘ OZONOWĄ Zapewnienie wysokiej jakości powietrza oznacza spełnienie wymagań ustawowych w zakresie stężeń zanieczyszczeń przekraczających obecnie wartości graniczne oraz utrzymanie stężeń zanieczyszczeń tych substancji, które obecnie są poniżej wartości granicznej. Działania podejmowane w zakresie ochrony powietrza będą zmierzały do spełnienia celów zapisanych w II Polityce Ekologicznej Państwa, tj. m.in.: - do 2010r. - ograniczenie emisji pyłów średnio o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990r., - do 2010r. - ograniczenie emisji toksycznych substancji z grupy metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych, - do 2012r. osiągnięcie wielkości emisji gazów cieplarnianych nie przekraczającej 94% wielkości emisji z roku 1988. 7.6.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. prowadzenie działań zmierzających do eliminacji systemów grzewczych zasilanych paliwem tradycyjnym, na rzecz paliw mniej zanieczyszczających powietrze (np. gaz); należy dążyć do pozyskiwania nowych odbiorców z terenu miasta i zgazyfikowanych miejscowości wiejskich wykorzystujących gaz do celów grzewczych; potencjalnymi nowymi odbiorcami gazu są kotłownie lokalne pracujące w oparciu o paliwo węglowe, budownictwo jednorodzinne lub wielorodzinne z ogrzewaniem indywidualnym węglowym; w związku z modernizowaniem kotłowni na paliwo stałe coraz częściej podejmowane są decyzje o zmianie czynnika grzewczego z paliwa stałego na gazowe; 68 szczególnie preferowane do podłączenia do systemu sieci gazowej są obiekty położone poza zasięgiem sieci ciepłowniczej; tereny rozwojowe miasta i gminy położone z dala od sieci ciepłowniczej predysponowane są do zasilania gazem przewodowym do celów grzewczych i technologicznych; 2. udzielanie dotacji na przedsięwzięcia polegające na zmianie systemów ogrzewania budynków i mieszkań z węglowych na mniej zanieczyszczające środowisko, wspieranie inicjatyw realizacji lokalnych kotłowni ciepłowniczych zasilanych gazem lub innymi ekologicznymi nośnikami energii; 3. wspieranie rozwoju sieci ciepłowniczej; w miesicie dla zabudowy wielorodzinnej itp. priorytetowym źródłem zaopatrzenia w energię cieplną powinna być sieć ciepłownicza w powiązaniu z istniejącym źródłem ciepła - elektrociepłownią Odlewni Żeliwa „Śrem” S.A.; istnieje możliwość uciepłownienia prawobrzeżnej części miasta z ww. centralnie zaopatrywanej sieci cieplnej; 4. podejmowanie działań mających na celu eliminację intensywnego transportu z terenów zwartej zabudowy miejskiej. 7.7 OCHRONA PRZED HAŁASEM 7.7.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU ZMNIEJSZENIE SKALI NARAŻENIA MIESZKAŃCÓW NA NADMIERNY, PONADNORMATYWNY POZIOM HAŁASU, PRZEDE WSZYSTKIM EMITOWANEGO PRZEZ ŚRODKI TRANSPORTU Najważniejszymi celami przewidzianymi do osiągnięcia, istotnymi z punktu widzenia gminy Śrem, są: - ograniczenie hałasu na obszarach miejskich wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg do poziomu równoważnego nieprzekraczającego w porze nocnej 50 dB; - wyznaczenie stref ograniczonego użytkowania wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg tam, gdzie przekraczany jest równoważny poziom hałasu wynoszący 55 dB w porze nocnej. 7.7.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. ograniczanie natężenia ruchu pojazdów, w szczególności samochodów ciężarowych, w obszarze zabudowy: mieszkaniowej, rekreacyjno-wypoczynkowej, szpitalnej, związanej 69 ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, 2. dokonanie oceny konieczności budowy ekranów akustycznych ograniczających uciążliwość związaną z emisją hałasu komunikacyjnego, 3. wyznaczenie stref ograniczonego użytkowania wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg tam, gdzie przekraczany jest równoważny poziom hałasu wynoszący 55 dB w porze nocnej, 4. uzupełnienie zadrzewień w pasach drogowych istniejących dróg gminnych. 7.8 OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI 7.8.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI, W TYM POWIERZCHNI BIOLOGICZNIE CZYNNEJ I GLEB PRZED DEGRADACJĄ 7.8.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU Ochrona powierzchni ziemi i zapewnienie jak najlepszej jej jakości, poprzez m.in.: - racjonalne gospodarowanie, - zagospodarowanie gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacji, - lepsze dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji, - zachowanie wartości przyrodniczych, - zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, - ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, - doprowadzenie jakości gleby do wymaganych standardów, bądź utrzymanie tych standardów. DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej w ramach realizacji programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, 2. przeznaczenie pod zalesienia gleb gruntów ornych o niskiej jakości, ponadto wprowadzenie dolesień dla poprawy bilansu wodnego gleb piaszczystych, ograniczenia erozji wietrznej gleb murszowych i mad w Pradolinie, ograniczenia erozji wodnej gleb położonych na zboczach, poprawy stosunków biocenotycznych, 70 3. wprowadzanie zadrzewień śródpolnych (przeciwdziałanie erozji gleb, nadmiernemu przewietrzaniu powierzchni) oraz zachowanie śródpolnych enklaw zieleni w postaci grup drzew, oczek i cieków wodnych, użytków ekologicznych, 4. wdrożenie i upowszechnienie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR), 5. ochrona złóż kopalin, 6. likwidacja sukcesywna „dzikich” składowisk odpadów, monitoring zrekultywowanych składowisk odpadów, 7. rekultywacja terenów powyrobiskowych, 8. ograniczenia w wykorzystaniu powierzchni ziemi, w tym gleb: dla okolic Krzyżanowa, Błociszewa – uwzględnianie wymogów wynikających z istniejącej formy ochrony przyrody – Parku Krajobrazowego im. gen. Dezyderego Chłapowskiego; dla okolic Wyrzeki, Kadzewa, Dalewa i Mórki – wymogów wynikających z wyznaczonej strefy zlewni jeziora Zbęchy i jeziora Mórka (na podstawie Rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 2 grudnia 2003r. w sprawie określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych należy ograniczyć – Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2003r. Nr 192 poz.3568), 7.9 GOSPODARKA ODPADAMI Ujęto szczegółowo w Planie gospodarki odpadami dla Gminy Śrem na lata 2008-2011 z perspektywą na 2012-2015 będącym integralną częścią niniejszego Programu. 7.10 OCHRONA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH 7.10.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU ZACHOWANIE WALORÓW I ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Z UWZGLĘDNIENIEM OCHRONY KRAJOBRAZU I BIORÓŻNORODNOŚCI ORAZ ZWIĘKSZENIE LESISTOŚCI GMINY 7.10.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU Powyższy cel będzie realizowany poprzez skupienie się na kierunkach działań, uwzględniających specyfikę regionu, a także kryteria Europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000. Są to: - tworzenie nowych rezerwatów w oparciu o program ogólnokrajowy i z uwzględnieniem dostępnej wiedzy o terenach charakteryzujących się naturalnymi ekosystemami; - wzmacnianie skuteczności ochrony parków krajobrazowych, powiększanie parków, tworzenie nowych; 71 - tworzenie obszarów chronionego krajobrazu na wszystkich odcinkach teras zalewowych rzek; - tworzenie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na pozostałościach ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu na terenach rolniczych; - prowadzenie zalesień łącznie z działaniami w kierunku poprawy struktury wiekowej i gatunkowej drzewostanów, - ustanawianie nowych i ochrona istniejących pomników przyrody. Biorąc powyższe pod uwagę, kierunki działań w zakresie zasobów przyrodniczych, zostały sformułowane dla następujących zagadnień: ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych, ochrona krajobrazu, integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt, ochrona lasów, tereny zieleni, edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody. Należy dążyć do zwiększenia lesistości w gminie poprzez dolesienia. Lesistość gminy wymaga zwiększenia poprzez stworzenie systemu zadrzewień ochronnych, przydrożnych, przywodnych, krajobrazowych, przeciwwietrznych. Sprzyjają temu możliwości uzyskania dopłat unijnych oraz możliwość uzyskania dotacji na zalesienia. Dążyć należy również do