Wiara i uczynki

KS. MGR MARCIN SIENKOWSKI
Lublin
WIARA
I
UCZYNKI W USPRAWIEDLIWIENIU GRZESZNIKA
|eden z arĘkułów wiary Katechizmu KościołaKatolickiego doĘczy tajemnicy upadku. Niedługo po dziele stworzenia grzech, którego
dopuściłsię człowieĘ zawładnąłcałą ludzkością. Mimo nieposłuszeństwa i braku zaufania, Bóg w swojej nieskończonej miłościnie pozostawił człowieka w niewo|i zła, która wiedzie ku wiecznemu potępieniu,
ale zapowiedział odkupienie przez |ezusa Chrystusa' Syn Boży, przyjmując ludzką naturę, dokonał usprawiedliwienia grzesznika - pojednania z Bogiem.
od początku chrześcijaństwa żywo podejmowano problem aktywności[bierności) człowieka w pojednaniu z Bogiem' Dyskusja
taprzybrała na sile w XVI W., gdy reformatorzy wystąpili z odmienną
nauką o usprawiedliwieniu, akcentując wiarę, a pomniejszając rolę
uczynków [zasług)' obecnie przeżywany Rok Wiary dany Kościołowi
m.in' jako inspiracja do jej ożywienia, oczyszczenia i głębszego rozumienia, stanowi zachętę do zwrócenia uwagi na usprawiedliwienie,
a szczegó|nie na rolę wiary i uczynków w nim obecnych.
W niniejszym arĘkule najpierw zostanie Zarysowane reformacyjne ujęcie wiary i uczynków w usprawiedliwieniu. Następnie dokona
się charakterystyki pojednania grzesznika z Bogiem W nauce katolickiej.
Wreszcie zostanie omówione wspólne rozumienie usprawiedliwienia,
wypracowane w dialogu katolicko-luterańskim i zawarte we Wspólnej
deklaracji w sprawie nauki o usprawiedliwieniu.
I.
1. Sola
Reformacyine uięcie usprawiedliwienia
gratia
Sformułowanie - tylko łaska - oddaje reformacyjną myślo całkowitej darmowości usprawiedliwienia, a zarazem stawia je w opozycji
do średniowiecznego przepowiadania o roli zasług w drodze do pojed-
KS. MARCrN SrcŃrowsxr
nania z Bogiemr. ,,Usprawiedliwienie przez samą tylko łaskę znaczy dla
Lutra przede wszystkim to, że łaska daje grzesznikom usprawiedliwienie bez żadnych uwarunkowań i własnych osiągnięć człowieka"z.
Usprawiedliwienie nie było dla niego następstwem zasług człowieka,
ale darem BoŻym całkowicie niezależnym od ludzkich czynów' Usprawiedliwienie grzesznika dokonuje się tylko mocą sprawiedliwości
Chrystusa, a nie uczynków wierzącegoa.
U podstaw nauki o całkowitej darmowości usprawiedliwienia leży przyjęta przez reformację antropologia, która uwzględnia problem
sprawiedliwości pierwotnej, grzechu pierworodnego i jego skutków
Luter definiował grzech pierworodny jako całkowiĘ brak prawości
i zupełnej niemożnościpoprawnego działania władz duszy i ciałaa.
Utracona sprawiedliwość pierwotna rozumiana była jako dogłębnie
Zepsuta ludzka natura _ natura corupta. Wiązało się z tym ukierunkowanie przeciwko Bogu. Człowiek w stanie grzechu pierworodnego nienawidzi Boga, a nawet gniewa się na Niegos.
1
Por. S.C. Napiórkowski, Solus Christus' Zbawcze pośrednichło według
Księgi Zgody, Lublin L999,s.75.
2 G' Kraus, Nauka o łasce. Zbawienie jako łaska, Kraków L999, s'163;
por' Evangelischer Erwachsenen Kątechismus' Glauben, erkennen, leben, Gitersloh 2001, s' 244-245; H.A. oberman, Marcin Luter. Człowiek między Bogiem
a diabłem, Gdańsk 1'996, s' L25; G'L' Miiller, Chrystologia - nauka o Jezusie
Chrystusie, Kraków 1_998, s. 409.
3 Luter utożsamiał łaskę z życz|iwościąBoga, a nie ze stworzoną jakościąduszy człowieka. Por. G. Kraus, Nauką o łasce, s. 163.
a
W skutek grzechu pierworodnego ,,człowiek może poznawać pewne
rzeczy, a nawet istnienie Boga, jest również w stanie zachować zewnętrznie
niektóre przykazania, są to jednak akty, które w żaden sposób nie mogą nawiązać Zerwanego kontaktu z Bogiem. Całkowite zniszczenie podobieństwa
i prawie całkowite zniszczenie obrazu Bożego oz\acza brak podstawowego
instrumentu warunkującego łącznośćz Bogiem. W tej dziedzinie człowiek
stracił: dary, siĘ, możliwości'Utrata sprawiedliwości pierwotnej objęła nie
tylko utratę wewnętrznej harmonii człowieka, |ecztakże postradanie poznania
Boga, zaufania Mu, bojaźni i miłościJego, jak również możliwościich odzyskania". S'C. Napiórkowski, Solus Christus, s' 78'
5 Przejavły zwrócenia się przeciwko Bogu to m.in. ignorancja, pogarda
Boga, brak bojaźni Bożej, nienawiśćdo Boga, ucieczka przed sądem BoŻym,
nienawiśćdo sądu BoŻego, gniew na Boga, rozpacz z powodu braku łaski
i pokładanie nadziei w dobrach doczesnych, Zob'tamŻe,s.79'
300
Wlłne l UCZ\.NKI
w USPRAWIEDLIwIENIU
GRZESZNIKA
|ako skutek grzechu pierworodnego Luter podawał wszystko
niszczącą pożądliwość,której podlega caĘ człowiek' Zkolei w parze
zpożąd|iwościąwymieniał całkowity brak wolności woli w sprawach
zbawieniao. Pożądliwośćprzedstawiał na sposób przewrotności, gdzie
człowiek polega v,lyłącznie na sobie, przeciwstawiając się prawdziwej
miłościBoga.
Pasywność[obojętnośćczłowieka grzesznego wobec usprawiedliwiającego Boga), według nauki reformacji, oznacza konieczność oddania się grzesznika wyłącznemu działaniu łaski Bożejz. Człowiek nie
jest w stanie opierać swojego zbawienia wyłącznie na własnych wysiłkach. Dzieje się tak ze wzg|ędu na jego całkowitą grzeszność,a w konsekwencji na skutek niemocy (braku wolnej woli). Wynika ona
ze stwierdzenia, że,,Wszyscy są niewolnikami grzechu"s. Wolę człowieka powinno się nazywać raczej zniewoloną niż wolną. Brak wolności
woli odnosi się do tego, co ją przev,lyższa, natomiast w stosunku
do wszystkiego, co jest od niej niższe pozostawia ją wolnąg.
|ednak grzesznik nie powinien zupełnie powątpiewać we własne
uczynki po przyjęciu odnawiającego sakramentu chrztu. Luter nie zakwestionował więc całkowitego współudziału człowieka w jego usprawiedliwieniu, gdyż właśniewiarę uznał za odpowiedź naBoŻą obietnicę, która dociera do człowieka z zewnątrz bez żadnego przymusu. SĘd
współdziałanie Boga i człowieka może być pojmowane tylko i v,lyłącznie jako akt wiary, który zostaje zrodzony przez słowo i dzięki darmowejłasce10.
2. Sola
fide
Wśród reformacyjnych tez szczególne miejsce zajmuje wiara,
uznana za niezbędny i wystarczający warunek usprawiedliwienia.
ó
Por. A. Zuberbier, W. Łydka, Usprawiedliwienie, w: Słownik Teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice L989, s.616.
