rola matki we współczesnym wychowaniu rodzinnym

ROLA MATKI WE WSPÓŁCZESNYM WYCHOWANIU RODZINNYM
Ojciec i matka- dwie najbliższe sobie i dzieciom osoby- są dla swoich potomków nie
tylko dawcami życia. Podejmują trud wychowania dzieci, czyli prowadzenia ich przez lata aż
do uzyskania pełnej dojrzałości, biorą na siebie odpowiedzialność za ich wszechstronny
rozwój i jakość egzystencji. Każdy człowiek „dźwiga” bagaż doświadczeń wyniesionych z
domu rodzinnego. Mogą mu one pomóc w rozwiązywaniu różnych życiowych problemów,
ale mogą też być balastem utrudniającym, czy wręcz uniemożliwiającym normalne
funkcjonowanie w świecie. I tu uwidacznia się ogromna odpowiedzialność matki za jakość jej
macierzyństwa i ojca za jakość jego ojcostwa.
Matka jest pierwszą osobą powołaną do przeniesienia miłości na dziecko, potrzebnej
dla jego rozwoju uczuciowego. W literaturze przedmiotu, można się spotkać z poglądem, że
miłość macierzyńska jest bezwarunkowa, wszechogarniająca, wszechobecna i nie ustająca.
Oznacza to, że matka kocha dziecko zawsze, w każdej sytuacji, bez względu na okoliczności,
kocha wszystkie cechy dziecka i nie musi ono spełniać żadnych warunków, by zasłużyć na jej
miłość. Miłość jest najważniejszą treścią macierzyństwa, ale nie jedyną. Matka musi również
posiadać konsekwencję w działaniu, stanowczość, pewną dozę autorytetu, który nie jest
sprzeczny z miłością. Miłość macierzyńska jest jednocześnie życzliwością, czułością
i zrozumieniem. Jest to do pewnego stopnia, miłość intuicyjna w darzeniu i przyjmowaniu.
Jest to miłość zarówno spontaniczna, trochę zaślepiona, jak i mądra, przepojona rozumem.
Pod wpływem jej działania dziecko czuje się rozumiane, bezpieczne i szczęśliwe.
Od matki oczekuje się ekspresji uczuć, ciepła, wyrozumiałości, zrozumienia, zaspokojenia
potrzeb innych, tworzenia prawdziwie rodzinnej i serdecznej atmosfery w domu. Bardzo
ważna dla właściwego rozwoju dziecka konieczna jest witamina M albo MM, co oznacza
miłość, miłość matki. Jeżeli brakuje miłości do dziecka, dziecko czuje się nieszczęśliwe.
Kontakt z matką ma ogromne znaczenie nie tylko dla rozwoju dziecka w pierwszych latach,
jego wpływ rozciąga się na całe życie człowieka. Identyfikacja z matką i zależność od jej
miłości jest wstępnym warunkiem do normalnego dojrzewania, rozwijającej się samokontroli.
Cechy te ukształtowane w dzieciństwie i we wczesnej młodości, trudno jest zmienić, a często
dają o sobie znać w okresie późniejszym np. w życiu małżeńskim. W pierwszych tygodniach,
miesiącach, latach życia, gdy dziecko jest istotą słabą, bezbronną, całkowicie zależną od
otoczenia, matka zaspokaja jego podstawowe potrzeby psychospołeczne, min. potrzebę
bezpieczeństwa. Poczucie bezpieczeństwa stanowi konieczny warunek wytwarzania się
i rozwoju wszelkich potrzeb psychicznych, emocjonalnych, społecznych, umożliwia
prawidłowy rozwój dziecka we wszystkich dziedzinach. Obcowanie z matką jest również dla
dziecka źródłem pierwszego kontaktu społecznego, pierwszej więzi emocjonalnej. Od
związku dziecka z matką zależy późniejszy stosunek człowieka do wszystkich ludzi. Jeśli nie
ma więzi między matką a dzieckiem lub też, jeśli zostanie ona zerwana, w rozwoju
emocjonalnym dziecka mogą powstać nieodwracalne zaburzenia, może stać się ono niezdolne
do nawiązywania pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi. Konsekwencje braku tej więzi
mają znaczenie nie tylko dla rozwoju, zdrowia psychicznego i szczęścia jednostki, lecz także
dla stosunków międzyludzkich w rodzinach, w innych grupach ludzi i innych środowiskach,
a także dla stosunków między narodami.