powiększenia Rezerwatu Czmoń, objęcia formą ochrony przyrody, jaką jest rezerwat obszaru „Rów Wyskoć” oraz ustanowienia Rezerwatu Łęgi Mechlińskie na terenach Zespołu Przyrodniczo – Krajobrazowego Łęgi Mechlińskie. Projektowane formy ochrony przyrody: - projektowany rezerwat (lub inna forma ochrony) – ostoja lęgowa ptaków błotnych „Rów Wyskoć”, - Obszary Chronionego Krajobrazu: okolice Dobczyna, - powiększenie obszaru Zespołu Przyrodniczo Krajobrazowego „Łęgi Mechlińskie” o teren wskazany jako typowany do obszarów NATURA 2000 w okolicach miejscowości Dąbrowa, Grodzewo, - wprowadzenie zasad ochrony zgodnie z wymogami dla obszaru NATURA 2000 pod nazwą „Rogalińska Dolina Warty” (symbol: PLH300012) – jako postulowane – wprowadzenie obszaru chronionego krajobrazu. CELE I DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. powiększenie istniejących i tworzenie nowych obszarów chronionych zgodnie z koncepcją sieci ekologicznej NATURA 2000, 2. ustanawianie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu, 3. bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych i poszukiwanie możliwości tworzenia nowych obiektów ochrony krajobrazu, 72 4. unikanie wprowadzania niekorzystnych dominant krajobrazu, ograniczenie niekorzystnego oddziaływania na krajobraz miasta i gminy obiektów radiowych telefonii komórkowej (wież i masztów antenowych), 5. ochrona istniejących i tworzenie nowych zadrzewień śródpolnych, 6. uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego ograniczonego dostępu do terenów cennych przyrodniczo, 7. wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem, 8. opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone, tworzenie sieci ostoi ptaków IBA (Important Bird Area), 9. zwiększenie lesistości do ok. 19,0% powierzchni gminy (bez zadrzewień), uwzględnienie w opracowaniach urbanistycznych terenów przeznaczonych pod zalesienia, 10. utrzymanie istniejących terenów zieleni urządzonej (parki, skwery, zieleńce), zapewnienie jej pielęgnacji i wzbogacania, rozbudowa i tworzenie nowych terenów zieleni, odnowa istniejących nasadzeń przy zapewnieniu właściwego dla terenów miejskich składu gatunkowego, 11. promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody poprzez zintensyfikowanie edukacji ekologicznej społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody, w tym ochrony lasów. 12. Ochrona obszarów o specjalnych walorach: - rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe (Rogaliński Park Krajobrazowy i park Krajobrazowy im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego), zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Łęgi Mechlińskie”, użytki ekologiczne, fragment doliny Środkowej Warty na odcinku od gm. Książ Wlkp. do m. Śremu nie objęty dotychczas prawnymi formami ochrony przyrody, (proponowany jako obszar chronionego krajobrazu), - zlewnia Kanału Szymanowo - Grzybno proponowana do ochrony jako tzw. „zlewnia chroniona”, (której wody powierzchniowe wykorzystywane są do zasilania infiltracyjnego ujęcia komunalnego dla miasta Poznania w Mosinie), - wody powierzchniowe, zwłaszcza jeziora kąpieliskowe w obrębie obszarów przewidzianych dla rekreacji, - czwartorzędowy zbiornik wodonośny GZWP Nr 150 Pradolina Warszawsko-Berlińska; (zaliczony do obszarów najwyższej ochrony, w których czas przenikania zanieczyszczeń do wód jest mniejszy niż 25 lat), - obszary z glebami wysokiej bonitacji, szczególnie w zwartych, dużych kompleksach. 7.11 AWARIE PRZEMYSŁOWE 7.11.1 CEL EKOLOGICZNY DO 2015 ROKU 73 ELIMINOWANIE I ZMNIEJSZANIE SKUTKÓW DLA MIESZKAŃCÓW I ŚRODOWISKA Z TYTUŁU POWAŻNYCH AWARII PRZEMYSŁOWYCH 7.11.2 STRATEGIA REALIZACJI CELU DZIAŁANIA GMINY ŚREM 1. wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia awarii przemysłowej: - stworzenie systemu informowania społeczeństwa o możliwości wystąpienia awarii i ostrzegania w sytuacji wystąpienia zagrożenia, - edukacja społeczeństwa w zakresie właściwych zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożenia, 2. zapewnienie sprawnego funkcjonowania Gminnego Zespołu Reagowania. 8. HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ PROGRAMU Na podstawie przeprowadzonej powyżej analizy założonych celów i strategii działań krótko i średniookresowych niezbędnych do skutecznej realizacji Programu ochrony środowiska dokonano uszczegółowienia konkretnych zadań realizacyjnych dla okresu 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015, uwzględniając warunki lokalne dla gminy Śrem. Oprócz konkretnych zadań realizacyjnych niezbędnych do osiągnięcia założonych celów Programu, określono również priorytet realizacyjny zadań – według kolejności zapisu, szczegółowy okres realizacji oraz jednostki odpowiedzialne i uczestniczące w realizacji konkretnego zadania. Zadania zestawiono w harmonogramie realizacji i finansowania zadań Programu. Przyjęte do wdrożenia rozwiązania techniczno-organizacyjne poddano analizie w zakresie kosztów w celu określenia nakładów finansowych na ich realizację oraz sposobu finansowania. Dla obniżenia ponoszonych jednorazowo nakładów inwestycyjnych proponuje się wdrażanie etapowe kolejnych zadań. Przy realizacji powyższych zadań w pierwszym etapie niezbędne będzie uruchomienie środków własnych, a następnie możliwe byłoby uruchamianie środków z dotacji, pożyczek i innych źródeł . Konstruując harmonogram realizacji Programu uwzględniono priorytety realizacyjne w kolejności jak w założeniach do Programu. Harmonogram rzeczowo – finansowy zawierający zadania do realizacji w ramach Programu zamieszczono w załączeniu do niniejszego opracowania. 74 9. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA REALIZACJI PROGRAMU Koszt realizacji poszczególnych zadań Programu ujęto w harmonogramie realizacji zadań, zamieszczonym w załączeniu do niniejszego opracowania. Bez zabezpieczania odpowiednich źródeł finansowania nie możliwa jest realizacja Programu. Zadania z zakresu ochrony środowiska są dość kosztowne i realizowane są zarówno ze środków własnych samorządu, jak i zewnętrznych. Podstawowymi źródłami finansowania realizacji planowanych zadań niniejszego Programu będą środki z: funduszy ochrony środowiska: NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, fundacji i programów pomocowych UE, własne środki inwestorów, budżet gminy, środki z funduszy UE w ramach programów UE, m.in. RPO Woj. Wielkopolskiego 2007-2013, PROW 2007-2013, ponadto źródłem finansowania dla zrealizowania Wieloletniego planu rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych PWiK w Śremie Sp. z o.o. – jest amortyzacja środków trwałych PWiK Sp. z o.o. Śrem oraz pożyczka z NFOŚiGW na modernizację i rozbudowę oczyszczalni ścieków w Śremie. Inwestycje przewidywane do realizacji w przemyśle będą finansowane ze środków własnych przedsiębiorców i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa. Własne środki samorządu terytorialnego. Na realizację części zadań Gmina będzie musiała przeznaczyć własne środki. Do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsięwzięcie własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te pochodzą z bieżących środków, takich jak np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej mają za zadanie wspieranie realizacji inwestycji ekologicznych (w zakresie ochrony powierzchni ziemi, ochrony wód, ochrony przyrody, ochrony powietrza, nadzwyczajnych zagrożeń, monitoringu środowiska, gospodarki wodnej), a także działań nieinwestycyjnych (edukacja ekologiczna, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowiska). Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wspiera finansowo przedsięwzięcia podejmowane dla poprawy jakości środowiska w Polsce, traktując jako priorytetowe te zadania, których realizacja wynika z konieczności wypełnienia 75 zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej. Zakres działania Funduszu obejmuje finansowe wspieranie przedsięwzięć proekologicznych o zasięgu ogólnokrajowym oraz ponadregionalnym. Celem działalności Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. W Narodowym Funduszu stosowane są formy dofinansowywania zadań proekologicznych, tj.: preferencyjne pożyczki, dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty do preferencyjnych kredytów bankowych, umorzenia oraz finansowanie kapitałowe. Z dofinansowania mogą korzystać jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, organizacje pozarządowe, a także przedsiębiorcy, realizujący przedsięwzięcia ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) przygotowuje listę zadań priorytetowych, które mogą być dofinansowywane ze środków WFOŚiGW, określa zasady i kryteria, wyboru zadań. Rolą wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych o zasięgu regionalnym, a podstawowym źródłem przychodów są wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych. Wojewódzki Fundusz przewiduje dofinansowanie poprzez pożyczki i dotacje wdrażania projektów związanych z realizacją programów ochrony poszczególnych elementów środowiska. Powiatowy i Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW i GFOŚiGW). Celem działania PFOŚiGW oraz GFOŚiGW jest dofinansowywanie przedsięwzięć proekologicznych na terenie własnego powiatu i gminy. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie. Na przychody PFOŚiGW oraz GFOŚiGW składają się w głównej mierze wpływy z opłat i kar z tytułu ochrony środowiska. Środki z gminnych funduszy przeznaczane są na edukację ekologiczną, propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju, realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji, wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzenia bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, działania z zakresu rolnictwa ekologicznego oddziaływujące na stan gleby, inne działania służące ochronie środowiska i gospodarki wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju. EkoFundusz. Zgodnie ze statutem środki EkoFunduszu mogą być wykorzystane przede wszystkim w sektorach uznanych za priorytetowe: zmniejszenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (tzw. gazów cieplarnianych), ograniczenie transgranicznego transportu 76 dwutlenku siarki i tlenków azotu z terytorium Polski, zmniejszenie zanieczyszczenia, zachowanie bioróżnorodności polskiej przyrody. Fundacja także wspiera najbardziej efektywne i nowatorskie przedsięwzięcia związane z zagospodarowaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz z rekultywacją gleb skażonych. EkoFundusz udziela wsparcia finansowego jedynie w formie bezzwrotnej dotacji. Z reguły wynosi ona 10-30% kosztów projektu. W wyjątkowych przypadkach, gdy inwestorem jest instytucja budżetowa lub organ samorządowy, dotacja ta może sięgać 50%, a w ochronie przyrody, gdy partnerem EkoFunduszu jest społeczna organizacja pozarządowa - nawet 80%. Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej, a nawet światowej. Służy także ułatwianiu transferu najlepszych technologii oraz stymulowaniu rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska. EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych pożyczek lub bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Banki. Dzięki współpracy z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej rozszerzają one swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują współpracę z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków finansowych gromadzonych przez banki, zaś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej udzielają dopłat do wysokości oprocentowania. W ten sposób ulega obniżeniu koszt kredytu dla podejmującego inwestycje proekologiczne. Banki uruchamiają też linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji. Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska. Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zróżnicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a także osób fizycznych. Ważne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmują także międzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególności Bank Światowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Programy Operacyjne na lata 2007 – 2013. Programy Operacyjne stanowią podstawowe narzędzia do osiągnięcia założonych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007 – 2013 celów przy wykorzystaniu środków Funduszy Strukturalnych 77 Unii Europejskiej. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Jednym z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronę środowiska w Polsce, w nowym okresie programowym na lata 2007-2013 będzie Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Na realizację POIiŚ w latach 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro. Ze środków Unii Europejskiej będzie pochodziło 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu Spójności – 21 511,06 mln euro (77%) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 6 337,2 mln euro (23%). Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetykę, kulturę i dziedzictwo kulturowe, szkolnictwo wyższe, a także ochronę zdrowia. W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla dużych inwestycji komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody i bezpieczeństwa ekologicznego, a także edukacji ekologicznej. Wsparcie z Programu otrzymają zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak również m.in. organizacje pozarządowe, parki narodowe i Lasy Państwowe. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Program ma na celu wspieranie projektów o dużym znaczeniu dla gospodarki, jak również wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Wspierane będą działania z zakresu innowacji: produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej. Wspierana i promowana będzie innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym (określana jako innowacyjność średnia i wysoka). Cele szczegółowe PO IG: zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności polskiej nauki, zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, zwiększenie udziału innowacyjnych, produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy. Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Celem głównym Programu jest: umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. Program składa się z 11 Priorytetów, realizowanych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym. Program Operacyjny Europejskiej Współpracy Terytorialnej. W latach 20072013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym będzie 78 realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna (EWT). Przewiduje się realizację następujących programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej z udziałem Polski: współpraca transgraniczna: trzy dwustronne programy na granicy polsko-niemieckiej (z udziałem Meklemburgii, Brandenburgii i Saksonii), Polska – Republika Czeska, Polska – Słowacja, Polska – Litwa, Polska – Szwecja – Dania (Południowy Bałtyk); współpraca transnarodowa: Obszar Europy Środkowo-Wschodniej, Region Morza Bałtyckiego, program współpracy międzyregionalnej obejmujący całe terytorium UE. Na granicach zewnętrznych UE współpraca transgraniczna z krajami partnerskimi będzie wspierana ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. W ramach tego instrumentu z udziałem Polski realizowane będą programy współpracy transgranicznej z Ukrainą, Białorusią i Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. (PROW) ma przyczynić się do zapewnienia opłacalności produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów rolnych, wspartych przez rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej. W ramach PROW zagadnienia środowiskowe realizowane będą w ramach następujących działań: wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), płatności dla obszarów Natura 2000 oraz związanych z wdrożeniem Ramowej Dyrektywy Wodnej, program rolnośrodowiskowy (płatności rolnośrodowiskowe), zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych niż rolne, odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych, różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej, gospodarka wodno-ściekowa w szczególności zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej, tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych, wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy, poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi). Fundusz Spójności. Priorytetem Funduszu Spójności jest przede wszystkim poprawa jakości wód powierzchniowych, zwiększenie dostępności wody do picia i poprawa jej jakości. Ponadto ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, racjonalizacja