7 A'A' Napiórkowski, Bogactwo łąski ą nędza grzeszniką' Zróżnicowany
konsensus teologii katolickiej i luterańskiej o usprawiedliwieniu osiqgnięty
w dialogu ekumenicznym, Kraków 2000, s. 258.
8 Por. Formuła zgody, w: Księgi Wyznaniowe KościołaLuterańskiego,
Bielsko-Biała L999,s. 441 [dalej: FZ].
9
|akiekolwiek mówienie o wolnej woli, zdaniem Lutra, jest bezpod_
Stawne i nie mam sensu, ponieważ grzech pierworodny całkowicie wydał wol-
ną wolę w niewolę grzechu do tego stopnia, że odtąd człowiek może tylko
grzeszyć' Por. G. Kraus, Nauka o łqsce, s. 168-169.
10 Por. A.A. Napiórkowski, Bogactwo łaski, s.258-259.
301
KS. MARCIN SmŃrowsrr
W swoim nauczaniu Luter podkreślałsuwerenne działanie Boga, który
usprawiedliwia człowieka w |ezusie Chrysfusie przez wiarę: ,,Ludzie
nie mogą być usprawiedliwieni przed Bogiem własnymi siłami, zasługami lub uczynkami,lecz bywają usprawiedliwieni darmo dla Chrystusa
przez wiarę, gdy wierzą, Że są przyjęci do łaski i Że grzechy są im od-
puszczone dla Chrystusa, który swoją śmiercią dał zadośćuczynienie
zanasze grzechy. Tę wiarę Bóg poczytuje za sprawiedliwość przed swoim obliczem"11.
Wiara w ujęciu luterańskim stanowi bogatą rzeczywistośći domaga się rozumienia jako połączenie w całośćtrzech cnót teologicznych: wiary, nadziei i miłości.Również pozwala zamiennie uŻywać pojęć ,,fides" i ,,fiducia", gdzie ,,fiducia" oznacza zaufanie1z. Nierealna wydaje się wiara w Chrysfusa pozbawiona ufności, że ze wzg|ędu na Niego
grzesznik dostępuje usprawiedliwienia. Luteranie zamiennie [synonimicznie) traktują: wiarę, nadzieję, zaufanie. Pierwszeństwo genetyczne
przyna|eŻy wierze, a po niej następuje miłość13.
Kiedy mowa o wierze usprawiedliwiającej, należy wymienić trzy
łączące się ze sobą kwestie: obietnicę, darmowość i zasługi Chrysfusa.
,,Ponieważ więc ludzie nie mogą z własnych sił spełniać Zakonu Bożego
i wszyscy są pod grzechem, i winni są wiecznego gniewu i śmierci, dlatego nie możemy uwolnić się przez Zakon od grzechów i być usprawie_
tL
Wyznanie Augsburskie (Konfesja Augsburska), w: Księgi Wyznaniowe,
art. IV, s' 144 [dalej: WA]. Spojrzenie w przeszłośćpozwala stwierdzić,
że formuła sola ftde przypisywan a zasadniczo Lutrowi, wypływa ze starożytnej
tradycji katolickiej. ]uż R. Bellarmin dostrzegł, że reformacyjną formułę wiary
cytowali: Orygenes, Hilary Bazyli, Chryzostom, Augustyn, Cyryl Aleksandryjski
i przede wszystkim Ambroży i Bernard. Lutrowi nie umknęła również nauka
św.Pawła, który w swoich listach opowiedział się za usprawiedliwieniem
przez samą wiarę. obecnośćformuły wiary u Lutra o niczym jeszcze nie przesądza. Dopiero wskazanie na jej sens pozwalazrozumieć luterańskie postrzeganie wiary. Por. H. King, Rechtfertigung. Die Lehre Karl Bąrths und eine katholische Besinnung, Einsied eln '1957 , s.244.
12 Por' S.C' Napiórkowski, Solus Christus, s' 105; J. Maritain, Trzej reformatorzy,tłum. K. Michalski, Warszawa_Ząbki 2005, s. 39'
13 Księga Zgody dodatkowo dokonała rozróżnienia wiary na wiarę
i wiarę specjalną. Pierwsza z nich wychodzi z założenia, że Bóg
ze względu na Chrystusa odpuszcza grzechy. Druga zaśma miejsce wówczas,
gdy człowiek wierzy, że jemu Bóg odpuszcza grzechy ze względu na Chrystusa.
W sformułowaniu sola ftde wiarę na\eŻy przyjmowaćjako specjalną'Por' Obrona Wyznania Augsburskiego,w: Księgi Wyznaniowe, art. IV, s. L78 [dalej: oWA].
w ogólności
302
Wnnł I UCZYNKI
w USPRAWIEDLIWIENru GRZESZNIKA
dliwieni, lecz dana jest nam obietnica odpuszczenia grzechów i usprawiedliwienia przez wzgląd na Chrystusa, który za nas został wydany,
aby zadośćuczynić za gtzechy świata"la.
Sama wiara, która czyni niesprawiedliwego sprawiedliwym,
nie wyklucza słowa i sakramentu, ale przeciwstawia się wszelkiej zasłudze. SoIa ftde na|eŻy pojmować jako: nie przez uczynkits. odrzucenie
j akiej kolwiek usprawiedliwiaj
ącej wartości czynów ludzkich, nie sprzejednak
potrzebie czynienia dobra. ,,Z jednej strony, Luter mocciwia się
no podkreśla, że usprawiedliwienia przez wiarę nie warunkują żadne
uczynki, z drugiej jednak zaznacza, Że wiara usprawiedliwionego z zewnętrzną koniecznością pociąga za sobą dobre ucz5mki''16.
Dobre uczynki towarzyszą wierze z konieczności, ale jej nie wyprzedzają, tylko po niej następują. Wiara jest zatem zadatkiem dobrych
uczynków. ,,|eśli ktośnie czyni dobrze, można z pewnością twierdzić,
że nie posiada prawdziwej wiary. Gdzie jest wiara, tam są dobre uczynki"17. Można również powiedzieć, że gdzie brak łaski, tam nawet dobre
uczynki policzone są jako grzechy i nieprawość,poniewaŻ człowiek
doznał całkowitego zepsucia przez grzech pierworodny. ,,Mówimy
oprócz tego, że gdzie nie następują dobre uczynki, tam wiara jest fałsZWa, a nie prawdziwa"Ił' ojciec reformacji zaznaczył też, że dobre
uczynki nie stanowią o pobożnym człowieku, ale że pobożny człowiek
spełnia dobre pobożne uczynki'
3. Solus
Christus
,,Usprawiedliwienie przez samego tylko Chrys trlsa znaczy wedłu g
Lutra, że usprawiedliwienie grzesznika dokonuje się jedynie przez
przypisanie mu sprawiedliwości Chrystusa" 19. Zbaw cze dzieło Chrystusa o charali:|erze zadośćuczynienia w pełni wystarczyło, aby Bóg daro-
7a Tamże, art' IV, s' 177
'
15 Por. A. Nossol, Teologia bliższa zyciu' WpĘw teologii na egzystencję
człowieka, Paryż 1993, s' 3I2.
16 G. Kraus, Nąuka o łqsce, s''l'64; por. WA, art, XX, s"J'47-I49' Zaakceptowanie dobrych uczynków, zdaniem Lutra, byłoby próbą przekupstwa Boga.
To z kolei przekreśliłobymajestat |ego wielkościi znaczenie życia i śmierci
Jezusa Chrystusa.