Opieka nad dzieckiem wymaga od matki dużego zaangażowania emocjonalnego, poświęcenia
znacznej ilości czasu, wysiłku, trudu, często także rezygnacji z zaspokojenia własnych
potrzeb czy zainteresowań. Jednakże ważne jest w tej sytuacji, aby dziecko nie czuło, że jest
ciężarem a opieka nad nim tylko przykrym obowiązkiem. Matka musi dać odczuć dziecku, że
jest kochane i potrzebne. Warunkiem bardzo istotnym dla rozwoju osobowości dziecka jest
pełna jego akceptacja ze wszystkimi jego wadami i zaletami, taka właśnie jest miłość
macierzyńska – bezwarunkowa, oddana i nieustająca („ kocham cię, bo jesteś moim
dzieckiem” a nie „kocham cię dlatego, że spełniasz moje oczekiwania”). Akceptacja matki
jest dla dziecka niezwykle istotna, w znaczący sposób wpływa na kształtowanie się jego
samooceny, samoakceptacji, stosunku do samego siebie, pewności siebie oraz poczucia
własnej wartości.
Dla odpowiedniego rozwoju społecznego dziecka duże znaczenie ma stosunek matki do
innych ludzi. Małe dziecko obserwuje matkę i jej relacje z innymi. Dziecko dostrzega, że są
inni ludzie, których matka kocha i zaspakaja ich potrzeby. Zanim samo zacznie nawiązywać
kontakty z innymi osobami, uczy się przede wszystkim od matki, jak należy je traktować, jak
się do nich odnosić.
Matka dostarcza wzorców zachowania w różnorodnych okolicznościach, modeli zaspokojenia
potrzeb oraz sposobów zachowania się w sytuacjach, gdy te potrzeby nie mogą być
zaspokojone. Uczy dziecko dostrzegania i respektowania potrzeb innych ludzi: „Nie płacz,
mama jest zmęczona”, „Daj lalkę siostrze, ona też chce się pobawić”. Stwarza podstawy
umożliwiające z czasem powstanie hierarchii potrzeb: „Poczęstuj czekoladą inne dzieci,
a potem weźmiesz sobie”
Kobieta jest ze swojej natury bardziej wrażliwa, delikatna, łagodna, współczująca – te jej
cechy mają duże znaczenie w kształtowaniu się charakteru i osobowości dziecka, w jego
rozwoju moralnym, emocjonalnym, wpływają na kształtowanie się jego hierarchii wartości,
odczuć empatycznych.
Bardzo ważny jest sposób komunikowania się z dzieckiem. Matki nie przechodzą żadnego
„szkolenia” w tej dziedzinie, rozumieją jednak intuicyjnie potrzebę używania specjalnego
języka w rozmowie z dzieckiem. Umożliwia to werbalne kierowanie czynnościami dziecka:
wydawanie poleceń, nakazów, zakazów, regulowanie jego postępowania w różnych
sytuacjach życia codziennego. Mowa matki i innych osób stanowi jednocześnie jakby
komentarz do zachowania się dziecka: nazywa, wyjaśnia wszystko, co się wokół dzieje.
Roli matki nie ubywa na znaczeniu w późniejszych okresach życia dziecka, zmienia ona
jedynie swój charakter, gdyż wraz z rozwojem dziecko staje się coraz bardziej aktywne
i samodzielne.