gospodarki odpadami, rekultywacja obszarów poprzemysłowych, a także wsparcie dla leśnictwa i ochrony przyrody. Będzie to realizowane między innymi poprzez: budowę komunalnych 79 oczyszczalni ścieków i kanalizacji, wsparcie gospodarki odpadami komunalnymi, mające na celu stworzenie systemów zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Inwestycje realizowane z Funduszu Spójności muszą być zgodne ze standardami i normami UE. W obecnym okresie finansowania w Polsce, Fundusz Spójności jest instrumentem finansowym do realizacji celów określonych w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko. Program Life+ jest kontynuacją Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisję Europejską w 1992r. W trakcie trzech kolejnych edycji dofinansowano realizację łącznie ponad 2500 projektów we wszystkich krajach członkowskich. W latach 2004-2006 z tej formy dofinansowania skorzystała również Polska, na obszarze której realizowano cztery projekty z zakresu ochrony środowiska i różnorodności biologicznej. LIFE+ powinien bezpośrednio wspierać realizację priorytetów Programu Działań na Rzecz Środowiska (20022012), do których należą: ochrona przyrody i bioróżnorodności, przeciwdziałanie zmianom klimatu, zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami. W ramach części budżetu LIFE+ będącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne organizacje pozarządowe, które działają minimum w trzech krajach UE, będą mogły ubiegać się o dotacje w wysokości 70% kosztów kwalifikowanych. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Rząd Polski w październiku 2004r. podpisał dwie umowy, które umożliwiają korzystanie z dodatkowych, obok funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej. Darczyńcami są 3 kraje EFTA (Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu): Norwegia, Islandia i Lichtenstein. Pomoc udzielana jest w ramach dwóch instrumentów finansowych: Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Przyznana Polsce kwota w wysokości 533,51 mln euro jest przeznaczona na lata 2004-2009. Środki dostępne są m.in. na realizację projektów w ramach następujących obszarów tematycznych: ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez między innymi redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii, promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami, ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast, ochrona środowiska, z uwzględnieniem administracyjnych zdolności wprowadzania w życie odpowiednich przepisów UE istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych, polityka regionalna i działania transgraniczne. Zgodnie z Zasadami i Procedurami wdrażania 80 Mechanizmu Finansowego EOG oraz Zasadami i Procedurami wdrażania Norweskiego Mechanizmu Finansowego o środki finansowe mogą ubiegać się wszystkie sektorowe instytucje publiczne i prywatne, jak również organizacje pozarządowe stanowiące osoby prawne w Polsce i działające w interesie społecznym – np. władze krajowe, regionalne lub lokalne, instytucje naukowe/badawcze, instytucje środowiskowe, organizacje społeczne i organizacje społecznego partnerstwa publiczno-prywatnego. Kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach. Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, udzielane są przez banki bez możliwości umorzeń. Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. Komercyjne kredyty bankowe. Komercyjne kredyty bankowe ze względu na duże koszty finansowe związane z oprocentowaniem, nie powinny być brane pod uwagę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z pożyczek preferencyjnych. Samorządy są obecnie postrzegane przez banki jako interesujący i wiarygodni klienci, stąd dostęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Niedostępność środków w odpowiedniej ilości zmusi samorządy do wyboru i realizacji zadań najpilniejszych Struktura finansowania wdrażania Programu. W oparciu o analizę źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich latach w Polsce i prognoz, co do perspektywicznych źródeł, przewiduje się, że struktura finansowania wdrażania Programu będzie następująca - tabela poniżej. Źródło Fundusze ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW) Budżety terenowe, w tym GFOŚiGW i PFOŚiGW Środki własne podmiotów gospodarczych, kredyty i pożyczki bankowe (krajowe) Fundusze pomocowe i strukturalne (z zagranicy) RAZEM Udział [%] ok. 25 ok. 10 ok. 55 ok. 10 100 10. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM I KONTROLA REALIZACJI Uczestnicy wdrażania Programu Można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących we wdrażaniu Programu z uwagi na rolę, jaką pełnią; są nimi: podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, podmioty realizujące zadania programu, podmioty kontrolujące przebieg 81 realizacji i efekty programu, społeczność jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. Poszczególni uczestnicy procesu realizacji Programu zostali wyodrębnieni według kryterium instrumentalnego: Rada Miejska w Śremie - ustala strategię działań Gminy, Burmistrz Śremu - dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiającym reglamentowanie korzystania ze środowiska, instrumentarium edukacyjnym i informacyjnym oraz finansowym służącym realizacji zadań Programu. Bezpośrednim realizatorem Programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z tendencjami nakreślonymi przez niniejszy Program. Podmioty te będą również przekazywały informacje w ramach monitoringu realizacji zadań Programu i efektów w środowisku. Istotną kwestią realizacji założeń programowych jest uruchomienie narzędzi włączających mechanizmy rynkowe w realizację zrównoważonego rozwoju. Wśród nich wyróżnić można: opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), regulacje cenowe, regulacje użytkowania, ocena inwestycji, środowiskowe zalecenia dla budżetowania, kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. Do narzędzi służących pomiarowi, ocenie i monitorowaniu skutków rozwoju zrównoważonego zaliczyć można: wskaźniki równowagi środowiskowej, ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, monitorowanie skuteczności procesów zarządzania. Bezpośrednim odbiorcą Programu będzie społeczeństwo Gminy. Instrumenty realizacji Programu Zarządzanie Programem będzie się odbywać z wykorzystaniem instrumentów pozwalających na weryfikację w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej. Instrumentarium służące realizacji powyższego wynika z ustaw Prawo ochrony środowiska, o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Są to instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne. Do instrumentów prawnych należą: pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami, koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatację surowców mineralnych. Ponadto bardzo ważnym instrumentem służącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska jest ocena oddziaływania na środowisko, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowe plany 82 zagospodarowania przestrzennego, jak również akty prawa lokalnego uchwalane przez Radę Gminy i organ wykonawczy gminy. Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych, jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących czynią je instrumentem o znaczeniu prawnym. Do instrumentów finansowych należą: opłaty za korzystanie ze środowiska, administracyjne kary pieniężne, odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna, kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, pomoc publiczna na ochronę środowiska w postaci preferencyjnych pożyczek i kredytów, dotacji, odroczeń, rozłożenia na raty i umorzeń płatności wobec budżetu państwa i funduszy ekologicznych, zwolnień i ulg podatkowych i in. Wśród instrumentów społecznych wyróżnić należy współdziałanie instytucjonalne, które jest ważnym elementem skutecznego zarządzania, realizującego zasady zrównoważonego rozwoju. Wśród narzędzi służących usprawnieniu współpracy i budowania partnerstwa wyróżnić można dwie kategorie wewnętrzne: pierwsza dotyczy działań samorządów, druga polega na budowaniu powiązań między władzami samorządowymi, a społeczeństwem. W pierwszej z nich wyróżnić można: dokształcanie profesjonalne i systemy szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych. Do drugiej kategorii zaliczyć można: udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez systemy konsultacji i debat publicznych, wprowadzanie mechanizmów, tzw. budowania świadomości (kampanie edukacyjne). Edukacja ekologiczna jest bardzo ważnym instrumentem społecznym wspomagającym wdrażanie Programu ochrony środowiska. Głównym jej celem jest kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. W społeczeństwie zaczyna istnieć coraz większa potrzeba posiadania takiej wiedzy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat obserwuje się znaczny rozwój edukacji ekologicznej. Do instrumentów strukturalnych należą programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi. Strategia jest dokumentem wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. 