17 S.C. Napiórkowski, .Solus Christus, s. L]'0; por' Artykuły szmalkqldzkie,
w: Księgi Wyznaniowe, art' XIII, s. 356 [dalej:AS]; FZ' s. 406'
18 AS, art. XIII, s. 356.
19 G. Kraus, Nauka o łasce, s. 1-64.
303
KS. MARCIN SrEŃrowsrr
wał człowiekowi winy ze względu na Niego. Usprawiedliwienie grzesznika nie wynika z jego własnej mocy, ale pochodzi z zewnątrz, jest
sprawiedliwością Chrystusa. Temat - so1us Christus obejmuje dwa zagadnienia: Chrystus jako źródłousprawiedliwienia i usprawiedliwienie
jako darzo.
,,SprawiedliwośćChrystusa, jako niezasłużona,absolutnie darmowa łaska, która jest dla grzesznika obca, staje się jego własną sprawiedliwością,czyli usprawiedliwiającą go wobec Boga. Dlatego usprawiedliwienie jest raczej widziane jako zmiana stanu grzesznika niż
zmiana jego natury"21. Usprawiedliwienie, jako zewnętrzny akt, przez
który Bóg czyni grzesznika sprawiedliwym, odróżniał Luter od uświęcenia, które jest wewnętrznym procesem odnowy człowieka.
Charakterystyczne w nauczaniu Lutra jest twierdzenie, Że czyn
Chrystusa nie przemienia grzesznika wewnętrznie, ale pozostawia
gowciąż Erzesznym. Dzieło Chrystusa nie przenika człowieka, ale pozostaje na zewnątrz, jako sprawiedliwość zewnętrzna fsądowa)zz. ,,Eksponując całkowite skażenie natury przez grzech pierworodny oraz widząc w pożądliwościsamą istotę grzechu, ojciec reformacji traktował
usprawiedliwienie nie jako całkowite oczyszczenie i odrodzenie człowieka przez łaskę Bożą, ale jako niepoczyĘrwanie człowiekowi jego
grzechów przez łaskawego Boga, czy|i uznanie go przezBogaza świętego, mimo jego, tzn' grzesznika, nędzy''zz'
Całkowite odpuszczenie grzechów następuje we chrzcie, ale ich
z$adzenie dokonuje się tylko w nadziei. Na określenie stanu człowieka
grzesznego Luter używałsformułowania - simul iustus et peccator'
Człowiek w rzeczryistości pozostaje grzesznikiem, a W nadziei sprawiedliwym. Innymi słowy człowiek jest jednocześniesprawiedliwym
i grzesznikiem2a. Formuła simul iustus et peccator oznacza zatem człowieka grzesznego od wewnątrz, a sprawiedliwego od zewnętrz.
20 Por. M. Luthers, Kleiner Katechismus mit Erkldrung, Hamburg 1982,
s. 1-05.
ŻI A.A' Napiórkowski, Bogactwo łaski, s. 35.
22 ,,Chrystus dokonał usprawiedliwienia i tylko taki nas interesuje, tylko taki jest nam dostępny w wierze". S.C. Napiórkowski, Solus Christus, s. 95.
23 A.A. Napiórkowski, Bogachło łąski, s"J.97 '
2a Por. W. Pannenberg, Kirche, wz Christlicher Gląube in moderner Gesellschaft,red. F' Bóckle, F.X. Kaufmann, K. Rahner,t'29, Freiburg-Basel-Wien
1982, s. 98.
304
Wnne I UCZyNKI
II.
W USPRAWIEDLIwIENIU
GRZESZNIKA
Katolickie rozumienie usprawiedliwienia
Sobór Trydencki [1545-1563), w odpowiedzi na wystąpienie Lu-
tra, sformułowałDekret o usprawiedliwieniu (13.07'1547)' Zawarte
w nim twierdzenia stanowiły sprzeciw wobec naczelnych twierdzeń
teologii protestanckiej. Sobór pozytywnie odniósł się do doktryny Lutra, mówiącej o pierwszeństwie łaski w stosunku do działania człowieka. odrzucił natomiast usprawiedliwienie rozumiane jako zwykłe
uznanie za sprawiedliwego i zwrócił uwagę na ontologiczną przemianę
grzesznika. Usprawiedliwienie, według ojców soborowych, posiada
dwa aspektyr negatywny - odpuszczenie grzechów i pozyĘwny uświęcenie i odnowienie człowiekazs.
W kwestii dobrych uczynków Sobór wypowiedział się w następujący sposób: ,,|eśliktośtwierdzi, że człowiek może być usprawiedliwiony przed Bogiem przez swoje czyny dokonywane albo siłami natury
ludzkiej, albo dzięki nauce Prawa, Iecz bez łaski Bożej poprzez |ezusa
Chrystusa - niech będzie vlyłączony ze społecznościwiernych"z6' ZnaCzy to, że usprawiedliwienie dokonuje się przez wiarę i z samej łaski,
,,bo nic ztego, co poprzedza usprawiedliwienie, czy to wiara, czy uczynki, nie wysługuj e samej łaski usprawiedliwienia''27:
Jezus Chrystus został określonyprzyczyną zasługującą usprawiedliwienia: ,,Sobór nadto oświadcza, że początek usprawiedliwienia należy przyznaćuprzedzającej łasce Bożej za pośrednictwem |ezusa Chrystusa, tzn. powołaniu, jakiego Bóg udziela bez żadnych uprzednich zaSług''z8. |ak łaska Chrystusa wzrya grzesznika do nawrócenia, tak
ta sama łaska działa w już usprawiedliwionym i uprzedza dobre czyny,
towarzyszy im oraz po nich następuje. Stąd została ona nazwana łaską
pobudzającą i wspomagającą.
Usprawiedliwienie grzesznika dokonuje się dzięki wierze i bez
własnej zasługi' Sobór wyjaśniaŁ że wiara jest od strony człowieka początkiem zbawienia, a także jego staĘm fundamentem. Wiara jest
25 Por. Katechizm KościołąKatolickiego, P oznań I99 4, nr 1989'
26 Breviarium Fidei. Kodeks doktrynalnych vrlypowiedzi Kościołq,oprac'
S' Głowa, J. Bieda, Poznan 19BB, VII, nr 77 [dalej: BF].
27 BF VlI, nr 67; por. Kqtholischer Erwachsenen-Katechismus.
Das GIau-
bensbekenntnis der Kirche, Bonn 1985, s. 238.
28 BF VII, nr 63.
305
Ks.
Młncn SmŃrowsrr
tu rozumiana jako akt, a nie cnota wlana. Z kolei darmowośćusprawiedliwienia zakłada pojmowanie wiary nie jako ucz1mku, ale jako daruzg.
W chwili usprawiedliwienia razem z odpuszczeniem grzechów
człowiek otrzymuje dary wlane, czyli wiarę, nadzieję i miłość.Sama
wiara bez nadziei i miłościnie łączy w sposób doskonały z odkupicielem ani nie czyni żywym członkiem Kościoła.Stąd w takim właśniekontekściena|eży rozumieć stwierdzenie św.}akuba Apostoła mówiące,
że wiara bez uczynków jest martwa [por. |k 2,17; Ga 5, 6). Usprawiedliwienie dokonuje się tylko wtedy, gdy wiara staje się miłością:o'
Sobór Trydencki zdecydowanie odrzucił usprawiedliwienie rozumiane jako jedynie uznanie za sprawiedliwego. Podkreśliłnatomiast
usprawiedliwienie w znaczeniu ontologicznej przemiany grzesznika
i zdefiniował je jako ,,przeniesienie ze stanu, w którym człowiek rodzi
się synem pierwszego Adama, do stanu łaski i przybrania za synów Bożych za pośrednictwem drugiego Adama - |ezusa Chrysfusa, naszego
Zbawiciela" 3L. Zmiana stanu grzesznika nie j est prostym odpuszczeniem
grzechów, ale wiąże się z uświęceniemi odnowieniem wewnętrznego
człowieka poprzez przyjęcie łaski. W praktyce zmiana stanu grzesznika
dokonuje się w sakramencie chrztu.
