Wlasciwosc ustawowa, umowna i delegacyjna

Właściwość ustawowa, umowna i delegacyjna
Właściwość ustawowa jest zasadą w Kodeksie. Wyjątkiem od niej jest właściwość
umowna i delegacyjna. Przepisy określające tę właściwość mają na celu zapewnienie
sprawności wymiaru sprawiedliwości oraz kierują się w tym zakresie względami natury
społecznej.
Właściwość umowna dotyczy tylko właściwości miejscowej. Właściwość ta zwana
prorogacyjną(prorogatiofori), odnosi się jedynie do spraw, które rozpoznawane są w
trybie postępowania procesowego, nie dotyczy zaś spraw rozpoznawanych w postępowaniu
nieprocesowym. Według kpc strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej
instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów
mogących wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie
właściwy, jeśli strony nie postanowiły inaczej. Strony mogą także ograniczyć umową pisemną
prawo wyboru powoda między kilkoma sądami właściwymi dla takich sporów. Jednakże nie
mogą one zmieniać właściwości wyłącznej. Z tego przepisu wynika istotna cecha umowy
prorogacyjnej – konieczność zgodnego przejawu woli dwóch stron procesowych dla
osiągnięcia zamierzonego skutku.
Dalszym warunkiem ważności tej umowy jest sporządzenie jej na piśmie. Powinna ona
być załączona do pozwu wnoszonego do sądu umówionego przez strony dla wykazania, iż
został on wniesiony do sądu właściwego miejscowo. Swoboda zawierania umowy
prorogacyjnej ograniczona jest przepisami o właściwości wyłącznej, co oznacza, że strony nie
mogą ustanowić umownej właściwości miejscowej sądu w tych wypadkach, w których
Kodeks przewiduje sąd wyłącznie właściwy.
Sformułowanie kodeksowe: „Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony
nie postanowiły inaczej” oznacza, że strony w umowie prorogacyjnej mogą przyznać
powodowi prawo wyboru pomiędzy sądem właściwym z mocy przepisów kpc a sądem
wskazanym w umowie prorogacyjnej.
Umowa prorogacyjna nie jest dopuszczalna w postępowaniu nieprocesowym. Do
skutków procesowych owej umowy należy obowiązek stron do wytoczenia powództwa
przed sądem umówionym. W wypadku naruszenia tego obowiązku przez powoda,
pozwanemu przysługuje zarzut niewłaściwości sądu, który to pod rygorem jego utraty, może
pozwany zgłosić i należycie uzasadnić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. W
razie uzasadnionego zgłoszenia powyższego zarzutu sąd przekazuje sprawę sądowi
umówionemu przez strony.
Właściwość delegacyjna polega na przydzieleniu pewnych spraw przez sąd
przełożony, czy to ze względów konieczności, czy to celowości. Kpc zna następujące
przypadki tej właściwości:
1.
jeśli w myśl przepisów Kodeksu nie można na podstawie okoliczności sprawy
ustalić właściwości miejscowej, to Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd,
przed który należy wytoczyć powództwo.
2.
jeśli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub
podjąć innej czynności, to sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym
inny sąd;
3.
w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do
rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, rozpoznającemu sprawy z zakresu prawa
pracy lub ubezpieczeń społecznych, jeśli przemawiają za tym względy celowości;
4.
w wypadku gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać
sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, to sąd nad
nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w
całości lub w części.
5.
Sąd Najwyższy w razie uwzględniania skargi kasacyjnej i uchylenia
zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części może przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu;
6.
Sąd Najwyższy w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej i uchylenia także w
całości lub w części orzeczenia sądu pierwszej instancji może przekazać sprawę do
ponownego rozpoznania sądowi równorzędnemu.
Dwa pierwsze wypadki objęte są właściwością delegacyjną ze względów konieczności.
Pozostałe zaś mają na uwadze względy celowości. Przy stosowaniu wskazanego w pkt 4 art.
508 § 2 mogą być brane pod uwagę i względy konieczności, i względy celowości.
Szczególny wypadek przekazania w procesie sprawy ze względów celowości to
możność przekazania sprawy przez Sąd Najwyższy innemu sądowi równorzędnemu. Za takim
przekazaniem będą zazwyczaj przemawiały względy celowości.