83 Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych (np. dot. rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska, itd.). Monitoring jakości środowiska Monitoring dostarcza informacji, w oparciu o które możemy ocenić, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu. Jest również podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej. Ponadto monitoring stanowi narzędzie wspomagające prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Dostarcza on informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, który jest systemem pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji o środowisku pozwalającym na ocenę prawidłowości realizowanej polityki ekologicznej. System umożliwia również realizację międzynarodowych zobowiązań w zakresie ochrony środowiska wynikających z podpisanych przez Polskę konwencji. Państwowy Monitoring Środowiska z mocy ustawy koordynowany jest przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Sieci krajowe i regionalne koordynowane są przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, zaś sieci lokalne przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska. Skoordynowanie działań pozwala na szerokie i wszechstronne wykorzystanie wyników badań. Głównym zadaniem sieci krajowych jest śledzenie w skali kraju trendów poszczególnych wskaźników jakości środowiska dla potrzeby realizacji polityki ekologicznej państwa. W ramach sieci krajowych realizowane są również badania wynikające z zobowiązań międzynarodowych. Dane są gromadzone i przetwarzane na poziomie centralnym. Krajowe bazy danych zlokalizowane są w instytutach naukowo-badawczych sprawujących nadzór merytoryczny nad poszczególnymi podsystemami. Sieci regionalne podzielone na międzywojewódzkie i wojewódzkie mają za zadanie udokumentowanie zmian zachodzących w środowisku w regionie/województwie. Programy badań są specyficzne dla regionu tzn. ściśle powiązane z geograficzną, gospodarczą i ekologiczną charakterystyką danego obszaru. W praktyce inicjatywę odnośnie organizacji systemów regionalnych podejmują wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. Ujęcie w programie istotnych problemów ekologicznych osiągane jest poprzez uzgadnianie programów z wojewodami. Sieci lokalne funkcjonują w celu śledzenia i kontrolowania wpływu najbardziej szkodliwych źródeł punktowych lub obszarowych na lokalny poziom zanieczyszczeń. 84 Tworzone są przez organy administracji państwowej, gminy oraz podmioty gospodarcze oddziaływujące na środowisko. Koordynacyjna rola WIOŚ realizowana jest poprzez uzgadnianie programów pomiarowych realizowanych w sieci lokalnej, jak również weryfikację uzyskanych danych pomiarowych. Natomiast decyzje obligujące podmioty gospodarcze do realizacji badań środowiska, na które mają znaczący wpływ, wydawane są przez władze samorządowe. Kontrola, monitoring i zarządzanie Programem ochrony środowiska Kontrola i monitoring realizacji celów i zadań Programu winien określać stopień wykonania działań, tj. zawierać: określenie stopnia realizacji przyjętych celów, ocenę rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a ich wykonaniem, analizę przyczyn rozbieżności. Stopień wdrożenia Programu będzie przedmiotem oceny (raportu) co dwa lata. W latach 2008-2009 na bieżąco będzie monitorowany postęp w zakresie wdrażania zdefiniowanych działań, a pod koniec 2009 roku nastąpi ocena rozbieżności między celami zdefiniowanymi w Programie i analiza przyczyn tych rozbieżności. Wyniki oceny będą stanowiły wykładnię dla kolejnego Programu, w którym zostaną zdefiniowane cele i zadania na lata 2012-2015. Ten cykl będzie się powtarzał co dwa lata, co zapewni uaktualnienie strategii krótkoterminowej czteroletniej i polityki długoterminowej ośmioletniej. Efektywne wdrożenie i zarządzanie niniejszym Programem wymaga dużego zaangażowania Rady Miejskiej w Śremie, Burmistrza Śremu oraz struktur Urzędu Miejskiego w Śremie, a także dobrej współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami włączonymi w zagadnienia ochrony środowiska. Najkorzystniejszym rozwiązaniem w procedurze wdrażania Programu ochrony środowiska dla gminy Śrem byłoby powołanie Komitetu Sterującego oraz wyłonienie Koordynatora wdrażania Programu na szczeblu gminy. Koordynator jako pełnomocnik Burmistrza Śremu ds. wdrażania Programu, będzie odpowiedzialny za współpracę z instytucjami współuczestniczącymi w realizacji celów i zadań oraz za gromadzenie i przetwarzanie danych dotyczących wdrażania niniejszego Programu. Rolą Komitetu Sterującego byłoby opiniowanie i nadzór wdrażania Programu. Program będzie wdrażany przy udziale wielu partnerów, wśród których należy wymienić: poszczególne piony i zespoły oraz samodzielne stanowiska funkcjonujące w strukturze organizacyjnej Urzędu Miejskiego w Śremie, przedstawicieli grup zawodowych (przemysł, rolnictwo, mieszkańcy itp.), organizacje pozarządowe i in. Wszystkie jednostki 85 będą musiały ze sobą współpracować poprzez stałą wymianę informacji i wiedzy. Jednocześnie każdy z partnerów powinien być informowany o postępach we wdrażaniu Programu. Harmonogram wdrażania Programu ochrony środowiska dla gminy Śrem zamieszczono w załączeniu do niniejszego opracowania. Mierniki (wskaźniki) realizacji Programu ochrony środowiska Pomiar stopnia realizacji celów niniejszego Programu będzie odbywał się poprzez mierniki (wskaźniki). W Raporcie z wykonania Programu ochrony środowiska został zaproponowany zestaw mierników, które będą służyły w całym okresie realizacji Programu do monitorowania stopnia jego realizacji. Z uwagi na istniejące źródła informacji dla określenia wartości ww. wskaźników przedstawiono ich zestaw zawarty w tabeli poniżej. Lp. Nazwa wskaźnika Wartość wskaźnika w roku: 1 % powierzchni lasów i gruntów zadrzewionych, 2005 16,75 2006 16,85 2 w tym lasów Powierzchnia lasów [ha] 15,9 3265 16,0 3294 Powierzchnia gruntów zadrzewionych [ha] % powierzchni łąk i pastwisk Powierzchnia łąk i pastwisk [ha] % powierzchni objętej ochroną obszarową w formie: a/ parków krajobrazowych, b/ zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, c/ rezerwatów. Powierzchnia łączna obszarów przyrodniczych objętych ochroną prawną [ha] Liczba chronionych obiektów przyrodniczych: a/ pomników przyrody b/ użytków ekologicznych c/ zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Liczba parków: a/ miejskich b/ wiejskich c/ podworskich Powierzchnia terenów zieleni parkowej [ha]: a/ w mieście b/ na wsi % gminnych budynków publicznych (47) ogrzewanych źródłami proekologicznymi Zużycie wody w m3 / mieszk. / rok a/ w mieście b/ na wsi Ilość wody pobranej z ujęć [m3] 183 11,4 2349 175 11,0 2263 25,6 3,8 0,1 25,6 3,8 0,1 5306,65 5306,65 56 13 1 56 13 1 2 2 14 3 2 14 51,74 0,91 58,63 0,91 80,8 87,2 30,0 27,7 2.107.831 30,4 25,4 2.071.311 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 86 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Ilość ścieków ogółem poddanych oczyszczaniu [m3] w tym z podwyższonym usuwaniem biogenów Ilość ścieków sanitarnych wytworzonych ogółem [m3] Ilość ściek. sanitarnych z gospodarstw domowych [m3] Ilość ścieków w m3 / mieszk./rok posiadającego dostęp do kanalizacji sanitarnej Ilość punktów zrzutu ścieków deszczowych w mieście: a/ ogółem b/ bez urządzeń podczyszczających Klasa czystości jeziora Grzymisławskiego: a/ wskaźnik podatności na degradację b/ pod względem bakteriologicznym c/ pod względem fizyko-chemicznym Klasa czystości jeziora Móreckiego: a/ wskaźnik podatności na