Uświęcenie i odnowienie grzesznika Sobór Trydencki postrzegał
jako przemianę stałą, jako ,,łaskę i miłość,które Duch Święty wlewa
w ich serca i które w nich pozostają"3z. Stąd usprawiedliwienie jest
w człowieku darem, który jednak można zachować, powiększyć albo
utracić' Większy stopień łaski jest możliwy do uzyskaniaprzez spełnianie dobrych czynów z pomocą łaski Bożej i przez zasługę Chrystusa.
Stałe trwanie w łasce jest możliwe Ęlko dzięki specjalnej pomocy Bożej, którą jest dar wytrwania. Natomiast usprawiedliwieni, którzy od29 ,,Sobór korzysta tutaj z dwóch opozycyjnych dwumianów, wiary
i miłościz jednej strony, a wiary i uczynków z drugiej, podczas gdy Paweł mówi tylko o jednym. W odniesieniu do drugiego dwumianu Sobór Trydencki
idzie w pełni za Pawłem i podobnie jak on wyklucza formalnie uczynki usprawiedliwienia". V. Grossi, B. Sesborió, Łaska i usprawiedliwienie: od świadecI,va
Pisma świętego do końca średniowieczą,w: Człowiek i jego zbqwienie' AntropoIogia chrześcijańska: stworzenie, grzech pierworodny, usprawiedliwienie i łaską,
rzeczy ostateczne, Etyka chrześcijańska: od,,autorytetów" do Magisterium, red'
B' Sesborió, Kraków 200L,s'302'
30 Por. tamże, s. 301.
31 BF VII, nr 62.
32 TamŻe, nr
306
87 '
WrłnłI UCZYNKI
w USPRAWIEDLIWIENIU GRZESZNIKA
stąpili od otrzymanej łaski usprawiedliwienia przez grzech, mają szansę na ponowne usprawiedliwienie, gdy poprzez sakrament pokuty odzyskają utraconą łaskę'
Sobór Trydencki, przeciwstawiając się nauce Lutra o woli zniewolonej, stwierdził, że także po grzechu pierworodnym ludzka wola jest
wciąż zdolna do działania. Grzech pierworodny nie zniszczył wolnej
woli, lecz tylko ją osłabiłi vłypaczyłss. Natomiast człowiek pobudzony
łaską Bożą, przyjmując wiarę ze słuchania, jest w stanie dobrowolnie
zwrócić się do Boga. Łaska Boża cechuje się pełną bezinteresownością,
ponieważ jest dana bez żadnych uprzednich zasług. Dlatego nie można
zgodzić się ze stwierdzeniem, według litórego wolna wola człowieka nic
w ogóle nie działa i zachowuje się tylko biernie, jak cośbezdusznego.
Współpraca człowieka z łaską Bożą następuje zarówno przed, jak
i po usprawiedliwieniu. Współdziałanie w przygotowaniu do usprawiedliwienia v'lyraża się poprzez udzielenie zgody na przyjęcie łaski, której
udziela Bóg. ,,Jako że ta łaska ma inicjatywę, współpraca wolnościjest
możliwa i pożądana"34' \M przygotowaniu do usprawiedliwienia pierwszym stadium jest wiara.
,,Po usprawiedliwieniu to współdziałanie człowieka dokonuje się
przez zachowywanie przykazań i pełnienie dobrych uczynkóv'/''as. Stąd
za dobre czyny sprawiedliwi mogą oczekiwać zapłaty wiecznej od Boga,
dzięki |ego miłosierdziu i zasługom Chrystusa. Uczynki nie współpracują przy usprawiedliwieniu, ale gdy usprawiedliwienie już się dokona,
wówczas współdziałają one w łasce przy wzroście sprawiedliwości uświęceniu. ,,owa droga postępowania w sprawiedliwości i świętości
(...) odpowiada katolickiemu znaczeniu luterańskiego powiedzenia j ednocześniegrzesznik i sprawiedliwy"ao.
III.
1-.
Konsensus w kwestii usprawiedliwienia
Droga do porozumienia
Bezpośrednidialog katolicko-luterański nawiązany został po zakończeniu Soboru Watykańskiego II w 1967 r' w Zurychu przez Światową Federację Luterańską i Papieską Radę ds. |ednościChrześcijan.
33
Por. tamże, nr 59.
34
V. Grossi, B. Sesborió, Łaska i usprawiedliwienie,
s.295'
35
G. Kraus, Nauka o łasce, s. 1'B1.
36
V. Grossi, B. Sesbotić, Łaska i usprawiedliwienie, s.304.
307
KS. MARCn\T SmŃrowsrt
Rozmowy ekumeniczne, prowadzone w czterech fazach, zostały poprzedzone dyskusją na temat możliwościpodjęcia oficjalnego dialogusz.
Pierwsza faza dialogu (L967-L972) zakoitczyła się opublikowaniem Raportu z Malty, czyli dokumentu Ewangelia a Kościół:a'W sprawie usprawiedliwienia stwierdzono pewien konsensus. Obie strony
przy]ęły wspólnie, że zbawienie jest w całościdarem. Zasadę sola gratia
przyjęto do wspólnego chrześcijańskiego dziedzictwa wiary (przestała
ona być postulatem tylko protestanckim). W dokumencie Ewangelia
ą Kościółstwierdzono m.in.: ,,Boski dar zbawienia dla wierzących nie
jestzwiązany zżadnymi warunkami ze strony człowieka"3g.
W drugiej fazie dialogu (L973-L9B4) nie zajmowano się bezpośredniokwestią usprawiedliwienia [głównie dyskutowano o Eucharystii, posługiwaniu w Kościele, modelach i formach jedności oraz interkomunii). W dokumencie Wszyscy pod jednym Chrystusem zarysowane
zostało daleko idące uzgodnienie: ,,Tylko z łaski i w wierze w zbawcze
działanie Chrystusa, a nie na podstawie naszych zasług zostajemy przyjęci przez Boga i otrzymujemy Ducha Swiętego, który odnawia nasze
serca, uzdalnia nas i wzywa do dobrych uczynków"ao. Wyraźnie dostrzeżono tu mowę o odnowieniu serca i uzdolnieniu do dobrych
uczynków, a takŹe o Chrystusie jako centrum wiary.
zz
Już w 1'937 r. rozmovĘ/ prowadziła ,,Grupa z Dombes", powołana do
życiaprzez P' Couturiera. Członkowie tej grupy - luteranie i katolicy - szukali
porozumienia w zakresie interkomunii i grzechu pierworodnego. Dyskusje
teologów odnosiĘ się również do nauki o usprawiedliwieniu. Wstępna faza
dialogu obejmowała też działania ,,Wspólnej Grupy Roboczej" t1'965-1'966)
w Strasburgu i ,,Komisji ds. studiów ewangelicko-luterańskich i rzymskokatolickich". Por. S.C' Napiórkowski, Wszyscy pod jednym Chrystusem. ogólnokościelnydialog kątolicko-Iuterański' Część1: lato 1965-198'1, Lublin 1985, s' 25;
J. Fidura, Kościółrzymskokatolicki i ewangelicko-luterqński w 40'tym roku diąlog u eku me niczneg
o,,,Studia Ełckie'', 9 (20 07), s' 27 2 -27 5'
38 Por. Ewangelia a Kościół,czyli tzw. Raport z Malty, przeł' |' Druski,
w: S.C. Napiórkowski, Ws4lscy pod jednym Chrystusem' ogóInokościelny dialog
katolicko-luterąński. CzęśćL: Iata 1965-L98_1, Lublin 1985, s. 1'23-L24'
39 s'C. Napiórkowski, Wszyscy pod jednym Chrystusem, s. 3B-39. Doku_
ment ten akcentuje również suwerenność i wolnośćBoga w jego aktywności
zbawczej' Ponadto informuje, że usprawiedliwienia nie należy rozumieć wyłącznie jako ogłoszenia człowieka sprawiedliwym, bez jego wewnętrznej przemiany.