Kobieta nie pełni w rodzinie jedynie roli opiekunki dla dziecka, jest bardzo często
organizatorką całego codziennego życia rodzinnego; mówi się, że „kobieta wypełnia sobą
dom”. Poza tym, że jest ona wychowawczynią dzieci, opiekunką domowego ogniska,
organizatorką życia rodzinnego, bardzo często zajmuje się jeszcze pracą zawodową.
W Polsce ogromny procent matek małych dzieci wykonuje pracę zarobkową. Ma to swoje
plusy i minusy. Niewątpliwą wadą takiej sytuacji jest fakt znacznego ograniczenia czasu jaki
może poświęcić dziecku i rodzinie. Pociąga to za sobą konieczność zapewnienia dziecku
opieki pod nieobecność matki, co w konsekwencji prowadzi do korzystania z pomocy żłobka,
przedszkola czy świetlicy szkolnej. O ile dziecko w wieku szkolnym jest już na tyle dojrzałe,
aby zaakceptować tę sytuację, to dziecko 2 czy 3 – letnie bardzo trudno znosi nagłą rozłąkę
z rodzicami. Małe dziecko, które wciąż jeszcze przystosowuje się do swojego środowiska
rodzinnego, musi nagle odnaleźć się w odmiennym środowisku o zupełnie innych
właściwościach i rytmie życia. Innym minusem takiej sytuacji jest obciążenie kobiety dużą
ilością obowiązków. „Kobieta, która jest żoną i matką, a ponadto pracuje zawodowo, musi
pełnić jednocześnie kilka ról społecznych. Każdy człowiek w społeczeństwie pełni kilka
takich ról. Pracująca matka musi być równocześnie dobrym pracownikiem, dobrą matką,
dobrą żoną, dobrą organizatorką życia rodzinnego. Role te obciążają ją, trudno bowiem
ze wszystkich wywiązać się ku zadowoleniu własnemu i innych. Jeśli matka stara się to
czynić brak jej czasu na odpoczynek, rozrywkę, kontakty towarzyskie. Przeżywa często stany
napięcia wynikające z poczucia, że nie spełnia oczekiwań własnych i otoczenia, w jednej
dziedzinie lub innej.
Jednak z całą stanowczością należy stwierdzić że, pomimo wszystko, praca zawodowa matki
nie wprowadza do rodziny jedynie elementów ujemnych. Niewątpliwym plusem jest poprawa
sytuacji materialnej rodziny dzięki dodatkowym zarobkom matki, co pomaga zapewnić
dziecku lepsze warunki rozwoju. Wiele kobiet wykonuje pracę zawodową kierując się nie
tylko wartościami materialnymi, ale dlatego, że zdobyły odpowiednie wykształcenie i pragną
je wykorzystać. Matka, która pracuje zdobywa uznanie w oczach dziecka, nawet pomimo
pewnych niedogodności z powodu jej nieobecności w domu. Im dziecko jest starsze, im
bardziej dojrzałe emocjonalnie, tym wyżej ceni swoją matkę, która pełni jakąś rolę społeczną,
która jest ceniona i szanowana przez innych ludzi. Korzyści wynikające z pracy zawodowej,
oprócz wzrostu stopy życiowej i uznania w oczach dzieci, to także poczucie wyższej wartości
samej matki. Kobieta zajmująca pewną pozycję zawodową , posiadająca wykształcenie oraz
pewien zasób wiedzy, nawiązująca nowe kontakty z ludźmi, podnosząca swoje kwalifikacje
– poszerza swoje horyzonty umysłowe, wzbogaca zasób doświadczeń, rozwija swoją
osobowość. Intelektualny kontakt z matką, która posiada pewne wykształcenie oraz pewien
zasób wiedzy wpływa na zwiększenie jej autorytetu w oczach dziecka.