degradację b/ pod względem bakteriologicznym c/ pod względem fizyko-chemicznym Klasa czystości powietrza atmosferycznego dla strefy obejmującej gminę Śrem Stan czystości rzeki Warty – klasa wód 22 Stan czystości rzeki Maskawy (na odcinku ujściowym do rz. Warty) – klasa wód 23 Stan czystości wód w przekrojach pomiarowych w zlewni Rowu Wyskoć (otoczenie jezior Mórka i Zbęchy) - na dopływie do jeziora Cichowo/Mórka (przekrój Brzednia) 24 25 26 - na odcinku Rowu Wyskoć wypływającego z jeziora Mórka i dopływającego do jeziora Zbęchy (przekrój Dalewo) Monitoring wód jeziora Mórka jako zagrożonego azotanami (najwyższe oznaczone stężenia azotanów w wodach jeziora) 1.878.074 1.878.074 1.482.430,9 1.077.659,7 26,4 1.807.005 1.807.005 1.480.678,8 1.097.731,5 26,8 19 17 3,00 (III klasa) II klasa poza klasą (non) 2,71 (III klasa) III klasa III klasa A 19 17 3,00 (III klasa) II klasa poza klasą (non) 2,71 (III klasa) III klasa III klasa A klasa IV (wody niezadowalającej jakości) klasa IV (wody niezadowalającej jakości) klasa IV (wody niezadowalającej jakości) klasa V (wody złej jakości) klasa V – wody złej jakości klasa V – wody złej jakości klasa IV – wody niezadowalającej jakości 1,24 mg N03/l (stanowisko od strony jeziora Cichowo) klasa IV – wody niezadowalającej jakości nie badano Badania monitoringowe jakości wód podziemnych w granicach Gminy Śrem - w m. Orkowo – GZWP 150, wody czwartorzędowe, klasa III ujęcie niezbyt głębokie, słabo izolowane klasa III - w m. Gawrony (na granicy z gminą Dolsk) – lokalny klasa IV zbiornik wód podziemnych, wody czwartorzędowe, ujęcie niezbyt głębokie i z niewielką miąższością warstwy izolacyjnej klasa IV - w m. Mórka - lokalny zbiornik wód podziemnych, wody klasa IV czwartorzędowe, słabo izolowane Wyniki badań wód podziemnych pobieranych klasa III z otworów obserwacyjnych na składowisku w Mateuszewie (3 piezometry zlokalizowane na terenie składowiska oraz jeden oddalony 300 m od obiektu) klasa IV 87 klasa III 27 28 29 Wyniki badań jakości wód podziemnych w rejonie zrekultywowanego składowiska odpadów komunalnych w Górze Wyniki badań zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego Stacja pomiarowa Śrem, ul. Mickiewicza NO2, µg/m3 SO2, µg/m3 klasa IV klasa IV 22,0 x x x Stanowisko m. Grzymysław NO2, µg/m3 SO2, µg/m3 x x x x Stanowisko m. Pełczyn NO2, µg/m3 SO2, µg/m3 16,47 7,63 x x x x 15,37 9,03 Stanowisko m. Gawrony NO2, µg/m3 SO2, µg/m3 Stopień zanieczyszczenia gleb siarką w gminie Śrem gleby wykazujące zawartość naturalną tego pierwiastka 78% tzn., że nie są zanieczyszczone związkami siarki, 78% gleby wykazujące zawartość podwyższoną tzn., że nie 15% wskazują na antropogeniczne źródło tego zjawiska, 15% gleby o zawartości wskazującej na udział antropopresji 7% 7% na zasiarczenie wskutek emisji związków siarki x – nie badano Źródło: Dane WIOŚ Poznań, Delegatura Leszno, 2008r., Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, 2007r., dane z Urzędu Miejskiego w Śremie Powyższa lista wskaźników może zostać rozszerzona o kolejne mierniki. Dla prawidłowego monitorowania w przyszłości zachodzących zmian w środowisku, wzorem innych krajów UE, można wprowadzić do zestawu mierników także wskaźnik biologiczny (np. obejmujący kilka gatunków wskaźnikowych ptaków i in.). Poza głównymi miernikami przy ocenie skuteczności realizacji Programu mogą być stosowane wskaźniki społeczno-ekonomiczne, wskaźniki presji na środowisko i stanu środowiska oraz wskaźniki reakcji społeczeństwa, a mianowicie: wskaźniki społeczno-ekonomiczne - poprawa stanu zdrowia obywateli, mierzona przy pomocy takich mierników jak długość życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności na obszarach, w których szkodliwe oddziaływania na środowisko i zdrowie występują w szczególnie dużym natężeniu (obszary najsilniej uprzemysłowione i zurbanizowane); w miarę możliwości uzyskania odpowiednich danych statystycznych, - zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce; 88 - coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć ochrony środowiska; - tempo przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych; wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko - zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lądowych, poprawę jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, poprawę jakości wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej; - poprawę jakości powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza zanieczyszczeń szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszczeń wywierających najbardziej niekorzystny wpływ na ekosystemy, a więc przede wszystkim metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów i lotnych związków organicznych); - zmniejszenie uciążliwości hałasu, przede wszystkim poziomu hałasu na granicy własności wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w mieście oraz hałasu wzdłuż tras komunikacyjnych; - zmniejszenie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenie zagrożeń dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych; - ograniczenie degradacji gleb, zmniejszenie powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach poprzemysłowych, w tym likwidacja starych składowisk odpadów, zwiększenie skali przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalność gospodarczą do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenie pogarszania się jakości środowiska w jednostkach osadniczych; - wzrost lesistości, rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej, a także wzrost poziomu różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i poprawa stanu zdrowotności lasów będących pod wpływem zanieczyszczeń powietrza, wody lub gleby; - zahamowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, a także pomyślne reintrodukcje gatunków; - zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą; wskaźniki aktywności państwa i społeczeństwa - kompletność regulacji prawnych i tempo ich harmonizacji z prawem wspólnotowym i prawem międzynarodowym; - spójność i efekty działań w zakresie monitoringu i kontroli; 89 - zakres i efekty działań edukacyjnych oraz stopień udziału społeczeństwa w procesach decyzyjnych; - opracowanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarządowe projektów na rzecz ochrony środowiska. Procedury oceny i weryfikacji Programu ochrony środowiska, sprawozdawczość Ocena realizacji celów i zadań Programu ochrony środowiska dla Gminy Śrem, sporządzonego w celu realizacji polityki ekologicznej państwa winna być realizowana co 2 lata (zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska). Bezpośrednim wskaźnikiem zaawansowania realizacji zadań Programu ochrony środowiska będzie wysokość ponoszonych nakładów finansowych oraz uzyskiwane efekty rzeczowe. Uzyskiwane efekty rzeczowe, zweryfikowane przez ocenę stanu jakości i dotrzymywania norm komponentów środowiska, dokonaną w ramach systemu monitoringu, ilustrować będą zaawansowanie realizacji Programu w skali rocznej i umożliwiać dokonywanie niezbędnych korekt na bieżąco. W nawiązaniu do wykonywanej oceny realizacji celów i zadań ochrony środowiska na szczeblu gminnym oraz na podstawie zapisów ustawy Prawo Ochrony Środowiska istnieje obowiązek sporządzania przez Burmistrza Śremu raportu z realizacji Programu Ochrony Środowiska przedkładanego Radzie Miejskiej w Śremie co 2 lata. Upowszechnianie informacji o stanie środowiska i realizacji Programu ochrony środowiska Obecnie informacja ekologiczna dostępna jest poprzez: publikacje Głównego Urzędu Statystycznego, Ministerstwa Środowiska, służb państwowych: (Inspekcja Ochrony Środowiska, Państwowy Zakład Higieny, Inspekcja Sanitarna); prasę popularnonaukową o tematyce ekologicznej; programy telewizyjne i radiowe; publikacje o charakterze edukacyjnym i popularyzatorskim jednostek naukowo-badawczych publikacje opracowane przez organizacje pozarządowe; targi i giełdy ekologiczne; akcje edukacyjne i promocyjne; Internet. Gromadzenie i udostępnianie informacji dotyczącej środowiska, zgodnie z art. 28 ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, jest jednym z zadań Inspekcji Ochrony Środowiska. Zgodnie z tym założeniem do celów swojej działalności włączyła zadania edukacji ekologicznej i szerokiego informowania społeczeństwa o faktycznym stanie