308
a0 TamŻe,s'202.
WNN,q I UCZYNKI W USPRAWIEDLIwIENIU
GRZESZNIKA
Trzeci etap dialogu [19B6-1993) skupiony wokół tematu: Kościół
w świetlesakramentalności i usprawiedliwienia, wJryracował liczne
ustalenia w nauce o usprawiedliwieniu. Zawarto je w dokumencie Kościółi usprawiedliwienie+t' Potwierdzał on wzajemną przynależność
usprawiedliwienia i Kościoła.oba te czynniki nie mogą być od siebie
oddzielone. Usprawiedliwienie grzesznika i Kościółsą prawdami wiary.
,,Katolicy i luteranie dają wspólne świadectwo o zbawieniu, darowanym
Ęlko w Chrystusie i tylko z łaski, a przyjmowanym we wierze ['..).
We wierze w Trójjedynego Boga wyznajemy, że ten Bóg usprawiedliwia
nas bez naszej zasługi z łaski i gromadzi w swoim Kościele"az' Usprawiedliwienie i Kościółopierają się na tajemnicy Chrystusa i Trójcy
Świętej oraz są niezasłużonymi darami łaskia3.
W wyniku prac czwartej fazy dialogu (1996-1999) opublikowano
Wspólnq deklarację w sprawie nauki o usprawiedliwieniu (1997). Projekt
ostateczny. Swiatowa Federacja Luterańska. Papieska Rada ds. Jedności
Chrześcijanaa. Dokument ten stanowi owoc dialogu wszystkich poa1 Por. H. Meyer, Kościółi usprawiedliwienie' Uwagi do Raportu końcowego trzeciej fazy międzynarodowego dialogu katolicko-luterańskiego (wrzesień
1993),,,Studia i Dokumenty Ekumeniczne", 1(1995), s. 9-10; R. Karwacki, Dia-
log teologiczny katolicko-luterański,,,Studia Podlaskie'', 2(1'999), s' 1'92-t93'
o
a2 Kościółi uśprawiedliwienie. Rozumienie Kościołąw świetle nauki
usprawiedliwieniu' Raport z trzeciej fazy Międzynarodowego Dialogu Luterań-
sko-Rzymskokatolickiego (L993) , ,,Studia i Dokumenty Ekumeniczn
s.48-49.
e"
, 2(1995),
a3 Por. H. Meyer, Kościółi usprawiedliwienie, s. 10-11. Stwierdzono
również, że doLy chczasowy dialog katolicko-luterański wykazał zasadniczą
zgodnośćW nauce o usprawiedliwieniu. Por. A. Nossol, ogólnoekumeniczne
znaczenie dialogu katolicko-luterańskiego nq temat usprawiedliwienia, w: Tożsamośći dialog' MateriaĘ Seminarium wykładowców dogmatyki poświęcone
potrzebie recepcji wyników międzywyznaniowych dialogów doktrynalnych
wwykładach z teologii dogmatycznej opole-Kamień Ślqski 6-7. 11. 1996, red'
P. |askóła, opole L997, s. 48.
aa Por. Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu (1997).
Projekt ostateczny. Światowa Federacja Luterąńska i Papieska Rada ds. Jedności
Chrześcijan, w: S.C. Napiórkowski, Bóg łaskawy. Nad Wspólnq Deklaracjq
o usprawiedliwieniu, Warszawa 200I,nr I-44 [dalej: WD]. Spośród L22 Kościołów członkowskich i 2 Kościołówstowarzyszonych stanowisko wobec Wspólnej deklaracji zajęło 89 Kościołów(95 o/o luteran związanych z federacją). B0
znich zdecydowanie opowiedziało się za przyjęciem deklaracji. NegaĘwny
stosunek wyraz|ło 5 Kościołów,zaś4 stanowiska okazały się trudne do zinterpretowania.
309
Ks. MARCrNSmŃrowsxr
przednich etapów. Stąd wspólne oświadczenie nie jest dokumentem
nowym, a ,,reasumuje raczej tylko aktualne aspekty przedłożonych dokumentów dialogu i potwierdza je, aby w ten sposób v,lyrazić wagę
i zasięg osiągniętego konsensusu, ku któremu zmierza dialog i uprzytomnić 8o Kościołom''łs.
Kontrowersje wokół WspóInej deklaracji i trwająca blisko dwa lata dyskusja nad ostateczną wersją dokumentu, przyczyniĘ się do wypracowania ostatecznego stanowiska Kościołówkatolickiego i luterańDeklarację uzupełniono o WspóIne oficjalne oświadczenieŚwią'ti"go.
towej Federacji Luterańskiej i Kościołąkatolickiego (L7.06.1999), które
dołączono do deklaracji. Wyjaśnia ono lnnrestie sporne i potwierdza
w całościWspólnq deklarację+s'
WspóIna deklaracja podaje najpierw jednakowe, wspólnie vvypracowane stanowisko Kościołakatolickiego i luterańskiego na temat
usprawiedliwienia. Następnie, obok zagadnień łączących, przedstawia
kwestie, co do których nadal istnieją rozbieżności.
Wspólne rozumienie usprawiedliwienia
Wspólna deklaracja informuje, Że ,,w dziedzinie nauki o usprawiedliwieniu istnieje wysoki stopień wspólnego nastawienia i wspólnej
opinii"47. Celem zaśdeklaracji nie było przytoczenie wszystkiego, czego
w każdym Kościelenaucza się na temat usprawiedliwienia. Stanowi ona
konsensus w podstawowych prawdach nauki o usprawiedliwieniu.
Ukazuje także istniejące nadal różne podejścia,które nie stanowią już
powodów do formułowania potępień dolitrynalnych48.
Potępienia z XVI w. nie odnoszą się do dzisiejszych Kościołów,
tj. do tych, które wypracowaĘ podpisały i uznają naukę o usprawiedliwieniu zawartąwe Wspólnej deklaracjf. Potępienia Soboru Trydenckiego nie doLyczą nauki Kościołówluterańskich przedłożonych w deklaracji' Podobnie potępienia luterańskich ksiąg wyznaniowych nie
odnoszą się do nauki Kościołarzymskokatolickiego zawartej w dokumencie. |ednak powaga dotychczasowych, kontrowersyjnych zagadnień
2.
45 S.C. Napiórkowski, Bóg łaskawy, s' 5L; por' WD, nr 6.
a6 Por. WspóIne oficjalne oświadczenie Światowej Federacji Luterańskiej
i Kościołakatolickiego, 11'06'1999, w: S.C' Napiórkowski, Bóg łaskawy, nr ]'-3
[dalej: WOO],
47 WD,nr 4.
aB Por' tamże, nr
310
5.
WIARA I I]CZYNKI w USPRAWIEDLIWIENT GRZESZNIKA
i potępień doktrynalnych zostaje zachowana. Same zaśpotępienia nie
zostają zniesione. Niektóre z nich nie były bezpodstawneag.
Wspólne rozumienie usprawiedliwienia przedstawione w szczegółowym zarysie pozwala ująć je w formie kilku twierdzeń. Są one uściśleniemsformułowania mówiącego, że usprawiedliwienie stanowi
przyjęcie grzesznika przez Boga tylko z łaski i w wierze w zbawcze
działanie Chrystusa.
Teza!': Usprawiedliwienie dokonuje się tylko z łaski.