Matka spełnia jeszcze jedną istotną rolę: stanowi dla dziecka, zarówno dla
dziewczynki, jak
i dla chłopca, wzór kobiety. U dziewcząt oddziaływanie tego wzoru
dokonuje się na podstawie identyfikacji: córka pragnie naśladować matkę. W wieku
dorastania nasila się dążenie do samodzielności i niezależności oraz krytyczne nastawienie
wobec otoczenia, które obejmuje też i osoby najbliższe, a więc i matkę. Najczęściej jednak,
gdy nie dochodzi do ostrego konfliktu pomiędzy rodzicami a dzieckiem, ta krytyczna ocena
dotyczy tylko niektórych cech matki, inne natomiast są nadal akceptowane i naśladowane w
takim stopniu, w jakim pozwala na to różnica wieku, pokolenia, a przede wszystkim cechy
indywidualne. Dla chłopca natomiast matka stanowi wzór kobiety, na podstawie, którego
dokonuje on wyboru swojej przyszłej żony. Nawet w sytuacji, gdy cechy osobowości matki
nie w pełni mu odpowiadają, najczęściej ma miejsce porównywanie reakcji, zachowań,
właściwości psychicznych (a nawet wyglądu zewnętrznego) partnerki z reakcjami,
zachowaniami i właściwościami matki.
Szczególnie ważny element wzoru osobowego, modelu matki, stanowi jej stosunek do
dziecka, jej postawa rodzicielska. Wpływ tej postawy jest bardzo silny i sięga w daleką
przyszłość, przejawia się, bowiem w postawie rodzicielskiej syna, a zwłaszcza córki wobec
jej własnych dzieci.
Obok roli matki kobieta pełni w rodzinie także rolę żony. Rodzaj relacji między żoną i mężem
stwarza określone warunki, w których przebiega proces uczenia się przez dzieci pewnych
nawyków, postaw, umiejętności. Warunki te mogą być zróżnicowane i w różny sposób
– korzystny, bądź niekorzystny – mogą wpływać na dziecko. Jednak zgodne, pełne miłości,
przywiązania i zrozumienia współżycie między żoną i mężem – tak istotne dla prawidłowego
rozwoju psychiki dziecka – powinno być przedmiotem ciągłych starań i wysiłków. Kobieta
jako matka i żona potrafi stworzyć w domu atmosferę ciepła i miłości. Dzięki jej opiekuńczej
postawie oraz typowo kobiecym właściwościom, zarówno dziecko jak i mąż czują się
kochani, bezpieczni, aprobowani.
Rola matki jest najbardziej wiodącą i wysoko cenioną rolą przez rodzinę własną,
społeczność lokalną i samą kobietę. Matka jest tą kobietą, która daje dziecku życie i tą, która
to życie podtrzymuje, pomaga mu w rozwoju, zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie.
Matka jest piastunką klimatu emocjonalnego i ciepła w rodzinie. Stara się o zachowanie
stałego rytmu życia domowego. Daje członkom rodziny swoją miłość, swój czas, swoją pracę.
To na niej ciąży większość obowiązków, to ona stara się jak najlepiej wypełniać funkcję
opiekuńczo- wychowawczą. I to w sytuacji, gdy cechą charakterystyczną bardzo wielu
współczesnych rodzin jest brak poczucia bezpieczeństwa i ciągła niepewność co do źródeł
utrzymania, co do wychowania dzieci, co do przyszłości.
Literatura
1. Waldemar Furmanek, „Rozwój rozumienia miłości”, Wydawnictwo Oświatowe
FOSZE, Rzeszów 2011
2. Grażyna Gajewska, „Pedagogika opiekuńcza. Elementy metodyki”, Wydawnictwo
PEKW „GAJA”, Zielona Góra 2009
3. Maria Ziemska, „Rodzina a osobowość”, Wydawnictwo Wiedza Powszechna,
Warszawa 1979
4. Anna Siudem, Ireneusz Siudem, „Profil psychologiczny osób samotnie
wychowujących dzieci”, Lublin 2008