środowiska oraz działaniach mających na celu jego ochronę, w tym również z realizacji wykonanych założeń przyjętych w niniejszym Programie. W ramach realizacji ww. zadań Inspekcja Ochrony 90 Środowiska dysponuje następującymi możliwymi formami działalności: opracowywanie corocznych raportów o stanie środowiska na terenie województw, realizowanie w swoich placówkach zajęć dydaktycznych dla dzieci i młodzieży szkół; udział pracowników Wydziałów i Działów Monitoringu Środowiska w lekcjach o tematyce ekologicznej oraz uczestnictwo w zajęciach metodycznych dla nauczycieli; udostępnianie osobom zainteresowanym materiałów informacyjnych dotyczących szeroko rozumianej tematyki ochrony środowiska; współpraca z przedstawicielami regionalnej prasy, radia i TV w propagowaniu zagadnień związanych z ochroną środowiska. Przedstawiciele IOŚ, zgodnie z wymaganiami wynikającymi z art. 8a ust. 2 ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, przygotowują i przedstawiają radom powiatów i sejmiku województwa coroczne informacje o stanie środowiska i podejmowanych działaniach na rzecz jego poprawy. WIOŚ udziela również informacji o stanie środowiska na terenie gminy, w zakresie prowadzonych badań monitoringowych. Urząd Miejski w Śremie zamieszcza na stronach internetowych, m.in.: Raporty o stanie środowiska gminy, Gminny Program ochrony środowiska, Raport z wykonania Programu ochrony środowiska i inne informacje związane z działalnością w zakresie ochrony środowiska. Właściwym sposobem upowszechniania informacji o stanie środowiska oraz realizacji przedsięwzięć w tym zakresie w gminie Śrem będzie kontynuacja cyklicznych wydawnictw p.t. „Raport o stanie środowiska w gminie Śrem” (dotychczasowe wydania z roku 1995, 2000 i 2005), jak również informacje przekazywane za pośrednictwem strony internetowej Urzędu Miejskiego w Śremie. 11. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Niniejszy „Program ochrony środowiska sporządzono dla gminy Śrem” na lata 20082011 z perspektywą na lata 2012-2015. Program ten stanowi aktualizację dotychczas obowiązującego (uchwalonego w 2005r. Programu). Celem niniejszego Programu jest wybór i wskazanie optymalnej drogi postępowania w zakresie racjonalnego korzystania ze środowiska, ochrony elementów środowiska narażonych na degradację w wyniku gospodarczej działalności człowieka oraz przywrócenia pierwotnych walorów obszarom już zdegradowanym w sensie ekologicznym. Aktualizacja Programu uwzględnia wyniki Raportu z wykonania dotychczas obowiązującego Programu. 91 Niniejszy dokument swoim zakresem obejmuje również wskazanie konkretnych celów i zadań realizacyjnych z zakresu ochrony środowiska dla Gminy Śrem w horyzoncie czasowym 4-ech lat z uwzględnieniem celów i zadań strategicznych długofalowych dla kolejnych 4-ech lat. Cele i zadania krótkookresowe są ujęte w harmonogram określający priorytety realizacji, jednostki organizacyjne odpowiedzialne za wdrożenie oraz niezbędne nakłady finansowe do realizacji Programu. Przedstawione w niniejszym Programie cele, strategie ich realizacji i działania są zgodne z obowiązującym ustawodawstwem z zakresu ochrony środowiska oraz celami i kierunkami działań określonymi w: Polityce Ekologicznej Państwa oraz obowiązującym Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego i Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego. Zasadniczo w uproszczeniu możemy wyróżnić następujące elementy składowe będące podstawą konstrukcji niniejszego Programu, a mianowicie: 1. wprowadzenie; 2. analizę aktualnego stanu środowiska; 3. określenie programu ochrony środowiska; 4. sprecyzowanie harmonogramu zadań realizacyjnych wynikających z programu; 5. określenie metodyki wdrażania i kontrolowania realizacji programu. Analiza stanu istniejącego środowiska przyrodniczego gminy jest niezbędna do określenia celów i priorytetów w zakresie działań mających na celu ochronę środowiska lub przywrócenie stanu poszczególnych elementów środowiska do stanu pierwotnego. Analiza dotyczy wszystkich elementów środowiska przyrodniczego. Program ochrony środowiska to zbiór określonych na podstawie dostępnej wiedzy z zakresu zachowań ekologicznych oraz stanu istniejącego i różnic pomiędzy stanem uważanym za pierwotny, celów i przyporządkowanych im zadań realizacyjnych mających w wyniku ich wdrożenia zapewnić zamierzony rezultat. Program ochrony środowiska porusza, m.in. następujące zagadnienia: - racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochrona gleb, racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin); - poprawa jakości środowiska (ochrona wód, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, pola elektromagnetyczne, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, poważne awarie, ochrona przyrody i bioróżnorodności). 92 Harmonogram realizacji zadań wynikających z założonych celów Programu ochrony środowiska określa terminy wdrażania zadań, koszt wdrożenia oraz jednostki odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych działań. W celu skutecznego wdrażania w życie przyjętego Programu ochrony środowiska wskazano wymagane procedury zachowań uczestników programu. Dotyczy to prowadzonych technik monitoringu, wymaganej sprawozdawczości, procedur kontroli realizacji programu. Określono również mierniki (wskaźniki) realizacji Programu ochrony środowiska, które są niezbędne do weryfikacji i raportowania wykonania Programu. Wskazano również mechanizmy i źródła finansowania Programu ochrony środowiska. 93 12. ZAŁĄCZNIKI DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 12.1 ZAŁĄCZNIK 1 - WYKAZ UŻYTKÓW EKOLOGICZNYCH GMINY ŚREM Lp. Nazwa użytku 1. „Bagienko” 2. „Żowiniec” Położenie obszar położony w Śremie, na terenie MPE im. W. Puchalskiego, obejmujący zbiornik wodny wraz z przyległymi szuwarami i fragmentem podmokłej łąki obszar położony w uroczysku Niesłabin Leśnictwa Mechlin, Nadleśnictwa Babki Nr ewid. nieruchom. 16,42 ha oddziały nr 170 i (5170),172 g,i (5172), 173 h (5173), 175 a,b,d,f (5175, 5172), 177c (5177); oddział nr 176 d (5176/1); 718, 719, 1238, 1240, 1241 i 2099 obszar położony w uroczysku 4,03 ha Niesłabin Leśnictwa Mechlin, Nadleśnictwa Babki 4. „Potop” obszar położony w uroczysku 4,47 ha oddziały nr 171g (416, 5171), Niesłabin Leśnictwa Mechlin, 174a (5174); Nadleśnictwa Babki 5. „Jeziorko” obszar położony w uroczysku 3,98 ha oddziały nr 181 f,g (5181); Zbrudzewo Leśnictwa Mechlin, Nadleśnictwa Babki 6. „Stara Warta” obszar położony w uroczysku 3,38 ha oddziały nr 192 c,d,f (5192); Mechlin Leśnictwa Mechlin, Nadleśnictwa Babki 7. „Samotnie” obszar położony w uroczysku 3,92 ha oddziały nr 193 b,c,d,f Mechlin Leśnictwa Mechlin, (5193); Nadleśnictwa Babki 8. „Przesmyk” obszar położony w uroczysku 13,98 ha oddziały nr 193 g (5193), 194 Mechlin Leśnictwa Mechlin, h,i,j,n,p,r,s,w (5194); Nadleśnictwa Babki 9. „Łokcie I” obszar położony w uroczysku 10,67 ha oddziały nr 195 d,h (5195), Mechlin Leśnictwa Mechlin, 197 b,c,d,f (5197) Nadleśnictwa Babki 10. „Łokcie II” obszar położony w uroczysku 7,78 ha oddziały nr 195 m (5195), Mechlin Leśnictwa Mechlin, 198 f,g (5198); Nadleśnictwa Babki 11. „Żurawiec” obszar położony w uroczysku 2,51 ha oddziały nr 195 g (5195); Mechlin Leśnictwa Mechlin, Nadleśnictwa Babki 12. „Kocanki” obszar położony w uroczysku 1,44 ha oddziały nr 191 n (5191/5); Mechlin Leśnictwa Mechlin, Nadleśnictwa Babki 13. „Żabie oczka” położony w uroczysku Błociszewo 8,38 ha oddziały 228 d (5228, Leśnictwa Błociszewo, 5227/2), 231 d (5231, 5234), Nadleśnictwa Konstantynowo 234 g,j (5234). Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Śrem, 2007r. 3. „Bobrzysko” Pow. użytku 4,8 ha 94 12.2 ZAŁĄCZNIK 2 - WYKAZ POMNIKÓW PRZYRODY NA TERENIE GMINY ŚREM Lp. Nr rej. WKP Przedmiot ochrony Opis obw./wys. 410 cm/ 320 cm/ - 1 380 2 platany klonolistne 2 392 lipa drobnolistna 350 cm/ 22 m 3 401 dąb szypułkowy 550 cm/ 21 m 4 402 dąb szypułkowy 600 cm/ 22 m 5 6 7 8 9 414 415 416 417 418 dąb szypułkowy dąb szypułkowy dąb szypułkowy dąb szypułkowy dąb szypułkowy 10 419 2 dęby szypułkowe 610 cm/ 427 cm/ 21 m 742 cm/ 20 m 534 cm/ 20 m 392 cm/ 23 m 330 cm/ 20 m 340 cm/ 20 m 300 cm/ 20 m 348 cm/ 20 m 386 cm/ 20 m 280 cm/ 20 m 327 cm/ 20 m 338 cm/ 20 m 432 cm/ 20 m 353 cm/ 20 m Położenie Mechlin - park podworski Góra - wsch. część parku podworskiego Góra - park podworski na skarpie od strony Warty Kotowo n/Wartą Nr ewid nieruch. 