Człowiek w odniesieniu do swojego zbawienia jest zupełnie zdany na zbawczą łaskę Boga. ,,|ako grzesznik podlega sądowi Bożemu
i nie jest zdolny zwrócić się do Boga o ratuneĘ zasłużyćna swoje
usprawiedliwienie przed Bogiem lub własnymi siłami osiągnąć zbawienie"so.
Teza
2=
Bóg z łaski odpuszcza grzech i uwalnia od zniewalającej
mocy grzechu.
Bóg obdarza człowieka nowym życiem w Chrystusie, a Duch
Święty wzbudza w nim Czynną miłość.Przez wiarę grzesznik łączy się
z Chrystusem, który jest sprawiedliwością, czy|i odpuszczeniem grze-
chów i uświęceniem człowieka. Usprawiedliwienie nie Ęlko zewnętrznie ogarnia człowieka, ale dosięga też jego wnętrzas1'
Teza 3= Grzesznik zostaje usprawiedliwiony przez wiarę w działanie Boga w Chrystusie.
Zbawienie zostaje darowane człowiekowi przez Ducha Świętego
w chrzcie. ,,Człowiek w usprawiedliwiającej wierze pokłada ufność
właskawą obietnicę Boga, która obejmuje zaufanie i miłośćdo Niego"sz.
Chrześcijanin nie może pomijać uczynków, bo wiara jest czynna w miłości.Wszystko zaś,co poprzedza i następuje po darze wiary, w żadnej
mierze nie przyczynia się do usprawiedliwienia.
Teza 4= Duch Święty w chrzcie jednoczy człowieka z Chrystusem,
usprawiedliwia i umacnia.
a9 ,,Zachowują one znaczenie pożytecznych ostrzeżeń, które należy brać
pod uwagę w doktrynie i praktyce''. WD, nr 42; por' R' Karwacki, Uzgodnienia
w podstawowych prawdach dotyczqcych nauki o usprawiedliwieniu, Siedlce
2000, s. 30-31.
so WD, nr 19.
51 Por. S.C. Napiórkowski, Bóg łaskawy, s. 30-31.
sz WD, nr 25.
3L7
KS. MARCt{ SrgŃrowsrt
Usprawiedliwiony zawsze pozostaje uzależniony od usprawiedliwiającej łaski Boga. Wciąż jest on pod wpływem mocy grzechu'
Dlatego zmuszony jest prosić Boga o przebaczenie. Uzyskuje je dzięki
nawróceniu i pokucie, do których prowadzi Duch Świętys:.
Teza 5: Grzesznik zostaje usprawiedliwiony przez wiarę niezależnie od uczynków prawa.
Prawo zostało wypełnione przez Chrystusa oraz przezwciężone
przez |ego śmierći zmartwychwstanie. Wficzną postępowania pozostają dla usprawiedliwionego przykazania Boże i wola Boga wyrażona
w Słowie iżyciu Chrystusasł.
Teza 6: Człowiek wierzący może zaufać Bożemu miłosierdziu
i fego obietnicom.
Przez Słowo i sakramen! mocą śmiercii zmartwychwstania
Chrystusa, grzesznik może szukać oparcia w obietnicy łaski Bożej' |est
on do tego wezwany nawet w perspektywie własnej słabościi zagrożenia swojej wiary. Dzięki wierze grzesznik uzyskuje pewnośćzbawieniass.
Teza 7: Dobre uczynki wynikają z usprawiedliwienia
i
są jego
owocami.
Życie w Chrystusie i działanie w łasce przynosi owoce. Dobre
uczynki są zobowiązaniem dla chrześcijanina. Chrystus i pisma apostol_
skie zachęcają do ich spełnianiaso.
Wspólna deklaracj a ukazuj e usprawiedliwienie w perspektywie
trynitarnej i chrystologicznej: ,,Podzielamy wspólną wiarę, że usprawiedliwienie jest dziełem Trójjedynego Boga' Bóg posłałna światswojego Syna dla zbawienia człowieka' Inkarnacja, śmierći zmartwychwstanie Chrystusa są podstawą i warunkiem usprawiedliwienia"s7.
Katolicy i luteranie vlyraźnie podkreślająchrystocentryzm zbawienia. Zgodnie wskazują na Chrystusa, W którym Bóg powołuje
wszystkich do zbawienia',,Usprawiedliwienie oznacza, że chrystus sam
53 Por. S.C. Napiórkowski, Naszą koinonia w nowym kontekście. WspóIna
Deklaracja o usprawiedliwieniu oraz międzykościelne uznąnie chrztu,,,Lignum
vitae", 1(2000J, s. 17.
sa Por. WD, nr 3L.
55 Por. tamże,nr 34'
56 Por. tamŻe, nr 37 '
57 Tamże, nr 1_5; por. I. Jezierski, Luterańsko-katolickie porozumienie
na temat usprawiedliwienia, ,,Studia Warmińskie",37(2000), s. 19B.
3L2
Wnnł I UCZYNKI
wUSPRAwIEDLIWIENIU GRZESZNIKA
iest naszą sprawiedliwością, która staje się naszym udziałem z woli
ojca przez Ducha Świętego''sa' Grzesznik zostaje usprawiedliwiony
przez wiarę w zbawcze działanie Boga w Chrystusie, gdyż tylko Jemu
należy ufać, jako jedynemu Pośrednikowi'
3. Różnice kompatybilne
obok zagadnień jednoczących oba KościoĘWspólna deklaracja
mówi o nadal istniejących różnicach. Są to różnice kompatybilne,
tzn' różnice dopuszczalne, które nie znoszą zgodnościw podstawowych
prawdachsg' Dotyczą one głównie języka, teologicznej formy i odmiennego rozłożenia akcentów. Stąd wspólne rozumienie nauki o usprawie-
dliwieniu stanowi zróŻnicowany konsensus, gdzie wzajemna zgoda
przyjmuje różnice na podstawie istoty tej zgody' WspóIna deklaracja
wymienia siedem różnic kompatybilnych.
a) Niemoc i grzech człowieka w obliczu usprawiedliwienia
KościoĘkatolicki
i
luterański wyznają wspólnie, że człowiek
w odniesieniu do swojego zbawienia jest zdany zupełnie nazbawczą
łaskę Boga. |ako grzesznik nie jest on zdolny zasłużyćsobie na usprawiedliwienie ani własnymi siłami osiągnąć obiecanego zbawienia60.
|ednakże Kościółkatolicki podkreśladziałanie łaski nawet wówczas, gdy mówi o ,,współdziałaniu'' człowieka w przygotowaniu się
i przyjęciu usprawiedliwienia. ,,Współdziałanie" rozumiane jest tu jako
wyrażenie zgody na działanie Boga. Zatem zgoda na usprawiedliwiające
działanie Boga, stanowi działanie łaski' Łaska z kolei nie utożsamia się
z czynem wypływającymz ludzkich siłot.
Natomiast luteranie g}oszą, że człowiek może Ęlko przyjmować
usprawiedliwienie. Przeciwstawia się on Bogu i lego zbawczemu działaniu, gdyż nie jest zdolny do współpracy. Luteranie negują wszelką
możIiwośćingerencji człowieka w przebieg swojego usprawiedliwienia.
|ednak nie zaprzeczają osobistemu Zaangażowaniu grzesznika w wierze, które dokonuje się pod wpĘrwem słowa Bożego' Nie zaprzeczają
równ i eż mo ż liwo ści o drzucenia działania łaski przez czł owiekalz'
5B
WD, nr
59
Por. tamże' nr 40.
60
Por. tamże, nr 19.
67
Por' tamże, nr 20.
TamŻe,nr 21''
62
1,5.
313
KS. MARCTN SmŃrowszu
oba Kościołyjednoznacznie podkreślają darmowośćuspra-
wiedliwienia, ale nie negują teŻ prawdziwego udziału człowieka we
współpracy z usprawiedliwieniem. Katolicy i luteranie wspólnie przyJmują, że udział ten wyraża się poprzez wiarę i nie jest czynem ludzkim.
Wiara natomiast znajduje swoją przyczynę w słowie Bożym, które
przychodzi z zewnątrz63 '
b) Usprawiedliwienie jako przebaczenie grzechów i uczynienie
sprawiedliwym
Wspólna deklaracja łączy dwa aspekty usprawiedliwienia: zewnętrzny i wewnętrzny. Usprawiedliwienie zewnętrzne wiąże się
zodptlszczeniem grzechów, którego Bóg dokonuje z łaski. }ednocześnie
uwalnia on grzesznika od zniewalającej mocy grzechu i obdarza nov,rym życiem w Chrystusie, które stanowi Wewnętrzny aspekt usprawiedliwienia. Tak więc usprawiedliwienie jest i odpuszczeniem grzechów, i uświęceniem grzesznikaoł.
W rozumieniu katolickim odnowa wewnętrznego człowieka dowiąże się z darem
konuje sięprzez przyjęcie łaski. Boża zaśłaska ściśle
nowego Życia, który przejawia się w czynnej miłości.Mówiąc zatem
o przyjmowaniu łaski, katolicy nie wykluczajątym samym Bożego daru
łaski, który w usprawiedliwieniu pozostaje nieza|eŻny od ludzkiego
działania. Znaczy to, że łaska działa niezależnie od ludzkiego czynu65'
Luteranie akcentują sprawiedliwość Chrystusa, która staje się
jednocześnie sprawiedliwością człowieka. Grzesznik ma udział w sprawiedliwościChrystusa poprzez Bożą obietnicę przebaczenia' Życie
człowieka dostępuje odnowienia tylko w łącznościz Chrystusem. odnovvy Życia chrześcijanina może dokonać też Boża łaska [utożsamiana
z przebaczającą miłością).Zatem usprawiedliwienie zachowuje nieza|eŻnośćod ludzkiego współdziałania oraz od działania łaski w człowieku, które przyczynia się do odnowy Życiata.
c) Usprawiedliwienie przez wiarę i z łaski
Kościołykatolicki i luterański v,tyznają wspólnie, ,,że grzesznik
zostaje usprawiedliwiony przez wiarę w zbawcze działanie Boga
63 Por. A.A. Napiórkowski, Bogactwo łaskl, s. 309.
6a Por. WD, nr 22.
6s
Por. WOO, nr 2 A.
66 Por. WD, nr 23; R. Karwacki, Ekumeniczne Znqczenie wspóInej deklaracji w sprawie nąuki o usprawiedliwieniu, podpisanej 31 października 1999
roku w Augsburgu,,,Studia Podlaskie", 1(2000), s. 18.
3L4
WIłne I UCZYNKI w USPRAwIEDLIwIENT GRZESZNIKA
w Chrystusie; zbawienie to zostaje mu darowane przez Ducha Świętego
w chrzcie, jako fundament całego życia chrześcijańskiego"oz. Podkreślonezostało Ęrm samym pierwszoplanowe znaczenie wiary dla usprawiedliwienia' Zarówno zdaniem katolików jak i luteran usprawiedliwienie nie może istnieć bez wiary.
obok wiary katolicy akcentują łaskawośćBoga. on zachowuje
wiernośćsamemu sobie, a przez to jest gwarantem ludzkiej wierności.
Dzięki Bożej łasce dokonuje się odnowa życia grzesznika w wierze, nadziei i miłości'Łaska w żaden sposób nie jest zależna od człowieka,
a wyłącznie przynależy Bogu6a.
Zdaniem Kościołaluterańskiego Bóg usprawiedliwia grzesznika
tylko w wierze'Poprzez wiarę, która pochodzi od Boga, człowiek obdarza Stwórcę zaufaniem' Przyczyna wiary grzesznika kryje się w słowie
Boga i rozumiana jest jako nowe stworzenie' Prowadzi ono do życia
w nadziei i miłości.odnowa sposobu życia, |ł6ra jest następstwem
usprawiedliwienia, została odróżniona, ale nie oddzielona od usprawiedliwienia. Ta odnowa Życia v,lyrasta z miłościBoga, która zostaje
darowana człowiekowi w usprawiedliwieniu. Stąd i usprawiedliwienie,
i odnowa połączone są ze sobą w Chrystusieor.
d)
G
rz e szno ść uspr awie dliwio neg o
Człowiek usprawiedliwiony nie pozostaje wolny od mocy grzechu. Stąd jest on WeZWany do nawrócenia i pokuty. |ednocześnie
otrzymuje gwarancję przebaczenia, przez co jest w stanie zależności
od usprawiedliwiającej łaski Bożejz o'
Nauka katolicka głosi, że udzielona w chrzcie łaska Chrystusa
usuwa wszelki grzech. Mimo to pozostaje w człowieku skłonność,która
pochodzi z grzechu i ku niemu zmierza',,Według katolickiego przekonania dojściedo skutków ludzkich grzechów wymaga obecnościelementu personalnego, toteż przy jego braku nie można uwaŻaćza grzech
we właściwymsensie - skłonnościprzeciwstawiania się Bogrr"zr 'Zatem
grzech jest rzeczywistością tylko w wymiarze personalnym, odnosi się
do osoby. Człowiek staje się grzesznikiem wówczas, gdy popełnia
grzechjako osoba.
67
68
69
WD, nr 25.
Por. tamże.
Por.tamże,nr 26'
70
Por. tamże, nr 2B.
71
TamŻe, nr 30; por. A.A. Napiórkowski, Bogactwo łaski, s' 31'L'
315
KS. MARCIN SmŃrowsrr
Skłonnośćdo sprzeciwiania się Bogu nie zasługuje na karę potępienia. Nie oddzie|a też ona człowieka usprawiedliwionego od Boga.
|ednak świadome odejścieod Niego bezwzględnie stanowi grzech, który zostaje przebaczony Mko mocą sakramentu pojednania' Tak pojęta
nauka katolicka głosi, że usprawiedliwiony nie jest już grzesznikiem7z.
W ujęciu luterańskim chrześcijanin jest zarazem i sprawiedli-
vvym, i grzesznikiem. Sprawiedliwośćvvyraża się poprzez przebaczenie
grzechów dzięki Słowu i sakramentowi oraz poprzez przyznanie mu
sprawiedliwości Chrystusa, która w wierze staje się jego własnością.
Grzesznośćnatomiast, którą rozpoznaje się dzięki Prawu, oznacza,
Że grzech nadal mieszka w człowieku. |ednak moc grzechu, która zniewala człowieka została opanowana przez Chrystusa' Stąd chrześcijanin
może po częściprowadzić życie w sprawiedliwości, choć mimo usprawiedliwienia i odnowy pozostaie nadal grzesznikiemT3'
e) Prawo i Ewangelia
Wspólne stanowisko obu Kościołów stwierdza,że człowiek zostaje usprawiedliwiony dzięki wierze w Ewangelię niezależnie od uczynków prawa. Chrystus wypełnił prawo i dzięki temu |ego słowo i Życie
stanowią wffczne w postępowaniu człowieka. Tym niemniej przykazania Boże nie pozosta jąbez znaczenia dla usprawiedliwionego.