18 87/11 87/11 87/11 147l/2 147l/2 147/2 147/2 18 18 11 420 3 dęby szypułkowe 12 421 5 dębów szypułkowych 13 424 lipa drobnolistna zniszczona w 2007 350 cm/ 18 m 14 425 bluszcz pospolity ok. 70 egz. śred. pędów 4-8 cm 15 426 dąb szypułkowy 400 cm/ 21 m 16 427 olcha czarna 190 cm/ 21 m dąb szypułkowy obw. 425 cm wys. 25 m Łęg - park podworski przed pałacem 12/11 160 - 310 cm/ 14 m droga powiatowa Gaj Błociszewo 129/2 165 - 360 cm/ 12 - 20 m droga gminna Szymanowo - Góra 65 obw. 110 - 240 cm wys. 20 m droga powiatowa Psarskie - Góra 137 17 464 aleja dwustronna: 208 kasztanowców, 4 klony zwyczajne, 1 jawor 2 lipy drobnolistne aleja dwustronna: 117 kasztanowców aleja dwustronna: 27 platanów klonol. 90 klonów zwycz. 15 jesionów wynios. 18 617 19 656 20 657 21 658 dąb szypułkowy 360 cm/ 24 m 22 659 2 dęby szypułkowe 23 691 dąb szypułkowy 185 cm/ 21 m 275 cm/ 21 m 250 cm/ 20 m Podstawa prawna ochrony Mechlin - park podworski 18 ogłoszenie WKP z dnia 18.10.1980 r. (Dz.U.W.P. z 1984 Nr 2 poz.19) 18 Śrem - przy moście na Warcie Psarskie za oczyszczalnią ścieków na skarpie Śrem, ul. Dutkiewicza przy stacji uzdatniania wody Śrem - promenada n/Wartą Gaj (przy drodze we wsi) Śrem skwer ul. Michałowskiego Śrem ul. Mickiewicza 7 95 1105 19 i 20 416 1322/6 71 orzeczenie woj. pozn. z dnia 19.12.1985 r. (Dz.U.W.P. z 1986 Nr 5 poz.70) zarządzenie nr 52/88 woj. pozn. z dnia 30.12.1988 r. (Dz.U.W.P. z 1989 Nr 5 poz.20) rozporządzenie woj. pozn. Nr 3/91 z dnia 22.03.1991 r. (Dz.U.W.P. nr 6 poz.84) 2741 1334 rozporządzenie 24 25 710 711 dąb szypułkowy klon zwyczajny 26 709 2 jesiony wyniosłe 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 709 jesion wyniosły jesion wyniosły olcha czarna jesion wyniosły olcha czarna olcha czarna olcha czarna jesion wyniosły jesion wyniosły olcha czarna 350 cm/ 23 m 380 cm/ 24 m 440 cm/ 24 m 450 cm/ 26 m 453 cm/ 245 cm/ 22 m 235 cm/ 20 m 275 cm/ 25 m 220 cm/ 19 m 226 cm/ 19 m 210 cm/ 19 m 251 cm/ 24 m 235 cm/ 26 m 230 cm/ 25 m 37 jesion wyniosły 285 cm/ 25 m Śrem ul. Mickiewicza 71 1374 38 39 40 41 żywotnik wschodni wierzba biała lipa drobnolistna klon zwyczajny 124 cm/ 16 m 300 cm/ 20 m 269 cm/ 20 m 330 cm/ 16 m 1366 841 2054 2244 42 klon zwyczajny 250 cm/ 13 m Śrem ul. Mickiewicza 59 Śrem ul. Nadbrzeżna Śrem ul. Mickiewicza 56 Śrem - plaża miejska nad jez. Grzymisławskim 4 cisy pospolite 75 cm/ 7 m 91 cm/ 8 m 94 cm/ 8 m 95 cm/ 9 m Śrem ul. Poznańska 423 wiąz szypułkowy 350 cm/ 15 m Śrem-PM im. Powst. Wlkp. Przy wejściu głównym od ul. Poznańskiej 28 45 2 cisy pospolite 115 cm/ 9 m 210 cm/ 9 m Śrem ul. Cmentarna (cmentarz na lewo od wejścia z ul. Cmentarnej) 782 46 dąb szypułkowy 560 cm/ 22 m Orkowo w lesie na płnzach od wsi 236 47 wiąz szypułkowy 390 cm/ 14 m Orkowo nr 22 227/4 90 cm/ 9 m 120 cm/11,5 m 280 cm/ 11 m 135 cm/ 13 m 340 cm/ 16 m Mórka przy plebani 383 49 50 51 2 żywotniki zachodnie sosna zwyczajna żywotnik zachodni lipa drobnolistna 254 382 382 52 topola czarna 475 cm/ 23 m Mórka - cmentarz Mórka przy kościele Mórka przy kościele Ostrowo na łące za sadami dąb szypułkowy dąb szypułkowy dąb szypułkowy 415 cm/ 18 m 444 cm/ 16 m 424 cm/ 21 m 43 44 48 53 54 55 1180/00 1181/00 1182/00 Krzyżanowo - park podworski Śrem - promenada n/Wartą 21/2 21/2 21/2 woj. pozn. Nr 3/91 z dnia 22.03.1991 r. (Dz.U.W.P. nr 6 poz.84) 21/2 1322 1322 1322 1322 1322 1322 1322 1322 1322 2244 uchwała Nr 42/XLV/93 Rady MiG w Śremie z dnia 3.08.1993 r. oraz w odniesieniu do poz.42 uchwała Nr 23/III/06 Rady Miejskiej w Śremie z dnia 28.12.2006 r. 129 178l 178l 186l rozp. Nr 8/00 woj. wlkp. z dnia 12.09.2000 r (Dz.U.W.Wlkp. Nr 63 na polanie w ZPK "Łęgi 56 1183/00 dąb szypułkowy 485 cm/ 26 m 193l poz 837) Mechlińskie" Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Śrem, 2007r. las k/Zbrudzewa oddz.178c 96 12.3 ZAŁĄCZNIK 3 - WYKAZ PARKÓW PODWORSKICH W GMINIE ŚREM Powierzchnia Nr wpisu do Czas powstania Stan zachowania ha rejestru zab. Błociszewo 4,80 II poł. XVIII w. dobry 829/A Dobczyn 2,75 p. XIX w. zaniedbany 2035/A Góra 8,69 XVIII w. zaniedbany 842/A Grzymysław 1,05 k. XIX w. zaniedbany 50/Wlkp/A Kadzewo 5,62 I poł. XIX w. średni 1533/A Krzyżanowo 7,69 XVIII w. dobry 1942/A Luciny 3,75 p. XX w. zaniedbany 2081/A Łęg 4,09 poł. XIX w. dobry 2038/A Mechlin 6,30 II poł. XIX w. dobry 2029/A Mórka 3,10 pocz. XX w. średni 1988/A Nochowo 2,50 II poł. XIX w. średni 2345/A Psarskie 5,85 II poł. XIX w. średni 1718/A Śrem-Wójtostwo 0,50 p. XX w. dobry 2018/A Zbrudzewo 2,52 II poł. XIX w. zaniedbany 2013/A Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Śrem, 2007r. Miejscowość 97 12.4 ZAŁĄCZNIK 4 - WYKAZ LITERATURY 1. Kodeks dobrej praktyki rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska - Warszawa, 2002, 2. Kondracki J., Geografia regionalna Polski - PWN, Warszawa 1998, 3. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2007, GUS, Warszawa, 4. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 5. „Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (M.P. Nr 33, poz. 433), „Polityka Ekologiczna Państwa na lata 20072010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014” (projekt), 6. Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2002-2010, Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2000, 7. Program ochrony środowiska dla Powiatu Śremskiego, 2004, 8. Raport o stanie środowiska w gminie Śrem 1995-1999, R. Łucka, M. Nowaczyk, E. Bromberek; Urząd Miejski w Śremie, Śrem 2000, 9. Raport o stanie środowiska w gminie Śrem 2000-2004, red. R. Łucka, J. Naskręt; Urząd Miejski w Śremie, Śrem 2005, 10. Przyroda Ziemi Śremskiej, R. Łucka, R. Rożkowski, M. Lorenc; Urząd Miejski w Śremie, Śremskie Towarzystwo Przyrodnicze, Śrem 1999, 11. Informacja WIOŚ o stanie środowiska na terenie gminy Śrem w latach 2004-2007, WIOŚ Poznań, Delegatura w Lesznie, 2008, 12. Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Śrem 2007 – 2013, 2007, 13. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Śrem, 2007. . 98 12.5 ZAŁĄCZNIK 5 - SPIS PODSTAWOWYCH AKTÓW PRAWNYCH - - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 r. Nr 25 poz. 150) Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100 poz. 1085 z późn.zm.) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 poz. 880 z późn.zm.) Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44 poz. 287 z późn. zm.) Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45 poz. 435 z późn.zm.) Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz. 1266 z późn.zm.) Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 Nr 236 poz. 2008 z późn.zm.) Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (2004r. Dz. U. Nr 3 poz. 20 z późn.zm.) Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (2006 r. Dz. U. Nr 89 poz.625 z późn.zm.) Ustawa z dnia 1 marca 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228 poz. 1947 z późn.zm.) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39 poz. 251 z późn.zm.) Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123 poz. 858 z późn.zm.) Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz. 2019 z późn. zm.) Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych. (Dz. U. z 2002 r. Nr 199 poz. 1671 z późn.zm.) Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70 poz. 631 z późn.zm.) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową - (Dz. U. Nr 121 poz. 1263 z późn.zm.) Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 281 poz. 2784 ) Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75 poz. 493) 99 12.6 ZAŁĄCZNIK 6 - HARMONOGRAM WDRAŻANIA „PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚREM” NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2015 Lp. Lata 1. Program ochrony środowiska 2008 – 2015r. (aktualizacja) 1.1 Cele i zadania długookresowe 1.2 Cele i zadania krótkookresowe 2 Monitoring stanu środowiska 2.1 Prowadzenie badań monitoringowych 2.2 Wskaźniki stanu środowiska 3 3.1 3.2 3.3 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2008 2011 2014 2008 2015 2008 2011 2012 2019 2012 2015 2015 2023 2015 2019 Monitoring Programu ochrony środowiska Mierniki efektywności Programu Ocena realizacji celów i działań krótkookresowych Raporty z realizacji Programu . 100 2015