Kościółkatolicki podkreśla, że Chrystus wypełnił i zv,lycięŻył
prawo żydowskie, dlatego człowiek usprawiedliwiony zobowiązany jest
dożycia zgodnie znakazami Chrystusa. Akcentowanie nauki głoszonej
przez Syna Bożego wynika ze zbawczego planu Boga' Natomiast zobowiązanie do przestrzegania Bożych przykazań nie sprzeciwia się obiecanej pr zez Chrystusa łas ce życia wie cznego7 a'
72 Por. WD, nr 30;
R. Karwa cki, Ilzgodnienia w podstawowych prawdach,
katolickiego na ,,WspóInq deklarację", w: KontrowerKościoła
s'28; odpowiedź
Federacji Luterańskiej i Papieskiej Rady
Światowej
dokumentu
wokół
sje
ds. Jedności Chrześcijan ,,Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprowiedliwieniu" (1997) ,,,Studia i Dokumenty Ekumeniczn e" , 2(1'998), s' 7 5 '
73 Por. WD, nr 29; Woo, nr 2 A; o WspóInej deklaracji Kościołqkatolickiego i Światowej Federacji Luterańskiej na temat usprawiedliwlenfa, ,,L'osservatore Romano", 6[2000), s. 54; O.H. Pesch, Grzech usprawiedliwionego,
,,W drodze", (2003J nr 1_1-, s. 24-25' Rozbieżnośćw rozumieniu sformułowania
simul iustus et peccątor oba Kościoływidzą w odmiennym pojmowaniu grzechu. Kościółkatolicki uznaje pożądliwośćza skłonnośćdo grzechu, ale nie nazywa jej grzechem. W protestantyzmie pożądliwośćjest grzechem.
7a Por. WD, nr 33,
3L6
WnRa I UCZYNKI w USPRAWIEDLTwIENT GRZESZNIKA
Zdaniem luteran istotne znaczenie dla rozumienia usprawiedliwienia ma uzgodnienie właściwejrelacji między prawem i Ewangelią.
Prawu podlega każdy grzeszniĘ gdyż jest ono oskarżeniem. }ednocześnieodsłania ono grzechy człowieka. |ednak grzesznik przez wiarę
w Ewangelię oddaje się Bożemu miłosierdziu w Chrystusie. Tak więc
prawo prowadzi do wiary, a wiara do usprawiedliwieniazs.
f Pewnośćzbawienia
Człowiek wierzący możezaufać obietnicom BoŻym, nawet w obliczu własnej słabościi małej wiary' Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa stanowi potwierdzenie tych obietnic. Ponadto grzesznik znajduje
szczególne wsparcie w łasce słowa i sakramentu. Bóg jest pewny Zbawienia darowanego człowiekowi, natomiast człowiek pewnośćw swoje
zbawienie zyskuje dzięki wierze w Boże obietnice o zbawieniuzo.
Wspólna deklaracj a, prezentując szczegółowe stanowisko luteran,
podaje, że wierzący w przypadku pokusy powinien pokładać nadzieję
wyłącznie w Chrystusie.Licząc na własne siĘ, grzesznik pozbawia siebie poczucia bezpieczeństwa. Stąd pewnośćzbawienia znajduje się
w niezawodności i całkowitej wystarczalności obietni cy Bożej77 '
,,Zgodnie z II Soborem Watykańskim katolicy powiadają: wierzyć
_ oznaczapowierzyć samego siebie całkowicie Bogu, litóry wyzwala nas
z ciemnościgrzechu i śmierci oraz wskrzesza do życia wiecznego"78.
Wiara u katolików nie może pomijać Bożej obietnicy o zbawieniu, która
została potwierdzona w Chrystusie. Dlatego nikt nie powinien powątpiewać w Boże miłosierdzie i zasługę Chrystusa. Zdaniem katolików,
w odróżnieniu od luteran, każdy człowiek ma możliwośćtroszczyć się
o swoje zbawienie. MoŻe też być pewien, że Bóg chce zbawienia grzesznika, mimo jego własnej zawodności i niewiernościzs.
g) Dobre uc4tnki usprawiedliwioneg o
Dobre uczynki chrześcijaninastanowią owoc usprawiedliwienia
i równocześnie z niego wyp}ywają. }ako skutek usprawiedliwienia są
one także zobowiązaniem, do spełniania których człowiek jest wezwany.
75 Por. tamże,nr 32'
76 Por. tamże,nr 34'
77 Tamże, nr 35; por. A.A. Napiórkowski, Bogachło łaskl, s. 313.
zs WD, nr 36; por. BF VII, nr 68.
7e Por. WD, nr 36.
317
KS. MARCINSreŃrowsxr
Zdaniem katolików dobre uczynki wynikają z łaski Bożej i z działania Ducha Świętego. Z kolei, kiedy jest mowa o wzroście łaski
zaprzyczyną dobrych uczynków, oznacza to, że dzięki nim zostaje pogłębiona więźz Chrystusem, natomiast sprawiedliwośćBoża nie ulega
zmianie. Powołując się na Pismo św',katolicy wierząw obiecaną zapłatę za spełnianie dobrych uczynków. Podkreślona zostaje w ten sposób
odpowiedzialność człowieka za jego działanie oraz ukierunkowanie
go na cel wyższy.Wciąż jednak dobre uczynki postrzegane są jako dar,
gdyż łaska stanowi impuls do ich spełniania. Zatem usprawiedliwienie
nadal pozostaje niezasłużonym działaniem łaskiso'
Luteranie natomiast uważają, że najważniejszy skutek usprawiedliwienia przejawia się w życiu wiecznym. Mimo, że usprawiedliwienie
rozumiane jest jako doskonałe, istnieje u luteran możliwośćwzrostu
w łasce i w wierze. oznacza to, że znaki usprawiedliwienia, w tym przypadku dobre uczynki, mogą mieć w życiu człowieka tendencję wzrostową. |ednak usprawiedliwienie, jako niezasłużona łaska, pozostaje
zawsze darmowe. Dobre uczynki chrześcijanina nie stanowią Żadnej
zasługi, ale są owocami i znakami usprawiedliwienia8l.
Podsumowanie
Wspólna deklaracja w sprawie nąuki o usprawiedliwieniu stanowi
wynik dialo gu kato li cko - luterańs ki e go doty czącego usprawi e dliwienia,
w którym wiele miejsca poświęcono wierze i uczynkom. Dokument
ten nie przedstawia nowej nauki, tylko nowe spojrzenie na szesnasto-
wieczne uwarunkowania, które wpłynęły na rozumienie usprawiedliwienia w zwaśnionych Kościołach.Analiza kwestii pojednania człowieka grzesznego z Bogiem dowodzi, że różnorodność stanowisk wynikała
z powodu fałszywej interpretacji i przesadnej nieufności oraz zróżnego
spos obu myślenia i v'lyrazuaz.
Rozumienie wiary i uczynków, koniecznie przyna|eżących do
usprawiedliwienia w obu Kościołach,istotnie nie różniło się i nie różni
co do miejsca, jakie pełnią one w pojednaniu grzesznika z Bogiem. Mimo że wiara w Kościele luterańskim pojmowana jest jako akt woli [zaufanie), a w Kościele katolickim jako alrt rozumu, to W usprawiedliwieniu odgrywa ona kluczową rolę. od wiary w zbawcze działanie |ezusa
80
Tamże, nr 38'
81
Tamże, nr 39; Woo, nr 2; A.A. Napiórkowski, Bogactwo łaski, s' 31'4.
Por. R. Karwacki, IJzgodnienia w podstawowych prawdach, s' 56-57 '
82
318
Wnnł t ucz\NKI
w USPRAWIEDLIWIEN]U GRZESZNIKA
Chrystusa niezaprzeczalnie rozpo czyna się usprawiedliwienie grzesznika.
Usprawiedliwienie dokonuje się bez żadnych zasług [uczynków),
które w jakikolwiek sposób mogĘby na nie wpĘnąć' |edynie w łasce
Bożej należy postrzegać przyczynę pojednania człowieka z Bogiem.
W związku Z tym uczynki, które wyprzedzają usprawiedliwienie
nie stanowią żadnych zasług. odgrywają one właściwąsobie rolę dopiero jako owoc usprawiedliwienia. Uczynki nie stanowią przyczyny,
a skutek pojednania.
319